Մ. Նալբանդեանի աշխատանքների համաբարբառը և յաճախային բառարանը

վ ծանուցանել հոգեւոր կառավարութեանդ զի ես երբէք յ[ {ը]նթացս} իմոց քսան ամեայ հասակի կենաց չեմ ունեցեալ ընդ Բար

ր աշխարհում Վիեննացուց զատ մարդ չկայ. {Ը՛հ}, Մեսրովբի սատկա՜ծ կատուն Ձեզ մի այնպիսի զար

վ, այլեւ դատապարտում է դրսէ-դուրս խօսողներին: " {Ը՛հ}, հողս դրանց ասաուսայ գլխին, - ասում է նա, - թող

ւածս, յորս բազում ուրեք զանց արարեալ ի մէջ բերել {ըզբանս} կրօն ուսոյց վարդապետին, շատացաք զթուանշանս երեսա

ռօտիւք պատասխանեցաք ըստ ներելոյ ժամանակին, շարեն {ըզգրքոյկ} վարդապետին Գաբրիէլի ՚ի համար հերետիկոսական մատենի

սխալի, եթէ ՚ի թմրութիւն ազգին յուսացեալ, խորհի {ըզդիմակ} հայութեան ՚ի բաց դնել յերեսաց: Ե՛ն յազգին մերում

սառն մեքենականութեամբ զքրիստոնէութիւն իսկ, որպէս {ըզխրտուիլակ} ինչ ընծայեցուցանեն ի կորուստ հոգւոց եւ ի գայթակղո

զոր հիմնարկեալ նորոգեաց մեծապայծառ շքեղութեամբ, {ըզհնացեալ} գործ նախնեացն իւրոց քաջ զօրավարն Հայոց Մամիկոնեան

. " եւ ըզնիգս դժոխոցն աղարտեալ հզօրապէս, աղատեաց {ըզհոգիսն} "։ Եթէ Այվազովսքին, փոխանակ քաւարանի ՚ի մէջ բեր

: Ինքն իսկ Քրիստոս այսպէս վարդապետէր Նիկոդիմեայ, {ըզմկրտութիւն} անուանեալ ծնունդ ի ջրոյ եւ ՚ի Հոգւոյ: 15)

ցեն քարոզ քո կենաց, Յաւերժ առնել չարագործին {ըզյիշատակ} եղեռանց: Իսկ Կարդինալի անարժան ճակատի վերայ

զփայտէ " (Գործք Առաք., գլ. Ե, համ. 30)։ " {ԸզՅիսուս} որ 'ի Նազարեթէ՛ զոր օ՛ծն Աստուած Հոգւով Սրբով եւ

հոգին Քրիստոսի անբաժանելի յԱստուածութենէն. " եւ {ըզնիգս} դժոխոցն աղարտեալ հզօրապէս, աղատեաց ըզհոգիսն"։

ցած հայցականը կամ որոշեալ ուղղականը իրենց վերջում {ըթ} ուեն, ինչպէս ձեռքերը։ Այս ըթը, որ բառի վրայ մէ

կանը իրենց վերջում ըթ ուեն, ինչպէս ձեռքերը։ Այս {ըթը}, որ բառի վրայ մէկ վանկ է աւելցուցել, նու է փոխվ

կում են ", այն ժամանակ ձեռքերը խօսքը չէ կարող իր {ըթը} նու փոխել եւ եթէ այդպէս խօսող էլ լինի, ինչպէս կա

ագիստրատ, մեռելս ելլավ: Ինչեւիցե, ասի, ինչ ալ {ըլա} նե, գրեմ, աղջիկը աչքը ճամփան թող չի նայի տեյի:

ոռթաքալ կուզենայի ամա, ան ժամանակը պեքիմ տահա չի {ըլալ}, զերե գիտցածս խդրելեզներուն կբերեն Նախիջեւան:

նչ էր, խնդրեմ ինձի շուտով գրեք, որ ես ալ միամիտ {ըլամ}, եւ ասկեց առաջ Սերոբին թուղթ գրիլ էի ձեր թղթի մե

իմ նե, սուտ չէ, թեեւ կելիրլի կիդերլի է. ինչ ալ {ըլանե} այժմ անվտանգ մայիսին կհասնիմ եւ խըմըզի ալ կերթամ

կ կապ մը աղեկ թաժա չորցած թառան ձուկ, կիսաչոր ալ {ըլանե}, թող առնու, հոս կչորնա, զարար չունի: Ուրիշ

այիք նե, կենե աղեկ էր, ամեն օր աչքին տիմացն չէր {ըլար}, ինձի տեղով հայտնիք, եւ թե հոքու բան արա՞վ թե չ

ալու (բօժօժ դառնալու) վախտն ա, բալքի ուտեն ռադ {ըլէին} կորչին. ծառերս վերջ արին էլի. բարով էկող տարի հ

ուն, լեզուն. լեզուն որ չըլի՝ մարդ ընչի՞ նման կ' {ըլի} ", - աղաղակում է նահատակ Աբովեանը։ Եւ արդարեւ

եմ, որ պաշխա մարդ չառնե, այտ կողմանե միամիտ թող {ըլլա}, ես քուն չիմ այս տեղն: Ասոր հնարը այսպիսով գտան

տ չիմ գալ, այսքան: Շատ կխնդրիմ ձեզի, որ ինչպես {ըլլա} նե, խրկիք եւ իրեն ասիք, որ նրա ոտքը ոսկորը կպած

ամանակն ալ մեկ մեծ բան մը չէ, բայց ինչ կուզե թող {ըլլա}, տղոց տեր իս, դուն ալ ան հորը զավակն իս, ինչ օ

ր չեմ կարող: Է՜հ, տահա ինչ ասիմ. աստուծո ասածը {ըլլա}: Եղբայր քո անբաժանելի Մ. Նալբանդյանց Ց

'ի վեր չերթալուն գիտեմ, բայց նարա ասելովը բան չի {ըլլալ}, թե որ օրենքը կտրե: Ղորդ է, պատկանած ժամանակն

որ շատ յիմար պոչ բանէ, Վարդապե՞տ մի կուսզես {ըլլալ}, թէ աստղաբաշխ փիլիսոփայ, Թէ կուզես որ՝ ի

, որ հրատարակեցինք եւ ըսինք, թէ մեք ձեզի գործիք {ըլլալէն} եւ եղբայրնիս ուրանալէն կամ սպանելէն դադրեցանք եւ

մը նշանակութիւնն ի միտ առնելը մեր կարողութենէ վեր {ըլլալը} կը խոստովանինք, վասնզի, եթէ Մխիթարեանց միտքը,

ն ա՞լ չեղաւ... Վա՜յ ձեր թշուառութեանը... Այդպէս {ըլլալը} շատոնց գիտէինք, այսուամենայնիւ, այս օրուան օրս

ուրադին կը հասնի: Պատասխաննիս ատոր իրաւ կամ սուտ {ըլլալուն} վրայ չէ, այլ այնչափը լաւ գիտենք, որ ժողովուրդք

կ դարձնողը, դո՛ւք էք միլլիոնաւոր ժողովրդոց անհետ {ըլլալուն} պատճառը, դուք էք Հայկայ անմեղ զաւակներուն ետեւէն

րորդ երեսի վերջին հինգ տողերը կարդա...: Ան թող {ըլլայ} քեզի պատասխան, եթէ ոչ այսուհետեւ քո արժէքդ կատակ

մանայ եւ արժէքնիդ ճանչնայ: Բայց ձեզի վերջին խրատ {ըլլայ} ըսելիքնիս եւ երանի՜ թէ կարենայինք օգտել: Մեք՝ Հ

ը, որ սկսել էր արդէն գունաթափուիլ: - Ի՛նչ կ՚ {ըլլայ} եղեր: - Բայց արդեօք այդ գրուածովը հասա՞ւ գրո

ն՝ անձինք՝ մեզիմէն պատիւ կառնուն, Փող շատ {ըլլայ} ՝ ուտենք հագնենք՝ գինին խմենք ու պառկենք.

էջը ձգած եւ ի թշնամեաց անդառնալի կերպիւ հեռացած կ՚ {ըլլային}, այլեւ Եւրոպան ալ առաւել որոշ կերպիւ եւ ըստ ամեն

տեղ որ ծառեր կա: Դուք ալ խելք արած հոները թաղած {ըլլայիք} նե, կենե աղեկ էր, ամեն օր աչքին տիմացն չէր ըլար

աժանման եւ խաղաղութիւնը խռովութեան փոխելու պատճառ {ըլլան} ։ Այսպիսի բանաւոր եւ պատկառելի բողոքնուս ընդդիմու

ամսույս 25-ին հոս գա, հասնի կամ, եթե հոսեն ելած {ըլլանք}, զերե միտք ունինք Քիշնեւ երթալու, հոն կուգա, ա

849 ամի յՕդեսսայ Երբ որ սահի Քիշնեւ երթալու {ըլլանք} նե, ես ձեզի կիմացունում, որ ինչ տեղ գիր գրիք,

ափ մը կը գայ, որ շատ անգամ ամիսներով ալ հիւանդ կ՚ {ըլլանք}... Մեր ըսածները չլսելու զարնող համախոհին ընծան ի

իր պարտքն էր, չըներ նէ, շատերուն պէս ազգատեաց կ՚ {ըլլար} եւ դժոխքը կ՚երթար... Մխիթարեան համախոհք ասոր

։ Եթէ այսպէս ըսէին, գուցէ իրենց պարծանք մըն ալ կ՚ {ըլլար} այն անունը, որով ոչ միայն զՄխիթարեան համախոհս թա

չէի, իմ տանս վեր կը բերէի, խօսքս կշտին կտրուկ կ՚ {ըլներ}, ո՛ւմ տունն ուզէի կը քանդէի, ումն ուզէի կը շինէ

սխանում է. " որդի՛, քո արեւը, ես խաբար չեմ, կ՚ {ըլնի} որ ջուրն ինքն ա ծակել " եւ այլն: Խեղճ հարեւանը գ

ո՛ւմ ափեր, - ասում է ողորմելին, - քեզ արքայութիւն {ըլնի}, կտրե՞ս ոչ. ինչ ունինք չունինք չորացել ա"։ Բա

այկունը, - էդ դրուստ ես ասում, համա ինչքան էլ որ {ըլնի}, էդքան շատ մասրաֆ խարջ չի ըլնիլ. սրա միջին մեր

արկուտը տայ, կամ թրթուռը փչացնի, կամ տարին չբեր {ըլնի} սոված կոտորուիլ պտենք. մեր մասիլն էլ որ կայ, ամ

ի երկու կով ենք պահում, թէ երեխեքանց մածուն էլ ա {ըլնի}, էն էլ չենք կարում եօլայ տանել, ամէն բան փողով

տունը - ոսկին սարեսար կ՚ուզեմ: Կիրակի էլ պա՞ս կ՚ {ըլնի}, - էրծաթից լաւ թա՞ս կ՚ըլնի, Որդիդ մեռնի վարդապետ

եմ: Կիրակի էլ պա՞ս կ՚ըլնի, - էրծաթից լաւ թա՞ս կ՚ {ըլնի}, Որդիդ մեռնի վարդապետ, - սիրածը չհա՞ս կ՚ըլնի: Ա

ս կ՚ըլնի, Որդիդ մեռնի վարդապետ, - սիրածը չհա՞ս կ՚ {ըլնի}: Աշտարակ բարձր տեղ ա, - ջուրը հիւանդին դեղ ա, Ս

ան քեզ համար չի ստեղծել... ինչ գրուել ա էն պտի {ըլնիլ}. ճակատի գրուածը ջնջուիլ չի. հարիւր տարէն մեռած

կո՛ւն, - ասում է Սօսը, - էդ ո՞ր գեղումը չի մասրաֆ {ըլնիլ}. մի մովրով (կառավարութեան աստիճանաւոր) կամ եսա

համա ինչքան էլ որ ըլնի, էդքան շատ մասրաֆ խարջ չի {ըլնիլ}. սրա միջին մեր իշխաններն էլ են շահւում: -

տասնըհինգ տընուոր կըլնին վեր եկած, ընենց տուն չի {ըլնիլ} սրանցում որ էս իրէք օրը իրան տարեկան ղաւուրմէն ան

տեսնեմ, - ասում է նա Սօսին, - վա՛յ թուք ու բեդնամ {ըլնիմ} ես, տեսնեմ երեսս կը բռնի՞, որ ասեմ Սօսն ա ղրկել

են կարող գտնիլ. շատ էլ ասենք էն կռւումը ես արդար {ըլնիմ}. վա՞յն էկել ա ինձ տարել, թէ կ՚երթամ մովրովին կը

են, փառք աստըծու, ոչ ով չի մեռել, երես երեսի կ՚ {ըլնինք}, էն վախտն ինչ կ՚ասեն"։ Բանն այն է, որ դր

ըն, - մէկ չինարի ծառ պըտի: Ա՛յ տղայ, դու հազար {ըլնիս}, - իմ ախպոր սատար ըլնիս, Թէ ինձնից ջոկ եար բռնես

ի: Ա՛յ տղայ, դու հազար ըլնիս, - իմ ախպոր սատար {ըլնիս}, Թէ ինձնից ջոկ եար բռնես, - դու սրտապատառ ըլնիս

ըլնիս, Թէ ինձնից ջոկ եար բռնես, - դու սրտապատառ {ըլնիս}, Քաքուլիդ կալին մեռնիմ, - երեսիդ խալին մեռնիմ,

րա մեծանաս, Հալիւորիս ծերանաս, Երբոր խելքիդ տէր {ըլնիս}, Պառաւ տատիդ չմոռնաս: Տատը գլխովդ պտիտ գայ, Ի

հողի տակիցը դուրս ա գալի, ամէն բանը խարաբ էլած ա {ըլնում}, համա, էն գիրը մնում ա. արա՛ ինչ կ՚ուզես, լա՛

յ տասն օր ուտում են չի հատնում. մի տունն ա նրանն {ըլնում}. ես էլ, որ ընենց տուն ունենայի, էն աղեքանց ոտը

աքի ընչի՞ էք երկու երեսանութիւն անում, կողմնապահ {ըլնում}. հիմի, էս հո մեր պապական հիքին ա, ուզենան կը խ

երին ենք տալի կամ աղքատներին, էս լաւ ա հլա խէր ա {ըլնում}. քաղքումն ամէն բանն էլ փողով ա, գեղըցուն էլ ուն

Ահա, թէ ինչ է պատմում մեզ արգոյ հեղինակը, " որ {ըխտաւոր} Մողնու գեղումն ա վեր եկած, իրանց բարեկամի կամ ճա

են կիտում, իրանց աղքատ ու խեղճ ասելով, սրտաբաց {ըխտաւորն} էլ սուրբ Գէորգի դոլոն եկած աղքատին հոյ չի՞ կարող

ում. " Քա՞, ընչի՞ ես էս բարի լսի առաջին, սուրբ {ըխտի} ճամփին բերանդ փիս բաց անում... է: Այս տողերը ա

ի զովացումն փառասիրական դժոխային ծարաւոյ, որոյց {ըղձակաթն} լինին: Հոգեւորք, որոց պաշտօն է պաշտպան եւ պահապ

եկեղեցւոյ: Ոչի՛նչ են առ մեզ ախտացելոց ոմանց {ըղձակաթութիւնք}, ժողով գումարեալ սրբագրել զեկեղեցի, զոր ուղղափա

յակճիռս... Միայն թէ յազես, Յոր ցանգ {ըղձամ} ես..............................

եւ ձորք Գեղեցկանան, դալարին: Որպէ՞ս {ըղձայ} այր շինական Բիւրաբեղուն լի հնձոց. Կամ

ին սիրտք ի վերայ Ձեր, եւ ամենեքին դէտ ակն կալեալ {ըղձան} իրազեկ լինել զազգաշահ գործոց եւ զբարեկարգութեանց

թեանց ազգին, այլեւ ի վերայ գոյից եւ ընչից նոցա: {Ըղձանայաք}, սապէս տեղեկանալ, որո՞վ արդեօք զանազանին դրութի

լայեալ ի կայսերէ՝ զանձուկ փափագանաց սրտիցն լնուլ {ըղձանան}, փոյթ լինին ի վարդապետել որպէս ծարաւի ոք տօթակէզ

ոգւոյդ, սին սաղարթիւք քո անձին, Որ ոսկէկիր {ըղձաս} լինել քան գրագէտ եւ գիտուն. Որ անկասկած զկո

ասարակութիւնը այդ գաղափարքը երեւակայութեամբ միայն {ըմբըռնելու} աշխատութենից. թատրոնի բեմն է այն բարոյական ահեղ

էս տեսնում ենք Հռովմի կրկէսում - գլադիատորներին ( {ըմբիշ} ), որ առաջ միայն ստրուկների գործ լինելով, յետոյ

ր խղճմտանքով, այլ եւ շատ լաւ հասկացած լինելով եւ {ըմբունելով} իր խնդիրը: Այնպիսի բարակ, հոգեբանական եւ շատերի

հմանս Նախիջեւանայ եւ ի Նախիջեւանն իսկ, ես երկիցս {ըմբռնեալ} ի չարաշուք ախտէս եդայ յանկողին անզգայ, յորմէ օգն

, բայց այժմ ըստ բերման բաղդիս մահահրաւէր խոլերայն {ըմբռնեաց} զիս ի ճանկս իւր, զոր թէպէտ եւ ողորմութեամբն աստո

ած ես այդպէս ընթանալ: Ճշմարտութիւնը աւելի շուտով {ըմբռնելի} է լինում անդաստիարակ եւ ասիացի ազգերին, այդ վնաս

րակ մատենագրական լեզու, մինչեւ գրուածների իմաստը {ըմբռնելի} եւ հասկանալի չ'լինի ժողովրդին, մինչեւ Ազգը խոհեմ

երի ընթացքը դէպի Րեննըպօնի ժառանգները, կարո՛ղ էր {ըմբռնելի} կերպով հասկացուցանել մեր Հայերին, թէ ի՞նչպէս էր

ր առաջ միմիայն հռչակաւոր փիլիսոփային հասկանալի եւ {ըմբռնելի} դրութիւնը այսօր կարօտութիւն չունի ապացուցանելու ն

ան կողմից, որովհետեւ մարդու նիւթական շօշափելի եւ {ըմբռնելի} մասը, այսինքն՝ մարմինը, արդարեւ գոյանում է, ա

ապետարանն կրօնի " [մինչ] ամենայն դարձուածք բանից [ {ըմբռնելի} էին առ ի ընթերցանելեացն՝ առանց եւ դոյզն բացառութ

գործել նորա լսողութեան վերայ, որ գիտակցութիւնը, {ըմբռնելով} այս ձայնի խորհուրդը եւ տպաւորութիւնը, անմիջապէս

զգիրն, քան մեքենաբար եւ կուրoրեն հաւատալ զոր ոչն {ըմբռնեմք}: 12) Երես 69. Ճառելով, եթէ զիա՛րդ եւ ի

, ի՛նչպէս հասկնանք, հասկնանք ալ նէ, որի՛ պոչէն {ըմբռնենք} ։ Այսպիսի գրքի մը կատակէն ուրիշ ի՞նչ պատասխան կրն

, լսէ զձայն իմ, դողան ջիլք լսելեաց, այլ ուղեղն {ըմբռնէ} եւ ոչինչ, վասն զի անկարող են ջիլքդ զտպաւորութիւն

, նա, գործ դնել անշունչ առարկաների կամ վերացեալ {ըմբռնողութեանց} տեղ, բայց երբեմն երբեմն կայ գործածուած. եւ մեզ

րին, նոյնպէս անլեզու վերաբերութեամբ նաեւ այնպիսի {ըմբռնողութեանց}, որ առաջին աստիճանքն էին լուսաւորութեան, թո՛ղ վ

ասարակաց ըմբռնողութիւնք, հասարակաց ձեւ ու ոճ այդ {ըմբռնողութեանց} համար։ Թող յատկութիւնքը, որ շատ անգամ սխալ, քա

ատում կամ Նորքում լինելու վրայ, ասել է, թէ պարզ {ըմբռնողութիւն} չունի այն մասին, թէ ինչ եկեղեցի էր Փարպեցուն յան

խիթարեանք քահանայապետ խօսքով՝ Հռովմի Պապը։ Թիւր {ըմբռնողութիւն} է, եթէ վերը յիշուած բառերը բացառոցաբար տրւում են

շատ կանխամուտ կարծիքներ, բնական երեւոյթների թիւր {ըմբռնողութիւնը} եւ այլ հազար ու մի բան, որ գալոց աւելի լուսաւոր

երի, որոնց մէջ կային հասարակաց բաներ, հասարակաց {ըմբռնողութիւնք}, հասարակաց ձեւ ու ոճ այդ ըմբռնողութեանց համար։

րք է, որ պիտոյ է կարդալ եւ ուղիղ հասկանալ. սխալ {ըմբռնողութիւնքը} մեծ վնասներ են տալիս: Բնական երեւոյթքը իրենց վսե

կան սխալ չէ, սխալը սկզբունքի մէջ է: Երբ տեսական {ըմբռնումը} սխալ է, թիւր կը լինի նորա փորձական հետեւութիւնը

Լեզուն ժամանակի արդյունք է եւ մշակվում է ժողովրդի {ըմբռնումների} եւ քաղաքակրթության համեմատ: Լավ է թե վատ, դա այ

տաւոր, Մի զառածիլ մեղկութեամբ, Ուստի {ըմպահկեալ} յահուր Ձիախրոխտ ընթադրութեամբ Զարկուցա

լ Նահապետին ի Յակոբու Ջրհորոյդ դու տաս {ըմպել}, Կրկնավտակ աղբերակիդ Յանոյշ վիճակս հր

մի եւ եթ սենեակ եւ զկերակուր (առանց իրիք ոգիաւոր {ըմպելեաց} ) վճարեալ յաւուր զմի ֆունտ ստերլինգ, ըստ այսմ ծա

քը, հաստատ պահող հիմքերը չկային, այն չորս տեսակ {ըմպելին} այնպիսի սիւներ են, որոնց վերայ կարելի է ուրախութ

իսոփայութիւնը այն է, որ մարդու փորը կուշտ լինի, {ըմպելիքը} առատ, օրը ուրախ, սիրական կինը կողքումը: Եթէ,

այն պատրաստութիւն տեսել եմ, թէ կերակրեղէնի եւ թէ {ըմպելիքի} մասին: Միմիայն արաղ առել եմ մի վեդրօ, իսկ հասար

ուտեմ զմիս զուարակաց քոց, եւ զարիւն նոխազաց քոց {ըմպեմ} ո՛չ ". եւ բանիւս " զա՛յս արարէք առ իմոյ յիշատակի

ռնեն, նոյնպէս եւ փարիսեցւոցն, եւ քոյքդ ուտեն եւ {ըմպեն} " (Ղուկ., գլ. Ե, համ. 33)։ § 35. " Ո՞

" Զի՞ է զի ընդ մեղաւորս եւ ընդ մաքսաւորս ուտէք եւ {ըմպէք} " (Մարկ., գլ. Բ., համ. 16)։ " Ընդէ՞ր ընդ

։ " Ընդէ՞ր ընդ մաքսաւորս եւ ընդ մեղաւորս ուտէք եւ {ըմպէք} " (Ղուկ., գլ. Ե., համ. 10)։ " Ընդէ՞ր սա

քերականութեան: Գրէ առաքեալն. " Ամենայն ոք, որ {ընդ} իշխանութեամբ, ի հնազանդութեան կացցէ"։ Եւ զայս

, այնմ զհետ գան յօդուածք: Յանդիման կացուցեալ {ընդ} սմին զարձակման վկայագիրս, զոր տուեալ է ինձ Նախիջ

ապաքէն յապշութեան թէ ե՞րբ է իմ ունեցեալ զգրութիւն {ընդ} Բարսեղ քահանային, ուստի եւ պարտաւորեալ գտա այսու

ը]նթացս իմոց քսան ամեայ հասակի կենաց չեմ ունեցեալ {ընդ} Բարսեղ քահանային զգրութիւն եւ ո՛չ իսկ զծանօթութիւ

եաց թէ իմ էր գրեալ, թէ ունիցեա՞լ էի ես եւ երբեմն {ընդ} ինքեան զգրութիւն, կամ ինքն ընդ իս, եւ երկրորդ խ

լ էի ես եւ երբեմն ընդ ինքեան զգրութիւն, կամ ինքն {ընդ} իս, եւ երկրորդ խնդրեմ՝ զկնի պատկանաւորն հետազօտ

Խնդիր Զհրովարտակ հոգեւոր կառավարութեանդ զոյգ {ընդ} պատճէնի պատասխանւոյ Բարսեղ քահանային Պոպովեանց զտ

հանային Պոպովեանց զտողեալն ի 29-էն մարտի սոյն ամի {ընդ} համարօք 217 եւ 218, ընկալայ պարտուպատշաճն յարգու

դրագործ: Ես ամենախոնարհաբար խնդրեմ դատ առնել {ընդ} մէջ իմ եւ քահանային Բարսեղի համաձայն սրբազան օրին

որ մատուցանեմ զիմս լիաբերան շնորհակալիս, առաքեմ {ընդ} այսմ իսկական գիրն դիրեկտօրին զոր գրեաց նորին գերա

յանուն իմ, ի 9-էն ամսոյս համարաւ [բաց] առաքելով {ընդ} այնմ եւ զճանապարտական անցաթուղթ վասն գնալոյ յԷջմի

ապետին, յորմէ եւ հրամայեցաւ բոլոր հոգեւոր դասուն {ընդ} ձեռն Նախիճեւանայ քաղաքական գլուխ ղուբերնսկի սեկրե

, որք գիտեն մանաւանդ զի էին սովորութիւն է նոցա, {ընդ} ենթարկիլն որպիսի եւ իցէ նեղութեան, ցուցանել զինք

ութիւն երկուորեակ զաւակաց իւրոց ի Հայոց եկեղեցւոջ {ընդ} ձեռն Մարտիրոս քահանային Թորոսեան, որ արարեալ էր

զիւր կաթոլիկութին, զի մի՛ խտրութիւն ինչ ծագեսցի {ընդ} մէջ իւր եւ նոցա: Յետ այսր ամենայնի ես ընդ այլ

սցի ընդ մէջ իւր եւ նոցա: Յետ այսր ամենայնի ես {ընդ} այլոց հոգեւորականաց սկսայ յաճախել առ նոյն կաթոլիկ

սանելով զօր հանապազ զակնյայտնի հակառակութիւն նորա {ընդ} ուղղափառ եկեղեցւոյ Հայոց եւ զանարգանս, որք ո՛չ մ

առ ի գտանել զաւուրն պարէն եւ առ ի ունել զիրաւունս {ընդ} անուամբս հոգեւոր ուսուցչի վարժապետել այլոց աշխարհ

սոցիկ բանաւոր պատճառաց շարժեալ նորա ի թշնամութիւն {ընդ} իս, քանզի ո՛չ ոք էր այլ ոք ի մերոց հոգեւորական ե

լանէի նմա: Այլ ո՛չ բաւականացեալ եւ այն, միացեալ {ընդ} միում ի հոգեւորականաց մերոց եղբարց, զորոյ չկամիմ

կամիմ յիշել զանուն, թագուցեն ինձ եւ զայլ որոգայթ {ընդ} ձեռն Բարսեղ քահանային Պոպովեանց, որ էր տիրացու Ս

ի իբրեւ տեսի, թէ արդարութիւն իմ դնի ըստ ամենայնի {ընդ} գրուանաւ, եւ ես ինքն ենթարկիմ քննութեան եւ դատող

ես իցիմ նմա գրեալ զայնս, եւ ե՞րբ ունեցեալ եմ ես {ընդ} նմա կամ զգրագրութիւն եւ կամ ծանօթութիւն: Հոգեւոր

ւթիւն եւ կամ ծանօթութիւն: Հոգեւոր կառավարութիւնն {ընդ} հրովարտակի իւրում ի 29-էն նոյն մարտի համարաւ 218

ս ի վերոյ ի ճառ արկի, անբաւականութիւն, գոյացեալ {ընդ} մէջ իմ եւ կաթոլիկ Սիմոնեանին, է վասն նորին հակառ

կաթոլիկ Սիմոնեանին, է վասն նորին հակառակութեանց {ընդ} ուղղափառ եկեղեցւոյ մերոյ, եւ վասն ստուգապէս կաթո

աղորդեալ է, որպէս ինքն ըստ այնմ եւ ընտանիք նորին {ընդ} ձեռն Թաղանրօգու լատին քահանային, այսմ կարեն վկայ

ահս ձկամբ, այսմ կարեն վկայել երդմամբ, որք ունին {ընդ} նմա զերթեւեկութիւն եւ դ) զի զդուստր իւր ետ ի կնո

մ ես բնաւ գրեալ առ տիրացու Սարգիսն, քանզի չունէի {ընդ} նմա զգրագրութիւն եւ ո՛չ զհարկաւորութիւն, զի զի՞ն

նդատապարտ համարիմ օրինօք, զի այդոքիկ յօրինեալ են {ընդ} ձեռն իմոց բարեկամաց յամի 1846, եւ ես յայնժամ չու

շնեւ Դիւանատունս ընկալեալ ի 2 ներկայ մարտի {ընդ} միաւորականի Հոգեւոր Կառավարութեան տեղւոյդ զկնքափա

թեան ձերով անձնական ստորագրութեամբ։ Այլ հաւանեալ {ընդ} բանս նոյն Հոգեւոր կառավարութեանն յաղագս ո՛չ ի գոր

րբազան քահանայապետութեան՝ դիւանատունս պատիւ ունի {ընդ} այսմ առաքել առ ձեզ զայն ծրար, ծանուցանելով զվերտ

ին իմոյ՝ եւ հասանել ի յետին ծայր ապաբաղդութեան: {Ընդ} այսմ համարձակիմ խնդրել զայս եւս, զի ի դէպս չընդո

խօսիլ ինչ, այլ նոյնութեամբ հասուցանել առ իս զայն {ընդ} ձեռն տեղւոյս բարձր սրբազնութեան վիճակաւոր արքեպիս

ով տառապագին ի դրունս բժշկաց եւ դեղավաճառաց, յետ {ընդ} երկար վարանմանց այն ինչ բարձաւ յինէն յոյս վերակեն

ալ արքեպիսկոպոսն Մատթէոս խնամ տարեալ ինձ եւ առեալ {ընդ} իւրեան ի քաղաքէն Նախիջեւանայ եւ տարեալ յՕդեսսա եւ

ի ինչ եւ յարդարեալ յոմաց անխիղճ անձանց ոսոխացելոց {ընդ} իսկ չունի բնաւին ընդունել զվճիռ ինչ, վասն զի, յ

նչափահաս, յորժամ օրէնք յամենայնի ներողաբար վարէր {ընդ} իս, եթէ իրօք գտանեցեալ էր իմ յիր ինչ յանցաւոր:

ողութեանց նորին սրբութեան տուեալ եմ զիմ պատասխանի {ընդ} ձեռն բարձր սրբազնութեան Մատթէոս արքեպիսկոպոսի ի 2

Մատթէոս արքեպիսկոպոսի ի 21-էն ապրիլի 1852 ամի եւ {ընդ} ձեռն Սինօդի սրբոյ Էջմիածնի ի 10-էն դեկտեմբերին նո

ծառայութիւն Ձերդ կայսերական մեծության, խնդրելով {ընդ} նմին զվկայագիր իմ չեղծանել ըստ առաջնոյն խաչագծիւ

զանցութեան Իւան Դաւիթիչի կարեն խօսիլ փոխանակ իմ՝ {ընդ} իմ, եւ թէ զի՞նչ անցք անցին ընդ իս՝ համարիմ թէ գ

օսիլ փոխանակ իմ՝ ընդ իմ, եւ թէ զի՞նչ անցք անցին {ընդ} իս՝ համարիմ թէ գիտացեալ է Ձեր գերազանցութիւն: Յ

րազանցությանը խնդրում եմ այս առթիվ ինձ տոմս տալ: {Ընդ} որում, պատիվ ունեմ ներկայացնելու Լազարյան ճեմարա

նմեղութեան: Ի Ձէնջ ունիմ այսօր զօրհանապազն հաց, {ընդ} Ձերով համարեա՛ յարկաւ ժողովեալ էի իմս օտարութիւն

ոյն առանց ժամավաճառ լինելոյ ունիմ մատուցանել զայն {ընդ} այլ թղթոց զորս ստացեալ եւ արդէն, կառավարչութեան

հային, իբրեւ ի պաշտպան տառապեալ որդւոց Հայկայ, {ընդ} բաղդին հազարաւոր հարուածովք. դուք ընդ Ձեր տոհմի

ց Հայկայ, ընդ բաղդին հազարաւոր հարուածովք. դուք {ընդ} Ձեր տոհմի յայտնեցեալ էք միայն ի բարեբարիլ. եւ այ

սույն սեպտեմբերի 19-ի N: 704 գրության հետ: {Ընդ} սմին պարտք եմ համարում տեղեկացնել, որ ամբողջապես

132, զոր ընթերցեալ բազում մխիթարութեամբ՝ խնդացի {ընդ} աղօթս եւ օրհնութիւնս, զորս հեղուիք ՚ի վերայ իմ ո

րագոյն առաքինութեան՝ ձեռն տալ ազգի ընկճելով, որ {ընդ} հուր եւ ընդ ջուր անցեալ ոգեսպառ դնի ընդ հայրագութ

նութեան՝ ձեռն տալ ազգի ընկճելով, որ ընդ հուր եւ {ընդ} ջուր անցեալ ոգեսպառ դնի ընդ հայրագութ հոգողութեամ

ելով, որ ընդ հուր եւ ընդ ջուր անցեալ ոգեսպառ դնի {ընդ} հայրագութ հոգողութեամբ Մեծի Քահանայապետիդ: Ա

պետեալ ազգային նաւուն: Սիրտք Հայոց լինելոց են {ընդ} Ձեզ, եւ զօրհանապազ աղօթք մեր ընդ Ձեր առաջի սեղան

այոց լինելոց են ընդ Ձեզ, եւ զօրհանապազ աղօթք մեր {ընդ} Ձեր առաջի սեղանոյ Տեառն: ԶԱստուած կարողութիւն

ղ եւ փշալից, այլ ի վերայ այսր ամենայնի ընթասցուք {ընդ} այն, ընթացուսցուք եւ զազգային խնդիրս, օ՜ն յառաջ

ն պատգամաւորաց, ակն ունիմ, եթէ գործդ այդ անկցի {ընդ} մանրակրկիտ քննութեամբ կամ Ձերոյին վեհագունութեան

ի այսր ամի, որով ազգն զանազան պայմանադրութեամբ, {ընդ} իս եւ ընդ արգոյ Աջեմեանցն, ընտրեալ էր իւր երեսփո

, որով ազգն զանազան պայմանադրութեամբ, ընդ իս եւ {ընդ} արգոյ Աջեմեանցն, ընտրեալ էր իւր երեսփոխանութիւն

ստատելոյ եւ վաւերացուցանելոյ նորին վեհափառութիւնն {ընդ} փոյթ գրելոց է զառանձին զթուղթ առ պայծառափայլ փոխա

ան թղթոյ, խնդրելոց է ի նորին պայծառափայլութենէ, {ընդ} ձեռն որոց անկն իցէ, տալ զտեղեկութիւն տէրութեանն

ռութեան, հաճեսցի զգացուցանել զտէրութիւնն Անգլիոյ {ընդ} ձեռն նախարարին արտաքին գործոց Ռուսիոյ եւ ընդ ձեռն

լիոյ ընդ ձեռն նախարարին արտաքին գործոց Ռուսիոյ եւ {ընդ} ձեռն դեսպանին Անգլիոյ, որ ՚ի Սանկտպետերբուրգ:

մ մնայ տնօրինել զարժանն վասն հասուցանելոյ առ իս, {ընդ} ձեռն փոխանակագրաց, զմնացորդն պայմանեալ ճանապարհա

ւորութեան գործոյն, յայնժամ երկոքին նոքա ի միասին {ընդ} պաշտօնակատարին պրոկուրօրի, ի մէջ բերին զթուղթն զ

զի 41 անձինքն չէին ընտրեալ յազգէն յաղագս ի միասին {ընդ} Այվազովսքւոյ վերջաւորելոյ զմեծագումար դրամոց գործ

կայ առ դուրս յաւելեալ են ի ստորագրին, թէ յօժարին {ընդ} հիմնաւոր հաշտութիւն, այն է, եթէ հաշտութեան հիմո

Ղուկաս արքեպիսկոպոսէ, որ յայտնի յայտնի դժկամակէր {ընդ} վերանորոգութիւն գործոյն, ուստի եւ զամենայն զճիգն

դամք պնդեցին եթէ նախ քան զկարգելն նորոյ քննութեան {ընդ} ձեռն առանձին քննչաց արժան իցէ պահանջել բացատրութի

. պրօկուրօրն հակառակ կարգին օրինաց համաձայնեալ է {ընդ} զայն մինչդեռ պարտական էր զգուշանալ զի մի առ ոտն կ

ութիւն բովանդակութեան յայտարարութեան Այվազովսքւոյ {ընդ} քաղուածի գործոյն պարտական էր իսկ եւ իսկ բանալ զկա

ակն զայն լուեալ եւ յօրագրի արձանացուցեալ ի միասին {ընդ} այլ թղթոց եւ յայտարարութեանց իմոց եւ այլոց ՚ի մաս

ներգործեն ՚ի Սինօդին, եւ լօգիկաբար չէ մարթ խօսիլ {ընդ} գլխաւոր անդամոցն, յորոց ի ձեռին գտանի եւ երասանա

ց եւ առ դուրս գալոյ ձմեռան, մինչդեռ կայ մնայ ինձ {ընդ} ցամաք, այն է ՚ի վերայ լերանց կատարել առաւել քան

ս ՄԵԾԱՊԱՏԻԻ ՊԱՐՈՆ, ԱՐԳՈՅ ԿԱՐԱՊԵՏ ՄԱՐԳԱՐԵԱՆ, {Ընդ} այսմ առաքեմ ի տեղեկութիւն Ձեր եւ համօրէն ազգին մե

տրն արտաքին գործոց ի Ս. Պետերբուրգ, որպէս զի նա {ընդ} ձեռն Մինիստրին արտաքին գործոց Անգլիոյ իրազեկ արար

աւուր հաստատութեան թղթոցն, այն է ի 1 նոյեմբերի, {ընդ} երեկո մեկնեցա ի Թիֆլիսէ դէպ ուղիղ ի Փօթի եւ անտի

երեկո մեկնեցա ի Թիֆլիսէ դէպ ուղիղ ի Փօթի եւ անտի {ընդ} Սեաւ ծով է Կոստանդնուպոլիս:. Անդէն ըստ պատշ

լ զամենայն յԱնգլիա: Այսպէս ասէր պ. Բույլվերն եւ {ընդ} նմին յաւելոյր, զի թէ իջայց ի Կալկաթա, առանց զառ

ղզի, յետ զաւուրս իբրեւ զվեց տիւ եւ գիշեր կոծելոյ {ընդ} ալիս: Ելեալ ի ցամաք, ի Մեսսինա քաղաք Սիկիլիո

իմ վտանգելով վտանգի ի ձմեռնային ճանապարհորդութենէ {ընդ} ծով, իսպառ թողեալ զշոգենաւն, ելի ի Գէնուա ի ցամ

ռ թողեալ զշոգենաւն, ելի ի Գէնուա ի ցամաք, ուստի {ընդ} երկաթուղին գնացի մինչեւ ՚ի ստորոտս Ալպեան լերանց

ստորոտս Ալպեան լերանց Իտալիոյ, մշտաձմեռ ծածկելոց {ընդ} ահարկու բեռամբ ձեան: Ընդ լերինս ընդ այսոսիկ

, մշտաձմեռ ծածկելոց ընդ ահարկու բեռամբ ձեան: {Ընդ} լերինս ընդ այսոսիկ, ոչինչ ընդհատս քան զԿովկաս,

ծածկելոց ընդ ահարկու բեռամբ ձեան: Ընդ լերինս {ընդ} այսոսիկ, ոչինչ ընդհատս քան զԿովկաս, անցի է որ ս

տօնի ծննդեան եւ մկրտութեան փրկչին մերոյ, վաղ քաջ {ընդ} այգն, մտի ի Փարիզ, ուր զտեղի կալեալ զաւուրս իբր

պ. Նազարեանցն. մի նամակ միայն յէջմիածնէ եւ այն {ընդ} ձեռն ձեր, զորոյ եւ զպատասխանին ընկալեալ եմ յիւրո

րութեամբ փութացին յայտնել ինձ զսրտից իւրեանց զցաւ {ընդ} այս խայտառակ խելագարութիւն: Մեծարողապէս միշտ

գործոյն: Յետ եզերելոյ գործոցս ՚ի տուընջեան, {ընդ} երեկս ՚ի 1 նոյեմբ. մեկնեցայ ի Թիֆլիզէ դէպի Փոթի

զին, յետ զաւուրս իբրեւ զվեց տիւ եւ գիշեր կոծելոյ {ընդ} ալիս։ Ելեալ ի Մեսսինայէ, գոգցես անշնչացեալ ի

ւմ աւուր հարկեցայ տեղափոխ լինել յայլ շոգենաւ, որ {ընդ} եզերօք նաւել Միջերկրական ծովուն երթալոց էր ի Մարս

իմ վտանգելով վտանգի ի ձմեռնային ճանապարհորդութենէ {ընդ} ծով, ելի ի Գէնուա ի ցամաք եւ անտի երկաթուղով գնա

մինչեւ ՚ի ստորոտս Ալպեան լերանց մշտաձմեռ ծածկելոց {ընդ} ահարկու բեռամբ ձեան: Ընդ լերինս ընդ այսոսիկ, ոչ

երանց մշտաձմեռ ծածկելոց ընդ ահարկու բեռամբ ձեան: {Ընդ} լերինս ընդ այսոսիկ, ոչ ինչ ընդհատս, քան զԿովկաս

մեռ ծածկելոց ընդ ահարկու բեռամբ ձեան: Ընդ լերինս {ընդ} այսոսիկ, ոչ ինչ ընդհատս, քան զԿովկաս անցի սահնա

պէս թէ առ յինէն գրելով առ պ. Նազարեանցն, եւ այն {ընդ} ձեռն պ. Յոնանեանցին, եւ որպէս թէ նամակն այն խնդ

պ. Նազարեանցն, մի նամակ միայն յէջմիածնէ եւ այն {ընդ} ձեռն ձեր, զորոյ եւ զպատասխանին ընկալեալ իմ յիւրո

կամութեամբ փութացին յայտնել զսրտից իւրեանց զցաւ, {ընդ} այս հնարաuտեղծեալ խելագարութիւն: Ի վաղիւ յանդ

ւթիւն դեսպանին Ռուսսիոյ, յետ գրագրութեան իւրոյ, {ընդ} ներքին Գերագոյն Տեսչութեան Անգլիոյ, պաշտօնական թ

ան Ռուսսիոյ պ. մինիստրին արտաքին գործոց, եղելոյ {ընդ} ձեռն պ. բառն Բրուննովի, ճանաչէ զիս լիակատար երե

ւպատոսն, եթէ հարկ է նախ եւ յառաջ զթուղթն զայն, {ընդ} ձեռն դեսպանութեան առաքել յատենատեղի մի անուանեալ

ստատելոյ զթուղթն, յիւրում լրացեալ զօրութեան: {Ընդ} այսմ ոչ աւելորդ համարիմ զեկուցանել զպատուականութե

բանութեան եւ դրոշման կայսերական կնքոյն Ռուսսիոյ, {ընդ} ձեռն դեսպանութեան նորին յԱնգլիա, հաստատեաց եւ վա

ազովսքի Գաբրիէլ վարդապետն, յետ գրագրութեան իւրոյ {ընդ} Թադթէոս եպիսկոպոսին Ասպահանու եւ Հնդկաստանի, հաս

կտակակատարութեան զոմն Վարդան Գասպարեան, եւ առեալ {ընդ} իւր զամենայն զստացուածս իւր, ելանէ ի նաւ՝ յուղի

ալ Կիրակոսն Յարութիւնեան, թէ երկոքին անգլիացիք, {ընդ} փոյթ զրաւեալ ՚ի կենաց, թողեալ են զողջոյն զկտակակ

րատակացս, որովհետեւ տեղեկութիւնքդ մթին, ծածկեալ {ընդ} փոշւով գրեա՛ թէ կէսդարեան ժամանակի չեն բաւական առ

ն, յայնժամ աղաչել աղաչեմ, ի հաշիւ իմ, թղթակցիլ {ընդ} որոց արժան իցէ, ՚ի Մադրաս եւ զքաղեալ զծանօթութիւ

Մասեհի Բաբաջանեան, հանդերձ արդեամբքն գումարելովք {ընդ} այսքան ամս, գտանին ի կառավարութեան ընդհանրական

զգործն, ըստ կերպին օրինադրին (Անգլիա, այսինքն {ընդ} ձեռն օրէնսգէտին, յորոյ ի ձեռս գտանի եւ հաստատեալ

օրինաց պետութեանն Անգլիոյ, ամենայն գործ սկսանի {ընդ} ձեռն նոցա եւ նոցա քննութեամբ եւ դատողութեամբ մտան

ռ պ. Աբգարեանցն: Ուստի պ. Աբգարեանցն արձակեալ {ընդ} իս զորդին իւր զպ. Սէթն Աբգարեանց առ ի վեր անդր

ռ նա եւ նորա առեալ զպատրաստի թարգմանութիւնն զոյգ {ընդ} բնագրի երեսփոխանական թղթոյն եւ կտակին, որ գտանիւ

զմի լիբրէ ստերլինգ, թէ եւ ի փոխանակել ռուփեաց {ընդ} լիբրէից, անհրաժեշտ է կոտորակաց ինչ կորուստ:

թեան եւ զվարկ Ադմինիստրատորին, մնացեալն կառավարի {ընդ} տեսչութեամբ Ադմինիստրացիօնին, յանդադար աճման:

սականն արդիւնք, ի նոցանէ, հասանէ ց215 ռուփիս: {Ընդ} այնմ գրութեան, քահանայս այս առաքէ եւ զհաշիւսն,

ւ Մեսրոպայ, հաւանական է թէ եղելոց ի Նախիջեւան, {ընդ} այնոսիկ ժամանակս, որովհետեւ այս ամենայն հրիտակք

այժմ ի խօսիլ զայլոց հրիտակաց, թողելոց այսրէն, {ընդ} այնոսիկ դարձեալ ժամանակս: Ի գործոցն ինձ յանձն

Ներքոյ ստորագրեալս, ցանկալով այց ելանել եւ խօսիլ {ընդ} ձեզ, ի մասին հրիտակին թողելոյ ՚ի հանգուցեալ բարե

ի Կալկաթայէ տասանց կամ աւելի ատուրց ճանապարհաւ, {ընդ} Ովկիան: Ի կտակին յայնմիկ, թողու հանգուցեալն

ի կտակէն երեւի, թէ զամենայն զստացուածս իւր առնու {ընդ} իւր, յուղի անկանելն ի Մադրաս կամ ի Կալկաթա:

յի Կիրակոսի Յարութիւնեան: Առաջին երկուքն մեռանին {ընդ} փոյթ եւ մնայ միայն Կիրակոսն Յարութիւնեան: Վախճա

ի Մադրաս, որ հեռի է աստի չորեքօրեայ ճանապարհաւ, {ընդ} ովկիան: Եթէ գտցի հնար ինչ, այս է, եթէ այրն

յայնժամ չիք տեղի երկբայութեան, թէ մտանել մտանեմ {ընդ} նմա ՚ի դատաստան, յայտնելով զիրաւունս Նախիջեւանայ

զոր կարծեմ թէ եւ ստացեալ իցէն նոքա, մասամբ գէթ, {ընդ} ձեռն Վրթանիսի եպիսկոպոսի, յաւուրս յառաջնորդութեա

աբիոյ, յայսմ մասին եւ զխռովութիւն Գրիգորիապօլսի {ընդ} Գրիգոր եպիսկոպոսի իւրեանց: Առ այժմ ոչ աւե

ներքոյ ստորագրեալս ցանկանալով այց ելանել եւ խօսիլ {ընդ} Ձեզ, ըստ պաշտօնի իւրոյ, ի մասին հրիտակին, թողե

նիստրաթորէն Կալկաթեան Սուպրիմ Կորտի ՚ի պ. Հագէ, {ընդ} ձեռն օրէնսգէտ պ. Պալի, ի վերջէ՝ 14/26 երրորդէ

յլ որպէս զայսմանէ, նոյնպէս եւ զվատնեալ գումարացն {ընդ} ձեռն ԹԷրթընի չկարեմ ես այժմ բողոքել. այս ամենայն

նց հասանէ մինչեւ 70 ֆունտ ստերլինգ, իսկ ի միասին {ընդ} յիշեալ մանրամասն ծախուց ց75 ֆունտ ստերլինգաց:

գիւտ կորուսելոցն: Այլ զայսմանէ գրեցից զկնի, եւ {ընդ} դէպս հարկաւորութեան առաքեցից եւ զօրինակ թղթոյ երե

ոյ խորհուրդ հարցանել ի նոցանէ որպէս ի բարեկամաց, {ընդ} որս ծանօթացեալ էի այսր, բերելով յանուն առաջնոյն

եսցէ ըստ օրինաց զօրէնսգէտն պ. Հագին, համաձայնել {ընդ} բողոք իմ ըստ զօրութեան տակին եւ պարգեւագրոյն:

, վճռել կտա՞կ իցէ թուղթն այն, թէ պարգեւագիր: {Ընդ} այս յեղափոխութիւն գործոյն, որում ոչ բնաւ ակն ուն

այսր, որ կարիցէ ընդունել բողոք (аппеляция) եւ {ընդ} դէպս անիրաւութեան, գործն փոխադրի ի Լոնդոն ի վերա

որ եւ գուցէ վերստին կրկնեսցէ զպահանջողութիւն իւր {ընդ} ձեռն դատաստանի"։ Առ այս ասացի ցտիկինն - եթէ

պատասխանեմ նմա, թէոդոսեցիք են ստորագրողք, գուցէ {ընդ} անուամբ Նախիջեւանցւոց, եւ Ատեանն Նախիջեւանայ չէ

հափառ կաթողիկոսն: Եւ դուք հարկադրելով զիս մտանել {ընդ} ձեզ ՚ի դատաստան, ձգէք զազգն ի ծախս: Այլ ոչ

ն, յայնժամ հարկեցան ըստ օրենի պատրաստել զթղթեանն {ընդ} ձեռն օրէնսգիտի իմոյ եւ փաստաբանի, վճարելով առ ժա

եան նորին, որպէս ՚ի վերոյ յիշեցի, եւ զգործն այն {ընդ} աւուրս ընդ այսոսիկ յանդիման լիցի Ատենին, որում ա

որպէս ՚ի վերոյ յիշեցի, եւ զգործն այն ընդ աւուրս {ընդ} այսոսիկ յանդիման լիցի Ատենին, որում առաջի առնեմ

յայնժամեանն փոխարքայն Կովկասում, եւ սա թղթակցեալ {ընդ} ձեռն նախարարութեանց եւ պետութեանց ՚ի Հնդկաստան եւ

րութիւն Ձեր ապաստան առնեմ տեսանել զհաշիւ հրիտակին {ընդ} պ. Հագի (ընդհանրական կառավարիչ): Վճռաւ գերագո

ութիւն կարգեմ լիակատար երեսփոխան առ ՚ի վերջաւորել {ընդ} նմա զհաշիւսն, ստանալ զմնացուածս գումարին եւ հաս

իւսն եւ ստանալոյ զմնացորդ գումարին ՚ի պ. Հագէ, {ընդ} ձեռն դրամանոցին Բենգալու անցուցանել զայն յանուն ի

գրեալ այսպէս " Michel Nalbandoff"։ ՚Ի միասին {ընդ} փոխանակագրացն առաքել առ իս զհաշուագրութիւնս պ. Հ

) կումպանու ռուփիս հատուցեալ կամ չորսն պ. Պալին {ընդ} ձեռն արժանայարգ պ. Ս. Յ. Աբգար, գումար երկուց

ալէ մուծանել զայն ՚ի ցուցակ ծախսուցն եւ ՚ի միասին {ընդ} իւրոցն ստացեալ ՚ի կառավարիչ Հագէն, յանձնել պ. Յ

անձնել պ. Յ. Ս. Աբգար, յաղագս միաւորելոյ զայն {ընդ} գումարին զորս ստասջիք ի պարոն Հագէ: Զփոխանա

ակաց Եղիայի Յակոբեան եւ Սարգսի Ծատուր Աղաւելեան: {Ընդ} այսմ առաքէ զպատճէն գրութեան իւրոյ առ Թադթէոս եպիս

եւ աստիճանի, յայն սակս ստիպիմ փութալ մատուցանել {ընդ} այսմ, ի սպաս վեհապետիդ զնամականիսն, որք վերաբեր

ազգի կամ ի պահպանութիւն դպրոցաց, որ ըստ օրէ թաղի {ընդ} պարտուք, որպէս քարոզէ յառաջնորդն, եւ Ղազար անու

իսկ սպասաւոր առաջնորդի վանացն, որպէս ծառայ եկեալ {ընդ} առաջնորդին ի Ջուղա, հարուստ լինի քան զտէր իւր եւ

յուսալով ի պատեհ ժամու ի տիպ արձանացուցանել զայն {ընդ} այլոց տեղեկութեանց վերաբերելոց առ ազգն մեր ՚ի Ջու

ւնի Աբգարեանց: Յետ թողլոյ իմոյ զՀնդկաստան եւ {ընդ} աւուրս ընդ այսոսիկ հասանելոյ ՚ի Լոնդոն եւ ահա նամ

նց: Յետ թողլոյ իմոյ զՀնդկաստան եւ ընդ աւուրս {ընդ} այսոսիկ հասանելոյ ՚ի Լոնդոն եւ ահա նամականիք արժա

րտականութի՛ւն: Այո՛, պարտականութիւն, եւ զի՞ {ընդ} այս զարմանալ ՚ի նմին իսկ վայրկենի, յորում զգլուխ

ոչ երբէք, զամենայն մոռանալ, այն զազգն ոչ բնաւ, {ընդ} նմա կեալ եւ ընդ նմա մեռանիլ: Եւ այս ուխտ է,

այն մոռանալ, այն զազգն ոչ բնաւ, ընդ նմա կեալ եւ {ընդ} նմա մեռանիլ: Եւ այս ուխտ է, որ այսօրինակ բան

արծաթոյ եւ որ ի հարկէ մինչեւ ցարդ աճեալ է դարձեալ {ընդ} ձեռն տօկոսեաց: Զայսմանէ ՚ի խօսիլ իմ ընդ մեծ

եալ ընդ ձեռն տօկոսեաց: Զայսմանէ ՚ի խօսիլ իմ {ընդ} մեծարու ծերունւոյն պ. Յարութիւնի Աբգարեանց եւ ըն

նդ մեծարու ծերունւոյն պ. Յարութիւնի Աբգարեանց եւ {ընդ} Խաչիկեան տէր Յովհաննէս աւագ քահանային, լուայ, զ

են ինչ կազմվում է դրսից՝ ըստ զանազան ֆիզիկական, {ընդ} որում՝ անփոփոխ օրենքների: Մարդկությունն արդեն շ

մշակված առանձին բառերով եւ արտահայտություններով, {ընդ} որում միայն այնպիսիներով, որպիսիք ուրիշ բարբառնե

նի բան այդ մասին գրել եմ այս թերթի կեսի վրա, որն {ընդ} սմին ուղարկում եմ: Ես շատ կկամենայի ծառայել Մ

լ իմ հրամայել քահանայից օծանել եւ զբերեալ պատկերն {ընդ} ձեռն իմ, պարոն Խալիբովն ոչ կամեցաւ հրամայել վասն

մալ եւ Սարգիս Ծատուրեան, կտակօք իւրովք արարելովք {ընդ} ժամանակս ժամանակս աւանդեալ են յօգուտ ազգիս մերոյ

յնակ ելանել յԷջմիածին եւ արկանել զազգային զխնդիրս {ընդ} գարշապարօք Գերաստիճանեալ Հայրապետիդ Հայաստանեայցս

հինգ ամաց հիտէ: Հրիտակքն այնոքիկ, 'ի միասին {ընդ} եկեղեցական գումարացն, յորոյ մասին, ըստ ակնարկու

ն բանը գրում է եւ 1870 թուականի համար, որովհետեւ {ընդ} ամենն 12 գլուխ է այդ ծակ մարգարէութիւնը: - Թ

՛ս երես 460). " Ի բազմաթիւ աւետարանաց զմինն առի {ընդ} իս, ըստ որում արտագրեալ էր յիսկական ձեռագրէ Սրբո

յժմ լիովին սփոփիմ եւ զովարար ցօղ հիւսիսոյ խառնեալ {ընդ} հարաւային ջերմութեան կամի զիս ծաղկազարդել, պտղաբ

ւում են դասատունքը եւ աշակերտների ննջարանքը: {Ընդ} ամենն տասն եւ եօթն աշակերտ գտայ ես ազգային վարժար

եան համար " որպէս աղբիւր փակեալ եւ դուռն կնքեալ, {ընդ} որ ոչ ոք էանց"։ Յողդյողդ Իսրայէլը, մտքով

ցի ի կին մարդ, առի ցանկանալոյ նմա, անդէն շնացաւ {ընդ} նմա, ի սրտի իւրում ", - ասում է Քրիստոսը։ Մեզ

վ վաճառական, բնակիչ Կալկաթայ քաղաքիս որ ի Հնդիկս {ընդ} տէրութեամբ Անգղիացոց, ամէն: Յամի Տեառն հա

այոց եկեղեցւոյն ունիմ մին մեծ բալախանայ տուն, որ {ընդ} լայնութեամբ տանն ի հիւսիսոյ ցհարաւ ի ներքոյ շինու

ց են։ Եւ զայս եւս յայտնեմ, զի ես ի սկզբանէ անտի {ընդ} ումեք զամենայն կարճ չեմ պահեալ երբէք ըստ ծիսի վաճ

ւած գետինն օրինօք դատաստանի տիրեսցեն եւ խառնեսցեն {ընդ} գետնի տանն իմոյ, եւ յետ թաղման մարմնոյն իմոյ, ե

ն մինչ ցմահ յիշեալ Աննային մնացեալ իցէ ՚ի տանն իմ {ընդ} կառավարութեամբ Աննային, յետ մեռանելոյ Աննային,

, ամենայն եւս եթէ նոր ստացեալ տունք եւ այլն իցեն {ընդ} այնոցիկ եւ զնոցին ամենայն եկամուտսն զամենայն որոշ

անոս Տեր Յարութիւնեանէ ըստ ծիսի տունս վաճառողաց: {Ընդ} այսմ եւ վասն բառնալոյ զապագայ փոփոխմունս, ութսու

չ որ գտանեմ Տէր Ստեփաննոս Յարութիւնիցն, միաւորած {ընդ} իմ ապրանաց բաժին գննի եւ մի եւ նոյն ջուքամում կգո

ով վասն ապրելեաց մին տուն հանդերձ երկու աղածին եւ {ընդ} նմին իւր ունեցած բոլոր զգեստ զարդ եւ դրամն մի ոք

ցեալ ի ցօղ զմատունս: Զի՜ գեղեցիկ, Զի {ընդ} առաջ յայգորել Բերի յուշիկ, Եւ զվարդուն

Եւ ի թաւուտս Սաղարթախիտս պարտիզկան {Ընդ} առաւօտս Կանխեն ամոլք միաբան. " Ո՞ պատմ

ա՝ անսէրն անկրօն: Բ. ԱՆՑՔ {Ընդ} լերինս Ալպեան սահեալ Անցանեմ ի Գաղղիա.

յրենիս՝ Ուր պա՜ր յաւէրժ եւ խրախճան, {Ընդ} քարշ տանիմ զոսկերս իմ՝ Մազապուր խզեալ զկապա

րծ, Որոյ են երկինք աթոռ Եւ երկիր կայ {ընդ} աթուր, Հաճեցար զանուն Քո Կոչել ի

Սրբութեան կանգնեցաւ Սեղան Տեառնդ {ընդ} հարաւ, Որդւոյդ առ յիշատակի Հաց եւ գին

ւ ժանտից Բերանք, լեզուք թունալից Մինչ {ընդ} սրբոյն Ներսիսի Տօնեցաք զԳրիգորի։

Որդւոյ մարդոյ: Դ. ՏԵՂԻ ՏԱՆ ՏԽՐՈՒԹԻՒՆՔ {Ընդ} վարսագեղ ծառով նստեալ հառաչէր, Այն ինչ տակա

ՔՈ՛ՅՐ Սիրտ քո օտա՛ր լիցի, ո՛վ կոյս, {Ընդ} վայրայօն պչրանաց, Որոց բախեն՝ բա՛ց զքո դու

զքո դուրս, Մի մերժեսցի ոք ի բաց։ Եւ {ընդ} յարկաւ քո խորանին Ասպնջական թէ գտցիս Սի

լ լիցիս: Թէ սիրակեզ հէգ ծարաւոյ {Ընդ} ծագ պտղան ջուր խնդրել Նահապետին ի Յակոբու

Պաշտէր, յանձանձէր, Աւանիկ ահա {Ընդ} երկինս սիգայ, Յաստեղացն ի պար Ջահեալ

Ի վեր բարձրանայ Եզերտից [?] սահեալ {Ընդ} մէգ ընդ մռայլ, Աստղիկ վեհափառ՝ Արուս

ր բարձրանայ Եզերտից [?] սահեալ Ընդ մէգ {ընդ} մռայլ, Աստղիկ վեհափառ՝ Արուսեակդ փար

Ի լուսին կարգեմ, Սխրացուցանեմ. {Ընդ} Ոսկիամօր Տիկնոջն երկնաւոր Պաշտեալ առ ն

Բայց տուժեցա՛ւ... զի իմ առժամայն Ցից {ընդ} ներքին վարեալ ծամելիս... Զարթուցեալ ի քնոյ

Հրեշտակին մատունք Սահին դիւրաշուրջք, {Ընդ} կմբայն կայտառ Շրթանցն ի ծրար: Ի շրթան

ովիտք, ծործորք Մերկացեալ զձոյլ սառին, {Ընդ} շունչ գարնան՝ որպէ՞ս եւ ձորք Գեղեցկանան,

... Ի սարաւոյթ փրփրածնին Կրկնամահկին {ընդ} ակօս, Զդրանդեօք յաւէրժհարսին Քերի հրե

Յահեղ ծարաւն զջուր խնդրեալ, Եւ ջո՛ւր նմա՝ {ընդ} եղէ՜գնն. Եւ ոռոգի այն ինչ հերկեալ Անդ

նն. Եւ ոռոգի այն ինչ հերկեալ Անդաստան {ընդ} երթեւեկն... Քամեալ զբաժակ սիրահոսան

մշակութեան: Ուղւոյ եղեալ այլ ոք այր {Ընդ} բոխասեր առապար, Ո՞չ զսատանն օ՜ն ի բաց,

ԺԱ. ՅԻՇԵԱ՛ ԶԻՍ Լուսաբերին յառաւօտել {Ընդ} արշալուրշսն, ո՜ դու կոյս, Ընդ արեւուն արտ

ւօտել Ընդ արշալուրշսն, ո՜ դու կոյս, {Ընդ} արեւուն արտափայլել Ընդ խրոխտ լերանց գագաթուն

, ո՜ դու կոյս, Ընդ արեւուն արտափայլել {Ընդ} խրոխտ լերանց գագաթունս, Իջեալ ի դրախտ ընդ

Ընդ խրոխտ լերանց գագաթունս, Իջեալ ի դրախտ {ընդ} այգս այգոյն, Թէ սիրելեաւ փարիցիս, Յո

յիշեա՜ զիս: Ի զով, խաղաղ երեկոյին Թէ {ընդ} ծառով պարզիցիս, Եւ զմայլեալ ի բոյր վարդին

w desire". Byron, The Giaour Եւ {ընդ} ծառովն կենաց Ի սերովբէից ամրափակ Նստէ

զնովաւ սաւառնեալ, Եւ ի բարբառ Եդեմայ {Ընդ} նախահօրն խօսակցէր. Այնմ երկինք են վկայ՝

Եւ չիցէ՞ ինձ հերիք նա: Զարմանք ունին զիս {ընդ} քո Անհանճար բանս, սերովբէ. Ըստ քեզ մ

եւ բերիլ՝ Յոր ոչ բնաւ ուժ է մարդն"։ {Ընդ} հենգն ելանէ Ադամ Եւ առ սերովբէն բարբառի,

Խոստովանիմ, ոչ սակաւ Զարմանք ունին զիս {ընդ} բանս Եւ զի սերովբէ չեմ բնաւ, Ներեսցի՝

նորա կալ պատկառ. Ուստի ոչինչ դժդմնեալ {Ընդ} դժպհիլ Ադամայ, Թեւապարէ սաւառնեալ: Դ

Դարձեալ ժպտի եւ գրգայ: Այլ զի Ադամ ոչ {ընդ} խաղ Վշտանայր ինչ զսիրոյ, Ուստի սերովբ

սերովբէն ՚նդ աստեղց կաճառս սլանայր Եւ {ընդ} կամարն հրեղէն Անցեալ ճեպէր, համբառնայր,

Եւ ճենճերի սիրտ անփորձ, Ծառանայ ծուխ {ընդ} ուղղորդ Յերկինս ի վեր խառն ընդ բոց: Ո

Ծառանայ ծուխ ընդ ուղղորդ Յերկինս ի վեր խառն {ընդ} բոց: Որ զԱդամաւն կենդանեաց Ընդ սոսկ տ

ր խառն ընդ բոց: Որ զԱդամաւն կենդանեաց {Ընդ} սոսկ տեսիլ կայծականն Շրտուցեալ երամակաց

երկարել Մեզ աստ ի բան չափածոյ, Եւ զի՞ {ընդ} վայր դանդաչել, Օ՜, ասասցուք ի կարճոյ:

րիպէր Բան ի նորա սուր աչաց, Ահաբեկեալ {ընդ} երդումնն, Զդողանի հարկանէր, Եւ առ Ադ

ձեր դասուն, Լուա՞ւ յինէն ոք բան մի, {Ընդ} բարս ձեր անկայուն Ասել ինչ ո՞չ ունէի"։

էի"։ Այսպէս վերսաստէ Ադամ՝ Խոժոռեալ {ընդ} զուարթունն, Եւ յայս անհամբոյր պատգամ

Եւ յայս անհամբոյր պատգամ Դառնայ սերովբէն {ընդ} կրունկն, Արտօսր արկեալ եւ անդէն Թռչի

զանշաղախն Յորսայս անդէն առ ետեղբ, Եւ {ընդ} գճեալ շեշտ ընդ ակնն Նկրտի կոփել եղջերբ:

Յորսայս անդէն առ ետեղբ, Եւ ընդ գճեալ շեշտ {ընդ} ակնն Նկրտի կոփել եղջերբ: Քաջաբար վերե

սրտէն Թառանչք հեշտինք, եւ հոսէր Քիրտն {ընդ} կուրծս գետօրէն "... - Իսկ Ադա՞մ. - " Ինչ

ամբողջ Եւրոպա, եւ առ ի պահպանութիւն բարոյական՝ {ընդ} նմին եւ նուիրական անօթոցս, արեամբ չափ ճգնի անձնի

եացք փիլիսոփայութեան դարուս ո՛չ անկանին ՚ի մի կէտ {ընդ} հայեացս հոգեւորաց, ուստի եւ աւելորդ իմն է դաստիա

, եւ բազում ուրեք շանթիւք նզովից մտանեն ի պայքար {ընդ} լուսաւորութեան, որ ժպտի տխրութեամբ ընդ այս տգիտո

ի պայքար ընդ լուսաւորութեան, որ ժպտի տխրութեամբ {ընդ} այս տգիտութեան արգասիս: Առ մեզ անպէտ առ ամենայն

նք ", ողբայր երանելի փիլիսոփոսն Մովսէս, որոյ եւ {ընդ} նուիրական ոսկերս մարտ եդեալ աբեղենին մերոյ, կապտ

զկաթն դիեցուցանել նկրտեալ: Ժամանակն սրաթեւ, ո՛չ {ընդ} վայր ինչ թռչի ընդ գլխով ազգաց, եւ ամենքին, որոց

նկրտեալ: Ժամանակն սրաթեւ, ո՛չ ընդ վայր ինչ թռչի {ընդ} գլխով ազգաց, եւ ամենքին, որոց ի խելապատակս գուց

զանձանց եւ եթ խորհեն, անհոգ զազգէն գնացեալ, որ {ընդ} հարուածովք բաղդին զվերջին հեկեկանս արտաքս ի կրծոց

ց, եւ այնքան շատ, զի դժուարիմք ընտրութիւն առնել {ընդ} բարին եւ ընդ խոտանն ի նոցանէ: Եւ զի՞նչ ապա

շատ, զի դժուարիմք ընտրութիւն առնել ընդ բարին եւ {ընդ} խոտանն ի նոցանէ: Եւ զի՞նչ ապագայ ազգի միոյ

լուտ օգուտ ի բողոքանացս ի ժամուս. հոգեւորք մեր, {ընդ} այս բողոքանս ժպտին առ վայրկեան եւ ապա որպէս զխելա

եմք ազգովին: Այո՛, որովհետեւ սկիզբն կալայ խօսիլ {ընդ} Վեհափառ Տեառնդ, անպատրուակ մերկացուցեալ զսիրտ որ

ի Մխիթարեան միաբանութեւան: Այսօր զանձն կացուցեալ {ընդ} իրաւասութեամբ կաթողիկոսին Էջմիածնի, ՚ի վաղիւ զկա

զաթոռ նորա ՚ի վնաս եկեղեցւոյն հայոց, եւ միացեալ {ընդ} բազմավնաս Խալիպեանի, զրկեաց զեկեղեցիս Նախիջեւանա

ոսիա, յուրում բնակին ազգականք նորա: Եկեղեցիքն, {ընդ} ձեռն օրինաւոր դատաստանի պարտաւորեալ զԽալիպեանն ՚ի

ւմ իրաց անձամբ անձին յամսեանն Յուլիսի, յանցանելս {ընդ} էջմիածին, ընդ Մեծն Հայաստան յԵւրոպա: Զանո

անձին յամսեանն Յուլիսի, յանցանելս ընդ էջմիածին, {ընդ} Մեծն Հայաստան յԵւրոպա: Զանուղղայ գործողութ

ղղայ գործողութենէ Այվազովսքոյ ՚ի դրամական գործում {ընդ} Խալիպեանի, յամի 1858 յամսեանն Նոյեմբերի բողոքեցի

իւսիսափայլ օրագրի մերում հրատարակելոյ ՚ի Մոսկուայ {ընդ} ձեռն գերապատիւ եւ մեծիմաստ վարդապետին Նազարեանց:

զվիթական շտեմարանաց սրտին, յաւելոյր ՚ի բողոքանսն {ընդ} փոյթ խափանել զօրագիրն Հիւսիսափայլ, եւ զիս արկանե

ոյթ խափանել զօրագիրն Հիւսիսափայլ, եւ զիս արկանել {ընդ} խիստ պատժովք եւ դատապարտութեամբ, ըստ ամենայն սաս

ռս բերել զայն, եւ մտեալ ի վերծանութիւն՝ արկանել {ընդ} քննութեամբ: Ո՛չ յայն միտս զի վրէժխնդիր եղէց նմա

ր եղէց նմա, քա՛ւ, զի ամօթ ինձ համարիմ մարտ դնել {ընդ} նմա, այլ զի բացցին աչք ազգին, եւ ապրեսցին մանկո

ղութեան, եւ յետ ի մատենին նշանագրելոյ, զոր զոյգ {ընդ} այսմ շնորհ ունիմ մատուցանել Տէրութեանդ: Վեհ

միք մերձեցուցանէ զխոստովանութիւն մերոյս եկեղեցւոյ {ընդ} պապականին: Եթէ նա հիմնի ի բանն՝ " զի յիմմէ անտի

աւոր առաքումն Հոգւոյն յՈրդւոյ կամ հասանել Հոգւոյն {ընդ} ձեռն Քրիստոսի՝ համարեսցի բղխել կամ յառաջագայել յ

ս բացադրականս, առանց մուծանելոյ յայն զայնպիսիս, {ընդ} որս մտանել ունէին ե՛ւ նոր ե՛ւ այլ իմաստք. ուստի

նչ որոշեալ. իսկ ճիզվիթ պատգամաւորք պապին ցնծացին {ընդ} կամագիւտն լինել: Եթէ ինքեանք պապք, առ ` անձնասի

արիլ ուղղափառս, ըստ որում պահեալ էր նոցա միշտ եւ {ընդ} ամենայն տեղիս զմի եւ նոյն վարդապետութիւն, այն է

թէ է՞ր աղագաւ մասնաւոր կոչի եկեղեցի, եթէ միշտ եւ {ընդ} ամենայն տեղիս ընդունի զվարդապետութիւն ընդհանրական

կեղեցւոյն արդէն ընդդէմ է ընդհանրականութեան նորա, {ընդ} նմին եւ միութեան. քանզի միութիւն եւ ընդհանրականո

եկաց աւելի քան զամս երեսուն, արիաբար մարտուցեալ {ընդ} այլոց մասնաւոր եկեղեցեաց, զորս ուղղափառս խոստովա

հայի ՚ի կին մարդ, առ ի ցանկանալոյ, անդէն շնացաւ {ընդ} նմա ՚ի սրտի իւրում"։ Եթէ լոկ ցանկութիւն, որ դե

չ ի լերինս Սամարիոյ եւ ո՛չ յԵրուսաղէմ միայն, այլ {ընդ} ամենայն տեղիս, հոգւով եւ ճշմարտութեամբ։ Խորհուր

, ոչինչ ուսանիմք ի սուրբ գրոց, եւ հաւանեմք յոյժ {ընդ} այն, եթէ գործք մեր յանդիման առնեն զմեզ Աստուծոյ

ր չէին համաձայն վարդապետութեան այնորիկ, որ զէնաւ {ընդ} մեր ի սեղան խաչին, արեամբ իւրով սրբէ ալ զուխտն կ

լ, սապէս դիւր առնելով շատ այն է տաժանեալ մարմնոյ {ընդ} բազմապատիկ ծառայութեամբ, որ ի հայթհայթանս հանապա

սրբեալ ի դարուց ժամանակաց, մինչդեռ հարքն առաջինք {ընդ} ամպովն ՚ի Սինա ընդունէին զկոփածոյսն: Եւ զիա՞րդ ի

ցի անբնական կամաց եւ ցանկութեանց նոցա, ուսանելով {ընդ} նմին լռելեայն, եթէ ամեն այն օրէնք եւ մարգարէք մի

ուն լինել ասացելոցս, զի մեզէն չկարեմք խտիր առնել {ընդ} վերաuաց սկզբունս, զորս միահամուռ մերժեմք, եւ զհ

րեխայն Հօր Աստուծոյ, եւ որդեգրութիւնդ այդ կատարի {ընդ} ձեռն լուացման ջրոյ եւ իջանելոյ Հոգւոյն սրբոյ: Ին

զորմէ թերեւս զգուշացուցաներ զսնոտիասէրն Իսրայէլ, {ընդ} ձեռն Դաւթի, եթէ " ո՛չ ուտեմ զմիս զուարակաց քոց,

ի, ի յիշել Հօր Աստուծոյ զմահ Որդւոյն միածնի, եւ {ընդ} ձեռն յիշմանս եւ նուիրման հացին եւ գինւոյն աղաչել

ոհիս: Պատուէր ունիմք ՚ի Քրիստոսէ յիշել զմահ նորա {ընդ} մեր, եւ յիշել զայս մատուցեալ զհաց եւ զգինի: Իսկ

ութիւնն, զաստուածապէս համբարձումն եւ զնստիլ նորա {ընդ} աջմէ Հօր, յորմէ ո՛չ երբէք մեկնեցաւ: Ունայնանայ

ափառութեան: 16) Երես 95. Հարցմանս, " եթէ {ընդ} տեսակաւ հացին՝ Քրիստոսի մարմի՞նը միայն կայ, եւ

տեսակաւ հացին՝ Քրիստոսի մարմի՞նը միայն կայ, եւ {ընդ} տեսակաւ գինւոյն՝ Քրիստոսի արիւնը միայն կայ " - պ

րիստոսի ե՛ւ հոգւով ե՛ւ մտօք, եւ Աստուածութեամբ: {Ընդ} տեսակաւ հացին՝ համաձայն բանից Քրիստոսի, թէ " ա՛

կեղեցին մեր ընդունի զճշմարիտ մարմին Քրիստոսի, եւ {ընդ} տեսակաւ գինւոյն՝ զճշմարիտ արեւն Քրիստոսի։ Եւ մա

րարեալ զՎեհափառ Տեառնդ, համարձակիմք յուսալ, եթէ {ընդ} փոյթ ձեռն ի գործ լիցի Տերութիւնդ, ո՛չ միայն Այվա

սին արտաքս քան զհայութիւն, համապատիւ խոստովանիմք {ընդ} Վասակայ, Մեհրուժանի եւ այլոց, որոց դրժեցին պայմ

ԺԱՄԱՆԱԿ {Ընդ} այս վճիտ շրջմոլիկ անգայտ անօսր ընդ կամար, Դ

ԺԱՄԱՆԱԿ Ընդ այս վճիտ շրջմոլիկ անգայտ անօսր {ընդ} կամար, Դատ կնքեաց իմ անդրանիկ ինձ թափառել վ

Դատ կնքեաց իմ անդրանիկ ինձ թափառել վայրապար։ Ես {ընդ} կորուստ իմ բաղդին յողբ ընկլուզայ անմռունչ Նա

Զանօսրութիւն պարզ օդոց ես գունեցի երփնորակ, {Ընդ} ազգ մարդկան Աստուծոյ յանդարձ ուխտի նշանակ։ Ես ան

չդեռ կրկնածին Երկնից Արքայն զօդ շնշեաց, Զիս {ընդ} նմա չքոտի հիւրընկալաւ այր հովուաց։ Արքայազունք ե

ահակալին յաշխարհի Ես թուեցի ցերեսուն կէս եւս {ընդ} այլ երեքի։ Անպարտակիր մինչդեռ նա ՚ի մահ փութաց կ

ուած տեսին պիրկ ի փայտ, ի գլուխ պսակ բազմաքուք։ {Ընդ} տարապարտ մինչ ընդ մահ երկիր դողայր լայնատարր,

փայտ, ի գլուխ պսակ բազմաքուք։ Ընդ տարապարտ մինչ {ընդ} մահ երկիր դողայր լայնատարր, Արեգն ընդ իս լո

մինչ ընդ մահ երկիր դողայր լայնատարր, Արեգն {ընդ} իս լուսափիւռ խոր համակէր ՚ի խաւար։ Մինչ զվերջինն

աբերձ Գլուխ յոխորտ ամբառնայր ամբարտակօք մերձ {ընդ} մերձ։ Տեսի այո՛ զկնի Հայաստանին նովաւ շուք,

յն յաւերակս մեծակառոյց վէս բրգանց Տխրագուշակ {ընդ} հաւուց գիշերէի յողբ ու ՚ի լաց։ Զիս Հայաստան ո՛չ

յ դու մէկ լաւ նայէ՝ որ չգիտեմ անունս գրել. {Ընդ} հակառակն փողը ճիպումս՝ հազարաւոր ձագ է հանել։

կարէ լուսաբաց բերել կոյս։ Օ՜ն սիգաճեմ {ընդ} պատանւոյն ի լոյս փութա գիտութեան, Յաջող ի ք

դիրը իր վարդապետութեամբ վեր ի վայր կործանեց " ակն {ընդ} ական եւ ատամն ընդ ատաման " վարդապետութիւնը, յայտ

թեամբ վեր ի վայր կործանեց " ակն ընդ ական եւ ատամն {ընդ} ատաման " վարդապետութիւնը, յայտնի է, թե քրիստոնէ

ոսը ատեան քաշելով Մարկոսին մահի մատնէ, Եթէ արիւն {ընդ} արեան, ակն ընդ ական սկզբունքը չլինի, ուրիշ աղբի

վ Մարկոսին մահի մատնէ, Եթէ արիւն ընդ արեան, ակն {ընդ} ական սկզբունքը չլինի, ուրիշ աղբիւր չկա՞յ հաւասար

թերեւս հաւասարութեան անունով պիտի պաշտպանեն " ակն {ընդ} ական " վարդապետութիւնը, մենք թքում ենք այն հաւաս

փն անքոյթ իմ կենաց, Խաղաղութէամբ առագաստեալ {ընդ} անհուն ծով փորձանացէ: Այս սրտաբուխ աղօթքից

ն 'ի բերանոյ նորա " (եր. 36) յիշեցնում է մեզ " {ընդ} բանս շնորհացն, որ ելանէին 'ի բերանոյ նորա ", Աւ

շինեալ վանորայքն ". եւ թէ " գիտեն զայս բնակեալքն {ընդ} իս"։ Վաղարշապատի Ս. Կաթողիկէ եկեղեցին Ս. Լ

նտեղ եւ բնակւում. Ինքը՝ Փարպեցին " եւ բնակեալքն {ընդ} նմա"։ Յայտնի է, թէ սոցանից ոչ մինը չէ բնակուել

՛յ արքայի պահէր զքաղաքն Դամասկացոց ունել զիս. եւ {ընդ} պատուհա՛նն վանդակաւ կանխեցայ ընդ պարիսպն, եւ փախ

ց ունել զիս. եւ ընդ պատուհա՛նն վանդակաւ կանխեցայ {ընդ} պարիսպն, եւ փախեայ 'ի ձեռաց նորա"։ Թուղթ Պաւղ

որ ա՛ռ Մովսէս. զի կին Եթովպացի առ։ Եւ ասեն, թէ {ընդ} Մովսիսի միա՞յն խօսեցաւ Տէր. ոչ ապաքէն եւ ընդ մե՞

թէ ընդ Մովսիսի միա՞յն խօսեցաւ Տէր. ոչ ապաքէն եւ {ընդ} մե՞զ խօսեցաւ եւ լուաւ Տէր... Եւ եղեւ բարկութիւն

արիամ բորոտեալ էր իբրեւ զձիւն. եւ հայեցաւ Ահարոն {ընդ} Մարիամ եւ ահա բորոտեալ էր " (Թիւք, գլ. ԺԲ, հա

կ., գլ. ԺԱ., համ. 15)։ § 33. " Ընդէ՞ր {ընդ} մաքսաւորս եւ ընդ մեղաւորս ուտէ վարդապետն ձեր " (

համ. 15)։ § 33. " Ընդէ՞ր ընդ մաքսաւորս եւ {ընդ} մեղաւորս ուտէ վարդապետն ձեր " (Մատթ., գլ. Թ.

ր " (Մատթ., գլ. Թ., համ. 11)։ " Զի՞ է զի {ընդ} մեղաւորս եւ ընդ մաքսաւորս ուտէք եւ ըմպէք " (Մարկ

լ. Թ., համ. 11)։ " Զի՞ է զի ընդ մեղաւորս եւ {ընդ} մաքսաւորս ուտէք եւ ըմպէք " (Մարկ., գլ. Բ.,

պէք " (Մարկ., գլ. Բ., համ. 16)։ " Ընդէ՞ր {ընդ} մաքսաւորս եւ ընդ մեղաւորս ուտէք եւ ըմպէք " (Ղուկ

գլ. Բ., համ. 16)։ " Ընդէ՞ր ընդ մաքսաւորս եւ {ընդ} մեղաւորս ուտէք եւ ըմպէք " (Ղուկ., գլ. Ե., հ

ամ. 10)։ " Ընդէ՞ր սա զմեղաւորս ընդունի եւ ուտէ {ընդ} նոսա " (նոյն, գլ. ԺԵ, համ. 2)։ § 34. "

Դ. հ, 55-58)։ " Խռովէ զժողովուրդս, ուսուցանէ {ընդ} ամենայն Հրէաստան, սկսեալ 'ի Գալիլեէ մինչեւ ցայսր

) եւ խոցեաց զերկոսին զայրն Իսրայէլացի, եւ զկինն {ընդ} արգանդ իւր եւ դադարեաց հարուածն յորդւոցն Իսրայէլի

արուածն յորդւոցն Իսրայէլի)... Եւ խօսեցաւ Տէր {ընդ} Մովսիսի եւ ասէ. Փենէէս որդի Եղիազարու, որդւոյ Ա

լի։ Եւ անուն առն Իսրայէլացւոյ հարելոյ, որ հարաւ {ընդ} կնոջն Մադիանացւոյ, Զամբրի... եւ անուն կնոջն Մադ

ւ բանակեցաւ Իսրայէլ 'ի Սատտիմ եւ պըղծեցաւ պոռնկել {ընդ} դստերսն Մովաբու։ Եւ կոչեցին զնոսա 'ի զո՛հս կռոց

ի 'ի կին մարդ առ 'ի ցանկանալոյ նմա, անդէն շնացաւ {ընդ} նմա 'ի սրտի իւրում (Մատթ., գլ. Ե, համ. 28)

ում. " Եթէ զփորձ ինչ խնդրէք զՔրիստոսի, որ ինեւս {ընդ} ձեզ խօսի " (Թ. Պաւղ. առ Կորնթ., երկր., գլ

(Շարական)։ § 51. Բնագրում ասած է. " Քանզի {ընդ} գիտնոյ Օրինաց են խօսքս " (եր. 46)։ Պաւղոսիցն

ր. 46)։ Պաւղոսիցն է փոխ առնում այս ձեւը. " Զի {ընդ} գիտունս օրինաց խօսիմ " (Թ. Պաւղ. առ Հռովմ.,

§ 62. " Մի գուցէ քաղիցէք զորոմնն եւ զցորեանն {ընդ} նմին 'ի բաց խլիցէք. թո՛յլ տուք երկոցունց աճել 'ի

ուեալ ընթանային 'ի հօտ ոչխարացն ժամանել. եւ այլք {ընդ} դասակս այծեաց ձախակողմեան հաղորդեալք գնային անդար

սէհ անուն, միաբանեալ 'ի խընդիր բարի ցանկութեան, {ընդ} որս եւ հաւանեալ եւ այլ արք ճշմարտութեան նուիրիչք

ւն եւ իշխանն Մոկաց Յոհան անուն, բազում այրուձիով {ընդ} առաւօտն ծագել։ Եւ սոցա զգացեալք կէսքն զինեալք եւ

"քանզի խաղաղասէր էր 'ի Քրիստոս, ոչ կամեցաւ ելանել {ընդ} առաջ պատերազմաւ. այլ այր մի Անատօլ անուն, որ էր ն

՞ր յայսմհետէ այն բարբառ իցէ, յոյս արժան էր խօսել {ընդ} մռայլութեանդ մեծի... իմ ուսեալ է ըստ հնոցն բար

ս առնումք այժմ ի ժողովրդենէն, կարճեսցի անշուշտ, {ընդ} շօշափել նոցա զմեր ամենեցուն զանօգուտ եւ անշահ արա

ործանին փառք մեր ամենեցուն: Ճիգն, զոր եսն ճգնիմ {ընդ} Ձերով թեւարկութեամբ ` յառեալ է յայն, զի բազմասցի

գտանէր, էին բարեմիտք, չունէին ինչ հակառակութիւն {ընդ} ուղղափառս, բայց առաւել ընտրէին մնալ միաբան ընդ ա

ն ընդ ուղղափառս, բայց առաւել ընտրէին մնալ միաբան {ընդ} ազգին, քան բաժանիլ 'ի նմանէ. որք եւ ազգասիրութի

ռակ բարս ունիլ, ուստի եւ հաղորդէին յԱստուածայինս {ընդ} բուն իսկ չարափառս, առանց ինչ բանս զմտաւ ածելոյ,

այլն։ Յորում եւ պատմին ամենայն անցք, որք անցին {ընդ} նմա, այսինքն թէ որպէս յառաջացաւ յուսմունս գրոց ե

եւ գահին Հռովմայ եւ կարգաց կրօնաւորաց 'ի միտս եկն {ընդ} հովանաւորութեան Եւրոպեան Տէրութեանց կառուցանել զկ

ն Հայոց հուսկ ուրեմն գնաց 'ի Մօռա, որ էր յայնժամ {ընդ} իշխանութեամբ Վենետիկեան հասարակապետութեան. եւ կա

ւն իւրումն կրօնի, անուն տուեալ նմա Անտօնի աբբայն {ընդ} կանոնօք սրբոյն Բենեդիկտոսի աբբայի։ Եւ ապա անցեալ

նչեւ թողեալ զտօնս եւ զաւուրս ազգին Հայոց եւ տօնել {ընդ} Եւրոպացոց զոր նոքա տօնէին, եւ ասել զժամ յեկեղեցւ

այժմ միաբանութեան, զի իբրեւ ձորձ ինչ պատառոտուն {ընդ} որով մերկութիւն մարմնոյն երեւի, 'ի ծածկել զմին յ

նճիճեան, " ես ունիմ 'ի գլուխ տանել զմիաբանութիւն {ընդ} Հայոց ", եւ ջանաց ամենայն հնարիւք յառաջ վարել զա

ի կողմն Հայոց, սատարութեամբ մեծամեծաց, միաբանիլ {ընդ} նոսա. եւ վասն այսորիկ գրեաց 'ի բերանոյ նոցա եւ '

'ի վտանգէ մահու։ Այլ այս յետին դիպուած, որ եղեւ {ընդ} Հայս, գրեաց երկրորդ Ստեփանոս աբբա Գիւվեր Ագոնց ե

լն ձեր, բազմացուցէք զթիւն. եւ ուրախ էին 'ի վանս {ընդ} այս դիպուած, որպէս եւ պատանի ոմն նորընծայ եկեալ

նել իւրայնոց զլեզու Եւրոպացի առ 'ի համարձակ վարիլ {ընդ} որոց արժանն էր եւ պիտոյ, թէեւ այնչափ ինչ խնդրեցա

մենեցուն քօնթրասքօլայութիւն Վենետիկեան Մխիթարեանց {ընդ} Քօլլեճեանս, եւ սակայն այս ո՛չ հայի առ խնդիր ինչ

ժողովոյն տարածման հաւատոյ միանալով հոգւով եւ մտօք {ընդ} ամենայն յարգելի Քօլլեճեան քահանայից, փափագելով յ

ծը, թէ. " Խօսեցարո՛ւք զճշմարտութիւն իւրաքանչիւր {ընդ} ընկերի իւրում, զի եմք միմեանց անդամք"։ Այս

16. ընթերցայ առաջի մերայնոց) զամենայն զբանսդ, {ընդ} որ ոչ սակաւ ուրախ լեալ նոցա, փառս մատուցին տեառն

սք վայրավատին շրջիք 'ի խաղս եւ 'ի զբօսանս ցնդիք, {ընդ} կանայս եւ ընդ աղջկունս կատակիք եւ այլն եւ այլն։

շրջիք 'ի խաղս եւ 'ի զբօսանս ցնդիք, ընդ կանայս եւ {ընդ} աղջկունս կատակիք եւ այլն եւ այլն։ Այսմ յանդիմանո

ւոր, ընդդէմ սորա կանգնեաց եւ այլ ոմն ապարան մի, {ընդ} այս չկարացեալ տանիլ առն, բազում ինչ արար եւ ծախե

եւ ունին առաքել։ Այս ամենայն եղեւ եւ լինի, բայց {ընդ} վայր, զի կամ 'ի դերեւ ելանէ, կամ բազում ժամանակ

զքէն տէր, զի 'ի կամիլ զդատ մեր մեծ, զոր ունէաք {ընդ} քեզ, եկիր յԱրեւելս եւ վճարեցեր զամենայն, ապա եթ

ուցանել, թէ մարթ է ուղղափառաց հաղորդութիւն առնել {ընդ} հերձուածողաց 'ի հոգեւորս, կարծիք մերժելի է յինէն

անասելի, բամբասանք սոսկալի, անուն քահանայութեան {ընդ} ոտիւք աշխարհականաց հեծէ պատճառաւ դադարման առաքելո

րում նոր ուրեմն բնութիւն ինքնին ախոյեան յարուցեալ {ընդ} դէմ ողորմ տգիտութեան՝ բանայ ոսկեղէն մատամբ զմուտ

եկամուտ խառնակութեանց [ըստ բառից եւ հնչմանց], եւ {ընդ} նմին հասկանալի՝ որոց մտառութեամբն ընթեռնուցուն:

նպատակի է] ` մշակել զանշէն մնացեալ բանականութիւնն {ընդ} նմին ազնուագործելով եւ մշակելով զնորն բարբառ հասա

լ: Հետեւանք այդօրինակ բռնաբարական ընթացից մերոցն {ընդ} հարազատ լեզու ժողովըրդեան զի՞նչ. այդպիսի մատենագ

յսուհետեւ զմերս յարգեսցէ զուսումն, ո՞վ ուրախասցի {ընդ} յառաջադիմութիւնն աշակերտիս. ո՞վ զհայրական բարբառ

[բայց ասոքիկ ոչ պահանջին, դոքա] սքանչանան [միայն {ընդ]} այս խրթնաբանութիւն եւ իբրեւ [տկարամիտ համբակս կո

ռից, շարունակելոց յողջոյն ընթացս գրուածոյն իբրու {ընդ} մի օղ շարեալ, առ եւ ո՛չ մի հեղինակ գտանեմք, թո՛

ստան մտաց՝ [մինչ] ո՛չ հասկանալ եւ տառապի [միայն] {ընդ} [աւելորդ] բեռամբ [անհասկանալեացն]: Գանգատանքդ զհ

ո՛չ կարեմք նոյնպէս համեմատել զմերս հին դպրութիւն {ընդ} հին դպրութիւնս Յունաց եւ Հռովմայեցւոց, որ զայն բ

աւ կեայ. իսկ լեզու չոր եւ անծուծ, այլ եւ թաղեալ {ընդ} փոշւով հազարամէից, որպիսի է հինն լեզու՝ ամենեւի

ութեանցս՝ թե Ազգ Հայոց անտէր եւ անպատսպար՝ մնայ {ընդ} երկար յետնեալ եւ պակասեալ մինչ ի սպառ ի լուսաւորո

ողովրդեանն, պիտոյ էր ուղի հատանել լուսաւորութեան {ընդ} կենդանին բարբառ, դնելով ի նմա ուղ եւ ծուծ բաւակա

ն յանուրջս անցեալ, եւ ո՛չ կամին զգալ, թէ որ ինչ {ընդ} եւրոպացիս էանց, նույն կարէ անցանել ընդ հայս, ըս

թէ որ ինչ ընդ եւրոպացիս էանց, նույն կարէ անցանել {ընդ} հայս, ըստ որում եւ հայոց ազգ չէ արտականոն ինչ բա

ժամանակն միօրինակ եւ միով անստերիւր կանոնալ վարին {ընդ} ամենայն ազգս եւ ազինս եւ ոչ ոք ուժ է ճակատ յարդար

ազգին, զի փոյթ չեղեւ [պատուելի հեղինակիդ] խօսիլ {ընդ} ազգին ի լեզու, [զոր հասկանայ եւ ազգն: Յայս գործ

էն հրաժարելով ի քարուտն ճանապարհ է եւ ուղեւորելով {ընդ} արքունին ճանապարհ, զի յաւուրս մեր շատ եւ շատ էին

տեալ առ հասարակ իբրու շտեմարան սնոտիապաշտութեան, {ընդ} երեւելի եւ հազուագիւտ անդրիս եւ ընդ մեհեանս Աշտիշ

ապաշտութեան, ընդ երեւելի եւ հազուագիւտ անդրիս եւ {ընդ} մեհեանս Աշտիշատու, Արտաշատու եւ բագնայ Գիսանեայ

նբուժելի] թողեալ հնախոյզ բանասիրացն սրտի, [որով] {ընդ} մէջ անցելոց դարուց ցչորրոդն զկնի Քրիստոսի [խտրոց

լիսոփոսն Մովսէս։ Զկնի այսանակ աղետից անցելոց {ընդ} գրականութիւնս մեր ի սկիզբն չորրորդ դարու, անցանէ

պաշտի համառօտութիւն բանից՝ հանդարտաքայլ ընթանալ {ընդ} ոսկեղէնս դար, թերեւս՝ եւ հանգուցանել եւ սփոփել

ւ հանգուցանել եւ սփոփել զվշտացեալն սիրտ, ընկճեալ {ընդ} բիւր հարուածովք ժամանակին: Եւ զի չէ մեր դիտաւորո

եան: Սփոփեալ սրբոյն Մեսրոպայ եւ սրբեալ զարտասուս {ընդ} անպարտակիր մահ վարդապետի իւրոյ, տեսանելով զորդին

լանել թափուր ի յուսոյն եղեալ՝ անցանէ յԵդեսիայ եւ {ընդ} Փիւնիկէ եւ հասեալ ի Սամոս առ աշակերտ Եպիփանու Հռ

(Խորեն., Պատմ. Հայոց, գիրք Գ, գլուխ 53): {Ընդ} այս ցնծացեալ սրբոյն Մեսրոպայ, որպէս այր, որ գտա

ոլիս զօրավար, որպէս զի կայսերական արասցեն հրաման {ընդ} ամենայն տեղիս Հայոց ի բաժնի Յունաց՝ ընդունել զվա

եալ եւ զծախս դպրոցաց հրամայէր յարքունուստ լինել, {ընդ} նմին զՎարդան արարեալ ստրատելատ, իսկ զՄեսրոպ գրեա

սէս Խորենացի՝ զձեռնասուն աշակերտ սրբոյն Մեսրոպայ {ընդ} այլոց յաջողամիտ արանց յԱլեքսանդրիա՝ " ի լեզու պա

ի բանական բարի անդաստան աշակերտաց իւրեանց, որոց {ընդ} առաջ ելցուք ի ստորեւ: " Հայաստան աշխարհի վերա

օթութիւն անուամբ եւ եթ, այլ զի գործք նոցա ծածկին {ընդ} փոշեաւ վանօրէից Հայաստանի, կամ ընդ փլատակօք նուի

ք նոցա ծածկին ընդ փոշեաւ վանօրէից Հայաստանի, կամ {ընդ} փլատակօք նուիրական հայրենեաց՝ վասնորոյ արժան համ

անել երեւան: Եզնիկ Կողբացին, ընկեր Յովսէփը, {ընդ} որում առաքեցան ի Բիւզանդիոն՝ թուղու մեզ զերկասիր

ւ հարկաւորեմք առ վայր մի զկայ առնուլ եւ սքանչանալ {ընդ} այրն եւ ընդ բազմավաստակ արդիւնս նորա: Յետ զամս ե

ք առ վայր մի զկայ առնուլ եւ սքանչանալ ընդ այրն եւ {ընդ} բազմավաստակ արդիւնս նորա: Յետ զամս եօթն յԱլեքսան

նդայ, իբրեւ դեղ մահու հեղձուցանեն ի նմին, եւ զի {ընդ} այս նոցա ամօթալի խաբէութիւն արդարապէս ցասուցեալ ս

թեանն, յայն սակս պարեգօտաւորք սեղանակապուտ ձեռօք {ընդ} ոսկերս սրբոյն մարտ եդեալ՝ հանէին ի գերեզմանէն եւ

նեցուցին, որք եւ այժմ դեռ եւս անյագութեամբ գինով {ընդ} մեռելոյն կագին"։ Մի՞թե հնար է ընդ ապերախտութիւն

ութեամբ գինով ընդ մեռելոյն կագին"։ Մի՞թե հնար է {ընդ} ապերախտութիւն պարեգօտաւորացս չքստմնիլ....

ծել, զթարգմանութիւն սուրբ գրոց, զպատերազմ Հայոց {ընդ} Պարսից, զարգաւանդութիւն Այրարատայ, զբարօրութիւն

, զարգաւանդութիւն Այրարատայ, զբարօրութիւն ազգին {ընդ} մարզպանութեամբ Վահանայ Մամիկոնէի իւրոյ պաշտպանի:

իւ ճշգրտապատումք, ի հայկաբանութեանն մասին համարի {ընդ} առաջինսն, թէպէտ ի տեղիս տեղիս ցուցանէ ճապաղ ոճ խ

, քարտուղար Վարդանայ Մամիկոնէի սպարապետի Հայոց, {ընդ} որում գտաւ ի խռան մարտին ընդդէմ Յազկերտի Երկրորդի

Հայս, զի որ սորայս են պարզութիւնն ոճոյ լծորդեալ {ընդ} փիլիսոփայականին, առողջ եւ կենդանի հայեցողութիւնք

որոց ընթեռնուն զպատմութիւն պատերազմին Վարդանանց՝ {ընդ} Սասանեանս, որում, որպէս եւ կանխեցաք ասել, ինքն

Խոսրով գիտէաք մեք մինչեւ ցայսօր՝ ընկեր Ընձակայ, {ընդ} որում գնացեալ էր ի Պալեստին վասն թարգմանելոյ ի հա

ն, (պարեգօտաւորք Հայոց) որպէս ի վերայ թշնամւոյ {ընդ} դէմ զինեցան՝ ասելով. " Ահա ո՞ւր գայ միւս թարգմա

եօթներորդ դարուց իւրով Աղուանից պատմութեամբ, զոր {ընդ} ձիգ ժամանակս համարէին կորուսեալ: Արժանաւորութիւն

րսոնի, խօսի զճառ վասն միաւորելոյ զեկեղեցին Հայոց {ընդ} Յունաց: Ճառս այս արժանի ծանօթութեան ըստ լեզուին

Թովմա վարդապետ Մեծոփեցի ճառէ զանցս աղետից անցելոց {ընդ} Հայաստան, յարշաւանաց Լանկթամուրայ, որ անշքացոյց

եմն յաւուրս Արամայ նահապետի իւրոյ հրովարտակ առնէր {ընդ} ամեն այն սահմանս պետութեան Հայկականաւ վարել լեզու

ի զառաջինն է Կոստանդնուպօլիս, այլ՝ ո՛չ հաւանեալ {ընդ} այն Յակոբայ Կաթողիկոսի, հոգ տանի յղել յԵւրոպայ զ

լ զայր արհեստագէտ, փորագրել տայ զտառսն եւ անկեալ {ընդ} պարտուք՝ մեռանի թողեալ զգործն յԱւետիս եւ յՈսկան

խային իմն հոգւոյ անմիաբանութեան եւ անմիտ նախանձու {ընդ} յառաջադիմութիւն ընկերին: Ըստ ազգին լինի եւ պ

ր ժամանակի թողին լքին զայս, թէպէտ եւ անհաւան էին {ընդ} խառնափնդոր Պատմութիւն Չամչեանին, եւ այս իսկ է պա

յ մարդոյ միշտ ծառայողի, զորոց կախին ամենայն անցք {ընդ} մարդկութիւնս եւ դատաւոր նստիլ ի վերայ նորա, հանգ

գային ի յարգի կացուցանել եւ նովին ճանապարհ հարթել {ընդ} անշքացեալ անապատ Հայկական լուսաւորութեանն, թէպէտ

այլ այդոքիկ ամենայն կապեալ կաշկանդեալ են դարձեալ {ընդ} սահմանաւոր եւ պղտորեալ տեսութիւնս իմաստակական դար

յն Հայութիւն, սուտ եւ ազգասիրութիւն, որոյ անուն {ընդ} օդ գէթ հնչի հանապազօր: Առ ի զընթացս գլխաւորել

. եւ միթէ ընթերցողք ճառիս չգիտեն եւ չխոստովանիցեն {ընդ} մեզ, թէ երկասիրութիւնք նորա թաղեալ եւ թաքուցեալ

լիցի զկնի: Գուցէ պարոն Մսեր Զմիւռնացի, անհաւան {ընդ} ճշմարտախօսութիւն մեր ` գտեալ, մատնացոյց եղիցի մե

րկադրել զմանկունս սերտել զուղղականն, զկոչականն՝ {ընդ} նմին գրաբար դարձեալ պատասխանել առ հարցուածս վարժա

եւ յայնժամ եւս չէր արժան դեգերեցուցանել զմանկտին {ընդ} անմատչելի առապարս մոլախոտեալ յերեքտասան դարուց հե

լոյ ասասցին մաքուր խղճմտանօք, թէ զաւակն Հայկական {ընդ} բիւր հարուածովք ժամանակին կարէր արդեօք ուսանելով

դպրութիւն Հայոց՝ կենդանանալ եւ սնանիլ հոգւով եւ {ընդ} նմին թագաւորել ի վերայ գիտութեանց, որովք լցեալ է

այլ զայս եւ եթ իբրեւ սիրող ազգի եւ ճշմարիտ ցաւող {ընդ} ողորմ դրութիւն նորա ասեմք թէ մի՞թէ՝ եթէ չէր մարթ

ատճառ զի Հայք առ հասարակ հակադրական հոգւով հայէին {ընդ} գրականութիւն իւրեանց, եւ մի՞թէ չէ լուեալ դոցա զօ

1851): Ազգն մեր անտէր եւ անխնամ, ցիր եւ ցան {ընդ} համատարած մակերեւոյթ երկրի քամէ զմրուր բաղդին, զ

եւ սնուցանել առ պտղաբեր գործելոյ, եթէ ո՛չ խօսիլ {ընդ} ազգին լեզուաւ՝ որոյ ուսանելոյ վասն չունէր ծախսել

ունէր ծախսել նա ժամանակ, զոր գիտէր արդեն ստացեալ {ընդ} կաթին ի դայեկէն եւ ո՞ր Հայ հրաժարեսցի ի գրասիրութ

մբիոն: Զայս առնելով ոչ իմանամ թէ Հայք իսկ եւ իսկ {ընդ} նորոգել գրականութեանն մերկացին զանսիրելութիւն իմա

յին ճշմարտութեանս, թէեւ չէր արժան ցաւել վշտանալ {ընդ} այս, զի բնական էր անտանելի լինել ճառագայթից արեւ

կ, միւս ոմն փիլիսոփայ քան զնա, թէ վասն է՞ր խառն {ընդ} բառից հին լեզուի, այս ամենայն խօսք եւ զրոյցք լսե

ւ: Ստեղծագործութիւն լեզուի ե՞րբ արդեօք կատարեցաւ {ընդ} ձեռն միոյ միայնոյ անձին եւ այն ի նշանակեալ ժամ ու

կազմ ել զլեզու, ըստ ամենայնի կազմ եւ պատրաստ եւ {ընդ} նմին դնել զայն ի շրթունս ազգին ի միում եւ եթ ժամո

ւմ եւ եթ ժամու: Զոր ինչ ստուար խումբ դարուց, եւ {ընդ} նմին խուռն ամբոխին աղճատել աղճատեաց զլեզուն, անհ

լ զդպրութիւն ազգիս, զոր ինչ յառաջ քան զքսան ամ, {ընդ} այժմեան զդպրութեան եւ հերիք են եզրակացութիւնք արտ

էին իսկ կարողք դատել եւ կշռել զօգուտն եւ զվնասն, {ընդ} որս եւ զճշմարտութիւն բանիցս, զոր հնչեցուցանեմք ա

բնակի ոգի ինչ ոչ աստուածային, որ միջնորմ արկանէ {ընդ} ընկերս, օցտ է եւ փեռեկտէ զմարդիկ իրերաց. առ մեզ

կցութեամբ հոգւոյ, տեսանել տեսանեն զկորուստ ազգին {ընդ} հարուածովք ժամանակին անտէր եւ անպատրաստ, այլ արդ

ինչ, - միանգամայն ոչինչ, զի հազարաւոր խոչընդակք {ընդ} առաջ ելանեն ի մերայնոց իսկ եւ խափան արկանեն հնարի

ք վախճանեցուցաք զփիլիսոփոսն Մովսէս եւ մարտ թերեւս {ընդ} ոսկերս եդեալ արկաք ի գետ, ո՞չ ապաքէն զՂազար մ եր

անց եւ կորզեալ զնոսա ի գրկաց մարց արկանեն գէշագէշ {ընդ} գարշապարօք անիմաստութեան, տգիտութեան եւ միանգամա

սիրող լուսաւորութեան եւ հանգուցիչ տառապեալ որբոց {ընդ} հարկաւ տաճարին գիտութեան: Մի՞թէ չիցէ արժան տեսեա

ւտասաներորդ: Նստիլ ի տան, յորում ճրագն եդեալ էր {ընդ} գրուանաւ, նշանակէ նստիլ ի խաւարի եւ չունել զլոյս

, որոց շատ եւ կարի շատ էր, եթէ միայն սքանչանային {ընդ} բառից բաղդասութիւնս ոմանց հեղինակաց յորս մանաւանդ

նուանք, արմատք ներգործական եւ ներգործակերպ բայից {ընդ} նոյնաձայն բայից, որպիսի զքուն ննջել, հարկ հարկա

ն Եւրոպացի մանկտիք: Դէպ եղեւ մեզ երբեմն խօսիլ {ընդ} ուրումն հնասիրի (որ շատ թէ փոքր շահեալ էր զվարկ

ւթեանց թէ առ անձնասիրութեան եւ եթ անխղճ էին խօսիլ {ընդ} ազգին հին լեզուաւ, անհասկանալի զբանն կացուցանելո

ն բանքս զհայկական մատենագրութենէ, եւ մի լիցի մեզ {ընդ} վայր զժամանակն կորուսանել մինչ կարող էաք ի գործ դ

որք հայ էին ի լուսաւորութիւն տառապեալ ազգի մերոյ {ընդ} երեսս երկրի, արդարասցին առաջի դատաստանի արդար եւ

օգնականութեամբ շուտով աւարտէի այբբէնարանը, բայց {ընդ} հակառակն. երբեմնապէս պատահում էր, որ իմ կոյր բա

յսօր քո սուտին: " Զի՜նչ հաղորդութիւն լուսոյ {ընդ} խաւարի "... " Սուտն ի հօրէն սատանայէ է "... " Հ

նը] նշան[ակուած է] 15-ին: 8-9 վատ: 9-ին սկսեցի {ընդ[ունել]} beladon եւ ընդ[ունեցի] 13-երորդ բաղնիսը: 9-10

աջ[իկայ] տես[ութիւնը] նշան[ակուած է] 25-ին: Այսօր {ընդ[ունեցի]} 3[-րդ] բաղնիսը: 18-ին լոյս 19 գիշերը իսպառ հանգ

նորից ուղարկէ ինձ կէս ֆունտ եղ: 2-3 id[em] 3-ին {ընդ[ունեցի]} 9-երորդ բաղնիսը, նամակ ստացայ եղբ[օրիցս] այսօրի

ցայ եղբ[օրիցս] այսօրիցս գրուած: 3-4 id[em] 4-ին {ընդ[ունեցի]} 10-երորդ բաղնիսը: 4-5 id[em] 5-ին ընդ[ունեցի]

ն ընդ[ունեցի] 10-երորդ բաղնիսը: 4-5 id[em] 5-ին {ընդ[ունեցի]} 11[երորդ] բաղնիսը: 5-6 id[em] 6-ին ընդ[ունեցի

ընդ[ունեցի] 11[երորդ] բաղնիսը: 5-6 id[em] 6-ին {ընդ[ունեցի]} 12[երորդ] բաղնիսը: 6-7 id[em] 7-ին նամակ ստաց

ին: 8-9 վատ: 9-ին սկսեցի ընդ[ունել] beladon եւ {ընդ[ունեցի]} 13-երորդ բաղնիսը: 9-10 լաւ էր: 10-ին նամակ ս

ասխանեցի ` վաղը տալու համար: 10-11 id[em] այսօր {ընդ[ունեցի]} 14[երորդ] բաղնիսը: 11-12 id[em] 12-13 id[em].

12 id[em] 12-13 id[em]. կոկորդս ցաւում է. այսօր {ընդ[ունեցի]} 15[երորդ] բաղնիսը: 14-ին նամակ ստացայ եղբօրիցս

[իկայ] տես[ութիւնը] նշան[ակուած է] 22-ին: 15-ին {ընդ[ունեցի]} 16[երորդ] բաղնիսը. պաղ էր, եւ սկսեցի վատանալ:

սեցի վատանալ: 15-16 id[em] 16-17 id[em]. այսօր {ընդ[ունեցի]} 17[երորդ] բաղնիսը: 17-ին նամակ ստացայ եղբօրիցս

ղդ կացոյց զՆախիջեւան, յայնժամ եւ Սիմոնեանն, ըստ {ընդաբոյս} խաբեբայութեան հայ կաթոլիկաց, (զորոց բարեհաճեալ

կարգի բանիս: Արմատական լեզու Հայոց, գուցէ եւ {ընդաբոյս} նախահարց Հայկայ բողբոջեալ յԱրարատեան աշխարհի՝ բա

հետո Մոսկվայում, նույնպես 2-3 մսխալ, այնպես որ {ընդամենը} լինի 4-6 մսխալ: Երկու տեղից վերցնելը նրանով է լա

ստ է: Իսկ ինչ վերաբերում է նրա լրագրին - նա ունի {ընդամենը} 24 իսկական բաժանորդ (փա՛ստ է), մնացած օրինակնե

: Ասում են, թէ դպրոցը ունի մօտ իբր քսան աշակերտ {ընդամենը}, որոնցից երկուքը՝ ֆրանսիական ազգից: Ձայներ կան

15 ժամ II - 9 - 52 III - 6 - 37 Գումար ժամուց {ընդամէնն} Ֆրանկ[ֆուրտից] Վառշաւ - 42 - 15 Գումար դրամոց

§ 13. Բնագիրը. " Եւ հաւատոց Աստուծոյ առաւել {ընդանի} " (եր. 39)։ Պաւղոսից է փոխ առնում այս ձեւը.

ան եւ թէ՛ Աւետարանական Հայքս, մէկ սերունդէ, մէկ {ընդանիքէ} եւ եղբայր ենք, մեր երակներուն արիւնը մէկ տեղէ կը

րմի, թէ դա Գարեգնի հրամանը կատարելու համար միայն {ընդանում} ես այդ մանուշակները"։ Բայց մի քանի վայրկեն

եապոլսի. ազգային թիկնապահ գունդը հավաքում է, որ {ընդառաջ} ելանել յուր նոր գալու իշխանին: Բոլոր այդ գնդի հր

թրջելով: Ի՜նչ չքնաղ է, սիրայոյզ, Երբ գնում է {ընդառաջ} Եւ ասում է " բարի լո՜յս " Ծաղիկներին ` մեղմաւաչ

մէջ նստած տէր սատանան գնում էր ծայրագոյն Բրամինի {ընդառաջ}: Ինչ կարգով որ գնում էին, նոյն կարգով դժոխքի դո

ոսը գնաց Լիօն՝ իւր երկրորդ կնոջ՝ Մարիա Մեդիչիսի {ընդառաջ}, որ այն ժամանակուայ գեղեցկուհիներից առաջինն էր,

ն դուրս եկա ղահվետունը թաբակ ծխելու, այն բավական {ընդարձակ} դահլիճի մեջ, ուր գտանվում էր ավելի քան թե երկու

յն տիպիկական եւ անհատական իմաստով եւ ոչ թե բնական {ընդարձակ} իմաստով, որտեղ մենք, բնության անծայրածիր տնտեսո

24, U. Պետերբուրգ Անգին եղբայր, Քեզ {ընդարձակ} նամակ գրելու իմ բուռն ցանկությամբ հանդերձ, մեծադ

ողովրդի անտարբերության համար: Այժմ մտքումս մի {ընդարձակ} ծրագիր ունեմ, եւ որն արդեն, որքան հնարավոր է,

ուրիշ ոչինչ հարկավոր չէ: Սպասում եմ խոստացած {ընդարձակ} նամակիդ՝ ըստ Տրեդյակովսկու պերճախոսության տեսութ

ացնելու համար կարճ ասեմ, որ ներս մտայ մի բաւական {ընդարձակ} սենեակ՝ մաքուր եւ զարդարած պարսից գորգերով եւ այ

: Վարժարանը ունի եւ մի բաւական գեղեցիկ եւ բաւական {ընդարձակ} մատուռ: Աշակերտքը այդ դպրոցի որդիք են հռովմէ

ում է աստուածային պաշտօնը: Տունը ունի մի բաւական {ընդարձակ} պարտէզ աշակերտների եւ կառավարիչների հանգստութեան

այժմ Ֆրանսիարէնից Հայերէն, Հայերէնից Ֆրանսիարէն {ընդարձակ} բառարանների վերայ, թարգմանել են ժողովրդական լեզո

գործը հասկանալու ամենեւին չունի հնար. Այն {ընդարձակ} բարձրութիւնից ամպը կաթ-կաթ ջուր ցողեց, Ծար

այն բառս " Եղեռնագործ"։ Կարդինալի համար մի {ընդարձակ} ասպարել է բացւում այս տեղ, գործարանը իւր իշխանու

դարութեամբ խոստովանելով, չմտանէին այդպիսի մեծ եւ {ընդարձակ} գործերի մէջ: Որովհետեւ այնպիսի փառաւոր հանդէսներ

նութեան հատորները, տրամաբանութիւններ, զանազան, {ընդարձակ} թէ համառօտ հրահանգներ, դատարկ ճառեր, չոր քերակա

քը: - Մեք այս բաների վերայ ուրիշ անգամ աւելի {ընդարձակ} կը խօսենք, - ասաց Մանթուխեանցը, ձեռքը պարզելով

: Նա ստացել էր քարեայ, երկու յարկով բաւական {ընդարձակ} տուն, եւ այս տան գլխաւոր արժանաւորութիւնը էր այն

թէ կարող էր կամ թէ պիտի լինէր, եթէ նորա շրջապատը {ընդարձակ} եւ արեւակէզ դաշտ եղած չլինէր: Ձիւնական գօտին Մեք

տնում եմ Ձեր մռայլութեանը, որ, աշխատելով առաւել {ընդարձակել} Ձեր իշխանութիւնը մարդկային ազգի վերայ, աւելի յար

ելու եւ մեր մոլորութեան տարեգրացը վերջի հատորներն {ընդարձակելու} ։ Բայց մենք ոչ այն կողմերն ենք եւ ոչ իրենց տրամաբ

նդադար հոգսը եւ աշխատութիւնքը, որ կրում էր Կարգը {ընդարձակելու} եւ տարածելու համար, հետեւեցուցին նորա մարմնի նու

(իսկ շատ բան կա, որոնց մասին կարելի է լուրջ եւ {ընդարձակորեն} խոսել). եւ ես հեռու եմ այն մտքից, որ ուսումնաս

են ռուս հպատակություն եւ գաղթել են: Ես այդպես {ընդարձակորեն} զարգացրի այս գաղափարը, որովհետեւ ձախակողմյանները

նք մորմոքուելու համար, թէ ինչպէս այն սրտերը, որ {ընդարձակուել} էին, ցօղուելով Քրիստոսի անմեղ արիւնով, կաշկանդւ

ոյ հեղինակին մեր սրտա՜նց շնորհակալութիւնը, աւելի {ընդարձակութիւն} եւ աւելի կերպարանագործութիւն մաղթելով նորա պայծառ

ծ եւ չորաբեկ սրտերի նոր զօրութեամբ զուարթանալը եւ {ընդարձակուիլը}, այդ բաները լինում են մեր քթի տակ, բայց մեք կրօ

լ աշխարհիցս, բայց նոցայ յաղթութիւնը քանի գնում է {ընդարձակում} է իւր ասպարէզը աշխարհիս հրապարակի մէջ: Ո՛վ պարծա

ձագանս տան ի սիրտս մեր լցեալս արեամբ: Եւ ո՞ր {ընդարմացեալ} սիրտ, ո՞ր սալացեալ խիղճ կարիցէ արդեօք աչք բացօք

աժակ սիրահոսան Իբրեւ զերկաթ ի մագնիտ՝ {Ընդարմացեալ} մածնու հրեշտակն, " Այս է, գոչէ, իմ հանգի

Եւ խոյզ քո ոչ առաւիր, Զկենսատուն քաջ {ընդգրկեալ} Շրթամբք ցնցուղ թէ յագչիս, Յարտավազկին

եք նե, գեշը բնավ լսած չեք, ապա ի՞նչ է իմ ծնողաց {ընդդեմ} մեղքս, ասացեք, որ ես էլ իմանամ. կարելի է մեղան

իտեմ, որ մեր օրագիր տպելը քանի մի հնամոլ մարդերի {ընդդեմ} պիտի թվի, պատճառ, որ դոքա հին եւ մեռյալ լեզվի ք

պես թե " Հյուսիսափայլի " հարուցանում է ժողովուրդը {ընդդեմ} հոգեւորականության ընդհանրապես, իսկ ընդդեմ նորան

վուրդը ընդդեմ հոգեւորականության ընդհանրապես, իսկ {ընդդեմ} նորան (Այվազովսկիին) մասնավորապես, մեք բողոքեց

ն հոգեւորականության է Սինոդոսն Էջմիածնի, եթե մեք {ընդդեմ} հոգեւորականության ունինք մի բան գրած, թո՛ղ ինքը

թյան վերա: Մեք բոլոր բան հասկացողքս պարտական ենք {ընդդեմ} զինվորվել եւ ցույց տալ ժամանակով մեր ապագայից, ո

նից իբր երկու հարյուր տարի առաջ, Արգոսյան դուքսի {ընդդեմ} ապստամբության ժամանակակից անցքերը, թեթեւ կերպով

ած հայագետների, խորապես ողորմելի մոլորվածությանն {ընդդեմ} պ. Նազարյանցը բարձրաձայն հռչակում է գիտության մա

մենայն յարձակմունքից: Յարձակմո՞ւնք, տպագրութեան {ընդդէ՞մ}, եւ մի աշխարհում, ուր ամենայն բան տպւում է առան

նախդիրը լինէր արանցի նախդրի կրկնութիւնը, եւ միթէ {ընդդէ՞մ} է քերականական ուղիղ կանոններին հասկանալ, եթէ արք

ատասխանատուութեան, յաղագս որպէս թէ գրութեան իմոյ {ընդդէմ} իմոյ հոգեւորական պարտաւորութեան, հրամայեաց չուել

զգին ի բազում ամաց հետէ: Իբրեւ զօրաւոր բանիւք {ընդդէմ} զինեցայ վերոյգրեալ սրբազան հարց եւ բանաւոր փաստիւ

եալ եղեւ ի լուր բոլոր ժողովականաց, եւ ոչ ոք գտաւ {ընդդէմ} դարձող պարբերական բանից թղթոյն: Այլ յորժամ նորին

ցութեամբը, որ պատահեցաւ իմ եւ Պ. Խ... մէջ, որ {ընդդէմ} ամենայն քաղաքավարութեան եկել էր իմ մօտ գիշերազգես

լի է գովել մի վաճառականութիւն, որ հիմնուած է այդ {ընդդէմ} քրիստոնէութեան կանոնների վերայ. ամօթ քեզ, որ այ

է, եւ պիտոյ է զգուշանալ, չմեղանչել արդարութեան {ընդդէմ} եւ չպղծել մի գործի սրբութիւն: - Դու կարծում

տուծոյ ձայնը չասէ մեր սրտի մէջ, թէ մեղանչել էինք {ընդդէմ} ճշմարտութեան: Ձեր յօդուածը վերջացնում էք նոր

ն ասում... - Եթէ այդպէս է, եթէ բարի խորհրդի {ընդդէմ} ականջդ խցում ես իժ օձի նման, եթէ այդ քո հարստութ

ալը համարւում է կա՛մ մեղք, կա՛մ ամօթ եւ կամ գոնէ {ընդդէմ} բաների կարգին: Նախիջեւանցիք տարին մի անգամ՝

Գիտեմ եւ ընդունում եմ, այդ ճշմարիտ է, բայց դորա {ընդդէմ} կայ եւ ասելիք: Եթէ կամենայ քաղաքը, եթէ յօժարի ճ

ան հետ, սահմանէ այս կարգերը, ժողովուրդը պիտոյ է {ընդդէմ} դառնայ: Ի՛նչ է ժողովրդի բեռը ազգի եւ հասարակութե

նի նկատողութենից Պ. Իսահակեանցի պատասխանու վերայ {ընդդէմ} իմ առաջին նկատողութեանը, որ, ուղարկելով քեզ, խ

հրատարակողին, որ նա աշխատի, եւ, եթէ կարելի է, {ընդդէմ} դառնայ ճակատագրի ձեռքով " Մեղուի " համար պատրաստա

է ասել, որովհետեւ երբէք չեմ ներգործել նորա կամքի {ընդդէմ}, բայց Պ. Բէգզադէն, իմանալով, որ ես տկար մարդե

միմիայն ազատութիւն որոնելով, արդէն մեղանչում ես {ընդդէմ} այն հզօրին, որի իշխանութեան տակ կայիր դու, եւ մ

ք, բայց այն մարդը, որին գրելու էիք, ձեր օրէնքի {ընդդէմ} պահանջողութեններին լռութեամբ միայն պատասխանելով,

լութիւնը եւ ազդեցութիւնը դեռեւս չէ ապացուցուած եւ {ընդդէմ} է մինչեւ այժմ յայտնի բնական օրէնքներին: Ինչպ

լու ոչ մի Պատօլօգիայի մէջ։ Բժշկութիւնը ճար չունի {ընդդէմ} այդ ցաւին, նորան կարող է բժշկել միմիայն Նա, որ

մը... - Ո՛վ է ասել ձեզ, թէ մեք քարոզում ենք {ընդդէմ} բարոյականութեան։ Այդ մի ցած զրպարտութիւն է, - վ

նձրեւ բերել: Հեղինակը վկայ է բերում այս բնութեան {ընդդէմ} գործին իւր ղզլարեցի Հայ թարգմանը եւ այլ արժանաւոր

յ " - " Ընծայի ընդունելութիւնը " - Ընդունելութեան {ընդդէմ} մի թերթ - Կարապետ Վարդապետ Շահնազարեանց - Հին Հայ

ց խղճմտանքը (կա՞յ), չէ պիտոյ ապերախտ գտանուէին {ընդդէմ} բարերարին, չէ պիտոյ պապականութիւնը որպէս մի պատն

է Կոստանտնուպօլսի Հայերի ուսերի վերայ: Որովհետեւ {ընդդէմ} է առողջ բանականութեան որեւիցէ գործ սկսանել՝ առան

րծ դրուած արծաթի վերայ, բողոքում ենք այն մարդերի {ընդդէմ}, որ զանազան առիթներից եւ ախտերից ստիպուած համոզո

է միայն մի պայմանի վերայ։ Ինչ պայման է այդ. որ {ընդդէմ} չլինի տպելի բանը ֆրանսիական քաղաքականութեանը: Այ

եւ՝ հայկական ճիզուիթների հետ, որոնց պօլիտիկային {ընդդէմ} է ամենայն ճշմարտութիւն, որի հետեւանքը լինելու չէ

ոլի եռանդը... Մեք բողոքում ենք այդպիսի քննիչների {ընդդէմ}, եւ խնդրում ենք, ուշադիր լինելով մեր անբաղդացած

ի՛նչ ճար. մնում է միայն այս գազանական անգթութեան {ընդդէմ} դէպի երկինք բողոքել: Մի քանի բարեսիրտ Հայեր

մանէթ: Գործակատարը աղաղակում է այս անիրաւութեան {ընդդէմ}, բայց լսող չկայ: Բէգզադէի սովորական կանոնն է այ

մացրեց, քան թէ համոզեց: Դու իմ առաջարկութենների {ընդդէմ} գրում ես ինձ, թէ անհնար է այժմ գլուխ բերել իմ խն

աների իշխանութեանը՝ առողջ փիլիսոփայութեան առաջին {ընդդէմ} գործ համարելով ազատութեան կորուստը, երկրորդ՝ փի

ակի յաւիտենական դատապարտութիւնը: Աւելորդ էր նաեւ {ընդդէմ} զինուորուիլ մի աշխատութեան, որ իւր չնչին կարծիքն

ձուած, կամ ի՛նչպես չբողոքենք այն զրպարտութենների {ընդդէմ}, որ պարոնը ժողովում է մեր երանելի եւ սուրբ նախահ

ն Հայոց ազգի անունով բողոքում ենք Պ. Խուդաբաշեւի {ընդդէմ}: Ուշադրութեան արժանի է եւ այն, որ Պ. Խուդա

ր Պ. Խուդաբաշեւը, մեղանչելով սուրբ Սահակի անձին {ընդդէմ}, ինչպէս վերեւում ասացինք, մեծապէս մեղանչում է ե

եւում ասացինք, մեծապէս մեղանչում է եւ պատմութեան {ընդդէմ} ՝ իւր կամեցածի պէս աղճատելով իրողութիւնքը:

չէ տեսանելու Պ. Խուդաբաշեւի սխալանքը պատմութեան {ընդդէմ}: Ներսէս Երրորդի օրով բոլոր ազգը պահանջեց Կաթողիկ

աւելի լաւ, կ՚աշխատեմ ճշմարտութեան համար, Հայերի {ընդդէմ}, եւ յոյս ունիմ, որ իմ ոչխարքը կը լսեն իմ ձայնին

շխատութեններից: Մեք բողոքում ենք այն խօսքերի {ընդդէմ}, որ Թէորիանոսը կամայաբար դնում է Շնորհալու բերան

ի մէջ: Կո՛մս, Դուք պարտակա՛ն էք ազգի բողոքը {ընդդէմ} այս բաների հրատարակել, եթէ այդպիսիք Ձեր անունով

եւ լռել ենք Պ. Խուդաբաշեւի չնաշխարհիկ ժողովածուի {ընդդէմ}: Ի՛նչ խօսէինք դորա վերայ։ Դիցուք թէ Պ. Խուդաբա

նտուն եւ անտէր: Բողոք բողոքի քամակից, որի՞ {ընդդէմ}, ո՛վ ինչ կարող է առնել: Ժողովքներով վճռուեցաւ,

սում է նա, - եւ զէն ի ձեռին, քեզ հետ քո թշնամու {ընդդէմ} կպատերազմիմ... - Եւ իմ հաւասար իրաւունք եւ

ու, ասպարէզ է դուրս գալիս այն չարչարող բռնութեան {ընդդէմ}, գլխատում է, աքսորում է, ի վերջոյ, չքացնում է

ը խօսում է հասարակութեան հետ, նա բողոքում է նորա {ընդդէմ}, եւ նորա ընդդէմ դարձեալ պաշտպանում է եւ քարոզում

կութեան հետ, նա բողոքում է նորա ընդդէմ, եւ նորա {ընդդէմ} դարձեալ պաշտպանում է եւ քարոզում է տպագրութեան ան

յ, պարզամիտների միտքը եւ ատելութիւնը գրգռել նորա {ընդդէմ}: Այս բոլորը սարսափանքով տեսաւ Ստիւարտ Միլը, տես

աչակիր արշաւանք քարոզեց այն իմաստուն ուսուցիչների {ընդդէմ}: Բանական հնարքները, հերքողութիւնքը, վէճը, եւ

ովանդակ ազնուականութիւնը յարուցանել կառավարութեան {ընդդէմ}. բայց չտալ չէ կարելի: Վերջիվերջոյ, որոշուեցաւ

ործեն 1861 փետրուար 19 հրովարտակի համեմատ. քանզի {ընդդէմ} է այն հրովարտակը ազգի էական շահին: Այսքանով չէ գ

կողմից եւս դժգոհ, երկու կողմին եւս թշնամի, եւ, {ընդդէմ} կամելով ներգործել ազգին, ներգործում է ընդդէմ յառ

ւ, ընդդէմ կամելով ներգործել ազգին, ներգործում է {ընդդէմ} յառաջընթաց կուսակցութեան եւ վատօրէն միանում է կառ

եկել իւր պատմական աշխարհից, թող եւ չշարժի, մեք {ընդդէմ} ենք գաղթականութեան եւ գաղթականութիւն չէ մեր քարոզ

տողերը գրելու միջոցին Թէյմսը հրատարակեց Լեհաստանի {ընդդէմ} մեր նօտր գրով տպածը, գրեթէ բառ առ բառ: Եւ մի՛թէ

Իռլանդիոյ անկախութեան աշխատողքը, իբրեւ տէրութեան {ընդդէմ} ապստամբք, կարո՛ղ են դատապարտուիլ դէպի թիարան...

ոցա միակ դրօշը, որ կարող է բացուիլ բռնակալութեան {ընդդէմ}: " Ազգութիւնն է միակ հնարը դէմ դնելու նաեւ լուսա

երգործելով, հաւասարակշիռ է պահում արտաքին ոյժերի {ընդդէմ}, որով եւ ազգութիւնը ապրում է: Դու հազար տարի քա

տոյ պիտի պատերազմէին եւ մի հինցած նախապաշարմունքի {ընդդէմ} եւ այս նախապաշարմունքը էր դերասանների եւ դերասանո

իւր նախապաշարմունքը դերասանների եւ դերասանուհեաց {ընդդէմ}, նա շատ անգամ պատրաստ է դափնիներով պսակել այնտեղ

նալու, ամենայն օր մեղանչում է այս սրբազան օրէնքի {ընդդէմ} եւ կամ գնում է արժանաւոր կացուցանել իւր անձը բռնա

րեանց դժգոհութիւնը նոյնիսկ կարծեցեալ անկարգութեան {ընդդէմ} ուղղելու, փոխանակ իւրեանց մի վիշտ հասուցանողից բ

գուցեալ Միքայէլ Նալբանդեանցի բանտարկութեան մէջ. {Ընդդէմ} Վարդենիք անուամբ գրքոյկին Խորէնի Գալֆայեան Թէոդոս

Մի կամ միաւորեալ բնութիւն կը դաւանենք ի Քրիստոս, {ընդդէմ} չարաչար բաժանողաց զմի Քրիստոս, եւ երկու բնութիւն

ողաց զմի Քրիստոս, եւ երկու բնութիւն կը դալան ենք {ընդդէմ} նոցա, որ աստուածութիւնն ու մարդկութիւնը շփոթեալ

ոստովանիմք զմիաւորեալ մի բնութիւն, դրականապէս եւ {ընդդէմ} շփոթողաց եւ՛ ընդդէմ բաժանողաց, առանց երբեմն յայս

լ մի բնութիւն, դրականապէս եւ ընդդէմ շփոթողաց եւ՛ {ընդդէմ} բաժանողաց, առանց երբեմն յայս եւ երբեմն յայն կողմ

փար միաւորեալ մի բնութեան ըստ Կիւրղի եւ Աթանասի, {ընդդէմ} որոց ամբաստանէինն զմէնջ, որպէս զԵւտիքականաց:

պապին, այլանդակ տրամաբանութեամբ, որում մեծապէս {ընդդէմ} եկաց թեմակալ արքեպիսկոպոսն Փարիզու: Եւ ի բազմանա

արիտ եկեղեցւոյն: Մասնաւոր կոչիլ եկեղեցւոյն արդէն {ընդդէմ} է ընդհանրականութեան նորա, ընդ նմին եւ միութեան.

նէութեան, եւ ի զրահաւորել զմկրտեալս ՚ի պատերազմի {ընդդէմ} սատանայի, որ յաստի կենցաղս: Հոգին սուրբ տուեալ

եւ կամ կնիկների վերայ Սաստիկ մեղք է, արդէն {ընդդէմ} Աստուածային օրէնքին"։ Նա պատժում էր,

Ես պիտի գոչեմ, պիտի բողոքեմ, Խաւարի {ընդդէմ} պատերազմելով: Ներկայ օրերում այլ ի՛ն

հ Հայերի գերեզման Բողոքիր մինչեւ երկինք {Ընդդէմ} այս տմարդութեան։ Բարձրաբերձ քո ժայռեր

Թէեւ այսօր պիղծ բերաններ Ոմանք, դարձեալ քո {ընդդէմ} ` Ոռնան ինչպէս քաղցած գայլեր. Քե՞զ ին

ի սուրբ սիրոյ սերմեր։ Այլ իմ խօսքերին {ընդդէմ} ու ներհակ Շինեցին նոքա մի չար ամբարտակ.

Ինչ որ մեզ է վերաբերւում, այդ հայհոյութիւնների {ընդդէմ}, ուրիշ բան չունինք ասելու, բացի այն խօսքերից,

դը, որ պիտի փակէ մեր բերանը այս անօրէնութիւնների {ընդդէմ} բողոքելուց, ո՛վ պիտի համարձակի բռնանալ մեր ազատ

ենք, մինչեւ այժմ հայոց մէջ եղած այս անկարգութեան {ընդդէմ}: Մեր հոգը չէ, եթէ այդ կտորը սխալմամբ անցած եւս

դարաւոր թշուառութեան: Այս վերջին պարբերութեան {ընդդէմ}, մասնաւորապէս, պիտի եռ գան դարձեալ ախտերը, պիտ

թէ ա՞զգ պահեց: Մեր միւս խօսքերը, հոգեւորների {ընդդէմ}, չէ վերաբերւում մեր տօնելի թարգմանիչներին կամ նո

իշատակում է, թէ մի ռուսերէն ձեռագիր տետրակ, իւր {ընդդէմ} գրուած, ման է գալիս ժողովրդի մէջ: Այս Վարդապ

փայլը " գերմանախօս էր դառնում!! Հին եւ նոր լեզուի {ընդդէմ} մեր սքանչելի հայկաբանների անխտիր գործ դրած բառերը

աբար միջոց էին թարգմանում հին ու նոր լեզուի ոգուն {ընդդէմ}, երբ մենք, հայկական ոգուն հաւատարիմ մնալով, նո

անրապէս թարգմանւում էին հաղորդել, հայկական ոգուն {ընդդէմ} բաղդասելով, ինչպէս լուր հաղորդել, նամակ հաղորդե

տրամաբանութեան տակ է խօսում։ Այդ տրամաբանութեան {ընդդէմ} անկարելի է ուղղակի պատերազմ յայտնել. մեռած կենդա

ճշմարտութեան, որ պախարակում էր Քրիստոսի օրէնքին {ընդդէմ} գործերը եւ նկարագրում էր ամենայն ինչ մաքուր խղճմտ

խոյեան դուրս գալով Յիսուսեան Կարգի հակառակորդների {ընդդէմ}, ամենայն ջանք գործ է դնում Յիսուսեանների խաւարը

ներողութեան տրուի սպանութիւնը: Զարմանք յանցանքի {ընդդէմ} պատիժ դնելով մի՞թէ կարելի է յանցանքը սանձել:

անով, աւարտեց իր ընթացքը անգլիական կառավարութեան {ընդդէմ} անհիմն զէվզէկութեամբ: Զարմանալի է այս կողմից նմա

ութեան, խաչակիր արշաւանք քարոզեց ֆրանսիական ազգի {ընդդէմ}: Նա հիւանդ էր այն ժամանակ հոգեպէս, որդու կորուս

եւ XV) հետամտութիւնքը եւ ձգտողութիւնքը Օրանժեանի {ընդդէմ}, եւ պաշտպանութիւնքը նախ ապարքայ Յակոբ II-ին եւ վ

թէ գործ է դրւում միայն որպէս զուգակշիռ պահող տարր {ընդդէմ} նեղսիրտ գրականութեան: " Բայց ", - շարունակո

ւ Բեկոնի հայրենակցաց գործական-էմպիրիկական խորհրդի {ընդդէմ}: Ինչպէս կուրմարկեան կիսասպան (юнкер) դատողութի

ս Վելլինգտօնի յայտարարութեանց մէջ: նա դրականապէս {ընդդէմ} էր ամենայն վերնորոգութեան եւ պատերազմական դրական

ուց եւ հասկացողութիւնից, ամէն նորմուծութիւն նորա {ընդդէմ} պիտի ծանրանայ ազգի վրայ որպէս հարստահարութիւն եւ

դասակարգերի ուժով: Այդ երկու դասակարգի շահին էլ {ընդդէմ} է եւ Անգլիոյ մէջ ամէն փոփոխութիւն, որ կարող էր շ

իրենց մէջ, կառավարութեան եւ ներկայ բաների կարգի {ընդդէմ} ` միմիայն դիմադրութիւն: Իսկ այդ սկզբունքները չեն

տեղ վարում էինք մի պարզ կեանք միմեանց քաջալերելով {ընդդէմ} ահի եւ երկիւղի եւ սպառնալից թշուառութենների: Եւ

անմոռաց: Յիս հաստատէայ սիրտ անվկանդ բաղդին {ընդդէմ} հարուածոց Եւ ղեկավար կաց նաւակիս ումդ հառաչ

ն յաջող, եւ երբեմն անյաջող կերպով իւր ուղղութեան {ընդդէմ}, յառաջ էր գնում մի բարեբարոյ մարդու հոգացողութեա

յից հմուտ արուեստապետներ բերել տալ: Այս բանը շատ {ընդդէմ} թուեցաւ հոգատարներին, բայց սոցայ անարժանութիւնը

յն ժամանակ անվեհեր հոգով պատերազմում էին ստութեան {ընդդէմ} եւ խոստովանում էին, որ նա ազգասէր անձն էր, յիսո

ճանապարհներով աշխատել ամենեցուն սիրտը շահել. այս {ընդդէմ} էր իւր պատուի աստիճանին: Ամենեցուն վերայ իբրեւ հ

յն մշտնջենաւոր հերոսը Կաննեայ պատերազմումը Վարոնի {ընդդէմ}: Այն մարդը աղաչաւոր եւ բարեխօս դառնալով այս

ւթեամբ մի նոր Աքիլլես հանդիսացաւ այս տրոյիացիների {ընդդէմ}: Եթէ դու տեսանէիր, թէ ինչպէ՞ս սա աներկիւղ եւ առ

ը, որ երբեւիցէ շարժուած են այս չնաշխարհիկ պարոնի {ընդդէմ}: Նորա այսքան տարու խորամուխ քննութեան հետեւանքն

Այս րոպէից մեր բոլոր կիրքերը լռուած ու կապուած են {ընդդէմ} պ. Չամուռճեանի, բացի կարեկցութենից: Առանց դեւե

եան մէջ, ցոյց տուած հոյակապ ծառայութիւնը ժխտել ` {ընդդէմ} էր Նորին Մռայլութեան Տէր Բէհեղզեբուղի քաղաքական ս

ով դիմանալ եղած գայթակղութեանը, Քրիստոսի կանոնին {ընդդէմ} վարուեցաւ, եւ ինքը իր լաւութիւնքը եւ աշխատութիւն

ր միւսանգամ կրկնէ այն մարդոց ուղարկած խօսքը. որի {ընդդէմ} դու, Տէր, ուրիշ էլ շատ բաներ ասելով, տուած պատ

ս էր եւ սոքա լսեցին, ինչպէս մի թշնամու վրայ նորա {ընդդէմ} զինուեցան՝ " էլ ո՞ւր է գալիս միւս թարգմանն էլ "

խռովութեանց եւ պատերազմի ժամանակները, որ Պերոզի {ընդդէմ} մղում էր Վահանը եւ որին մեծապէս գործակից էին Կամս

եւ երեւելի մարդու անունը կրճատէր։ Այդ բանը իսպառ {ընդդէմ} է Փարպեցու բնաւորութեան, որ Խուժիկին ծանրանում է

մարդ, ճանաչելով ճշմարտութիւնը, մեղանչում է նորա {ընդդէմ}, որովհետեւ ասում է. " Զի կամակար մտօք եթէ յանցա

իկիոյ մէջ Կօզանօղլուն, ազգի եւ կաթողիկոսի կամքին {ընդդէմ}, առաջնորդներ է կարգում. շատ անգամ, այո՛, բռնա

քա Վահանի այն նեղ ժամանակը գնում էին նորան Պարսից {ընդդէմ} օգնելու։ Թո՛ղ խօսի ինքը՝ Փարպեցին. " Եւ լուեալ

մեղաց"։ Բայց բարձրացնում ենք այստեղ մեր բողոքը {ընդդէմ} այն բոլոր մարդերին, որ իրենց մտքի կամ երեւակայու

ին կաթողիկոս օր կոչում, եթէ չենք սխալւում։ Մենք {ընդդէմ} չենք եւ չենք մերժում, թէ գլխաւոր քահանայութեան կ

ովհաննէս Աւետարանիչը լոկ երէց է ստորագրում։ Բայց {ընդդէմ} ենք եւ չենք կարող թոյլ տալ, թէ Հայոց լեզուի մէջ

նի անհնազանդութիւնը եւ պատերազմը տեւում էր Պարսից {ընդդէմ} ։ Փարպեցին, ինչպէս ինքը իր թղթում վկայում է, Կա

յն տեղում մենք այսպէս ենք հասկացել այդ բառը, թէեւ {ընդդէմ} չենք, որ կարելի է նաեւ թոյլ տալ "գլուխը կախած" հա

ած կամ ուածք գրելը աններելի սխալ է ուղղախօսութեան {ընդդէմ} ։ NB. Իւ վերջացած բառերը, ինչպէս պատիւ, եթէ գործ ե

ջանալ։ Թուղթ կաթուղիկեայց Խապառաճեան հօր {ընդդէմ} Թոռնակայ Կըկռեկեան, տպեալ 'ի Փարիզ, յերեսներորդ ե

որգ կաթողիկոսի հետ եւ դաւաճանութիւն հնարելով նորա {ընդդէմ}, երբ նամակ էր գրել Մաշտոցին, որ նա եւս միանայ իր

բ նամակ էր գրել Մաշտոցին, որ նա եւս միանայ իր հետ {ընդդէմ} կաթողիկոսին, իր ծանծաղամտութեամբ կամենալով գրգռել

, 450 թուին Յունաստան գնաց՝ Թէոդոս կայսրից Պարսից {ընդդէմ} օգնութիւն խնդրելու (Ինչ ապրանք էր այդ կայսրը, Եղի

ով, հինգ տարի անդադար թուր քաշեց ազգի եւ եկեղեցու {ընդդէմ}, մինչեւ վերջին պատերազմում Հայոց սպարապետ հոյակապ

կալ ենք մեր հին բարեկամից, որ այս նախապաշարմունքի {ընդդէմ}, իր պատուական որդու անունը դրել է Մեհրուժան։ Թող

՛չ մի օրինաւոր բան, բացի հնդկական ապստամբութենից {ընդդէմ} անգլիացոց, բայց դա մի արժանաւոր բան չէ. այդ ապս

միջոյ զգիտունսն եւ զիմաստունսն, որք զրահաւորեալ {ընդդէմ} դժոխաց փոքր մի եւս ի հող բնակեցուցին զփառս նորա:

ն եւ անարժանութիւն, տարակոյս չկայ, որ կը բողոքէ {ընդդէմ} իմ, թէ ո՛չ, տէր սատանայ, դուք թէեւ այսպիսի անկ

ենից. երկրորդ, զանազան խօսակցութիւնք ծագել, որ {ընդդէմ} էին մեր ուրախութեամբ ոգեւորուած ընկերութեան ուղղո

նակ պիտի մի փոքր անասնանայ... կարծեմ, դու եւս {ընդդէմ} չես այս իմ կարծիքին: - Քո ասածը զուտ ճշմարտո

վճռահատութեան վերայ. այս բանը պատճառ տուեց նորա {ընդդէմ} մի մեծ թշնամութիւն յառաջանալու, որ եւ ապա հարկադ

էտների հետ, ո՞չ ապաքէն պարտական էր գոնէ՛ պատշաճի {ընդդէմ} չներգործելով, ինքը եւս անխելանալ եւ յիմարանալ:

, ամբողջ ազգի սովորութեններին եւ հասկացողութեանը {ընդդէմ} պատերազմ է բացում. չէ խնայում ոչ ոքին, ամէնի ճա

սել, փոքր մնաց, որ մեղանչէի այս սուրբ գիտութեան {ընդդէմ} ․ եօթանասուն վեց զուր փորձերը դղրդել էին իմ յոյսի

ատ է կոմսի յարձակմունքից, որ ուղղւում է միայն իմ {ընդդէմ}: Ինչպէս առնել, որ մի կերպ վերջացնէինք այս բանը

ակն եւ տեսանւում է, եւ շօշափւում է... - Ես {ընդդէմ} չեմ դորան. բայց փայտը կորուսանում է իւր փայտութի

ո՞վի համար ատելի չէր լինելու, եթէ մեզանից մինին {ընդդէմ} մեր կամքին եւ յօժարութեանը կապելու լինէին մահով մ

աստուածային հոգի է, որ քարը եւս կը հալեցնէ, որի {ընդդէմ} սուրերը բթանում են, կրակները շիջանում: Իւրաքանչ

խուռն մազերը ասես թէ պատերազմ էին կանգնել միմեանց {ընդդէմ}, երեսները չոր, վատուժ, անհնարին խորշոմած, խոր

՜նչ բաներ չէ ստիպում կատարել մեր սրտի յօժարութեան {ընդդէմ}. ես ասացի միայն հարկը, դեռեւս հարկաւոր էր ասել

ութեամբը հանդէս էր հանում Աւետարանի ճշմարտութիւնը {ընդդէմ} կոյր հաւատի եւ անպտուղ ծիսակատարութեան, եւ, քաջ

ային նմանողութեան եւ ծիսից եւ թէ հայկաբանութեան, {ընդդէմ} դնէր եւ ոչ թոյլ տայր ասելով, դեռեւս չէր դիպող ժա

ն կեղծաւորէին եւ այլն։ Նովին կեղծաորութեամբ {ընդդէմ} վարդապետութեանց իւրեանց զկրօնակիցս իւրեանց ունիթօ

առ Հայոց ջատագովութիւն եւ այս այնու օրինակաւ, որ {ընդդէմ} ելանէ միշտ կրթութեան եւ դիտաւորութեան Հռովմէական

նկերը, իւր գիտութեան եւ հասկացողութեան չափը։ Նա {ընդդէմ} է ամենայն մեռելութեան, ամենայն անշարժութեան, որ

այդ ազգերը խաչակիր զինուորութեններով անհաւատների {ընդդէմ} ։ Մի զինուորութիւնը ջարդ ու փշուր վերադարձած արշա

ր ձգել երեսի վերայից այդ խաւարատեսիլ դիմակը։ {Ընդդէմ} չենք, գուցէ լինին մարդիկ դոցա մէջ, որոնց հոգու

նայն Քրիստոնեայ մարդ համաձայնելու է, թէ այս բանը {ընդդէմ} էր Աստուծոյ օրէնքին։ Բայց պապը խոստանում է կատար

են զի ոչ ոք 'ի նոցանէ իշխեաց ցայժմ ախոյեան ելանել {ընդդէմ} իմ յետ բազում անգամ թախանձելոյ իմ զնոսա, այլ փախ

զպղինձն եւ զկապարն. հայեցեալ եւ յոսկին կանգնեցի {ընդդէմ} նետաձիգ եղելոց զվահանն։ Բայց քանզի ուրուական իմն

լոյ նոցա առ 'ի մահ նահատակեալ։ Յայնժամ ծերոյն ել {ընդդէմ} եւ կործանեաց զախոյեանն։ Աւասիկ ես պատրաստեալ եմ

ես պատրաստեալ եմ նահատակիլ, ո՛վ է ոսոխ իմ, ելցէ {ընդդէմ}. բայց քանզի իսպառ տկարացեալ եմ, առաւել քան զոր

ց զհիւանդութիւն սորա, աւասիկ օր ասելով արձակեցին {ընդդէմ} նորա արս եօթանասուն հազար. զայն տեսեալ Իսկենտերա

. զայն տեսեալ Իսկենտերայ նստաւ 'ի պատգարակ եւ ել {ընդդէմ} նոցա։ Իբրեւ լուան նոքա թէ Իսկենտեր ինքնին գայ պա

նել իւրեանց եւ յընդվայր հարկանել զմեզ, ժողովուրդ {ընդդէմ} ելեալ եւ զուլից սոցա կախեալ կսկծեցուցանեն ասելով

սիլվանիա, մին 'ի յունաց շինեաց տուն մի փառաւոր, {ընդդէմ} սորա կանգնեաց եւ այլ ոմն ապարան մի, ընդ այս չկար

ուղղախորհուրդ քաղաքացեացս համօրէն, յառնել ոչ եթէ {ընդդէմ} թշնամեաց, այլ 'ի պաշտպանութիւն զրկելոյս, մինչեւ

Մանուկ աղայն, - վարդապետութիւն ձեր յօրինեաց գիրք {ընդդէմ} Հայոց, իսկ այն Վահան գիրք է ջատագովութիւն Հայոց

արդերին թէպէտ շատ անհաճոյ էր այս բանը, բայց դորան {ընդդէմ} դուրս գալ վախենում էին ժողովրդից, որովհետեւ սա որ

ո՛չ [ապաքէն] ամենօրեայ փորձն ինքնին ախոյեան ելանէ {ընդդէմ} մոլար հնասիրութեանդ, որ [վնասակար էր ազգին, ըստ

գրելոյ] ի լեզու նոր եւ կենդանի, [արժան իցէ զաչս {ընդդէմ} փակեալ ճշմարտութեանն լուսոյ], զհետ պնդել խաւար ա

դարու, աբեղայամիտ դպրոցականք, ախոյեան յարուցեալ {ընդդէմ} անմահին Դանթեայ՝ որ զԱստուածային կատակերգութիւն

նով իմաստնոյն Դանթեայ. հալածանք առ ի դպրոցականաց {ընդդէմ} նորոյս իտալախօսութեան ոչ այլ ինչ պտղաբերեցին, եթ

ենայն ազգս եւ ազինս եւ ոչ ոք ուժ է ճակատ յարդարել {ընդդէմ} ներգործութեան ժամանակին եւ պահանջման բնութեանն.

հոգաբարձու լինել նոցին, արշաւին ի մարտ պատերազմի {ընդդէմ} առողջ դատողութեան, ոչ կամելով ունկն մատուցանել օ

անակին եւ այսու զոհագործութեամբ, ախոյեան յարդարէ {ընդդէմ} հայկական մատենագրութեան զՄերուժանն Արծրունի, որ

Եղծ աղանդոց " ի չորս հատուածս տրոհեալ. առաջինն՝ {ընդդէմ} հեթանոսութեան, երկրորդն՝ ընդդէմ դենին Պարսից եւ

եալ. առաջինն՝ ընդդէմ հեթանոսութեան, երկրորդն՝ {ընդդէմ} դենին Պարսից եւ քաւդէից նոցին, երրորդն՝ ընդդէմ

ընդդէմ դենին Պարսից եւ քաւդէից նոցին, երրորդն՝ {ընդդէմ} իմաստնոց յունաց, եւ չորրորդն՝ ընդդէմ Մարկիովնակ

երրորդն՝ ընդդէմ իմաստնոց յունաց, եւ չորրորդն՝ {ընդդէմ} Մարկիովնականաց եւ Մանիքեցւոց: Որոյ ժամանակակից Կ

նալ յԱթէնս առ աշակերտակիցս իւր, այլ վասն հողմոյն {ընդդէմ} լինելոյ՝ խոտորեցաւ. յԻտալիա եւ ելեալ ի Հռոմ, ե

էի սպարապետի Հայոց, ընդ որում գտաւ ի խռան մարտին {ընդդէմ} Յազկերտի Երկրորդի Պարսից արքայի, որ զՀայաստան հր

թեանց. սա թողու մեզ քանի մի Աստուածաբանական ճառս {ընդդէմ} Յովհաննու Մայրոյ վանեցւոյ եւ աշակերտի նորին Սարգս

թուականի յերկրորդ ամի կաթողիկոսութեանն. բ) Ճառ {ընդդէմ} երեւութականաց, որ յարաբերի մանաւանդ մարդեղութեան

ելի բնութեանց, ի մի Քրիստոս միաւորելոց. գ) Ճառ {ընդդէմ} արեւորդեաց, որոց հետք նշմարէին դեռ ի Հայաստան մի

մենեսին դժոխածինն Լանկթամուր, որ ճակատ յարդարեալ {ընդդէմ} Խաչին Քրիստոսի՝ կործանեաց զեկեղեցիս, յաւարի առ

տարակուսեցաւ դիմել առ իւրն եւ ախոյեան հանդիսացեալ {ընդդէմ} լատինահայոց՝ այսմ անկաշառ վկայք են գրուածք նորա

յս, թէ բազում ուրեք գթեալ ի սխալանս եւ ի յանցանս {ընդդէմ} հայկական լեզուախօսութեան կազմեալ յինքենէ զբառս եւ

բնութիւնը այն էր, որ բոլոր ներկայ բաների կարգերի {ընդդէմ}, ինչպէս եւ լինէին սոքա, զրահաւորուի մի մշտնջենա

ները։ Կոնդակ կոնդակի քամակից դուրս էին գալիս {ընդդէմ} այս քարոզիչներին, որ աղճատում էին Քրիստոնէական հ

ապստամբութիւնը Պապական հրամաններին եւ կոնդակներին {ընդդէմ}, 1773 թուականին յուլիսի 21ին դուրս տուեց մի կոնդ

րգի մէջ այնպիսի ջերմութեամբ խօսեց Վերանորոգութեան {ընդդէմ}, որ ժողովուրդը կատաղելով կամենում էր խեղդել նորա

ւլուս III Պապը, որպէս զի կարողանայ այս ընդհանուր {ընդդէմ} Պապականութեան ապստամբութեան առաջը առնուլ, անհրաժ

երկիւղ էր կրում վերջացնել այն գործը, որ սկսած էր {ընդդէմ} եկեղեցական Վերանորոգութեանը, վասնորոյ եւ թողնում

հետեւեալքն են՝ I) եթէ նա մեղանչէր ողջախոհութեան {ընդդէմ}, II) եթէ Կօլլեգիաների եւ նորընծայական տների կայ

պարտուեցաւ Գեներալ Գօնզալեչը, երբ զինուորուել էր {ընդդէմ} այն վարդապետութեան, որ ասւում էր " ճշմարտանման "

։ Եթէ այս հասարակութիւնը յայտնապէս եւ հրապարակով {ընդդէմ} դուրս գար XVI դարու մտքերի անհանգիստ եւ անդադար ձ

էն ասացի, թէ Կարգի գլխաւոր խորհուրդը այն էր, որ {ընդդէմ} Վերանորոգութեններին պաշտպան լինի Պապականութեանը ե

նեայք էին. մանաւանդ զինուորւում էր բազմակնութեան {ընդդէմ} (Հնդկաստանի քրիստոնեայք շատ հարճեր պահում էին)

իւրեանց համբերութիւնը, ապստամբեցան Պօրտուգալացոց {ընդդէմ}, եւ Կրիմինալը, Յիսուսեաններին առաջնորդելով, որ

էին Պապութեանը, այժմ յայտնի համարձակ ապստամբեցան {ընդդէմ} Պապականութեան եւ փոքր մնաց, որ ջնջէին Արեւելքից

ինքեանց սեպհականեն եւ նորանց վերայ իշխանութիւնը, {ընդդէմ} դուրս եկան քարոզիչներին։ Յիսուսեանք զօրք դուրս բ

օգնութեամբ, որ հաւատարիմ էր Բօնզերին, կարողացան {ընդդէմ} զինաւորել Կայսրը Յիսուսեաններին։ Րիկցի գործ դրեց

Եւրոպայի մէջ, յետոյ ապստամբեցան իւրեանց թագաւորի {ընդդէմ}, ծովային աւազակ դարձան եւ այժմ աշխատում են Չինաս

Թագաւորութիւն։ Ահա այս կենդանացուցիչ իշխանութեան {ընդդէմ} դուրս եկան Յիսուսեան Հասարակապետական քարոզիչքը,

եւ Էմմանուէլ Սպա։ Եւ ո՞վ կարող էր մտածել. նոքա {ընդդէմ} դուրս եկան ժողովրդական իրաւունքի անունով՝ ի հարկ

ւոր իրաւաբան Գիւմուլէնի խորհրդով բողոքեց այս բանի {ընդդէմ} ։ Գործը մտաւ Պարլամենտ։ Նոր եւ մինչեւ այն ժամանա

ա, Փարիզի մէջ ժողովուրդը գրգռելով, Հուգենօտների {ընդդէմ} շատ անգամ կերպարանափոխ եղաւ՝ երբեմն զինուորի, ե

սա՛, այն մասին, որ խնդրեն չքացնել Հենրիկոս IV-ի {ընդդէմ} գրուած նզովքի կոնդակը։ Պապը շատ սիրով ընդուն

։ Հենրիկոս IVը ամենեւին չէր սիրում իւր կինը, շատ {ընդդէմ} էր նորան Մարգարիտայն, որի հետ պսակուած օրը Փարէզ

Փարիզ մտանել։ Բայց Յիսուսեանների՝ Մարշալ Բիրոնի {ընդդէմ} դաւադրութեանը մասնակից եղած լինելը եւ այլ թագաւոր

Թագաւորի մեռանելուց երեք ամսից յետոյ Յիսուսեանք {ընդդէմ} Պարլամենտին հրաման ստացան ուսուցանել Կլերմոնդեան

տութիւնքը։ Զուր էր բողոքում Համալսարանը այս բանի {ընդդէմ} ։ Համալսարանի անդամներից մինը՝ Էդմօնտ Րիշիէ, շա

Անկարելի էր համարձակաբար զինուորուիլ այս գրքի {ընդդէմ} եւ դատապարտել նորան, որ առ հասարակ Յիսուսեանների

ր համարուեցան որպէս Յանսէնականք, բայց քաջութեամբ {ընդդէմ} կանգնեցան։ Եւ երբ, հարկադրուելով բռնութենից, ը

պիսի վճիռը հաստատուեցաւ երկու ձայնի առաւելութեամբ {ընդդէմ} միւս անդամներին, որոնց մի կէսը դատապարտում էր Ժի

ն Արքունի խոստովանահօր կեանքի ապահովութեանը, որի {ընդդէմ} պատրաստ էր ժողովուրդը գործ դնել ամենայն կերպ բռնո

մական շարժողութիւնք այն ժամանակուայ բաների կարգին {ընդդէմ} ։ Զուր տեղը Կարդինալ դը Նոյալը եւ ուրիշ հոգեւորակ

զի առաւել եւս զայրացնեն ժողովուրդը Յիսուսեաններին {ընդդէմ} ։ Բայց ցաւը այս էր, որ Կարդինալ դը Նոյալը շո

ը, Յիսուսեանների ձեռքով գրգռուելով Հենրիկոս III-ի {ընդդէմ}, որ պաշտպան էր Հուգենօտներին, կազմեց Սուրբ Լիգա,

ով, որով անուղղակի կերպով մեղանչում են ազգութեան {ընդդէմ}, ապա ուրեմն արժանի, իւրեանց պաշտպանած յանցաւորի

Քրիստոս հրամայում է, եթէ քո եղբայրը մեղանչէ քո {ընդդէմ} ` խրակիր նորան առանձին. եթէ չլսէ ` մի երկու վկայ

գրած է ոսկեայ տառերով, թէ յաղթող է ճշմարտութիւնը {ընդդէմ} ստութեան դրօշակի տակ ամրացած սպասաւորների, խնայե

ան, որ մենք էլ, ուղիղ կանոնը սորվելով, լեզուին {ընդդէմ} չմեղանչենք։ Բայց թող առաջուց յայտնի լինի, որ հե

ութիւնը դժարցնել։ Ինչ որ մեզ է վերաբերում, մենք {ընդդէմ} ենք այս տեսակ պահպանութեանց, որովհետեւ ծանր են գ

) նոր ժողովուրդը չի մարսիլ. այս պատճառով էլ մենք {ընդդէմ} ենք, երբ ամբողջ նախադասութիւնք գործ են դրվում այ

բոլոր բացառութիւնքը, որ անում ենք ժողովրդի ձեւի {ընդդէմ}, պիտի խնամով, զգուշութեամբ եւ միայն անհրաժեշտ ե

ր քոյրը իմանալով էրկայ դաւաճան խորհուրդը իր եղբօր {ընդդէմ}, եթէ չկարողանար յայտնի դէմ դնել նորան, գէթ ծածո

նչեւ այսօր պարտական ենք մնացել: Երաշտութեան {ընդդէմ} Նուրինի աւանդութիւնը, թէեւ իսպառ չգիտենք թէ ինչ

ւառ գլխից տեսութիւնք եւ համակարգութիւնք է հնարում {ընդդէմ} բնութեան աստուածադիր սահմաններին, քաշքշելով այն

բաւական քիմիական մանրամասնութեամբ, մինչդեռ նոցայ {ընդդէմ} մերժողութիւնքը առանց բացատրութեան, լոկ Լաւուազիէ

էջ ոչ միայն մանրամասն եւ հիմնաւոր կերպով խօսում է {ընդդէմ} սքանչելի ինքնակիզութեան, 1850 թ. յետոյ կատարած

քնակիզութիւնը " եւ չէ բնաւ պաշտպանում, բայց նոցա {ընդդէմ} կային բաներ, որ ուսումնական գերմանացին զանց է ար

ւական հնար չէ, կամ զօրութիւն չունի մորմի խայթոցի {ընդդէմ}, երբ աշխարհ, արարած իր աչքով տեսնում է, որ երէ

ը ամենայն ընդունելութեան արժանի բաներ են եւ սոցայ {ընդդէմ} ոչ մեր եւ ոչ ուրիշի կողմից ասելիք կայ: Հեղի

նականը բռնադատուած է լուռ մնալ իր հարստահարողների {ընդդէմ} եւ միայն գիշերով, ծածուկ, խորհրդական առանձնութե

ու բժշկուին: Ուզարլուկ (իւզերլիք) ծխելու {ընդդէմ} մենք չենք ուզում դրական բան ասել, որովհետեւ եւրո

նք, ուստի եւ իրաւունք չունինք նորա օգտի կամ նորա {ընդդէմ} բան խօսել: Իսկ ինչ որ վերաբերւում է Մարինոսի աչք

ի աչքին եւ օխտը ձիու մուննաթ անելուն, ո՜հ, դորա {ընդդէմ} շատ բան կայ ասելիք, որ թողում ենք մի ուրիշ ժաման

մէկ է: Խաչակիր արշաւանք քարոզել այդ բաղդասութեան {ընդդէմ}, հին լեզուի բաղդասութեան իրաւունքը պաշտպանելով,

ն է այս: Սակայն, չենք ասում, այլ մանաւանդ {ընդդէմ} ենք, որ ազգի լեզուն էլ աւելի ստրկանայ եւ ընկճուի

ցոյց տալ, որովհետեւ մեռածը ապստամբում է բնութեան {ընդդէմ} ՝ իր գերեզմանից դուրս գալով։ Հին լեզուն անդա՜

հին լեզուի ազդեցութեան ստրկանալով։ Բայց սորա {ընդդէմ} մենք ասում ենք, որ հին լեզուն նորից նախընտիր, գ

դ ձգողութեան հետ, այո՛, մեր փաստերը երկու խնդրի {ընդդէմ} եւս կարող են գործ դրուել։ Որովհետեւ, եթէ հին լե

ձեւ ու կերպարանքը, կարո՛ղ ես անցած գնացած բաների {ընդդէմ} պատերազմել, կարող ես բնութեան ընդդէմ ճակատ ճակատ

ացած բաների ընդդէմ պատերազմել, կարող ես բնութեան {ընդդէմ} ճակատ ճակատի պատերազմել։ Այս տեսակ ձգտողութեան տ

չէ, եթէ կարգով ճամփով, դարձեալ բնական հնարներով {ընդդէմ} դուրս գաս նորան։ Մինչեւ Ֆրանկլինի շանթարգելը, ո

եւ պիտի լինի։ Լեզուն է այն սարսափելի ուժը, որի {ընդդէմ} տկար են նաեւ միլիոնաւոր բարբարոսների սուինները։

ակ լինէիք ձեր ազգին, քարոզում էք բարոյականութեան {ընդդէմը}... - Ո՛վ է ասել ձեզ, թէ մեք քարոզում ենք ըն

անրանում է նորա վերայ, երբ սա չունէր իւր մէջ այն {ընդդիմադրող} ոյժը, որով մինչեւ այժմ պահել էր իւր կազմուածքի կ

ւթիւն, ոչինչ պահպանողական համակարգութիւն, ոչինչ {ընդդիմադրութիւն}, որեւիցէ կողմից, չէ պիտոյ կարողանայ փակել նորա

ս, այլ որպես մաքսանենգ ապրանք, գաղտնի, որպեսզի {ընդդիմադրություն} առաջ չբերենք: Որեւէ բարբառի հին ձեւերը նոր լ

բերի իմ այդ աշխատությունը, տարբեր վայրերից գրված {ընդդիմախոսություններում} երեւան կգան զանազան ձեւեր եւ ես հայհոյանքը մի կող

ոճերը սկսում էին աննկատելի կերպով ազդել նաեւ մեր {ընդդիմախօսների} լեզուի վրայ, թերեւս նոցա կողմից բոլորովին ակամայ

ն գալիս է, գրենք թղթի վրայ, ինչպէս մեր սքանչելի {ընդդիմախօսների} գրութիւնքն են, որոնք, համարձակւում ենք կարծել,

ացոյցը տեսնում ենք մենք եւ կարող ենք ցոյց տալ մեր {ընդդիմախօսներին} նաեւ նոցա անոճ եւ խեղճուկ գրութեանց մէջ, երբ նոք

նտեսանելի էր նորան, եւ դարձեալ լսելով նորա յիմար {ընդդիմախօսութիւնքը} ՝ արձակեցի, Հա՛յր, քո շանթերը, որ այժմ նորա փո

ամ լսում էի այդ ուղիղ ճանփի մասին, որովհետեւ մեր {ընդդիմախօսքը} ասում էին, թէ իրենք էլ չգիտեն. միայն մերի մոլոր

մից ունէր, ունի եւ պիտի ունենայ թերութիւնք։ Մեր {ընդդիմախօսքը} իրենց վայր ի վերոյ հայկաբանութիւնը, որի մէջ ոչ հ

եզուի մշակութիւնը դէպի նորա ցանկալի նպատակը։ Մեր {ընդդիմախօսքը}, օրագիր հրատարակելով կամ գիրք թարգմանելով, երբէ

, որովհետեւ նորա մէջ կար համակարգութիւն, իսկ մեր {ընդդիմախօսքը} սիրող չէին համակարգութեան։ Բայց մեր կարծիքը եւ ս

ախկոտին։ Վերջին ոյժը թափել ուզեց {Ընդդիմանալ} րոպէին, Ծնօտները սաստիկ սեղմեց Ատամնե

- Քո ասածը զուտ ճշմարտութիւն է, ինչպէ՛ս կարելի է {ընդդիմանալ} նորան, ամենայն ժամանակ ուսումնականութիւն հա ուսո

սի օրէնքի, որ ոչինչ բան աշխարհի երեսին չէր կարող {ընդդիմանալ} նորան, եւ թէ աշխարհի ամենայն նիւթական փոփոխութիւ

ութիւնը. նա ասում էր. " Տիրածի՛ն, ես չեմ կարող {ընդդիմանալ} ծնողքիս կամքին. այո, եւ օգուտ եւս չունիմ ընդդիմ

նել ամենայն հրաշալի բան, վասնորոյ եւ չ'կարողացաւ {ընդդիմանալ} այն տպաւորութեանը, որ այս գիրքը ազդում էր։ Ֆերդ

ել ենք։ Այս ի՞նչ հրաշալի գիրք է, որին չեն կարող {ընդդիմանալ} ո՛չ մանկութիւնը, ո՛չ աշխարհայնութիւնը, ո՛չ հարս

իմանալ ծնողքիս կամքին. այո, եւ օգուտ եւս չունիմ {ընդդիմանալուց}. զոհ պիտոյ է լինիմ այս քաղաքի բարբարոսական սովոր

նոցայ դէմ: Սոքա աշխատում են ներս թափուիլ, նոքա {ընդդիմանում} են: Այստեղ բորբոքւում է մի զարհուրելի պատերազմ:

որ Պամպէլունայի զօրքի մէջ կապիտանի պաշտօն ունէր, {ընդդիմանում} էր այս վճռին եւ առաջնորդ դառնալով մի քանի հարիւր

վարրայի, թագաւոր Բէարնա, առաջին Պէր Ֆրանսիայի, {ընդդիմանում} է Հռովմի պապ անուանուած (soi disant pape de Rome

ութիւնը այդպիսի Ասիական հզօր ինքնակալութեան մօտ, {ընդդիմացաւ} այս բանին։ Կսաւիէն զուր տեղը աշխատեցաւ, հիմնուե

գզադէները, որոնք, կամաց կամաց տեսանելով իւրեանց {ընդդիմութեան} ունայնութիւնը՝ քարշում են պոչերը: Ը.

երայ, բայց սպանուածների արիւնը ոռոգեց եւ աճեցուց {ընդդիմութեան} տունկը: Եւ այսօր, ամենայն րոպէ, հեռանում են մի

հակառակ, նա այն մարդերից էր, որ, հանդիպելով մի {ընդդիմութեան}, սովոր են միան լարել իւրեանց հոգու կարողութիւնքը

ութեանց զխնդրոյ մատենագրութեանս, եւ զկնի կամակոր {ընդդիմութեան} պատուելի հայկական իմաստնոց, հրամայեալ լիցի զաչս

զգիներ։ Տեսանելով, թէ իմ կողմից ամենայն որեւիցէ {ընդդիմութիւն} կարո՛ղ է ինձ մահ պատրաստել, իսկոյն, զինաթափ լին

Եւ չգիտենք, թէ ո՛ր առաջնորդին է վերաբերում, որ {ընդդիմութիւն} է ցոյց տուել, կամ թէ գոնեայ որին ձեռնտու չէ եղել

առ ըլլան։ Այսպիսի բանաւոր եւ պատկառելի բողոքնուս {ընդդիմութիւն} ընող Մխիթարեան համախոհը կրնայի՞նք կատակէն զատ ուր

ի հօրեղբայրը, ինչպէս լսած ենք նորա բերանից, շատ {ընդդիմութիւն} է ցոյց տալիս։ Տիկին Գեղամեանցը, այսինքն՝ հանգո

ի պակասութիւնը, միւս կողմից հանգուցելու հօրեղբօր {ընդդիմութիւնը} արգելք էին լինում պատանի Գեղամեանցի Թիֆլիս ուղարկ

: Զանազան գաւառներում դուրս երեւեցան զանազան {ընդդիմութիւնք} եւ ապստամբութիւնք, եթէ իրաւունք պահանջելը, վսեմ

ք զանձինս ունիմք առ որ չեմք, եւ ո՛չ երբեք: {Ընդե՞ր} իսկ բնաւ եւ մաղթանք՝ մի՛ որոց աչս ունիցին տեսանե

արշ ինչ կրից Զսիրտ եդից ի թիրախ, Իսկ {ընդե՞ր} բնաւ ժպտիս, Ուխտեմ ես ո՛չ՝ յուխտ խարդախ:

շաքար-եղէգն, ճակնդեղ եւ այլ, հազար բուսական եւ {ընդեղէն}, եւ ուր շերամադարմանութիւնը եւ մետաքսագործութիւն

, շաքար, ցորեան, բրինձ, սուսամ, տորոն եւ այլ {ընդեղէնք}: Մեք ցոյց ենք տալիս մի երկիր, ուր ամենայն ընտան

արժատան Ռոստովու եւ դիրեկցիային Թաղանրօգու, մնաց {ընդերկար}, ցգալուստ վեհափառ Հայրապետին ի Նախիջեւան, անգոր

գս մուծանելոյ զքանակութիւն նորա ՚ի բողոք իմ: Յետ {ընդերկար} պատճառաբանութեանց եւ թանգարանաց ի վերջոյ հանեալ զ

ում, եւ ահաւասիկ. " Բնաւ եւ անուանի՛ իսկ 'ի ձեզ {ընդէ՛ր} պոռնկութիւն " (Թ. Պաւղ. առ Կորնթ., առաջ.,

ր սրբազան թէ չիք կանոն զի քահանայք օծցեն զպատկերս {ընդէ՞ր} ապա օծանեն հրամանաւ միոյ աշխարհական անձին, եւ թէ

լ մեղկ ախտին Ի կուտ զսիրտ մի՛ տացէ. " {Ընդէ՞ր} բնաւ ինձ պատուէր Կրկնի, ասէ նախահայր,

որհուրդ պատարագին կայանայ միայն ի գոյափոխութեան, {ընդէ՞ր} ապա անուան ՚ի պատարագ կամ նուէր. ո՞վ պատարագի եւ

ւ. Ղուկ., գլ. ԺԱ., համ. 15)։ § 33. " {Ընդէ՞ր} ընդ մաքսաւորս եւ ընդ մեղաւորս ուտէ վարդապետն ձեր

ք եւ ըմպէք " (Մարկ., գլ. Բ., համ. 16)։ " {Ընդէ՞ր} ընդ մաքսաւորս եւ ընդ մեղաւորս ուտէք եւ ըմպէք " (

ք եւ ըմպէք " (Ղուկ., գլ. Ե., համ. 10)։ " {Ընդէ՞ր} սա զմեղաւորս ընդունի եւ ուտէ ընդ նոսա " (նոյն,

այնժամ մատեան առ Նա աշակերտքն Յովհաննու եւ ասեն, {ընդէ՞ր} մեք եւ փարիսեցիքն պահեմք յաճախ եւ քո աշակերտքդ ոչ

. ԺԱ, համ. 19. Ղուկ., գլ. Է, հ. 34)։ " {Ընդէ՞ր} աշակերտքն Յովհաննու եւ փարիսեցիքն պահեն եւ քո աշա

տքդ ոչ պահեն " (Մարկ., գլ. Բ., հ. 18)։ " {Ընդէ՞ր} աշակերտքն Յովհաննու պահեն ստէպ եւ խնդրուածս առնեն

բառ, Փարպեցու Թղթի բնագրում մէջբերուածի հետ. " {Ընդէ՞ր} իսկ բնաւ եւ անուանի 'ի միջի ձերում պոռնկութիւն "

ւ գիրք սոցա զի հանգիցուք։ Զինչ ապա ժողովուրդք, - {ընդէ՞ր} - ասեն- եւ դուք ոչ աշխատիք յօրինել զգիրս։ " Չկարե

ւք ոչ աշխատիք յօրինել զգիրս։ " Չկարեմք " ասեն։- {Ընդէ՞ր} ապա ոչ ներէք կարողաց։ " Զի խոչընդակ են մեզ " նոք

արար եւ ծախեաց զի բարձցէ զայն գո՛նէ ըստ կիսոյն. {ընդէ՞ր}. զի կուրացաւ տուն իւր։ Զի՞ կուրացար ո՛վ դու, բ

ւցանել եւ դաստիարակել ի դաւանաբանական գիտութեան, {ընդէ՞ր} ոչ մատենագրեաց ի լեզու հասկանալի եւ գործածական ըն

ազի նման երակների մէջ, լայնացնում է նորանց, այս {ընդլայնողութեանը} ձեռնտու է լինում եւ ջերմութիւնը. այս կերպով այդ

ասել դեռ կէս օրը, ուրախ է եւ տխուրը: {Ընդհակառակ} ` կէս օրից յետ, երբ արեւն ի խոնարհ Ուրախի

յլեւայլի. թող այդ ստանամ, ինձ վնաս բերելու չէ, {ընդհակառակը}, շատ եւ շատ օգուտներ ունի, որոնց մասին միմյանց

մար, որ առաջինը վատ է կամ այլանդակ է նորից, կամ {ընդհակառակը} ՝ նորը լավ է եւ գեղեցիկ է հնից, այլ նրա՛ համար,

վում, եղանակով տարատեսակները իրար ձրգում են, եւ {ընդհակառակը} ՝ ձեւով միատեսակներն իրար ձգում են, այսինքն՝ հա

ւթյունների եւ մասնիկների փոխադարձ ժխտումը, կամ, {ընդհակառակը} ՝ այդպիսիների փոխադարձ ընդունումը, կարող է հասցն

ալիորեն գիտությունը մոտեցնում է հասարակությանը եւ {ընդհակառակը}: Գործնական կենդանաբանությունը եւ գործնական բուսա

շնորհակալութիւնը կանխիկ յայտնում ենք նորան: Իսկ {ընդհակառակը}, եթէ աւելի նեղսրտեցաւ, չենք վհատում: Մեք, ուր

շ կերպ չեմ խօսելու, եթէ ոչ վիպասանաբար, այսինքն {ընդհակառակը}: - Շատ բարի, - պատասխանեց վէզիրը. իրաւ որ

լխաւոր կանոն է, որ ամենայն բան լինի զարմանալի եւ {ընդհակառակը}: - Շարունակի՛ր: Բուբանդուսը սկսեց շարո

րին եւ չարը, գործել մինը եւ հեռանալ միւսից, կամ {ընդհակառակը}: Բայց եթէ դէպի չարը գործ գրեց իւր ազատութիւնը,

ացեալքն նախանձու հերքեալ զկանոնս սուրբ վարդապետաց {ընդհակառակն} գործեն, որոց տէր Յիսուս յանաչառ դատաստանի իւրոյ

ների մասին - ոչ մի դեպքում չեն կարող սփոփել ինձ, {ընդհակառակն}, նրանք տաղտուկին տաղտուկ են ավելացնում, իսկ ես

եւ ուրիշ ոչինչ: Իմ նիհարությունը նոր բան չէ, {ընդհակառակն}, այժմ ես կազդուրվում եմ. տեսնում եմ, որ ծիծաղո

չինչ չէ՛ տեսանւում եւ չէ՛ շօշափւում, բայց մոխիրը {ընդհակառակն} եւ տեսանւում է, եւ շօշափւում է... - Ես ընդ

հուրդը մարդ խաբել եւ յիմարացնել է. իսկ բնութիւնը {ընդհակառակն} լուսաւորում է մարդը, կրթում է եւ դաստիարակում է

յաւէտ պիտանի էր բառարան ի Ռուսաց լեզուէ ի Հայ քան {ընդհակառակն}, որպէս արարին Յարութիւն վարդապետ Ալամդարեանց եւ

կամ լաւ ասել որչափ պատմութիւնն լոյս տայ մեզ, այլ {ընդհակառակն} ամենայն ազգք եւ ազինք ի բաց առեալ զԱփրիկեան եւ զԱ

ճշդած էին չափով եւ քանօնով կրօնի վերաբերեալները։ {Ընդհակառակն}, մեք տեսանում ենք, որ մի անպիտան եւ խաւար ազգի

լեզուն իբրեւ բնության այլ մարմինները ենթարկվում է {ընդհանուր} եւ անփոփոխ կանոնի տակ. ո՞ւր եւ լիներ սա, ե՞րբ ե

նքը, որքան Մեսսինայի մեջ. եւ երեւում է, որ այս {ընդհանուր} է ամբողջ Իտալիային, հասարակ ժողովուրդը Գառիբալդյ

րա վերա: Բայց Իտալիայի ներկա վիճակը, խելքերի {ընդհանուր} խմորումը վկայում են, թե շուտով կհնչե եւ Հռովմի ճ

ց ՚ի հանգուցեալ Մասեհէ Բաբաջանեան, այլ որովհետեւ {ընդհանուր} հաշուարարութեամբ հրիտակին տւելոց է զաւուրս ինչ ե

ավելին չասենք - ժխտմամբ, որ Դուք ստիպված եք եղել {ընդհանուր} ժողովում ցույց տալ նրան եւ մյուսներին բանկային տո

ավին չեն հանգստացել եւ ստիպում են նրանց ծիծաղի եւ {ընդհանուր} անպատվության առարկա դառնալ: ՝ Ամբողջ քաղաքը

նչյուր հասարակության կազմակերպման համար անհրաժեշտ {ընդհանուր} սկզբունքները ոչ մի կոնստիտուցիայի չեն խանգարում,

ամենայն բարելավման: Թեեւ այդ ժողովրդի կրթության {ընդհանուր} մակարդակը, որքան ես առիթ եմ ունեցել տեսնել այս ե

. 000-ի միջեւ։ Կոստանդնուպոլսի հայ երեսփոխանական {ընդհանուր} ժողովը ցանկանում էր վճռական միջոցներ ձեռնարկել այ

նը կարճ է՝ այո կամ ոչ, իսկ դու գլուխդ ազատել ես {ընդհանուր} դատողություններով, կարծես խուսափելով ուղիղ պատաս

մասին, մանավանդ այն ժամանակվանից, երբ իմացա մեր {ընդհանուր} բարեկամ սիրելի Ֆեոդոր Մաքսիմովիչի տխուր մահվան մա

ւթյունից դուրս: Քաղաքացիական լեզուն մենք առաջինը {ընդհանուր} գործածության մեջ մտցրինք գրականության մեջ: Ահա ա

ղ չի կարելի գտնել նման ձեւ: Գավառաբարբառներն {ընդհանուր} լեզվին կարող են օգնել ինքնուրույնաբար մշակված առա

ւմ չկան, կամ եթե մի ձեւը գերադասվում է մյուսից: {Ընդհանուր} պակասության եւ ընդհանուր կարիքի փոխադարձ լրացումը

գերադասվում է մյուսից: Ընդհանուր պակասության եւ {ընդհանուր} կարիքի փոխադարձ լրացումը նոր լեզվի մշակման համար

ն ինքնասիրությունը: Այլապես ոչինչ չի ստացվի: {Ընդհանուր} լեզվի օգտին գավառական մի քանի վերջավորությունների

Ոչ մի կասկած չկա, որ ժողովուրդն ի վիճակի չի լինի {ընդհանուր} լեզվով խոսելու, եւ կենդանի խոսքը յուրաքանչյուր գ

մ (эмансипация) անիմաստ է: Որպեսզի այն դարձնել {ընդհանուր} խոսակցական լեզու ` ոչ միայն մեզանում, այլեւ ամեն

Իսկ մանուֆակտուրային եւ գործարանային գործվածքների {ընդհանուր} արժեքը, ըստ պաշտոնական տեղեկությունների, հավասա

, գտնում ենք, որ նրա հարաբերությունը կայսրության {ընդհանուր} արտադրության արժեքի վերաբերմամբ այնպես է, ինչպես

մինիստրություններում: Եթե ես իմանայի բանվորների {ընդհանուր} թիվը, ապա իմանալով այդ գործարանների արտադրանքի ը

ր թիվը, ապա իմանալով այդ գործարանների արտադրանքի {ընդհանուր} արժեքը եւ այն բաժինը, որ վերցնում է Նախիջեւանը,

սակայն նրանք պարտավոր են արտահայտել իրենց կարծիքը {ընդհանուր} ժողովում քաղաքագլխի պաշտոնական նախագահությամբ, բ

հասարակության վերաբերյալ բոլոր գործերը վճռում են {ընդհանուր} ձայնատվությամբ - par suffrage universale: Ճիշտ է

թէ ես եւս կարողանայի մի կերպով օգտակար լինել այդ {ընդհանուր} ազգային գործի յառաջադիմութեանը։ Այո՛, ցանկանում

բերելով, օրը խաւարեցնելով, ստացել է մարդկութեան {ընդհանուր} լուսից իւր բաժին մի քանի ճառագայթ։ Եթէ գանգատ ու

նց այս հոգաբարձութեան սո՛ւտ է ամենայն կատարեալ եւ {ընդհանուր} լուսաւորութիւն մի ազգի: Զաւակ ասացեալը՝ իւր մօր

ԿԱՅՍԵՐԱԿԱՆ ողորմած ողջոյն: Ձեր բարեխորհուրդ {ընդհանուր} ձեռնարկութիւնը թող օրհնէ Բարձրելու աջը: ՄԵՔ, քն

արձրելու աջը: ՄԵՔ, քննելով ձեզանից ՄԵԶ ուղարկած {ընդհանուր} եւ յօժարակամ խնդիրը, անցեալ տարու Յուլիսի 16 թու

ակով եւ ժառանգաբար այն ամենայն իրաւունքը, որ ՄԵՐ {ընդհանուր} կարգադրութենների հիման վերայ վայելում է ամենայն կ

ոխ, որքան ժամանակ դոքա համաձայն են թագաւորութեան {ընդհանուր} օրինադրութենների հետ, բարի ճանաչեցինք հաստատել,

թէ մասնաւոր եւ անձնական բաները խափանարկու չլինէին {ընդհանուր} օգտին: Նախիջեւանը գտանւում է Դօն գետի աջակողմեան

րիտը պիտոյ է խոստովանել, ուրեմն հասարակութեան եւ {ընդհանուր} բարու համար աւելի հարկաւոր է քրտնել եւ աշխատել,

Լատիներէն, Ֆրանսիարէն, Գերմաներէն եւ Ռուսերէն, {ընդհանուր} պատմութիւն, ընդհանուր աշխարհագրութիւն, Հայոց պա

, Գերմաներէն եւ Ռուսերէն, ընդհանուր պատմութիւն, {ընդհանուր} աշխարհագրութիւն, Հայոց պատմութիւն, Ռուսաց պատմո

, վիճակագրութիւն, մաթեմատիկա, ֆիզիկա, քիմիա, {ընդհանուր} բնական պատմութիւն, գիւղական տնտեսութիւն, մեքենա

ենք օգնական գտանուիլ մարդկութեանը, եւ որովհետեւ {ընդհանուր} մարդկութեան մէջ մտանում ենք մեր Հայ մարդկութեամբ

աբանութեան, վերադառնային Հայաստան եւ կանգնեցնէին {ընդհանուր} ազգի լուսաւորութեան աւազան: Բայց թէ ո՛րչափ յաջող

էսզի " Հիւսիսափայլի " մեղադրանաց տակ չի ընկնին եւ {ընդհանուր} հոգեւորականութեան մէջ չբամբասուին։ Եթէ կայ, վան

ոքա պարապում էին կամ իւրեանց ազգային գործերով կամ {ընդհանուր} մարդկութեան գործերով: Օրերը եւ շաբաթները վազում

րածւում էր հեղինակի գիտութիւնը ոչ միայն մարդկային {ընդհանուր}, այլեւ հայկական լեզուի մէջ ` զարմանալու չես, իհ

լինել կարող է միայն այն մարդը, որ քաջ տեղեակ էր {ընդհանուր} պատմութեան, ընդհանուր օրէնսգիտութեան, հին եւ նո

ն մարդը, որ քաջ տեղեակ էր ընդհանուր պատմութեան, {ընդհանուր} օրէնսգիտութեան, հին եւ նոր քաղաքան աշխարհագրութե

արելի լինի սահմանել օդի ճնշողութեան եւ ջերմութեան {ընդհանուր} եւ միջակ թիւը: Երկրորդ՝ ելեքտրաչափով քննելով օդ

կ մտածութեան արդիւնք լինելով, չունին գաղափարների {ընդհանուր} միութիւն: Յառաջ ասում է, թէ Հայաստանը մխիթարւու

յիշատակ Մուրադը, նուիրած լինելով մի ժառանգութիւն {ընդհանուր} Հայոց ազգի զաւակների կրթութեան եւ դաստիարակութեան

ն օրագրութեանս մէջ: Յիշատակարանքս հատուած են այդ {ընդհանուր} եւ մանրամասն օրագրութենից, ուր ամենայն օր թուով

ւ ապա՝ օտարինը: Ազգութիւնը յառաջ է, քան թէ {ընդհանուր} մարդկութիւնը, եւ ամենայն մարդ իւր ազգութեամբ մտա

ւթիւնը, եւ ամենայն մարդ իւր ազգութեամբ մտանում է {ընդհանուր} մարդկութեան մէջ: Սուտ է այն լուսաւորութիւնը, որ

. դորա հակառակ մի բարոյական պարծանքի գաղափար, մի {ընդհանուր} ազգային շինութեան գաղափար նորա մտքով եւս չէ անցել

պաշտօնը քնքուշ խնամով: Մեր ազգին հարկաւոր է {ընդհանուր} լուսաւորութիւն, որպէսզի ազգը գիտակցութիւն ստանայ

ցի եւ նամակներով խօսած ենք զանազան մարդերի հետ մի {ընդհանուր} ազգային արծաթագլուխ գոյացնելու գաղափարի մասին, բ

ազգային խնդիրների, որքան լցնում է իւր էջերը կա՛մ {ընդհանուր} լուսաւորութեան վերաբերեալ բաներով, կա՛մ շատ եւ շ

եակ է այդ լեզուների ծագման եւ կերպարանագործութեան {ընդհանուր} պատմութեանը: Երկրորդ կարծիքը, այսինքն՝ Խոր

րջանակը, միւս կողմից չէ պիտոյ նոցա ձեռքից թողուլ {ընդհանուր} լուսաւորութեան լայն ասպարէզը: Մեր կարծիքով, առա

սորա անհատական հարստութիւնը միլիոնաւոր աղքատների {ընդհանուր} կարօտութեան: Կանգնեցուր, եթէ կամիս, նոր ս

իբրեւ պատմական իրողութիւն, իբրեւ հաւաստի երեւոյթ {ընդհանուր} մարդկութեան կեանքի մէջ չէ կարելի մերժել, թէեւ բա

մ է Անգլիացի, Գերմանացի եւ այլն, եւ այլն, եւ, {ընդհանուր} մարդկութեան շահը ոտքի տակ կոխելով, անքուն հսկում

: Ազգութիւնը անմեղադրելի է եւ տօնելի իսկ, եթէ նա {ընդհանուր} մարդկութեան գործը թեթեւացնել աշխատի՝ իւր հաւաքակ

յն ճանապարհի վերայ եւ նա իւր կարգով պիտի հաւասարի {ընդհանուր} մակերեւոյթին: Եւ եթէ մի ընկած հարուստի փոխանակ հ

, սահմանեցաւ յութերորդ դարու - յառաջ քան զնոյն՝ {ընդհանուր} եկեղեցին դաւանէր զբղխումն Հոգւոյն միմիայն ի Հօրէ

ն անդ սահմանելոյ զորոշակի յատկութիւնս մասնաւոր եւ {ընդհանուր} դատաստանաց: 10) Երես 64. Այվազովսքին, խ

մանիչքը, աքսորուեցան եւ հալածուեցան մինչեւ ի մահ {ընդհանուր} հոգեւորականութեան ձեռքով: Խնկելի Խորենացին,

րանն էր, որի վերայ մեր գրած բազմիջեան քննութիւնը {ընդհանուր} հայոց վեհափառ կաթողիկոսը ընդունելով, շնորհեց մեզ

էլ, մասնաւոր խորհրդով գրուած լինելով, բնաւ իսկ {ընդհանուր} հասկացողութեանց կամ ընկերական յարաբերութեանց չմօտ

հայոցն է, նայելով նորա այժմեան վիճակին, պիտոյ է {ընդհանուր} եւ հասարկ կրթութիւն, որպէս պատրաստողական հնար դէ

ով։ Երկրորդ՝ հեղինակութիւնը պիտոյ է վերաբերուէր {ընդհանուր} կրթութեան, եւ այնպէս, որ, առանց նախընթաց կարօտ

վ: Թույլ տվեք ինձ, ողորմած պարոն, այստեղ {ընդհանուր} գծերով բնութագրել պրոֆեսոր Նազարյանցի՝ նոր հայկա

ել ինքնուրույն, շրջահայացորեն վերաբերվելով լեզվի {ընդհանուր} ոգու հետ: Միանգամայն հասկանալով, որ յուրաքանչյո

լինելու հետեւյալ բաժիններից. 1. Հոդվածներ {ընդհանուր} երկրագիտության վերաբերյալ, ուր ամենայն մանրամասն

յունների նկարագրություններից: 2. Հոդվածներ {ընդհանուր} պատմության գծով, ուր ամենայն մանրամասնությամբ կշ

օրութիւնը, մանաւանդ որ կրիտիկայն, չտարածելով մի {ընդհանուր} տպաւորութիւն բոլոր ընթերցողների հոգու վերայ, ազա

է նորա գոյութիւնը մի խորհուրդ ունէր՝ համեմատելով {ընդհանուր} մարդկութեան հետ։ Մեր սիրտը արիւնով է լցւում

եւ արժանի չեն ընդունելութեան: Բայց ստոյգ է, որ {ընդհանուր} պատմութիւնը, բնագիտութիւնը են փիլիսոփայութեան ճշ

նեցաւ նոյնպէս փրկարար ազդեցութիւն քաղաքակրթութեան {ընդհանուր} գումարի վրայ իր 18-ամեայ վարչութեամբ. սորա աշակե

ամակարգութիւնքն էլ մեծ օգուտ ցոյց տուին գիտութեան {ընդհանուր} ձեւերը յայտնագործելով, որոնց միջնորդութեամբ առաջ

կեանքի բոլոր երեւոյթների մէջ, սկսելով նոցայ շատ {ընդհանուր} վիճակից մինչեւ էութեան իւրաքանչիւր առանձին կարգի

ամենայն Հայոց, որպէս նաեւ առաջին օրօրոց հայկական {ընդհանուր} Քրիստոնէութեան, փոխել են նորա անունը, որ կռապաշ

որի մասին խօսեցանք։ Առ հասարակ մենք խօսում ենք {ընդհանուր} կանոնների վրայ, որոնց մանրամասն եւ բացառայական կա

ցնում այդպիսի այլանդակութիւնք, որպէս բացառութիւն {ընդհանուր} կանոնից: Նոր ժամանակին հարկաւոր է եւ նոր լեզու,

մետալների դէպի ոսկի փոխարկելու գաղտնիքը եւ գտնել {ընդհանուր} դեղը - կենսական կաթիլը: Եւ արդարեւ Ջեբերը, իւր

Ֆուգգերոսի մօտ: Պարացելսոսը պարապում էր որոնելով {ընդհանուր} դեղը եւ անորոշ ժամանակով կեանք երկարացնելու հնարը

ր աշխատութենների մէջ նա մեծ զանազանութիւն է դնում {ընդհանուր} դեղի, раnасеа, եւ կենսական կաթիլի մէջ: Իւր նպ

ը, բայց ինքն ըստ ինքեան դեռեւս չկայ դորայ մէջ մի {ընդհանուր} արժանաւորութիւն, պատճառ, դու չես ասում այդ արժա

քի կարգերը ճշմարտութեան վերայ էապէս։ Ահա այսպիսի {ընդհանուր} գործողութեան մէջ էր մարդկութիւնը Եւրոպայում, մին

բուն իսկ չարափառս, առանց ինչ բանս զմտաւ ածելոյ, {ընդհանուր} նախապաշարմամբ եւ կամակոր թմրութեամբ ազգին զգածեալ

ստոյգ ինչութիւնը, միւս կողմից՝ անտեղեակ լինելով {ընդհանուր} մարդկութեան պատմութեանը, մեր խօսելիքը երեւելու է

ւր սեպհական հայեացքը ամենայն բանի վերայ։ Աշխարհի {ընդհանուր} լուսաւորութիւնը նորա համար չէ, եթէ լաւ գնահատենք

որութեան որդիքը։ Արիւնով լուացուեցաւ Եւրոպան այս {ընդհանուր} գործողութեան ժամանակ, զարմանալի բան, ճշմարտութի

ետեւ ինչ որ մինչեւ այժմ ասուեցաւ, վերաբերւում էր {ընդհանուր} պապականութեան։ Անցանենք այժմ քննել Մխիթարեան

ֆերան որի մէջ պիտոյ է ծաղկէր նա։ Բայց այս բոլորը {ընդհանուր} աղբիւրք էին բարոյականութեան համար բոլոր պապականնե

ը թող բաւական համարուի Մխիթարեանց բարոյականութեան {ընդհանուր} բնաւորութիւնը սահմանելու համար։ Հետեւեալ գլուխնե

ութեանը։ Առաջին յօդուածի մէջ տեսանք մեր ազգի {ընդհանուր} աւերութիւնը Մխիթարի օրերումը, խոստովանեցինք մեր

էր հին լեզուի լոկ պահպանութիւնը եւ մշակութիւնը. {ընդհանուր} լուսաւորութիւն տարածել մեր ազգի մէջ, նորա գործը

ամանակներումը, Հրէաների այն քաղաքական եւ կրօնական {ընդհանուր} աւերութեան միջոցին, քահանայապետութեան իրաւունքը վ

պապին Հռովմայ եւ զանտեղի իշխանութիւն նորա ի վերայ {ընդհանուր} եպիսկոպոսաց իբրեւ փոխանորդ Քրիստոսի եւ գահակալ Պե

. այլ թէ այդ վերակենցաղութիւն հնոյն լեզուի ունէ՞ր {ընդհանուր} ինչ բան առ ազգն Հայոց, զա՛յսմանէ է բովանդակ ճառս

ւթիւնը եւ հնարագիտութիւնը։ Թէպէտ եւ հասան նորանց {ընդհանուր} արհամարհութիւնք եւ հալածանք, այսուամենայնիւ նոքա

ւթեանը, եւ հարկադրեցին նորան նշանաւոր հանդիսանալ {ընդհանուր} պատմութեան մէջ։ Քանի մի խօսք ասենք այժմ " Հո

ել էր։ Պաւլուս III Պապը, որպէս զի կարողանայ այս {ընդհանուր} ընդդէմ Պապականութեան ապստամբութեան առաջը առնուլ,

ակեցին եկեղեցական գործերի քննութիւնը. այս կերպով {ընդհանուր} ժողովը գլուխ չ'եկաւ։ Ի վերայ այսր ամենայնի.

ադրուեցաւ տասն տարուց յետոյ նոր ի նորոյ կազմել մի {ընդհանուր} ժողով, որի համար տեղ նշանակուեցաւ դարձեալ Տրիդեն

։ Պապականութեան այս պաշտպանքը ցոյց տուեցին միայն {ընդհանուր} պատմութեանը մի մեծ ծառայութիւն, նոքա բացին Անգլի

որդուց հօրը դէպի Յիսուսեանները ատելութեան վրէժը։ {Ընդհանուր} էր գանգատը Յիսուսեանների ձեռքից։ Յիսուսեանք տեսա

dium) "Հոգեւոր Վարժութիւնների" մէջ նշանակում է մի {ընդհանուր} տեղի, որի մէջ պիտոյ է երեւակայել իւր անձը եւ այն

ազգութիւնը, աւելի մաքուր շրջանակի մէջ հանդիսանայ {ընդհանուր} մարդկութեան առաջեւ: Եթէ մի մարդ վախենում է կամ չ

Վերջապէս ազգի աղէտալի վիճակը գրաւեց հայերի {ընդհանուր} ուշադրութիւնը եւ հարկադրեց նրանց հնար փնտրելու նմ

գի կողմից գաղտնի քուէարկութեամբ եւ պատգամաւորների {ընդհանուր} ժողովը ներկայացնում էր ազգը: Պատգամաւորական ընդհ

նուր ժողովը ներկայացնում էր ազգը: Պատգամաւորական {ընդհանուր} ժողովն էր ընտրում քաղաքական եւ միւս քիչ թէ շատ նշ

թիւը, չէին կարող որեւէ միջոցի դիմել հակառակելով {ընդհանուր} ձգտման: Մինչդեռ ազգը, որ բացառապէս վատթար վարչո

ին Սարգիս պատրիարքը սկզբում, հաշուի առնելով ազգի {ընդհանուր} ցանկութիւնը եւ աչքի առաջ ունենալով Երուսաղէմի աւա

ել իրեն, աչքաթող արեց ազգի եւ ռուս կառավարութեան {ընդհանուր} շահը. նա պէտք է իմանար, որ Երուսաղէմի վանքը պատ

էջ, որոնք հակառակ կ'երեւային թուրք կառավարութեան {ընդհանուր} ոգուն: Ինքնըստինքեան հասկանալի է, որ նա յ

, որոնց հազիւ թէ ընդունի ազգը, այսպէս թէ այնպէս {ընդհանուր} կարծիքը ուղղուած է դրանց դէմ, եւ մտքերի ընթացքը

ովանդակութեան վերայ երկար խօսել մեր կողմից։ Դորա {ընդհանուր} արժանաւորութեան վերայ պիտոյ է այսքանն ասել, որ դ

աշխատութենների ճակատում, մեք չենք տեսանում որպէս {ընդհանուր} ուղղութիւն նորա բոլոր աշխատութենների մէջ. նորա "

էջ անունների բացառականքը եզականումը ունին է, այդ {ընդհանուր} կանոն չէ։ Մեք գիտենք, որ այլ հոլովմունքի տակ եղ

ոգնակի բացառականքը։ Ուրեմն բացառականի կազմութեան {ընդհանուր} կանոնը է սեռականից. եւ եթէ միայն եզակի բացառական

կրակեն այդ կատաստրօֆը, եթէ համեմատում ենք գործի {ընդհանուր} արժանաւորութեան հետ, շատ թոյլ է եւ ոչ միայն այսչ

ւին, տպագրութեան միջնորդութեամբ, հեռաւորների եւ {ընդհանուր} ուսումնասիրութեան նիւթ չէր եղած. պատճառ, նոր լե

ուել ե՛ւ նախադաս, ե՛ւ վերջադաս, բայց նոր լեզուի {ընդհանուր} կանոնն է, որ յատկացուցիչը լինի միշտ նախադաս։ Այ

երբեմն եւ՝ լամ, որ իրենց լծորդութեամբ դուրս են {ընդհանուր} կանոնից։ Ընդհանուր եւ միակ լծորդութիւնը է ումեմ

ր իրենց լծորդութեամբ դուրս են ընդհանուր կանոնից։ {Ընդհանուր} եւ միակ լծորդութիւնը է ումեմ. օրինակ՝ գրում եմ

խոնարհվող վերջաւորութեան նախընթաց եւ այս այնպիսի {ընդհանուր} կանոն է, որ հին լեզուի հասարակ ասած բայերն էլ,

րայ)։ Կան բայեր, որ երբեմն դուրս են գալիս այդ {ընդհանուր} կանոնից, օրինակ՝ կորուցանել, կամ կորցնել. յայ

հում ենք բառերի ամբողջ ուղղականը, մինչդեռ նոքա, {ընդհանուր} կանոնով, տառ պիտի կորցնէին իրենց միջից հոլովելու

ենդանի, գրական լեզուի կարօտ։ Թէեւ այս խնդիրների {ընդհանուր} մշակութիւնը տեղիս վերաբերութիւն չունի, բայց եւ ա

ուածք լինելով հայ ազգին էին վերաբերւում դարձեալ: {Ընդհանուր} մարդկային գիտութեան վերաբերեալ գրքերը, թէեւ այո՜

նը մենք թէեւ ոչինչ գիտենք դրական, բայց եւ այնպէս {ընդհանուր} պատմութեան եւ ընդհանուր դպրութեան պատմութեան տուա

ք դրական, բայց եւ այնպէս ընդհանուր պատմութեան եւ {ընդհանուր} դպրութեան պատմութեան տուած լուսով, - որովհետեւ օր

դնամ արիր " (եր. 92): Նայելով Աշտարակի կեանքի {ընդհանուր} որպիսութեան (որպէս նաեւ բովանդակ հայոց ազգի կեան

ակեն, - այդ կատաստրոֆը, եթէ համեմատում ենք գործի {ընդհանուր} արժանաւորութեան հետ, շատ թոյլ է կերպարանագործուա

տնից դէպի վայր, այն օրից, երբ ծանրութիւնը որպէս {ընդհանուր} յատկութիւն տրուեցաւ մարմիններին, այն օրից, երբ

թեան արդիւնք է: Թող այդպիսի պարոնները լաւ սորվին {ընդհանուր} պատմութիւնը եւ նորա հետ կապակից մեր ազգի պատմութի

բուն աղբիւրներից եւ վերլուծական ոճով: Թող քրքրեն {ընդհանուր} դպրութեան, նոր եւ լուսաւոր ազգերի քաղաքակրթութեա

ն ստրուկների գործ լինելով, յետոյ հռոմէական բարքի {ընդհանուր} ապականութեան ժամանակ դարձաւ ազնիւ երիտասարդների,

, ե՞րբ է մտել նոցայ մէջ երկրագործութիւնը, որպէս {ընդհանուր} ժողովրդի պարապմունք, այդ մասին պատմութեան էջերը

րի վերաբերութեամբ, թէ երկրագործութիւնը եղած լինի {ընդհանուր} ժողովրդի ապրուստի լծակը: Այն մարդը, որ կարող էր

լինէր բնականութիւնից, եթէ հայկական կեանքի մէջ ( {ընդհանուր} առքով) երեւեցնէր մեզ այնպիսի բնաւորութիւնք, որ

ակում է ներկայումս, ուր այդպիսի բնաւորութիւնքը ( {ընդհանուր} առքով) մտացածին չհամարուէին: Ամէն բանից առաջ քն

նց վարակիչ որակութեամբ շատ կորստաբեր լինել: Սոքա {ընդհանուր} մարդկութեան խոցեր են եւ ոչ լոկ մեր ազգին սեփական

Մենք մի օր ցոյց կը տանք այնպիսի թուրքի բառեր, որ {ընդհանուր} ազգին դարձել են միօրինակ գործածական եւ որոնց գաղա

լեզւում էլ չկան: Բացի սոցանից կան թուրքի բառեր, {ընդհանուր} ազգին գործածական դարձած, որոնց հայերէնը թէեւ կան

եռք ու ոտք ունի եւ շատ անգամ մի առոյգ առողջութիւն {ընդհանուր} կազմուածքի. տեսնում է, շօշափում է, ճաշակում է

րող էին մօտենալ, այսքանը անժխտելի է, որ, առանց {ընդհանուր} միութեան լեզուի, ունա՜յն երազ է հասարակաց ազգի ա

ալի շինելու համար առարկան, բացատրենք քեզ մեծը եւ {ընդհանուրը} ՝ փոքրի եւ մասնաւորի կերպարանքով: Դնենք, թէ քսա

թեան մնացորդք, որ այսօր երեւում են քեզ: Մինչդեռ {ընդհանուրը} ապահովուած չէ, մասնաւորի երջանկութիւնը մի վաղանց

տեւ մի անհիմն բան է մասնաւորի երջանկութիւնը առանց {ընդհանուրի} եւ հասարակաց բարօրութեան: Նախիջեւանը, մեր

Յիշատակարանիս մէջ՝ առանց մասնակցութիւն գտանելու {ընդհանուրի} սրտի մէջ։ Ափսո՛ս, որ սրտիս ցաւը եւ կսկիծը, պատ

ձողները այնքան փոքր են եւ աննշան, որ չեն մտանում {ընդհանուրի} կարգը, իսկ միւսները ընդհանրապէս մարմին դարձած են

էին: Նոցա վաճառականութիւնը ազգային չէ՛, եւ ազգի {ընդհանուրի} շահի հետ չունի որեւիցէ վերաբերութիւն: Այն ժամանա

ութենից, այն ժամանակ ես կը հասկնամ քո խօսքը եւ, {ընդհանուրի} շահի մէջ եւ իմ սեպհական շահը տեսնելով, կ՚աշխատիմ

անզի ընդհանրութիւնը չունի հարստութիւն եւ շահուողը {ընդհանուրի} հաշուով շահուեցաւ. քանզի, նոր արծաթ չմտաւ ընդհա

անդր Մակեդոնեան Որպէս ծնւում է մի կաթ. {Ընդհանուրի} չափից է կախ Ողջ աշխարհի գործերը. Մի մ

ղացին պողովատիկները: Նոքա ապրեցան եւ քրտնեցան {ընդհանուրի} օգտի համար, լաւ հասկացած լինելով, թէ սո՛ւտ է մա

ով, թէ սո՛ւտ է մասնաւորի քաջաբախտութիւնը, առանց {ընդհանուրի} երջանկութեան: Նոքա չկաշառուեցան օտարներից..

շմարիտ եզրակացութիւն։ Բայց ափսո՛ս, որ այս չ'կայ {ընդհանուրի} մէջ։ Թէպէտ եւ մասնաւոր մարդերում Քրիստոսի կենարա

րտութիւն է ")։ Այո՛, եթէ այսպէս լինէր եւ {ընդհանուրի} համար, մեք երանելի մարդիկ էինք։ Բայց ի՞նչպէս լի

րբ յանցանքը ներւում է, բայց եթէ այդ ներողութիւնը {ընդհանուրի} համար է, եթէ սէրը ամոքելով եսականութիւնը արդէն մ

եղծաւորութիւնը, մարդկային անհատական, որպէս նաեւ {ընդհանուրի} արժանաւորութեան կամ խորհրդի ուրախութիւնը, հիմնեց

ազատական կրօնի առաջնորդութեամբ։ Մեր խօսքը այստեղ {ընդհանուրի} վերայ է եւ ո՛չ մի քանի մասնաւորի, որովհետեւ մարդ

ճշմարիտ լուսաւորութիւն կը յուսայ գտանել այդ ազգի {ընդհանուրի} մէջ։ Տարակոյս չկա, որ կան ուսումնարանք, տպարան

կամ բացառութիւն կարող է համարուիլ համեմատութեամբ {ընդհանուրի} հետ։ Փիլիսոփայական, համեմատական քերականութե

գաւառական բարբառի լծի տակ։ Տեղական բարբառը ազգի {ընդհանուրի} համար գործական արժէք չունի եւ նոր լեզուն այս կամ

րից, ուստի մեր նկատողութիւնքը հաշուէ՛ ուղղված են {ընդհանուրի} թերութիւններին, քան թէ մասնաւորապէս պ. Պռօշեանց

ործողքը շատ շիկանում են. թէեւ հեղինակի նպատակը է {ընդհանուրի} վարքն ու բարքը ցոյց տալ, բայց երբ այդ վարք ու բա

ինակի գլխաւոր գաղափարը Սօսը եւ Վարդիթերը չէ, այլ {ընդհանուրի} կեանքը, ծէսերը, սովորոյթքը, աւանդութիւնքը եւ հ

ոշեանցի քանքարը աւելի զօրութիւն եւ աւելի ուժ ունի {ընդհանուրի} կեանքի եւ բնականի ստորագրելում. մինչդեռ շատ ուրի

բառի լծի տակ: Տեղական կամ գաւառական բարբառը ազգի {ընդհանուրի} համար գործնական արժէք չունի եւ նոր լեզուն այս կամ

ցեր են եւ ոչ լոկ մեր ազգին սեփական. թերեւս շատ, {ընդհանուրի}, խոցերից ազատ է մեր ազգը: Չկարծեն, թէ այս խօսք

էր մեզ կարողութիւն... Ազնիւ մարդուն ցանկալի է {ընդհանուրի} օգուտը. բացառութիւնը ընդհանուրի անպիտան անդամն է

արդուն ցանկալի է ընդհանուրի օգուտը. բացառութիւնը {ընդհանուրի} անպիտան անդամն է։ Ասւում է լսուելու համար։

օրէնք քննուիլ, ուրեմն եւ չէ կարող օրինակ դառնալ {ընդհանուրին}: Այսօր ամեն մարդ աշխատում է վաճառական դառնա

այ, որպէս թէ մասնաւոր օգուտը կարելի բան էր առանց {ընդհանուրին} ։ Տասն եւ ութերորդ դարու գործակատարութիւնը՝

լի են, ինչպէս բացայայտեալ պօլը. եւ այս ոչ միայն {ընդհանուրին} անհասկանալի, այլ եւ մեզ իսկ, մինչ փոքր ի շատէ հ

խրթին գաւառական բառեր, որ թէեւ մեզ հասկանալի այլ {ընդհանուրին} ո՛չ, մնացել են առանց բացատրութեան, թէեւ շատերն

շատ կան, ուստի եւ մեր բոլոր նկատողութիւնքը պիտի {ընդհանուրին} ընծայուի, թէեւ պ. Պռօշեանցի պատճառով էինք խօսք

, ըստ զօրութեան արձանագրութեանց ութն եւ իններորդ {ընդհանրական} մարդաթուութեանց, վասնորոյ եւ ց1850 ամն չունէի ես

լ Կարինյանո իշխանը, որ Վ. Էմմանուելից կարգված է {ընդհանրական} տեսուչ Նեապոլսի. ազգային թիկնապահ գունդը հավաքու

սչութիւնն պատշաճեալ եղանակաւ հրամանագրեալ է արդեն {ընդհանրական} նահանգապետին Անգլիոյ ՚ի Կալկաթայ, ճանաչել եւ ընդ

թեամբ ամաց, եթէ դէպ լիցի ինձ դիմել առ վսեմապատիւ {ընդհանրական} նահանգապետն: Երիւք աւուրբք յառաջ քան զայս կո

թէ ոչ զպատճէն հրամանի պետութեանն Անգլիոյ, յանուն {ընդհանրական} նահանգապետին Հնդկաստանի, գէթ զհամար նորա եւ զթու

արելովք ընդ այսքան ամս, գտանին ի կառավարութեան {ընդհանրական} Ադմինիստրացիօնին Կալկաթայի. ուստի եւ խորհուրդ ետ

ստան առնեմ տեսանել զհաշիւ հրիտակին ընդ պ. Հագի ( {ընդհանրական} կառավարիչ): Վճռաւ գերագոյն ատենի տեղւոյս, ինձ

ւ զի՞նչ արդեօք, զառաջինն դիմել առ Ձեզ, որպէս առ {ընդհանրական} Հայրապետ ազգի, առանց ձեռն սկսելոյ ՚ի հնարս զառ ի

եւ բոլոր Արեւմտեան եկեղեցիներից, որ այն ժամանակ {ընդհանրական} եկեղեցու հետ մի էին, Հայերը զրկուեցան օգնականներ

, որպէս պատմական գրաւոր յիշատակարան, մեք միմիայն {Ընդհանրական} գիրքը ունինք, իսկ նորանից աւելի՝ ոչինչ. այս պա

ուելու, եւ վկայում էր, թէ, հաւասար առաջին երեք {ընդհանրական} ժողովների, ընդունում է Քաղկեդոնեան ժողովը: Իսկ

են մեզ բոլորովին այլ կողմից, նոյնիսկ՝ Շնորհալու {ընդհանրական} թղթերից, հոգեշարժ շարականներից կամ այլ աշխատութե

յ իրաւունք ունեցող չխոստովանուի: Եւ մինչեւ այս, {ընդհանրական} աղքատութիւնը երթալով պիտի զօրանայ եւ հասնի հսկայա

բառ: Եւ մի՛թէ շա՞տ ժամանակ անցաւ այն օրից, երբ {ընդհանրական} եւ մասնաւորապէս աւստրիական բռնակալութեան ջերմեռան

անէ ի՞նչ կարգ կայ ". պատասխան է Այվազովսքին, թէ {ընդհանրական} ժողովք միշտ առաջին համարել են միշտ զպապն Հռովմայ

տութիւն, այն է զվարդապետութիւն միայնոյ, սուրբ, {ընդհանրական} եւ առաքելական եկեղեցւոյ: Ախորժեմք ուսանիլ, թէ է

միշտ եւ ընդ ամենայն տեղիս ընդունի զվարդապետութիւն {ընդհանրական} եկեղեցւոյն Քրիստոսի, եւ ո՛ր է այս եկեղեցի, բաժա

որս մերժէ եւ դատապարտէ Հայաստանեայցս մի, սուրբ, {ընդհանրական} եւ առաքելական եկեղեցի։ Ամսօրեայ իբր ժամանակ

նք յղանալ, յանցանք գործել, եւ նոյն սէրը դարձեալ {ընդհանրական} փոխազդեցութեամբ եղած յանցանքն էլ ներում է, որով

դրութիւնս նորա զառաջին տեղի ունի " Գիրքն կոչեցեալ {Ընդհանրական} ", տպեալ ի Սանկտպետերբուրգ: Իգնատիոս վարդապ

, սպառնացան Պապին, որ թէ նա չ'հաւաքի մի օրինաւոր {ընդհանրական} ժողով, ինքեանք ազգային ժողովներով վերջացնելու էի

Բոլոր երկիրը, ինչպէս վկայում է Պօդօզի քաղաքի {ընդհանրական} նահանգապետը՝ Դօն Մատիա-դը-Հօրտարին, բաժանած էր

անդամահատական դանակի տակ, այնուամենայնիւ, գործի {ընդհանրական} ամբողջութիւնը եւ էական արժանաւորութիւնը կը մնայ ե

ղունք Պ. Խուդաբաշեւին ասել, թէ " Հայոց եկեղեցու {ընդհանրականի} հաղորդութենից բաժանմանը յարակից եղան կորստական հե

. " Ներսէսի մահուց յետոյ դրուած է Հայոց եկեղեցու {ընդհանրականից} բաժանուելու կորստական սկիզբը։ Ներսէսի յաջորդ Սահ

եցւոյն: Մասնաւոր կոչիլ եկեղեցւոյն արդէն ընդդէմ է {ընդհանրականութեան} նորա, ընդ նմին եւ միութեան. քանզի միութիւն եւ ը

փառ կաթողիկէ եկեղեցւոյ. (միութիւն, սրբութիւն, {ընդհանրականութիւն} եւ առաքելականութիւն): Զկնի այսորիկ պատասխանէ առ

ն նորա, ընդ նմին եւ միութեան. քանզի միութիւն եւ {ընդհանրականութիւն} անկապտելի յատկութիւնք են եկեղեցւոյն Քրիստոսի: Այ

, իբր զյաջորդ առաքելոյն Պետրոսի: Եկեղեցին Հայոց {ընդհանրականս} ճանաչէ մի միայն զերիս ժողովս, որք են Նիկիո, Եփե

իթար, եթէ արտաքս քան զեկեղեցին մեր՝ Այվազովսքին {ընդհանրականս} ճանաչէ եւ զայլ ժողովս, թերեւս մատնացոյց եղեալ յա

եղեցի, թէ եւ բաց յերից ժողովոց ո՛չ ճանաչէ զայլսն {ընդհանրականս}, սակայն ընդհանրականք են սոքին, ուրեմն եւ հայոց

ց ժողովոց ո՛չ ճանաչէ զայլսն ընդհանրականս, սակայն {ընդհանրականք} են սոքին, ուրեմն եւ հայոց եկեղեցին սխալեալ։ Ի մ

րժողության եւ առձեռն պատրաստ գումարի հարյուրներից {ընդհանրապե՞ս} թե միմիայն այն հարյուրներից, որ արծաթով պիտի հաս

հարուցանում է ժողովուրդը ընդդեմ հոգեւորականության {ընդհանրապես}, իսկ ընդդեմ նորան (Այվազովսկիին) մասնավորապես

նդ կողքի ընկած, անդորրության մեջ, մեծ, փոքր եւ {ընդհանրապես} ամեն տեսակ հասարակությունից (свет) հեռու, կարդ

ամյա փորձիս շնորհիվ. բայց այդ բոլորը քիչ են: {Ընդհանրապես} մեզանում դեռ շատ սակավ են իմ ներկա ձեռնարկության

են նախադասություններ կենդանի լեզվից, բայց դրանք {ընդհանրապես} կորչում են խիստ սիստեմամոլության հեղեղում: Ակներ

չեմ սխալվում, Բույնիցկու թարգմանությունից, բայց {ընդհանրապես} արտաքին հանգամանքները հօգուտ Բեստուժեւ-Ռյումինի խ

ղեցեալ յօգուտ եւ յանձնապահութիւն պաշտօնէիցն կրօնի {ընդհանրապես}, իսկ յապահովութիւն գլխաւորացն քահանայութեան ի մա

տեսանել: Առ Ձեզ է բողոք իմ զանարժան հոգեւորաց {ընդհանրապէս}, ուղղեալ ՚ի Պետերբուրգէ ՚ի 11-էն փետրվարի 1850 ա

ւնեվաճառութեամբ եւ լոմայափոխութեամբ պարապէր: {Ընդհանրապէս} սկսանելով ձեր գրուածքը՝ խօսում էք ազգի հետ հասար

րգ անունով աշուղների գրած կամ ասած բաների վերայ, {ընդհանրապէս}, իսկ դոյն այդ Քնարի չորրորդ տետրակի եւ մանաւանդ

ու մէջ, այնուամենայնիւ, վնասակար էր կազմուածքին {ընդհանրապէս}, չգիտէ, որ մի ցորենակշիռ աւելորդ դեղը խլում է կ

, որ չեն մտանում ընդհանուրի կարգը, իսկ միւսները {ընդհանրապէս} մարմին դարձած ենք ճանաչում, որովհետեւ հոգու համա

, ե՛ւ քաղաքականապէս: Այդպիսի սովորութիւնքը որպէս {ընդհանրապէս} վնասակար, կարելի է միայն խայտառակել, բայց ոչ որ

այութեանը: Որքա՛ն մեծ ամօթ է մեզ, մեր ազգին {ընդհանրապէս}, որ մեք չգիտենք մեր թիւը, որքանութիւնը եւ վիճակ

չստանալով չէ հասել իւր ուխտեալ խորհրդին: Այս մեր {ընդհանրապէս} խօսակցութիւնը առիթ ունինք մի փոքր պարզելով շօշափե

, այլ գնում են կամ ուզում են գնալ միջին ճանփով, {ընդհանրապէս} ։ Եւ հազիւ թէ մեր ազգի մէջ կարող էր գոյանալ կամ շ

սում ենք մենք՝ նայելով մեր ազգի ներկայ վիճակին. {ընդհանրապէս} եւ անխտիր ամեն բանի հետ գործ ունեցող օրագիրը բնակ

во եւ Տաճիկի վաքըթ բառերը մեր սքանչելի հայկաբանքը {ընդհանրապէս} եւ սովորաբար միջոց էին թարգմանում հին ու նոր լեզո

նկի communiquer, Ռուսի сообщать բայերը անխտիր եւ {ընդհանրապէս} թարգմանւում էին հաղորդել, հայկական ոգուն ընդդէմ

րազմում է նոր լեզուի այն ոճերի եւ ձեւերի հետ, որ {ընդհանրապէս} նայւում են որպէս տաճիկ լեզուի ազդեցութիւն. օրինա

ասկացնէ բանի զօրութիւնը։ Այս խօսքերը ես ասում եմ {ընդհանրապէս}, իսկ, իմ կարծիքով, մինչեւ մէջտեղումը չ'կային դ

երին եւ միեւնոյն ժամանակը՝ գրաւող եւ դաստիարակող {ընդհանրապէս} ։ Շատ օրինակներ ունինք մեր աչքի առաջեւ, որ մ

խօսել մեր ազգի հետ, թէ ի՞նչ է Կրիտիկա ասած բանը {ընդհանրապէս}, եւ թէ ի՞նչ ծանր պարտականութիւն կար մի մարդու վե

ը գիտութեան մէջ յառաջ տանելու համար։ Խօսելով {ընդհանրապէս} կրիտիկայի վերայ, այս եւս պիտի ասել, թէ նա մի չա

մտքով: Որչափ սարսափելի սխալ է, երբ մարդիկ {ընդհանրապէս} վազում են այս սիստեմից դէպի այն սիստեմը, " փիլիս

նութիւն է " բաշ շէյ սաղլըք դըր"։ Նոր լեզուի մէջ {ընդհանրապէս} տանելի չէ այն ձեւը, այսինքն՝ " գլուխ " փոխանակ

յց դու կրակը տես, որ թուրքը իսկի գինի էլ չի խմում {ընդհանրապէս}, եւ եաքըշի եօլ էլ յայտնի է, թէ չունի. բայց եւ այն

էր թաւ ընչացքի մէջ, որ նոյնպէս դեղնած էր: Երեսը {ընդհանրապէս} դեղին, բայց այտերի վերին մասները մոյգ կարմիր: Ա

մարդերից չէ եւ ոչ միայն քո ասած, այլ նա մարդ չէ {ընդհանրապէս}: Դու կարծում ես, թէ նա կը խոսէ՞ քո հետ, երեսը

ւթեան պատճառով։ Ցաւելի է մեր ազգի դրութիւնը {ընդհանրապէս}, բայց մասնաւոր արտասուքի արժանի են Հայ կանայքը:

ցականի մասին գաղափար եւս չունին: Կարդալ, գրել, {ընդհանրապէս} չգիտեն, շատ չնչին բացառութեամբ: Իւրեանց տանից կ

Որովհետեւ դու հարցրեցիր ինձանից, թէ ի՞նչ է մարդը {ընդհանրապէս}, ես եւս քեզ նոյնպէս պատասխանեցի: - Ես սկզբու

անիների հետ, որոնք ստոր էին, քան թէ մարդը, այլ {ընդհանրապէս}, նորա վախճանը եւ նպատակը, մի խօսքով մարդը ամենա

մից ես ասում, ես մասնաւորապէս ընդունում եմ, իսկ {ընդհանրապէս} ո՛չ: Մի՞թէ քո կարծիքներով ամենայն մարդ որ հոգի ո

յդ կրօնը։ Թէ ո՛րքան մեծախորհուրդ բան է կրօնը {ընդհանրապէս}, եւ առանց մանրմասն քննութեան, երեւում է նորանից

լու։ Մեք խօսում ենք այսպէս ճիշտ կրօնական մտքով. {ընդհանրապէս} չէ կարելի ասել, որովհետեւ աշխարհի հանգամանքները

ժէքը թուլանում է եւ անհամեմա՛տ թուլանում է: {Ընդհանրապէս}, նկարագրուած բնաւորութիւնքը ապշելի հարազատութեան

դարեցանք. եթէ այդ մասին խօսելու լինինք, այսինքն {ընդհանրապէս} այն անունների մասին, որ այսօր խորհրդաւոր նշանակո

իայն ցոյց տուել, որովհետեւ արժանաւորութեան մասին {ընդհանրապէս} ենք միայն խօսել: Բայը կատարել այս պարտականութիւն

: Հեղինակը քաջ հասկացել է այդ տեսակ պառաւների եւ {ընդհանրապէս} կանացի բնութեան ձգականութիւնը: Յայտնի է, թ

մերժուած է այժմ այն կանխամուտ կարծիքը, թէ ծուխը {ընդհանրապէս}, (որպէս թաբակի ծուխը եւ այլն) վնասակար էր: Այ

լինելով մի տեսութեան նոր լեզուի մշակութեան մասին {ընդհանրապէս}, որ մանրամասնաբար պիտի քննուին այն բոլոր խնդիրնե

հարցանել դոցա, թէ ինչո՞ւ հին լեզուով չեն խօսում {ընդհանրապէս}, այլ նոր լեզուով, կը լսէիր պատասխան, թէ սովորա

պարծանքն էր, այլ պիտոյ է տալ ազգի մանուկներին եւ {ընդհանրապէս} բովանդակ ազգին այնպիսի ուղիղ գաղափարներ գիտութիւն

իմիայն հասարակ ժողովրդի բերնին, պիտի ճապաղ լինէր {ընդհանրապէս}, որովհետեւ գրի մէջ չմտնելով՝ ճշտուած եւ սխմուած

ն իմացականութեան պաշտօնակատարութիւնքը։ Թէեւ մենք {ընդհանրապէս} կուսակից ենք փորձական եւ վերացական փիլիսոփայութեա

՛չ, այլ անտեղյակ լինելուց, ու, թերեւս, մասամբ {ընդհանրացած} կեղծ տրադիցիաներից, որոնց համար, այնուամենայնիվ

)։ Բայց, չնայելով այս բոլոր Արարատեան աշխարհին {ընդհանրացած} սովորութեան վրայ, կան մարդիկ, ինչպէս նաեւ բոլոր

քանչյուր թեզի մասին առանձին: Այստեղ այդ նյութերն {ընդհանրացնել} չեմ կարող եւ հնարավոր էլ չէ՝ նախքան աշխատանքս ավ

երի գործառնութենից, երբ սոքա միջնորդ լինին Հայոց {ընդհանրութեան} եւ Եւրոպիոյ մէջ, այն ժամանակ ազգային է վաճառական

լ, թէեւ միմիայն իւր համար, այսինքն՝ առանց ազգի {ընդհանրութեան} մի օգուտ բերելու։ Բայց Եւրոպիոյ եւ Թիւրքիոյ մէջ

ի տասնապատիկ աւելի եւ մեծ ու մեծ շահ կը բերէ ազգի {ընդհանրութեան}, որ է ազգի հիմքը, լծակը, շարժարանը: Ընդհանրու

Իսկ թոռներիդ որդիքը դարձեալ պիտի մտանեն այն աղքատ {ընդհանրութեան} մէջ, որից դուրս եկար դու, եւ ազատ կարծեցիր այնո

նուրի հաշուով շահուեցաւ. քանզի, նոր արծաթ չմտաւ {ընդհանրութեան} մէջ, այլ մինից անցաւ դէպի միւսը, որ վաղը կ'անցա

յսը սակայն մեր վրայ լինի. Այսինքն ազգի մեր {ընդհանրութեան} Աղքատ ու հարուստ տուած թեւ թեւի ` Այս

բանական հայ պարտակա՛ն է լուսափայլ կացուցանել ազգի {ընդհանրութեան} առաջեւ: Լռութիւն... Պատուելի Այվազովսքին մ

եւով եւ բազմութեամբ աւելի ընդունական են կենդանի՝ {ընդհանրութեան} լեզուի վրայ պատուաստվելու, պիտի ընկնեն ճարտարապէ

լինելով, աւելի հեշտ կարող է մարսական լինել ազգի {ընդհանրութեան}, որովհետեւ եւ այն տեղի հայերը միմեանց հետ ունին

եւով եւ կազմութեամբ աւելի ընդունակ են, կենդանի - {ընդհանրութեան} լեզուի վրայ պատուաստուելու, պիտի ընկնին ճարտար հ

ը լինինք, եթէ մի բանասէր ցոյց տայ մեր վնասը ազգի {ընդհանրութեանը} եւ նորա ապագայ ճակատագրին: Ազգի լուսաւորութե

արակ գիւղական տնտեսութեամբ, այն ժամանակ այդ ազգի {ընդհանրութիւնը} հարուստ է եւ ապահովեալ, որովհետեւ նորա հիմքը դրո

րերում, խուռն յորձանքով, բայց այդ վաճառականների {ընդհանրութիւնը} ՝ միջին թիւը, հազիւհազ ապրում է, եւ աղքատութիւն

թիւն ստացողների թիւը։ Ի վերայ այսր ամենայնի ազգի {ընդհանրութիւնը} կը մնայ անշարժ եւ անդամալուծեալ: Այն օրից պիտի թ

անրութեան, որ է ազգի հիմքը, լծակը, շարժարանը: {Ընդհանրութիւնը} կ'ապահովուի, քանզի զօրութիւնը կը գրաւէ իւր կողմը

ն երեւութական եւ առժամանակեայ մի վաստակ է, քանզի {ընդհանրութիւնը} չունի հարստութիւն եւ շահուողը ընդհանուրի հաշուով

ւ այսօր իսկ ունի զերկուս դեռ անօթս, որոց՝ ոչինչ {ընդհատ} քան զառաջինն մեծակշիռ շնորհեալ են պաշտօնք ի պահպա

ցուցանէր զկենդանութիւնաբեր լոյս իւր. գունաթափ եւ {ընդհատեալ} վառմամբն նման էր նա վառման կանթեղին, զօր ունիցի

եղեալ պատմականք, զորպիսի առ այլս նկատեմք, այլ՝ {ընդհատեալ}, հատուկոտոր, ստրկացեալ եւ ենթակայացեալ ազդեցութ

ժամերում, եկեղեցու տխուր հնչող զանգակը կարող են {ընդհատել} միշտ թագաւորող լռութիւնը: Գերեզմանները, որը կար

ները սատահակք էին: Ո՜հ տարաբախտ Հռոմ, ասաց նա, {ընդհատելով} իմ խօսքը. քանի՞ցս անգամ այսպէս քո բախտաւորութիւն

ը ներէք, յանդիման լինել ձեզ... Սատանան, {ընդհատելով} նորա խօսքը, պատասխանեց - Սիրական Բուբանդուս

լն, եւ այլն, եւ այլն... բացագանչեց սատանան, {ընդհատելով} ընթերցուածը. - վէզի՛ր, լսեցի՞ր դու սորա սկիզբը

սը. բայց իմ խորհուրդը, - շարունակեց բժշկապետը, {ընդհատելով} պարոնի խօսքը: Պ. Յովնաթանեանցը իւր կարգով ը

ան ճրագի լուսով... " Հո՛ւ, հո՛ւ, հո՛ւ ", - {ընդհատեց} լռութիւնը աւերակների ժառանգը: Ես հետեւեցայ ձայնի

ձեր... - Ինչպէ՞ս... միայն ծառայ... - {ընդհատեց} սատանան, - մի փոքր յառաջ աւելի լաւ եւ խելօք կարդ

է բացուէր... Երգի կախարդիչ շարունակութիւնը {ընդհատեց} իմ տիրացուի բանասիրական քննութիւնը․ լսւում էր.

, այլ եւ մի բան եւս գողացայ: - Գողացա՞ք, - {ընդհատեց} կոմսը: - Այո՛, - պատասխանեց Մահտեսի Թովմասը

վ պարոնի խօսքը: Պ. Յովնաթանեանցը իւր կարգով {ընդհատեց} նորա խօսքը: - Պարո՛ն բժշկապետ, ես բարերար ե

ռհասարակ ծնողքի համար, փեսայի նոցայ տուն գալը, - {ընդհատեց} նորա խօսքը Թիւթիւնճի-օղլու տիկինը, - ամենայն ժամա

ն Մկրտիչը, բայց չէր համարձակւում: - Երեւի, - {ընդհատեց} լռութիւնը Թիւթիւնճի-օղլու տիկինը, - կամենում էիք

ցիկ շինուած է, քարը թանկագին... - Գիտեմ, - {ընդհատեց} խօսքը Աղուանեանցը, - բայց դու չգիտես, թէ ինչ ապա

, վշտահար աչքերը, դողդոջուն ձայնը եւ հեկեկանքից {ընդհատուած} կարճ եւ արագ շնչառութիւնը - այս բոլորը միանալով կ

եանցը, ուրախական արտասուք աչքերում եւ հեկեկանքից {ընդհատուած} ձայնով աղաղակեց. - ոսկին ծոցումս է... Շաք

եանցը: - Ես... Ես... ինքս եւս չգիտեմ, - {ընդհատուած} պատասխանեց Մանուշակը, որի սիրտը զարկում էր դեռեւ

ունքը: Նա մի քանի քայլ առաջ եկաւ եղբօր առաջեւ եւ {ընդհատուած} խօսքերով ասաց դրականապէս: - Այս րոպէիս պահանջ

ցինք մեր պարոն փեսային, - ասաց Թիւթիւնճի-օղլուն, {ընդհատուած} արտաբերելով խօսքերը, պատճառ, թաբակը վառելու համ

սին առատ շտեմարանի տեղ... Այս մտածութիւնքը {ընդհատուեցան} տիկին Յովնաթանեանցի ներս մտանելով մեր պարոնի առան

* * * * * * * * * * * * * ** * Մեր գրութիւնը {ընդհատուեցաւ} մի պարոնի ներս մտանելով մեր սենեակը. այդ պարոնը

կից կամ Հիւսիսափայլից կախում չունեցող պատճառներով {ընդհատուեցաւ}: Մեր կարծիքով այդ գործին աւելի պատշաճ էր " Քաղցկ

զուն սկսանում էր ընկնել այն մեծ քնի մէջ, որ պիտի {ընդհատուէր} Սեբաստացի Մխիթարի ձեռքով: Մի քանի բան եթէ այլապէ

տեմբ. 26 հին ոճով) գնացի տեսանել թատրոնը եւ երբ {ընդհատության} միջոցին դուրս եկա ղահվետունը թաբակ ծխելու, այն բ

յին բաների վերայ խորհելո՞ւ, թէ... - Չէ՛, - {ընդհատում} է խօսքը Բէգզադէն, - մեր ընկերութիւնը բամբասանքի

իւն կ'ունենաս այն հողի վերայ, որ պիտի ազատենք, - {ընդհատում} եմ ես նորա խօսքը: - Բայց դու պայման դրեցիր

երեսին այս բանը անհնար էր... Միայն բուն է {ընդհատում} գերեզմանի լռութիւն, Չի ուղարկում նորան լոյ

պահապանների երբեմն-երբեմն քնաթաթախ ձայնարկութիւնը {ընդհատում} էր փողոցի լռութիւնը: VI Միւս առաւօտը այն գիշե

բեռամբ ձեան: Ընդ լերինս ընդ այսոսիկ, ոչինչ {ընդհատս} քան զԿովկաս, անցի է որ սահնական եւ ուր ուրէք ելե

կու բեռամբ ձեան: Ընդ լերինս ընդ այսոսիկ, ոչ ինչ {ընդհատս}, քան զԿովկաս անցի սահնակօք մինչեւ ցերկաթուղին տա

ն ասել եմ, նրանցից թաքցրու մեր տեսակցությունների {ընդհատվելը}. այդ կարող է նրանց շատ վշտացնել եւ զանազան սխալ

իմ շնորհավորանքը՝ նրա հարեւանի գրական ժողովածուն {ընդհատվելու} առթիվ: Լավ է, որ նրանք դադարեցրել են, թե չէ,

ս որ բուն վիպասանութեան վերաբերեալ նկատողութիւնքը {ընդհատվեցան} ։ Կը ներեն մեզ մեր ընթերցողքը եւ մենք այս անկարգո

նոցա իմ մօտ ներս մտանելը ատելի էր ինձ, որովհետեւ {ընդհատւում} էր իմ մտածութիւնը. ես երջանիկ էի, մինչեւ անգամ

ոչ միշտ, գոնէ շատ անգամ, այսպիսի քաղցր րոպէները {ընդհատւում} են այդ րոպէների բնաւորութեան մի բոլորովին հակառակ

հանի տակ եւ կարում էր իւր կարը: Տան լռութիւնը {ընդհատւում} էր գէթ ճպուռի ձայնովը, որ մի անկիւնում կատարում

ցին Ամերիկա, որտեղ նա անցյալ տարի մեռավ: Գնացքի {ընդհարումը} ուղղակի ad patres ուղարկեց նրան՝ բոլորովին ազատե

ասում խոստացած մեր տեսակցությանը՝ երեքշաբթի: {Ընդմիշտ} քո Միշել Հ. Գ. Երիտասարդ Նազարյանցն այս

ք հասարակության ներկա զարգացման հետեւանքով պետք է {ընդմիշտ} անհետանան, ինչպես եւ նույն այդ պարոնները՝ գերեզ

եղբայրս այդ արել է իմ ներշնչմամբ եւ որ, միանգամ {ընդմիշտ} հավատացած լինի, որ ես ավելի շուտ կհամաձայնվեմ դի

ութեան միջոցով հայերը յոյս ունէին վերջ դնելու մէկ {ընդմիշտ} ազգային-կրօնական վարչութեան մէջ տեղի ունեցող ամէն

դորա ախոռի մէջ... - Ձեր պատմելով, - խօսքը {ընդմիջեց} կոմսը, - դորա ախոռը բաւական նմանութիւն ունի Ֆաու

եմ դեռեւս առավոտյան սկսած նամակս: Երկար եւ առանց {ընդմիջման} չեմ կարողանում գրել. անդրադառնում է կրծքիս եւ մե

, դրա համար յուրաքանչյուր նամակս գրում եմ տարբեր {ընդմիջումներով}, որոնց մեջ, անկասկած, մտնում է նաեւ ծխելս:

ղիմք իսկ, իբրեւ ի շանթից, ի հարուածոց առ ազգն, {ընդոստացեալ}, քանզի չեմք նմա օտար, քանզի մի արիւն շրջան առն

անկագին իմ եղբայր. 29-ին գրեցի քեզ մի նամակ, {ընդորում} դեռ մի նամակ էլ՝ ծնողներիս ուղարկելու համար, որ

ց եթե այդ՝ ժամանակը ոչնչով չնախատելով նախորդների {ընդունած} նորման, նրան բոլորովին թողնի եւ ստեղծի մեկ ուրիշ

ւ երկարատեւ, եթէ աղբերանում է հասարակ ժողովուրդի {ընդունած} սկզբունքից: Մի յարատեւ բռնակալ կառավարութիւն մի

տնտեսութիւնը կարգի դնելու եւ դուրս տուած եւ ներս {ընդունած} ապրանքի կամ դրամի մէջ զուգակշիռը պահելու ձգտողութ

ան փիլիսոփայութիւնը: Նորա, որպէս առաջադիմութիւն {ընդունած} " պարզ ձեւերը ", որ հիմնուած էին նոր տէրութենակա

ով ընդունում է նորան Կաթողիկոսը, որպէս երբէք չէր {ընդունած}, եւ Աբովեանի հարցմունքին, թէ " Վեհափառ տէր, ի՞

ապա ուրեմն Մխիթարը եւ նորա դեռահաս միաբանութիւնը {ընդունած} էին արդէն այդ միջոցին Պապականութիւնը։ Ինչպէս

ց այն մարդիկը զրկելը, որ Unigenitus կոնդակը չէին {ընդունած} իբրեւ կրօնական հաւատալիք ", գ. " Մինչեւ այժմ այ

էս ճանապարհորդ, մի քանի շաբաթ մնալով էջմիածին եւ {ընդունած} լինելով մի քանի տպաւորութիւնք, չենք կարող չասել

. ո՞չ ապաքէն այդ ծառը ունէր իւր մէջ պտուղ բերելու {ընդունակ} գործարանները, ո՞չ ապաքէն ոչինչ բան աւերուած ու պ

մ, ի՛նչ քարոզներ է տալիս, չգիտէ, որ մեր ականջը {ընդունակ} է լսելու միայն ոսկու եւ արծաթի ձայն, չէ իմանում

ոյականութիւնը, եւ այդ վիճակում գտանուելով՝ դուք {ընդունակ} էք մինչեւ ձեր կեանքի վերջը փորձել աշխարհի երեսի բ

նչեւ ո՛ր աստիճան աւերանքի եւ բարոյական զեղխութեան {ընդունակ} են դարձել մեր կանայքը: Աւելորդ էր մի խօսք եւ

րտասուքը խեղդում են խօսքերս կոկորդիս մէջ, աչքերս {ընդունակ} են այժմ առաւել լալու, քան թէ գիր գրելու։ Վերջաց

վայրկենից պիտի սկսանին իւրեանց պատմութիւնը, եթէ {ընդունակ} լինին իբրեւ ազգ ապրելու. իսկ եթէ ոչ, օրըստօրէ կ

քիդ տակ. Եւ ո՞վ պէտք է քեզ հոգար, Ո՞ւր էակն այն {ընդունակ}, Որ ժողովել կարենար Քո շանթն, ամպրոպ ու փայլակ

լմունս. Եւ ո՞ւմ հոգալ, խնամել Զքեզ, {ընդունակ} ո՞ր էակն Զկայծականցդ ժողովել Զամպրոպ,

ւ. Ո՜հ դուք երջանիկ, ո՜հ անհոգ օրեր, {Ընդունակ} միայն ուրախացնելու: Ձեզանից յետոյ եկա

դարձեալ դու նորան, Տո՛ւր մի այլ մարդու, որ {ընդունակ} է Զոհ բերել կեանքը սիրած աղջկան:

եւս կորաւ ու չքացաւ Լեհաստանից: Եթէ հոգեւորք {ընդունակ} էին ազգը պահելու, ինչու՞ չպահեցին այս գաղթականու

րաւունքը պաշտպանելու եւ այս խորհրդով ամենայն բանի {ընդունակ}: Կրօնական ժողովը կը կարդայ մեր շրջաբերականը,

այն թէ մարդը չծուլանայ օգուտ քաղել: Եւ եթէ մարդը {ընդունակ} չէ այդ բոլորի թելերը իր մտքի մէջ որպէս մի կենտրոն

արդիւնք է. ճիզուիթները կամ ցամաքահողի բնակիչները {ընդունակ} չէին այդ բանին: Ստոյգ է, մինչեւ այն մեծ ռէվոլիւ

նել Արարիչը, յարգի կացուցանելով այն շնորհը, որի {ընդունակ} միմիայն մեզ էր ընտրել իւր բոլոր ձեռագործերից: Մե

լը, - եւ ես չէի կարող երբեք երեւակայել, որ Դուք {ընդունակ} էիք հանել բերանից ` երբեւիցէ, մի անարդար վկայութ

սեպհական նշանագրացն յաջողելով ժողովեալ զաշակերտս {ընդունակ} ուսման, զորոց զյատկութիւնս մանրամասն աւանդէ Քերթ

արող են շատ աւերութեանց պատճառ դառնալ եւ Արշաւիրը {ընդունակ} է, որ չնչին պատճառով կամենայ վնասել Սօսին, կամ

: Ասենք, թէ Տիրանը որպէս մի անարգ մարդ կարող էր {ընդունակ} լինել այդպիսի դաժանութեան, բայց Սօսի քոյրը, որ

կան տարերքը, որ իրենց ձեւով եւ կազմութեամբ աւելի {ընդունակ} են, կենդանի - ընդհանրութեան լեզուի վրայ պատուաստ

զաւակների վերայ, եթէ նոքա ստացած չէին ձեզանից մի {ընդունական} դաստիարակութիւն: Չենք պահանջում ձեզանից այն

կան տարերքը, որ իրենց ձեւով եւ բազմութեամբ աւելի {ընդունական} են կենդանի՝ ընդհանրութեան լեզուի վրայ պատուաստվե

այ եւ ծաղկի, կարող է նա եւ գեղեցիկ չլինելով, իր {ընդունակութեամբ} եւ լուսաւորութեամբ հարիւր անգամ նախընտիր եւ հարիւ

ւ տենչալի նշխարացն այլք՝ եւ ոչ մեք, արժանի եղեն {ընդունակութեան} "։ Ի սկզբանէ հարեւանցի պատմութեան հինգերորդ դ

եւ աւելի կերպարանագործութիւն մաղթելով նորա պայծառ {ընդունակութեանը}: Մեզ էլ շնորհաւորում ենք, Խանումի խօսքերով

ւ անհասկանալի ", բայց ամենայն մարդ հասկացաւ, որ {ընդունակութիւն} եւ գործարան ունէր հասկանալու եւ մտածելու, եւ այդ

ատիոսը, այս գիրքը կարդալով, զգաց իւր մէջ մի այլ {ընդունակութիւն}, մի բոլորովին նոր կոչումն։ Նորա երեւակայութիւնը

նդ յարմար էին։ Եթէ նոցանում չ'երեւէին ոչ մի բանի {ընդունակութիւն}, որ Կարգին հարկաւոր էին, այնպիսիներին յետ էին ո

խնդրենք, որ իր չափը ծոցը դնէ, որովհետեւ նորը, {ընդունակութիւն} եւ ձգականութիւն ստանալով, պիտի եւ նոր չափով չափո

րադառնում է իւր տունը, երբ կորուսել էր աշխատելու {ընդունակութիւնը} եւ յարմարութիւնը: Ուրեմն, վերադառնում է նա միմի

նքնուրոյնաբար։ Թող ներկայ մեր պէտքերին անհրաժեշտ {ընդունակութիւնը} եւ ձգականութիւնը ունենայ, մենք գեղեցութեան ճարտա

նի անհրաժեշտ հետեւանքը այն եղաւ, որ աճեցան չնչին {ընդունակութիւնները}. կործանուեցան եւ չքացան բոլորովին մեծ եւ հոյակապ

ւր է տալիս եւ աճեցնում է չնչին վնասակար եւ տմարդի {ընդունակութիւնք} եւ մոլութիւնք, որոնց կարգումն են կեղծաւորութիւնը

լ: Երեխայն աճում է, բացւում են նորա հոգեկան {ընդունակութիւնքը}, բայց այդ ընդունակութիւնքը գտանւում են մի տարբեր

ցւում են նորա հոգեկան ընդունակութիւնքը, բայց այդ {ընդունակութիւնքը} գտանւում են մի տարբեր վիճակի մէջ. այդ ընդունակու

ակութիւնքը գտանւում են մի տարբեր վիճակի մէջ. այդ {ընդունակութիւնքը} ՝ աճած ու անտարբեր, նման են մի վարած հողի, որ ա

ր վիճակի մէջ. զարթած, թէ չզարթած, նոցա հոգեկան {ընդունակութիւնքը}, այնուհետեւ շատ անգամ պատահական ուղղութեանն են հ

հարկաւորութեններին, տնօրինում էր։ Նուիրեալների {ընդունակութիւնքը} եւս շատ բան էին նշանակում այս տնօրէնութեան ժամանա

եցան եւ չքացան բոլորովին մեծ եւ հոյակապ մտքերը եւ {ընդունակութիւնքը} ։ Ճշմարիտ, Յիսուսեանների մէջ շատ ճարտար քաղաքագէ

ալ ֆիզիկո-մաթեմատիկական ֆակուլտետի համար: Նա {ընդունակություններ} ունի եւ կարող է, եթե դուրս գա բարոյական այդ կապա

չէ, այնուամենայնիվ, մեղք կլիներ ժխտել նրա որոշ {ընդունակությունները}: Հրեաները քրիստոնյա աշխարհի նկատմամբ եւ վերջինս

էի ափսոսա, բայց չէ՞ որ նա բոլորովին էլ սովորական {ընդունակությունների} տեր մարդկանցից չէ, չնայած, դժբախտաբար, ընտանիք

րովհետեւ ոյժ չունի, եւ եթէ ունենար եւս, դարձեալ {ընդունայն}, քանզի բնակակից լինելով մի կաթուածահար ժողովրդի

շ փայլում են: Անցած իմ օրեր, Իսկ ես {ընդունայն} Կեանքս վատնեցի. Իմ պարզամտութեամբ

, առանց մեր զօրութեան եւ ազդեցութեան հաւատալու, {ընդունայն} է հաւատը դէպի մեր թշնամին - Քրիստոսը. բայց Դուք

սուքի համար օտար փոշուց աւելի չկայ մի ուրիշ ազնիւ {ընդունարան}: - Ինչ այդպէս գլուխներդ կախած գնում էք, պար

տուղներ յառաջացնել, չունէր այլ եւս այն բարոյական {ընդունարանը}, որ հարկաւոր էր իւրաքանչիւր հոգեւոր սերմնացանութ

ւ այն՝ ձրի: Մինչեւ այժմ ես զոհ եղա, թող աստված {ընդունե} այդ զոհը, բայց տեսանում եմ, որ այսուհետեւ անկար

ամայեալ են կառավարութեան ճեմարանին կամ դիրեկտորին {ընդունել} ի թիւս ձրիավարժ որդեգրաց ճեմարանին: Զայսմանէ

մաց անխիղճ անձանց ոսոխացելոց ընդ իսկ չունի բնաւին {ընդունել} զվճիռ ինչ, վասն զի, յետ գոլոյ այնր անհիմն եւ բո

ւցանել զիւր տնօրինութիւն ըստ իւրում նկատման, կամ {ընդունել} զիս ի հոգեւոր կոչումն եւ կամ թէ անարժան ոք ղատիմ

ցս, որով հայտնեսցի ինձ ապագայ վիճակ իմ այս է կամ {ընդունել} զիս եւ վերահաստատել ի հ[ոգեւոր] կոչման եւ կամ վեր

փոխ մի, ի մեռեալ վիճակէ՝ ի կենդանատուն: Աղաչեմ {ընդունել} զլիաբերան իմս գոհաբանութիւն, նշան երախտապարտութե

նգլիական նավեր: Այսօր պատրաստվում է Նեապոլիս {ընդունել} Կարինյանո իշխանը, որ Վ. Էմմանուելից կարգված է ը

ալ նամակին, պարապի՞ արդեօք այդպիսեօք եւ կարո՞ղ է {ընդունել} յանձին զայդ պատուանունն, զոր թշնամիք մեր վերագրե

կան նահանգապետին Անգլիոյ ՚ի Կալկաթայ, ճանաչել եւ {ընդունել} զիս որպէս երեսփոխան եւ ցուցանել ինձ, ըստ ամենայն

Սպասելով տնօրէնութեան Ձերում, այլեւ խնդրելով {ընդունել} զյարգութիւն իւր առ Ձեզ, Մեծապատիւ հայկազնուհ

ի կենդանութեան իսկ իւրում: Չկարեմ, յաւելի, {ընդունել} զպատճառաբանութիւն օրէնսգէտին Հագի, որով ճգնի նա

տենի, յորոյ վերայ չիք ատեան ինչ այսր, որ կարիցէ {ընդունել} բողոք (аппеляция) եւ ընդ դէպս անիրաւութեան, գո

մենայն ճշտութեան: Հաճեցարուք, վեհափառ տէ՞ր, {ընդունել} զհաւաստիս պատկառ ակնածութեան, որով մնամ միշտ ծայ

Ձեր ժիր հոգաբարձությունը այս գործի մասին, խնդրեմ {ընդունել} իմ անկեղծ հարգությունը, որով մնամ միշտ Մեծարո

ն, զոր յաջողեցաւ ինձ ՚ի ձեռս բերել: Խնդրելով {ընդունել} զհաւաստիս իմոց առ Ձեզ անկեղծ յարգանաց, մնամ միշտ

ս նկատմամբ ես կարող եմ միմիայն պաշտպանողական դիրք {ընդունել}. հարձակողական գործողությունների դեպքում պահանջվո

ամբ խառն քլորակրի հագեցած լուծույթի մի քանի վաննա {ընդունել}, նախ՝ կոչնչանա չափազանց անախորժ հոտը, իսկ երկր

րքը վերջնականապես ետ է մնում, բայց նրան կարելի է {ընդունել} իբրեւ արդեն կատարված փաստ: Ով որ քիչ թե շատ ուսո

արգի մարդկանց, այլ բոլոր հայերին, որոնք կամավոր {ընդունել} են ռուս հպատակություն եւ գաղթել են: Ես այդպես

արկաւոր է իմանալ, որ Նազարեանցը չէր համաձայնելու {ընդունել} եւս մի այդպիսի պատուանուն այնպիսի մարդուց, որ չո

ախորժ թուին ձեզ, եւ եղբայրական (եթէ միայն հաճիք {ընդունել} ) խորհուրդ ենք տալիս ձեզ՝ բան գրելու ժամանակ չպա

նձ իւր ցանկութիւնը: Ինչեւիցէ, հրամայեցի ծառայիս {ընդունել} նորան. նախասենեակի եւ առանձնարանիս դուռերը բացու

հպատակութեան մէջ, բարեհաճում ենք ՄԵՔ ոչ թէ միայն {ընդունել} ձեզ՝ ամենեքեանքդ, ՄԵՐ ամենագթած հովանաւորութեան

, որ չէր սիրում ինձ, իմ անձնաւորութիւնը, չկամի {ընդունել} եւ իմ բերանով քարոզուած ճշմարտութիւնը՝ առանց մտա

լինելուն: Առողջ բանականութիւնը թոյլ չէ տալիս {ընդունել} Նախիջեւանի այն գանգատը, թէ չունի արծաթագլուխ՝ ք

յսօր բանը կ'ասեմ, եւ դուք պարտական էք հաւատալ եւ {ընդունել}, ապացոյցը յետոյ մէջ կը բերեմ, ուրիշները միլիոնն

տ շուտ չէ երեւում։ Ապա եթէ սխալուել եմ եւ կօմետը {ընդունել} եմ մոլորակի տեղ, որ եթէ այս անգամ ցած գնայ հորիզ

էիր քո քրիստոնէական կրօնի վերայ, իսկ եթէ կամենաս {ընդունել}, մեծ մարգարէի ձեռքով քարոզուած ճշմարիտ հաւատը,

դաստիարակուելով Շիյեաթների մօտ, սրտի վկայութեամբ {ընդունել} էի այդ վարդապետութիւնը: Ինձ թւում էր այն ժամանակ

ր այդպէս հեշտ է կրօնափոխութիւնը, էգուց կարող էիք {ընդունել} եւ Բուդդականութիւն. ինչպէս տեսանում եմ ես (ներե

ութիւն հաւաքէին, որ ապրէր: Մի՞թէ ծանր չէր նորան {ընդունել} ապերախտ բռնակալից 14000 ֆրանկ որպէս ողորմութիւն:

ը չլսելու զարնող համախոհին ընծան ինչպէ՞ս կրնայինք {ընդունել}, եթէ ոչ կատակաւ: Գիտենք, որ յանուն Բաբկէնի

ն եղիր, որ խալսիս"։ Լսեցինք, թէ այս թերթը եւս {ընդունել} է իւր արժանի պատասխանը, բայց մեզ չյաջողեցաւ տեսա

թեամբ պարապողների համար, թող արգոյ տպագրողը հաճի {ընդունել} մեր շնորհակալութիւնը: Ինչ որ վերաբերւում է տպագր

ուտքի " ազնիւ հրատարակողը եւ հիմնադիրքը թող հաճին {ընդունել} մեր առ ի սրտէ հրապարակական շնորհակալութիւնը, որո

ադէն պատասխանում է, թէ չէր կարող գողը եւ աւազակը {ընդունել} իւր մօտ ծառայութեան համար, եւ թէ այդ տղայի ցեղը

մ, չենք կարող մեր անձը չանարգել՝ թոյլ տալով մեզ {ընդունել} այդպիսի գովեստներ: Մեծ ուրախութիւն է, որ այդպիս

եւ այն՝ օտար լեզուով, մինչ եւրոպական գիտութիւնը {ընդունել} է նորան եւ, օրինաւոր քննութիւն առնելով, հատուցե

պահելով իւրեանց կրօնը եւ դաւանութիւնը, չեն կարող {ընդունել} կայսրի առաջարկութիւնը: Այս բանի մանրամասն պատմու

այ: Եթէ պիտի ցաւէին, նշանակում է հոգով եւ սրտով {ընդունել} էին, իսկ թէ ընդունել էին, ի՞նչ հարկ կար վերստին

նշանակում է հոգով եւ սրտով ընդունել էին, իսկ թէ {ընդունել} էին, ի՞նչ հարկ կար վերստին բաժանուելու: Չգի

րելի էր, յետոյ, մօտից ճանաչելով ճշմարտութիւնը, {ընդունել} Քաղկեդոնեան ժողովի սահմանադրութիւնքը, ինչպէս Վրա

ք այս անիրաւութիւնքը որ չափով եւ կամիք, բայց մեք {ընդունել} այսպիսի բաներ չենք կարող: Այս բոլորը հրատարակում

եւացնում է Ներսէս Շնորհալին, գիտութիւնը չէ կարող {ընդունել}: Այդ դեռ ապացոյց չէ, եթէ ոչ մի տեղում չեղած եւ

երեւում է Թէորիանոսի գրքի մէջ: Ի՛նչպէս կարելի է {ընդունել} այն խօսքերը որպէս սեպհական խօսքեր Շնորհալու, որի

ու համար հեշտ չէ նաեւ գտնել մի պարոն, որ յօժարէր {ընդունել} նորան իւր մօտ: Յիսուն-վաթսուն տարեկան մարդու առա

թուածնի, ե՛ւ ջրածնի յատկութեններից, մեզ մնում է {ընդունել} այս երեւոյթը որպէս իրողութիւն: Մարդերի բազմ

Հերիք չէ նորան իմ կենդանութիւնը, նա չկամի նորան {ընդունել} որպէս իրողութիւն. նա ակամայ պիտի յօժարի ընդունել

ընդունել որպէս իրողութիւն. նա ակամայ պիտի յօժարի {ընդունել} այն ժամանակ, երբ ցոյց տամ իմ իրաւունքը: Ա՛յս եւ

Բայց այն րոպէին, հասարակութեան մնում է միայն {ընդունել} մինը եւ մերժել միւսը. քանզի արդէն համոզուած է,

չունին զտեղի ՚ի կրօնականսն: Եւ զո՞ր գաղափար կարէ {ընդունել} յինքն հայ մանկտին, զժամանակէ ստեղծագործութեան աշ

: Եթէ զամենայն առակս ասացեալս ՚ի Քրիստոսէ ունիմք {ընդունել} որպէս իրողութիւն արդէն կատարեալս եւ ո՛չ դեռ կատար

յիդ քընարը, Խնդրեց Մուսայց պարը, Հիւր {ընդունել} իւր ծողում, Ուր սառուցնե միշտ ճնշում...

լսել Այն երջանիկ էակին, Որին յանձնած է {ընդունել} Առհասարակ մեր հոգին։ Ինչքան քընք

ւնս լաւ է, քան թէ երէկ: 30-ին այսօր քինա սկսեցի {ընդունել}, եւ առողջութիւնս անհամեմատ լաւ է, քան թէ երէկ:

ին չեմ ընդունում, թէեւ երէկ էլ միայն մի անգամ եմ {ընդունել}: Սաստիկ թոյլ եմ: Կէսօր: Երեկոյեան մի փոքր լաւ

ենդը տակաւին կայ, թէեւ խիստ թոյլ, պէտք է բաղնիս {ընդունել}: 27-28 idem 28-ին 6-երորդ բաղնիս 28-ին նամակ

առ ի սրտէ երախտագիտական շնորհակալութիւնը թող հաճի {ընդունել} գերապատիւ հեղինակը, որին հոգով չափ ցանկանում ենք

եւ մի ամբողջութիւն տալով նոցայ, յաջորդ երեւոյթքը {ընդունել} որպէս կրաւորական արդիւնք - շատ մօտ է ըստ սեռին Հե

ուն այնպէս ընդունեց, որպիսի փառաւոր հանդիսով չէր {ընդունել} Պոմպէոս մեծին, երբ նա վերադառնում էր լիակատար փա

պատմում է մեզ, որ Աղանը, Վահանին քեռի լինելով, {ընդունել} է սիրով նորա խաղակիցը եւ այլն եւ այլն, որ մեզ պա

անակ Ղազարը ստիպուեցաւ բարեպաշտ մարդոց օգնութիւնը {ընդունել} ։ Մամիկոնեան Համազասպի համար ասում է. " բազում ա

Սեւանայ վանքում էր լինում, կարծելով, թէ կարելի է {ընդունել} քաղկեդոնեան ժողովը առանց ուղղափառ լինելուց դադարե

ամ ընկերութեանը, եւ առաջարկեց Պ. Կրէյզէր բժշկին {ընդունել} նորան իւր հիւանդանոցի մէջ, ուր բժշկւում են սառը

դեսպանների յայտարարութիւնքը, կամ երբ կամենում է {ընդունել} մի շնորհաւորութիւն իւր նշանաւոր դեւերից, որոնցով

ը, երկնքից ի՞նչ է թափուել երկրի վերայ, որ սա չէ {ընդունել}: Թաբաք ծխողները դարձան երեք հոգի. ծխով լցու

եւ խաժամուժ ամբոխը ամենայն միամտութեամբ պատրաստ է {ընդունել} մի գերբնական բանի տեղ: Ին՛չ կ'ասեն այժմ Աֆրիկայի

գերի կուրութենից, հրաշքի տեղ չէ՛ պիտոյ կարողանար {ընդունել} տալ այս բաները, որ կատարւում էին բնութեան օրէնքն

ծի հետեւանքից կամ շարժառիթից մի տպաւորութիւն ներս {ընդունել} իւր հոգու վերայ: Կոմս էմմանուէլը մօտեցաւ այս

տ տպաւորութիւն դէպի ուղեղը, սա յագ է եւ չէ կարող {ընդունել} տպաւորութիւնք, մինչեւ մի դղրդեցուցիչ խթան չներգո

ց տիրացուի վերայ: Նա սորված չէր օդից խոնաւութիւն {ընդունել}. դորա հակառակ, այն տեսակ մարդերից էր, որոնց ջր

ք, գնանք միասին: Թէպէտեւ շատ ծանր էր կոմսին {ընդունել} այս հրաւէրը, բայց մի փոքր մեղմացել էր արդէն սրտի

պատահի: - Շատ շնորհակալ եմ. բայց չեմ կարող {ընդունել} ձեր ասածները հալած իւղի տեղ, ըստ որում ես ինքս ն

, վնասակար լինել ձեր ձայնին: Խնդրեմ այս ասածներս {ընդունել}, որպէս մի բարեկամի խորհուրդ, եւ ոչ որպէս պատուէ

: - Ի՛նչ ազդեցութիւն պիտի գործէ. նա չէ կարող {ընդունել} դորան, որպէս բուն հայկական ազգային երգ: - Ի

մ փափագին: Մնում է ինձ խնդրել քեզանից միմիայն {ընդունել} այս անկեղծ հոգու զգացմունքը, որի մշտնջենաւոր յար

՞րբ, այդ մասին ոչինչ չէ ասել դերվիշը: Խանը, {ընդունել} է այս հոգեւոր պարգեւը շատ սիրով, եւ հրամայել է գ

կեցնէ Մօրէան զանազան տեսակ բնակիչներով։ Բայց մեք {ընդունել} մի այդպիսի անհիմն խորհուրդ չենք կարող. մի մասնաւ

, ներող, անյիշաչար, նախախնամող եւ միշտ պատրաստ {ընդունել} իւր գիրկը մարդկութեան որեւիցէ անդամը, որպէս հայր

թէ սրտի վկայութեամբ, այլ մեքենական հպատակութեամբ {ընդունել} այս կամ այն ճշմարտութիւն ասուած բանը, ուր մարդկա

թէ պապը, զիջանելով երիտասարդ արքայազնի խնդրին, {ընդունել} է նորա՝ դէպի սուրբ Պետրոսը եւ դէպի նորա յաջորդքը

եմարքացուց։ Լեհացիներից, որ այն ժամանակ դեռ նոր {ընդունել} էին պապականութիւնը, Գրիգորը, մէջբերելով իւր ծայ

որպէսզի մանուկը, քաղցրութեամբ խաբուելով, յօժարի {ընդունել} ։ Մեր ասածի վկայութիւնը պարտական ենք որոնել մարդկ

նելի յաղթութեան] ի լայնատարր ասպարիզիս [վիճակեցաւ {ընդունել]} ի գլուխ [զդաբնեայն] պսակ՝ [եթ է ոչ այնմ], որ [

ն հրաման ընդ ամենայն տեղիս Հայոց ի բաժնի Յունաց՝ {ընդունել} զվարդապետութիւն սրբոյն Սահակայ եւ զնշանագիրս Մեծի

տանել, ժողովել եւ գգուել զնոսա հայրական սիրով, {ընդունել} զնոսա իբրեւ զորդիս միոյ իսկ գերդաստանի, որում եւ

եռ չէր ամրացած սաստիկ հարինքից յետոյ, պատրաստ էր {ընդունել} ամենայն հրաշալի բան, վասնորոյ եւ չ'կարողացաւ ընդ

ստամբութեան առաջը առնուլ, անհրաժեշտ հարկ համարեց {ընդունել} հասարակաց ցանկութիւնը եւ թոյլ տալ, որ ժողովքը լի

նութենից յետոյ կա՛մ պիտոյ է թոյլ տար աշակերտներին {ընդունել} ուխտը, կա՛մ յետ դարձուցանէր նորանց իւրեանց տունը

երբէք չէր կամենում թոյլ տալ Լէ-Ժէին Կայսրի ձեռքից {ընդունել} Աուգսբուրգի եպիսկոպոսական աթոռը։ Նա երկիւղ էր կր

ք ստիպուած իւրեանց հանգամանքներից չէին կարողանում {ընդունել} Կարգի ուխտը, բայց կարո՛ղ էին օգտակար լինել Կարգի

ազդեցութիւն չունէր. Գեներալի կամքիցն էր կախուած {ընդունել} կամ չ'ընդունել այն։ Միմիայն նշանակուած դիպուածնե

ւնէր. Գեներալի կամքիցն էր կախուած ընդունել կամ չ' {ընդունել} այն։ Միմիայն նշանակուած դիպուածներում Յիսուսեանք

նորանց Պօրտուգալացոց օգնութիւնը, հարկադրում էին {ընդունել} Քրիստոնէական հաւատը։ 1587 թուականին Եափոնիայի մէ

րանսիացոց հոգեւորները եւ Պարլամենտը չէին կամենում {ընդունել} Unigenitus կոնդակը իբրեւ հիմնաւոր հաւատալիք պապակ

ւղթը, որ հարկ էր դնում թագաւորական ժառանգի վերայ {ընդունել} Ֆրանսիայի մէջ Unigenitus կոնդակը իբրեւ հիմնաւոր հ

րաշագործութիւնք. մինչեւ անգամ համոզում էին Պապին {ընդունել} նորան սուրբերի կարգը։ Օրլէանեան Դուքսը իւր գ

ոշակը, եթէ մեռանողը դեռ կենդանութեան ժամանակ չէր {ընդունել} Unigenitus կոնդակը իբրեւ կրօնական հաւատալիք։ Ժող

ը, ամենայն մարդկային իրաւունքով ազատ են այդ բանը {ընդունել} կամ մերժել, արդարացնել կամ պարտաւորել: Թո՛

ը. եթէ կարող են առանց իւրեանց եկեղեցին անարգելու {ընդունել} մի այդպիսի մարդ եւ հաղորդութիւն ունենալ հետը եկեղ

, թող ընդունին, այդ նոցայ գործն է: Խնդրեմ {ընդունել} իմ անկեղծ յարգութեան հաւաստիքը, որով ցանկամ մնալ

իսը, եթէ ոչ ի տեսանել, ի նայել։ Ս տառը չպէտք է {ընդունել} այստեղ որպէս առաջին դէմք ցոյց տուող, այլ որպէս բ

ինակը, երբ ուրիշ բառ չկայ եւ հարկից բռնադատված՝ {ընդունել} է կա՛մ հինը, կա՛մ օտարը։ Հեղինակը բնաւ հնար չու

։ Հաւատարիմ մնալով ժողովրդին՝ մենք պարտական ենք {ընդունել} այս կանոնը, բայց ոչ դրականապէս։ Տաճկաստանի նորա

որպէս օգնական: Սօս եւ Վարդիթերը մենք չենք կարող {ընդունել} որպէս մի սիրապատում վիպասանութիւն: Այս խօսք

երը անհետանալու լինին, Սօս եւ Վարդիթերը կարելի է {ընդունել} որպէս լոկ եւ պարզ նկարագիր բնութեան, ուր բնականա

ք է, այլ բարձր քան թէ հրաշքը եւ այս պիտի ստիպուի {ընդունել} ամէն մարդ, որ ուսումնասիրում է նորան: Բնութիւնը

սօր էլ տեղիք ունի եւ որ գիտութիւնը բնա՛ւ չէ կարող {ընդունել}: Որպէս թէ արբեցութիւնից պատճառուած " ինքնակիզութ

րեկուայ ջերմութեան աստիճանին, ստուգապէս կարելի է {ընդունել} այդ քամին որպէս երկնային պարգեւ: Ես ինքս, Էջմիա

գային կառավարիչների մասին, թէեւ մենք պատրաստ ենք {ընդունել} որպէս մի չար երգիծաբանութիւն, բայց խոստովանում ե

ամանակ կը համարձակուիմ այն աղօտ եւ գունաթափ լոյսը {ընդունել} որպէս ապագայի հրաշափառ արեւ լուսի կարապետը։ Չկա՞

ի կենակցութիւնը Թաթարի հետ, որպէս եւ նորա ձեւերը {ընդունելը}, մեծ ազդեցութիւն է ունեցել եւ հայկական լեզուի վե

իրողութիւն: Բայց մինչեւ նորա այս առաջարկութիւնը {ընդունելը} կամ մերժելը, թող ներուի մեզ կարծել, թէ Պ. Խուդ

սրբազան Սարգիս Արքեպիսկոպոսի պատրիարքական գաւազան {ընդունելը}: Սորանից մի քանի շաբաթ յառաջ մասնաւոր նամակն

էջ վերացական միգապատ եւ քաշկռտուք վարդապետութիւնը {ընդունելը} եթէ քեզ համար փիլիսոփայութիւն է, բարով երթաս: Մ

ծներդ... Բայց, ինչպէս տեսանում եմ, զուր է իմ {ընդունելը} կամ չընդունելը. պատճառ, երկու դիպուածում եւս մե

ական իրաւասութիւնը։ Դեռ եւս պապական իրաւասութեան {ընդունելը} բաւական մեծ բան էր, խորհրդաւոր բան, որի համար պ

ի Կալկաթա: Այս պայմաններից դուրս ոչինչ պայման {ընդունելի} չէ մեզ, եւ թե պատվելի հասարակությունը չհավանի սո

՝ աստուածային բանը, ողջամտութեամբ հասկանալուց, {ընդունելի} չէ մկրտութեան ժամանակ, որովհետեւ եկեղեցական խորհ

ն մի հոգեւոր գլուխ, որի օրինաւոր հրամանները միշտ {ընդունելի} եղած են, ընդունելի են եւ պիտի լինեն հոգեւոր դասո

որի օրինաւոր հրամանները միշտ ընդունելի եղած են, {ընդունելի} են եւ պիտի լինեն հոգեւոր դասուն: Կարծեմ, որ այժ

մի շատ յիմար եւ անշնորհք գիր: Ինչ է նէ, Աստուած {ընդունելի} անէ: 13-ին նամակ գրեցի եղբօրս, մեր տունը եւ Մա

լ ասեմ Տիրոջդ, որ թէ քո արդարութիւն փնտռող մտքիդ {ընդունելի} երեւի, խնդրում եմ Տիրոջիցդ, ամեն բանից առաջ այդ

րգմանութիւն Ֆրանսիական Chéf d'oevres 'ի. Աստուած {ընդունելի} անէ։ § 73. " Սրեցին զլեզուս իւրեանց որպէս զօ

տուեց մինչեւ ի գօտին: Երկրի տակումը այս բանը շատ {ընդունելի} է եւ շնորհակալութեան գլխաւոր ցոյց դէպի այն մարդը

անալ եւ պահքը պահել․ եթէ սորանից աւելի կամենանք, {ընդունելի} եւ աստուածահաճոյ բաներ դեռեւս շատ կան, ջրհոր փոր

ինութիւն չկայ) այսպէս է, թէ այն զոհն է արժան եւ {ընդունելի}, որ վարձատրւում է իսկոյն նիւթական ճանապարհով: Ն

ի, - պատասխանեց Թիւթիւնճի-օղլու տիկինը, - Աստուած {ընդունելի} առնէ. բայց, որդի՛ս, բանը այս է, որ մէք դեռեւս

ւ Աստուծոյ երեսփոխան լինելու վերայ, արձակել էր, {ընդունելի} էր եղած Կապուցինեան եւ Յիսուսեան աբեղաներին միայն

վնասակար փօլիթիքա, եւ զհակառակն կալցեն ճանապարհ {ընդունելի} ամենեցուն, եւ կամ թէ չեն բաւական այդմ, առաջարկի

ոգու գիտակցութեամբ հիմնաւորապէս ընդունուի, նորան {ընդունելի} չէ անասունների արիւնը, նա չէ հոտոտում զոհերի սեղ

ւ եթէ խօսէին, կային այնք ի ժամանակս Հայկայ եւ թէ {ընդունելի} լիցի ցվախճան իշխանութեան նախնի Հայկազանց, իսկ զկ

ձեռքիցը ձիու սանձը այն խորհրդով, որ թէ հաճոյ եւ {ընդունելի} է սուրբ կուսին անհաւատի պատժուիլը, ձին կ'երթայ ա

ը գիտեն բանի զորությունը եւ ո՛չ այդ առաջարկության {ընդունելիքը}. դորա հակառակ, եթե առաջուց վերահասություն գործվ

երայ երկուց ճանապարհաց, թէ Սինօդն սրբոյ Էջմիածնի {ընդունելո՞ց} է զիս ի հոգեւոր կոչումն՝ եթէ ի պատճառս անյարիր գ

գրեաց նորին գերամբարձ քահանայապետութեան, յաղագս {ընդունելոյ} զորդեակն ձեր ի լսարանն Լազարեանց ըստ որում չէ մեզ

ութեան իւրում առ տէր փոխարքայն Կովկասու, որ վասն {ընդունելոյ} զկաթոլիկս ի լուսաւորչեան դաւանութիւն), որք գիտե

բազնութիւն, յաղագս յետադրելոյ զտնօրինութիւն վասն {ընդունելոյ} կամ վերահաստատելոյ զիս՝ ի կոչումն հոգեւոր, ցվախ

տիա, յառաջնորդէ տեղւոյն ձեռնադրեցաւ սարկաւագ յետ {ընդունելոյ} զայլ աստիճանս, եւ ապա քահանայ, յետոյ վարդապետ ե

քաղաքին էլեկտրական հեռագրով: § 8. Քաղաքը, {ընդունելով} այս պայմանները եւ գործը հանձնելով մեզ, կհարկադրվ

էի արդարացնել եւ պաշտպանել մեր գործը, մինչեւ իսկ {ընդունելով} այդ վավերագրերը, որովհետեւ նա ըստ ինքյան չի արտա

է մեր թերահաւատութիւնը, արդեօք ա՞յն, որ, ճիշդ {ընդունելով} Սուրբ գիրքը, չէինք ընդունում Էֆիմերդէն կամ ուրիշ

տառապանքի լծից եւ թշուառութենից ազատելու մասին, {ընդունելով} ձեզ Համայն Ռուսաց Տէրութեան մշտնջենաւոր հպատակութ

վ հաստատելու համար եւ, ՄԵՐ Գերագոյն ողորմութեամբ {ընդունելով} այդ խնդիրը եւ ցոյց տալու համար ՄԵՐ մշտական բարեհա

ի Տէրութեան: Թագաւոր Կայսրը, շատ հաճութեամբ {ընդունելով} այս ընծան, պարգեւել է ճարտարագէտ Պ. Պատկանեանցի

եղ: Պ. Խուդաբաշեւը, որպէս ստոյգ պատմութիւն {ընդունելով} մի յունական գիրք՝ նորա ռուս թարգմանութենից, որ

եան քննութիւնը ընդհանուր հայոց վեհափառ կաթողիկոսը {ընդունելով}, շնորհեց մեզ իւր օրհնութեան կոնդակը, որի մէջ "

կեանքից ունի իր մէջ եւ օտար ազգի կեանքի ոգին, որ {ընդունելով} որպէս նախագաղափար, հետեւում է նորա ազդեցութեան տ

փելով նորան աւելի շահուեցաւ, քան թէ համեմատականը {ընդունելով} որպէս դրական: Ինչ որ ինձ է վերաբերւում, ես

լի ճիշտ եւ աւելի մանրամասն քրքրել եւ քննել է, եւ {ընդունելով} որպէս հիմնական սկզբունք կազմել է իր համակարգութիւ

եւ աստուածային խօսքի մարգարիտը կատարելապէս իր մէջ {ընդունելով} ՝ վերադարձաւ իր աշխարհը։ Եւ որովհետեւ մարդկու

վանքովը հանդերձ)։ Ղազարն էլ, մարզպանի հրամանը {ընդունելով}, կառավարում էր այդ վանքը։ Եկեղեցու փայտեղէն

վէրքերս համարելու, որ օրէ օր եւ ժամէ ժամ վտանգով {ընդունելով} ՝ համբերում էի ամեն բանի հարկից լինելով ստիպուած

ց յետոյ մի քանի տարի էլ Աղանին աշակերտութիւն արած {ընդունելով}, յետոյ Յունաստան է ուղարկում նորան Մեծ թարգմանչա

իմիկոսը չկամենալով յայտնել իւր գաղտնիքը, մահադեղ {ընդունելով} մեռաւ: Բացի այս երեւելի մարդերից ուրիշ շատեր

ծութիւնք, որին կարող է հասնել քրիստոնեայ մարդը՝ {ընդունելով} իւր հոգու եւ սրտի մէջ Աւետարանի բանքը, դաստիարակ

պի պապը, ամենայն տեղ ներւում էին բոլոր մեղքերը՝ {ընդունելով} միայն պապական իրաւասութիւնը։ Դեռ եւս պապական իրա

ւր, որի հետ սա կրօնական վէճ բաց արեց։ Մաւրը, չ' {ընդունելով} Իգնատիոսի ասածները, թողեց նորան ճանապարհի վերայ

թէ գրենք " նորա ձեռքերը ներկումեն ", այս տեղ ենը {ընդունելով} որպէս բայական վերջաւորութիւն, ումի հետ միացած,

ակի, աւանդութեանց մէջ: Այդ լոյսը կամ կրակը {ընդունելով} որպէս իրողութիւն, բնականաբար խնդիր է առաջ գալիս

ն իմում, փութացուցանել զտնօրինութիւն իւր, զի թէ {ընդունելոց} իցէ զիս յայն, համաձայն ցանկութեան իմոյ, ընկալցի

լոց եմ նորա նոյնոյ անուանակոչութեամբ եւ յետ այնու {ընդունելոց} եմ իբրու հոգեւորդի, վասնորոյ խնդրեմ հարկիւ ի ժառ

ետս լինել եղբա՛րք իմ, գիտասջիք, զի մեծ դատաստան {ընդունելոց} եմք " (Թ. Կաթ. Յակ. Առաք., գլ. Գ, համ 1)

տարապայման համարձակախօսութեանս, ի՛նչ կարիք ունիմ {ընդունելու} ձեր կրօնը, որի կտակը գրուած է մեր չիք նզովեալ Սա

Մօտեցայ եւ ողջունում եմ: Նա, փոխանակ իմ ողջոյնը {ընդունելու}, դէպի երկինք վեր բարձրացրեց իւր նիհար ձեռքերը եւ

րամեանի փոյթը եւ ջանքը, այլեւ պատրաստականութիւնը {ընդունելու} ամեն մի բարեմիտ խորհուրդ, իւր տպարանից այս կամ ա

չկայ ասել, որ բոլոր գիրքը կարդալը հաւասար էր կից {ընդունելու}: Թողունք առանց ուշադրութեան այլ սխալները, ո

բուսականին, որի արմատը անընդունակ է իւր յատակից {ընդունելու} եւ պատրաստելու իւր հիւթը, իւրեան թարմութիւնը պահ

թոքերից ածխաթթուն, առանց վերստին թթուածինը ներս {ընդունելու}, նա կենդանի չէ այլեւս: Տնտեսական խնդիրը մա

նքը, որի եւ ոսկերքը օտարք եւ ոչ մեք արժանի եղանք {ընդունելու}: Խորենացու տգիտահալած մատեանները Փաթաղիկէս ան

, առանց սորա կամ նորա պատրաստած համակարգութիւնքը {ընդունելու}: Գիտութիւնքը առաջ են գնում եւ նոցայ ընթացքը զարմ

րով աղաչում էր հեզահոգի վերակացուն սորան գործարան {ընդունելու}, ասաց " Թո՛ղ ձեր խօսքը լինի, սակայն քա՛ջ իմացիր

նդունուիլ առանց կախարդութեան եւ դեւերի գոյութիւնը {ընդունելու}, դրա հակառակ հիմք լինելով Քրիստոսի արդիւնքին հաւ

, շատ անարգութեան, գլխին զարկելու եւ երեսին թուք {ընդունելու} եւ փշեղէն պսակի եւ ուրիշ էլ աւելի մեծ մեծ բաների

քելի ոսկերքը մենք ո՛չ, այլ ուրիշները արժանի եղան {ընդունելու} ։ Նոյնպէս յարմար եմ դատում նոցա հետ յիշել եւ տ

տաղից կախած մեծ կոչնակը զարկել, հանդէս պատրաստիր {ընդունելու} համար այդ ծայրագոյն Բրամինը, մինչեւ ես լսեմ ամու

Թիւթիւնճի-օղլուին, նա կատաղելու էր, իսկ աղջիկը {ընդունելու} չէր այս քամահրանքը այն խօսակցութեան վերայ. այս պ

իւնը: Նա ասում էր, թէ հիւանդ չէ ինքը, եւ թէ չէր {ընդունելու} բժշկի տուած դեղերը, երեւի Մանուշակը մտածում էր,

ատրաստուի եւ գայ իւրեանց հետ, մի ծննդկանի երեխան {ընդունելու}: Խեղճ դայեկը, որ շատ բարեհոգի կին է եղած, որին

us կոնդակը Ֆրանսիայի մէջ իբրեւ Կրօնական հաւատալիք {ընդունելու} մասին, նախարարի հրամանովը մեծ անպատւութեամբ աքսո

մութեան մէջ խօսելով Ռուսաստանի Յիսուսեանները ներս {ընդունելու} վերայ, զանց էր արել պատմե՛լ, թէ ինչ հետեւանք ունե

Մեր սիրտը եւ հոգին բաց է ամենայն ուշադրութեամբ {ընդունելու} մի բանականութեան վաստակ, այնպիսի զգեստով, որ յա

հանգամանքների մէջ ոտք կոխեցին Հայաստան, թէ ի՛նչ {ընդունելութեան} պատահեցան եւ ի՛նչպէս կատարեցին իւրեանց ասպարէզը,

պետեան - " Ընծայ " - " Ընծայի ընդունելութիւնը " - {Ընդունելութեան} ընդդէմ մի թերթ - Կարապետ Վարդապետ Շահնազարեանց -

ւ, գրքի ճակատում դրած պատկերը՝ " սկիզբն եւ վերջ {ընդունելութեան} " ստորագրով, շարժում են մի անզովանալի ծիծաղ:

այդ բոլոր անցքերը պատահած էին երազում: " Ընծայի {ընդունելութեան} " վերջին երեսները արժանի են ուշադրութեան, ըստ որ

նծայի " հեղինակը, սաստիկ սրտնեղած Պ. Կըկռիկեանի {ընդունելութեան} վերայ, հրատարակել է մի փոքրիկ թերթ, որպէս մերժո

վերնագիրը դնել դպրոցի ճակատին: Անհիմն եւ ամենայն {ընդունելութեան} անարժան պատճառ է, թէ օտար լեզուներ խօսեցնելով ազ

ջ: Այս լոկ խօսք չէ, այլ ամենայն ուշադրութեան եւ {ընդունելութեան} արժանի: Եւ վաճառելու կամ գրաւ դնելու իրաւու

նին ուրիշին: Ազգութիւնը անմեղադրելի է եւ ամենայն {ընդունելութեան} արժանի, եթէ նա խոստովանի միւս ուրիշ ազգութիւնքը

ր նոքա հասարակութեան կողմից պատահելով մի վարդավառ {ընդունելութեան}, ո՛չ միայն ամենայն ջանք եւ աշխատութիւն գործ դնեն

ների եւ դերասանուհեաց ջանքը, արգոյ հասարակութեան {ընդունելութեան} հետ, կարո՛ղ են մեծ ընթացք տալ թատրոնին: Յո

արդիւնք, առաւել եւս պիտի մերժուին եւ արժանի չեն {ընդունելութեան}: Բայց ստոյգ է, որ ընդհանուր պատմութիւնը, բնագի

ւ ասում է. " Զի կամակար մտօք եթէ յանցանիցեմք յետ {ընդունելութեան} գիտութեան ճշմարտութեանն՝ այնուհետեւ ոչ եւս պիտոյ

ուածքը եւ թէ որքան հեռու է նա կրաւորականի անցեալ {ընդունելութեան} ված վերջաւորութիւնից։ Եթէ այսպէս է (որպէս եւ է),

Եթէ այսպէս է (որպէս եւ է), ապա ուրեմն կրաւորական {ընդունելութեան} ված վերջաւորութեան տեղ ուած կամ ուածք գրելը աններ

նշանակութիւն չունին եւ կարող են կրաւորական անցեալ {ընդունելութեան} տեղ վարվել, մանաւանդ որ պատուածը պատել բայի կրաւո

լ, մանաւանդ որ պատուածը պատել բայի կրաւոր անցեալի {ընդունելութեան} տեղ կարող է հասկացվել, թէեւ պատած կարելի է եւ կրա

ով այն բանագիտութեանը, որ ցոյց տուեց հանգուցեալը {ընդունելութեան} հարցափորձի մէջ։ Տկար կազմուածքի վիճակուած էր

ի բաժնի Յունաց. այլ հանդիպեալ ատելութեան եւ ո՛չ {ընդունելութեան} ի վերակացուաց աշխարհին՝ առաքէ սուրբն Սահակ զՄեսր

ի առջեւ դնէ: Այս խօսքերը եւ այս գաղափարը ամենայն {ընդունելութեան} արժանի բաներ են եւ սոցայ ընդդէմ ոչ մեր եւ ոչ ուրի

նը տարածելու, եւ պատահելով ազգի իշխանների անսիրտ {ընդունելութեանը} եւ հոգեւորների կոպիտ, խաւարասէր հալածանքին, ամե

ոյ դերասանք, նոյնպէս, օգուտ քաղեն հասարակութեան {ընդունելութենից} եւ աշխատին անարատ պահպանել իւրեանց կոչումը վերոգր

սի աշակերտքը, շատ շնորհակալ մնալով Պապի մարդասէր {ընդունելութենից}, ստանալով նորա օրհնութիւնը եւ երկու հարիւր դուկա

այդ տեսակ ստախօս գրքերը եւ լրագիրքը ո՛չ թէ միայն {ընդունելութիւն} գտանելու չէին ազգի կողմից, այլեւ դատապարտուելու

րհակալ ենք " Ընծայից ", որ առիթ տուեց կարդալու " {Ընդունելութիւն} Ընծայի " անունով գիրքը, որի իւրաքանչիւր տողերից

պէս առինք ու կարդացինք ", - գրում է հեղինակը (" {Ընդունելութիւն} Ընծայի ", երես 123): " Երկու յառաջաբան, ե

-ին: Այսօր իմացայ, թէ վեհափառ կաթողիկոսը ընծայի {ընդունելութիւն} է արել Այվազին: 28-ին նամակ ստացայ եղբօրիցս 27-

ի երջանկութիւնաբեր լինէր: 12 ժամ, 1863. ընծայի {ընդունելութիւն}: Գնա՜ց ու էլ գալիք չունի: 1864 Շնորհաւոր նո

ողը գրում էր, թէ Պոլիս ամէն տեսակ մարդերից ցուրտ {ընդունելութիւն} է գտել այդ գրուածքը, իսկ մեր վերայ այդչափ եւս տպ

են կարող իրար տեղ գործ դրվել։ Ներգործականի անցեալ {ընդունելութիւն} է գրած, իսկ կրաւորականինը՝ գրված. էլ սոցանից դուր

իսկ կրաւորականինը՝ գրված. էլ սոցանից դուրս անցեալ {ընդունելութիւն} չկայ։ Մնաց որ շատ անգամ կրաւորականի տեղ էլ ներգոր

րութեանց մէջ կամ իմ գրուածքի մէջ"։ Պարզ է, թէ այս {ընդունելութիւն} չէ, այլ գոյական անուն։ Բացի սորանից, ուած կամ ուա

երի մասին հոգաբարձութիւն է առնում, որ լաւ կերպով {ընդունելութիւն} առնէ ծայրագոյն Բրամինին: Ճշմարիտ է այդ խնդիրը,

պարոնները, խոնարհածները աներեւոյթ եղանա՛կ է, թէ {ընդունելութիւն} որ եմ, ես է'ն իբրեւ էական բայ գրում են առանձին։

աղ կը հալածէ եւ ոչ միայն ժառանգութիւն, այլեւ լոկ {ընդունելութիւն} չի ցոյց տալ, որովհետեւ մեռածը ապստամբում է բնութ

րդապետ Կապարաճի Կարապետեան - " Ընծայ " - " Ընծայի {ընդունելութիւնը} " - Ընդունելութեան ընդդէմ մի թերթ - Կարապետ Վարդա

բանի ընթացքը, իսկ այսպիսի երկիւղի համար րոպէական {ընդունելութիւնը} մի՞թէ նման չէ Վարդանանց մոգութիւն ընդունելուն եւ

գռում է եւ ջերմացնում է նոցա սիրտը դէպի այդ գործի {ընդունելութիւնը} ։ Երկրորդ, արժանապէս գնահատելով այդ գործը, բարո

ործ դրվում այստեղ։ Պիտի իմանալ նոյնպէս, որ անցեալ {ընդունելութիւնը} գործ է դրվում ածական առմամբ։ Իսկ ուած կամ ուածքը,

մ այսպիսի ժամանակ: Բայց կոմս էմմանուէլի սառն {ընդունելութիւնը} ոչինչ ազդեցութիւն չգործեց տիրացուի վերայ: Նա սոր

զանց էր արել պատմե՛լ, թէ ինչ հետեւանք ունեցաւ այս {ընդունելութիւնը}, թէ Լօյոլլայի որդիքը արժանի կացուցի՞ն իւրենաց անձ

։ Եւ մեզ թվում է, թէ տալիս եմ-ի արմատը բնաւ տալի {ընդունելութիւնը} չէ, այլ տալ աներեւոյթ եղանակը եւ տալիսը հոլովեալ

երի նման կարծում է, թէ տալիս եմ-ը շինւում է տալի {ընդունելութիւնից}, որի ծայրն թարմատարաբար կպել է ս տառը, ուրեմն ե

եվի տեղ ու գործածելու վրայ, որ կրաւորականի անցեալ {ընդունելութիւնն} էլ շատ անգամ գրում են ու մասնիկով. ինչպէս, գրված

կը ցանկանք նոյնպէս, որ հասարակութեան քաջալերական {ընդունելութիւնքը} չգլօրէն նորանց հպարտութեան վիհը, ուր գահավէժ անհ

րակել, ի՞նչպես է կոչվում եւ հասարակությունն ի՞նչ {ընդունելություն} ցույց տվեց: Շատ ցավում եմ, որ մեր " Հյուսիսափայ

ընդունելութիւնը մի՞թէ նման չէ Վարդանանց մոգութիւն {ընդունելուն} եւ մի՞թէ կարելի է մտածել, եւ արդեօք թո՞յլ է տալի

ուց ստացել է երկու հազար մանէթ... անտարակոյս, {ընդունելուց} յետոյ մի բան դարձեալ պիտոյ է սեւցնել նորան:

Եթէ, սորանից աւելի, կայ մի երջանկութիւն, ասա, {ընդունեմ}: - Ինչ որ ճշմարիտ է, ճշմարիտ է. սիրելի Շաք

, բայց կարող չեմ, որովհետեւ այդ ժամին հիւր պիտի {ընդունեմ} իմ մօտ, - պատասխանեց կոմսը: - Ահա այս պատճա

զ. " Մինչեւ ՚ի մահ կաթոլիկ պիտի մնամ ". այլ մեք {ընդունեմք} յաւէտ զպատուէր հեղինակին քրիստոնէութեան, քննել ե

ինելը: Այս մասին խնդրի մեջ ասված է, որ անդամ {ընդունեն} Մոսկվայի ցենզուրնի կոմիտետին հայ Գուբերնսկի սեկրե

ն մեծամեծների, պիտի գնան նոցա մոտ եւ նորանց պիտի {ընդունեն} յուրյանց մոտ եւ այսպես անդադար գործ ունենալով նոց

տակից երբեմն երեւում է կրօնական մտքով, որ Հայերը {ընդունեն} Պապականութիւն, իսկ երբեմն քաղաքական մտքով, որ Հ

, ուր յայտնում են, թէ այսօր-էգուց պիտի պատասխան {ընդունեն}, պիտի ընդունուի՞ ռնգեղջիւրը, թէ չէ: Նոյն օրը պ

կների մէջ, պատրաստական սրտով եւ աներկմիտ հաւատով {ընդունեն} նորա ճշմարտութիւնը եւ ազատուին սատանայի եւ ստութե

լի է եւ Ձեզ, որ առաջարկում եք, եւ մեզ, որ պիտի {ընդունենք} այդ առաջարկությունը: Ձեր դրությանը վերա մեր կարծ

ունների, որ մեզ յայտնի չեն, այն ժամանակ միայն կ' {ընդունենք}, երբ Պ. Իսահակեանցը օրինաւոր վկայութեամբ կ'ապաց

ց աւագագոյն էր քան զՎահան ", բայց եւ այնպէս պիտի {ընդունենք}, որ Փարպեցին 455 թուականին խաղացող պատանի է։

կամ գրենք " նորա ձեռքերը ներկում են " եւ այս ենը {ընդունենք} որպէս էական բայ, ուրեմն ներկումը դառնում է նորան

իր ոչ մէկին: Եւ վրանիդ յարկի տակին Եթէ դու հիւր {ընդունես} Սիրակարօտ լքեալ հէգին ` Յար օրհնուա՜ծ դու լինես

դրութենից, նաւապետը նկատեց, որ մագնիսեան սլաքը {ընդունեց} ամենեւին այլ ուղղութիւն, քան թէ սովորականը: Այս

աման ստացայ ներկայանալ Շամիլին: Ինձ դարձեալ {ընդունեց} նոյն սենեկի մէջ եւ մի քանի բառ խօսելուց յետոյ ասա

այդ պառաւը իւր վայրիվերոյ խօսակցութեան պատուհասը {ընդունեց} մի կտրիճ բանասէրից մի բազմութեան մէջ, մինչեւ որ

ումը է մի սառն արհամարհութիւն, որ լիամասն կերպով {ընդունեց} ազգից: Շատ ժամանակ է, որ մեք ստացել էինք մե

եան կամքերի եւ ներգործութենների վարդապետութիւնը, {ընդունեց} Կաթողիկոսը (Ներսէս Շնորհալին), իսկ ծէսերի զանա

տամները սեղմելով, սեւ ճակատագրին հնազանդուելով՝ {ընդունեց} այս խաչը։ Բայց այն յիսուն-վաթսուն տարեկան մարդը

լ է այդ էջերը։ - Պ. Այվազովսքին ինչի՞ համար {ընդունեց}: - Ո՛վ է այդ հարցանողը: (Պր. Այվազովսքի

ին իւր երկարամեայ աքսորանքից վերադառնալուն այնպէս {ընդունեց}, որպիսի փառաւոր հանդիսով չէր ընդունել Պոմպէոս մե

ին այս բանից յետոյ, որովհետեւ ասում է, թէ Աղանը {ընդունեց} նորան որպէս իր ազգակցի խաղակից։ Մենք չգիտենք

լիզ, ուր Աբովեանի բարեխօսական նամակի հիման վերայ {ընդունեց} իւր խնամարկութեան տակ այժմ հանգուցեալ Դաւիթ Թամամ

դիկ անուանեցին նորան հայր բժշկութեան, եւ սատանան {ընդունեց} նորան իւր մօտ պալատական արհի բժշկի պատուանունով:

կարող հասկանալ, բայց այս պայմանը մեծ հաճութեամբ {ընդունեց} ժողովուրդը: - Բայց դորա մէջ ոչինչ միտք չկայ

անգամ ծայրագոյն Բրամինը: Սատանան մեծ հաճութեամբ {ընդունեց} այս առաջարկութիւնը: Կարդացողը անտարակոյս պիտ

է Աստուած բարկանայ իւր վերայ, ուստի եւ յօժարակամ {ընդունեց} այն բոլոր աոաջարկութիւնքը, որոնց խորհուրդը եւ նպ

յայտնեց բժշկապետի գալը: Պ. Յովնաթանեանցը իսկոյն {ընդունեց} մի պատուաւոր դրութիւն եւ, աշխատելով մի փոքր գործ

նը պապական ծառայութեան, այդպիսի փաղաքշանքով ներս {ընդունեց} նորանց՝ ապացուցանելու համար իւր նախանձաւորութիւն

ացուցանում է այն իրողութիւնը, որ ժողովուրդը սիրով {ընդունեց} Յովհաննէս Մկրտչի քարոզութիւնքը եւ մկրտւում էր նոր

այս երեք ընկերները տարեց Պապի մօտ, որ շատ սիրով {ընդունեց} նորանց, առաջին հարկաւոր դէպքումը խոստացաւ գործ դ

դից այս արհամարհանքների փոխանակ Սուրբ Ինկվիզիցիօն {ընդունեց} նորանց իւրեան պաշտպանութեան տակ, եւ Լօյոլան կարո

որում՝ նորա կրօնի կենդրոնը այնտեղ էր։ Կսաւիէ չ' {ընդունեց} այն գումարը, որ Պօրտուգալացոց վաճառականները ընծա

նորադարձ իշխաններ։ Պիոս IV Պապը շատ փաղաքշանքով {ընդունեց} այս դեսպանութիւնը եւ Եափոնիայի համար Եպիսկոպոս նշ

ն ճարել իւրեանց Կարգի համար։ Իննովկենտիոս X Պապը {ընդունեց} Դօմինիկեանները իւր պաշտպանութեան տակ եւ դատապարտե

առնալիքով լիքը նամակը գրելուց յետոյ Հենրիկոս IV-ը {ընդունեց} Պապական դաւանութիւնը՝ որպէս թէ այն դիտաւորութեամ

ընդդէմ գրուած նզովքի կոնդակը։ Պապը շատ սիրով {ընդունեց} Հենրիկոսի դեսպանքը, բայց պահանջեց անպատճառ, որ

կը լինէին: Սխալւում է պ. Պռոշեանցը. ազգը {ընդունեց} այդ գործը (եւ իրաւունք չունէր չընդունելու) որպէ

րանց դրականապես ասել, որ շատ ուշ եք ուշքի եկել: {Ընդունեցե՛ք} ողորմած տեր, առ Ձեզ անկեղծ հարգանացս հավաստիքը,

ը կատարելու նրա ազնվության ու բարեխղճության մեջ: {Ընդունեցե՛ք}, ողորմած պարոն, առ ձեզ ունեցած իմ անկեղծ հարգան

կուզեք ինձ օտարի կարգ դրեք, կուզեք իբրեւ եղբայր {ընդունեցեք}, իրավունք ունիք, իմ սրտիսն էլ թող աստված գիտնա

վետ) 50 ռուփի ՚ի վարձ բազմօրյա աշխատությանն: {Ընդունեցեք}, խնդրեմ, իմ անկեղծ հարգության հավաստիքը, որով

քի թագաւորը ձեռքը ձգելով, այսպէս սկսեց խօսել. - {Ընդունեցէ՛ք} այդ ծայրագոյն Բրամինը այն օթեւանի մէջ, ուր բնակւ

, որին մօտենալու մէք չունէինք իշխանութիւն: {Ընդունեցէք}, խնդրեմ, իմ անկեղծ յարգութեանս հաւաստիքը, որով

արակի ժամացույցը ժամի 11-ի զարկեց, ի դեպ, ես էլ {ընդունեցի} իմ HCI-ը: Ներկայումս բոլորովին ջերմ չունեմ, բայ

նը եւ խնդրել, որ տա ինձ քինա եւ այլն, եւ այլն. {ընդունեցի}, եւ այս 2-3 օրն էլ տան պիտանի բաները ճարելու աշխ

չէ իմանալ այդ բանի մանրամասն հանգամանքը) վերստին {ընդունեցի} Սուննաթի դաւանութիւնը, անդէն առ նմին հասկացայ,

բայց լուսադէմին քրտինք: Քուն չկայ իսպառ: [Այսօր {ընդունեցի]} առաջին բաղանիսը: 15 լոյս 16 զարհուրելի գիշեր ան

ինչեւ 6: Տկարութիւնս թեթեւ էր: Երեկ[ոյեան] 9-ին {ընդունեցի} երկրորդ բաղանիսը եւ 111/2 ժամին, որ գրում եմ այս

այ եղբօրիցս, 22-ին պատասխանեցի, առաւօտ: 22-ին {ընդունեցի} 4[-րդ] բաղնիսը: 22 լոյս 23 քրտինք ունէի: 23-ին

եւ ցաւում է: Թեթեւ տենդի նման մի բան եմ զգում: {Ընդունեցի} 5[երորդ] բաղնիսը: 23-24 հանգիստ էի, երեսիս ուռե

նիայի] հետ, առաջ[իկայ] տես[ութիւնը] 8-ին: Այսօր {ընդունեցի} 7-երորդ բաղնիսը: 1-2 idem 2-ին այսօր ընդունեցի

ընդունեցի 7-երորդ բաղնիսը: 1-2 idem 2-ին այսօր {ընդունեցի} 8-երորդ բաղնիսը, եղ ստացայ եւ մերժեցի. նամակ գր

Այսպէս էլ ես, իմ գործերի համեմատ արժանի պատուհաս {ընդունեցի} ահա, եւ խոստովանում եմ հրեշտակների եւ մարդերի առ

, գտանուեցան մարդիկ, որ սիրեցին ճշմարտութիւնը եւ {ընդունեցին} նորան, թէեւ փոքր էր այդ մարդերի թիւը, այնուամեն

կեդոնեան ժողովի սահմանադրութիւնքը, ինչպէս Վրացիք {ընդունեցին}, բայց, ձախողակի, Հայերը մնացին միեւնոյն սխալ դ

որովհետեւ, զօրութեան եւ իմաստութեան որպէս պատճառ {ընդունեցին} այդ խօսքը՝ սորվելով մարգարէից, որ ասում է, թէ

դիտակները Աստարօտի վերայ եւ տեսանելով նորա պոչը, {ընդունեցին} նորան այն մեծ մոլորակի տեղ, որ այս տարիներումս ե

իւրեանց անձը, իւրեանց ընկերքը, մարդկութիւնը եւ {ընդունեցին} իւրեանց մէջ այն բարոյական սկզբունքը, որով լցուած

րոպէ սպանում էին նորան բարոյապէս։ Ոչինչ տեղում չ' {ընդունեցին} այս Կարգը, եւ նորա անդամների առաջեւ փակած մնացին

է մի քանի տեղերում, ինչպէս Ռուսսիա եւ Պրուսսիա, {ընդունեցին} նորանց, շուտով զղջալով իւրեանց մարդասիրութեան վե

եւ Պօրտուգալացոց զինուորների բարբարոսութեանը, չ' {ընդունեցին} Քրիստոնէութիւն եւ մնացին իւրեանց կռապաշտութեան մէ

ին իւրեանց արտօնութենից։ Յիսուսեանք առաջին անգամ {ընդունեցին} բոլոր պայմանները եւ բացին Փարիզի մէջ Կլերմոնդեան

1720 թուականին մարտի 4 օրումը Պարլամենտի անդամքը {ընդունեցին} Unigenitus կոնդակը իբրեւ կրօնական հաւատալիք, վաս

անը, որին լինելով մի լոկ սպասաւոր՝ օրհնեցինք եւ {ընդունեցինք} այդ պատերազմը: Անհնարին էր, որ ուրիշ ազգերի

նչից, ոչ ոք է ասել այդ խօսքերը։ Մենք դրականապէս {ընդունեցինք} պ. Էմինի առաջարկութիւնը. բայց յայտնում ենք, որ

ուամենայնիվ դարձյալ խնդրում եմ, որ թե գա, նորան {ընդունեք} եւ մեր տունը կամ մեր մոտ ազգականաց տանել բերել ու

լինիք իմ եւ " Հիւսիսափայլ " օրագրի մէջ, որպէսզի {ընդունէ} իմ աշխատութիւնքը, եթէ պատահի ինձ ուղարկել: Ես կ

ւթի՞ւն բանեցնել: Ողորմելի՛ է այն մարդը, որ պիտի {ընդունէ} այդպիսի եկեղեցականութիւնը: Մեր համար, օրէնքի

այն դիտաւորութեամբ, որ Հայոց ազգը իւրեանց գրածը {ընդունէ} հալած իւղի տեղ, Ազգը ունի կարողութիւն ո՛չ թէ միա

րեանց գրուածների մէջ, նոյնպէս բոլոր ազգը թոյնը կ' {ընդունէ} շաքարի տեղ, խնդրենք ներողութիւն, այդպէս չէ. Հա

ւթեան համար։ Խաբուած չե՛նք, որ ազգը սիրով կ' {ընդունէ} այսպիսի մի գիրք, որ ընծայել է հեղինակը իւր ազգի

նմանելով, տանելով եւ ներելով իմ անզգամութեանը, {ընդունէ} ՛ ինձ որպէս մի անզգամ)։ Տղայութեանս ժամանակ

արողութիւնը հետեւաբար կշիռ տայ նորա ասածներին կամ {ընդունէ}: Առհասարակ ստրկութեան մէջ գոյացած եւ ստրկութեան

e)։ Քանի մի գունդ խնդիր տուեցին, որ Տէրութիւնը {ընդունէ} այս Հասարակութիւնը օրինաւոր։ Քանի մի նահանգներու

արբեր ձեւերով է գործ ածվում այնտեղ, ո՞րը նոցանից {ընդունէ} որպէս հետեւելի օրինակ։ Նոր լեզուի մէջ, թէեւ

անակաց, մինչդեռ հարքն առաջինք ընդ ամպովն ՚ի Սինա {ընդունէին} զկոփածոյսն: Եւ զիա՞րդ իշխէ աբեղայ ոք, յինքենէ ա

երին մնալ Տէրութեան մէջ, միայն այն պայմանով, որ {ընդունէին} այլ Կարգերի նման եպիսկոպոսների իրաւասութիւնը եւ ա

պեցու պատմութիւնը չլինէր եւ Թուղթն էլ չյայտնուէր, {ընդունէինք} Վարդանի խօսքը։ Բայց, քանի որ Հմայեկի կնոջ՝ Ձուիկի

իսկ որի կողմում որ լինէր աւելի հաւանականութիւն, {ընդունէինք} որպէս բնական պատճառ կանթեղի աւանդութեան: Մենք,

ոս XIVին, թէ Պապը շատ ցանկանում էր, որ թագաւորը {ընդունէր} այս կոնդակը, եւ թէ Քենելը հետեւող էր Յանսէնի աղա

աստիճանի նշանաւ արեւու եւ առիւծոյ, սպասաւորս այս {ընդունի} նոյնպէս զմեդալիոն շքոյ ի նոյն տէրութենէ եւ հանդիս

ու լինի գլխիդ. երեւի իմ բարեկամները նույնպես չեն {ընդունի} նրան, երբ այս նամակից իմանան, թե ինչ պտուղ է նա

առով ես վճռականորեն չեմ ընդունում այն, եւ չէի էլ {ընդունի}, եթե մինչեւ անգամ այն կատարված լիներ նույն պարոն

նարկէ Այվազովսքին ՚ի քաւարանն պապական, զոր, ո՛չ {ընդունի} Արեւելեան եկեղեցին, որոշակի խոստովանելով զերկուս

կադրի նախ առաջին հարցանել զհարցանողն, եթէ զիա՞րդ {ընդունի} նա ինքն, որպէս զի թէ բաժանող ոք իցէ. ասասցէ նմա

սոսի եւ Կոստանդնուպօլսոյ, իսկ զայլսն ամենայն ո՛չ {ընդունի}: Եւ յայտ է թէ ՚ի վերասաց ժողովսդ չեղեն ինչ բանք

պոսունս, զայդ ընկալան միայն պապականք, եւ զարդիս {ընդունի} միայն Այվազովսքին: Արեւելեան եկեղեցին, եւ մասն

աւոր կոչի եկեղեցի, եթէ միշտ եւ ընդ ամենայն տեղիս {ընդունի} զվարդապետութիւն ընդհանրական եկեղեցւոյն Քրիստոսի,

ատ, որ չէ հիմնեալ ի վերայ գիտակցութեան, զոր ո՛չ {ընդունի} հոգին, մաքուր խղճմտանօք, այլ առ հարկի կամ ստիպա

այն զներողութիւն առաջնորդին. Մի՞թե եկեղեցին մեր {ընդունի} ՞ զայլ հիմն, քան զոր եդ Յիսուս Քրիստոս, արեամբ ի

բերացեալ ի զօրութենէ հոգւոյն։ Ուրեմն Այվազովսքին {ընդունի} եւ վարդապետէ, թէ գոյափոխութիւն հացին եւ գինւոյն

Քրիստոսի, թէ " ա՛յս է մարմին իմ! " եկեղեցին մեր {ընդունի} զճշմարիտ մարմին Քրիստոսի, եւ ընդ տեսակաւ գինւոյն

ոնների մէջ (§34) դնում է, " թէ որ մէկը պատիժ կ՚ {ընդունի}, առաջ պիտի կատարէ զայն եւ յետոյ, թէ որ ասելիք մ

որ ժողովուրդը ընթացք տայ այսպիսի մատենագրութեան, {ընդունի} նորան սիրով սեղանով։ Բնական աշխարհի մէջ ոչին

., գլ. Ե., համ. 10)։ " Ընդէ՞ր սա զմեղաւորս {ընդունի} եւ ուտէ ընդ նոսա " (նոյն, գլ. ԺԵ, համ. 2)։

Վահանին է ցուցանել, թէ եկեղեցի Հայոց իբր եկեղեցի {ընդունի} զամենայն ճշմարտութիւն հաւատոյ։ Եթէ ունիս զօրինակ

նաեւ բազմաթիւ այդպիսի որոշումներ, որոնց հազիւ թէ {ընդունի} ազգը, այսպէս թէ այնպէս ընդհանուր կարծիքը ուղղուա

կան է Արարատեան լեզուին եւ թէ կարդացողը ո՞րը պիտի {ընդունի} ՝ ճիւղեր, ճիւղե՞րի, թէ՞ ճիւղերու։ Ոչ լոկ այս բ

ւթեան մէջ ստացել է " Մեռած անձինքը"։ Թող կանխիկ {ընդունի} մեր սրտա՜նց շնորհակալութիւնը հայկական Գոգըլը, որ

սխալւում ենք այսպէս կարծելով), որ հալած եղի տեղ {ընդունի} այս երազում սկսուած, բայց լրջութեան մէջ իրագործո

, այսպէս է ասում. " Մեծ յոյս ունիմք, թէ ազգը կ՚ {ընդունի} Սոս եւ Վարդիթերը, որպէս մի տկար պատանու նուաստ ե

, Քեզ դաբնի պսակներ հիւսում է ապագան. {Ընդունի՛ր} այս երկտող իմ անշուք հիւսուածը, Պակասը թո՛ղ

ւր զինչ ասես ապա, զոր վկայէ սրբազան Պապն Հռովմայ {ընդունի՞ս} ։ " Այո՛, ընդունիմ " ասէ։ Եւ ես ասեմ- ասես եւ լ

Սպասելով տնօրէնութեան ձերում, այլ եւ խնդրելով {ընդունիլ} զյարգութիւն իւր առ Ձեզ, Մեծարու Տիկին, Մնայ

ից չե՞ն բաղկանում, եւ ինչպէս կարելի է բաղկացեալը {ընդունիլ}, իսկ բաղկացնողքը մերժել եւ ուրանալ: " Երբ

ազգի եւ եկեղեցու առաջարկում ենք նախ, հասկանալ եւ {ընդունիլ}, որ հոգեւորականութիւնը մի տեսակ արհեստ չէ նիւթակ

ազգայնոցն վճարեալ՝ փութան մի զկնի միւսոյն զպսակ {ընդունիլ} առաքելութեանցն ի վերինն Երուսաղէմ: Սերմանեալ զսե

կարծեր թէ միջաբեկ, Պիտ՚ պաղատիմ դէպի քեզ: Ես կ՚ {ընդունիմ} կամակար, Թէ բախտ անգութ ոխերիմ Մատռուակէ թոյն,

ր վկայէ սրբազան Պապն Հռովմայ ընդունի՞ս։ " Այո՛, {ընդունիմ} " ասէ։ Եւ ես ասեմ- ասես եւ լսեմ, եւ ընդունիս ոչ

վսքին աստիճան ծանրութեան կամ թեթեւութեան մեղացս: {Ընդունիմք} այո՛ զներելի եւ զփոշետեսակ մեղս, զորմէ ո՛չինչ խօ

յիշատակ կենարար յարութեան Տեառն: Պահել զկիւրակէ {ընդունիմք} եւ պաշտեմք իսկ զկարգդ, թէեւ ո՛չ նովին նեղսրտութե

ւ զբիւր հանգամանս, յորոց զրկեալ եմք առ հասարակ, {ընդունիմք} եւ խոստովանիմք զայդ ամենայն մեք ինքնին, թէ մեք ո

գրեց աղայենց եւ անդառնալի միջնորդեց, որ անպատճառ {ընդունին}, եւ միամիտ եղէք, որ կ՚ընդունին, եւ թե այսու եւ

եց, որ անպատճառ ընդունին, եւ միամիտ եղէք, որ կ՚ {ընդունին}, եւ թե այսու եւս չընդունին, քսան անգամ եւս կգրե

անյաջողութեան նորա, բանկն կամ սեղանաւորք գնեն եւ {ընդունին} զտոմսակն, ՚ի բաց զեղջեալ զքսան առ հարիւրն (дис

Մեք վկայում ենք, որ այս պայմանը ծնրադրութեամբ կ՚ {ընդունին}, քանզի սո՛ւրբ է, քանզի մարդկայի՛ն է, քանզի արդ

տարածելով գաւառական քաղաքներում եւ գեղերում (եթէ {ընդունին} ) եւ այն տեղերի նշխարեալ ոսկին եւ արծաթը բերելով

ս ՚ի դժոխս, ինչ ո՛չ յաւելու, եթէ հոգիքդ այդոքիկ {ընդունին} ըստ գործոց զերանութիւն կամ զտանջանս, եթէ կամ մնա

, թո՛ղ զայն [յոյժ տարակուսելի] ճշմարտութիւն, զոր {ընդունին} դոքա ի բերանոյ բարեկամաց. բայց ճշմարտութիւն այնպ

ւթեանը, պատճառ դարձաւ վերջումը, որ Յիսուսեանք չ' {ընդունին} այս ժողովքի բոլոր սահմանադրութիւնքը աբեղայական Կա

արդ եւ հաղորդութիւն ունենալ հետը եկեղեցաբար, թող {ընդունին}, այդ նոցայ գործն է: Խնդրեմ ընդունել իմ անկ

րմերի եւ եզուիտների կացութիւնքը: Ոչ բնաւ պիտի {ընդունինք} այս դրութիւնը, քանի որ մեր եկեղեցականք ժողովրդի

, ե՛ղբայրներ, գիտցած եղիք, որ մեծ դատաստան պիտի {ընդունինք} "։ Դարձեալ չէի յանդգնեցնում ինձ վարդապետելու,

մենայն բան տեսանում ես որպէս հայելու մէջ, իսկ թէ {ընդունիս} մեր կրօնը, այն ժամանակ, դէմ յանդիման տեսանելով

, ընդունիմ " ասէ։ Եւ ես ասեմ- ասես եւ լսեմ, եւ {ընդունիս} ոչ։ Ահաւասիկ երեքտասաներորդ Գրիգոր սրբազան պապն

ասացի քեզ, թէ զոր ոչն ախորժես, ծանր լսել եւ ոչ {ընդունիս}, ո՛չ յայս նիւթ միայն, այլեւ յայլս։ Չեւ իմ

րվա ջանքս եւ տառապանքս պիտի զուր անցաներ, ուրեմն {ընդունիր} իմ անկեղծ շնորհակալությունս, որպես գրավական մեր

ց դո՛ւ, բարեկամ մեր, որ այս րոպէիս հեռացած ես, {ընդունիր} մեզանից մեր տխուր սրտի զգացմունքը, որպէս մի յաւի

քնած չեմ. ինչեւիցէ թէ մեղադրանք է, թէ խրատ է, {ընդունիր}, եւ այս նամակս ստացածովդ շտապի՛ր գալ իմ մօտ, մե

րախօս նամակ: Ես յոյս ունեմ, որ Դուք բաց գրկով կ՚ {ընդունիք} Ձեր հեռաւոր եղբայրը եւ մասնակից կը լինիք այն տխրո

արմիր հասարապետական, Ժ. Ժ. Ռուսսօյի գրութիւնքը {ընդունող} եւ այլն, եւ այլն, եւ այլն ածականների վերայ միօր

ն անուանում), որ քո՝ Տիրոջդ, սիրուն եւ ամենին {ընդունող} բարերարութիւնից, յարգելի մարդ է եւ հրապարակում ե

ն էր կաթողիկոս, ուրեմն Փարպեցուն ամառները իր մօտ {ընդունող} տէր Մուշէն չէր կաթողիկոս։ Եւ որպէսզի Աղուանից կա

կանոց կտաւը, որ գնել էի իմ ձեռքով, տուեցի պաշար {ընդունող} աստիճանաւորին նշանակած տասն եւ ութ կոպեկանոցի տեղ

ի կոտրատուած ապակիների տեղ հաստ թուղթ կպցնել, որ {ընդունող} աստիճանաւորը չկարողանայ լաւ նկատել պատրաստուած հա

ջ հարիւր քառասուն փուդ արճիճը մի մեծ բան չէ... {ընդունողը} վաղուց ստացել է երկու հազար մանէթ... անտարակոյ

ծերը: Աշխատաւորքը գործարանում անձնատուր են մեզ, {ընդունողը} արդէն յաոաջուց պատրաստուած... ոչինչ երկիւղ չկա

՝ ամենին Չար ու բարի համարւում է Նա իւր {ընդունողներին} ։ Մահը նոյն է, բայց տեսնողի Զանա

, որ Թիւթիւնճի-օղլուն կասկած չտանի... - Դու {ընդունու՞մ} ես, - խօսքը յառաջ տարաւ Շահումեանցը, - թէ աշխարհը

նճի-օղլուն: - Շատ բարի, - ասաց Շահումեանցը, - {ընդունու՞մ} ես, որ բնութեան համար խտրութիւն չկայ արարածների

ուսումնական անդամների հաճութեամբ եւ հաւանութեամբ {ընդունուած} եւ քննութեան դիմացած, նոր գրուած պատմութիւնը Հայ

քանի որ Անգլիոյ կառավարութիւնը ներգործելով արդէն {ընդունուած} սկզբունքների վրայ առաջ վարէ իր ընթացքը թէ ներքին

ծանօթանալ այն աւանդութեանը, որ պաշտօնական կերպով {ընդունուած} է դժոխքի միմիայն իշխանների մէջ. պատճառ, խաժամու

թիւն ստացան պատմութեան մէջ։ Այս կազմակերպութիւնը {ընդունուած} է բոլորից իբրեւ քաղաքականութեան օրինակական գործ։

ամպը բարձրացան: Ահա այս քաջագործութեան համար {ընդունուեցաւ} նա պալատական ճարտարապետ տէր սատանայի մօտ: Պիտոյ

ապետութեանը։ Այս գիրքը Ֆրանսիայի եւ Եւրոպայի մէջ {ընդունուեցաւ} մեծ սիրով։ Ֆրանսիացոց հոգեւորականներից լաւ մարդի

ն ժամանակ աղքատութեան եւ թշուառութեան սկզբունքը կ' {ընդունուի}: Կարող է պատահել, որ ոմանք մարդիկ, կա՛մ ժ

են, թէ այսօր-էգուց պիտի պատասխան ընդունեն, պիտի {ընդունուի} ՞ ռնգեղջիւրը, թէ չէ: Նոյն օրը պատասխանեցի, որ կ

ւի, ուսանուի եւ հոգու գիտակցութեամբ հիմնաւորապէս {ընդունուի}, նորան ընդունելի չէ անասունների արիւնը, նա չէ հ

նի մէջ։ Եթէ այսօր, այս ժողովքի մէջ, թագուհին չ' {ընդունուի} եւ չ'հրատարակուի գահակալ եւ յաջորդ հանգուցեալ թագ

է գործ դրել, որ շատ հեշտ կարող էր հալած իւղի տեղ {ընդունուիլ}, բարեխիղճ կրիտիկոսը քննելով բացայայտ է կացուցանո

իք. որովհետեւ Քրիստոսի տնօրէնութիւնքը չե՛ն կարող {ընդունուիլ} առանց կախարդութեան եւ դեւերի գոյութիւնը ընդունելո

ակութիւնը, ոչինչ բարեկարգ Տէրութեան մէջ չէ կարող {ընդունուիլ} "։ Փարիզի Արքեպիսկոպոսը, որ պատճառ ունէր ատելու

ր խօսքը այդ չէ, այլ այն, թէ լոկ անունը չէ կարող {ընդունուիլ} որպէս ապացուցութիւն Ժամանակի, աւանդութեանց մէջ:

առաջին անգամը ծանր է: Հիվանդը դառն դեղը դժվար է {ընդունում}, եթե մերձավորքը չհարկադրեն, բայց մի փոքր առողջա

հետեւ կարող ենք ցույց տալ պարծանքով, թե ահա ազգը {ընդունում} է եւ այլն եւ այլն, եւ այն ժամանակ կպապանձվեն մեր

րի գոյության մասին է խոսում, ապա ուրեմն, լիովին {ընդունում} է արմատականների եւ առաջադիմականների համատեղ գոյու

ղաձգման բնույթը գնալով հանդարտվում է: Այժմ միայն {ընդունում} եմ Aq. laurocerasi cum acotas morphi 1/2 gran,

բարբառը նա հանձնարարում է բացարձակորեն, իսկ մենք {ընդունում} ենք միայն հարաբերականորեն, որովհետեւ նրա առաջ բա

ւմ, բայց եւ չի թուլանում: Այսօր քսան օր է, ինչ {ընդունում} եմ ծծմբային խինին եւ գործ եմ ածում իբրեւ օծանելի

օրինական իմաստ, այդ պատճառով ես վճռականորեն չեմ {ընդունում} այն, եւ չէի էլ ընդունի, եթե մինչեւ անգամ այն կա

concentrat, երեք ժամը մեկ անգամ՝ երեք կաթիլ եմ {ընդունում} ՝ մորու ընտիր շաքարաջրի մեջ: Թթուն ներգործելով ի

նեթը, եթե ստուգապես հորս փողն է եղած, ուրեմն ես {ընդունում} եմ իմ հաշվիս վրա։ Իհարկե գրածիս օրինակը քեզ կուտ

իւնով, զրկողութենով եւ այլ յանցանքներով, ես չեմ {ընդունում} այդ. կան մարդիկ, որ արդարութեամբ վաստակում են,

եւ գործ են ածել Էֆիմերդէն, սա չէ հաւատում եւ չէ {ընդունում} ։ Տէ՛ր Աստուած, յետոյ ասում ենք, թէ Աստուած բար

մեք չենք՝ Էֆիմերդէ չընդունողներս, այլ նոքա, որ {ընդունում} են, ինքեանք իւրեանց տգիտութեամբ մոլորւում են, յ

ք ա՞յն, որ, ճիշդ ընդունելով Սուրբ գիրքը, չէինք {ընդունում} Էֆիմերդէն կամ ուրիշ այդպիսի յիմարաբանութիւնք, եւ

եր սիրելի Հայերը, որպէս նաեւ Ասիացիք, այն խօսքը {ընդունում} են, որ դուրս էր գալիս բարեկամի կամ համախոհի բերա

րծաթ, որ կարողանար դիմանալ այդ ծախքին: Գիտեմ եւ {ընդունում} եմ, այդ ճշմարիտ է, բայց դորա ընդդէմ կայ եւ ասել

օրինաւոր իշխանութիւն, որ Աստուծուց է կարգուած, {ընդունում} է եւ թոյլ է տալիս օրինապատշաճ ազատութիւն. ձեր տե

չ է Մխիթարեանց իրաւունքը, որի վերայ հիմնուելով՝ {ընդունում} են միմիայն հռովմէական Հայերի որդիքը՝ չնայելով կտ

ելը: Ազնիւ Հայը, զոհելով իւր ժամանակը, կամակար {ընդունում} է այս հրաւէրը, եւ ահա Արեւմուտքը երեւում է Հայեր

զադէն մի մանէթով երիտասարդին տուած ապրանքը յետ չէ {ընդունում} մի մանէթի տեղ, այլ հաշւում է 75 կոպէկով՝ պատճառ

ում է Բէգզադէն իւր հաշիւը. մնացորդ ապրանքը յետ է {ընդունում} ցած գնով, չէ տալիս երիտասարդի վարձը եւ պակաս մնա

քանի վիճակագրական եւ տեղագրական ծանօթութիւնք, ես {ընդունում} եմ, այո՛, եւ սրտով հաւատում եմ, որ անարդիւն լի

իլիսոփայութեան հետեւող եմ: Առանց դատողութեան չեմ {ընդունում} ո՛չ Քանթը եւ ո՛չ Հեգելը. նախ, որ իմ մտածութիւնք

թէ, հաւասար առաջին երեք ընդհանրական ժողովների, {ընդունում} է Քաղկեդոնեան ժողովը: Իսկ միւս նամակում (յայտնի

սակցութիւնը բովանդակող գիրքը, որ Պ. Խուդաբաշեւը {ընդունում} է որպէս պատգամ սրբութեան եւ որի վերայ հիմնուելով

նից մի քանի ամիս յառաջ, հարուած հարուածի քամակից {ընդունում} էր հիւսիսային Ամերիկան: " Այս ի՛նչ բաբելոնե

խնդիրը: Ներկայ պատերազմի այսօրուայ հետեւանքը մեք {ընդունում} ենք որպէս իրողութիւն: Մեր աչքի առջեւ են բիւ

իւր վաճառքը դուրս արձակելու համար: - Այո՛, {ընդունում} ենք այդ, բայց դարձեալ կարելի է գործ կատարել: Մի

վ խօսելով) աւերողապէս, էակը անդադար շարժում է, {ընդունում} է նիւթեր, դուրս է տալիս նիւթեր եւ քանի որ կարող

ութիւնը մեռնելուց յետոյ նորան բաղկացնող անհատները {ընդունում} են այլ բարոյական կերպարանք՝ կազմելով մի առանձին

խօսում եմ առջեւս կանգնած մարդու հետ, բայց նա չէ {ընդունում}, թէ ես կենդանի եմ: Նա ասում է ինձ, որովհետեւ ք

ուր խօսում են հեղինակութեան անունով, որ մեք չենք {ընդունում}: Մեք նորա առջեւ պիտի դնենք գործ, նա մեր առջեւ պ

հաւատում է, թէ փոխարէն պիտի ստանայ... Մեք չենք {ընդունում} նորան որպէս բարոյական, որովհետեւ եթէ չհաւատար,

ղջամիտ քարոզութիւնը եւ անաչառ հրապարակախօսութիւնը {ընդունում} են ամենայն ողջմտութեամբ, զզուանքով նայելով օբսկո

-ին լուծողութիւնը շարունակւում է, թէեւ փոշին չեմ {ընդունում}, թէեւ երէկ էլ միայն մի անգամ եմ ընդունել: Սաստի

րինակ ժպտում ենք եւ շտապում ենք յայտնել, որ չենք {ընդունում} ոչինչ հեղինակութիւն (autorité) եւ մեր ամբաստանո

ստական գաղափարներ, որոնց չենք հաւատում, որ չենք {ընդունում} եւ որ մերժում ենք միահամուռ: Մէք խօսում ենք պարզ

աշխարհի երեսին: Եթէ կան մի տեսակ մարդիկ, որ {ընդունում} են այս սնոտի պարծանքը եկեղեցականների, ոչ միայն չ

որովհետեւ, մէք երկիւղ չունինք անունից, ուստի եւ {ընդունում} ենք նաեւ պ. Այվազովսքիի սպառնալիքը, Մասեաց Աղաւ

մնալով մայրենի լեզուի ոգուն, գրում էինք կամ " ես {ընդունում} եմ ձեր կարծիքը ", կամ " համամիտ եմ ձեզ ", կամ "

խորհուրդ մաքրասիրութիւն է եւ մենք մեր կողմից չենք {ընդունում} այդ։ Միւս կողմից, յարգելով ժողովրդի իրաւունքը,

ը միւսից շատ անգամ նորանով, որ մինը տասը հոլով է {ընդունում}, միւսը՝ իննը, միւսը՝ վեց, իսկ միւսի հոլովներ

անալու, որովհետեւ այդ համակարգութեանց պաշտողքը, {ընդունում} են նորանց որպէս դրական կէտ. որպէս α եւ ω: Բացի

ր ինձ է վերաբերւում, ես ոչ մի համակարգութիւն չեմ {ընդունում} եւ ամէն համակարգութեանց ստրկաբար հետեւողքը ծաղրից

րան եւ առանց վերստին իրենց անձը աշխատութեան տալու {ընդունում} են նորան որպէս ծայր գիտութեան, դառնում են այն հե

ջում, բայց միեւնոյն ժամանակ ամէն ուրիշից պակաս է {ընդունում} նորան: Մանրամասնութեանց ` խոր յարգութեան արժանի

ոռացան մեր անունը եւ լոկ քաղաքավարութեան պատճառով {ընդունում} են մեր ողջոյնը: Եթէ իմ այսօրինակ ողբալի դրո

Կապուայ քաղաքի մօտ գտանուած գիւղում: Անապատականը {ընդունում} է սորան իւր մօտ, կրթում է, եւ իւր մահից յետոյ ի

։ Եւ ուտող խմող եւ պի՛ղծ մարդիկ քա՛ղցր ախորժանքով {ընդունում} էին այդպիսի բաների լուրը՝ իրենց մէջ բուն դրած չա

մ քարոզութիւնքս շատ ախորժելով եւ պատուականութեամբ {ընդունում} էին, ինչպէս մի առողջ վարդապետի քարոզութիւն, եւ

" Մենք, մեր գործած յանցանքի համեմատ, արժանապէս {ընդունում} ենք այս փոխարէնը ", եւ, Փրկչի վրայ ցոյց տալով,

ից երկրորդ պիտի համարուի Փարպեցին, այդ մենք չենք {ընդունում}. պատճառ, միմիայն մարդ կայ, որ կարող է Փարպեցու

թիւնը եւ խաղակցութիւնը, բայց եւ այնպէս պ. Էմինը {ընդունում} է, որ Փարպեցին աշակերտուել է Աղանին այս բանից յե

ն աշակերտ եւ ե՞րբ գնաց Յունաստան, բայց պ. Էմինը {ընդունում} է, որ եղել է այս " զկնի յերկար մի դեգերելոյ յուս

ի Դուռն տանէր" (Վարդան, Պատմ., եր. 56)։ Մենք չենք {ընդունում} Հմայեկի կնոջ Ձուիկի գերութիւնը. այս մասին Վարդանի

, նորանց յանձնում է նոցա մօրը՝ Ձուիկին, մենք չենք {ընդունում} Վարդանի խօսքը։ Փարպեցու Թղթից իմանում ենք նորա յա

նշանակում, մենք, Փարպեցու կրկին եւ բացատրութիւնը {ընդունում} ենք որպէս անհերքելի վկայութիւն այն բանին, թէ Ս. Յ

նական ազդեցութիւնը։ Այս անգամ շատ սառն կերպով {ընդունում} է նորան Կաթողիկոսը, որպէս երբէք չէր ընդունած, ե

շակերտների համար։ Միւս օրից արդէն ուսման ընթացքը {ընդունում} է մի այլ ուղղութիւն։ " Ռուսերէ՛ն, երեխա՛յք, ռո

յդ յիմարութիւնների հեղինակը, այլ որպէս գրապետ ես {ընդունում} եմ նորանց մատենադարանի մէջ եւ շարում եմ կարգով,

անդ, եթէ ճանաչում ես ճշմարտութիւնը, ապա է՞ր չես {ընդունում}: Ես մարդ եմ, լաւ նայիր իմ վերայ, ես Աստուծոյ պ

ւթեան եւ ֆանտաստիկական պատկերների, առաւել շուտով {ընդունում} էին մի ճշմարտութիւն, եթէ բնական պատճառներից յառա

ց ժողովուրդը բաղկանում է բանական մարդերից. միթէ՛ {ընդունում} է ժողովուրդը, որ վարուէին իւր հետ, որպէս անբան

անկարգ շրջանառութենից սեռական գործարաններում: Ես {ընդունում} եմ յարգելի բժիշկների վկայութիւնը, որպէս ստոյգ իր

ւնքը կատարւում էին այդ օրէնքի ազդեցութենով: - {Ընդունում} եմ, - պատասխանեց Թիւթիւնճի-օղլուն: - Շատ բարի

դարմանում է հանքը, բուսականը եւ կենդանին: - {Ընդունում} եմ, - կրկնեց Թիւթիւնճի-օղլուն: - Եթէ այդ ընդո

նում եմ, - կրկնեց Թիւթիւնճի-օղլուն: - Եթէ այդ {ընդունում} ես, մեք շուտով կը հասանենք մեր նպատակին, - ասաց

անո՛ւմ ես, - ասաց Շահումեանցը, - դու ես, որ ձեւը {ընդունում} ես գոյութեան տեղ. կղմինդրը թրծած էր հողից, այնպ

ին այժմ անարգում էր Շահումեանցը: - Շատ բարի, {ընդունում} եմ եւ փայտի օրինակը եւ խոստովանում եմ, որ բան չք

ւմ: - Շատ բարի, - ասաց Թիւթիւնճի-օղլուն, - ես {ընդունում} եմ քո ասածը, բայց մի բան կայ, որ փոքր ինչ ուրիշ

կայ. եթէ հոգու կողմից ես ասում, ես մասնաւորապէս {ընդունում} եմ, իսկ ընդհանրապէս ո՛չ: Մի՞թէ քո կարծիքներով ա

ժ կը ստանայ, բայց Աստուծոյ պատկեր լինելը ես միշտ {ընդունում} եմ: - Սխալ է, - ասաց Շահումեանցը, - եւ դորայ

իս լուսնի ճառագայթներին զարկել սոցայ վերայ: - {Ընդունում} եմ քո երդումը, սիրական, - ասաց Շահումեանցը համբ

ուաններով զարդարած պալատը, օրհնելու նորան: Խանը {ընդունում} է այս հոգեւոր անձը բաւական յարգութենով, եւ հրամա

Մարդը, ենթարկելով իւր անձը կրօնի ազդեցութեանը, {ընդունում} է նորա կանոնքը եւ պայմանքը, որոնց խորհուրդը է առ

իւն, ոչինչ դատաստան, նա հրամայում է միայն եւ չէ {ընդունում} ոչինչ պատճառաբանութիւն։ Նորա գլխաւոր էական մասու

նորա գլխաւորութիւնը, այնտեղ Հայոց ազգի մեծ մասը {ընդունում} է Քաղկեդոնի ժողովքը, այստեղ մինչեւ անգամ եւ Յովհ

ախենում էին ժողովրդից, որովհետեւ սա որպէս մարգարէ {ընդունում} էր նորան։) Մատթէոսի 15, 6., Մարկոսի 7

չ'լսուած անուն, այս է Յիսուսեան. թէ նա անդամ է {ընդունում} անխտիր ամենայն մարդ եւ մինչեւ անգամ այնպիսի մարդի

խիստ ուշադրութիւն, եւ Գեներալը քանքարաւոր մարդիկ {ընդունում} էր Կարգի անդամ՝ հաշիւ չ'դնելով նոցա մեղքերը, որ

ենեակի մէջ (conclavium) եւ ո՛չինչ կերակուր չէին {ընդունում}, բացի լոկ հացից եւ ջրից, մինչեւ որ ընտրութիւնը

պէս մարդկութեան փրկչի։ Այս Քրիստոնեայքը խաչ չէին {ընդունում} ) եւ եթէ հանդիսաւոր օրերում հարկաւորում էր անպատ

ործելով այս միտքը՝ նոքա ամենայն իշխանութեան հիմք {ընդունում} են թագաւորութեան մէջ այն, ինչ որ ասացին XVIII դա

Դուք ինքներդ, Պարոննե՛ր, դուք ինքներդ, որ այժմ {ընդունում} էք Յիսուսեանները, կը զղջաք, բայց գուցէ թէ ուշ լ

լ, որ Յանսէնական էին անուանւում նոքա բոլորը, որ {ընդունում} էին մաքրեալ հաւատալիքը՝ հերքելով այն ամենայն, ի

մ կանգնեցան։ Եւ երբ, հարկադրուելով բռնութենից, {ընդունում} էին կոնդակը, բողոքեցին դէպի մի գալոց ժողովք, որ

ատերը մեռանում էին առանց հաղորդութեան, բայց չէին {ընդունում} Unigenitus կոնդակը իբրեւ կրօնական հաւատալիք։ Յան

ութիւն ստացուեց, թէ 300 ընտանիք կաթոլիկութիւն են {ընդունում}: Նրանց այստեղի համերկրացիները կարողացան ետ պահել

նք լսում նորան առանց վեվի։ Պ. Պռօշեանցը նոյնպէս {ընդունում} է այս, թէեւ վեվի տեղ ու գործ ածելով, ինչպէս, բ

այտառակել): Եւ այդ մարդը, որ առաջ այնպէս սիրով {ընդունում} էր Սօսի առաջարկութիւնը, սրտանց երդնում էր, որ ն

քն նոքա իրենց ազդեցութիւնը անում են ազգերի վրայ. {ընդունում} ենք, բայց ինչ է մեր պաշտօնը: Ի՞նչ է քաղաքակրթու

ամ մի գաղափար, որի այլաբանութիւնը վերջի սերունդը {ընդունում} է պատկերաբար, առանց նոցայ մէջ թաքնուած ճշմարտութ

կ քաղելու: Մենք այդ լոյսը կամ կրակը Արագածի վրայ {ընդունում} ենք որպէս իրողութիւն: Բայց սակայն, դժար է այժմ

եան արժանի թղթակցութիւնք: Ցիմմերմանը, այո՛, չէ {ընդունում} մեսմերականութիւնը, կամ " ինքնակիզութիւնը " եւ չէ

նակների որդին: Պարէտը եւ Սօսը գուցէ իրենց սրտում {ընդունում} են Վայկունի խօսքերի ճշմարտութիւնը, բայց վախենում

: Արշամը իր սերունդի երեւեցուցիչն է. նա ոչ միայն {ընդունում} է այդ դառը խօսքերի ճշմարտութիւնը, այլեւ դատապարտ

րը: Մոծակն ի՞նչ է, որ մարդ նորա կեանքը սորուի: {Ընդունում} ենք, մոծակը մի զզուեցուցիչ եւ խայթող միջատ է եւ

։ Թէ որ մի ընկերութեան մէջ փարայի եւ գռօշի սիքան {ընդունում} են եւ ճանաչում են, ու Չելլինու հրաշալի գործերի հ

խտումը, կամ, ընդհակառակը՝ այդպիսիների փոխադարձ {ընդունումը}, կարող է հասցնել միայն ցանկալի արդյունքի: Ինքնի

որեւէ կարծրացումից կամ բորբոքումից գերադասում են {ընդունված} գծից շեղվելուն: Բայց այդ մարդիկ պատկանում են բաց

գաբարձու մարդ չունենանք այս բանին, մեր խնդիրը չի {ընդունվելու}, մանավանդ որ պատճառը պատրաստ է: Վասն որո ովի՞ն

ը, որպէս նախադաս, խնդիր է լինում, ներկումից չէ {ընդունվում} որպէս առանձին առնված բայ եւ ներկումը նորան խնդիր

իս դժոխքումը: Այս օրագիրը դժոխքի մէջ յայտնի է եւ {ընդունւում} է որպէս պաշտօնական: Նորա մէջ, խաւարի որդին իւր

կէին Կարգի կամքին։ Այս պատճառով մեծ զգուշութեամբ {ընդունւում} էին այս աստիճանակարգի մէջ միայն այն մարդիկը, որո

Սորանից այսչափ միայն գուշակում ենք, թէ այդ բանը {ընդունւում} է որպէս մի հաշտեցուցիչ արարողութիւն եւ թէ երեխայք

դիհը քաշի, տասը մարդ գեղիցը քու դիհը կը պահեն, {ընդուր} որ գիտեն, թէ դու ինձանից լաւ ես. քեզնից խէր կը

րանի եւ Լիխուտինի գրքի մասին: Ի դեպ, այդ գրքերն {ընդսմին} վերադարձնում եմ: Ես քեզ խնդրել էի Շլոսսերը կամ Մ

ալ. Այլ նա խուսել ճգնի յիմ ձեռաց, Եւ {ընդվզեալ} ամբառնայ զձայն, Եւ ի դարպաս ձգտեալ պարտիզի

ւխտել էր անխաբ Չսխալուել մեղկօրէն, Ուստի յախուռն {ընդվզմամբ} ` Մէջքի վրայ տեղն ու տեղ Կոյսին զարկում է գետին Հ

ւթեան ատենին երկու տեսակ հանդերձից նկարագրութիւնը {ընելէն} ետեւ, մէկովը ֆօպլասին, միւսովն ալ թառթիւֆին ուն

երկ վարագոյրը տարին տասներկու ամիս քաշուած, մտիկ {ընելով} գլուխնիս դդում դարձաւ... Քաջութիւնը Մխիթարեան հա

այն կողմերն ենք եւ ոչ իրենց տրամաբանութեանցը մտիկ {ընելու} գլուխ ունինք: Մեզի պէտք եղածն ու ազգային իրաւուն

Խօսքերնիս " Ընծային " չէ, վասնզի այն պատիւն անոր {ընելու} միտք չունինք եւ ուխտիւք կը խնդրենք, որ անոր նման

չի հատնում. մի տունն ա նրանն ըլնում. ես էլ, որ {ընենց} տուն ունենայի, էն աղեքանց ոտը կը պաչէի, իմ տանս

ն մի տան տասը տասնըհինգ տընուոր կըլնին վեր եկած, {ընենց} տուն չի ըլնիլ սրանցում որ էս իրէք օրը իրան տարեկա

ամախոհի մը Վենետիկէն փախուցած աղջկանը պատմութիւնը {ընենք}: Երրորդ՝ արտօնութիւն կը տա՞յ, որ այն աղջկա

ներէն ծածուկ) տպուած շինծու անցագրին պատմութիւնն {ընենք}: Չորրորդ՝ արտօնութիւն կը տա՞յ, որ ատեն անց

արած տուգանաց հաշւոյն հետը անուրանալի պատմութիւնն {ընենք}: Հինգերորդ՝ արտօնութիւն կը տա՞յ, որ դատարկ

ութիւններովը ու մսխած ստկին հաշիւն ու պատմութիւնը {ընենք}: Վեցերորդ՝ արտօնութիւն կը տա՞յ, որ Մխիթարե

ւսովն ալ թառթիւֆին ունեցած նմանութեան պատմութիւնն {ընենք}, ու այս օրուան ունեցած իր պատուաւոր եւ Առաջակայ

իրենց ըրած անզգամութեանց մանրամասն նկարագրութիւնն {ընենք}: Բայց մենք այսպիսի խնդիրներու մէջ մտնելու եւ

եպտիցիզմի արած ազդեցութիւնը: Մենք աջողութի՛ւն եւ {ընթա՛ցք} ենք մաղթում այդ երկնային դեսպանին: Պ. Պռոշ

եամբ, Ուստի ըմպահկեալ յահուր Ձիախրոխտ {ընթադրութեամբ} Զարկուցանէ զանշաղախն Յորսայս անդէն առ

. ըստ որում այսպիսի մեծակշիռ գործի մեջ թեթեւաբար {ընթանալ} աններելի է եւ Ձեզ, որ առաջարկում եք, եւ մեզ, ո

ելով որպէս իրողութիւն: Այո՛, չկարէն իսկ այլ ազգ {ընթանալ} եւ զզայրոյթ սրտից իւրեանց բռնադատին եղջերուաքաղօք

տ, ամենայն առողջամտութեամբ հարկադրուած ես այդպէս {ընթանալ}: Ճշմարտութիւնը աւելի շուտով ըմբռնելի է լինում ան

, երբեմն զանազան հանգամանք ստիպում են մեզ այլապէս {ընթանալ}, քան թէ ցանկանում էինք: - Մարդը կորուսանում

զատութեան կնիքը ճակատին, արձակ համարձակ կարող էր {ընթանալ} այն տիեզերական լապտերի լույսով, որի իւղը էր Փրկո

րեալ ի վարանս տարակուսի]. մի՞թէ չունիցի իրաւունս {ընթանալ} զնոյն՝ որ [բաց եւ արձակէ] առաջի նորա, մի՞թե ուր

թէեւ յօտարութեան վայրի] նոր ուրեմն շնորհեցաւ զհետ {ընթանալ} նոցա, թերեւս եւ շնորհեսցի Ամենակալ Տեառնէ՝ եթէ

րութիւն ժողովրդականացն առ հասարակ, [հարկ էր ապա] {ընթանալ} [նոցա զայն ճանապարհ], զոր ընթացան ցարդ ամենայն ք

առ որով պաշտի համառօտութիւն բանից՝ հանդարտաքայլ {ընթանալ} ընդ ոսկեղէնս դար, թերեւս՝ եւ հանգուցանել եւ սփո

բազմաց ի թարգմանութեան մասին, որոց գայթ ի գայթն {ընթանալ} ի գիտութիւնս Հայ եւ Ռուս լեզուաց եւ չէ անօգուտ գո

ման մասին, տխրում եմ, որովհետեւ նա, որ անհապաղ {ընթանալով} Ս. Ի. Ժոֆրուայի ուղիով - Կ. Ռուլյեն - օդընտելա

րստութենից, եւ առանց մարդկային սրտի զգացողութեան {ընթանալով} ձեր դստեր եւ փեսայի հետ, նոցա հոգու անդորրութիւն

ցող լինէին, թէ Մանուշակը ինքը չէր մեղաւոր այսպէս {ընթանալով}, այլ այն բարբարոսական սովորութիւնը հայերի մէջ ին

անայ զխորհուրդ՝ զկեանս դաւաճանել զսրբոյն (զմօրն {ընթանալով} ճանապարհ) եւ գաղտ արբուցեալ Սրբոյն դեղ մահու՝ լ

փասիլկան չառածը, սպասում եմ գրիդ, որ այն կերպով {ընթանամ} նորա հետ: Ուրիշ բան չունիմ առայժմս գրելու, պ

անութեան եւ գժտութեան արատը, եթէ նոյն ճանապարհով {ընթանայ}, որով գնում են նորա ընտիր որդիքը, ճշմարտութեան

խօսելիքը վերաբերւում է դաշտային հողին, ուր պիտի {ընթանայ} երկրագործութիւնը: Պիտի իմանաս, որ գեղի եւ քաղաք

ը, կործանեցիր նորա տաճարը, եւ ահա ամենայն բան կ' {ընթանայ}, ինչպէս իւղած ճախարակ: Բռնութիւնը աննկարագրելի

ներին) կէսքն փափաքեալք աջոյ կողմանն գրո՛հ տուեալ {ընթանային} 'ի հօտ ոչխարացն ժամանել. եւ այլք ընդ դասակս այծե

օք առ ի նմանէ: Երանի թէ ողջոյն օրագիրք մեր նովին {ընթանային} կանոնօք, դնելով առաջի Հայկական ազգին մաքուր, որ

ւ գոհութիւնք առ աստուած ՚ի քրիստոնէական եկեղեցւոյ {ընթանան} զմահմեդական թագաւորէ, եւ յետ այսր ամենայնի, այ

եւին այն սրտով եւ այն ջերմեռանդութեամբ, ինչպէս կ' {ընթանար} այն դիպուածում, եթէ այդ գործը վերաբերուէր մասնաւ

Պաշտում է անանց Իր սէրը ձօնած ` Երկնքում ահա {Ընթանում} է նա, Աստղերի շարքում Բոցավառ փայլում "... -

ներգործել խելացի մարդը: Կոմս էմմանուէլը ոչ թէ չէ {ընթանում} այսպէս, այլ իւր տարապայման համարձակախօսութեամբ ա

, թէեւ նեղ եւ փշալից, այլ ի վերայ այսր ամենայնի {ընթասցուք} ընդ այն, ընթացուսցուք եւ զազգային խնդիրս, օ՜ն յ

նպատակին հասանել: Տեսաւ կարդինալը, որ բանը ծանր {ընթաց} է, ինքն եւս սորանից յարմար միջոց կարող չէր գտանե

ց: Ժամանակը մի անգամ է անցնում, եւ նա, որ {ընթացակից} չէ նորան, յետ է մնում: Մեք կարող ենք բռնել ժամա

ենքին, որոց ի խելապատակս գուցէ գործարան, մտաց, {ընթացակից} լինին յաւիտենական ծերունւոյն: Այլ հոգեւորք մեր ս

աջ վարել եւրոպական երկրորդ դասակարգի վարժարանների {ընթացակցութեամբ}: Օգուտը մի վարժարանի, որ հիմնուած էր այլ կ

[հարկ էր ապա] ընթանալ [նոցա զայն ճանապարհ], զոր {ընթացան} ցարդ ամենայն քրիստոնեայք, թարգմանեալ զսուրբ մատե

ճարել։ Յիսուսեանք միանգամայն ջոկ ճանապարհով {ընթացան}. նոքա սկսեցին քարոզել Աւետարանը այնպէս, որ արդէ

ին շրջանկատ եւ առողջամիտ Եւրոպացոց անմոլար շաւղօք {ընթացեալ} տեսանեմք զքարոզդ նոր հայախօսութեան, որոյ [մի միա

Ժողովուրդն առ հասարակ ըստ հարկին պահանջման բնական {ընթացեալ} կանոնիւք վարեցաւ աշխարհիկ զարդիս կոչեցեալ նոր հայ

զեկեղեցին Հայոց, բայց եւ ոչ գովեմք զայրն այդպէս {ընթացեալ}: Ինձ թուի, թէ առ ի ոչ անիրաւել առ Մխիթար հաւատա

, որ վերջին տեսաւորութեան ժամանակ շատ քաղաքավարի {ընթացել} էր, գնաց Մակաօ քաղաքը։ Այնտեղ փորեց, հանեց գեր

ստիպեալ ի փութացուցանելոյ ըստ կարի զդանդաղութիւն {ընթացիկ} գործոյն, քան յարգելով զխնդիրն, յանձն առի զայն ե

թյամբ ես ձեզ կհաղորդեմ մի կրճատ քաղվածք խմբագրի՝ {ընթացիկ} մայիսի 30-ին հրատարակված ծրագրից եւ թույլ կտամ ին

ութիւն նորին բարձր սրբազնութեան ունի թողուլ առանց {ընթացից} մինչեւ գործն ծագեալ ըստ անձամբ կարգադրութեան նորի

անվեհեր Հաննիբալ: Հետեւանք այդօրինակ բռնաբարական {ընթացից} մերոցն ընդ հարազատ լեզու ժողովըրդեան զի՞նչ. այդպ

խալին յոյժ, եւ թէ ո՞րչափ հակառակ էին ընթացք սոցա {ընթացից} թարգմանչաց կամ այլոց ժամանակակցաց նոցա, ցուցանեմ

[տկարամիտ համբակս կոյր զկուլայն] զհետ միտեն նորին {ընթացից}: Աղաչեմք զառողջամիտ ընթերցանելիսն, յորոց [ի ձեռ

ւան ջամբեալ զ՚ճաշակ... Մնա՛ դու հետ Թորգոմայ ես {ընթացիցս} տաց հորդան Մէտ ՚ի կշիռ զուգաչափ կիսեցից զայս

պէս թէ նա միայն էր Հայոց հոգեւորների մէջ, այսպէս {ընթացող} ։ Ինքը՝ հեղինակը եւս ուրիշ գաղափար չէ թողել մեզ

ց, այլ ի վերայ այսր ամենայնի ընթասցուք ընդ այն, {ընթացուսցուք} եւ զազգային խնդիրս, օ՜ն յառաջ, որքան եւ որչափ ն

, աստուածաբանականք եւ բարոյականք, այլ մեք յառաջ {ընթացուսցուք} զկարգ բանիս: Զոսկի դար մատենագրութեանս՝ իմա

նայնի մարթ է հասնել միայն, առ խարխաբ զժողովուրդն {ընթացուցանելով} ի տգիտութեանն աղջամուղջ գիշերի: Զարդիս խօսիմ ես

յդ շատ փոքր էր, այլեւ թող իւր գործերը եւս յարմար {ընթացուցանէ} միշտ իւր քարոզութեանը, ապա թէ ոչ, երեխայն իսկոյ

պէս զի հրամայեալ լիցի տալ գործոյն իմոյ զպատկանեալ {ընթացս}, որով հայտնեսցի ինձ ապագայ վիճակ իմ այս է կամ ըն

ն կացցեն ջահք փայլուն, Զի յաշխարհի մի՛ յիւր {ընթացս} դեգերեսցի վայրապար։ Խի՜ղճ ազդեսցէ գո՛

յկաբանութեան, քանզի եթէ յայս կէտ ուղղեալ էր զիւր {ընթացս}, որ զնորախօսութիւնն քարոզ էր, սխալէր չարաչար,

ազումս] անգործածական բառից, շարունակելոց յողջոյն {ընթացս} գրուածոյն իբրու ընդ մի օղ շարեալ, առ եւ ո՛չ մի հ

ո՛չ միայն զմասնաւոր ինչ ստութիւն, այլ ի բովանդակ {ընթացս} բանին զամբողջ առասպելս, հռովմէական եղջերուաքաղս

ություն առնես: Սրբազանի գործերը մի կտրողական {ընթացք} չունեցան մինչեւ այժմ, օրըստօրե սպասում ենք հրամա

րծերը այժմ Ձեր հոգաբարձությամբ կարող են արժանապես {ընթացք} ստանալ: Շնորհավորում եմ Ձեր պատվանուն քաղաքաց

խնդրելոյ ի Թադթէոս եպիսկոպոսէ, զի մի՛ շփոթեսցեն {ընթացք} գործոյն եւ անախորժութեանց յարիցին պատճառը: Իս

կնից:: Մեծապէս ցաւ է՛ ինձ, զի դատաստանական {ընթացք} տեղւոյս չեն ըստ Լոնդոնի, այլ համրաքայլ յոյժ: Ա

ս քանիս արտաքոյ Ռուսսիոյ եւ որովհետեւ բռնակալական {ընթացք} Թադթէոս եպիսկոպոսի Բեկնազարեանց զգենուն զնոր իմն

երայ Պ. Խ. մի փոքր հանդարտեց եւ, բոլորովին այլ {ընթացք} տալով խօսքին, շարունակեց. - Մի՛ բարկանար,

ր Մարգարէի փոխանորդ, Աստուծոյ առաջեւ պարտական էք {ընթացք} տալ օրինապատշաճ ազատութեան: - Մեղայ, մեղայ

ւն, եւ ամենայն մարդ, որ կարող էր որեւիցէ կերպով {ընթացք} տալ ազատութեան, արժանի՛ եւ արժանի՛ է մեծ շնորհակ

անմեղ սիրահարք եւ վախճանը գործի, մի փոքր այլապէս {ընթացք} տալու համար, կատարուած աւելի կոպիտ եւ անբնական կ

արող են եւ պարտական են միայն ուղղութիւն, զարկ եւ {ընթացք} տալ այդ մեքենային: Մեր ազգութեան մեքենան ջար

պիտի յարի ձեզ, որովհետեւ կեանքի հոսանքը միայն մի {ընթացք} ունի՝ դէպի յառաջ: Յառա՜ջ... Այնտեղ միայն

կար: Վաճառականութեան մէջ շահը եւ օգուտը, ո՛րքան {ընթացք} եւս կատարէ, ո՛րքան զանազան շրջաններ առնու, ի վե

հասարակութեան ընդունելութեան հետ, կարո՛ղ են մեծ {ընթացք} տալ թատրոնին: Յոյս ունենք, որ ազգը չզլանայ

պի նոցայ ուղղել մեր առ ի սրտէ շնորհակալութիւնը եւ {ընթացք} ու յաջողութիւն մաղթել իւրեանց չնաշխարհիկ ասպարէզի

իւն! Եւ ի՞նչպէս կարելի է պահանջել, որ ժողովուրդը {ընթացք} տայ այսպիսի մատենագրութեան, ընդունի նորան սիրով

ելով կէս մի կորցնում է իր նախաշաւիղը, կէս մի այլ {ընթացք} է բռնում, կէս մի կանգ է առնում, կէս մի վազում է

ւթիւնից, այնպէս եւս մարդկային կեանքը աւելի յաջող {ընթացք} կ՚ունենայ, եթէ այն ռազմական փիլիսոփայութիւնը ընկ

րտաքսելով իւր սրտից, աշխատի իւր կոչմանը համաձայն {ընթացք} ունենալ: Եւ որովհետեւ նորա պարտականութիւնը շատ մ

մեքենային մի շարժողութիւն եւ դէպի մի նպատակ ձգտող {ընթացք} տալու համար, այս պատուական անձը վեր կալաւ այդ պա

, մեք ճանաչում ենք քո խաբեբայութիւնը, քո արհեստը {ընթացք} չունի մեր մէջ: Ազգասէ՞ր, որտեղից որտեղ, ինչո՞ւ

էսզի, եթէ երեւոյթ է այդ, ապա արիւնը երակներումս {ընթացք} ստանալով, անհետանայ այդ երեւոյթը... բայց ահա

, որ մեր խօսակցութիւնը ստանում է այսպիսի շարունակ {ընթացք}, գոնէ՛ ժամանակը կ՚անցանէ, մինչեւ կինս եւ Մանուշ

ը լցնէ, եւ քեզ դժուար չէ լինելու այսուհետեւ ազատ {ընթացք} ունենալ դէպի ինձ... - Այսուհետեւ հաւատում ե

ր ինչ գրեալ էիք վասն Վահանին, թէ 'ի նմա նշմարիցի {ընթացք} Դիսսերտացիօնին, ծանի՛ր զի այդ մտածութիւն չունի յ

րդ դարու՝ սխալին յոյժ, եւ թէ ո՞րչափ հակառակ էին {ընթացք} սոցա ընթացից թարգմանչաց կամ այլոց ժամանակակցաց նո

ահատակեցաւ ի լուսաւորութիւն ազգին, նսեմացուցանեն {ընթացք} նորա, այն է՝ հերձիչ նորա յեկեղեցւոյն Հայոց եւ ա

ց՝ հիւրասիրութեամբ ընկալանն զնա, ցաւելի էին մեզ {ընթացք} Մխիթարա՛յ Սեբաստացւո՛յ, զայդ ոչ ուրանամք. բայց

բան է, որ Պապերը, տեսանելով, որ գործը այսպիսի {ընթացք} ստացաւ, պիտոյ է ամենայն ջանք գործ դնէին ժողովքի

ջողեցաւ նոցա հրաման ստանալ Աստուածաբանական ուսման {ընթացք} բանալու։ Յիսուսեանք մեծ յոյս չէին կարող ունե

յս կամ այն պատմական դէպքերը եւ ինչի համար այնպիսի {ընթացք} եւ ուղղութիւն է ստացել հասարակաց կեանքը, որի արդ

ը թէ Արշամ, երեք եղբայր են թէ չորս, դորանով այլ {ընթացք} չէ ստանում կեանքը, բայց մենք տխրում ենք նայելով

էս հանելով մի նմանօրինակ բան, պարտական է այնպիսի {ընթացք} տալ բանին, որ տասն եւ ինն դարու մէջ ութերորդ ամե

այստեղ, մեր հատուածի նեղ շրջանակը չէ ներում ազատ {ընթացք} տալ նոցայ: Բայց այսչափ անհրաժեշտ ենք համարում աս

սա է այն կամուրջը, որի վրայով կարող են ազատօրէն {ընթացք} ստանալ մտքերի առ եւ տուրքը։ Անլեզու մարդու վիճակ

ինչպե՞ս արդյոք պիտո է մեկնեինք մեզ այդ լեզուների {ընթացքը}. առնանք զորօրինակ մեր հին լեզուն. նորա տղայությ

զի Ակադեմիայի մեջ ավարտեմ իմ գիտություն ուսանելու {ընթացքը}. հավատացած կացի՛ր, որ այդ բանը ինձ մեծ եւ մեծ օ

նաք, որ ես ազատ չեմ, որ կամեցածիս պես ուղղեմ իմ {ընթացքը}. պաշտոնիս հանգամանքները չթողին ինձ եւ որ չկարծեմ

րձ ", շարադրել հնի քայքայման եւ նորի կազմավորման {ընթացքը}, եւ ըստ հնարավորության, նոր լեզվի երկու կարեւոր

ւոր գիտնական որդիք եւ այլն"։ Հայաստանը գիտէ իւր {ընթացքը}, ուստի եւ չունի ոչինչ ժամանակ, գանգատելու իրաւո

որ մտանելով դաստիարակութեան մէջ, կտրում են նորա {ընթացքը}, եւ մի մարդ, ձեր կերպով դաստիարակութիւն ստանալո

քը հատուցանելով խանգարելու էր իւր վաճառականութեան {ընթացքը}, թէ ագահութիւնը ստիպում էր նորան ձեռքից չհանել ա

մարդիկ, որ արդարացնում էին նորա ոչ թէ միայն այդ {ընթացքը}, այլեւ բոլոր անօրէնութիւնքը, որ գործած էր իւր կ

պատմել էի Պ. Իսահակեանցին աբեղաների անքրիստոնեայ {ընթացքը} Մովսէս Խորենացու խնկելի ոսկրների հետ, իսկ այժմ շ

ն, թէ կարող է մի փոքր մեղմել գերի վարողների կոշտ {ընթացքը} իմ հետ, բայց մի՛ ասա, այդտեղ է եղած իմ մեծ տարա

Չկամիմ դարձեալ մէջ բերել իմ առ ու տրական գործերիս {ընթացքը}, որովհետեւ նոքա ոչինչ յարակցութիւն չունին այն բա

րագործութեան դպրոցների մէջ, աւարտելով իւր ուսման {ընթացքը}, պարապում է ներկայումս առեւտրական գործողութեամբ

Պօլիցմէյստերը ասում է Բէգզադէին, թէ լաւ չէ նորա {ընթացքը} ծառայի հետ եւ թէ այդպիսի խարդախութիւնք կարող են մ

Ազգային պատմիչների վկայելով՝ այսպէս է եղել բանի {ընթացքը}, իսկ այսպիսի երկիւղի համար րոպէական ընդունելութի

ըստ որում, առանց նոցա եւս բաւական ձգուեցաւ բանի {ընթացքը}: Բայց եւ այնպէս, կարելի չէր զանց առնել եւ չյայտ

նորա էական շահը"։ Այսպէս է եղել ազգութեանց {ընթացքը} մարդկութեան ասպարիզում: Մինչեւ այժմ այն ազգութիւ

: Եւ այն օրից, երբ կառավարութիւնքը իւրեանց {ընթացքը} արդարացնելու համար եւ իւրեանց բռնած ճանապարհը ամբ

ն: Եւ այս է պատճառը, որ ծանր է այդ առաքելութեան {ընթացքը}: Չոր չոր ազգութիւն քարոզել, առանց մեկնելու քո ք

լ մի մեծ մարդու մէջ արեան"։ Այս խիստ {ընթացքը} յանկարծ հանդարտեց, Ջերմաջերմ արտօսր երեսին

աբերութեան մէջ: Պարտակա՛ն են նոքա ուղղել իւրեանց {ընթացքը}. մինչեւ այժմ, վարձկան պորտաբոյծ եւ ոչ հովիւ հօտ

սների կամ կիսասիրտ կամ թէ ասել երկդիմի գործերը եւ {ընթացքը}, միւս հոգեւորների վասակութիւնը, որոնց մէջ մեհրո

ութեան տակ եղած եկեղեցականներին, որպէսզի իւրեանց {ընթացքը} յարմարեցնեն այս գաղափարին: Երրորդ, սաստիկ պա

ւունք տալ, իհարկէ մեր պատուելի հեղինակքը իւրեանց {ընթացքը} կը յարմարեն ժամանակի որպիսութեանը եւ կ՚աշխատին այ

դպրութենների շնորհն է։ Եթէ պատուելի հեղինակների {ընթացքը} այսպէս շարունակուի միշտ, ապա եւ Հայերի հոգեղէն կ

մենեւին կողմնապահութեան նկարագրելով Յիսուսեանների {ընթացքը} դէպի Րեննըպօնի ժառանգները, կարո՛ղ էր ըմբռնելի կե

ն 15 [61] Ս. Թագուոր[եանին] ՃԱՆԱՊԱՐՀՈՐԴՈԻԹԵԱՆՍ {ԸՆԹԱՑՔԸ} 1860 -1861-1862 1860 թիւ Պետերբ[ուրգից] ելայ.

գամ մի այսպիսի իրողութիւն բոլորովին փոխում է բանի {ընթացքը}, ա՛յլ ուղղութիւն է տալիս գործին, որով, որպէս մ

ը ընդունելու: Գիտութիւնքը առաջ են գնում եւ նոցայ {ընթացքը} զարմանալի կերպով լծորդուած է իրար հետ: Տեսաբանու

ան տէրութիւն չէ այլեւս " երեմիականով, աւարտեց իր {ընթացքը} անգլիական կառավարութեան ընդդէմ անհիմն զէվզէկութեա

վ արդէն ընդունուած սկզբունքների վրայ առաջ վարէ իր {ընթացքը} թէ ներքին եւ թէ արտաքին գործերի մէջ, վաճառականու

ցնել կամ աւելի փոքր, կանգնեցնել բաների ամենօրեայ {ընթացքը}: Եւ այդ երկու դասակարգն բուռն դրական իշխանութիւն

արդինալը փոխանակ մի կերպով վարագուրելու այս անարգ {ընթացքը} եւ փոխանակ աշխատելու խորամանկութեամբ ձեռք բերել Հ

նչի: Նոքա երբ մտաբերում էին սորա վատթար, անիրաւ {ընթացքը}, եւ նախկին վերակացուի անմեղութիւնը, յիշում էին

վեր կացաւ, երբ որ իմացաւ նորա անպատշաճ վարքը եւ {ընթացքը} եւ նորա յիսուսական լինելը իւր ձեռնարկութեան մէջ,

վէճեր: Թող մեզ խրատ լինի այսպիսի աղուէս մարդերի {ընթացքը}, որ մեք ուրիշ անգամ տեղիք չտանք ստորաքարշ հոգինե

փորձովը խրատուիլ, վերստին շարունակել է իւր խիստ {ընթացքը}: Եթէ նա ասելու է, թէ վերակացուները ինձ ստիպում

նեան խարտաւանակ տումարի ծանծաղներից, ուղղեց նորա {ընթացքը} նո՛յն գծի վրայ, ուր կանգնեցրել էր նորան մեր բազմ

, ե՛ւ աշակերտների համար։ Միւս օրից արդէն ուսման {ընթացքը} ընդունում է մի այլ ուղղութիւն։ " Ռուսերէ՛ն, երե

եւ կառավարիչների ուշադրութիւնը։ Աւարտելով ուսման {ընթացքը} ճեմարանում՝ նա չդադարեց այն լուսաւորութեան աստիճ

արակին, Դորպատ գնալ եւ այնտեղ կատարել իւր ուսման {ընթացքը}, բայց զանազան պատճառներ հարկադրեցին նորան դառնալ

ը այնքան, որ կարողացաւ աւարտել իւր ուսման ամբողջ {ընթացքը} անցեալ 1857 թուականի Մայիս ամսումը։ Նորա ազգա

ելով ամբողջ վեց տարի, երբ աւարտում էր իւր ուսման {ընթացքը}, միտք ունէր պատրաստուել բժշկականութեան Վարդապետի

գամ խօսում էր մեր հետ այդ մասին դեռեւս իւր ուսման {ընթացքը} աւարտելուց մի տարի յառաջ, երբ բնակւում էինք ամառ

թռչում եւ անցանում է համալսարանի բովանդակ ուսման {ընթացքը} մի քանի ուսանողների պարապ գլխից, հետքը մինչեւ ան

հաշուեցին, թէ քանի՞ ժամանակում կատարում է նա իւր {ընթացքը} արեգակի չորս կողմով: Ֆրաունհոֆերի հեռադիտակը գտա

- Ես ճշմարիտ եմ ասում, որովհետեւ քո գործերի {ընթացքը} շատ արագ է: - Ձեր մռայլութիւն, կանայք չեն ս

ւնի այս բոլորը․ ես ոչինչ բան չեմ հասկանում․ եւ քո {ընթացքը}, ախոռի հանդերձանքը, այժմեան խօսակցութիւնդ, իմ

րութեամբ կապում էր ազգի կամ քաղաքի յառաջադիմաթեան {ընթացքը}: Խօսակցութեան ձայնը սկսանում է այնուհետեւ բարձրա

նուէլը անձնատուր եղած մելամաղձութեան, ուղղում էր {ընթացքը} դէպի իւր օթեւանը: Պ. Յովնաթանեանցը, որպէս

, որպէս թէ այս շուտութենովը կարող էր եւ ժամանակի {ընթացքը} շուտացնել: Մայրը, խօսելու ժամանակ Մանուշակի

, երբէք զարմանում չենք, որ գործերի ծուռ ու սխալ {ընթացքը} հասուցել է եւ մի վնասակար նպատակի։ Բայց այդ վնաս

ւանուած, " Աբեղայական " Աստուածաբանութեան ուսման {ընթացքը} ձգւում էր մինչեւ չորս տարի։ Յիսուսեանք անուանում

ն քարոզիչք, որ հասկանում էին ժամանակակից գործերի {ընթացքը}, դուրս դրեցին Քաղաքական սկիզբն ըստ ամենայնի հակա

ուլտէտները, դատապարտելով Յիսուսեան աբեղաների այս {ընթացքը}, պահանջեցին, որ աքսորուեն Յիսուսեանք Ֆրանսիայի

ր Յանսէնին այն պատճառով, որ վերջինս նորա գործերի {ընթացքը} անուանել էր Մաքիաւելական եւ դատապարտել էր նորան ի

ններին։ Րիշիլիէի մահից յետոյ Յիսուսեանների գործի {ընթացքը} դէպի Մազարինի Կարդինալը մնաց միօրինակ, ինչպէս էր

նդհանուր կարծիքը ուղղուած է դրանց դէմ, եւ մտքերի {ընթացքը} խոստանում է նոր արհաւիրք: Յամենայն դէպս, եթէ հա

եւ առաջադիմութեան վրայ, գոնէ կը դանդաղեցնէ նորա {ընթացքը} ։ Կան բառեր կամ ձեւեր, որ Արարատեան Հայն է մշակե

ը մեր տկարութիւնը, երբ չենք կարողանում մեր խօսքի {ընթացքը} կտրել, երբ բանը գալիս է լեզուի մշակութեան։ Հ

ն ստանում Սօսը կամ Վարդիթերը: Այս գործի մէջ բանի {ընթացքը} առաջ է դնում առանց Սօսից եւ Վարդիթերից կախում ուն

ւթիւնքը (թէեւ չլինէին լա՛ւ էր), որովհետեւ բանի {ընթացքը} վնաս չէ կրում: Գեղամ է եղել Սօսի եղբայրը թէ Արշա

յ այդտեղ, որ խանգարում է տնտեսական կեանքի բնական {ընթացքը}: Թէ այսպէս եւ թէ այնպէս ողբալի բան: Երեւի

արելով առայժմս այսքան խօսքը, կտրում ենք մեր ճառի {ընթացքը}, ձեռք զարկած լինելով մի տեսութեան նոր լեզուի մշա

Երեւի ռնգեղջյուրի վերաբերյալ գրություններն արդեն {ընթացքի} մեջ են. այս մասին կասես տեսակցության ժամանակ:

րեան հետ, եւ թէ նա, իւր պարտապահանջների ապօրինի {ընթացքի} պատճառով հասել է մեծ վնասի, որ դուրս էր բերում հ

ող է մնալ Հարաւային Ամերիկայի ` մինչեւ այժմ բռնած {ընթացքի} հետ: Բայց, չնայելով այս բոլորի վերայ, քիչ

երբ ժամանակ չունի կամ չկամի քննել իւր գործը, իւր {ընթացքի} ուղղութիւնը, այնտեղ չէ երեւում այն վիհը, որի մա

տնտեսական յեղափոխութիւն, իւր մինչեւ այսօր բռնած {ընթացքի} մէջ, եւ մինչեւ չդիմէ դէպի բնութեան գոգը, յառաջա

անակ, ուրիշը կարօտ է նորան: Մանր վաճառականը իւր {ընթացքի} մէջ կարօտ է մեծ վաճառականին, զանազան միջնորդական

րդիկ, որ յանձն առնուն հրատարակել պ. Այվազովսքիի {ընթացքի} եւ գործերի պատմութիւնը այն րոպէից, ուր դադարում

մարդը (որի բարոյականութեան եւ մինչէ այժմ ունեցած {ընթացքի} վերայ ոչ ոք համարձակութիւն չունի արատ շփել), իր

ն է, որ նա միտ չդնելով ժողովրդի տհաճութեանը նորա {ընթացքի} վերայ, մի այնպիսի մարդ կարգեց վերակացու գործարան

նել կամ ոտք լիզել օգտի ակնկալութեամբ, սակայն ձեր {ընթացքի} մէջ տեսանում եմ մի վերին աստիճանի տմարդութիւն:

այստեղ երկարաբանել Աւետիքի հալածասէր եւ բարբարոս {ընթացքի} վերայ, չկամինք յիշել, որ նա խաբեբայութեամբ կամե

ճառ, Մխիթարեանք իւրեանց բոլոր գործողութենների եւ {ընթացքի} մէջ արդարացնում են եւ իրաւացնում են նորա խօսքերը

ւնր չնչին բաներով։ Զորօրինակ երեք տարեկան ուսման {ընթացքի} մէջ միայն երեք կամ չորս օր կարելի էր Աստուծոյ վեր

ել այս բաները, բայց Պարլամենտը, չ'նայելով գործի {ընթացքի} վերայ, ատելութիւն ունենալով դէպի Պրօտեստանտները

ութիւն եւ ճարտարութիւն, ուր պիտի որ գործի ամբողջ {ընթացքի} մէջ շարված թելերը աւելի ճարտարութեամբ, աւելի հնա

, թէ մենք կանգնած չենք, այլ գտնվում ենք անդադար {ընթացքի} մէջ, մեր կարծիքով՝ դէպի առաջ։ Յայտնի է, թէ այ

այս դաւաճանութիւնը եւ կապուած լինէր վիպասանութեան {ընթացքի} հետ որեւէ կապով: Փափակի յայտարարութիւնն է բոլորը

ութիւն ու ճարտարութիւն, ուր պիտի որ գործի ամբողջ {ընթացքի} մէջ լարուած թելերը աւելի ճարտարութեամբ, աւելի հն

հարկադրում էր սոցա պարիսպ քաշել ճշմարտութեան ջրի {ընթացքի} հանդէպը, ապա թէ ո՛չ, ամենեւին հակառակելու տեղիք

ասակը համեմատելով կենդանական թագավորության հասակի {ընթացքին}, տղայություն կամ մանկությունն է այն հսկայամարմին

եր գործերի կամ լավ ասել ազգային գործերի առհասարակ {ընթացքին}: Ես մինչեւ այժմ սպասում էի Ձեզանից իմ նամակի պատ

րովհետեւ խափան է լինում մինչեւ անգամ միջակ նաւերի {ընթացքին}: Օդը այդ քաղաքի բաւական լաւ է եւ բաւական մաք

, ունի անհամար պայման. Նայելով նորա դուրսի {ընթացքին} Ուղիղ բան ասել է անհնարին։ Շատեր

ու մէջ: Այո՛, - ասաց նա, նայելով իւր արտասուքի {ընթացքին}, - թէպէտ եւ ասում են, որ արտասուքի թափուիլը թեթ

մութեան երդումը՝ առանց երկբայելու, թէ " այսպիսի {ընթացքին} երիտասարդ արքայազնի պիտոյ է հաւանի թագաւորը եւ տէ

եններից, իւր ներգործութիւնը յարմարում էր գործերի {ընթացքին} ։ Այս կերպով ահա՛ լրտեսութիւնը եւ ստրկական կոյր հ

րժանաւորութիւն, որի պաշտօնը էր, նայելով աստղերի {ընթացքին}, մեկնել երկնքի կամքը, որ Կայսրի հայրն էր համարւ

կներում եւ գնում են՝ հետեւելով խորհրդական գետերի {ընթացքին} անծանօթ ազգերին Աւետարան քարոզելու։ Բայց Կարգի հ

հրդով, թէ թագաւորի մահը արգելք չէ իրաւադատութեան {ընթացքին} ։ Մասնակից էին այս տխուր արարողութեանը բոլոր աբեղ

փտածները, որ մինչեւ այժմ եւս արգելք են եղած ազգի {ընթացքին}, պիտի մերժենք եւ դատապարտենք: Օրէնքը պատժ

Պոլսի՞ վերայով թե Լոնդընի՞, այդ կախված է գործիս {ընթացքից}: Առայժմ այստեղի ծայրագույն դատարանի մեջ (Սու

Անգլիոյ մէջ որեւիցէ մի ձեռագործի ընկնելու կամ {ընթացքից} զրկուելու հետ կապակից է բիւրաւոր անհատների թշուառ

րութիւնը թոյլ է լինում, մանաւանդ երբ ամբողջ բանի {ընթացքից} մի կտոր է դուրս բերւում: Գոնէ՛ մենք աւելի աջողակ

ւն պատճառեց: Այնուհետեւ, մեր տեսակցության հարցի {ընթացքն} ինձ հույս ներշնչեց, որ շուտով կրկին կգրկեմ ձեզ ե

ուրճը ձեռքն առած անաչառապէս փշրում է շատ զարտուղի {ընթացքներ}, ամենեւին չնայելով մի քանի սեւերես ամբարիշտների

նդերձ, այդքան գումարով գնալ եւ գալ, նա այդ յուր {ընթացքով} հայտնի ցույց է տալիս, որ ոչ ոտքը դուրս է դրել Ռո

չինչ սուտ չկայ նորա ասածի մէջ, երկրորդ՝ ձեր այդ {ընթացքով} ցոյց էք տալիս ձեր թուլութիւնը Հայկական դպրութեան

նքը՝ հեղինակը եւս ուրիշ գաղափար չէ թողել մեզ իւր {ընթացքով} զանազան հայաբնակ տեղերում, ուր եւ մեք պատահած են

ատուութենից ազատութեամբ։ Կտրիճ Ծերակոյտը այս իւր {ընթացքով} բորբոքել էր Հռովմի որոտալից փայլատակները։ Պաւլոս

, որ ընտրւում էին Հոգով սրբով, իւրեանց անսխալելի {ընթացքով} կարող էին գայթակղութիւն պատճառել ազգերին, որոնց

ւ նա հզօր քաղաքականութեան հետ, որ արդէն պատմական {ընթացքով} ստացել էր իւր կատարելութիւնը։ Հզօր քաղաքականութի

եցին Ղազար Փարպեցու պէս մարդուն, եւ իւրեանց յիմար {ընթացքովը} յուսահատութեան մէջ սպանեցին Խոսրովիկը (տե՛ս Ղազար

ալվեցի 14-ի առավոտյան. ես հո չէի կարող երեք օրվա {ընթացքում} պատրաստել հաշվետվություն, Դուք նույնպես չէիք կար

թյան պարզությունը եւ բարությունը, երկար ժամանակի {ընթացքում} քողարկել են իրենց կեղծավորությունը սուտ ճգնավորի

աղաքակրթությունից: Այդ ժողովրդի գոյության ամբողջ {ընթացքում}, - ժողովրդի, որ փարավոններից մինչեւ այսօր այդպե

բայց եթե նրա (Տարոնի բարբառի) մեջ կան ժամանակի {ընթացքում} մշակված, մեր արդի պահանջներին համապատասխանող նոր

ա է գտնվել, մինչդեռ իր ներկայացուցչության ամբողջ {ընթացքում} մի անգամ է խոսել եւ այն էլ բարապանի հետ, որպեսզի

ը սաստիկ տկարացաւ իւր ուսումնական ասպարէզի առաջին {ընթացքում}, այնպէս, որ անհնար եղաւ նորան, տարու վերջումը

այդ աղբիւրը, եւ այժմ մնում է մեզ յառաջ խաղալ մեր {ընթացքում}, հետեւեալ գլխին պահելով խօսել բուն Մխիթարեանց լո

նքը եւ նոյնիսկ ` ատելութիւնը: Երկու տարուայ {ընթացքում} Կանոնադրութեան բնական յաջողութիւնը, սրա շնորհիւ

նրա մէջ այնպիսի բաներ, որոնց դէմ վերջին դէպքերի {ընթացքում} շարունակում էր բողոքել ազգը: Այս կարծիքը հա

եւ տհաճութեան մի լոկ նշմարք անգամ չէ տեսնում բանի {ընթացքում}: Յանկարծ լսւում է Փափակի յայտարարութիւնը, որ աւ

, հիանալի եւ սրտաշարժ տեսարան: Էգուց կուղղեմ {ընթացքս} դեպի հավիտենական քաղաքը: Այս Հռովմը փորձանք դարձ

րեցաւ ժողովն, կարեմք հաւաստեաւ ենթադրել, թէ յետ {ընթեռնելոյ} եւ ի միտ առնելոյ զամենայն, որ ինչ բովանդակիւր ի

ռաջին անգամ է], զի Ազգ հայոց [ի լեզու հասկանալիք {ընթեռնու} եւ [տեղեկանայ իւրոցն] պարտականութեանց իւր առ [անձ

րգմանօրեն ըստ կարի ճիշտ զերկրորդ զթուղթն եւ իբրեւ {ընթեռնուի} զայն ի լեզու ֆրանսիական, ասաց ցիս, թէ մարթ է զթ

ասնութեան զբովանդակութիւն գործոյն, խնդրեաց յինէն {ընթեռնուլ} թարգմանօրեն ըստ կարի ճիշտ զերկրորդ զթուղթն եւ իբր

արժանի պատասխանը, բայց մեզ չյաջողեցաւ տեսանել եւ {ընթեռնուլ}: Խօսելով այսքան հոգեւոր վիճակից մարդերի վերա

եր անկիրթ եւ վայրենի, հազիւ ուրեմն կարող գրել եւ {ընթեռնուլ}, շատ ա՛յն է՝ առանց զընթերցեալն հասկանալով, թշն

զայս պատիւ: Բարւոք առնէր Այվազովսքին, եթէ հաճէր {ընթեռնուլ} զմանրամասնութիւն հրաշափառ խայտառակութեանս, յեկեղ

եթեթ, թոյլ եւ ամենացած գործը։ Պատահեցաւ ինձ եւս {ընթեռնուլ}, որի բովանդակութիւնը այս էր, թէ այս ինչ պարոն Թ

քեզ ո՞րը պատմեմ: Այս բոլորը դու կարող ես լիովին {ընթեռնուլ} աշխարհի պատմութեան մէջ: Այժմ ես մի նոր անցք պատմ

լիճը մինչեւ առաստաղը: Եթէ ձեզ պատահել է երբեւիցէ {ընթեռնուլ} հայր Բուզենբաումի, Յիսուսեան կարգի աստուածաբանի

ճանաչել նորա անձը, ուր ժողովուրդը իրաւունք չունի {ընթեռնուլ}, քննել եւ հասկանալ Սուրբ գիրքը եւ հարկադրուած է

դպրութեան մերձենալի ամենայն հայոց, որ գիտէր գէթ {ընթեռնուլ}, այլ այսպիսի կարծիք պէտս ունին մեծամեծ փաստից եւ

ունս պահանջելոյ, եթէ միայն մեք պահանջէաք ի նմանէ {ընթեռնուլ} զգրուածս մեր), զի գրուածքն մեր լիցին նմա հասկան

ի հիմնաւոր կրթութիւն. հազիւ թէ կարողացաւ գրել եւ {ընթեռնուլ} ուսանել, ինչպէս վկայում է Պետրոս Րիբադայները, ո

Լօյոլան ոչինչ ուսումն չունի, հազիւ գիտէ գրել եւ {ընթեռնուլ} ։ Ի՛նչ փոյթ. մի քանի ժամանակից յետոյ բոլորը կ'իմ

ամ պիտի ողջունէր Հայոց մանուկը, որ չգիտէր դեռեւս {ընթեռնուլ} ։ Ներկայ աշխատութեան մէջ, որ է " Ռօբինզօն Կռ

յսուհետեւ եւս միշտ աշխատութիւն գործ դնի գտանել եւ {ընթեռնուլ} այն մատեանները, որ գրւում էին նոր Հայախօսութենով

ըստ ամենայնի անյուշ, քանզի վճիռն այն իսկ է, զոր {ընթեռնումք} ի ներկայ հրովարտակին, զկնի բառիս հրամայեցին:

ոյ առնս մեծի՝ նկարագրին վաւերաբար, առաջի՝ որոց {ընթեռնուն} զպատմութիւն պատերազմին Վարդանանց՝ ընդ Սասանեանս

մանց], եւ ընդ նմին հասկանալի՝ որոց մտառութեամբն {ընթեռնուցուն}: [Հարկիմք] խոստովանել, թէ հեղինակիս [դիտաւորութ

իրելի Ես քաջ իմանալով, որ դուք հաճութեամբ կ՚ {ընթեռնուք} նորանոր անցքեր, եւ սիրում էք լսել նորալուր դէպքե

դեկտեմբերի 1815, ընկալայ 'ի 16 փետրուարի 1816. {ընթերցայ} առաջի մերայնոց) զամենայն զբանսդ, ընդ որ ոչ սակ

րք յեօթանասուն ամաց հետէ տպագրեալ է, զայսքան ամս {ընթերցան} եւ քննեցին թշնամիք եւ ինչ ոչ գտին, ա՞յժմ գտանեն

է եւ զնորին ստորոգելեացէ, զի մի՛ խաթարեսցին միտք {ընթերցանելեաց}, եւ որ եւսն է՝ անգէտ համբակաց: Երկրորդ՝ վերտո

զձայն մտախորհութեանն՝ զգալի գործելով լսելեաց եւ {ընթերցանելեաց}: Եթէ ըստ պատասխանելոյ հնասիրացդ, դիտաւորութիւն

[մինչ] ամենայն դարձուածք բանից [ըմբռնելի էին առ ի {ընթերցանելեացն} ՝ առանց եւ դոյզն բացառութեան, եւ ո՞վ արդեօք կարի

ելով, կամ թէ միջնորդութեամբ գրոյ՝ առաջի առնելով {ընթերցանելեացն}. առաւել քան զայս չիք պաշտօն լեզուի, եւ ո՞վ այդք

ատարուն եւ ճոխ հոգեսնունդ] գաղափարօք եւ հասկանալի {ընթերցանելեացն}. [բայց ասոքիկ ոչ պահանջին, դոքա] սքանչանան [միա

թիւն վկայութեանց աստի եւ անտի հաւաքելոց, քան [թէ {ընթերցանելի} բանս առ ի] հեղինակէն: Որպէս մեզ թուի՝ [կրօնուսո

արդենեաց ոչինչ նիազ Գողտրիկ անդրաձայնութիւն: ԱՌ {ԸՆԹԵՐՑԱՆԵԼԻՍ} Je ne veux pas passer pour meilleur que

յն] զհետ միտեն նորին ընթացից: Աղաչեմք զառողջամիտ {ընթերցանելիսն}, յորոց [ի ձեռս անկեալ էին այնոքիկ վաստակք, ասել

ացայ իմ առեւտրական անվերջանալի գործերից, մտածեցի {ընթերցանութեան} եւ մատենագրութեան պարապել, բայց երանի թէ կատարել

յլ բաների մասին ունեցած տեղեկութեան չափը: Եւ մեր {ընթերցանութեան} հետեւանքը հաստատեց մեզ, որ իրաւունք ունէինք չկար

ած մանուկների համար, է մի ընտիր, պատուական գիրք {ընթերցանութեան} ։ Նորա միջի յօդուածքը, բազմօրինակ եւ զանազան նիւ

ս մի տեղ ամփոփուած այդքան ընտիր եւ գեղեցիկ նիւթեր {ընթերցանութեան} համար, որքան այդ գրքի մէջ. պատճառ, աշխատասէր ե

ա անդադար Նարեկ կարդալը շատ ձեռնտու էր եղել նորան {ընթերցանութեան} մէջ վարժուելու: Պ. Շաքարեանցը նստաւ իւր բար

is Institutione" վերնագրով, թագաւորութեան ժառանգի {ընթերցանութեան} համար, որի մէջ սահմանում էր, թէ ի՞նչ դիպուածներու

աճեցան զմեզ աշխատեցուցանել: Աւա՛սիկ արգասիք {ընթերցանութեանս}, բաշխեալ յուրոյն յօդուածս, յորս բազում ուրեք զա

՝ ոչխարի համար։ Հեռացնելով ժողովուրդը Սուրբ գրքի {ընթերցանութենից}, պատճառելով, թէ ազգերը, տգետ լինելով, թիւր կը

ա՛մ թէ չէ հասկանում նորա գրուածքը: Մի փոքր աւելի {ընթերցանութիւնը} Պ. Խուդաբաշեւի գրքի հաւաստեց մեզ եւ երկրորդ կարծ

Մնացած միւս դիպուածներում մենք յօժար ենք ժողովրդի {ընթերցանութիւնը} հեշտացնելու համար եւ կամ ւիւնը վեվով փոխանակել,

ւն վեվ պիտի հնչվի, ու պահելու խորհուրդն ի՞նչ է. {ընթերցանութիւնը} դժարցնել։ Ինչ որ մեզ է վերաբերում, մենք ընդդէմ

սնվում եմ եղբորս հետ եւ ինձ համար պարապում եմ կամ {ընթերցանությամբ}, կամ թե այս կամ այն բանն եմ գրում: Հաղորդիր

ը պետք է երեւի հայոց ազգի մեջ եւ պիտի մի օրինավոր {ընթերցանության} գիրք դառնա՝ միեւնույն ժամանակ պապականների աղբաթը

ը աւելի պատշաճաւոր զգեստով հանդէս հանէ երբեմն մեր {ընթերցասէրներիս} առաջեւ: " Ընծայի " հեղինակը, սաստիկ սրտնեղա

այդ գրքի մէջ մենք նորա այս Թուղթն էլ գրեցինք, որ {ընթերցասէրքը}, Պատմութիւնը կարդալով, այս Թուղթն էլ կարդան եւ

արակուելու է նոյնպէս ազգի մէջ։ Մեք, մեր կողից, {ընթերցասիրելով} այդ գործի առաջին հատորը, արժան ենք համարում մասն

բաց] թողու զմատեանն: Զի՞նչ այժմ նոյն հայ ասասցէ [ {ընթերցասիրելով]} " զՎարդապետարանն կրօնի " [մինչ] ամենայն դարձուած

թեամբ լոյս հանած եւ շինած ազգային ժառանգութիւնը։ {Ընթերցասիրելով} այդ գիրքը՝ զուարճացանք հոգեպէս, որովհետեւ դորա

նամութիւնը արժանացուցել էր մեզ Հիւսիսափայլ ծրագրի {ընթերցասիրութեանը}, այն աւետաբեր եւ բարեգուշակ ձայնին, որ նորա ճակ

արգութեանը, նամանաւանդ այն բարեգուշակ օրից, երբ {ընթերցասիրում} էի ձեր քաղցրաճաշակ եւ ճշմարտս. քարոզ յիշատակարան

յց այլապէս եղաւ բանի վախճանը: Վեհափառ կաթողիկոսը {ընթերցաւ}, քննեց եւ, գտանելով սխալական եւ հայոց եկեղեցու

գամ ձեր անզգուշութեան եւ դատարկաբանութեան փոխարէն {ընթերցաք} Հայի հայրենիքը. բայց երեւում է, որ փոքր էր ձեզ

18, ընկալայ պարտուպատշաճն յարգութեամբ, սակայն՝ {ընթերցեալ} զայն ամենայն ուշի ուշով, մատնեցայ ի վարանս, թէ

ան երեքտասներորդէ ամսեանն Մարտի համարաւ 132, զոր {ընթերցեալ} բազում մխիթարութեամբ՝ խնդացի ընդ աղօթս եւ օրհնու

աւուր զգործն անկատար, պատճառելով, եթէ արժան իցէ {ընթերցեալ} զբովանդակ զգործն, վերստին գումարել ի ժողով: Յետ

նօդին Սարգիս վարդապետի տէր Գասպարեան, թուղթն այն {ընթերցեալ} եղեւ ի լուր բոլոր ժողովականաց, եւ ոչ ոք գտաւ ընդ

ին դպրոցաց գոլ զմատենիկն հրատարակէ ի ճակատ նորա: {Ընթերցեալ} զայն, զարմանք կալան զիս, թէ զիա՞րդ հրամայեալ է

ի սկզբանէ անտի գոյութեան նորա մինչեւ ցնոր աւուրս {ընթերցեալ} եմք անընդհաւո, եւ ծանուցեալ զայս եւ եթ, զի այդ

ով, եւ զամենայն գրելիս աւանդել ազգին այնու, զոր {ընթերցեալ} ոչ խելամուտ լինէր գրելոցն, այլ եւ հրճուէր եւ զու

սկանալի, կիրթ եւ մաքուր նոր հայախօսութեամբ, զոր {ընթերցեալ} եւ աճեսցի բարոյապէս եւ աճեցուսցէ զբողբոջ լեզուին

Թէ չիցէ քո լուեալ ցարդ՝ Հապա, կա՛լ եւ {ընթերցի՛ր}: Այլ զի ի սէր գէթ վերին Ադամ զնա սիրե

, առաջնոյ թղթոյն գրելոյ յինէն առ սրբազան ժողովն, {ընթերցիր}, զի յայն թուղթ բովանդակի Վահանն։ Դնեմ 'ի գրիս թ

Հռովմ եւս հանդիսացաւ, եւ զի պատահեաց նմա զի այժմ {ընթերցմամբ} տգիտաց մոլորական ցուցաւ։ Իմա՛ ըստ սմին եւ զայլ գ

Յամին ութուտասաներորդի"։ Երբ որ աւարտել էիր այս {ընթերցմունքը}, հրաւիրուած փերիքդ կը գան, եւ տղան կը տեսանէ նո

անց հայելու մէջ: Իսկ թէ չգան, միւս անգամ կրկնիր {ընթերցմունքը}. եւ եթէ այս անգամ եւս չգան, ապա ուրեմն տղայի ան

իս Շահզադէ ասեն, ինձ ինչ փոյթ: Իմ Յիշատակարանիս {ընթերցող} երկու հարիւր ութսուն բարեկամքս կարող են զարմանալ

, եւ թէ առանձին պիտի գրէ"։ Ինչպէ՛ս է, սիրելի՛ {ընթերցող}, Պ. Իսահակեանցի պատասխանը, հարցմունքին յարմար

ս սրամտութիւնն է, զարմանալի սրամտութիւն: Պարո՛ն {ընթերցող}, այսուհետեւ եթէ պատահի, որ ասեմ, թէ հայերը մի

Անցաւ տարին... Անցաւ, եւ մեք քո հետ, պատուելի՛ {ընթերցող}, մի տարով եւս ծերացանք... Նոր տարու առաւօտը հազ

լաւ եմ համարում մի փոքր մտածել քո հետ, պատուելի՛ {ընթերցող}, մտածել Նոր տարու վերայ: Պիտի ասես՝ ի՞նչ մտածե

ստուգապէս ուրախացուցիչ գործեր: Ուրեմն, սիրելի՛ {ընթերցող}, մեք քո հետ ասենք միմեանց եղբայրաբար, թէ ինչպէս

ակապետի որոտընդոստ փողահարութեանը: Պատուելի՛ {ընթերցող}, ես քո մօտ չեկայ Նոր տարին շնորհաւորելու։ Դորա

, իհարկէ, չէք կարող հասկանալ սորանից, պատուելի՛ {ընթերցող}, որովհետեւ ես եւս չհասկացա. պատճառ, ո՛չ մի անբ

ը կը ճանչնար զիրենք: Հիմա դուն ըսէ, սրամի՛տ {ընթերցող}, այս մտքով շաղեալ ազգդ Հռովմէականութեան հրաւիրող

տճառով, այլապէս դէպի չարը պիտի գործ դրած լինէինք {ընթերցող} հասարակութեան համբերութիւնը՝ ձանձրացնելով նորա ս

ռաջ, այժմ եւս գործակից էինք այս հրատարակութեան: {Ընթերցող} հասարակութիւնը, տեսանելով " Հիւսիսափայլը ", տես

ի միջից եւս կ՚աշխատենք լսելի կացուցանել մեր ձայնը {ընթերցող} հասարակութեան, որքան եւ որչափ հնարաւոր կը լինի մ

այդ պ. Չամուռճեանին պատասխանելու համար չէ, այլ {ընթերցող} հասարակութիւնը յարգելու: Պարոնի վայր ի վերոյ աղճ

լով մեր ասածը, ինկվիզիցիօն հանդէս հանել: Թող {ընթերցող} հասարակութիւնը վերստին կարդայ Պօղոսի չարագործութի

ները վկայէն... Թէեւ մարգարէ չենք, բայց {ընթերցող} հասարակութեան, այժմեն գուշակում ենք պ. Այվազովս

երեզման չտանելու խոստումը առնում ենք հրապարակով: {Ընթերցող} հասարակութեանը կարող է հաւատ ընծայել մեր խոստմուն

եծ մեծ քայլերով եւ տանում է իւր հետ միասին եւ մեր {ընթերցող} ազգը։ Մեր խօսքը գերապատիւ Նազարեանցի " Հանդէ

առաջին հատորը, արժան ենք համարում մասնակից առնել {ընթերցող} ազգը այն տպաւորութեանը, որ գործել էր մեր վերայ ա

ացողութեանը համեմատ։ Այդպէս չէ. ո՛չ ամենայն {ընթերցող} մարդ ազգի մէջ ունի այնքան գիտութիւն, հասկացողութ

ցանում եւ ցոյց է տալիս այդ թերութիւնքը, բացում է {ընթերցող} հասարակութեան աչքը եւ, դարձուցանելով նորա ուշադր

իւթերի վերայ լինելով, տարակոյս չկայ, որ ամենայն {ընթերցող} կարող էր քաղել նոցանից օգտաւէտ ուսումն եւ քաղցր,

ն տարու խորամուխ քննութեան հետեւանքն է, որ այսօր {ընթերցող} աշխարհի առաջեւ բացայայտուեցաւ, թէ Քրիստոսի արդիւ

ութիւն, այլապէս շատ դժուար կը լինէր քեզ, սիրելի {ընթերցող}, հասկանալ: Ինչպէս աշխարհի երեսի եղած բաների, ն

մարդ չէ մեր ազգի համար. նա փոքր ի շատէ յայտնի է {ընթերցող} հասարակութեանը իւր Յիշատակարաններով եւ ոտանաւորնե

ն, կամ նոյնիսկ մարդերի հետ, վասն որոյ, սիրելի՛ {ընթերցող}, ներելով իմ այս անհամբերութեանը, դու գոնէ ինձան

կուրծքը բաց կարած ասելով, մի՛ իմանար, պատուելի {ընթերցող}, թէ երեւում էր նրա կուրծքը, քա՛ւ լիցի, եւ իւրե

. Նախիջեւանի մէջ: Կը մտածէք, սիրելի՛ {ընթերցող}, թէ Մանուշակը ի՞նչ կերպով պիտոյ է իւր նամակը տեղ

տրկական կրօնի ազդեցութեան տակ։ Դարձուր, սիրելի՛ {ընթերցող}, քո քննող ու զննող աչքերը այդ ազգերի վերայ եւ պա

յդպիսի մի կրօնի ի՞նչ անուն ունէիր տալու, սիրելի՛ {ընթերցող}, եթէ ոչ բուն ստրկական, ազատութեամբ դիմակաւորուա

ացայայտիչ խօսքերը թերեւս գրւում են այն մտքով, որ {ընթերցողը} իսկոյն հասկանայ, որ նա, թէպէտ արդէն քառասուն տա

՞նք կատակէն զատ ուրիշ բանով մը պատուել: Թո՛ղ {ընթերցողը} " Ընծայի " յօդուածներն իրարու վրայ դիզէ ու խալկին

է մինչեւ այժմ մեր խօսածներից հասկացաւ մեր նեղսիրտ {ընթերցողը} ազգութեան վերայ մեր ունեցած գաղափարը, եթէ համոզո

ց այն բոլոր կարծիքները, որ վերեւը մէջբերինք, եւ {ընթերցողը} կարդաց, կամ, եթէ սոցանից շատ առաջ ապրած հեղինակ

ւմն թղթին գրէ 'ի Կորնթացւոցն ", եւ այլն։ Ինչպէս {ընթերցողը} արդէն տեսաւ, մենք գրել ենք " առաջին թղթում ", ո

այլն. (եր. 48)։ Մենք, ինչպէս կարո՛ղ է տեսնել {ընթերցողը}, թէեւ թարգմանել ենք գրեթէ բառ առ բառ, բայց խոստ

նք։ Այս պատճառով էլ բնագիրը պահեցինք այստեղ, որ {ընթերցողը} տեսնէ։ § 60. Պարտականութիւն ենք համարում պահ

ու համար թարգմանեցինք, այնպէս, ինչպէս տեսնում է {ընթերցողը} ։ § 61. Բնագիրը այսպէս է տպած. " Մի՛ արդարե

Յերկոսին յօրինակսն գրեալ տեսանի 'ի գէթ"։ Ինչպէս {ընթերցողը} տեսնում է, մենք օգուտ ենք քաղել պ. Էմինի սրբագր

արձեալ, ինչպէս, նորանով, բանը պիտի շփոթուէր եւ {ընթերցողը} պիտի դժուարանար հասկանալ, թէ ո՛ւմ է վերաբերում,

էս պիտի թարգմանէինք, կա՛մ այնպէս ճար չկար։ Բայց {ընթերցողը} թող չսպասէ մեզանից լսել, թէ ինչ է մեր կարծիքը Փա

ի մարմինը, ցաւը վտարւում է հիւանդի կազմուածքից, {ընթերցողը} կ՚իմանայ յետագայ գլխումը: Այժմ մենք դառնանք դէպ

այլ այս մի քանիքը այն պատճառով յիշեցինք, որ մեր {ընթերցողը} մի փոքր ծանօթութիւն ունենան այսպիսի ոգիաբնակ տեղե

առանձին եւ ուր, նոցայ ներգործութիւններից աւելի, {ընթերցողը} պիտի իր հայեացքը ուղղէ դէպի հեղինակի խօսքերը, որ

կամ վրէժ առնուլ նորանից, բայց, բանը այս է, որ {ընթերցողը} նաեւ այն չնչին պատճառը, նաեւ տհաճութեան մի լոկ ն

նութեան բուն խորհուրդը: Ենթադրում ենք, թէ {ընթերցողը} փոքր ի շատէ գաղափար ունի էլեկտրականութեան վրայ,

երջանկացնել մարդկային ազգը, դորա վրայ թող խորհի {ընթերցողը} եւ առողջ դատաստան կատարէ: Աշտարակի տնտեսակա

ք աւելի լաւ ենք համարում ճշմարտութեամբ խոստովանել {ընթերցողի} առջեւ մեր տգիտութիւնը Սեւուկի մասին՝ ազատ թողնել

մեզ չէ ասում Պատմութիւնը, ուստի մենք չգիտենք եւ {ընթերցողին} էլ ասել չենք կարող։ § 9. Փարպեցին ինքն է եղե

Թագ., գլ. Բ, համ. 11)։ Այստեղ յայտնում ենք {ընթերցողին}, որ Թղթի բնագրում ասած էր. " իսկ զարմանալին զառ

ծ մասնով: Պ. Մարկոսը, որ, ինչպէս յայտնի է {ընթերցողին}, մի փոքր յառաջ խօսք էր տուել պ. Շաքարեանցին, ո

դ, որ [վնասակար էր ազգին, ըստ որում] ձանձրացեալ {ընթերցողին]} անհասկանելեօքն [ի բաց] թողու զմատեանն: Զի՞նչ այ

երկրորդ, զի հոգեկան զուարճութիւն, զոր պատճառէր {ընթերցողին} մատենագրութիւնն Ռուսաց, չէր միայն աղբերացեալ ի յ

հասակի մասին, որովհետեւ ձանձրալի կարող էր լինել {ընթերցողին}, եթէ մենք անդամազննաբար, ֆիզիոլոգիկաբար եւ հոգե

ով, գրում ենք մի քանի տող, ներողութիւն խնդրելով {ընթերցողից}, որ մեր գրուածքը շատ ճիւղաւորւում է այս անգամ:

թեանը եւ կ՚աշխատին այնպիսի բաներով պարապեցուցանել {ընթերցողները}, որ ե՛ւ հասկանալի լինէին նոցա, ե՛ւ ազդեցութիւն

եւ ո՛չ մինչեւ անգամ հաւատը։ Տանենք այժմ մեր {ընթերցողները} Յիսուսեան դպրոցները, որոնց մէջ Յիսուսականութիւնը

խե՜ղճ ազգի թշուառութիւնը: Այս տողերից սկսած մեր {ընթերցողների} ուշադրութիւնը հրաւիրում ենք դէպի Թիւրքիա, որի կա

յս ինչ հակառակախօս դրութիւնք են, - մտածում է մեր {ընթերցողների} միջից նեղսիրտ մարդը: Երկու տող յառաջ ազգութիւն է

տորեցանք եւ դէպի այնտեղ հրաւիրում ենք դարձեալ մեր {ընթերցողների} ուշադրութիւնը: Որչափ շօշափելի եւ հասկնալի է

կայն, չտարածելով մի ընդհանուր տպաւորութիւն բոլոր {ընթերցողների} հոգու վերայ, ազատ է թողում նորանց, որ իւրաքանչի

իսի բաներ, որ զգալի ազդեցութիւն կարող էին գործել {ընթերցողների} վերայ։ Հասարակութիւնը, շատ անգամ ձեւերի քամակից

արկեշտ կերպարանքով եւ այս պատճառով եւս չէ ընկնում {ընթերցողների} ուշադրութեան տակ։ Այսպիսի դիպուածներում է ահ

ցոյց տալով այս արժանաւորութիւնքը, զարթուցանում է {ընթերցողների} հոգին, գրգռում է եւ ջերմացնում է նոցա սիրտը դէպի

ատճառով համարձակութիւն չունիմ խօսել հրապարակով իմ {ընթերցողների} հետ կոմս էմմանուէլի անձին վերայ, հերիքանալով, ո

կանգնած: Ես կ՚աշխատէի արդարացնել Մանուշակը իմ {ընթերցողների} առաջեւ, եթէ դոքա հայեր չլինէին եւ չիմացող լինէին

Աւելորդ չէ մի փոքր պարզել այս եզրակացութիւնը մեր {ընթերցողների} առաջեւ, որով եւ ապացուցանել, թէ ինչ կերպով կամ

դէն արել ենք, բայց այստեղ աւելորդ համարեցինք մեր {ընթերցողների} առջեւ էլ նոյնը անել, պատճառ, խորհուրդ չգտանք զո

Դուլսինեայի մոտ, իսկ հանրագիտական բառարանը բոլոր {ընթերցողներին} ուղարկում է, ըստ մեծի մասին, A տառի հավելվածին

ելուն ուշադիր չլինելով, գնաց: Յիշատակարանիս {ընթերցողներին} թողում եմ իմաստասիրել, թէ անկրթութիւնը մինչեւ ո՞

ւղարկել, որ ե՛ւ իւրեանց, ե՛ւ ինձ, ե՛ւ պատուելի {ընթերցողներին} ժամանակի զուր կորուստ չլինի: 1859 թ. Մարտ Թ

գնացքը եւ յարձակմունքը: Ինչպէս յայտնի է մեր {ընթերցողներին}, բաղդը վիճակել էր իմ համար հիւսիսում հաստատել մի

ախտ բռնակալից 14000 ֆրանկ որպէս ողորմութիւն: Մեր {ընթերցողներին} կը մատուցանենք շուտով Լամարթինի գանգատանքի թարգմա

չասել, թէ այն շրջանակը, որի մէջ երեւեցնում է նա {ընթերցողներին} իւր տաղանդը, ամենեւին անարժան է նորան: Հոգով չա

կը բերենք " Արեւմուտքից " այդ յօդուածի մէջ՝ մեր {ընթերցողներին} մի փոքր ճաշակ տալու համար: Այժմ այսքան թող հերիք

թուղթ չկայ"։ Ինչ երկար գլխացաւութիւն առնենք {ընթերցողներին} ։ Գործակատարը գնում է, մուշտակը եւ այլ բաները գր

ն եւս խօսքեր կան մեր մէջ եւ ճաշակ տալու համար մեր {ընթերցողներին}, թէ ինչ բարեխղճութեամբ աշխատում էին մի քանի երիտ

ով մի այդպիսի գրուած: Մի փոքր ներքեւ կը յայտնուի {ընթերցողներին} մեր իրաւունքը: Մեր դաւանութիւնը Հայոց ազգի ա

Բաբկենեանցի նամակը կարող է մի փոքր ճաշակ տալ մեր {ընթերցողներին}, թէ ո՛րպիսի բան էր Պ. Խուդաբաշեւի գիրքը: Մ

թ ունինք մի փոքր պարզելով շօշափելի կացուցանել մեր {ընթերցողներին}: Նոր Նախիջեւանի հայերը ողորմելի խեղճութեամ

ն Վարդենեաց ոչինչ նիազ Գողտրիկ անդրաձայնութիւն: {ԸՆԹԵՐՑՈՂՆԵՐԻՆ} Je ne veux pas passer pour meilleur que je ne su

րդայ ոչ որպէս սոսկ լուր, որ վերաբերութիւն չունէր {ընթերցողներին}, այլ որպէս մարդ եւ մարդկային զգացողութեամբ:

ինաւոր դպրոցների եւ Համալսարանի, հասկանալի լինէր {ընթերցողներին} եւ միեւնոյն ժամանակը՝ գրաւող եւ դաստիարակող ընդհ

թարգմանւում, կամ համը կորցնում է, բայց մենք մեր {ընթերցողներին} մօտաւորապէս գաղափար տալու համար թարգմանեցինք, այ

ւմ ", մեր մեծ յոյսը այս էր, որ այստեղ իմաց տանք {ընթերցողներին} բանի զօրութիւնը. մանաւանդ որ կա՛մ այսպէս պիտի թա

յստեղ պ. Մարկոսի վերայ, ապա թող ծանօթացնենք մեր {ընթերցողներին} դորա ով լինելը: Դա մի երիտասարդ է քառասուն տարեկ

պատուհանից մի տուն, որի բնակիչը ծանօթ է արդէն իմ {ընթերցողներին}: - Շաքարեանց է նորա ազգանունը, - յաւելացրեց Մահ

թանեանցը: Այս անունը առաջին անգամ պատահում է մեր {ընթերցողներին}, ուստի պարտականութիւն ենք համարում մի փոքր տեղեկ

ս խօսակցութիւնքը մի փոքր հասկանալի կացուցանել մեր {ընթերցողներին} բանի խորհուրդը: Պ. Յովնաթանեանցը իւր վերայ

բի եւ բանի վերջաւորութեան վերայ, չհամբերեցի, որ {ընթերցողներին} ծանօթացնեմ այն տան հետ, ուր այս երկու մարդիկը խօ

ել: Այստեղ պատշաճ ենք համարում ծանօթացնել մեր {ընթերցողներին}, թէ ի՞նչ է թեթեւը: Խոստանալով ծանօթութիւն տա

րհին, որ բաշխել էր նորանց։ Խոստովանում եմ իմ {ընթերցողներին}, մի այլ ժամանակ տպել այս հրովարտակի պատճէնը եւ վե

թուանշանքը ցոյց տալով: " Սոս եւ Վարդիթերի " {ընթերցողներին} յայտնի է Վարդաւառի անցքը, ուր Վարդիթերի մայրը նշ

շուտով հրատարակելը մենք չենք կարող խոստանալ արգոյ {ընթերցողներին}, թէեւ այգ գործի վրայ անձանձիր աշխատել ենք եւ աշխ

մ եմ ժամանակիս, որ պիտի կորուսանէի, ափսոսում եմ {ընթերցողներիս} ուշադրութիւնը, որ զուր տեղը պիտի լարէին: Մինչեւ

ըստ որում անծանօթ էր նորան աւետեաց աշխարհը, մեք {ընթերցողներից} եւ առհասարակ Հայոց ազգից չենք պահանջում եւ այն կո

թիւնքը պարկեշտ հագուստի տակ, որ անտես էին մնացած {ընթերցողներից}, եւ, ցոյց տալով այս արժանաւորութիւնքը, զարթուց

, որպէս մեք, նոյնպէս եւ ամենայն անաչառ մարդ մեր {ընթերցողներից}, համաձայնելու չէ գերապատիւ Գաբրիէլ Վարդապետ Այվա

ուտների մի բաժինը ստանալ: Տեսանո՞ւմ էք, սիրելի՛ {ընթերցողք}, ինչպէս բարի սիրտ ունի պարոնը. ամենեւին խափան չ

որում, ինչպէս վաղուց յայտնել եմ ձեզ, պատուելի՛ {ընթերցողք}, մի հօրեղբայր ունիմ, որ միշտ քննում է իմ բոլոր

անգի ենթակայ: " Ինչպէ՞ս ", - կը հարցնեն մեզ {ընթերցողք}: " Շատ հասարակ կերպով ", - կը պատասխանենք մ

գործ ունեցող օրագիրը բնականաբար պիտի եւ աւելի շատ {ընթերցողք} ունենայ, մինչդեռ այս կամ այն մասնաւոր նիւթի նուի

ինձ հարկաւոր չէ մի խօսք եւս յաւելացնել. ինքեանք {ընթերցողք} կարող են հասկանալ խեղճ կոմսի դրութիւնը: Ին՜չ պիտ

ւ եւս անարգւում էր: Մի՛ վրդովուիք, պատուելի {ընթերցողք}, այս պատկերը պատկանում է պ. Յովնաթանեանցի ներքի

ից, Մոսկուա, 1853, երես 63-65)։ Այո՛, սիրելի՛ {ընթերցողք}, գիտեմ, դառն է ձեզ կարդալ այսպիսի բաներ մեր գրչի

ի լեզու առ հասարակ հասկանալի ժողովրդեան. եւ միթէ {ընթերցողք} ճառիս չգիտեն եւ չխոստովանիցեն ընդ մեզ, թէ երկասի

մեզ մի փոքր տեղեկութիւն տալ նորա մասին, որպէսզի {ընթերցողք} մի գերբնական բան չհամարեն սորան եւ չասեն, որ եթէ

եան փորը ձանձրալի է թւում մեզ եւ կարծում ենք, որ {ընթերցողք} եւս իրաւունք կ՚ունենային ձանձրանալու։ Բայց մի քա

ից եւ տխրութենից, որին չեմ ցանկանում հաղորդել իմ {ընթերցողքը} կամ բարեկամքը, եւ եթէ մի նշանաւոր բան տեսանեմ կա

րը գրել այստեղ. ով գիտէ, մի՛գուցէ Յիշատակարանիդ {ընթերցողքը} ասեն, թէ մեք Շահբէգին մի մարդ էինք կարծում, բայ

օրը, կը ծագէ եւ քո համար այն արշալոյսը, երբ քո {ընթերցողքը} կարող կը լինին նայել եգիպտական աստուածուհու երեսը

ոյս չկայ, որ, կարդալով այս նամակը, կը հասկանան {ընթերցողքը} մեր դրութիւնը, թէ ինչո՛ւ մինչեւ այժմ լռեցինք եւ

արտասէր հեղինակների գործերից. եւ այս նախ, որ իմ {ընթերցողքը} չ'համարեն, թէ Պարոն Սիւ'ն, ոյժ տալով իւր մտքի թ

ենք մեր յօդուածին մի այսպիսի յառաջաբան, պատուելի {ընթերցողքը}, կ'իմանան՝ սկզբից մինչեւ վերջը կարդալով այս յօդ

ի մօտ գնաց պ. Մարկոսը, ուր կը տանենք մեք եւ մեր {ընթերցողքը}: Բ․ Պ. Մարկոսը, ներս մտանելով Շաքարեանցի տ

մ են Հիւսիսափայլ օրագրի մէջ. այս պատճառով եւս իմ {ընթերցողքը} չեն կարող ասել ինձ, թէ խօսում էի մի բոլորովին նո

ոմս էմմանուէլը: Մի փոքրից յետոյ կը ծանօթացնեմ իմ {ընթերցողքը} Մահտեսի Թովմասի տան հետ, այժմ թողէ՛ք, որ չկտրեմ

լ նորա մասին, որ յետոյ կարողանանք ներս տանել մեր {ընթերցողքը} նորա տունը, այն րոպէին երբ կոմս էմմանուէլը անձնա

թիւնճի-օղլուի կինը, որին դեռ չենք ծանօթացրել մեր {ընթերցողքը}, շատ սրտաբաց կին էր. կարճահասակ, հաստամարմին ե

ի ցնորամիտ մարդերի հնարած մեզիմեն աղեկների, բայց {ընթերցողքը} այս գործին կարող են համաձայնիլ, որ մի արմատացած

ւրդ չէր դորա հրատարակութիւնը, եւ թո՛ղ մեր սիրելի {ընթերցողքը} ուշադրութեամբ կարդան եւ դատաստան կատարեն։

եալ նկատողութիւնքը ընդհատվեցան։ Կը ներեն մեզ մեր {ընթերցողքը} եւ մենք այս անկարգութիւնքը վկայ ենք դնում այն բան

սել, մանաւանդ որ ինքը՝ արգոյ հեղինակը, կամ մեր {ընթերցողքը}, եթէ ուշադրութեամբ կարդան այս անցքերի նկարագրութ

իրը խիստ մօտ է իմ սրտիս, ուստի թող ներեն մեզ մեր {ընթերցողքը} մեր տկարութիւնը, երբ չենք կարողանում մեր խօսքի ը

տ խօսել, մանաւանդ որ ինքը արգոյ հեղինակը կամ մեր {ընթերցողքը}, եթէ ուշադրութեամբ կարդան այս անցքերի նկարագրութ

ազգի մասին, որին ինքը եւս անդամ է, ինչպէս նորա {ընթերցողքը}, մի՛ դատապարտէք նորան, եթէ նա այն ծանր վճիռը դն

ստ որում, բաւական երկարացաւ. միգուցէ ձանձրացնեմ {ընթերցողքս}, որ մինչեւ այժմ սիրել են իմ Յիշատակարանը, ուստի

՝ ասում էին. " Այդ մարդը գիրք չէ կարդում, բայց {ընթերցուածը} այնպէս անսխալ ասում է, ինչպէս գրքին մէջ գրուած է

ն, եւ այլն... բացագանչեց սատանան, ընդհատելով {ընթերցուածը}. - վէզի՛ր, լսեցի՞ր դու սորա սկիզբը. եւ այլն,

թե պատմություն է, եղբա՛յր: Հետո, շարունակելով {ընթերցումը}, տեսա, որ դա Բոքլի " Անգլիայի քաղաքակրթության պ

զգը կաթողիկոսի թուղթը: Ազգն արգելեց նոյնիսկ թղթի {ընթերցումը} եկեղեցիներում, եւ երբ անհնազանդ հոգեւորականութիւ

ւթիւն իմ՝ նախկին ՚ի Կալկաթայէ, կալարուք զայն եւ {ընթերցջիք}, առ ՚ի բարւոք եւս ՚ի միտ առնուլ զոր ինչ գրեմս այ

դռնում Կանգնած էին շատ կառքեր. Միշտ հացկերոյթ, {ընթրիք}, գինի, Նուագարան ու տաղեր. Ամենայն ոք ցանկանու

ինձ դու յառաջ քոնը. Ճաշ եմ ուտում, ազնիւ {ընթրիք}, Որ չէ կերել Լուկուլլոսը: Ես խ

, այնտեղ գողը եւ աւազակը, սորան նորան ճաշերով եւ {ընթրիքներով} իւր մօտ քարշելով, կազմում է մի ընկերութիւն իւր հ

րունի) - Գրիգոր Վարդապետ Կապարաճի Կարապետեան - " {Ընծայ} " - " Ընծայի ընդունելութիւնը " - Ընդունելութեան ը

կելու կերպով, որից առուած է եւ գրքի մակագիրը՝ " {Ընծայ} "։ Շնորհակալ ենք պատուելի ծերունուց, որ պատ

ուրանալ, մեզ ոչինչ ընծայով չէ կարելի կաշառել: " {Ընծայ} " անունով գիրքը թող որ երկու յառաջաբան եւ մի վերջ

տութիւնն եղբայր Յովհաննէսին, որոյ վասն բոլորովին {ընծայ} թողում միայնակ նմա եւ մի՛ ինչ պահանջմունք ունիցին

ավառ կրակներ. այս վերարկուն Թովմաս Տորգուեմատայն {ընծայ} էր ուղարկել սատանային ինկվիզիցիոնի պահարանից: Մո

ինձ սեփական: Այս մինին բերանը ծեփիր, այն միւսին {ընծայ} տուր... իսկ որքա՛ն դողալ հարկաւոր է, մինչեւ ա

լ նորա այս հիւրասիրութիւնը մի թանկագին բանով. նա {ընծայ} է տալիս նորան մի մատանի եւ ասում է, քանի այդ մատ

ս այս անկարգութիւնից չհրաժարելու համար, պիտոյ էր {ընծայաբեր} լինէի իմ կողմից, որ այբբենարանի առաջնաթերթի ճակա

ակ Վարդի - մեծն բալասան... Ամե՛ն. եղաւ հոտանուշ {Ընծայաբերո՜ւմն} բնութեան Եւ դրախտից հեշտալի Արտաքսուեցաւ զոյգն այ

րեցին այս նեռների անունը իւրեանց յառաջաբանների եւ {ընծայաբերութիւնների} մէջ. մի խօսքով ամբողջ դժոխքի փառքը: Այս տե

դ սրտից թշնամեաց: Ուրախ եմ, զի պ. Յովնանեանցին {ընծայեալ} են զանպարծանք պաշտօնն որսալոյ զայլոց զնամականիս,

զարեանց, մակագրեալ " Վարդապետարան կրօնի " ի լոյս {ընծայեալ} ի Մոսկվա, յամի 1853: Ուստի եւ ո՛չ պէտք ինչ ծանօ

աշտօն յղեսցին եւ ի Բիւզանդիոն: Այլ սոցա, հաւատս {ընծայեալ} քսութեանց ոմանց՝ որպէս թէ Մեծն Սահակ եւ Մեսրոպ զ

րբէք՝ իմանալով, թէ ո՛վ որքան գետին կամ կալուածք {ընծայել} է այս կամ այն վանքին եւ թէ վանքերի միաբանքը քանի՞

, ազատ ես, կամեցածիդ պէս, գրաւ դնել, վաճառել, {ընծայել}, ի վերջոյ, դու նորա անպայման տէրն ես, եւ դորա

րապարակով: Ընթերցող հասարակութեանը կարող է հաւատ {ընծայել} մեր խոստմունքին, մանաւանդ եթէ յիշէ, որ ոչ երբեք

նք, որ ազգը սիրով կ'ընդունէ այսպիսի մի գիրք, որ {ընծայել} է հեղինակը իւր ազգի զաւակների դաստիարակութեանը,

ոջէ տեղեկութիւնը, որ կարող էին համոզել ինձ հաւատ {ընծայել} քո ասածներին, եւ դատել այն հետեւանքը, որ պէտք է

կողմից աշխատել ծառայողներին գոնէ իւր անձը սիրելի {ընծայել}, որ նորանց ջատագով ունենալով, կարողանաք այնտեղ

երութիւնքը լցուցանել եւ իւր անձը ամենեցուն սիրելի {ընծայել}: Սա դեռեւս ծաղիկ հասակի մէջ է, սորա վերայ այժմ

համեմատ գործեր ունենալ, եւ իւր անձը բոլորանուէր {ընծայել} ազգին, ամենայն նեղութիւն, հալածանք եւ նախատինք

մասին. այս աշխատասիրութեան վաստակքը կամենում եմ {ընծայել} Ձեր մռայլութեանը: - Ընծայիր նորանց քո բարեկ

րուց յետոյ կ՚ընծայեմ նորան այն մատանին, որ հայրս {ընծայել} էր իմ ամուսնուն փեսայութեան ժամանակ: - Բոլորը

ի մէջ կը ձգես, ես այժմ հասկացայ, որ այդ մատանին {ընծայել} էր հայրս իմ ամուսնուն նորա համար, որ նա մեռանի ե

տկարներին սպասաւորելու համար։ Եթէ կարելի է հաւատ {ընծայել} Յիսուսեան կարգի պատմիչներին, ուրեմն նոցա նախանձա

սուտ փաստի հետ միասին մեր կողմից Պ. Չամուռճեանին {ընծայելով}, շտապում ենք ասել, որ օրէնքի եւ իրաւունքի առաջե

կացուին, հոգատարների բոլոր թերութիւնների պատճառը {ընծայելով} նորան. բայց ճշմարտութեամբ պէտք է ասած, նոքա երբ

սովո՛ր էր նա սիրով յիշել իւր ծերութեան օրերումը՝ {ընծայելով} նոցա իւր կեանքի բոլոր ուղղութիւնը։ Մխիթարը տասն

բայց դորայ փոխանակ խօսելու վարձ մի տարուց յետոյ կ՚ {ընծայեմ} նորան այն մատանին, որ հայրս ընծայել էր իմ ամուսն

րծել զնոյն, զի թէ երբէք պիտոյ ինչ լինիցի, առաջի {ընծայեսցի} սուրբ գահին իբր բողոք եկեղեցւոյն Հայոց, ըստ որու

մ, ուր այնպիսի ազդեցութիւն ունեցաւ, որ թագաւորը {ընծայեց} Կարգին Լիսաբօնի Սուրբ Անտօնի եկեղեցին եւ Կօիմբրի

Պատմագիրք Հայոց իբր երեսուն ամօք յառաջ 'ի լոյս {ընծայեցաւ} եւ 'ի Հռովմ եւս հանդիսացաւ, եւ զի պատահեաց նմա զ

երի անունով ցանկացայ պսակել եւ այս խորհուրդով ձեզ {ընծայեցի}: Մեր ազգի անցածը տխուր է, այն օրերի պատմակ

ուղարկեցին 2 մունդշտուկ եւ նարինջ 10 հատ, որ եւ {ընծայեցի}: 30-ին նամակ գրեցի եղբօրս կուպոնների մասին, որ

թեամբ զքրիստոնէութիւն իսկ, որպէս ըզխրտուիլակ ինչ {ընծայեցուցանեն} ի կորուստ հոգւոց եւ ի գայթակղութիւն որոց չիցէ ամր

աւերակս գեղապանծ շինուածոց հարցն մերոց սրբոց մեզ {ընծայեցուցանէ}: " Աշակերտք հեղգք առ ուսումն եւ փոյթք առ ի վարդա

րիտ մարմին, եւ գինին ՚ի ճշմարիտ արիւն, յորժամ՝ {ընծայեցուցեալ} զհացն եւ զգինին՝ Հօր, յիշեմք զՈրդւոյ, նորա զփր

ամեան քո վրանին Միշտ ` Մամբրէի կաղնուց ` քեզ Ցից {ընծայէ} ամէն տարին. Յար օրհնուա՜ծ դու լինես: Թէ սիրակէ

", զկնի որոյ ի շինութիւն Հայաստանեայց եկեղեցւոյ {ընծայէ} ազգին " զՎարդապետարանն կրօնի " իմաստուն յառաջաբան

նաւանդ զի մատենիկն վտիտ ի դաստիարակութիւն մանկանց {ընծայէր} ։ 11) Երես 68. Հարց. - " Սուրբ գիրքը ի՞նչ

տապարտութիւնը, որ կապած էր այդ մատանու վերայ, կ՚ {ընծայէր} իմ փեսային: - Ճշմարի՛տ է քո ասածը, բայց մեր

յ զբանն Աստուծոյ, առողջ հոգւով, եւ հմուտ ձեռամբ {ընծայէր} Ազգին զբոլորամասնեայ թարգմանութիւն սուրբ գրոց, ե

ան պարգեւելու իւր զաւակին, Ռօբինզօնի պատմութիւնը {ընծայէր} նորան, որ զբօսեցուցիչ եւ օգտակար կը լինէր նորա ե

ինչ չկարեմ գուշակել, թէ պ. Յովնանեանցն, որում {ընծայի} որսալ նամակին, պարապի՞ արդեօք այդպիսեօք եւ կարո՞

իգոր Վարդապետ Կապարաճի Կարապետեան - " Ընծայ " - " {Ընծայի} ընդունելութիւնը " - Ընդունելութեան ընդդէմ մի թերթ

աղքատ է իւր բովանդակութեամբ: Գլխաւոր խորհուրդը " {Ընծայի} " յորդորել Հայերը դէպի միաբանութիւն, բայց այս մի

դուածներ, որոնց թէպէտ եւ պատասխանուեցաւ, բայց " {Ընծայի} " վիճակը այլապէս էր վճռել ճակատագիրը: Շնորհակալ

ծայից ", որ առիթ տուեց կարդալու " Ընդունելութիւն {Ընծայի} " անունով գիրքը, որի իւրաքանչիւր տողերից դուրս է

ւնք, որոնց մէջ երեւում է եւ ճիշտ նկարագրւում է " {Ընծայի} " հոգին: Շատ եւ շատ անցքերից եւ նեղութենից յետոյ

որում՝ այդ բոլոր անցքերը պատահած էին երազում: " {Ընծայի} ընդունելութեան " վերջին երեսները արժանի են ուշադր

րդացինք ", - գրում է հեղինակը (" Ընդունելութիւն {Ընծայի} ", երես 123): " Երկու յառաջաբան, եօթը յօդ

մուլներուն տակէն ելած էին, հիմա նոյնը նորոգող եւ {ընծայի} հագուստով դռներնիս նորէն չալող կաշիերես համախոհը

զատ ուրիշ բանով մը պատուել: Թո՛ղ ընթերցողը " {Ընծայի} " յօդուածներն իրարու վրայ դիզէ ու խալկինի մը մէջ

էս հանէ երբեմն մեր ընթերցասէրներիս առաջեւ: " {Ընծայի} " հեղինակը, սաստիկ սրտնեղած Պ. Կըկռիկեանի ընդու

- զտասներորդն կիսէ ի լրութիւն թուոցն, Գիրքս այս {ընծայի} յուսումն մանկտւոյն ի կրօնական մասին, եւ ահա պատգ

մբերի 2-ին: Այսօր իմացայ, թէ վեհափառ կաթողիկոսը {ընծայի} ընդունելութիւն է արել Այվազին: 28-ին նամակ ստաց

, աւելի երջանկութիւնաբեր լինէր: 12 ժամ, 1863. {ընծայի} ընդունելութիւն: Գնա՜ց ու էլ գալիք չունի: 1864

ատակ է: Մխիթարեան համախոհք. Խօսքերնիս " {Ընծային} " չէ, վասնզի այն պատիւն անոր ընելու միտք չունինք

կքը կամենում եմ ընծայել Ձեր մռայլութեանը: - {Ընծայիր} նորանց քո բարեկամին, - ասաց սատանան թթու դէմքով

դ մատանին... Ա՜խ... Խնդրում եմ. մի այլ բան {ընծայիր}, եւ ոչ մատանին... - Ի՞նչ պատճառով մատանին

ակը այլապէս էր վճռել ճակատագիրը: Շնորհակալ ենք " {Ընծայից} ", որ առիթ տուեց կարդալու " Ընդունելութիւն Ընծայ

ճշմարտութեան յարգը չենք կարող ուրանալ, մեզ ոչինչ {ընծայով} չէ կարելի կաշառել: " Ընծայ " անունով գիրքը թող ո

վ չենք սկսանում այս գրուածքը. ազգային թատրոնին է {ընծայուած} նորա բովանդակութիւնը եւ ազգային այս նոր երեւոյթի

դեսպանն Անգլիոյ, խնդրեցի ՚ի նմանէ տալ ինձ զթուղթ {ընծայութեան}, յանուն հնդկական կառավարութեան Անգլիոյ ի Կալկաթա

ւստի եւ մեր բոլոր նկատողութիւնքը պիտի ընդհանուրին {ընծայուի}, թէեւ պ. Պռօշեանցի պատճառով էինք խօսք բացում։

ՔԵՐՈՂԸ - ՔԵՐԹՈՂԸ Ցորենի ոսկի հասկը լիատոք Մեզ է {ընծայում} բնութիւնը մայր, Բայց ո՞վ չի կալսում կալի մէջ ար

ելի քաղաքականութեան։ Իգնատիոսի վարքը գրողքը {ընծայում} են նորան շատ հրաշքներ։ Միմիայն Րիբադանէյրա, խոս

ողները հրաժաւում էին իւրեանց սեպհականութենից, որ {ընծայում} էին Կարգին, այսինքն՝ Յիսուսեան եկեղեցիներուն եւ

ւնեց այն գումարը, որ Պօրտուգալացոց վաճառականները {ընծայում} էին նորան եւ շտապեց հասանել Սայքամ կղզին, որ Չին

եւ ճշմարտս. քարոզ յիշատակարանները, որ անմիջապէս {ընծայում} էիք հայոց ազգի բարեմիտներին արգոյ հեղինակ Ստեփանն

ոյ հեղինակը մի վայրկեան Փանուէլի աղջկայ շնորհքն է {ընծայում} ։ Մենք չենք ուզում այս բոլոր անբնական եւ շատ թ

Սօսը մեռած չէ: Արգոյ հեղինակը այստեղ մի վայրկեան {ընծայում} է Վարդիթերին Փանուելի աղջկայ շնորհքը: Մենք

Կամ վայրահար կի՞րք պղտոր Վայելել զՏեառն {ընծայս} Յարի սէր սանձակոտոր: Զբնութեան ճմլիցէ

յս Խալիպեանի՝ այլեւ՝ ՚ի կառուցումն դպրոցի իւրոյ {ընծայս} ստացեալ ի Խալիպեանէ, ազատ կացոյց զմեծագումար դրա

չէ տալիս իւր որդին այդ դպրոցը: Աշակերտքը, որոնց {ընծայւում} է գիտութիւն Հայերէնի եւ Ռուսերէնի, ոչինչ չգիտեն

ի անզովանալի ծիծաղ: Այդ գրքի մէջ երեւում է " {Ընծան} "՝ որպէս մի անօրինակ բան. նա գործում է հրաշքներ

՚ըլլանք... Մեր ըսածները չլսելու զարնող համախոհին {ընծան} ինչպէ՞ս կրնայինք ընդունել, եթէ ոչ կատակաւ:

Թագաւոր Կայսրը, շատ հաճութեամբ ընդունելով այս {ընծան}, պարգեւել է ճարտարագէտ Պ. Պատկանեանցին մի գեղեց

՞րք է այն, Երբ ձգտում է վայելել Սանձակոծ սէրն իր {ընծան}: Կարո՞ղ է ոք բնութեան Ճզմել կզակը սանձով, Եւ կա

եք եղբարքն էլ սիրում էին Սուրբ Կաթուղիկէի վանքը՝ {ընծաներ} եւ ամեն հարկաւոր բաներ նուիրելով, որոնցից ամեն մ

չ մի հոգեւոր եւ յաւիտենական գանձ անպէտ եւ անցաւոր {ընծաների} հետ"։ Եւ տէր Յովհաննին էլ նեղացար, թէ " բնաւ ք

ղից հալածուելու օրը, վանքի եկամուտից կամ բերուած {ընծաներից} մինչեւ անգամ եւ մէկ դրամ վրաս անցուցած չեմ, եւ ո

հակալ ենք պատուելի ծերունուց, որ պատուասիրեց մեզ {ընծաներով}, բայց ճշմարտութեան յարգը չենք կարող ուրանալ, մե

անդացիք եւս հետեւում էին այս բանին։ Նոքա մեծագին {ընծաներով} եկան Կանտօն քաղաքը, բայց խարդախ Շօյլլը հաւատացու

Յիսուսեանք, չ'կարողանալով կեղծաւորութեամբ եւ {ընծաներով} խարբալել այս հռչակաւոր մարդը, գործ դրեցին այնուհ

կանջիս է հասել, որ պ. Ալաջալյանը (իսկ գուցե եւ {Ընկ}. Դեգտյարնի նրբանցքից) պաշտոնական ժողովում, ենթ

ենթադրում եմ՝ մեր քաղաքի հասարակության, իրեն եւ {Ընկ}. հատուկ անբարյացակամ միտումով թույլ է տվել իրեն

որ ես չէի կարող բավարարել որեւէ պ. Ալաջալյանի եւ {Ընկ}. դատարկ հետաքրքրությունը: Ասում եմ դատարկ հետաք

ան տեսակետից: Վերջապես, պ. պ. Ալաջալյաններ եւ {Ընկ}., գուցե հասկանան, որ հասարակական գործում նրանք

ենց երեկ կոտրած իմ ծխափողը վերջինն է եղել եւ գլխի {ընկա} այն ժամանակ, երբ նամակս վաղուց արդեն ուղարկված է

աղաղակէ առ քեզ հոգւով. " Ովսաննայ բարձրելոյդ"։ {Ընկալ} ի տեղի սաղարթեալ ձիթենւոյ եւ ոստոց արմաւենեաց զմե

Յաւիտենական քո օթեւանից, Այս խնկի բուրումը {ընկալ} նորանից, Մաղթէ՛ նորան կեանք որպէս նահապետ,

Յաւիտենական քո օթեւանից, Այս խնկի բուրումը {ընկալ} նորանից, Մաղթէ՛ նորան կեանք որպէս նահապետ

ոշմ ին, այնուամենայնիւ ո՛չ զրկի ՚ի Հոգւոյն, զոր {ընկալա} ի ձեռն մկրտութեան: Խորհուրդ մկրտութեան Հայի լայն

ն ի 29-էն մարտի սոյն ամի ընդ համարօք 217 եւ 218, {ընկալայ} պարտուպատշաճն յարգութեամբ, սակայն՝ ընթերցեալ զա

ՀԱՅՐ ԿԱՐԱՊԵՏ ՔԱՀԱՆԱՅ ՉՈԼԱԽԵԱՆ, Զգրութիւն Ձեր {ընկալայ} որ ի 18-էն դեկտեմբերի, եւ ծանուցեալ զքաջառողջ դր

ՍԻՐԵԼԻ ԵՂԲԱՅՐ ԻՄ, ԳՐԻԳՈՐ ՂԱԶԱՐԵԱՆ, Գրած գիրդ {ընկալայ}, եւ ինչ որ գրել էիր, կարդալով իմացա: Ահա պատաս

այլոց հոգեւորականաց զաստիճան ջահընկալութեան, զոր {ընկալայ} 18 յունիսի նոյն 1848 ամի: 2 Ըստ զօրութեան օրի

, յետս առ իս զարձակման թուղթն իմ առաքել, զոր եւ {ընկալայ} եղծեալ խաչագծիւ: 4 Ի 1848 ամ է (1852 ամն, ն

ւծոյ: առ այս նպատակ ուղղեալ ես զիմ մտադրութիւն, {ընկալայ} վերստին ի հասարակութենէ Նախիջեւանայ յամի 1851 զար

ՅՈՎԱԿԻՄԵԱՆ Ողորմածագոյն տէր, յԵրեկի աւուր {ընկալայ} ի նորին բարձր սրբազնութենէ զապահովեալ նամակ, որո

ի, ի վերջէ՝ 14/26 երրորդէ աւուր ամսեանն Յունիսի {ընկալայ} զպատասխանի, եթէ չկարէ ինքն այլ ազգ կատարել զպահա

որտի առ ՚ի տալ ինձ զհրիտակն: Զայս պատասխանի նորա {ընկալայ} ՚ի 16/28 այնր Յունիսի: Աւելի քան զամիս մի դեգ

0 ֆունտ ստերլինգս, զոր անդէն առ նմին հատուցեալ, {ընկալայ} զպաշտօնական ստացագիր: ՚Ի գումարէ յայսմէնէ 400 ռո

ի Կալկաթայէ, յամին անցելոյ յամսեանն Հոկտեմբերի, {ընկալայ} զերկուս կնքեալ ծրարս թղթոց, յանուն Ձերոյին վեհափ

իւն իմ 'ի տարժանելի պաշտօն քաղաքագլխութեան եւ ահա {ընկալայ} զխնդիր բազմաց 'ի հասարակութենէ մերմէ, յաղագս ոչ

ձերոց, գրեալ 'ի Հռովմայ յ9-էն դեկտեմբերի 1815, {ընկալայ} 'ի 16 փետրուարի 1816. ընթերցայ առաջի մերայնոց)

ն են տանս իմ եւ մանաւանդ մինչ քրիստոնէական հաւատս {ընկալան} ի տանն իմ, վասնորոյ առաւել հարկ է զնոսա խնամել:

զանձինս գերադաս քան զամենայն եպիսկոպոսունս, զայդ {ընկալան} միայն պապականք, եւ զարդիս ընդունի միայն Այվազովս

եւ պաշտել եւ զդաւանութիւն որո՛ց՝ հիւրասիրութեամբ {ընկալանն} զնա, ցաւելի էին մեզ ընթացք Մխիթարա՛յ Սեբաստացւո՛

մինիստրն արտաքին գործոց, ի տեղեկութիւն Ձեր: {Ընկալարուք}, աղաչեմ, զանկեղծ հաւաստիս իմոյ առ Ձեզ կատարեալ

, եթէ հաճեսջիք տալ ինձ զխնդրեալն տեղեկութիւն: {Ընկալարուք}, աղաչեմ, զհաւաստիս անկեղծ յարգութեանս, որով ցա

արեսցի զիս անզգամ. ապա թէ ոչ գո՛նէ իբրեւ զանզգամ {ընկալարուք} զիս " (Թ. Պաւղ. առ Կորթ. երկր. գլ. ԺԱ, համ

նզի սրբազան հայրն յերեկի աւուր, որ էր 8 ամսոյս, {ընկալաւ} ի նոցին գերազանցութեանց զնամակ, որով ծանուցանեն

, ըստ առաջարկութեան տեղւոյն Հոգեւոր կառավարութեան {ընկալաւ} զիս ի թիւս հոգեւորականաց այնր քաղաքի եւ դասաւորեա

օլիս, ըստ որում շոգենաւն թափեալ զբեռինսն վերստին {ընկալաւ} զայլս. նաւեցի ի Գենուա, ուր հասի յետ իբր երկուց

լ զմնացուածս գումարին եւ հասուցանել առ իս զոր նա {ընկալաւ} կամակար: Այժմիկ աղաչանք իմ այս կան. յետ տես

րատ, եւ իբրեւ զանդատաստան ոք մանուկ փառաց ի փառս {ընկալաւ} զպարտաւորն վնասուց ՚ի Մխիթարեան միաբանութեւան: Ա

: Քրիստոնէութիւնն յաւուրց անդի նախկին աւետարանչաց {ընկալաւ} զտօնն շաբաթական, " եւ կարգեցին սուրբ առաքեալքն ե

ոտս Աղանայ, որ եւ քեռի գոլով Վահանայ Մամիկոնենի {ընկալաւ} զպատանին զխաղակիցն ազգակցին իւրոյ սիրով եւ ո՛չ զլ

ս յառաջացաւ յուսմունս գրոց եւ թէ զինչ տեղեկութիւն {ընկալաւ} 'ի գրոց վասն ճշմարիտ հաւատոյ եւ ուղիղ դաւանութեան

կերտաց իւրոց 'ի Հռովմ առ սրբազան Պապն Կղեմէս XI, {ընկալաւ} 'ի նմանէ բերանացի հաստատութիւն իւրումն կրօնի, ան

ձայն աղեղանցն՝ աղօթեաց առ Բարձրեալն եւ վաղվաղակի {ընկալաւ} զխնդիրն, որում եւ տենչալի նշխարացն այլք՝ եւ ոչ

էիք ձեռամբ (այսինչ անձին) զմի տեօրտի պիրլիք, {ընկալաք} մեծաւ օրհնութեամբ եւ զանուն ձեր եւ համայն ննջեցել

եալ Նախիջեւանայ Հայոց հասարակութենէ: Որպէսզի {ընկալեալ} զայս խնդիր իմ հրամայեալ լիցի յաղագս առաջի առնելոյ

ի 4 մարտի 1852 ամի, ի Քիշնեւ Դիւանատունս {ընկալեալ} ի 2 ներկայ մարտի ընդ միաւորականի Հոգեւոր Կառավարո

ր, յետս առ իս զվկայագիր իմ դարձուցանել, որպէսզի {ընկալեալ} զայն, մարթացից օրինաւոր եղանակաւ մտանել յամենահպ

շխանութիւնն արձակէ զիս ի վարդապետութենէ, որպեսզի {ընկալեալ} եղեց ի թիւս օրինաւոր ուսանողաց: Ես չունելով ի ձե

երեւս առ ի զանձինս պահելոյ յանպարտութեանց, քանզի {ընկալեալ} զխաբէական գրութիւն Այվազովսքւոյ առանց ամ[ենայն] հ

միածնէ եւ այն ընդ ձեռն ձեր, զորոյ եւ զպատասխանին {ընկալեալ} եմ յիւրում ժամանակի: Այլ թէ մտացածինդ այդ նամակ

միածնէ եւ այն ընդ ձեռն ձեր, զորոյ եւ զպատասխանին {ընկալեալ} իմ յիւրում ժամանակի, այլ թէ մտացածինդ այդ նամակ

ռաքել է Պետերբուրգ: Եթե գտայց ես անդր, այն է զի {ընկալեալ} զայն, իսկոյն առաքեցից ի Կալկաթա, որպէս արժանն է

թեանց աստուածային անձանց, այլ թէ սուրբ հարքն մեր {ընկալեալ} զհանգանակն Նիկիոյ, առ հարկին յաւելին ՚ի նմա զքան

յատեն ի Սիւնհոդոսին Սրբոյ Էջմիածնի: Այվազովսքին {ընկալեալ} զայս պատուէր, եւ ահա հրաման արձակէ ի թեմական ատե

եան իմում, եւ 'ի ստապատիր ամբաստանչաց կեղտ անուն {ընկալեալ} հանդերձ իմ աւասիկ մաշիլ 'ի գերեզման. դատ արասցէ

կրօնն եւ ի լեզուն, այլ եթէ պատուելի Մխիթարեանք, {ընկալեալ} զինքնակոչ ազգասէր վերապատուութիւնդ, անամօթեցան ձ

ից անկեալ էր ի գոգ եկեղեցւոյն Հռովմայ, յորում եւ {ընկալեալ} զքահանայութիւն. այլ ի վերջէ լքեալ զօտարին եկեղեց

այսմ յիշեցեալն բարւոք կերպիւ կատար հասուցանէ թարց {ընկալնուլ} զվարձն աշխատանաց: Երկրորդ, աղաչելովն Յիսու

ունելոց իցէ զիս յայն, համաձայն ցանկութեան իմոյ, {ընկալցի}, իսկ թէ մերժելոց, քան զօր յառաջ վճռեսցէ եւ մի՛

՚ի Լոնդոն, առանց սկիզբն առնելոյ գործոյն, մինչեւ {ընկալցի} առ այն զլուծումն բացարձակապէս Մինչ ՚ի Թիֆլիս է

քոյր Մարիամին այսու բաժանմամբ, զի կտակակատարն իմ {ընկալցի} չորս բաժին. վեց բաժին երկու հարազատ եղբարցս համա

ռեալ եւ անծուծ լեզուաւ, եւ պահանջել ի նմանէ, զի {ընկալցի} նա զայն, եւ սնուսցէ ի հոգւոջ եւ պտղաբեր գործեսցէ

ստր զաւակն երկու բաժին եւ դուստր զաւակն մին բաժին {ընկալցին}, որքան որ զաւակ եւ իցէ. այլ եթէ զաւակ ամենեւին

ախկին արու զաւակացն նոցա. թէ ունիցի ոչ, իւրեանք {ընկալցին}, այլ եթէ կտակակատարս եւս ունիցի ոչ, մին բաժինն

արու զաւակ, այլ եթէ ունիցին ոչ, ուրեմն ինքեանք {ընկալցին}: Վեցերորդ, իմոյ հայրենական մնացած իմ բաժին

վերն գրեցելոյս եւ ամենայն մի հարիւրէն հինգ վարձս {ընկալցին} եւ յաւելորդ նեղութիւն իւրեանց զոր կրեն ի վերայ բա

Չեմք նոյնպէս ապացոյցս թէ պատուելի հայրենակիցք մեր {ընկալցին} զգրածս մաքուր խղճմտանօք իբրեւ բղխուածք ազգասէր սր

Եթէ այսմ պատասխանի արասցէն առողջ հայեցողութեամբ՝ {ընկալցուք} ապա զկարծիսդ իբր հաւանական, ապա թե ո՛չ զմերն յառ

գրեի, բայց կարծելով թե գիրս չի հասնիլ, ճանապարհ {ընկած} կլինի՝ նա Մոսկվա է տեյի, չգրեցի: Եթե տեղդ նոր

ցքին վերան մնացած է մինչեւ այսօր, քալփաքիներն էլ {ընկած} են կեցած տեղը: Մերոնց ողջունիր, ժամանակ չու

նք այնպես էլ, արդեն յոթ ամիս է, ինձ մոտ անօգուտ {ընկած} են: Իմ առողջության վերաբերմամբ հանգիստ եղեք.

վախճան ունի ", եւ այլն: Առայժմ անկաշկանդ կողքի {ընկած}, անդորրության մեջ, մեծ, փոքր եւ ընդհանրապես ամ

լու համար, բայց նրանք, երեւի, դեռ մի որեւէ տեղ {ընկած} են: Այժմ վերադարձնում եմ Ֆոշեն: Այսպիսով, ինձ

համար: Դժբախտաբար, իմ գործը անշարժ վիճակում {ընկած} է սենատում, ու չգիտեմ եւ չեմ կարող քեզ ասել, թե

ւակը, հոգեւոր սովից եւ քաղցից միանգամայն կիսամեռ {ընկած}, իւր խաւար շրջակայքից պիտի նայի այդ լուսաւոր եւ

մերկ տղայքը որոնում են նոցա մէջ կաղին, որ դեռեւս {ընկած} չէին հաւաքողի ձեռքը: Աշունը, մանաւանդ թէ Հիւսիս

մ եմ մի գեղեցիկ դաշտում՝ կանաչ արօտի վերայ, թեք {ընկած} մի ծառի տակ։ Առաջեւիցս վազում էր մի քաղցր եւ պայ

սայ Րեդուտկալէ բոլորովին հիւանդ: Մօտ իբր քսան օր {ընկած} էի մահճի մէջ, եւ բանագէտ բժիշկների հոգաբարձութիւ

ութիւն... Այս եւ այն տեղից ստացած նամակներս {ընկած} են ցիր ու ցան, որոնց շատերը մինչեւ այսօր անպատաս

ին մարմինների: Քարեայ ածուխը, որ բաւական խոր էր {ընկած} գետնի կեղեւապատի մէջ եւ հետեւաբար ենթարկուած է աւ

տի մէջ, իսկ մեր ազգը, կաւեղէն ոտքերով թաւալգլոր {ընկած} չարաչար կործանութեան անդունդի մէջ, արդէն իսկ լցր

թեամբ հանդերձ, որոնց իւրաքանչիւրքը իւր ժամանակին {ընկած} են օրագրութեանս մէջ: Յիշատակարանքս հատուած են այ

անս յաւիտենից կարող էք մշակել եւ գործել ձեր բաժին {ընկած} հողը, առանց վաճառելու կամ գրաւ դնելու իրաւունք ո

ամ այլ գործերով, չկամիս կամ ձեռնհաս չես քո բաժին {ընկած} հողը մշակելու, կամ մարդիկ վարձելով մշակել տալու

մի շփոթեալ եւ աղմկեալ տեղում, կեանքի հոսանքի մէջ {ընկած}, նայում է, մասնաւորապէս, իւր գործին եւ երբ ժամ

ին նորան, չեն վճարում իւրեանց պարտքը, առեւտուրը {ընկած} է, ոսկին կրկին արժէքի բարձրացած, եւ ահա երկրորդ

յժմ այն վաճառականը, ի՛նչ գործէ: Հաւատարմութիւնը {ընկած} է, ոչ ոք ապրանք կամ դրամ չէ տալիս նորան, եւ եթէ

պիտի հաւասարի ընդհանուր մակերեւոյթին: Եւ եթէ մի {ընկած} հարուստի փոխանակ հարստանայ մի աղքատ, հետեւանքը յ

սիրութին, վասնորոյ եւ մնում են սորա եւ նորա տանը {ընկած} ՝ առանց անգամ եւ բացուելու, կամ՝ քանի մի հին լե

տասն եւ չորս դարու խտրոցը, որ այնքան մեծամարմին {ընկած} էր V եւ XIX դարերի մէջ, ճեղքէր եւ հասանէր ժողովր

է ո՞րքան ազդեցութիւն ունէր նոյն իսկ քննութեան տակ {ընկած} առարկայի յառաջադիմութեան վերայ, այդ ապացուցանում

են եղել եւ պիտի միշտ լինին գերմանականութեան: {Ընկած} լինելով այսպիսի խեղճ վիճակի մէջ իրողապէս, գերման

յս յօդուածի մէջ Հեգելը նմանում է հալիւցինացու մէջ {ընկած} Բոռքին: Հայմը այսպէս է խօսում այս հատուածի վրայ

Մինչեւ անգամ եւ Յունարէն գրքե՛րս ինձ չտուին, որ {ընկած} են այժմ վանքում՝ ցեցերի կերակուր լինելու համար.

նիհար, տգեղ, խառն ի խուռն մազերով, աչքերը ներս {ընկած}, երեսները գունաթափ, ասես թէ դոքա կենդանութեան ժ

հասակ, մօրուքը մինչեւ ծունկը, չոր, աչքերը ներս {ընկած}, ժանգոտ ատամներով եւ անտանելի բերանի գարշահոտութ

: Սատանան բոլորովին վաստակած այսքան աշխատանքից, {ընկած} էր սոֆայի վերայ: Մեր հաշուով առաւօտը լուսանալու

Միանգամ երեւակայում էր իւր բոլոր ընկերքը արբեցած {ընկած} դաշտերի վերայ, որը քնած եւ որը... իսկ ինքը տղ

հանեց սեղանի վերայի թղթերի տակից, որ խառնիխուռն {ընկած} էին, մի թերթ թուղթ եւ սկսեց կարդալ: - Ուրե

ի այս գործողութեան վերայ, ըստ որում գետնի երեսին {ընկած} էր մի քանի ոտնաչափ ձիւն: Բայց Ալբերտոսը սեղան նս

յ: Երեսի գծագրութիւնը բաւական անկանոն, խոր ներս {ընկած} աչքերը, իւրեանց անսովոր փայլողութեամբ, հաստատու

են իմ սրտին: Դուք ցոյց էք տալիս ինձ, որ տարագիր {ընկած} ազգի կամ մասնաւոր մարդու արտասուքի համար եւս չկայ

, համարեա թէ սառչում է, եւ այն րոպէին նորա վերայ {ընկած} ճառագայթը մի առարկայից, չէ հասանում դէպի ուղեղը․

ները, որոնց մէջ գոյացել ու աճել էր դատաստանի տակ {ընկած} իրողութիւնը կամ անհատը, ապա ուրեմն, անտարակոյս

ի մարդերի. պարոնը վեր կացաւ սօֆայի վերայից, ուր {ընկած} էր որպէս մի շնչաւոր եւ ձեռքերը տրորելով սկսեց ման

կան հասակը արդէն դրել էր նորա նեղ ճակատի եւ դուրս {ընկած} թուխ թշերի վերայ իւր կնիքը - խորշումը: Նորա հագո

խի մազը շատ խնամքով երեք բաժանած եւ մի գէս հիւսած {ընկած} էր թիկնամիջումը ողնաշարի վերայ. մէջքը կապած մի գ

հումեանցը պարտէզն իջած ու տեսած Մանուշակը ուշաթափ {ընկած} նստարանի վերայ, վերջին աշխատութիւնը գործ էր դնու

րոշ նայուածքը, քիչ մնաց որ համարէ, թէ Մանուշակը {ընկած} էր խելագարութեան մէջ: - Ի՞նչ պատահեց քեզ, սի

նորան իւր տուն: Դայեկը հասկացած լինելով, թէ {ընկած} էր մեզիմեն աղեկների մէջ, սայլումը դեռեւս նստած,

սները չոր, վատուժ, անհնարին խորշոմած, խոր ներս {ընկած} մանր աչքերը զրկուած թերթերուկից եւ յօնքից, հազիւ

ձեռքը։ Մխիթարեան միաբանութիւնը՝ այդ մեզանից {ընկած} հատուածը, օտարութեան մէջ, պատերազմելով բազմադիմ

ենից, եթէ չ'գտանէին նորան մի աղբիւրի մօտ կիսամեռ {ընկած} եւ չ'բերէին Մանրէզ։ Նորա ջլերը բոլորովին թուլացա

առողջ կազմուածքը։ Երբ բոլորովին զրկուած ուժից, {ընկած} էր մահուան մահճի մէջ, նա դեռեւս թելադրեց իւր շար

նոր լեզուի հետ, հարկաւոր է այս ցիր ու ցան ճապաղ {ընկած} ձեւերը կարելի սկզբունքների վրայ ամրացնել, որպէսզ

բայանունները, որպէս անկումն, հերքումն եւ այլն, {ընկած} է ժողովրդի բերնից. այդ բառերը փոխանակել է նա նոց

ւր մարմինը: Թողում եմ բոլոր դաշտի մէջ ցիր ու ցան {ընկած}, թէ աւերակներից մնացած եւ թէ սարերից եկած անհամ

այս տողերը գրելու միջոցին, մի քանի այդպիսի գրքեր {ընկած} են պատուհանիս վրայ, մեզ սարսափեցնելու համար: Թէ

տ օգտակար բաներ, բայց այսօր ամէնքն էլ երեսի վրայ {ընկած}: Ստոյգ է, որ այդ բաների համար խօսող ասող էլ չկա

ուի, օտար ոգու ազդեցութեան տակ. Հայը հազար տարի {ընկած} լինելով թուրքի, թաթարի եւ ուրիշների ազդեցութեան

ազդեցութեան, որովհետեւ նոր լեզուով խօսող Հայերը {ընկած} են ուրիշ պատմական եւ բնական ազդեցութեանց տակ, քա

եւ կեանք չկայ, եթէ պէտքերը չհոգացուին։ Ցրտի տակ {ընկած} մերկ մարդը էլ գեղեցկութեան չի նայիլ, միայն թէ մի

ն դոքա, որովհետեւ այդ լեզուն մինչեւ այժմ գրի տակ {ընկած} չլինելով եւ չմշակուելով, բնականապէս պիտի ունենար

րդ։ Կոյրը մխիթարւում է լեզուով, ձեռքից եւ ոտքից {ընկած} մարդը մխիթարւում է լեզուով. պատճառ, լեզուի միջն

ղաբար երկու քոյր Գլորեցին ինձ փոսի մէջ. ես {ընկայ}... Շնչարգելուած նեղութենից զարթելով

ալ, բայց արծաթի պակասութեան պատճառով նոր ի նորոյ {ընկայ} հոգսերի մէջ: Իմ բախտս փորձելու համար, գնացի մօտ

ռանց խնայելու կտրատեցին, երբ տեսան, թէ քո աչքից {ընկայ} ։ Եւ այժմ, իմ ունեցածներով զարդարուած, ման են գ

արժանի։ Բայց ես միայն իմ դուրս ձգուելուցս յետոյ {ընկայ} այս ու այն տեղ՝ իմ պէտքս եւ կարօտութիւնս առանձնա

ւսը, շատ յարմար է այս հանգամանքներին, որոնց մէջ {ընկայ}... Ստոյգ է, որ ես, ասել եմ քաջափայլ պարոնին

ուսին իւրեանց բրդի այդ յատկութիւնը եւ կամաց կամաց {ընկան} տեղական կատուների կարգը՝ թեթեւ զանազանութեամբ,

ն քաջերից, որ ազգի պահպանութեան համար քաջութեամբ {ընկան} պատերազմի դաշտումը: Նոքա մոռացան իւրեանց կանացի

եցան մեծ կամ փոքր ընկերութիւններ, նորանցից ոմանք {ընկան} դէպքերի հարուածի տակ, ոմանք տեւում են կիսամեռ,

մէջ Թառամեցաւ նա, որպէս դու, Թէ ցրիւ {ընկան} կտորները Դեղնած տերեւների վերայ:

. Հզօր ձեռքիցդ ` այն երկաթեայ Կապանքն {ընկան} փշրուած... Թէեւ այսօր պիղծ բերաններ

գործադրութիւնը ազատութեան: Այնուհետեւ մարդիկ {ընկան} բարոյական գերութեան մէջ, այն է, մտքի եւ բանական

ից: Այնուհետեւ բոլոր բաները մեծ փոփոխութեան տակ {ընկան}, եւ գործարանը ստացաւ մի այլակերպութիւն, որ շատ

ողովրդից քսան եւ չորս հազար հոգի մէ՛կ պատերազմում {ընկան} ։ Ամոնը չէ՞ր, որ, անխե՛լք խօսքերի համար, երկա

ղաւորի ձեռքից եւ չա՛ր մարդուց փրկէ՛ ինձ ", նոքա {ընկան} այնուհետեւ քամակիցս, իմ գնացքը խափանեցին եւ վրայ

վ լիքն է, շրջեց պտուկը, եւ ահա նորա միջից դուրս {ընկան} չղջկի կուրծքի կարթաձեւ ոսկրը եւ Յուլիա Պոստրանայի

իւնքը քամուեցան խաչակիր արշաւանքներից, ասպետները {ընկան} Արմիդայի ձեռքը։ Խեղճութիւնը նիւթականապէս պատճառ

վոր աղաղակ, Իգնատիոսի սենեակի պատուհանները դուրս {ընկան}, Սատանայն, որ մինչեւ այժմ կապել էր նորան աշխարհ

թողնել Փարիզը դեռ 1536 թուականում։ Նոքա ճանապարհ {ընկան} ուխտաւորների հագուստներով, ձեռքերում Սուրբ գիրք

առաջին հարուածը՝ մահացուցիչ։ Մեծ շփոթութեան մէջ {ընկան} բոլորը։ Եթէ Րաւալեակ ձեռքից թողնէր իսկոյն դանակը

, որ Հանա-վանք երթալու ժամանակ, ճանապարհի վրայ, {ընկան} իրենց բարեկամ Գարեգնի ձեռքը, որ մի փոքր հանգստաց

նաւերը: Այնտեղ գիշերեցինք եւ արեւածագին ճանապարհ {ընկանք} միեւնոյն յաջողութեամբ, միեւնոյն վստահութեամբ եւ

Մենք միջնադարեան ազգ չենք. միջին դարերում մենք {ընկանք}, միջին դարերում մեր հարստութիւնը կորուցինք: Չէ

ս նրա այդ ծառայությունը չեմ մոռանա: Վերջերս միտս {ընկավ}, սրանից ութ տարի առաջ Մոսկվայում մեր միասին կատա

Նա իւր մտքում ուրախացաւ, ասաց՝ ա՜ ա՜ դու էլ {ընկար}. Առաւ ածուխ, գրեց պատին. " վեցերորդը՝ մի

ւ ոչ ոք իմ դեւերից չէր կարող հրապուրել. բայց դու {ընկար} թէ չէ քամակներից, իսկոյն ամուսնացուցիր. փոքր ժա

ի աղջիկ. ի՛նչ անեմ, խաւարէր էն օրը, որ դու լիս {ընկար}, էն քշերը հէրդ ջաղացն էր գնացել ի՞նչ կլներ (?!

նը ունենայ պատմական արժանաւորութիւն: Այսօր ձեռքս {ընկաւ} ՆՈՐԻՆ ԿԱՅՍԵՐԱԿԱՆ ՄԵԾՈՒԹԵԱՆ ԵԿԱՏԵՐԻՆԱ ԵՐԿՐՈՐԴ Ռուս

նորան ձեր անունով: Այս խօսքերի վերայ Շամիլը {ընկաւ} մի փոքր մտածութեան մէջ. երեւում է, որ ասածներս

այերը 3. 800. 000: Սորա վերայ շատ չանցաւ, ձեռքս {ընկաւ} Էդմոն Շերթիէ Ֆրանսիացու գիրքը, ուր Հայոց թիւը բ

Պարզեմ, որ հասկանաք: Այս միջոցներումս ձեռքս {ընկաւ} մի ռուսաց լեզուով գիրք՝ այսպիսի մակագրով՝ " Обо

ուեցաւ յունական խորհրդին, այն ժամանակ մեծ շշունջ {ընկաւ} ազգի մէջ, մինչեւ որ Ներսէսը հարկադրուեցաւ փախչել

Մի տեսակ ժապաւէն, որ առաջ գործածական էր, դուրս {ընկաւ} սովորութենից, եւ ժողովուրդը դադարեցաւ գնելուց,

: Եկաւ արեւելեան պատերազմը, կառավարութիւնը {ընկաւ} պարտքի մէջ, ժողովուրդը կրեց անտանելի ծանրութիւն

նչ այն, տնտեսական խնդիրը մի աներեւոյթ զօրութեամբ {ընկաւ} մէջտեղը. հարկը ստիպում էր լուծել նորան այս անգամ

, մնում է նա, բայց տունը մարեցաւ: Մի գերդաստան {ընկաւ} հասարակաց խումբից: Արդեօք որքա՞ն գերդաստանք

հնչիւնք: Ահա եւ այս տունը մարեցաւ, սա եւս դուրս {ընկաւ} հասարակաց շինուածքից: Ի՞նչ կը լինի այն շինո

անցանելու ժամանակ այն ժայռերի մօտից, ուր գահավէժ {ընկաւ} ֆրանսիական ընտանեկան կեանքը: Յոյս ունինք ն

աւ, Հետքից պայծառ գիծ թողեց. Աստղիկն {ընկաւ} երկնքիցը, Միւս անգամ այլ չերեւեց "

աւ, Հետքից պայծառ գիծ թողեց, Աստղիկն {ընկաւ} երկնքիցը, Միւս անգամ այլ չերեւեց"։

" Հայրիկ, դարձեալ թռաւ մի աստղ, Վայր {ընկաւ} նա երկնքից. Հայրիկ, ովի՞ աստղն էր արդեօք,

ղ թռաւ Եւ գիծ անգամ չըթողեց, Աստղիկն {ընկաւ} երկնքիցը, Միւս անգամ այլ չերեւեց"։

ի այլ վառ աստղ պակասեց. Ո՞վի աստղիկն էր որ {ընկաւ}, Բան հարցանող չերեւեց: Մինչ դեռ լուս

, Հետքից պայծառ գի՛ծ թողեց, Աստղիկն {ընկաւ} երկնքիցը, Միւս անգամ այլ չերեւեց... "։

Իւր ծանր հայեացքով աշխարհի վերայ, Ամեն բան {ընկաւ} մտածութեան տակ, Րոպէ չմնաց ազատ կամ ունայն

յս անցքից յետոյ գործարանը ի՞նչ եղաւ եւ որի՛ ձեռքը {ընկաւ}, բայց նա յառաջ չտարաւ իւր խօսքը, եւ եզրափակեց ա

ի պարապ գլխից, հետքը մինչեւ անգամ չթողնելով, եւ {ընկաւ} ճարտարապետի քամակում յատակի վերայ: Ճարտարապետը ժ

ութեան դեւը թռաւ, թռաւ, թռաւ ու սաստիկ ճայթոցով {ընկաւ} իսկ Փարիզի մէջտեղը: Բայց դեւերը, ինչպէս նաեւ կա

ութենից ընկնելու ժամանակ: Բայց այս միջոցին, երբ {ընկաւ} Աստարօտը, մի փոքր այլապէս էին Փարիզի հանգամանքը

րօտը, մի փոքր այլապէս էին Փարիզի հանգամանքը. նա {ընկաւ} այն շփոթութեան եւ խառնակութեան մէջ, որ պատճառուե

Յանկարծ լսուեցաւ սաստիկ դղրդիւն եւ յետոյ մի բան {ընկաւ} դժոխքի դուռից ծծումբի լճի մէջ նոյն աղաղակը գործել

ւս պ. Մարկոսը մի երանելի մարդ է: Որովհետեւ խօսք {ընկաւ} այստեղ պ. Մարկոսի վերայ, ապա թող ծանօթացնենք մե

քանի այսպիսի կցկտուր խօսքեր դեռեւս արտաբերելով, {ընկաւ} աթոռի վերայ ամենեւին ուժաթափ: Պ. Մարկոսը նա

. Մարկոսի այս բաները խօսելու ժամանակ, Շաքարեանցը {ընկաւ} մի տխուր մտածութեան մէջ: Երազի նման յիշում էր իւ

որ դէպի փողոցն էր նայում: Խեղճ Մանուշակը ուշաթափ {ընկաւ} մի նստարանի վերայ, որ թացացել էր անձրեւից եւ խոն

րը նորան հազիւ թէ նախաճաշիկ կը լինէր, բայց յետոյ {ընկաւ} բարակացաւի մէջ. այս բոլորի պատճառը էր մատանին,

ան կամ հրաժարական պատասխանի։ Այնուհետեւ ճանապարհ {ընկաւ} նա դէպի Կոստանդնուպօլիս, ուր բնակւում էր Կարնեցի

ակուած քարից, իսկ աջումը հրազէնքի գնտակից, վայր {ընկաւ} մեռելի նման։ Նորա այս վիրաւորութիւնը դատակնիք եղ

րը սեղանի վերայ, եւ ուխտաւորի հանդերձով ճանապարհ {ընկաւ} ոտքով դէպի Բարսելոն, որպէս զի այնտեղ նաւ գտանելո

ը եւ ամենահարկաւոր բաները, ինքը միմիայն ճանապարհ {ընկաւ} դէպի Փարիզ, ուր պիտոյ է ընկնէր նոր փորձանքների մ

։ Մօնմարտրեան նշանաւոր երդումից յետոյ նա դարձեալ {ընկաւ} (եւ արդէն վերջին անգամ) ցնորման մէջ։ Վերստին ե

ամայեց նորանց մնալ Փարիզի մէջ, իսկ ինքը ճանապարհ {ընկաւ} դէպի Սպանիա՝ հաւաքուելու տեղ նշանակելով աշակերտն

կած էր այնտեղ ապստամբութիւնը շիջուցանելու համար, {ընկաւ} պատերազմի մէջ մեռած։ Յիսուսեան Կարգը Քրիստոնէութ

չար դիտաւորութիւն ունէր թագաւորի մասին։ Երբ բանը {ընկաւ} հարցուփորձի, Բարրիերը խոստովանեցաւ, թէ արդարեւ

հելու համար. այդ օրից սկսած, դատապարտութեան տակ {ընկաւ} նա, որ յանդգնեցաւ մօտենալ ուրիշի իրաւունքին, կա

չէ կարելի սորանից եզրակացնել, թէ այդ օրից իսպառ {ընկաւ} որսորդութիւնը: Գրեթէ երկու դար յետոյ ապրած Արշակ

աւական միջակ ճանապարհով յառաջ էր խաղում, իսկ երբ {ընկաւ} սա Հոմերոսի բանաստեղծական ճարտար մտքերի տակ, այն

Դժբաղդը այն միջոցին Ասաց հոգուն. իմ {ընկե՛ր}, Ո՞ւր է քո մեծ խոստմունքը, Ո՞ւր նկար

իրիմ, կամենում է մտնել հող... Արդեօք նորա {ընկե՞րն} է, որ իւր սէրը յիշելով Եկել է նորա հողը ցօղ

քայլ զճեմ առնուլ ի լուսեղէն ի կամար, Ի բա՛ց {ընկեա} ՛ զախտ արծաթին եւ որ զոսկւոյն ցանկութեան, Որ

ումս: Այստեղ լսեցի, որ կաթողիկոսը ճանապարհ է {ընկել} դեպի Էջմիածին [..... ] թե սուտ, սակայն եթե Ն

ուրս գա բարոյական այդ կապանքից, որի մեջ մի անգամ {ընկել} է, եւ ընկնելով, հուսահատության է մատնվել, կարծ

ողջ է, թե չէ ես արդեն մռայլ մտածմունքների մեջ էի {ընկել}: Եվ ինչպե՞ս չընկնեի, երբ ամբողջ երեք շաբաթ է նր

ոթ է, ե՛ւ հանցանք: Ցավում եմ, որ նա գլխի չի {ընկել} Նախիջեւան ուղարկելու Կոխինխինյան հավի մի քանի ձու

ծ հեռի արասցէ, խեղճ մարդը կարո՞ղ է միթէ մարսել. {ընկել} է վերին աստիճանի կատաղութեան մէջ: Յետոյ ասում են

անի լեզուն, մանաւանդ այս վերջին տասն տարու մէջ, {ընկել} է եւ այժմ եւս գտանւում է մի նոր աւերանքի տակ։ Եթ

ձ, թէ ինչո՛ւ համար նորա ուղարկած մի ոտանաւորը չէ {ընկել} " Հիւսիսափայլի " մէջ, եւ թէ ինչո՛ւ մի գրաւոր տեղ

ն, բանտի, հալածանքի, կապանքի, նոցա համար, որ {ընկել} էին այդ իւրեանց չպատկանած իրաւունքը ձեռք բերելու

ուլման ծնողների, դա հրէի տղայ է եւ բաղդի բերելով {ընկել} է մեր կրօնի մէջ: Շիյեաթների դաւանութիւնը ուրացաւ

ւածքի միջից: Ցաւը, որ տանջում է ինձ, դեռեւս չէ {ընկել} եւ չէ եւս ընկնելու ոչ մի Պատօլօգիայի մէջ։ Բժշկու

, թէ ես ներկարարի կարաս ունիմ եւ թէ կենդանիք, որ {ընկել} էին այդ կարասի մէջ, երեւում են այնուհետեւ հասարա

տղէն Մի վարդապետ опытной Ողջ սորա հետ {ընկել} են: Ведь ուզում եմ հարցանել, Ведь վա

անցուցել ենք խռովով, Եւ շատ մարդիկ փոսն են {ընկել} մեր ձեռքով"։ Ասաց, ժպտաց. կատաղաբա

ն, նա մեռած է այն րոպէից, երբ նորա վերջին միտքը {ընկել} էր թղթի վրայ. կեանքը գնում է առաջ, գնում է եւ ն

էջ էի, հազիւ կարողացայ կեանքս ազատել: Մի աբեղայ {ընկել} էր քամակիցս սուրբ ջրի մշտիկը ձեռքին. բոլոր Բոլոն

անի հայ դպրոցականք, որ քեզ նման խելքերը կորուսած {ընկել} էին ձեւի քամակից, անփոյթ առնելով իրի կորուստը.

նորա հարցասիրութեանը, թէ ի՛նչ դիպուածով յատկապէս {ընկել} էր Շաքարեանցը այդ վիճակի մէջ: Շաքարեանցի ծառան դ

լանելով եւրոպական համալսարանների մեծ մասին, գերի {ընկել} էր Թաթարների ձեռք եւ արձակուելով դէպի Ռուսսիա, ն

կանալ խեղճ կոմսի դրութիւնը: Ին՜չ պիտոյ է առնել: {Ընկել} էր մի անգամ: - Երկնաւոր, անմահ սուրբ եւ կեն

ին ժամանակները չեն այժմ, ասես թէ իմ աստղը վայր է {ընկել} երկնքից: Պարտականութիւն կայ մեր վերայ, պարզ

ապաշխարէր։ Դեսպանքը միւս Հենրիկոս չորրորդի, որ {ընկել} էր Սիքստոս հինգերորդի նզովքի տակ, եկեղեցու մէջ,

ր, բացի նորա բոլոր մերձաւոր ժառանգաւորներից, որ {ընկել} էին հերետիկոսութեան մէջ։ Այս միջոցին մայրաքա

ակելի կամ ծաղրելի, եթէ մի սարսափելի աւերանքի տակ {ընկել} նորա լեզուն։ Այս դրութիւնից պարզ երեւում է, թէ

սպէս ասել, եւ շատ տեղ էլ հոլովակերտը իսպառ դուրս {ընկել}, ուստի չպիտի զարմանալ, եթէ տալիս-ը աներեւոյթ եղ

թւում, պ. Պռոշեանցը առանց հարկի եւ ստիպողութեան {ընկել} է այս հակասութեանը մէջ: Եթէ մտածենք, թէ նորա դի

ելի կամ ծաղրելի, եթէ մի սարսափելի աւերանքի տակ է {ընկել} այդ լեզուն: Սովորական ոճով խօսելով գործ դրինք աւ

Այլ ո՞ ի կալ ո՛չ կասու, Ո՞ զթեփ ո՛չ {ընկենու}: Մնան միշտ բնութեան Տուրք մշակութեան: Ու

ր մինչեւ իմ գալը, անշուշտ մի գործ կգտնենք, քանի {ընկեր} [ենք] միասին մի կտոր հաց խաղաղությամբ վայելելու հ

, թէ փախստական Կարապետն Շահնազարեանց, հայրապատիւ {ընկեր} Յովհաննու վարդապետի Բեկնազարեանց... գործակցութ

լություն եմ հայտնում Անանիային իր խորհուրդների եւ {ընկեր} -բարեկամներիս մասին տված հույժ հետաքրքրական տեղեկո

տգամավոր բացի նրանից: Ինչպես էլ որ լինի, նա մեզ {ընկեր} չէ, ու այլեւս չընդունես նրան՝ ինչ բարիք էլ թափե

ՀԻՆ (?) 1865, Պետրոս-Պողոսյան Բերդ Անգին {ընկեր}, Այս նամակս մի այլ ճանապարհով կստանաս: Տակավ

- գանչեցի ես, եւ արիւնը գլխիս զարկեց, - ես քեզ {ընկեր} մինչեւ ի մահ, ե՛կ խնդրենք այդ բոլոր անիրաւութենն

րդը, ինչպէս վերեւում գրածներիցս պարզ երեւում է, {ընկեր} չէր, ուրեմն եւ ոչ բաժանորդ Բէգզադէի շահին կամ վն

որ վերջին ժամանակներում շինել էր իւր հետ մասնաւոր {ընկեր} (այս գործակատարի եւ Բէգզադէի՝ շատ վաղ ժամանակնե

իլ: Այլ եւս վերն յիշեալ կտակակատարացն իմոց որպէս {ընկեր} եւ օգնական եւ ինձ երկրորդ կտակակատար եւ վէքիլ հաս

զգաց, Գոչեց. " Մեռնու՛մ եմ, Աստուա՛ծ, Չունե՜մ {ընկեր} կաթոգին ". Տէրը տուաւ նրան կին. Իսկ թէ ինչո՞ւ կ

Գոչեաց եթէ մեռանիմ, Զի ոչ գոյ ինձ ոք {ընկեր}, Եւ Տէր արար նմա կին, Իսկ թէ որպէ՞ս

այծառ դիմօք հանդիպում. Ա՜խ, փարելի դու իմ {ընկեր}, իմ սիրական անխարդախ, Մի՛ մոռանար իմ դամբա

ըդ սփոփուին... Ծածկած է քո օթեւան... Դու {ընկեր} ես վշտերին... Քազ հետ նոքա կը խօսեն, որ պ

պէս վճռել էր. Մնաս բարեաւ մինչեւ էգուց, իմ {ընկեր}, Բայց դու այժմ մտքիս մէջ ես ամեն ժամ,

ա՛, թէեւ չեմ կարող գալ, Բայց իմ հոգին քեզ {ընկեր} ։ Գնա՛ մեռիր դու քաջի պէս, Թող չ

այս իմ պիղծ ձեռներ Թաթաւեց արեամբ այս չոքած {ընկեր}. Վա՛յ իմ տարաբաղդ գլխին յաւիտեան. Չկ

ցանելու համար, ստացել էի ինձանից ջոկ տասն եւ մին {ընկեր}, որով բոլորեցունցս թիւն էր տասներկու: Ինչ ապրան

կորդից. միթէ՞ արժան էր մեզ վհատել, տրտմահաղո՛րդ {ընկեր}. քա՛ջ գիտեմ, որ կը գան օրեր, - դոցայ կարմիր ծայ

քեզ: Գնա՛, ասացի ես նորան, տարաբախտութեան {ընկեր}, գնա՛ բարեաւ, բայց չմոռանաս այն սուրբ դաշը, որ

եթեւանում է իւր վշտերից եւ սփոփւում է գտանելով մի {ընկեր} իւր տարած նեղութիւններին: Նա խոր հոգոց հան

նից, ճշմարտութեան համար արիւն թափող նահատակը ինձ {ընկեր} եւ օգնական կը լինի այդ փառաւոր հանդիuի մէջ. ինքը

ա այնտեղ մեծ արծաթ ժողովեց: Որովհետեւ աւազակների {ընկեր} էր եղել եւ նոցայ գողութեան կէս բաժինը ինքն էր ստա

բերւում է նաեւ գո՛նէ Սուրբ Ղեւոնդին, եթէ ոչ նորա {ընկեր} միւս բոլոր քահանաներին։ Անտարակոյս, պ. Էմին

։ Այս երկու պաշտօնների մէջ եւս նա գրաւել էր բոլոր {ընկեր} բժիշկների եւ վարդապետների սէրը դէպի ինքը եւ այնպի

րի յիշատակովը։ Այս միջոցին, նորա ըստ պաշտօնի {ընկեր}, բժշկականութեան վարդապետ Պ. Օրանսկին ասաց մի ռո

դարձեալ հանգուցելու վերայ։ Այստեղ ըստ պաշտօնի {ընկեր} հանգուցելուն Պ. Սեվաստինսկին, Պ. Մարկոսեանը,

ի լսել նորա խօսակցութիւնը: Չէ՛, եղբայր, նա մեր {ընկեր} մարդ չէ, հեռի մնանք այդպիսիներից, որոնք մարդ խա

ի եւ հնասիրի՝ հանել երեւան: Եզնիկ Կողբացին, {ընկեր} Յովսէփը, ընդ որում առաքեցան ի Բիւզանդիոն՝ թուղո

այ: Զսոյն զայս Խոսրով գիտէաք մեք մինչեւ ցայսօր՝ {ընկեր} Ընձակայ, ընդ որում գնացեալ էր ի Պալեստին վասն թա

համար։ Այս միջոցներումը կարողացաւ նա մի քանի {ընկեր} ճարել։ Նա այնպիսի գեղեցկախօսութենով նկարագրեց նո

Սերոբ եղբօրս 62 Տրապ[իզոնի] ռուսի շոգ[ենաւային] {ընկեր[ութեանը]} 63 Փոթի, Լիւլեւին, աղի համար 64 Թիֆ[լիս],

Ռ ՄԵԾԱՐԻ ՀԱՅԿԱԶՆ ԱՐԳՈՅ ՊԱՐՈՆ ԱԲԳԱՐ ԵՒ ԱՌ ՊԱՏՈՒԵԼԻ {ԸՆԿԵՐ[ՈՒԹԻՒՆ]Ս} Յետ մեծի կարեկցութեան, զոր ցուցիք ինձ ՚ի կատ

вет Любим Карпович! Հիշո՞ւմ ես անցյալը, երբ ջերմ {ընկերական} շրջանում գիշերներ էինք լուսացնում. ո՞ւր են այժմ

քը ոգեւորուած է առհասարակ ասիական բնաւորութեամբ: {Ընկերական} կեանք չէ երեւում այդտեղ: Միմիայն ազգականը գնում

ուր կին մարդը, զուրկ լինելով ամենայն իրաւունքից {ընկերական} կենցաղավարութեան մէջ, իհարկէ, կարող չէր եւ թէատ

հին եւ մեռած լեզու, որ կորուսել էր իւր իրաւունքը {ընկերական} կեանքում, չէ կարող միջնորդ լինել կենդանի ժողովրդ

ր շատերի հետ ծանօթութիւն եւս չունիմ, ըստ որում, {ընկերական} հոգին վաղուց թռած է մեր աչքից: Աստուծոյ մի ն

իռ Գորդիասի կապը լուծուած չէ, հասարակութիւնը իւր {ընկերական} եւ ընտանեկան յարաբերութեանց մէջ ազատ չէ. թող քառ

ւ եւ կենդանացնելու թէ՛ ճաշակը, թէ՛ քաղաքային կամ {ընկերական} յարակցութիւնքը մի ազգի, որ միջնադարեան մշուշով պ

լինելով, բնաւ իսկ ընդհանուր հասկացողութեանց կամ {ընկերական} յարաբերութեանց չմօտեցան։ Այս օրուայ օրս Եւրոպայի

քն այնպիսի ոճով, որ առավել մոտ է հայոց կենդանի, {ընկերական} բարբառին, առանց լինելու խաժամուժ ամբոխի գռեհկաբա

ն մէջ երեւում է նորա հոգին, նորա հայեացքը, նորա {ընկերական} կեանքը։ Բայց կրիտիկայի մէջ երեւում է այս բոլորի

տութիւնը, յայտնի է, թե քրիստոնէութեան նպատակն է {ընկերական} կեանքի բարւոքումը, մինչդեռ մովսիսական կրօնից եսա

նունով երկու նոր մարդ էլ սպանել ինչ խորհուրդ ունի {ընկերական} կեանքի մէջ. չէ՞ որ երկուքի տունն էլ կործանուեցաւ

րծանեց եւ փշրեց այս վարդապետութիւնը, սէրը դնելով {ընկերական} կեանքի, հիմքը եւ բարոյականութեան նշանաբանը: Մար

րենց հպատակների վրայ, որոնց թող կրօնական, այլեւ {ընկերական} կեանքի թշնամութիւնքը, մանր եւ կեղտոտ դիպուածներո

եանց, անճոռնի կառավարութեան Իռլանդիոյ եւ նորա եւ {ընկերական} յարաբերութեանց մասին: Ինչպէս Հեգելը, նոյնպէս ոչ

թիւն, բայց պատերազմի դաշտից դուրս, մարդկային եւ {ընկերական} յարաբերութեանը վերաբերութեամբ, նորա տեսութիւնքը

ացք կ՚ունենայ, եթէ այն ռազմական փիլիսոփայութիւնը {ընկերական} եւ բարերար սկզբունքների տակ կերպարանուելով հիմք դ

էնքը երբեք չէ կարող դրուել մարդկային սովորական եւ {ընկերական} կեանքի վրայ, առանց վնաս տալու այդ կեանքի բնական

ն հնազանդութիւն գնուիլ: Զինուորը դուրս է եկած իր {ընկերական} կեանքի շրջանից. նա ընկերական եւ քաղաքային կեանքի

որը դուրս է եկած իր ընկերական կեանքի շրջանից. նա {ընկերական} եւ քաղաքային կեանքի մէջ պաշտօն չունի. նա այն միջ

կայ կրթութիւն եւ դաստիարակութիւն, չէ կարող լինել {ընկերական} կեանք. իսկ ուր չկայ ընկերական կեանք, այնտեղ թագ

ն, չէ կարող լինել ընկերական կեանք. իսկ ուր չկայ {ընկերական} կեանք, այնտեղ թագաւորում են միմեանցից բաժանող եւ

՞ր ոչ մատենագրեաց ի լեզու հասկանալի եւ գործածական {ընկերական} կենցաղս: Զարմանամք, թէ ո՞ր ուշաբարձութեամբ մ

ն օրէնքից, ի վերայ այսր ամենայնի, ընտանեկան կամ {ընկերական} կեանքի պայմանները սուրբ պահելու համար. այդ օրից

յանդգնեցաւ մօտենալ ուրիշի իրաւունքին, կամ դրժել {ընկերական} կամ ընտանեկան նուիրական պայմաններին: Իրաւա

ը պահանջում է, մարդկային օրէնքի միջնորդութեամբ, {ընկերական} կամ ընտանեկան պայմանների եւ արտօնութիւնների պաշտպ

կեանքը, հոգեբանական ունակութիւնքը, բարոյական եւ {ընկերական} հասկացողոլթեօլնքը: Անշուշտ, հեղինակի անփոր

նքը որոնց մասին եղաւ մեր խօսքը, պատճառ կեանքի եւ {ընկերական} պայմանքը փոխուած են: Մենք չենք ուզում մեղադ

դ մարդուց ներքին կացութիւնը չգիտենք, այսինքն այն {ընկերական} պայմանները, որոնց մէջ էին նոքա իրենց գեղում. ու

ի ուրիշ եւ այլն: Այս սկզբունքը մեծ խորհուրդ ունի {ընկերական} կեանքում, բայց մեր հատուածը Մաթուսաղայի կեանքից

եան պէս է. թուրքի՞ցն է մտել, թէ՞ ինչ բնական կամ {ընկերական} պայմանների տակ թուրքինը, որ կերպարանագործուել է

, որ կան եւ դոցանից ուիրշ էլ չկան։ Բնութիւնը եւ {ընկերական} կեանքը կնիկ են պահանջում, կենդանի, շարժուն, ջե

իս, թէեւ այո՛, գեղեցիկ են, բայց ինչ օգուտ, որ {ընկերական} կեանքում չեն կարող մեր պէտքերին ծառայել։ Միմիայն

անձավոր լինել լուսավորյալ ազգերի լավ շնորհներին, {ընկերակից} լինել հառաջադեմ ժամանակին, հաղթել ասիական բնությ

ք բարեաւ․ ներողութի՛ւն, որ չեմ կարող աւելի երկար {ընկերակից} լինել ձեզ: - Ոչի՜նչ, ոչի՜նչ, - պատասխանեց

ոչ առանց անձնական օգտի, վերջապէս դարձել էր նորան {ընկերակից}: Բնութեան մէջ կայ մի օրէնք, եթէ վնասւում է կամ

չպէս ձերը: Կարծեմ թէ ապացուցել էի ձեզ եւ ձեր {ընկերակիցներին}, թէ տեղիք չունիմ ծակամուտ ճանապարհներով գործ կատ

, առողջ եւ կենդանի հայեցողութիւնք, առ եւ ո՛չ մի {ընկերակիցս} նորին գտանեմք: Յատկութիւնք հոգւոյ առնս մեծի

է վաճառական աշխարհում մեծակշիռ գործեր: Այս երկու {ընկերակիցքը} ունին վաճառական տներ Փարիզում եւ Կոստանտնուպօլսու

նութիւնք: Ո՛ւր մնացին նորա նախկին պարոնը կամ {ընկերակիցքը}. նա սկսեց նայել նոցա վերայ այնպէս, ինչպէս մի մա

յ դժոխքումը. պատճառ, նա իւր ամբողջ կեանքը վարեց {ընկերակցութեամբ} մեր սիրական Ասմոդեյի, որին Աղմոդեւս էր կոչում ին

։ Այս միջոցին մայրաքաղաքը դարձաւ Սուրբ Լիգայի {ընկերակցութեան} կենդրոն։ Տասն եւ վեց) հռչակաւորքը, որ գրգռւու

: Ամենայն ջանք գործ էի դնում հեռի փախչել որեւիցէ {ընկերակցութենից}. այն մարդիկը, որ յառաջ շատ սիրելի էին ինձ, այժ

անցուցանում ենք, եթէ միայն ձանձրալի չէր ձեզ մեր {ընկերակցութիւնը}: - Բայց դուք այժմ մի՛ կարծէք, թէ ես ժամերով

երկայումս առեւտրական գործողութեամբ: Այս պարոնը, {ընկերանալով} Պ. Գռէյլ (Grélle) Ֆրանսիացու հետ, կատարում է

ութեամբ մերժել, որ պատասխանելով մի գուցէ մեք եւս {ընկերանայինք} արժանի գրուածի արժանի հեղինակին: Եւ ինչ հարկ

ից առաւել քնքուշ սիրտ ունէր եւ էր նա բարեբարոյ եւ {ընկերասէր}: Ես կեանք վարեցի նորա հետ երեք ամիս, մի անվարձ

նն է: Եթէ մի մարդ մի գաղափար կամի ստանալ սիրու, {ընկերասիրութեան}, մարդասիրութեան եւ միաբանութեան վերայ, թո՛ղ կար

նը, ուր չէ քարոզւում ուսումնարանի ամբիոնից սէր, {ընկերասիրութիւն}, ազգասիրութիւն, մարդասիրութիւն, առաքինութիւն,

կար խորհրդի, որ լինում է ղահուէտան մէջ, սէր կամ {ընկերասիրութիւն} չէ: Նոքա հաւաքուած են այնտեղ, դատարկարանութենով

ուտ ծնանէր. եթէ դոցայ այդ տեղ ժողովուիլը սէր կամ {ընկերասիրութիւն} պիտոյ է ասուի, ուրեմն սէր եւ մարդասիրութիւն է,

սպառ կործանեալ: Հայք առ հասարակ դաստիարակեալ {ընկերատեցական} հոգւով եւ հայրենի ժառանգական նախանձու առ միմեանս

ւթիւն, նորան ուսուցել էին ճանաչել իւր անձը, իւր {ընկերը}, իւր ազգը եւ մարդկութիւնը: Երեխայն, որի բնաւոր

անութիւնը, պիտոյ է ուսանի ճանաչել Աստուածը, իւր {ընկերը}, իւր անձը, իւր ազգը եւ առհասարակ բոլոր Աստուծոյ

չէ մասնաւոր անձնապաշտից, որի փոյթը չէ, եթէ նորա {ընկերը}, նորա աչքի առջեւ ընկնում է սովամահ: Բայց մ

խեղճ կեանքն է պատել, Այն է որ մենք չգիտենք {ընկերը} սիրել ու պաշտել, Թէեւ լինէր այնպիսին մեզ հա

օսքերը Կը զօշոտեն մեր աչքը, կը մոռնանք հն {ընկերը} ։ Երեւի թէ մեր ուխտը, որ սերտ սիրով կապեցին

բանը, Թէ ինչ որ մենք արեցինք, կ՚անէ եւ մեր {ընկերը}. Նա եւս մեզ կը մոռնայ, մեր յիշատակ չի պատո

րումը, որ ունի արդարեւ մի ցավակից սիրտ դեպի յուր {ընկերը}, որ այո գիտե ներողապես եւ սիրողապես միտ դնել ազգ

նորա հաւատը դէպի միւսը, չարաչար գործ էր դրել իւր {ընկերը} ։ Իհարկէ եթէ մի կենդանաբանի ցոյց տաս մի սիրամարգ

մ, հնձանի մօտ, ուր նահատակուեցաւ Հռիփսիմեանց մի {ընկերը} եւ ուր այժմ տեսնում ենք Շողակաթի եկեղեցին։ "

աբելուց. ես քո հիւսիսային հաշուապահանջ իշխանների {ընկերը} չեմ, ես կատակ չեմ սիրում. կը հրամայեմ շաղախել ք

դեռ կատարեալ սէր չէ. մէք պարտական ենք սիրել մեր {ընկերը}, պարտական ենք սիրել ամբողջ մարդկութիւնը, առանց

ր մարդկութիւնը, պիտի սէր ունենայ, պիտի սիրէ իւր {ընկերը}, ազգը եւ մարդկութիւնը առհասարակ: Ապրել միմիայն

այ, այլ որպէսզի գտանէ Շահումեանցի մէջ իւր կեանքի {ընկերը}, մի ազատ եւ լուսաւոր սիրտ, որ կարելի էր սիրել ե

, իւր անձը, իւր հոգին, իւր բանականութիւնը, իւր {ընկերը}, իւր գիտութեան եւ հասկացողութեան չափը։ Նա ընդդէ

աւ գետի մէջ, որի մօտից պիտոյ է անցանէր երիտասարդ {ընկերը} ։ Երբ սիրահար երիտասարդը մօտեցաւ գետին, Իգնատիոս

ց պակաս դժուարութիւն չ'կրեց Իգնատիոսը իւր երկրորդ {ընկերը} ճարելու համար։ Շատ ժամանակ էր արդէն, որ նայում

dic et Lycidae " (Սուրբ Իգնատիոսը եւ նորա առաջին {ընկերը} ՝ Պետրոս Ֆաբեր իբրեւ Դաֆնիս եւ Լիցիդա)։ Հին

սուրբ պարտականութիւնը դէպի իւր կրօնը եւ դէպի իւր {ընկերը}, հաւասարապէս լցուցել է մինչեւ ցայսօր իւր սպասաւո

ութիւն, հարկաւոր է յոյս ունենալ մեր անձին եւ մեր {ընկերի} վերայ, եւ առանց լքանելու եւ վերացական բաների թող

է, թէ, թագուցանելով փտած եւ ապականուած վէրքերը {ընկերի} աչքից, կարող էր պարտակել իւր ողորմելի դրութիւնը

եւ երկրորդ, եթէ ինքը այնուհետեւ պիտի բռնանայ իւր {ընկերի} վերայ: Եւ քանի որ տնտեսական խնդիրը՝ այն բազմակն

քն էր, այն զոհի անունով գործեցիր, վշտացուցիր քո {ընկերի} ամենասուրբ եւ նուիրական զգացողութիւնքը, որովհետե

կնից արեւը սիրուն... Անբաղդի դին թաց չեղաւ {ընկերի} արտասուքով, Նորան մոռցան... Պարում են տօ

նկերութեան իւրաքանչիւր անգամը չէ նայում այլեւս իր {ընկերի} վրայ որպէս թշնամու կամ կատաղի գազանի վրայ, եթէ փ

պի հանգուցեալը։ Այսպէս աւարտուեցաւ մեր սիրելի {ընկերի}, եղբօր եւ բարեկամի թաղումը, մի այնպիսի թաղում,

թէ. " Խօսեցարո՛ւք զճշմարտութիւն իւրաքանչիւր ընդ {ընկերի} իւրում, զի եմք միմեանց անդամք"։ Այս հիմքեր

Այս միջոցին նայիբներից առաւել ծերունին ասաց իւր {ընկերին} ցած ձայնով, որ ես, թէպէտեւ մօտ էի կանգնած, բայ

բարոյական պատիւն աղտեղել: Մխիթարեանց ու համախոհ {ընկերին} անել եւ պտուտաւոր ճամբուն եթէ քիչ մը մօտենանք դատ

սիրով կապեցինք, Մընաց դագաղում փակած՝ երբ {ընկերին} թաղեցինք։ Խաւար ու գէշ հողի տակ նա միայնակ

մ երանելի աւազակի խօսքը, որ խաչին վրայ իր թշուառ {ընկերին} էր ասում, թէ. " Մենք, մեր գործած յանցանքի համե

եթէ նա դէպի չարը գործ չդնէ այն, եթէ նա օգնէ իւր {ընկերին}, եթէ նա այն արծաթովը օրհնութիւն դնէ եւ բարի յիշա

զգալի կացուցանել, կամ միջնորդութեամբ օդոյ յունկն {ընկերին} ազդելով, կամ թէ միջնորդութեամբ գրոյ՝ առաջի առնե

իաբանութեան եւ անմիտ նախանձու ընդ յառաջադիմութիւն {ընկերին}: Ըստ ազգին լինի եւ պատմութիւն նորա, որպէս ե

րաքանչիւր ճանաչէր զյարգ եւ զպարտականութիւն իւր եւ {ընկերին}, եւ այսպէս աջակից գտեալ միմեանց՝ նորոգէին փոքր

արդուս մէջ լեզու եւ բանականութիւն սրտի զգացմունքը {ընկերին} յայտնելու մասին, իւրեանցից կանոն են հաստատել, թ

, այդպէս չէր գրած իմ ճակատի վերայ: Եթէ կամիս իմ {ընկերիս} անունը իմանալ, իմս չմոռանաս: Մնացել եմ վարանման

ուր օրը ո՛չ ոք մեզանից չէր կամենում բաժանուիլ իւր {ընկերից} ։ Բաւական երկար միջոց մնացինք Պ. Սարաջեանի օթեւա

այ իւրոցն] պարտականութեանց իւր առ [անձն իւր], առ {ընկերն}, եւ առ Աստուած, եւ որ ինչ վերաբերին յաստուածայի

րդիկը ամենայն տեղ գրագրութիւն ունին, ամենայն տեղ {ընկերներ} եւ խորհրդակիցք, նոքա ամենայն ժամանակ կը տանեն ին

նքի փրկութեան յոյսը դրեցինք նորա վերայ: Իմ բոլոր {ընկերները} սրտաթափ էին եղած, նաւապետը երկիւղից սասանուած էր

իւրեանց յարմար մի գործ ճարեցին: Այսպէս իմ բոլոր {ընկերները} այս ու այն կողմը ցրուեցան Հնդկաստանի մէջ: Նոցանց

Առաքել․․․ պատմագիրը, Քեօռ-օղլուն եւ նորա աւազակ {ընկերները} անուանում է Ջալալիք, այս մարդիկը հա՞յ էին:

էր Պապական պալատի մէջ։ Օրտիցը ինքը այս երեք {ընկերները} տարեց Պապի մօտ, որ շատ սիրով ընդունեց նորանց, ա

իմ կենացը խմել եք. ես երբեք չեմ կասկածել իմ լավ {ընկերների} զգացմունքների նկատմամբ: Ողջունեցեք նորին գերազան

հաճույքը չի մերժի, եթե այդ քմահաճույք է եւ ոչ թե {ընկերների} եւ ազգականների կարոտ: Համենայն դեպս, հույս ունե

րք Հայաստանին"։ Մինչեւ երեքշաբթի կարելի է գտնել {ընկերների}. մոտ: Չէ՞ որ հանրային գրադարանից գրքեր տուն չի

ւթիւնը, որ իւր կոնդակովը սրբեց Իգնատիոսի եւ նորա {ընկերների} արատաւորուած պատիւը։ Այս միջոցին Յիսուսեաննե

եւ Ազգաշէն գործերով օրինակ դառնալ նոյնպէս իւրեանց {ընկերներին} ։ Ես ազգային խօսքի շինութեան մասին խօսակցութի

ցա բան ապսպարել, եւ շատ անգամ հաւատացուցած է իւր {ընկերներին} եւ բարեկամներին, թէ նա, իւր դիւթական արարողութե

անը մեր աղքատութեան պատճառով: Վերջումը անճարացած {ընկերներիս} մինը պաշտօնի մէջ մտաւ մի վաճառականի մօտ, միւսը վ

արիզից մեր բոլոր ապրանքը վեր առած, իմ տասն եւ մի {ընկերներիս} հետ շոգենաւ նստեցի Բօրդօ քաղաքից գնալու դէպի արեւ

րծենալով ասում եմ, Ձեր մռայլութիւն, ես իմ բոլոր {ընկերներից} առաւել շատ մարդ ձգեցի կորստական ճանապարհի վերայ,

րոյ նստաւ քերականութիւն ուսանելու։ Մի անգամ նորա {ընկերներից} մինը գողացաւ նորա վերջին արծաթը, որ բերել էր իւր

։ Ահա՛ նորա մի օրինակը։ Իգնատիոսը գիտէր, որ իւր {ընկերներից} մինը ամենայն օր գնում է իւր սիրականի մօտ, որի բն

օր՝ նոր նոր բաներ մտքէդ հանել, Կամ առաջվան {ընկերներուդ} ՝ ախմախ, յիմար, պակաս կանչել։ Արի՛ երթանք

այնքան եւս սրտապնդութիւն եմ ստանում, խրախուսեցի {ընկերներս}, եւ քաջալերեցի ահաբեկուած նաւապետը, թնդանօթ արձ

, բայց ամենեւին կորցրեցինք մեր ապրանքը: Իմ բոլոր {ընկերներս} այստեղ ու այնտեղ գնացին իւրեանց թշուառ կեանքի պիտ

ցներ - դա իսկական բարեկամի ու գիտության բնագավառի {ընկերոջ} պարտականությունն է: Ես շատ հավատացած եմ, որ նա

եւ ուրիշ ոչինչ: Սրտանց շնորհակալ եմ Անանիային՝ {ընկերոջ} եւ եղբոր պարտքը զարմանալի բարեխղճությամբ կատարելո

ջեւանի մեջ, եւ որ կտրիճ տղամարդը որ հանձն կառնու {ընկերով} հանդերձ, այդքան գումարով գնալ եւ գալ, նա այդ յո

ում է, ես եւ ինքը առանձին, կամ մէկ եւ կամ երկու {ընկերով}, որ չհաւնելով եւ իբրեւ մեղաւոր եւ մաքսաւոր համար

կն է, եթէ շատ շերամ պահողք լինին, հեշտ կարելի է {ընկերովի} բանալ մի փոքրիկ թելքաշի գործարան, ուր ամէնի թելե

ս դուրս գնալը Տաճկաստանից դէպի Մօրէա՝ իւր մանուկ {ընկերութեամբ} հանդերձ, Կոստանդնուպօլսի Աւետիք պատրիարքի հալածա

1, 000 ռուփիս: Գումարդ այդ տոմսակ է, չգիտեմ ո՛ր {ընկերութեան} (акция), որ այժմ ՚ի պատճառս անյաջողութեան նորա

ց ՚ի բանկէն կամ ի սեղանաւորէն զհաշիւ, թէ այս ինչ {ընկերութեան} տոմսակ, այսքան գումարի, գնեցաւ այսքանոյ եւ այլն

գտանւում է նոյն այդ մարդո՞ւ մէջ, թէ նորա շրջակայ {ընկերութեան} մէջ։ Մի մարդ, որ այժմ առաքինի էր, կարո՞ղ էր դա

եռեւս, եւ ձգենք այդ մանուկը աւազակների եւ գողերի {ընկերութեան} մէջ։ Մի քանի տարի վերայովը անցանելուց յետոյ, հա

նա միեւնոյն է իւրեան շրջապատող արտաքին աշխարհի եւ {ընկերութեան} ձեռքում, ինչպէս կաւը բրուտի ձեռքում, որին սա կա

զադէն մի անգամ հրաւիրում է մի մարդ անդամ շինել մի {ընկերութեան}, որ կազմել էին Բէգզադէն եւ այլ նորա համախոհ մարդ

ը վճարէ ամենայն տարի երեք մանէթ արծաթ, մինչեւ որ {ընկերութեան} գանձարանը ոյժ առնու եւ կարողանայ ինքնօրէն գործ կա

եամբ սրտի կը ցանկանային մասնակից լինել մի այդպիսի {ընկերութեան}: Իմ կարծիքը այնպէս է, որ եւ Ռուսսիայի Հայք յետ

երութիւնը հաստատուէր անխարդախ հիմքերի վերայ: {Ընկերութեան} խորհուրդը կը լինէր իւր գոյացուցած արծաթով ամենայն

մարդերից միայն ստանալով գրքի նիւթական արժէքը, որ {ընկերութեան} կարողութիւնը չթուլանայ ուրիշ այլ ազգային գործերի

, այսինքն՝ իւրաքանչիւր գիւղական հասարակութեան եւ {ընկերութեան}, համեմատ նոցա թուին, այնպէս, որ այդ հասարակութ

ներս պիտի գրաւէր դուրսի հարստութիւնը, այնտեղ մի {ընկերութեան} անդամ ուրիշ կերպ չէ կարող հարստանալ, եթէ ոչ նոյն

անդամ ուրիշ կերպ չէ կարող հարստանալ, եթէ ոչ նոյն {ընկերութեան} միւս անդամների հաշուով: Եւ այդ հարստութիւն չէ,

ք, տեսանելով Զմիւռնիոյ մէջ Վասպուրական անձնուրաց {ընկերութեան} հայախօս թատրոնը. այստեղ յաջող ենք համարում եւ դէ

սպանէ սորա որդին: Բայց կարգ ու կանոն կը մնա՞յ մի {ընկերութեան} մէջ, եթէ յանցանքը մնայ անպատիժ. եթէ բաց աչքով ն

ին աշխարհից - հասնելու պատիժից վախենալով. ուրեմն {ընկերութեան} ապահովութիւնը էականապէս հիմնուած է երկիւղի վրայ.

նք գործել, միթէ այս աւելի հաւատարիմ գրաւական չէ՞ {ընկերութեան} բարեկեցութեան: Եթէ սիրով ոգեւորուած այդ ընկերութ

երութեան բարեկեցութեան: Եթէ սիրով ոգեւորուած այդ {ընկերութեան} իւրաքանչիւր անգամը չէ նայում այլեւս իր ընկերի վրա

իւնը ապահովելու համար: Եսական ոգով վարակուած {ընկերութեան} մէջ նոյն ոգին յանցանք է գործում, նոյն ոգին դարձե

նի է, թէ այս բոլորը կարելի է մտածել մի մարդկային {ընկերութեան} վրայ, որ աճում էր ինքնակայապէս: իսկ այն ընկերու

կայել առանց ձեւաւոր, յուսալի եւ գործարանաւորուած {ընկերութեան}: Այս համակարգութիւնը, իր բովանդակութեամբ լինելո

եւնոյն ժամանակ բարկանալով հարստահարողի վերայ, թէ {ընկերութեան} մէջ մեծ անկարգ բան է մի այդպիսի կոշտ վարեցողութիւ

ծագել, որ ընդդէմ էին մեր ուրախութեամբ ոգեւորուած {ընկերութեան} ուղղութեանը: Պատահում են մարդիկ, որ առանց ուշադ

արստութեան տէր: - Ես տեսանում եմ, որ դու մի {ընկերութեան} նման բան ունիս նորա հետ. Աստուած տայ, Աստուած տ

աւիրել մի այդպիսի գազան մեր ազգասէր եւ եղբայրասէր {ընկերութեան} մէջ"։ - Մի բան ասեմ. մանաւանդ նորան պիտոյ

, որպէս տանուտէր, նախագահ հանդիսացաւ խորհրդածու {ընկերութեան} եւ բոլորովին բացասաբար վճռեց, որ կոմս էմմանուէլը

ձեռքով։ Այս ականաւոր մարդը՝ Վենետիկի Մխիթարեան {ընկերութեան} հիմնադիրը, զանազան չափով ու կշռով մեծարւում է այ

ումը, ուր կամք ունէր սկզբումը բոլորովին մնալ իւր {ընկերութեան} հետ միասին։ Բայց այն յաջող լուրերը, որ նորա բար

լով կազմել մի ընկերութիւն, մտածած լինէր, թէ այդ {ընկերութեան} խորհուրդը լինելու է Հայոց ազգին Պապականութիւն քար

յց, միտ դնելով ներգործող պատճառներին, Մխիթարեան {ընկերութեան} նոյնիսկ սկզբնական պայմաններին պապական հովանաւորու

մեր սիրելի ազգին, թէ ի՞նչպէս էր Մխիթարի եւ նորա {ընկերութեան} յարաբերութիւնը դէպի մեր ազգը կամ դէպի Պապական աթո

վերայ, պատմեցինք նորա վարքը եւ իւր անունով ասած {ընկերութեան} հիմք դնելը։ Այս երկրորդ յօդուածի մէջ մեր խօսքի ա

երութիւնը. յանձն ենք առել քննել եւ նկարագրել այս {ընկերութեան} սկզբունքը, բարոյականութիւնը, մատենագրական գործո

շտ երեւում էր, թէ ո՛րքան ապահով էր նորա ապագան, {ընկերութեան} կառավարութեան կերպը, այդ տեսակ կառավարութեան հետ

մեր կարծիքը այսպէս է, թէ որեւիցէ մարդու, ազգի, {ընկերութեան} արժանաւորութիւնքը, բարք ու վարքը, ուսումը եւ գի

րքը, որ նիւթ էին եղած այդ մարդու կամ ազգի եւ կամ {ընկերութեան} բարոյապէս գոյութեանը։ Բաց ի այս զգուշաւոր քննութ

մասին խօսել ենք նախընթաց յօդուածի մէջ), ուր եւ {ընկերութեան} հիմնադրի վարքագրութեան մէջ ցոյց ենք տուել այն հան

պականութիւնը. պատճառ, մի մարդու կամ ազգի եւ կամ {ընկերութեան} սկզբունքի մայրը ճանաչւում է գլխաւորապէս կրօնը եւ

նա մեծ ազդեցութիւն ունի մի մարդու կամ ազգի եւ կամ {ընկերութեան} վերայ։ Այո՛, նա մի այնպիսի անօթ է, որի մէջ կեր

նդութիւն, ոչնչացնում է մի մարդու կամ ազգի եւ կամ {ընկերութեան} մէջ ամենայն ազատ կամք, ամենայն գործունէութիւն եւ

ԻԹԱՐԵԱՆՑ ԲԱՐՈՅԱԿԱՆՈՒԹԻՒՆԸ Մի մարդու, մի {ընկերութեան} կամ մի ամբողջ ազգի բարոյականութիւն երկու աղբիւր ո

ի տեղ գտանել մի այնպիսի դպրոցում, կամ մի այնպիսի {ընկերութեան} մէջ, ուր պատմութիւնը հնազանդւում է պապականութեան

եան հասարակապետութեան, մինչդեռ առաջարկում էր իւր {ընկերութեան} պայմանքը Պապի նկատողութեանը եւ հաստատութեանը, Մխ

իտը պիտոյ է ասել, սիրելի չէ մեզ նայել մի այդպիսի {ընկերութեան} վերայ։ Գրեանք գրուել են եւ տպուել են Մխիթարե

կամ տպած բանին մինչեւ այն ժամանակ, որ կային այդ {ընկերութեան} մէջ, եւ այդ միջոցին փոյթ չէ, եթէ գրում են եւ տպ

ը։ Մերայնոց ասելով՝ իմանում է Մխիթարեան {ընկերութեան} անդամքը, որ եւ Աբբայեանք, որոնց չմերայինքը են Կոլ

ց [շրջանկատն ուշադրութեան որ ինչ այժմուս հայկական {ընկերութեան} էին պիտոյք եւ ժամանակիս արդարացի պահանջելիք, եւ

րազնեայց ոմանց, Բազըլեան, ասեմ], աւետարանական [ {ընկերութեան} միաբանից) Դիտրիխ եւ Զարեմբա գերմանական քահանայից

suite T. I, p. 520. Սպանիական կորստաբեր {ընկերութեան} կործանողին, նորա ողջութեան եւ հայրասպանների վրէժխ

նորան ինքը այդ մարդը չէ կարող երեւիլ եւ ապրիլ մի {ընկերութեան} մէջ: Այն յանցանքի ցուցակը, որ Մեղուն հրատա

երութիւնը, որին անդամ է եւ ինքն խօսողը։ Իսկ այդ {ընկերութեան} բարբառը կերպարանագործվել է աշխարհագրական եւ բնութ

բառի կամ ձեւի է կարօտ, աւելի լաւ չէ՞, որ մի հայ {ընկերութեան} միջից առնու իր չունեցածը, որ հայ ազգի ոգուց առաջ

, եթէ ուղիղն ասենք, պիտի նայուի որպէս ամբողջ մի {ընկերութեան}, որպէս ամբողջ մի գեղի նկարագիր. իրեն իսկ արգոյ

ւր բնականաբար եւ անբռնադատ փայլում են նկարագրուած {ընկերութեան} կեանքը, հոգեբանական ունակութիւնքը, բարոյական եւ

անը արդեօք որքա՞ն տարածութիւն ունի այն տեղերի հայ {ընկերութեան} մէջ: Մենք, ինչպէս առաջ էլ ասացինք, թերութեանը

ոյական պարտականութիւնք է առնում իր վրայ մարդկային {ընկերութեան} առջեւ պաշտպանել իր ընտանիքը, կերակրել նորան եւ ա

որ փեսան հրապարակով ցոյց է տալիս եւ ապացուցանելով {ընկերութեան} իր այրութիւնը եւ արժանաւորութիւնը իրաւամբ ստանում

երութիւնը, որին անդամ է եւ ինքը խօսողը: Իսկ այդ {ընկերութեան} բարբառը կերպարանագործվհլ է աշխարհագրական եւ բնութ

դկութեան: Մէկ մարդ տասը տարի մնալով մի օտար {ընկերութեան} մէջ, քիչ շատ ընկնում է այդ օտար լեզուի, օտար ոգ

ւմ են, որ նոր լեզուն ունէր կեանք ու գործածութիւն {ընկերութեան} մէջ։ Եթէ պատահում էր հարցանել դոցա, թէ ինչո՞ւ հ

առ, որ նախ եւ յառաջ կեանք եւ գործադրութիւն չունի {ընկերութեան} մէջ։ Երկրորդ՝ իւր մէջ չունի այն ջերմացուցիչ եւ

իջնորդութենով, որ կեանք եւ կիրառութիւն ունենալով {ընկերութեան} մէջ, այլեւ ուղեւծուծ ունենալով՝ կարող էր հիւթ ե

տա՞յ, որ բերես քո զաւակները կերակրես։ Թէ որ մի {ընկերութեան} մէջ փարայի եւ գռօշի սիքան ընդունում են եւ ճանաչու

դաստիարակութիւնը պիտի օգնեն նորան, որ նա դառնայ {ընկերութեան} պիտանի անդամ։ Բայց իր մօրը նման չէ, կամ այնպէս

ծ. Մ. Նալբ. 66. ՅԱՐՈՒԹԻՒՆ ԱԲԳԱՐԵԱՆԻՆ ԵՒ {ԸՆԿԵՐՈՒԹԵԱՆԸ} 1861, սեպտեմբերի 21, ԱՌ ՄԵԾԱՐԻ ՀԱՅԿԱԶՆ ԱՐԳՈ

ւբլիուց մի պրոցենտ, պատկանաւորքը արուեստաւորների {ընկերութեանը}, որպէս եւ քաղաքացիքը, ամենայն տնից երկու րուբլի

ութիւն է, այնուամենայնիւ էականապէս եւ դրականապէս {ընկերութեանը} վնասակար: Սիրով ոգեւորուած ընկերութիւնը, սի

րեց նորան իբրեւ մի բարի անդամ մարդկութեան բարեկամ {ընկերութեանը}, եւ առաջարկեց Պ. Կրէյզէր բժշկին ընդունել նորան

ետեւանք եզուիտեան կանոնադրութեան, առաջնորդում են {ընկերութեանը} ։ Այս ախտերի ազդեցութեան տակ աշխատում են այնուհետ

ատական Մանդարին էր եւ Չինաստանի Մաթեմաթիկական մեծ {ընկերութեանը} նախագահ։ Ես ցոյց տուեցի, թէ ի՞նչ կերպով ներ

Լաւալլետը, գլխաւոր իշխան լինելով, այն Յիսուսեան {ընկերութեանը}, որ Մարտինիկայումը էր, Հասարակութեան կանոնների

տանում էր այս կարգի մէջ, որ անդամ էր դառնում այս {ընկերութեանը}, դադարում էր ո՛չ թէ միայն քաղաքացի լինելուց, այ

ւն, ո՛չ թէ անհատք ոմանք սահմանաւոր թուով յամբողջ {ընկերութեանց}, այլ ինքնին ազգն, նոյն եւ մանկտին ազգային, որո

ասցեն մաքուր խղճմ ըտանօք, թէ ո՞վ ոք [ի հայկականս {ընկերութենէ]} կարէ զայն առնուլ ի ձեռն եւ միթէ հրճուանք ոմանց հ

ախուած նորա դաստիարակութենից եւ կրթութենից, նորա {ընկերութենից} եւ շրջապատից, այլապէս, արդար չէր լինելու Աստուծ

կերութիւն իւր հետ, որպէսզի դուրս չմնայ մարդկային {ընկերութենից}, որպէսզի այդ միայնութիւնը չդառնայ նորան յանցանքի

համար: Նորա համար, որ եթէ զրկուած էր մարդս {ընկերութենից}, եթէ կտրւում է այն շղթայակապը, որ Նախախնամութիւ

այր ձգենք... - Աստուած ազատէ այդպիսի դիւական {ընկերութենից}, - ասելով հեռանում է բարեպաշտ Հայը: Վեցերոր

սահակեանցը թոյլ է տալիս ինձ Անգլիա գնալ, հարուստ {ընկերութենների} անդամ դառնալ, թռչնավաճառութեամբ պարապիլ եւ օգուտ

ւմ է եւ ցածրանում է ` նայելով եւրոպական վաճառական {ընկերութեններին} եւ հաշուատներին, որ գտանւում են Նախիջեւանից կէս

ահմանից դուրս: Շատ ժամանակ չէ, որ մի ֆրանսիական {ընկերութիւն} ոտք է հաստատել Նախիջեւանի մօտ, որի խորհուրդը է զ

, 29 կամ 30 կոպ. արծաթ: Բայց չկան մարդիկ, որ, {ընկերութիւն} կազմելով, բանային մի օրինաւոր գործարան այդ բանի

, պառակտուած, չկամի ամենեւին ունենալ մի որեւիցէ {ընկերութիւն}, ինչո՛ւ այդպէս հալածուած է այդ քաղաքից ընկերսիրո

մը պարծենան շինականների առաջեւ, բայց մի օրինաւոր {ընկերութիւն} այդպիսի անամօթ լրբութիւնը կարող էր միայն լրացեալ

ով եւ ընթրիքներով իւր մօտ քարշելով, կազմում է մի {ընկերութիւն} իւր հետ, որպէսզի դուրս չմնայ մարդկային ընկերութե

ւթիւնք: Մի բարոյական կապակցութիւն, մի բարոյական {ընկերութիւն} աւելի հիմնաւոր է եւ հաստատ, եթէ յարակից լինին նո

համախոհ մարդիկ: Պարոնը հարցանում է. - Ի՞նչ {ընկերութիւն} է այդ, ազգային բաների վերայ խորհելո՞ւ, թէ...

է խօսքը Բէգզադէն, - մեր ընկերութիւնը բամբասանքի {ընկերութիւն} է: Մեք հաւաքւում ենք, որ սորան բամբասենք, նորա

րդութեամբ առաջարկել մի խնդիր. մի՞թէ չէ կարելի մի {ընկերութիւն} կազմել մեր ազգի անդամների մէջ այսպիսի անունով՝ "

այսպիսի անունով՝ " Հայոց պատմութեան եւ հնութեան {ընկերութիւն} ", այնպէս, որ անդամ լինելու ցանկութիւն ունեցող

են կիսամեռ, բայց մինչեւ այժմ չերեւեցաւ եւ ո՛չ մի {ընկերութիւն}, որ պարապէր երկրագործութեան եւ երկրագործական բեր

կան բերքերի մշակութեան, մինչեւ այժմ չերեւեցաւ մի {ընկերութիւն} ազգային վաճառականութեան: Հեշտութի՞ւն համարեցան ի

ակից լսէինք, որ հայոց ազգը Պոլսի մէջ կազմել է մի {ընկերութիւն}, մի փառաւոր թատրոն կանգնելու համար, որի շքեղութ

սորանց այստեղ, եւ տեղափոխուինք մտքով դէպի մի այլ {ընկերութիւն}: Է․ Շատ ժամանակ չէր, որ կոմս էմմանուէլը բնա

մէջ բոլոր հարկաւոր եւ օգտակար տեղեկութիւնքը, մի {ընկերութիւն}, որի խորհուրդը լինէր հոգալ ազգի բոլոր թէ՛ հոգեւո

ին, թէ Մխիթարը, իւր սրտի մէջ յղանալով կազմել մի {ընկերութիւն}, մտածած լինէր, թէ այդ ընկերութեան խորհուրդը լին

րութիւն ունի դէպի մի մարդ, դէպի մի ազգ, դէպի մի {ընկերութիւն}, որ խոստովանում էին այդ կրօնը։ Թէ ո՛րքան մե

Եւ մեր համար շատ դառն է տեսանել Հայոց ազգից մի {ընկերութիւն}, որ գիտութեամբ եւ անգիտութեամբ վնասում էր ազգին

ուսումնականք եւ ուսանողը ինքեանք գէթ կազմէին զայս {ընկերութիւն} ի լուսաւորութիւն ազգի, այլքն որ տարանջատ են ի նո

ն ինչ ձեռնտու էր դիւրագին պատրաստութեանը եւ, եթէ {ընկերութիւնը} ամէն մի ֆունտը քսանեւհինգ կոպէկով եւս արձակէր, ա

- Չէ՛, - ընդհատում է խօսքը Բէգզադէն, - մեր {ընկերութիւնը} բամբասանքի ընկերութիւն է: Մեք հաւաքւում ենք, որ

ը արծաթի: Ես դարձեալ չեմ տարակուսում, եթէ միայն {ընկերութիւնը} հաստատուէր անխարդախ հիմքերի վերայ: Ընկերութե

էս աղբիւրներ կամ նիւթեր, օրինակի համար. 1. {Ընկերութիւնը} կը հոգար հին ձեռագիրների տպագրութիւնը, յայտնի բա

ղութիւնը ինքնին հասկացնում է: Յայտնի բան է, եթէ {ընկերութիւնը} կազմուի, նա պիտի ունենայ մի կանոն, որով պիտի առ

: Կանուխ, թէ ուշ նա պիտի դառնայ դարձեալ դէպի այն {ընկերութիւնը}, որից կեանք էր ստացել սերունդի նահապետը: Ծովի ջ

եւ ճիշդ մաթեմատիկական հաշիւը, տանելով մարդկային {ընկերութիւնը} դէպի համերաշխութիւն, կարող է ազատել նորան մեքենա

ւնոյն ժամանակ այդ վարդապետութեան տիրապետող ոգին, {ընկերութիւնը} բարւոքեմ ասած տեղը անարդարութիւն է տնկում եւ միտո

տի վրայ, որի գրաւականը եւ աղբիւրը էր սէրը, միթէ {ընկերութիւնը} աւելի երջանիկ չի լինիլ, վրէժխնդրութեան սկզբունքը

ժխնդրութեան հաւասարութիւնը աւելի հզօր ներգործող է {ընկերութիւնը} ապահովելու համար: Եսական ոգով վարակուած ընկե

ապէս ընկերութեանը վնասակար: Սիրով ոգեւորուած {ընկերութիւնը}, սիրուց ստեղծուելով հնար չունի յանցանք յղանալ,

իւնը, ուսիր բնութիւնը, ուսիր մարդը, իմաստասիրէ {ընկերութիւնը}, օրէնքները, մարդկութեան կեանքի երեւոյթքը, գտի՛

ղ հանդէսը պատկանում է ֆրիդրիկոսներին եւ մարդկային {ընկերութիւնը} իջնում է անչափահաս որբերի աստիճանը: Միւս կող

բոլորեցունցս թիւն էր տասներկու: Ինչ ապրանքով մեր {ընկերութիւնը} պիտի տուր եւ առք առնէր, այդ ապրանքի տեսակից եւ բ

անց ո՛վ ինչ գիտէր նորա վարքից, մի խօսքով՝ բոլոր {ընկերութիւնը} ոգեւորուած էր նորա քաղցր եւ բարի յիշատակովը։

օսելով այստեղ Մխիթարի վերայ՝ անցանենք քննել նորա {ընկերութիւնը}, որ շատ յեղափոխութենների ենթարկուեցաւ մինչեւ մեր

ւածի մէջ մեր խօսքի առարկան լինելու է ահա նոյն այդ {ընկերութիւնը}. յանձն ենք առել քննել եւ նկարագրել այս ընկերութե

նաւորութիւն։ Թէ ինչպէս գոյացաւ Մխիթարեան ասացեալ {ընկերութիւնը}, այդ մասին խօսել ենք նախընթաց յօդուածի մէջ),

հողը, որի վերայ պիտոյ է աճէր եւ ծաղկէր նորատունկ {ընկերութիւնը} ։ Ուրեմն այստեղ մնում է մեզ քննել նախ եւ յառաջ "

ւ հոգեկան մեռելութիւն։ Եւ այդ մարդը կամ ազգը կամ {ընկերութիւնը}, բաժանորդ լինելով այս ողորմելի եւ թշուառ կրօնին

Ահա այն սկզբունքը, որոնց մէջ աճել է Մխիթարեան {ընկերութիւնը}, ահա այն դայեակը, որի հիւթախտութեամբ վարակուած

դատապարտեց Դօմինիկեանները եւ արդարացուց Յիսուսեան {ընկերութիւնը}, որ գտանւում էր Չինաստանի մէջ։ Այս բանից ահ

նպէս միայն կարող է խօսել, ինչպէս խօսում է ամբողջ {ընկերութիւնը}, որին անդամ է եւ ինքն խօսողը։ Իսկ այդ ընկերութե

նպէս միայն կարող է խօսել, ինչպէս խօսում է ամբողջ {ընկերութիւնը}, որին անդամ է եւ ինքը խօսողը: Իսկ այդ ընկերութե

վաճառականութեան խորհրդով հիմնուեցան մեծ կամ փոքր {ընկերութիւններ}, նորանցից ոմանք ընկան դէպքերի հարուածի տակ, ոմա

։ Այն ազգը, որ չունէր դպրոցներ, ուսումնական {ընկերութիւններ}, զանազան լուսաւոր գաղափարներով հարուստ շարունակ

յ, այսպիսի քաղաքի մէջ, ասում եմ ես, ուր ամբողջ {ընկերութիւններ} կան, սորա նորա անցքը իմանալու, խօսելու եւ շատ ա

մբ հետեւելով այս ձգտողութեանը՝ մարդկային զանազան {ընկերութիւններ} ՝ զանազան ձեւերով եւ տեսակ տեսակ զգեստներով, իւր

տութեան հիմքի վերայ պայծառացան ազգեր, կազմուեցան {ընկերութիւններ}, ծաղկեցաւ սէր, հնազանդութիւն, երախտագիտութիւն

րանը ճշմարտութիւն լինելով, ապահովում է մարդկային {ընկերութիւններ} ՝ նոցա փոխադարձ միմեանց վերայ ունեցած հաւատով։

, դպրոցներո՞վ, մատենագրութեա՞մբ, քարոզութեամբ, {ընկերութիւններո՞վ}, ո՞ւր են ապա այդ բաները, ուրեմն ինչո՞վ... եւ

եսել եթէ չկարէաք հիմնել հաստատել զմեծ ուսումնական {ընկերութիւնս} ՝ զհամապատասխան զակադեմեայ եւ այլն, մի՞թէ արժան

ական նախանձու առ միմեանս չունին զ ուսումնասիրական {ընկերութիւնս}, յորմ է աղբերանայ չունել եւ զուսումնարանս սեպՀակ

ռչնավաճառութիւնը։ Ձեզ յայտնի չէ՞, որ Անգլիայում {ընկերութիւնք} կան եւ այն՝ հարուստ ընկերութիւնք, որ պարապում է

, որ Անգլիայում ընկերութիւնք կան եւ այն՝ հարուստ {ընկերութիւնք}, որ պարապում էին թռչնավաճառութեամբ Հարաւային Ամե

ելել իւրեանց հարստութիւնը: Չկան այդտեղ վաճառական {ընկերութիւնք}, մանաւանդ՝ հացեղէն ապրանքի, որով պարապողքը մեծ

ն թէ երեւի նկատողացն հարեւանցի աչօք: Ուսումնական {ընկերութիւնք} առ Հայս Տաճկաստանի եթէ շատ ինչ ոչ արարին վասն ազգ

րից, այլ մի փոքր աւելի եւս, որովհետեւ եւրոպական {ընկերութիւնքը} երկրորդ եւ երրորդ ձեռքից ստանում էին ապրանքը, մի

րութեան վրայ, որ աճում էր ինքնակայապէս: իսկ այն {ընկերութիւնքը}, որի հասակը չափւում է հոգաբարձութեան ազատ կամքից

անձանձիր կհետեւեք այս բանին, որ կանգուն մնա մեր {ընկերության} (партия) դրոշակը: " Մեղուն " հոգեվարք է եւ Թիֆ

մեր ազգի եւ եղբայր մեր ճշմարտավարոզ եւ ճշմարտասեր {ընկերության}, պիտի Ձեր վերա առնուք օրագրի մասին աշխատելու ծան

Այս թղթերից Ձեզ համար ամենակարեւորը, " Աբգար {ընկերության} " անունով կատարած հավատարմագիրը՝ եղբայրս ուղարկե

միանգամայն անվնաս, անախրոնիզմ է: Պարտիզպանական {ընկերության} եւ Օվսյաննիկովի ցուցակները Sorghum Saccharatum-ի

տելացմամբ (նա հրավիրված էր այգեգործություն սիրող {ընկերության} կողմից) - նա այլեւս չկա: Որքա՞ն կհրճվեր նա՝ տե

arden, N 436, որ Այգեգործություն սիրող ռուսական {ընկերության} կենտրոնական դեպոյի ցանկի մեջ զետեղված է տնտեսական

որ իմ ազատվելուցս մի տարի հետո մի գեղեցիկ առավոտ {ընկերության} այգում կերեւա գետաձին: Այնուհետեւ կարելի է բերել

քան աներ, որքան ես արդեն արել եմ այդ շատ օգտակար {ընկերության} համար, որին համակրում եմ եւ ի սրտե ցանկանում ամե

ր այդ մասին նա լուրջ հարաբերությունների մեջ կմտնի {ընկերության} դիրեկտորների հետ եւ իր միսիայի արդյունքի մասին ին

ղբայրորեն բաժանում է յուր ճոխ ստացվածքը մարդկային {ընկերության} բոլոր դասակարգերի հետ: Մեր օրերումը գիտությունը

յդ անելու 1) զոոլոգիայի պրոֆեսորը, 2) բնախույզ {ընկերություն}, 3) կենդանիներ օդընտելացնող ընկերություն, եւ ա

ախույզ ընկերություն, 3) կենդանիներ օդընտելացնող {ընկերություն}, եւ այլն: Հետեւապես, նա կարող է այս ամենն իման

ապում եմ այստեղ, ու բացի այդ, քանի օդընտելացման {ընկերությունը} չի ընձեռնել ինձ բարոյական միջոցներ: Դու լավ գիտե

ազար ռուբլի արծաթ: Հանաք բան չէ՛ սա: Իսկ եթե {ընկերությունը} համաձայնի օժանդակել ինձ, ո՛հ, այն ժամանակ այլ բ

իսկ վագրերի բանը հեշտ է, միայն մի պայմանով, որ {ընկերությունը} ՝ երախտագետ գտնվելով նվիրատուների նկատմամբ՝ դրան

համար ոչինչ չեմ որոնում եւ ոչնչով չեմ ծանրաբեռնի {ընկերությունը} ։ Այնինչ ընկերությունը համարձակ կարող է հույս դնե

մ եւ ոչնչով չեմ ծանրաբեռնի ընկերությունը։ Այնինչ {ընկերությունը} համարձակ կարող է հույս դնել ինձ վրա, եթե ունի որ

րան, որ նա ձեռք բերե այստել " Ազատ տնտեսագիտական {ընկերությունից} " եւ կամ Մոսկվայում " Բնախույզների ընկերությունից

ընկերությունից " եւ կամ Մոսկվայում " Բնախույզների {ընկերությունից} " մի քանի մսխալ Sorghum Saccharatum-ի սերմեր: Սո

կի ոգի ինչ ոչ աստուածային, որ միջնորմ արկանէ ընդ {ընկերս}, օցտ է եւ փեռեկտէ զմարդիկ իրերաց. առ մեզ, որպէ

կերութիւն, ինչո՛ւ այդպէս հալածուած է այդ քաղաքից {ընկերսիրութեան} հոգին, ինչո՛ւ նորա բնակիչներից շատերը պարապում ե

ակը, Յիսուս Քրիստոս։ Նորա վերջին կտակն էր սէր, {ընկերսիրութիւն}, որ, նորա բերանից ընկնելով մքուր սրտերի մէջ եւ

ւսուցչապետ Անքէ Վարդապետը եւ այլ Ռուս բարեկամք եւ {ընկերք} հանգուցելուն, որ եկած էին մասնակից լինելու այս տ

եւ ավելի իրավունք ճարեց յուր համար, քան թե նորա {ընկերքը} ունեին, ասել է թե ուրիշի սեփականությունը գողացավ

լ քեզ, որ ո՛չ դու եւ ո՛չ քո գիշերասէր դարանամուտ {ընկերքը} չեն կարող փակել իմ բերանը, որ չխօսէր նա ճշմարտու

Շահասիրութիւնը: Սուտ ազգասէրքը եւ միւս նոցա {ընկերքը}, որոնց անունները քանի անգամ կրկնեցի, լաւ գիտեն

ստակում են Հայոց ազգի սուտ ազգասէրքը եւ միւս նոցա {ընկերքը}. փառք եւ պարծանք դոցա: Եւ մատենագրութիւնը,

խնջոյքի մասին: Միանգամ երեւակայում էր իւր բոլոր {ընկերքը} արբեցած ընկած դաշտերի վերայ, որը քնած եւ որը..

թուլամորթութիւնը: Յետոյ երեւակայում էր, որ իւր {ընկերքը}, գլուխները տաքանալուց, տուր ու ծեծ սկսել էին մի

նաչեցին ճշմարիտ Աստուածը, իւրեանց անձը, իւրեանց {ընկերքը}, մարդկութիւնը եւ ընդունեցին իւրեանց մէջ այն բարո

ղմից՝ լաւ հասկանում էր բանի զօրութիւնը, որ նորա {ընկերքը} եւ բոլոր վարդապետները պիտոյ է գործ դնէին ամենայն

անայ էր, պատարագ արեց, եւ պատարագից յետոյ բոլոր {ընկերքը} երդում կերան հանդէսով, որ հրաժարուին աշխարհի ամե

անաւանդ ողորմութիւնը. պատճառ, Իգնատիոսը եւ նորա {ընկերքը} ոչինչ չունէին։ Այս խորհրդով նա իւր աշակերտներին

նգաւոր դարձաւ։ Այն ժամանակ Իգնատիոսը հաւաքեց իւր {ընկերքը} եւ յայտնեց նորանց, թէ Աստուած ուրիշ բանի համար չ

տուցանեն նորան իւրեանց ծառայութիւնը, իսկ մնացեալ {ընկերքը} ցրուին Իտալիայի բոլոր անկիւնները՝ աշակերտ ճարելո

ստոնէութեանը եւ Պապական իշխանութեանը։ Նորա երկու {ընկերքը} համաձայնեցան նորա հետ եւ առաջարկութիւնը մնաց առան

մնաց առանց հաստատուելու։ Բայց Լօյոլա եւ նորա {ընկերքը} չ'վհատեցան ամենեւին։ Նոքա առաւել եւս սկսեցին գոր

րորդ եղեւ Հ. Մկրտիչ Աւգերեան ջատագով նմա հանդերձ {ընկերօք} իւրով։ Եւ ահա առաւել քան զամենեսին գիրք սոցա եւ

րդիւնս նորա: Յետ զամս եօթն յԱլեքսանդրիա վարժելոյ {ընկերօք} հանդերձ յամենայն իմաստս, որ ինչ ժամանակի բանական

րի, եւ յառաւելն ուշաբերեալ, զի սուրբ եկեղեցի չէ {ընկեցեալ} 'ի ծով զայն խառն զանգուած։ Յայս ակն եդեալ իմ յօր

թափառել վայրապար։ Ես ընդ կորուստ իմ բաղդին յողբ {ընկլուզայ} անմռունչ Նախամարդոյն մինչ գլուխ կրէր պսակ ոս

՛, տեսին աչք մեր... վա՛շ վա՛շ անձանց մերոց, զի {ընկլուզաք} զնա " (Սաղմ., ԼԴ, համ. 21 եւ 25)։ § 77

յ յոյս կենդանութեան մօրս թշուառացելոյ, ապա թէ ոչ {ընկղմեալ} եմ եւ ընկղմիմ ի թշուառութենէ ի թշուառութիւն եւ ի

ւ միշտ համարեա բաց են նորա ախոռի դուռերը, խնամով {ընկղմեցի} պատկերը պտուկի մէջ եւ լաւ զետեղեցի նորա պտուկի յա

թեան մօրս թշուառացելոյ, ապա թէ ոչ ընկղմեալ եմ եւ {ընկղմիմ} ի թշուառութենէ ի թշուառութիւն եւ ի վշտաց ի վիշտս

ւած սեւ սեւ ամպերը ծածկեցին արեւը մեր աչքից: Մեք {ընկղմուեցանք} մի խոր գիշերի մէջ: Կայծակի ահաւոր փայլատակութեամ

նրանց արատների համար, որոնց մեջ, այսպես ասած, {ընկղմված} են, կլիներ անարդարացի: Չի կարելի դատավճիռ կարդա

ո՛չ հայելի օրինակով, որ թէեւ հազարաւոր տարիներով {ընկճած} էին մաշուած ձեւերի եւ անխորհուրդ ծէսերի լծի տակ,

հիմա Հայոց ազգը կանգուն կեցած աշխրքիս մէջ, գո՛նէ {ընկճեալ} ազգաց թիւը կը համարուի։ Ըսինք նաեւ, թէ մեք՝ լո

եւ լեզու: Ազգն մեր ի ժամուս՝ թուի ի շարս {ընկճեալ} ազգաց, այլ թուի նա, եւ չէ անհետացեալ յերեսաց եր

տի, նախ քան զբարին հասարակաց: Հոգեւորք, որք առ {ընկճեալ} ազգս խրախոյս եւ քաջալեր կարդացին հօտին իւրեանց,

րեւս՝ եւ հանգուցանել եւ սփոփել զվշտացեալն սիրտ, {ընկճեալ} ընդ բիւր հարուածովք ժամանակին: Եւ զի չէ մեր դիտա

սիրել ոչի՛նչ մարդկային իշխանութիւն չէր կարողացել {ընկճել}: Գրեթէ միշտ այսպէս է վերջացել բոլոր մեծ մար

խոտանն ի նոցանէ: Եւ զի՞նչ ապագայ ազգի միոյ {ընկճելոյ}, որոյ այսպէս իցեն հոգեւորք, զի՞նչ յոյս ազգին,

ր, ասպարէզ գերագոյն առաքինութեան՝ ձեռն տալ ազգի {ընկճելով}, որ ընդ հուր եւ ընդ ջուր անցեալ ոգեսպառ դնի ընդ

պէներ, երբ բնական ազդեցութիւնը, յաղթահարելով եւ {ընկճելով} մի վայրկեան նորա կամակոր եւ մոլորական հասկացողութ

մեանց հետ: Բոռքը իր ծերութեան ժամանակ, մանաւանդ {ընկճուած} իր որդու մահի կսկծի տակ, չկարողացաւ կլլել Ֆրանսի

նքերի միօրինակ եւ միաձեւ աճելութիւնը, երկուքի էլ {ընկճուած} եւ հարստահարուած վիճակը, այն ժամանակ բանը աշկարա

եռ չգիտեմ ինչացոց, այն պատմական դառը դէպքերի տակ {ընկճուած}, մեռած ու հոգին բերանը եկած, չէր կարող բնական օ

ճուեցաւ այս երկիւղի ծանրութեան տակ, ինչպէս Բոռքը {ընկճուել} էր իր որդու մահի ծանրութեան տակ: Շատ գեղեցիկ

աբեկութիւն տարածեց ամէն տեղ այս ցնցիւնը եւ Հեգելը {ընկճուեցաւ} այս երկիւղի ծանրութեան տակ, ինչպէս Բոռքը ընկճուե

ընդդէմ ենք, որ ազգի լեզուն էլ աւելի ստրկանայ եւ {ընկճուի} թուրքի ազդեցութեան տակ: Այս մասին շատ ցաւալի երե

եզուի ոգուն եւ տրամաբանութեան, որի տակ հինգ տարի {ընկճված} էինք մենք էլ։ Ո՛չ. այդ տակաւին խորհուրդ ունէր ե

րության մեջ, կարող ես առանց փողի մնալ, բացի այդ {ընկնել} նաեւ պարտքի մեջ: Իմ փոխարեն սեղմիր Հովհաննես եղբ

, եթե չի ցանկանում մի օր նորից այնպիսի վիճակի մեջ {ընկնել}, որպեսզի առաքյալի նման ասի. " Երիցս քարկոծ եղէց

տ չընծայելով մի անհիմն բանի երկբայի, նա չէ կարող {ընկնել} այն կատեգօրիայի տակ, ուր գտանւում են կասկածաւոր

այկական գրքերին, երբ որ Հայոց լեզուն սկսանում էր {ընկնել} այն մեծ քնի մէջ, որ պիտի ընդհատուէր Սեբաստացի Մխ

արծում, թէ Պ. Խուդաբաշեւի ցանկութիւնը եղած լինի {ընկնել} Հայ մատենագրերի կարգը. եթէ այդպէս լինէր, ապա նո

ն միջոցին հասկանալ. բայց ինձ պէտք էր իսկոյն ոտքդ {ընկնել}, արտասուքով աղաչել եւ այդ վանքի հոգաբարձութիւնից

եանը անհաւատների մէջ։ Այս խորհրդով խոստացան նոքա {ընկնել} Պապի ոտքերը, խնդրել նորա օրհնութիւնը, մատուցանե

արողացաւ իւր կողմը շրջել ջերմեռանդ կուսակիցներ եւ {ընկնել} զարհուրելի հալածանքի տակ։ Յիսուսեան աբեղաների խո

ակել է նա նոցա բայերի աներեւոյթ եղանակով, ինչպէս {ընկնել}, հերքել եւ այլն, եւ որ նոյնն բանն ասել է, մինչ

ութեան ընկնելուն, որից դուրս ես բերում զուգակշռի {ընկնելը} եւ դրամական կենդրոնացութիւնք (centralisation):

լ եպիսկոպոսը, բացի աներեւոյթ եղանակը ուրանալով, {ընկնելը} եւ հերքելը անկման եւ հերքման հաւասար գոյական անու

ական այդ կապանքից, որի մեջ մի անգամ ընկել է, եւ {ընկնելով}, հուսահատության է մատնվել, կարծելով, թե հնարավ

կատարւում էր երեխայի մօտ, նման է մի կայծի, որ, {ընկնելով} մի դիւրավառ նիւթի մէջ, յառաջանում էր մի մեծ հրկէ

ղ Բրամինապետը հոգս առնէր, մանաւանդ, անձրեւի տակ {ընկնելով}, կարող էր տկարանալ ու կարօտել այնուհետեւ Հիպոկրա

որժ բաների տեղիք տալ: Ես, Խալիլ նայիբի պատճառով {ընկնելով} քո մարդերի ձեռքը, երբէք յոյս չունէի ձեզ տեսանել

րան՝ ինձ տեսանելու: Թուլութենից համարեա թէ վայր {ընկնելով} ՝ նստաւ արօտի վերայ: Նորա կերպարանքը տխուր, եւ

խ գոյացնելու գաղափարի մասին, բայց մի այլ բան մէջ {ընկնելով} ՝ խափանառիթ է եղել այս խնդրի մշակութեանը: Ի՛նչ է

ան փակուելով, կամ մի ժապաւէն գործածութենից դուրս {ընկնելով} բիւրաւոր մարդիկ եւ բիւրաւոր գերդաստանք, դառն աղք

Տասն եւ ութերորդ դարու վերջումը, մինչ Ղրիմը {ընկնելով} Ռուսսիական թագաւորութեան գիրկը, մեր սիրելի Հայեր

արծաթագլուխքը ձեռք բերելու մասին, որ օտարի ձեռք {ընկնելով}, պիտոյ է յաւիտենական զրկանք լինէր անմխիթար Նախիջ

ած ենք, որ Մխիթարի սիրտը մաքուր է եղած, որ նա, {ընկնելով} Պապականութեան հողի վերայ, հարկադրուել է սկզբումը

կտակն էր սէր, ընկերսիրութիւն, որ, նորա բերանից {ընկնելով} մքուր սրտերի մէջ եւ ոռոգուելով նորա արիւնով, պտղ

ձնի մէջ, սառը ջրում լողանալով, սառուցի վրայ թեք {ընկնելով}, սոված եւ ծարաւ, բնաւ նորա երեսի գոյնը չէ թռչու

ալիս, երբ տեսնում է, թէ տասնումի տարեկան աղջիկը {ընկնելով} իր սիրականի գիրկը եւ համբուրուելով նորանից զգում

ւ ձնի մէջ սառը ջրում լողանալով, սառոյցի վրայ թեք {ընկնելով}, սոված եւ ծարաւ, բայց եւ այնպէս նորա երեսի գոյն

ն ժամանակից, այնքան շատ կերպարանափոխ են լինում, {ընկնելով} ժամանակների եւ հասկացողութեանց ազդեցութեան տակ,

որ մենք չգիտենք, թէ հայոց թագաւորները Ներոնի օրը {ընկնելով} զուարճութեան համար հրապարակ էին իջնում մենամարտել

նի է, թէ իսրայէլական բնութիւնը յեղափոխութեան տակ {ընկնելով} այդ դարաւոր ժամանակամիջոցում, Եգիպտոսի ազդեցութի

առանց այն պատճառի, թե հասարակության ընտրությունը {ընկնելու} էր մեր վերա: Եթե ձեր մեջ կան քաջ մարդիկ, որ առա

ու չէ դուրս եկել ներկայից, ապագայի մեծ ճանապարհը {ընկնելու} ՝ նորան հեշտ չէ հասկանալ եւ արժանապես գնահատել յո

մ՝ կը հասկանա՞ն արդեօք այն մարդիկը, որոնց ձեռքը {ընկնելու} էր մի օր իմ տխուր Յիշատակարանը՝ իմ անմխիթար միայ

ւը, որ տանջում է ինձ, դեռեւս չէ ընկել եւ չէ եւս {ընկնելու} ոչ մի Պատօլօգիայի մէջ։ Բժշկութիւնը ճար չունի ընդ

լու համար: Անգլիոյ մէջ որեւիցէ մի ձեռագործի {ընկնելու} կամ ընթացքից զրկուելու հետ կապակից է բիւրաւոր անհ

". եւ Պաւղոսը աշխարհի անյայտ դէպքերից անկանգնելի {ընկնելու} մասին, դեռ չընկնողներին, զգուշացնում է՝ Գաղատա

ատուները, անվնաս են մնում եւ սաստիկ բարձրութենից {ընկնելու} ժամանակ: Բայց այս միջոցին, երբ ընկաւ Աստարօտը,

ղակը գործելով, որ պատճառում է մի գերան, ջրի մէջ {ընկնելու} ժամանակ: - Բերում են, բերում են, - կրկնեցի

ւր անգամ արժանի էր կասկածանքի եւ երկբայութեան տակ {ընկնելու} ։ Մեք խօսում ենք այսպէս ճիշտ կրօնական մտքով. ընդ

ապատիւ Գաբրիէլ վարդապետի խօսքերը երկբայութեան տակ {ընկնելու}. պատճառ, Մխիթարեանք իւրեանց բոլոր գործողութեննե

որ դրամի պակասութիւնը հետեւանք է երկրագործութեան {ընկնելուն}, որից դուրս ես բերում զուգակշռի ընկնելը եւ դրամա

, իրենց առարկայական էութեան, այսինքն փայտը ջուրը {ընկնելուց} մինչեւ շոգենաւի աստիճանին հասնելը, այդ փոյթ չէ,

Թէ ո՛չ բեսսայմաղանա ` Եթիմի պէս վեր կ՚ {ընկնեմ}: Ну, ведь, էսպէս էլ եղաւ: Ես էդ բա

ուռկանով եւ թաղուի մի անշուք գերեզմանում. քան թէ {ընկնեմ} այսպիսի անվերջանալի ցաւերի մէջ, նա հաւատում էր,

, որ Իգնատիոսը, Ֆաբերը եւ Լայենէզը գնան Հռովմ, {ընկնեն} Պապի ոտքերը եւ մատուցանեն նորան իւրեանց ծառայութի

՝ ընդհանրութեան լեզուի վրայ պատուաստվելու, պիտի {ընկնեն} ճարտարապէս հեղինակների քուրայի մէջ եւ այնտեղ հալվ

անք գործ պիտի դնեն, որ մենք ստորագրող չգտնելով, {ընկնենք} տարապայման նեղության մեջ. մեր ազգը, փառք աստծո

նալու կ՚ուզեն, որ մենք Մեսրովբ դառնանք, քարէքար {ընկնենք} ՝ ազգը լուսաւորելու, վերջապէս Փարպեցու եւ Խորենա

վնաս չէիր կարող տալ ինձ քո արծաթովը, անպատճառ կ' {ընկնես} Յիշատակարանիս մէջ: - Մեծ մեծ մի՛ խօսիր... Ի

մ. Թէ միւս անգամ մի լուր օր իմ ձեռք կ՚ {ընկնես}, Այն ժամանակ ի՛նչ կը լինիս, գիտեմ ես"։

մարմնական կարողութիւնքս, փոքր էր մնացել որ մահիճ {ընկնէի}: - Անցեալները... մի օր, քաղաքից դուրս գն

անալով բանի զօրութիւնը, բժշկութեան հնար որոնելու {ընկնէին}. ես ոչ թէ մի սեւահոգի մարդու պէս այն խորհրդով եմ

ը. ես պատասխանատու եմ այն բաների մասին, որ պիտի {ընկնէին} Յիշատակարանիս մէջ: Իսկ Յիշատակարան ձգել ամենայն

լով, թէ երկու օրից յետոյ պիտոյ է միասին ճանապարհ {ընկնէին} դէպի Մ..., հարցանում է տղայից, թէ չունէ՞ր արդե

դար յառաջ չենք ծնած, ապա թէ ո՛չ, գուցէ դուք եւս {ընկնէիք} ֆրանսիական էնցիկլօպեդիստների կարգը, որոնք իւրեան

, պիտի ազատուէր պարոնից, բայց դորա փոխանակ պիտի {ընկնէր} կառավարութեան աստիճանաւորների ձեռքը, այսինքն՝ ա

ը միմիայն ճանապարհ ընկաւ դէպի Փարիզ, ուր պիտոյ է {ընկնէր} նոր փորձանքների մէջ եւ հանդիպէր զանազան արգելառիթ

գործ էին դնում այն ժամանակ, երբ բանը նեղ տեղը կ' {ընկնէր} ։ Իգնատիոսը ուրախ էր, որ պիտոյ է չարչարուի՝ Աստ

ցանէր օտարի ձեռքը, առանց Կարգի օգտին, III) եթէ {ընկնէր} կրօնական մոլորութեան մէջ. այս յանցանքով դատապարտ

ռաւորապէս կ՚ուտէր Մորժերի եւ ջրշունների եղը, եթէ {ընկնէր} նոր Գրենլանդիու կամ թերեւս Լաբրադօրի Էսկիմոսների

կամ արծաթը կամ անշարժ կայքերը, իսկ թե բանը պիտի {ընկնի} դատաստանի, այն ժամանակ, ով գիտե, պատահի, որ տ

րկին կերթաս Մակարիա եւ սեպտեմբերից առաջ Պիտեր չես {ընկնի}. ճիշտ չէ՞: Բարեւիր այնտեղ բոլոր բարեկամներիս ու

ն նոքա են տեսանում: Եւ այն մարդը կամ այն անցքը կ' {ընկնի} Յիշատակարանիս մէջ, որ արժանի էր յատուկ ուշադրութ

Կ. Էմմանուէլի նկարագրած կասկածաւոր մարդերի կարգը {ընկնի}, որովհետեւ երկբայութեամբ խօսում էր նախասացեալ փո

երայ ընկնողը կը փշրուի եւ, թէ ինքը մի բանի վերայ {ընկնի}, կը հոսէ: Կարծեմ, որ բաւական որոշ նկարագրեցի խ

մօտ, գուցէ մի բան կարողանամ շինել, գուցէ մի բան {ընկնի} ձեռքս։ Եւ ճշմարիտն ասեմ, եթէ հասանէի նպատակիս,

այ, եւ բամբակի, եւ այլ բուսականների մշակութիւնը {ընկնի}, այն ժամանակ ի՞նչ պիտի լինին անգլիական գործարանն

որ ինձ կամ իմ ազգի իւրաքանչիւր անհատին պիտի բաժին {ընկնի}: Խոստանում եմ ձեզ, որ դուք յաւիտեանս յաւիտենից

թիւնը, դրամի հետ փոխուելու նիւթերի մշակութիւնը, {ընկնի}, երբ այդ նիւթերը սակաւանան, այն ժամանակ նախ՝ դ

կը գայ օր, երբ այդ անդրանկական համակարգութիւնը կ՚ {ընկնի} եւ դորանով հողը դուրս կը գայ կապանքի տակից, բայց

սի վերայ, հաւաստի լինելով, որ շուտով պիտի գետին {ընկնի} որսը որսորդի օգտի համար: Պ. Յովնաթանեանցի բաղդի

րը բոլորը ճշմարիտ են եւ եթէ բանը երես-երեսի գալու {ընկնի}, տարակոյս չկայ, որ իր ստութիւնը պիտի բռնուի, բ

ւորութեան վերաբերութեամբ։ Ո՞ր դիակը դաշտումը վեր {ընկնի}, որ կենդանիք նրան չմաքրազարդեն, երբ կարող է նա

էր դրել, թէ նորա ծնողը հարկադրելու լինէին, Դօնը {ընկնիլ} խեղդուիլ, քան թէ այսպիսի մարդու կին դառնալ:

ան պատահել է, - շարունակեց Շահումեանցը, - ուշաթափ {ընկնիլ}... Առանց պատճառի... Անկարելի է: - Դու ո

եր. 2), - բողազներին հուպ տաս երկու այբ չի վեր {ընկնիլ}, անջախ մաշտոցին են ջան տալի, էլ չեն ասում թէ քա

վհետեւ եթէ այդպիսի պատճառներ չլինէին, լեզուն չէր {ընկնիլ} յեղափոխութեան տակ։ Յայտնի է, թէ լեզուն չէ կարող

ւէր փոխանակել դրամը: Թանգութիւնը եւ դրամի արժէքի {ընկնիլը} համարձակ կարելի է թարգմանել պակասութիւն եւ կարօտո

Խորինը, Սաղմոսը, Սօսի ծնրադրութիւնից քարերի փոս {ընկնիլը}, Գարեգնի սրտի զեղմունքը, Իւղաբերի մոմերը եւ այլ

, - նրա ազիզ խաթէր համար թէկուզ քարափիցն էլ վեր կ՚ {ընկնիմ}, ջուրն էլ կ՚ընկնիմ, հուրն էլ. նրա հրամանը կատա

ամար թէկուզ քարափիցն էլ վեր կ՚ընկնիմ, ջուրն էլ կ՚ {ընկնիմ}, հուրն էլ. նրա հրամանը կատարելու համար վեր կ՚առ

աձայն է, միայն փոքր համբերե, որ այս բաները կարգ {ընկնին}: Լեբեդեւան ավարտեց ուսումը, բայց բնակվում է

երէն, որպէսզի " Հիւսիսափայլի " մեղադրանաց տակ չի {ընկնին} եւ ընդհանուր հոգեւորականութեան մէջ չբամբասուին։

նք է այս, կամ ստրկութիւնը վերնալով, յիրաւի պիտի {ընկնին} այդ մշակութիւնքը՞, ինչպէս կամին հաւատացնել հարաւ

նուածքի վիճակը, եթէ նորան կազմող մասերը օրըստօրէ {ընկնին}, եւ մնացողը եւս առ վաղիւ յարատեւելու չկարողանայ

- ընդհանրութեան լեզուի վրայ պատուաստուելու, պիտի {ընկնին} ճարտար հեղինակների քուրայի մէջ եւ այնտեղ քիմիաբար

երձը եւ կը ստիպին փաթաթուիլ արջի մորթու մէջ, եթէ {ընկնին} բեւեռային սառոյցների մէջ։ Լուկուլլոսը (որ այսօր

րին այժմ դու չես հաւանում։ Եթէ մենք էլ քո խելքին {ընկնինք}, ասել է թէ առանց կնիկ պիտի մնանք, որովհետեւ ներ

եղիք ձեր անձին, որ չլինի թէ դուք էլ յանցանքի մէջ {ընկնիք}. միմեանց բեռը վերուցէ՛ք եւ այնպէս կատարեցէք Քրիս

ժառանգներ հարստանում են: - Այնպէս, ինչպէս {ընկնող} հարուստը, եւ նոյն պայմաններով, ուրեմն եւ նոյն ճ

ք ժամի դուռը Աչառը առ դու հետըդ: ՎԱՅՐ {ԸՆԿՆՈՂ} ԱՍՏՂԵՐ (Թարգմանութիւն) " Հայրիկ, -

եւ Պ. Իսահակեանցը: Դա է այն ապառաժը, որի վերայ {ընկնողը} կը փշրուի եւ, թէ ինքը մի բանի վերայ ընկնի, կը հ

ուք էք Հայկայ անմեղ զաւակներուն ետեւէն ու առջեւէն {ընկնողը}, որ գետերուն, սարերուն եւ գայլերուն բերանը բիւր

ենք եւ փոքրը կորուստնել: Ո՛վ է մեզանից ճանապարհ {ընկնողը} սարից սար եւ քարից քար, թէ ինչ է պիտի օգնէ այս խ

մինչեւ 6 աստիճան հյուսիսային լայնության, որի մոտ {ընկնում} է Ասիայի ամենահեռավոր Ցեյլոն կղզին, որից անցանել

րատները, որոնք այսօր այդքան կոպիտ կերպով աչքի են {ընկնում}, պատվաստվել են այն հայրերի ձեռքով, որոնց որդինե

եր հաղորդելու համար, որոնցից ամենից ավելի աչքի է {ընկնում} հայ պարբերաթերթերի cornage-ը: Ոչ պակաս հետաքրքրա

պես է. բայց մի՛ մոռանար, որ առաջ էլ ես աչքի չէի {ընկնում} իմ գիրությամբ եւ անպետք կլինեի ճարպակալման համար

ց, իր հերթին, այնպիսի ծայրահեղությունների մեջ է {ընկնում}, որ նրա մոտ շատ բան քննադատության չի դիմանա: Ին

նը 80 անգամ ավելի է այն էկվիվալենտից, որ բաժին է {ընկնում} մեկին, առնված վերը մեջ բերված ավելի քան երկու մի

ւմը կայ մի փոս՝ դժոխք անուանուած, ուր շատ անգամ {ընկնում} են մարդիկ... Պարո՛ն, դուք, մեղադրելով ուրի

ն գետի, այն բաժնից, ինչքան որ այն գետի սահմանից {ընկնում} էր այդ հողաբաժնի մէջ՝ դէպի վեր Թեմերնիկ գետի բեր

րան, սպանել Մանրիկօն: Այս միջոցին Ազուչենան {ընկնում} է կոմսի զինուորների ձեռք եւ, հարց ու փորձի ենթար

տեսանում է նորան եւ վազում է փրկել, բայց եւ ինքը {ընկնում} է թշնամու ձեռք եւ բանտ է դրւում մօր հետ միասին:

ն աւելի պահպանես, այն բանը աւելի վտանգների տակ է {ընկնում}, այս օրէնքի հիման վերայ եւս տիկին Բէգզադէն, մի

թիւնը ամենեւին անգիտակից, բնական ազդեցութեամբ եւ {ընկնում} են որոնել իւրեանց ցաւի ճարը վերացականութեան մէջ:

վկաս: Բէգզադէն խոստանում է հետը տանել: Տղան {ընկնում} է հիւանդանոց, աղքատութիւնը հասանում է մինչեւ ի կ

զանազան ազգութեան անդամների մէջ: Այս բանի խմորը {ընկնում} է եւ մեր ազգի մէջ, եւ մեզանում լսւում են ձայներ

պիսի լուսաւորեալ ժամանակում, բան ու գործ թողած, {ընկնում} են այդ վէճերի քամակից: Օտարոտի են Ձեզ իմ խօսքերը

րըստօրէ պակասում է երկրագործների թիւը, հետեւաբար {ընկնում} է եւ զուգակշիռը: Դիցուք հազար հոգի շինական երկիր

թերը սակաւանան, այն ժամանակ նախ՝ դրամի արժէքն է {ընկնում}, երկրորդ ` դրամը կենդրոնանում է, որովհետեւ հասա

հասարակաց խումբից: Արդեօք որքա՞ն գերդաստանք {ընկնում} են այսպէս: Սոցա վիճակից աւելի քաղցր չէ այն

Բայց երբ էակի ներքին եւ արտաքին աւերիչ ոյժերի մէջ {ընկնում} է հաւասարակշիռը, երբ էակը չէ կարող իւր ոյժով դէմ

որի փոյթը չէ, եթէ նորա ընկերը, նորա աչքի առջեւ {ընկնում} է սովամահ: Բայց մասնաւոր ուշադրութեան արժան

ւթիւնը, նա չէ յօժարում եւ հիւանդանալով՝ մահիճ է {ընկնում}... - Քաղաքակրթութիւն է տարածում: - Աւ

փայլը " լեզուի կողմից այնքան բամբասանքների տակ էր {ընկնում}, որովհետեւ նորա մէջ կար համակարգութիւն, իսկ մեր

հի մէջ պարկեշտ կերպարանքով եւ այս պատճառով եւս չէ {ընկնում} ընթերցողների ուշադրութեան տակ։ Այսպիսի դիպու

նուածքը, որ մարդը ճամփայ չունի, եւ քանի խելքի է {ընկնում}, կամաց-կամաց կործանելով նրանց բացում է իր ճամփան

նթակայ է մի հոգեկան հիւանդութեան. այս խնդիրը չէ՞ {ընկնում} երկբայութեան տակ, սակայն հոգեկան տկարութիւնների

ատի մէ՛ջտեղը՝ մօտ թագաւորական պալատին, որ գուցէ {ընկնում} էր եկեղեցու հարաւային արեւելեան կողմը, ըստ որում

ր, ո՛չ գիշերս գիշեր: Եթէ միայն մնում էի տանս եւ {ընկնում} էի մտածութեան մէջ, յանկարծ մի շարժողութենից, մի

ղակութեամբ բաց էր թողնում բերանից, թւում էր, թէ {ընկնում} է մտածողութեան մէջ: Մինչդեռ սոքա զբաղուած էին,

, երբ շիջել էր նորանում անձնապահական զօրութիւնը, {ընկնում} է բնութեան շրջապատած ներգործողների ազդեցութեան տա

, եւս առաւել թանձրանում է խաւարը եւ ազգը համօրնէն {ընկնում} է մի մահանման քնի մէջ։ Հայոց ազգը, առանց աչք բա

րալը, որ Հռովմում նստած էր, միեւնոյն ժամանակում {ընկնում} էր Պապի ոտքերը եւ հաւատացնում էր, թէ իւր Կարգը,

աստուած, շատախօս, կաչաղակ, անսանձ խելագար, որ {ընկնում} է ամենայն կողմ, որ ապականէ եւ պղծէ կարապների մաք

Ժամանակ նոքա յայտնի են, իսկ երբ միացան, էլ չեն {ընկնում} զգացողութեան տակ եւ անյայտանում են: Սոցա յանկարծ

ո՛, թէ թագաւորների ժամանակ եւ թէ նոցանից յետոյ, {ընկնում} են դարերի ազդեցութեան տակ: Հարկ չկայ ասել, որ ա

ասը տարի մնալով մի օտար ընկերութեան մէջ, քիչ շատ {ընկնում} է այդ օտար լեզուի, օտար ոգու ազդեցութեան տակ. Հ

ը, եւ ազգութիւնը չքացած էր։ Այնուհետեւ ամեն բան {ընկնում} է բնութեան վերլուծիչ ազդեցութեան տակ, քայքայւում

յնպիսին երբէք չէ կարող այսպիսի ոչինչ բաների առջեւ {ընկրկիլ} ։ Ինձ հարկաւոր է, որ իմ միտքը առջեւիս կանգնած մա

պատակը: Եւ այս նպատակին հասանելու համար չէ պիտոյ {ընկրկինք} ոչ բանտի եւ ոչ աքսորի առաջեւ, ոչ միայն բանիւ եւ

սոյն զայս Խոսրով գիտէաք մեք մինչեւ ցայսօր՝ ընկեր {Ընձակայ}, ընդ որում գնացեալ էր ի Պալեստին վասն թարգմանելո

հնասիրացդ, դիտաւորութիւն դոցա էր ստուգապէս լոյս {ընձեռել} Ազգային մանկտւոյն եւ բառնալ զնախատինս նորա, ըստ

Ն - ՔԵՐԹՈՂ Ցորեան՝ ատոք ի հասկին Մեզ {ընձեռէ} բնութիւն, Այլ ո՞ ի կալ ո՛չ կասու, Ո

ութեան ի վանդակ։ Զի՞նչ որ ուսումն ո՛չ {ընձեռէ} ո՜վ դու ժպիրհ ցնդաբան, Զո՞յր զկուրացեալ հոգ

ու բացի այդ, քանի օդընտելացման ընկերությունը չի {ընձեռնել} ինձ բարոյական միջոցներ: Դու լավ գիտես, որ ինձ,

քան զերիս. եւ յընթացս նոյնքան ամաց ի չգոյէ դպրի {ընձիւղել} անմարթ էր. միթէ չգիտէ՞ր թե դիտաւորութիւն հեղինակ

եալն դրախտաճուն Յագչի ոչ թերաքամեալ Եւ {ընձուին} դէմք քաջարւոյն: Մեղկութի՞ւն ինչ իցէ այս,

սպիսի բանաւոր եւ պատկառելի բողոքնուս ընդդիմութիւն {ընող} Մխիթարեան համախոհը կրնայի՞նք կատակէն զատ ուրիշ բա

: - Գարունքը ծագում ա աչքերը տնկում են նրա վրեն: {Ընչակ} մասիլը վեր են ունում իրանցն իրանց ա հասնում. աղպ

չքում, այսպիսի մի մարդ, որ փորը հաստացրել էր եւ {ընչանցքը} սրել, համարձակւում է պատիւ ու յարգանք պահանջել մ

սակ, հաստափոր եւ ճաղատ ճակատով. նորա յօնքերի եւ {ընչանցքների} սեւութիւնը մանաւանդ աւելի որոշակի յայտնի էր լինու

ն, - բանը փոխուեց, ճար ունիս տես. Արշաւրի միտքը {ընչանք} հիմի թէ ծուռն ա էլել, թէ դուզ ա էլել ձեր հետ, չ

եղակ հնգապատիկ հաւաքում ա ու բերում. ո՞վ գիտի թէ {ընչանք} կրում ա, որ մովրովը գնալուց յետոյ տասն օր ուտում

ուրիշի (!!!). քանի՞, քանի՞ օրինակներ կան, որ {ընչանք} քեզնից մի օգուտ չեն ունեցել, բանըդ չեն շինել..

դէպի վերին շրթունքը, համարեա թէ ծածկւում էր թաւ {ընչացքի} մէջ, որ նոյնպէս դեղնած էր: Երեսը ընդհանրապէս դե

էլ չեն կշտանում մողնեցիք, իրանց երեխեքն էլ քշերն {ընչաք} լիս, ցերեկն ընչաք իրիկուն մի մին քերեղաններ ձեռն

նեցիք, իրանց երեխեքն էլ քշերն ընչաք լիս, ցերեկն {ընչաք} իրիկուն մի մին քերեղաններ ձեռներին մատաղ են կիտու

որա բարկութիւնը եւ անպատշաճ են համարում. " Քա՞, {ընչի} ՞ ես էս բարի լսի առաջին, սուրբ ըխտի ճամփին բերանդ

րանց ուտացնում. հալբաթ որ մի շահմունք չունենայ, {ընչի} ՞ կանի, նա էլ քեզ պէս մի մարդ: Բայց Վայկուն

մը, Սօսի փոքր եղբայրը, Սօսին ու Պարէտին, - սաքի {ընչի} ՞ էք երկու երեսանութիւն անում, կողմնապահ ըլնում.

" Ախ՝ լեզուն, լեզուն. լեզուն որ չըլի՝ մարդ {ընչի} ՞ նման կ'ըլի ", - աղաղակում է նահատակ Աբովեանը։

մաց եւ ցանկութեանց ազգին, այլեւ ի վերայ գոյից եւ {ընչից} նոցա: Ըղձանայաք, սապէս տեղեկանալ, որո՞վ արդեօք

Իսրայէլը, դարաւոր ժամանակներով Եգիպտոս մնալով, {ընտանացել} էր եգիպտական բնութեան, նորա ճաշակը եւ հասկացողու

նոյնպէս ցանկամ, որ դուք ալ ողջ լինիք: Մեր բոլոր {ընտանեաց} եւ ազգականաց բարեւ եւ ամէն հարցանողաց: Ես գիրս ա

եւոյթ ծաղրալի խնդիրներով ազգը ճղակոտոր հանեցիք ու {ընտանեաց} մէջ հուր, սուր, բաժանում եւ ատելութիւն ձգելէն ե

պէս եւ իցէ. այժմ այն գործաւորը դարձած իւր չքաւոր {ընտանեաց} մէջ, չէ կարող եւ այն մի քանի շիլլինգը ճարել ընտա

է նա միմիայն իւր ներկայութեամբ իւր աղքատ եւ կարօտ {ընտանեաց} թիւը յաւելցնելու համար: Եւ ահա նորա տասն եւ

ւ այլն: - Ինչի՞ համար: - Աշխատելու եւ {ընտանեաց} օգնելու: - Աշխատելու եւ ընտանեաց օգնելու,

խատելու եւ ընտանեաց օգնելու: - Աշխատելու եւ {ընտանեաց} օգնելու, - կրկնում է խօսակիցը անհնարին տխրութեամ

ործ արար ի հայթայթանս զօրհանապազ հացին, ի սնունդ {ընտանեացն}: Եւ այսունակ ահա յառաջխաղացութեամբ խոպանացան բար

ղբայր, սիրական, պարոն (ներեցէք ինձ, որ այսպէս {ընտանեբար} վարւում եմ ձեր հետ), ե՞րբ կամ ո՞ւր տեսաք, որ հ

կարծում եմ, որ այս բոլորը իրաւունք են տալիս ինձ {ընտանեբար} վարուիլ Ձեր հետ՝ գրելով միգուցէ երկարախօս նամակ

իշ ոչինչ չգիտեն, թե չէ վատ կլիներ նրանց բանը այդ {ընտանեկան} թշնամուց - դավաճանից: Բարեւիր երկու սեռի բոլ

դա այն պատճառով, որ չեմ ցանկանում, որպեսզի մեր {ընտանեկան} գործերի մասին իմանան մարդիկ, որոնց բոլորովին չի

է մեծ չլինի, գոնէ փոքր չէ մի երեխայի սկզբնական, {ընտանեկան} դաստիարակութիւնը իւր ծնողքի ձեռքով: Շատ անգամ մի

է, որ վերադառնում էր դէպի տուն՝ մի շատ հարկաւոր {ընտանեկան} գործի համար դուրս գնացած լինելով: Օրի մռայլոտ մթ

: Բայց սոքա երկրորդական բաներ են, մանաւանդ թէ՝ {ընտանեկան}. այժմ հարկաւոր չէ դորա վերայ խօսիլ, նկատենք Պ.

ւթեան բաց մնացած երեսները, ուր պիտի գրուէին ազգի {ընտանեկան} կեանքը, թագաւորների, նախարարների ընտանեկան կեան

ազգի ընտանեկան կեանքը, թագաւորների, նախարարների {ընտանեկան} կեանքերը, պարզուելու չեն երբէք՝ իմանալով, թէ ո

: Հասարակ ժողովրդի երջանկութիւնը պիտի երեւի նորա {ընտանեկան} եւ տնտեսական ապահովութեան մէջ, նորա խղճմտանքի եւ

սրտում Հայութեան կրակը, մի խօսքով՝ կատարել այն {ընտանեկան} պարտականութիւնը, որ ծնողք պիտի կատարեն իւրեանց ա

եանց ազգի օգտի համար, եւ որ մնացած է երեսի վերայ {ընտանեկան} դաստիարակութիւն չլինելուց մեր մէջ: Ընտանեկան

ընտանեկան դաստիարակութիւն չլինելուց մեր մէջ: {Ընտանեկան} կամ մայրենի դաստիարակութեան մէջ է ազգի ապագայի սե

ը եւ փրկութիւնը լոկ երազ է, եթէ փտած էր այդ ազգի {ընտանեկան} կեանքը: Տէրութիւնը բաղկանում է ընտանիքներից, եւ

առ է նորա ապահովութեան կամ կործանութեան: Մեր {ընտանեկան} կեանքը նման է մի կեանքի, որ միմիայն կարելի է անց

դաստիարակութիւն: Չենք պահանջում ձեզանից այն {ընտանեկան} դաստիարակութիւնը, որ պահանջելի էր եւրոպացի կանան

ւմս, կրկնում ենք, մինչդեռ չկայ դեռեւս մէջտեղում {ընտանեկան} կամ մայրենի դաստիարակութիւն, այս պատճառով ազգայի

ի, այդ գործը աւարտելուց յետոյ թող պարապի Բուխայի {ընտանեկան} կեանքի նկարագրութեամբ... Միայն թէ հեռի պահէ իւր

ապը լուծուած չէ, հասարակութիւնը իւր ընկերական եւ {ընտանեկան} յարաբերութեանց մէջ ազատ չէ. թող քառասուն անգամ,

, ՝ ութն կամ տասն ստանալով: Բացի սորանից, {ընտանեկան} կեանքից զրկուիլը, դժոխային աշխատութիւնը, որով պ

ական ծառայութիւնը, որ սպասում է նորան: Չկայ այն {ընտանեկան} մխիթարութիւնը, ամուսնու եւ զաւակների մտերմական,

ից զգուշացնելով եւ ոչ միայն այսչափ, նա քրքրում է {ընտանեկան} կեանքը, քննում է նորա եւ ամենանուրբ կողմերը, եւ

մ թարգմանուելով կարող է հայանալ: Հայոց ազգի {ընտանեկան} կեանքը խեղճ է ինչպէս մի ասիական ազգի կեանք, բայց

թիւնը դէպի թշուառութիւն կը փոխուի, եթէ եւրոպական {ընտանեկան} բարքի զեխութիւնքը եւ աւերանքը, որպէս քաղաքակրթու

այն ժայռերի մօտից, ուր գահավէժ ընկաւ ֆրանսիական {ընտանեկան} կեանքը: Յոյս ունինք նոյնպէս, որ ազգային թ

Հիմի է՞լ խօսենք, եղբարք, հիմի՞ էլ, Երբ {ընտանեկան} երկպառակութեամբ Ուրիշ բան չունինք, բայց իրա

որպէս բժշկապետի, մի քանի նկատողութիւնք առնել ձեր {ընտանեկան} կեանքի մասին, բարի խորհրդով: - Իսկ ես, խնդ

խրատ եւ խորհուրդ, որ ուղղակի վերաբերւում էին իմ {ընտանեկան} կեանքին, որ մի բան եւս հասարակաց չունի ձեր հետ,

ձեր հետ, պատշաճ չեմ համարում լսել: - Թէ ձեր {ընտանեկան} կեանքը մի բան ունի՛ հասարակաց իմ հետ, կամ ինչպէ՛

պետին, նախ, որ նա գիտէր պ. Յովնաթանեանցի բոլոր {ընտանեկան} գաղտնիքը, եւ երկրորդ, որ պարոնի ընտանիքը միշտ կ

այս պատկերը պատկանում է պ. Յովնաթանեանցի ներքին {ընտանեկան} կեանքին: Բազմութեան մէջ նա դարձեալ երեւելի Հայ է

կտրեց խօսքը տիկին Յովնաթանեանցը շտապ խօսելով, - {ընտանեկան} բաների մէջ ներգործական է իմ ձայնը եւ վճիռը. երկր

յում։ Անդադար ապաշխարութիւնը, երեխաներ կրթելը, {ընտանեկան} գործերում միջնորդ լինելը բղխում էր առաջ միմիայն հ

եղուելով բնական օրէնքից, ի վերայ այսր ամենայնի, {ընտանեկան} կամ ընկերական կեանքի պայմանները սուրբ պահելու համ

տենալ ուրիշի իրաւունքին, կամ դրժել ընկերական կամ {ընտանեկան} նուիրական պայմաններին: Իրաւադատութեան մէջ

, մարդկային օրէնքի միջնորդութեամբ, ընկերական կամ {ընտանեկան} պայմանների եւ արտօնութիւնների պաշտպանութիւնը: Եւ

անդակ հայոց ազգի կեանքի որպիսութեան եւ հայ կանանց {ընտանեկան} եւ որդիական պատուապահութեան), մենք չենք կարող թ

ուժի, եթէ սա որեւիցէ կերպով կամենար վրդովիլ նորա {ընտանեկան} խաղաղութիւնը: Եւ մեզ թւում է, թէ թուր կապելը,

յ իր լեզուն եւ իր ոճերը ունի, ազգի ամենօրուայ եւ {ընտանեկան} կեանքը կարո՞ղ է իր լեզուն չունենալ: Այսպէս լինել

ստուածառաք պատուհաս Զնոյ հանդէպ իմ աչաց պերճ {ընտանեօք} վերամբարձ. Մինչ լաստակերտն կենդանեօք զոտն կռուէր

ունենայինք, պիտի հարցնէինք իրեն: Նախ՝ մեր {ընտանի} խնդիրներուն մէջ մտնելու արտօնութիւնը ուստի՞ առած

ի հողի վերայ, ուր աճում է եւ բազմանում է ամենայն {ընտանի} անասուն եւ գրաստ, ուր բուսանում է բամբակ, ցորեա

եղէնք: Մեք ցոյց ենք տալիս մի երկիր, ուր ամենայն {ընտանի} գրաստ աճում է, ապրում է եւ բազմանում է, հետեւաբ

մ լսել եւ ակն ունիմ թէ լուայց, եթէ չկայցէ թշնամի {ընտանի} )։ Բայց արդ բացից առակաւ զբերան իմ, լուարուք

արողանային երկիւղ կրել կոմսի յարձակմունքից. բայց {ընտանի՛քս} ինչ առնեմ... որ կարող է ծառայել կոմսին առատ շտ

հողի տակին Մահու յաւերժ խոր քնով։ Նորա {ընտանին} եւ իւր կեանքում Չունէր ապրուստ, շոր կամ տու

։ Պաւղոսից է փոխ առնում այս ձեւը. " Մանաւանդ առ {ընտանիսն} հաւատոյ ". Թ. Պաւղ. առ Գաղատ. գլ. Զ, համ.

Տիրացու Գէորգ Պետրոսեանն ողջոյն նուիրէ եւ ամենայն {ընտանիք} ձեր ողջ եւ առողջ են: Խնդրեմ զպատասխանին գրեսջիք

ստովանեալ եւ հաղորդեալ է, որպէս ինքն ըստ այնմ եւ {ընտանիք} նորին ընդ ձեռն Թաղանրօգու լատին քահանային, այսմ

եալ աղքատութեան հետ: Երեւակայեցէ՛ք բիւրաւոր {ընտանիք}, որոնց մի անդամը գործելով մի գործարանի մէջ եւ ստ

՛, կարելի՞ է այդքան գումարով ապրիլ, տուն տեղ եւ {ընտանիք} պահել: Մեզ ասում են, թէ արդիւնք ունէինք ժողովրդ

խանալ: Չքաւորութիւնը, աղքատութիւնը, ապրելու եւ {ընտանիք} պահելու հոգսը, շատ անգամ խտրութիւն չունին հնարնե

երեսին կատարուած փորձերով ապացուցանել ձեզ, թէ մի {ընտանիք}, ինչպէս ձերն է, երբեք ճաշակելու չէր երջանկութեա

ւրաքանչիւրքը ունէին իւրեանց մէջ մինչեւ տասն հազար {ընտանիք} ։ Բացի ոսկու, արծաթի, կտաւեղինների անհամար գործ

ս օրերին Կեսարիայից տեղեկութիւն ստացուեց, թէ 300 {ընտանիք} կաթոլիկութիւն են ընդունում: Նրանց այստեղի համերկ

րւում են այս կամ այն ազգին։ Ուրեմն ազգը է մի մեծ {ընտանիք}, ուրեմն ազգը է մի մեծ եւ հսկայ անձնաւորութիւն։

արծեցեալ երջանկութիւնը եւս խանգարելու: Ո՛ր է այն {ընտանիքը} կամ, աւելի լաւ, այն մայրը, որ մօր պէս խօսում է

նեաց մէջ, չէ կարող եւ այն մի քանի շիլլինգը ճարել {ընտանիքը} ապրեցնելու համար: Անգլիոյ մէջ որեւիցէ մի ձե

գաղթէ նա, որ չկամի սովամահ մեռնիլ եւ մեռցնել իւր {ընտանիքը}: Մի գործունեայ մարդ, անդամ որեւիցէ ստրկացած ազգ

ա աշխատելով՝ ստանայ մի քանի շիլլինգ եւ հոգայ իւր {ընտանիքը}: Ւ՞նչ հարկաւոր է մեզ ազնուականների անհուն հ

քատութիւնը ստիպում է նորան թողուլ իւր տունը, իւր {ընտանիքը}, իւր ամուսինը, իւր զաւակները եւ գնալ Պօլիս կամ

-քսան տարի, կամ մեռանում է այնտեղ՝ թողնելով իւր {ընտանիքը} ծայրացեալ թշուառութեան մէջ, կամ վերադառնում է դէ

նչո՞վ պիտի կերակրուի կամ ինչպէ՞ս պիտի դարմանէ իւր {ընտանիքը}, ո՞ւր կը մնայ վերհամբարձ հասկացողութեանց եւ բարո

խաչ տնկուի նորա գերեզմանի վերայ: - Իսկ նորա {ընտանիքը} ՞: - Այժմ կենդանի մարդիկ չկամին հոգալ եւ արմ

մտածէ, թէ ի՞նչպէս սնանի կամ ի՞նչպէս սնուցանէ իւր {ընտանիքը}, որպէս թէ կարող էր մտածել լուսի կամ խաւարի վերայ

նի փարայ, որի շրջանառութեամբ ապրում է նա եւ նորա {ընտանիքը}: Կարողութեան տէր մարդը ո՞չ ապաքէն իւր արծաթը դնո

պիտոյ է մի օր հաւատային իւրեանց կեանքը, իւրեանց {ընտանիքը} ։ Այս բարոյական եւ փիլիսոփայական մտածութիւնքը ման

առնում իւր ընտանիքի մասին: Մի խուլ տան մէջ նորա {ընտանիքը} կարող էին ձանձրանալ, բայց մի այդպիսի տան մէջ, ո

- Ինչու այդպէս խիստ պատժում է Նախախնամութիւնը իմ {ընտանիքը}: - Ո՛հ, սխալւում էք, պարոն. այդ, նախախնա

բասել Նախախնամութիւնը, թէ նա էր պատճառը, որ ձեր {ընտանիքը} ճաշակելու չէր երջանկութեան քաղցրութիւնը: Ուր չէ

բոլոր ընտանեկան գաղտնիքը, եւ երկրորդ, որ պարոնի {ընտանիքը} միշտ կարօտ էր բժշկապետի այցելութեանը... -

լուն, կամ ի՞նչ աղբիւրից ստանում է նա արծաթ, իւր {ընտանիքը} կառավարելու համար: Ոմանք ասում էին, թէ հետը բեր

յ էր, երբ մի քանի հայ առաջին անգամ տեսել էին այս {ընտանիքը} Տագանրոգի մաքսատան մէջ, նարինջ գնելու գնացած լին

իր վրայ մարդկային ընկերութեան առջեւ պաշտպանել իր {ընտանիքը}, կերակրել նորան եւ առհասարակ դէպ դնել մի կոպիտ ո

րտի վէրքերը։ Ազգը բաղկանում է ընտանիքներից, {ընտանիքը} ՝ անհատներից։ Ազգը ուրիշ բան չէ, եթէ ոչ ժողով ա

ղջությամբ. նրա առողջությունից է կախված իր ամբողջ {ընտանիքի} բախտը, իսկ դա երկրորդական խնդիր չէ: Հանգստացրու

ունների տեր մարդկանցից չէ, չնայած, դժբախտաբար, {ընտանիքի} աղքատությունը հարկադրել է նրան ապրել Իսահակի հետ

: Խնդրում եմ հաճախակի գրես Ղազարոս եղբորը մեր {ընտանիքի} կացության մասին. շատ հաճախ անիմաստ նամակներ ենք

նչպես ապրել ես ու մի՛ փոխադրվիր. մեզ մոտ մի քանի {ընտանիքի} համար տեղ չկա. 2) հանգի՛ստ թող մորս: Ոչ մի գոր

յն բանը առնէ միայն, որից օգուտ էր յառաջանում իւր {ընտանիքի} եւ իւր համար յատկապէս։ Եթէ դու ստացած լինէիր Աստ

պաշտելով իւր սեպհական անձնասիրութիւնը, անհոգանալ {ընտանիքի} լաւութեան մասին, ամօթ չէ՞, ասում եմ, միեւնոյն

լաւութեան մասին, ամօթ չէ՞, ասում եմ, միեւնոյն {ընտանիքի} մէջ որոշել իմ եւ քոն: Դու լսի՛ր ինձ, Պ. Բէգզադ

ատը, իւր վերջին դահեկանը դնելով սեղանի վերայ իւր {ընտանիքի} եւ զաւակների առաջեւ, առանց մտածելու, որ գալոց օ

ւմ, իսկ քահանայք միշտ ժողովրդի մէջ, ամուսինի եւ {ընտանիքի} տէր, վայելում են աշխարհի վայելչութիւնը: Աբե

ուրիշին ծառայել եւ այդ ծառայութեամբ հաց ճարել իմ {ընտանիքի} համար: Ազա՞տ եմ ես, եթէ տէր ունիմ, որին եթէ իմ

ունը... բայց ի՞նչ եղաւ արդեօք այն լքեալ տունի եւ {ընտանիքի} վիճակը նորա բացակայութեան ժամանակ: Վերադառնում է

ւ արմատականապէս բարւոքել իւրեանց կեանքը, իւրեանց {ընտանիքի} ապագան, մեռածը՞ պիտի հոգայ: Նորա ընտանիքին

յս խաչը։ Բայց այն յիսուն-վաթսուն տարեկան մարդը, {ընտանիքի} եւ զաւակների տէր, որոնց դարմանելու համար ոչ մի պ

ես քո բոլոր ստացուածքի տէրը, որպէս նաեւ քո բոլոր {ընտանիքի} տէրը, եւ այս պատճառով քո ունեցած կարողութիւնը հե

ատճառով քո ունեցած կարողութիւնը հերի՛ք է այսօր մի {ընտանիքի}, բայց վաղը քո ստացուածքը պիտի բաժնուին քո զաւակն

ղաքակրթութեան յատկութիւնք, պատուաստուին հայկական {ընտանիքի} վերայ: Վերջին աստիճանի քնքուշ է թատրերգութե

չպէս չէ: Զօրօրինակ երիտասարդ մարդիկ, նոր դեռեւս {ընտանիքի} տէր դարձած, նոր տեսած կեանքի արեւը, որոնք դուռը

պ. Յովնաթանեանցը յառաջ գնալով, արդէն վաղուց եւ {ընտանիքի} տէր դարձած էր: Ունէր բաւական մեծ գերդաստան, կին

. Յովնաթանեանցին, որպէս թէ նա հոգաբարձու չէր իւր {ընտանիքի} երջանկութեանը. նորա այսպիսի տուն ընտրելը արդէն հ

է, թէ որքան շատ մտածում էր եւ հոգս էր առնում իւր {ընտանիքի} մասին: Մի խուլ տան մէջ նորա ընտանիքը կարող էին ձ

: Նորա կինը, թէեւ գեղեցիկ հռչակուած, սակայն իմ {ընտանիքի} համար դարձաւ մի անախորժութեան անլուծանելի մակարդ

. եւ ձեր այդպիսի անբարեխառնութիւնը ցոլանում է ձեր {ընտանիքի} եւ ձեր զաւակների վերայ: Պարոն, խնդրեմ, թոյլ տո

էիք ձեր փեսային, հարկադրել էք նորան հեռանալ ձեր {ընտանիքի} միջից... Հերիք չէր այս, դուք հետ էք պահել ձեր

վոր էր նա մեծ մարդ ցոյց տալ իւրեան, մանաւանդ իւր {ընտանիքի} առաջեւ: Այսպիսի խայտառակող մի նամակ կարող էր ցած

կ կարող էր ցածացնել պ. Յովնաթանեանցի պատիւը նորա {ընտանիքի} աչքում: - Առաւօտը ես գնում եմ ամառանոց, - ա

եսան ապացուցանում է դորանով, թէ կարօղ է հոգալ իր {ընտանիքի} ապրուստը: Մենք կարծում ենք, թէ իրաւունք չկայ,

նանիայի ուշադրությունն եմ դարձնում " Coccinella " {ընտանիքին} պատկանող որդերի պատմության ուսումնասիրության վրա

մեզ հայտնի է, այդ որդերը գտնվում են " կակտուս " {ընտանիքին} պատկանող բույսերի վրա, այնուամենայնիվ, նա (որդ

ուստի եւ վերջացնում եմ գիրս, ցանկալով քեզ ու քո {ընտանիքին} առ ի սրտե ամեն բարի, ամեն հաջողություն, առողջու

ընտանիքի ապագան, մեռածը՞ պիտի հոգայ: Նորա {ընտանիքին} սպասում է նոյն թշուառութիւնը, ինչ որ վերեւում աս

ցայ այսչափ գումար. մեռնելուց յետոյ թողնում եմ իմ {ընտանիքին} նոյնը, այլեւ մի քանի տուն եւ այլն եւ այլն, ուրե

ու, Տէ՛ր, քո անարգ մարդ մեծարող խնամքովդ ինձ քո {ընտանիքին} յանձնեցիր, դոքա եղան իմ վրայ քո խօսքի հրամանը կա

րկիւղ, երկիւղ օտարից, երկիւղ ազգականից, երկիւղ {ընտանիքից}, երկիւղ բարեկամից, երկիւղ թշնամուց, հեռաւորից

րկիւղ կար սրտիս մէջ, որ մի գուցէ ես եւս, կամ իմ {ընտանիքիցս} մի մարդ մեռանի. բայց դորա փոխանակ, այն ի՛նչ արդ

որ միմիայն կարելի է անցուցանել պանդոկներում: Մեր {ընտանիքների} մէջ լսուած խօսքերը են կերակրի, հանդերձի, զբօսան

անգամ այս տղայական բաները հերիք պատճառ են լինում {ընտանիքների} կարծեցեալ երջանկութիւնը եւս խանգարելու: Ո՛ր է այ

յդ ազգի ընտանեկան կեանքը: Տէրութիւնը բաղկանում է {ընտանիքներից}, եւ սոցա որակութիւնը ոչ թէ միայն ցոլանում է կառա

ում է զգայուն սրտի վէրքերը։ Ազգը բաղկանում է {ընտանիքներից}, ընտանիքը՝ անհատներից։ Ազգը ուրիշ բան չէ, եթէ

արձակապէս, պիտի զրկեմ ապրուստից ե՛ւ ինձ, ե՛ւ իմ {ընտանիքս}, ծառայ լինելուց դադարելով, եւ այս բոլորից յետոյ

քից, երբ որ կամեցայ, գոնէ զայրացմամբ դադարեցնել {ընտանիքս} նոցայ անօգուտ եւ ձանձրալի լացից, եւ ահա նոյն րոպ

, ես շատ երանելի մարդ կլինեի, եթե կարողանայի իմ {ընտանյաց} կողմից գտնել այնքան սեր, ինչքան ես ունեի: Ես

ավի, նա նոցա շատ կսիրե եւ այլն: Մեր ամենայն {ընտանյացը} եւ ազգականաց, եւ հարցանողաց նվիրեմ զիմ ողջույնն

ա: Ես եւ Ավտուշն ողջ ենք եւ առողջ: Մեր բոլոր {ընտանյացը} սիրո բարեւ, Կայանուշին գրած մի քանի տող գիրը կար

որ երախտապարտ էր նորանց իւր հանգստութեան համար, {ընտելացնել} այն մտքի հետ, թէ չ'կայ աշխարհի երեսին առաւել բար

մար եւ փոքր առ փոքր իւրեանց Կարգի իշխանութեան հետ {ընտելացնելու} համար, արժանի է, որ Օրէնք տուողները եւ Հասարակա

րենի Ազգի մէջ հաստատ Սէր դէպի բարեկարգութիւն, եւ {ընտելացնում} էին նորանց բնակութեան եւ անասնադարմանութեան հետ։

կ. եկեսցեն աւուրք, յորս առ սակաւ սակաւ կարասջիք {ընտելացուցանել} զհակառակորդս եւ այնպէս մուծանել զայնոսիկ 'ի ներքս

խոշոր ազդեցութիւն հոգեւորաց ՚ի վերայ ժողովրդեան, {ընտելացուցանելով}, զմանկտին ըսկզբանց ծառայականաց, խաչիւն Քրիստոսի

անց այն էլ կամենում էի Բենգալիայից բերել մի զույգ {ընտիր} կայսերական կոչված վագր, բայց զգուշացա, ցանկանալ

ժամը մեկ անգամ՝ երեք կաթիլ եմ ընդունում՝ մորու {ընտիր} շաքարաջրի մեջ: Թթուն ներգործելով իբրեւ զորեղ քրտ

, Նախիջեւանը ունի այսօր եթէ ոչ շատ, գոնէ մի քանի {ընտիր} որդիք, որ վաղուց, ահա, ազատուած լինելով ասիակա

: Պարզ երեւում է ահա սորանից, որ Նախիջեւանի այդ {ընտիր} որդիքը պիտի մի բարոյական պատերազմ կատարէին խաւարի

եթէ նոյն ճանապարհով ընթանայ, որով գնում են նորա {ընտիր} որդիքը, ճշմարտութեան եւ ազգասիրութեան քաջ նահատա

գրեանքը, որ տպուեցան եւ որ տպւում են ժողովրդական {ընտիր} լեզուով. 1) Հոգեղէն կերակուր Հայոց երեխաներ

ճուճապատանքի վերայ: Հինգերորդ դարում, երբ Հայոց {ընտիր} որդիքը զոհ գնացին պարսկական վիշապին, նոցա մայրեր

լեզուն - աննկատելի կերպով ներս է բերում ազգի մէջ {ընտիր} ոճեր եւ ազդու դարձուածներ: Նա չէ միայն ազնուացնո

երգեր. Ապա թէ նա հեռացած է, Փախէ՛ք, {ընտիր} երգիչներ, Սիրուն կոյսեր, տուն շտապեցէք

ենդանիք, նաեւ անշունչ արարածք Բերին մարդուն {ընտիր} զոհեր ` կեր կամ զգեստ, պատարագ: Ո՛վ խնամո

ը ա՛ռ դու, որդեակ, Քո նախահարց եղիր արժան {ընտիր} ժառանգ Իմ հոգին քեզ կ՚առաջնորդէ ամեն բանում

իք, իմ սիրականք, Բարեաւ մնա՛յ, իմ Աթոռիս {ընտիր} ժառանգ. Սուրբ թող լինի քեզի համար իմ այս կ

լեցուր, Որ Արցախից եկաւ քեզ մօտ Գասպարեանցը {ընտիր} հիւր. Քո թաղերում էլ չի լինիլ մի տխրութիւն

լեցուր, Որ Արցախից եկաւ քեզ մօտ Գասպարեանցը {ընտիր} հիւր: ՆՈՒԷՐ ԱՄԻՐԵԱՆԻ Ասա՛, Մուս

ր Ձայն, աղաղակ է: Լսարանն է այն {Ընտիր} տեղը, Ուր արմատ կարձակէ Գիտութեան ծա

իմ որդիք, Դստերք ու այլ շատ ազգական, {Ընտիր} ծանօթք, շատ մեծատունք, Ունիմ փեսայ եւ այն

նամակ ստացայ առանց ամսաթուի: Սիգար հարիւր հատ, {ընտիր} ծաղիկ, Ուպմանից: Մայիսի 1-ին նամակ գրեցի եղբօրս

նած աշխատութիւնք, որոնց մի լավ բաժինը հասնում էր {ընտիր} վէպերի։ Բայց, ինչպէս առաջ էլ ասացինք, մեր ողոր

ին վերաբերութիւն չունին։ Մենք հաւատացած ենք, որ {ընտիր} մի գրուածք, ազատ հայեցուածքներով, ընտիր ճաշակով

նք, որ ընտիր մի գրուածք, ազատ հայեցուածքներով, {ընտիր} ճաշակով, գեղեցիկ բարոյականութեամբ, ինչ լեզուից

ը զանազան հեղինակների եւ զանազան ազգերի։ Ամեն մի {ընտիր} վաստակ, ինչ լեզուով եւս լինի գրուած, այնուամենա

եզի լավագույն մտքերն ու լավագույն զգացմունքները, {ընտիր} հատվածներ հին հայկական, ռուսական եւ եվրոպական գր

էտ բազմութեան եւ զարգացած մանուկների համար, է մի {ընտիր}, պատուական գիրք ընթերցանութեան։ Նորա միջի յօդու

ի մէջ չեն գտանւում այդպէս մի տեղ ամփոփուած այդքան {ընտիր} եւ գեղեցիկ նիւթեր ընթերցանութեան համար, որքան այ

կագէտ մեղուի նման, հաւաքել է իւր գրքի մէջ առաւել {ընտիր}, առաւել պատուական հիւթերը։ Եւ Հայոց մանուկը

ւ օր ըստ օրէ կը մօտենայ իւր նպատակին՝ գեղեցիկ եւ {ընտիր} գործիք դառնալու ժողովրդի դաստիարակութեան համար։

ատարեալը, որ բոլորովին անգործադրելի է: Հա, շատ {ընտիր} գաղափար, բայց որ չես կարող նորան մարմնացնել, չե

ւ ոչ իր անձի գիտութեամբ պարծենալով։ Եթէ Աստուծու {ընտիր} անօթը՝ Պաւղոսը, Եփեսոսի մէջ հաւատացեալներին գրո

աւակներին։ Պէտք չէ մոռանալ, որ այդ անուններով շատ {ընտիր} եւ պատուական մարդիկ են եղել, եւ ազգի եւ եկեղեցու

ցաւերից։ Պ. Ինոզեմցովը, ճանաչելով նորան որպէս {ընտիր} ուսած աշակերտ, այլեւ միտ դնելով Դեկան Անքէ վարդա

Ի ԿԱՐԱՊԵՏԵԱՆ ՍԱԼԹԻԿԵԱՆՑ ՈՐՊԷՍ ՄԻ ԱՌԱՒԵԼ {ԸՆՏԻՐ} ԵՒ ԱԶՆԻՒ ԱՆԴԱՄԻ ՄԵՐ ԱԶԳԻ ՆՈՒԷՐ ՍԻՐԱԿԱՆ

ն վարդապետ, մականուանեալն Սքանչելի՝ մտանէ ի դար {ընտիր} հեղինակաց, գրեալ մեզ զվարս եւ զկեանս վարդապետի ի

է մինչեւ ցվախճան երեքտասաներորդ դարու, պերճացեալ {ընտիր} հայախօսութեամբ կործանի ի սպառ ի չորեքտասաներորդ դ

այց ", Այվազովսքի իւրով պատմաբանական գրուածովք, {ընտիր} հայախօսութեամբք զոր առ սակաւս եւ եթ ոմանս տեսան ե

նազանդութեան վերայ, որ ունէին դէպի Կարգի կամքը, {ընտիր} զինուորների նման, որ քաջութեամբ մեռանում են՝ հն

ց կենայ, Յիշի Սօսն ու Վարդիթեր ", որ շատ {ընտիր} է, կարճ եւ ազդու, դնում է Գարեգինի անտէր ողբը։

Քերականը սորանից յիսուն տարի առաջ խոստովանել է իր {ընտիր} քերականութեան մէջ, նոր լեզուի սեփական ուղղագրութ

ան շրջապատից եւ բնութիւնը դառնում է առասպել) շատ {ընտիր} են եւ վսեմ, իսկ այնտեղ, ուր բնաւորութեանքը ներգ

կենա Յիշի Սօսն ու Վարդիթեր"։ որ շատ {ընտիր} է, կարճ եւ ազդու, դնում է այն Գարեգնի անտէր ողբ

բանը մէջ բերելով, մենք ոչ միայն ինչ որ այս տեսակ {ընտիր} տեղեր կար չհատցրինք, այլ մէջ բերածն էլ տկար կերպ

կեղծ սրտերին, եթէ փոքրանում էր եւ այդ սակաւ եղած {ընտիրների} թիւը։ Այս առաքինի երիտասարդը, որ թռաւ գնաց մ

հասարակությունն անմիջականորեն պիտի տնօրինի այն իր {ընտրած} մարդկանց ձեռքով եւ նա ոչ մի դեպքում չի կարող հանձ

քը: Բայց երբ որ այս կամ այն անձը մտած էր իւրեանց {ընտրած} կարգը՝ թագաւորութեան մէջ բնակողների, թոյլ ենք տ

ալիա եւ այնտեղ Իտալացոց, որ պիտի պսակուէին իրենց {ընտրած} աղջիկների հետ, ասենք՝ թողէ՛ք դորանց, տգեղ են,

այմանադրութեամբ, ընդ իս եւ ընդ արգոյ Աջեմեանցն, {ընտրեալ} էր իւր երեսփոխանութիւն, զորմէ ոմանք անբարեմիտք ա

ըստ հետեւեալ պատճառաց, նախ, զի 41 անձինքն չէին {ընտրեալ} յազգէն յաղագս ի միասին ընդ Այվազովսքւոյ վերջաւորե

խարհի կարգը, այո՛, եւ Նախախնամութեան կամքը, որ {ընտրեալքը} երեւին: Ճշմարիտ եւ ստոյգ մատենագրութիւնը մի

կարգը, այո՛, եւ նախախնամութեան կամքը, որպէսզի {ընտրեալքը} երեւին։ Մեր խնդրից դուրս է խօսել այստեղ եւրոպակա

՝ հանդիսասցին գործք առաքինեաց եւ զի մի երեւեսցին {ընտրեալքն}: Սոցա ձեռաց են անտարակոյս գործք կորնչիլ եւ չերեւ

գն մեր միաբան հաւանութեամբ եւ թախանձագին խնդրանօք {ընտրեաց} յիւր 'ի լրացեալ երեսփոխանութիւն, զյարգոյ հայրենա

րությունքը, որ այսպես էին: § 1. Երկու մարդ {ընտրել}, որոնց եւ տալ ճանապարհի ծախք, առաջին անգամը 300

րծին վերաբերող թղթերը, որի համար հասարակությունն {ընտրել} է ինձ երեսփոխան: Այս թղթերից Ձեզ համար ամենակ

tartarus stibioticus-ը, ուստի խնդրում եմ գրքերն {ընտրել} ամենայն ուշադրությամբ, որպեսզի նրանք կարողանան ք

ւցանելով այն շնորհը, որի ընդունակ միմիայն մեզ էր {ընտրել} իւր բոլոր ձեռագործերից: Մեք պարտական ենք ոչ թէ մ

պահանջողութեանը, վասն որոյ հրամայեց նա Գեներալին {ընտրել} Յիսուսեանների միջից երկու շատ լաւ եւ ուսումնական

ադրութեան արժանի բան չէ եւ թէ ` կարելի է պատրիարք {ընտրել} դրսեցիներից: Այն ժամանակ վերոյիշեալ մի քան

արդապետը, որին վանականները կամենում էին պատրիարք {ընտրել}: Իսկ Սարգիս պատրիարքը, հակառակ կուսակցութեան կո

վարձահատոյց լինել նրանց, ովքեր որ կաթողիկոս էին {ընտրել} իրեն, աչքաթող արեց ազգի եւ ռուս կառավարութեան ըն

3. Հայ ազգը պարտաւորեցւում է Երուսաղէմի պատրիարք {ընտրել} բացառապէս Երուսաղէմի վանականների միջից: Ընտրութե

էր իւր ընտանիքի երջանկութեանը. նորա այսպիսի տուն {ընտրելը} արդէն հիմնաւորապէս ապացուցանում է, թէ որքան շատ

է աւելի կարճ, աւելի բնական եւ աւելի յաջող ճամփան {ընտրելի} է, քան թէ այն բարակ եւ միգապատ ճամփաները, որ ցո

ծելի անձնաւորութիւններին, ուղղակի հանում է նրանց {ընտրելի} եպիսկոպոսների ցուցակից: Պատրիարք ընտրուելու իրաւ

թեանն, զորմէ չկարեմք պարզաբանել: Յետ ազգովին {ընտրելոյ} զնուաստութիւն իմ 'ի տարժանելի պաշտօն քաղաքագլխութ

գան բարձրացուցանելոյ զխնդիրն զազգային հրիտակաց եւ {ընտրելոյ} զերեսփոխանս 'ի խնդիր մեծակշիռ ժառանգութեանն:

ԿԱՅՍԵՐՈՒԹԵԱՆՑ ԱՍՊԵՏԻ յԵրեսիոխանէ պատգամաւորաց {ընտրելոց} ՚ի բովանդակ ազգէն Հայոց որ ՚ի Նոր Նախիջեւան

եւ զխնդիր իմ որպէս զխնդիր երեսփոխանի պատգամաւորաց {ընտրելոց} ՚ի բովանդակ ազգէն Հայոց, սակայն վճիռն մնաց անորո

յոց, բնակելոց ի Նոր Նախիջեւան քաղաքի, երեսփոխան {ընտրելոցն}, պ. Միքայէլի Նալբանդեանց եւ պ. Յարութիւնի Աջեմ

մն ցանկանում ենք ամենայն հաջողություն մի այլ մարդ {ընտրելու}: Այս նամակս իրավունք ունիք եւ հասարակության

բովանդակությունը ազգային է եւ գուցե այլ մարդ եւս {ընտրելու} ժամանակ օգտակար լինին այս գրվածքը: Ողջ եղիք ա

ներալի ընտրութեան համար։ Ընտրողները, ինչպէս Պապ {ընտրելու} ժամանակ, փակւում էին մի առանձին սենեակի մէջ (co

րուսաղէմի հայոց պատրիարքի տեղը հայոց նոր պատրիարք {ընտրելու} հարցը: Հայ ժողովուրդը պատրիարք էր ընտրում Թուրքի

ն էր այդ, որպէսզի թոյլ չտրուի հայերին ` պատրիարք {ընտրելու} Ռուսաստանում գտնուած հայ հոգեւորականութեան միջից

եթէ խելքի արժանաւորութեանը նայելով պիտի քեզ հարս {ընտրես}, ուրեմն առանց կին կը մնաս: Խելքի մասին հարկա

, մինչեւ որ անուանուած Հոմերոսը ինքը ուրախութեամբ {ընտրեց} Զաքարիայի իննամսեայ լռութիւնը: Չենք ուրանում

տեսնել, Զի Գասպարեանը քո մէջ այժմիկ իւր տեղ {ընտրեց} բնակել: Դու չես իրաւ մայր քաղաքիս մի ն

սիրական կին մարդերի ձեռքից, մինը ինքը իւրեան պապ {ընտրեց} ։ Հրաժարականը պապական աթոռից մի անգամ գնուեցաւ լի

ը, որ պիտոյ է նոր փառքով ծածկէր Կարգի երեսը։ Նա {ընտրեց} այս մասին Լայենէզը եւ Սալմերօնը, որ իբրեւ Պապակա

գումարացն, յորոյ մասին, ըստ ակնարկութեան Տեառնդ {ընտրեցաք} յերեսփոխանութիւն զպ. Նալբանդեանցն, կարին յարուց

ի գեղեցիկ էին առին իւրեանց կանայս յամենեցունց զոր {ընտրեցին} " (Ծնունդք., գլ. Զ, համ. 2)։ § 42. "

շատ լաւ հասկանալով, իւրեանց ներգործութեան համար {ընտրեցին} այլ ճանապարհ։ Նոքա զանազան խորամանկութեններով խո

է, որ հասարակութիւնը մի բանագէտ եւ հարազատ մարդ {ընտրէ} իւր միջից եւ ուղարկել նորան արեւելեան Հնդկաստան օ

ը ասում են, թէ երբ նա դեռ մտատանջութեան մէջ էր, {ընտրէ} ՞ այս ասպարէզը, թէ ո՛չ, յանկարծ երեւեցաւ նորան Ա

երով։ Ֆրանսիայն շփոթութեան մէջ էր, թէ ո՞վին {ընտրէ} թագաւոր։ Բօրդոսի Պարլամենտը կամենում էր Հենրիկոս

էին ինչ հակառակութիւն ընդ ուղղափառս, բայց առաւել {ընտրէին} մնալ միաբան ընդ ազգին, քան բաժանիլ 'ի նմանէ. որ

րելի եղածի չափ նիւթեր պատրաստելուց յետոյ մարդիկ կ՚ {ընտրէր} ՝ ազգային եւ եկեղեցական պատմութիւնքը գրելու:

միայն հատուածներով, եւ այն, ինչ որ կառավարիչը կ' {ընտրէր}, իսկ պատմութիւնը դաս էր տրւում այն գրքերով, որ

մը դադարած չէ, եւ ձերը չէ պիտո դադարի, մեք ազգի {ընտրյալ} որդիքս պիտի ձեռք ձեռքի տանք միմյանց եւ շարունակեն

խաժամուժ ամբոխը, որ ոչ այս գիտե եւ ոչ այն, այլ {ընտրյալքը} որ ճանաչում էին յուրյանց անձը, յուրյանց ազգը, ն

րդարանի անդամները նոր Գեներալի ընտրութեան համար։ {Ընտրողները}, ինչպէս Պապ ընտրելու ժամանակ, փակւում էին մի առ

տութեան հիմնական սկզբանց մասին: Հերիք չհամարելով {ընտրողութեան} եւ կաշառելու պատճառով առաջացած ամբոխմունքի եւ անկ

րող տալ վարչական հիմնարկութիւններին այլ ձեւ ` քան {ընտրովի} պատգամաւորական ժողովի կերպարանք: Ըստ Կանոնադրութ

կատարել ձեր կանոնների եւ սովորութեան պէս վիճակով {ընտրուած} ձեզանից մեծաւորներով, որ պիտոյ է վայելէին արժանա

ը, այնուամենայնիւ, դեռեւս ո՛չ մինը քաղաքի գլուխ {ընտրուած} պարոններից հոգ չէ տարել քաղաքը սալայատակ առնելու

է նրանց ընտրելի եպիսկոպոսների ցուցակից: Պատրիարք {ընտրուելու} իրաւունքից զրկող խիստ կասկածանքի տեղիք են տալիս ն

ւմ գտնուած հայ եպիսկոպոսներին Երուսաղէմի պատրիարք {ընտրուելու} իրաւունքից եւ յատկացնում Երուսաղէմի հայ վանքը միա

սոյն օգոստոսի արգոյ պատգամաւորք հաստատեալք միակամ {ընտրութեամբ} ազգին յաղագս զննելոյ զհաշիւս եկեղեցական դրամոց ան

այս դրութիւնը, քանի որ մեր եկեղեցականք ժողովրդի {ընտրութեամբ} եւ հաւանութեամբ լինում են եկեղեցական, քանի որ մե

րգութիւն չունի տէր սատանայի աչքումը, նա ինքը իւր {ընտրութեամբ} տալիս է այդ պաշտօնքը իսկապէս արժանաւորներին:

Դրա առաջին օրինակը Յակոբ Նալեան պատրիարքն է, որ {ընտրութեամբ} կոչուեց այդ պաշտօնին աւանդութեան սկզբնաւորութիւնի

ք է այդ բոլորից էլ օգուտ քաղել խնամով եւ շրջանկատ {ընտրութեամբ} ։ Եթէ այժմեան գրագէտը մի որոշեալ գաղափարի համար բ

ռաջադէմ անդամք ազգի մերոյ, որք եւ կցորդք վերաuաց {ընտրութեան}, ետուն արգոյ երեսփոխանաց պ. Նալբանդեանցի եւ պ.

՝ տեղի եւ անտեղի, հում եւ խակ նիւթերի, որ առանց {ընտրութեան}, առանց կարգի, այս ու այն տեղից հաւաքել է եւ, տ

ուրդ: Ո՞վ չգիտէ հողի մեծ պաշտօնը նաեւ մինիստրերի {ընտրութեան} ժամանակ: Այսինչ ազնուականի հողի վերայ բնակւում է

միութեան վերայ եւ Բ. ներկայացնելի թատրերգութեանց {ընտրութեան} եւ թարգմանութեան վերայ: Ոչ ամենայն թատրերգ, որ

ց): - Հը, ի՞նչ կայ... - Մերսի՛: " Ըստ ձեր {ընտրութեան}, ինչպէս կամենաք"։ Իսկ ես լաւ զինուած ու ձիաւո

խելայեղ... Զի այդ շարժման ժամանակ Հեշտին ` անօթն {ընտրութեան} Եռ էր գալիս շնչի տակ Վարդի - մեծն բալասան... Ամե

Զի տարուբեր անդ, մարմաջ Հեշտին՝ անօթն {ընտրութեան} Զգայ... ՚ւ ի մեղմ յոյժ աւաչ Վարդի ար

ը, որ առանց մեծ պատրաստութեան եւ ժողովրդի միաբան {ընտրութեան}, պէտք է յաւիտենական նախատինք լինէր նորան եւ պատճ

իաների ցեղից: Ճակատագիրը պատրաստել էր նորան անօթ {ընտրութեան} լինիլ դժոխքի համար: Նա լինելով այնպիսի ազգի մէջ

do) նախանձաւոր գործարանք էին կամ, այսպէս ասել, {ընտրութեան} անօթք՝ այս գաղափարը ազգերի սրտի եւ հոգու մէջ իրա

աւորեալ պապականութեան փոխանակ, ձգտողութիւնը անօթ {ընտրութեան} լինել պապականութեան համար. այստեղ փորձւում է միա

զշարական եւ զսաղմոս առանց ամենայն գիտակցութեան եւ {ընտրութեան}, յառաջ բերէ յամենայն խնդիրս, թէեւ չունէր զոչինչ

եւ միշտ հաւաքւում էին Հռովմի մէջ։ Բացի Գեներալի {ընտրութեան} ժամանակից, շատ սակաւ էին պատահում այսպիսի ժողովք

ի մէջ հրաւիրել խորհրդարանի անդամները նոր Գեներալի {ընտրութեան} համար։ Ընտրողները, ինչպէս Պապ ընտրելու ժամանակ

ք ընտրել բացառապէս Երուսաղէմի վանականների միջից: {Ընտրութեան} այս եղանակը տարածուելու է նաեւ բոլոր հայ վանքերի

ւելու է նաեւ բոլոր հայ վանքերի վրայ, վանահայրերի {ընտրութեան} ժամանակ, մի բան, որ չէր եղել երբեք: Կան ն

հայերը մասնակցութիւն ունենան Երուսաղէմի պատրիարքի {ընտրութեան}, ինչպէս որ Թուրքիայի հայերն են մասնակցում Էջմիած

եւս լաւ իմանալով, որ ժողովուրդը անհաւան էր նորա {ընտրութեանը} եւ նորան չէր սիրում, պէտք է որ այդ գործը յանձն չ

տոյ հասարակութեան անդամքը ձեռնամուխ եղան Գեներալի {ընտրութեանը} ։ Ամենայն մարդ ցանկանում էր, որ Իգնատիոսը լինի։

հայերն են մասնակցում Էջմիածնի ծայրագոյն պատրիարքի {ընտրութեանը}, ապա տեղին չէ՞ այժմեանից իսկ միջոցներ ձեռք առնել

որ Կարգի խորհրդածութենով նշանակուած էին Գեներալի {ընտրութենից} յետոյ։ Բացի այս չորս օգնականներից, ինքը՝ Գեներ

ղի վերայ, ոչինչ ունին ասելու ազնուական պարոնին. {ընտրութիւն} չկայ, պիտի հնազանդուիլ ճակատագրին: Այս պատճառով

ի հողի վերայ բնակւում է այսքան մարդ, եւ մինիստրի {ընտրութիւն} կայ մէջտեղում. այդ ազնուականի հողը մշակող բազմու

ր ի նորոյ ծառայ դառնայ այդ հասակում: Բայց այստեղ {ընտրութիւն} չկայ եւ հրաժեշտ չէ կարելի տալ, քանզի աղքատութիւն

նդրուկ եպիսկոպոսաց, եւ այնքան շատ, զի դժուարիմք {ընտրութիւն} առնել ընդ բարին եւ ընդ խոտանն ի նոցանէ: Եւ

սուն։ Երկրորդ յանցանք. " Հիւսիսափայլը " նիւթերի {ընտրութիւն} չգիտէ, շատ անգամ տպում է եւրոպական վէպեր, որ բն

Շաքարեանց, ուրեմն համաձայն ես ինձ, որ պիտոյ էր {ընտրութիւն} առնել հրաւիրելի մարդերի մէջ: - Ամենեւին համա

, այս երեք մարդիկը, ամենայն ծանրութեամբ սկսեցին {ընտրութիւն} առնել մարդերի, որ հրաւիրելու էին իւրեանց խնջոյքի

չնայած զօրքի դիմադրութեանը, ցրեց այն ժողովը, որ {ընտրութիւն} էր կատարում Սարգիս պատրիարքի նախագահութեամբ: Չբա

ոնադրութեան հիման վրայ քաղաքական ժողովի անդամների {ընտրութիւն} կայացաւ: Այժմ, ըստ նոր Կանոնադրութեան, նոյն ժո

ասկանալի մնալու վերայ։ Հայր Խորէնին չէ յաջողուել {ընտրութիւնը} թարգմանելու գործի մէջ: Աւելորդ չէ մի քանի բառ խօ

այ: Վերջին աստիճանի քնքուշ է թատրերգութեանց {ընտրութիւնը}. վերջին աստիճանի զգուշութեան կարօտ. մանաւանդ ան

ին ընդունում, բացի լոկ հացից եւ ջրից, մինչեւ որ {ընտրութիւնը} կ'աւարտուէր։ Գեներալի իշխանութիւնը անսահման

ցողութեան, եւ անյապաղ սկսել Երուսաղէմի պատրիարքի {ընտրութիւնը}: Հէնց որ լուր տարածուեց այդ կարգադրութեան մասին

րութիւն չէր պիտոյ ցանկանալ Հայերի համար, եթէ այդ {ընտրութիւնքը} միշտ յառաջանային՝ ուշ դնելով քաղաքի եւ հասարակու

ն ցանկացող, առանց այն պատճառի, թե հասարակության {ընտրությունը} ընկնելու էր մեր վերա: Եթե ձեր մեջ կան քաջ մարդիկ

ացրին ազգի մէջ, պահանջելով, որ ապագայ պատրիարքն {ընտրուի} բացառապէս Երուսաղէմի միաբանների միջից: Այո

ւնը եւ սկսեց քարոզել, թէ ապագայ պատրիարքը պէտք է {ընտրուի} բացառապէս Երուսաղէմի վանականների միջից: Դու

որան հարկադրուի ամուսնանալ իւր հետ: Բայց օրիորդը {ընտրում} է կուսանաց վանք գնալ։ Այս բանը Մանրիկօյին յայտնո

ուսնանալ Աղուանեանցի հետ, երկու չարերի փոքրն էիր {ընտրում} ինձ գալով: - Մի՞թէ քո խիղճը չէ տանջում քեզ, -

ուսից յառաջ։ Տեսանում ենք մի պապ, որ փոխանորդ է {ընտրում} ինքեան այն պատճառով, որ անձամբ անձին կարողանայ ա

։ Բացի այս չորս օգնականներից, ինքը՝ Գեներալը, {ընտրում} էր այլեւս չորս մարդ՝ անկախ մնալով Կարգի հաճութեն

նում էր ազգը: Պատգամաւորական ընդհանուր ժողովն էր {ընտրում} քաղաքական եւ միւս քիչ թէ շատ նշանաւոր ժողովների ա

րիարք ընտրելու հարցը: Հայ ժողովուրդը պատրիարք էր {ընտրում} Թուրքիայի ողջ վանական հոգեւորականութեան միջից, բ

նադրութիւնից յետոյ, հայ ժողովուրդը Դռնից անկախ, {ընտրում} է Կ. Պոլսի պատրիարք, բայց հիմա, ըստ նոր կանոնա

տիճանի: Չգիտեմ, թե կաթողիկոսի մասին ո՞վ ձեզանից {ընտրվեցավ} դեպուտատ: Ժամ առ ժամ սպասում եմ Ձեր ավետավոր

աղաքագլխի եւ Հայ դատաւորների ձեռքում, որ վիճակով {ընտրւում} են հասարակութեան կամեցողութեամբ երեք տարի ժամանակ

ւմ, մի՞թէ Աստուծոյ անմեղանչական երեսփոխանքը, որ {ընտրւում} էին Հոգով սրբով, իւրեանց անսխալելի ընթացքով կարո

ն ունէին ներգործական եւ կրաւորական ձայն։ Սոցանից {ընտրւում} էին Կարգի Գեներալը եւ այլ բարձր աստիճանաւորները։

ի կերպարանք: Ըստ Կանոնադրութեան, պատգամաւորներն {ընտրւում} էին ազգի կողմից գաղտնի քուէարկութեամբ եւ պատգամաւ

որոնք ցոյց են տալիս, թէ Երուսաղէմի պատրիարքներն {ընտրւում} էին Երուսաղէմի վանականութիւնից դուրս: Դրա առաջին

ել է, Բայց կատարել Սըւազցին"։ {Ըռխի՜ն} եաշիր, դու, այդ չքի, Տե՛ս, ինչ մեծ մեծ

ռք բեր, յետոյ խօսիր է. ղարաբաղցու ասածը չլինի " {ըռխին} յաշիր"։ Բայց մենք շուտով կը հասնենք այն թթուուտ

ք տալ: Դուք, որ այդ գիրքը կարդացիք եւ հեղինակին {ըսածին} համեմատ, անշուշտ, ամեն տողերուն մէջը մէյմէկ իմա

որ շատ անգամ ամիսներով ալ հիւանդ կ՚ըլլանք... Մեր {ըսածները} չլսելու զարնող համախոհին ընծան ինչպէ՞ս կրնայինք ը

, ըստ սովորութեան (լռութեամբ) " ա՛ս ալ անցաւ " {ըսել} էր, եւ կամ թէ այս անունը փոխ տալով՝ Հեղինակը պա

տուած է " ըսելով, դարձեալ նոյն " ա՛ս ալ անցաւն " {ըսել} էր նէ, ինչո՞ւ համար կը թողուն զհեղինակ, որ անհա

եցին։ Ի՞նչ կայ այդ հերձուած անունին վրայ եւ ի՞նչ {ըսել} է, որ այդ չափ խրտեր են ու չկրցին օր մը ոտքի վրայ

յդ չափ խրտեր են ու չկրցին օր մը ոտքի վրայ ելնելով {ըսել}, թէ " այո՛, հերձուած ենք անոնցմէ, որք եկեղեցին

տնուին մէջերնին անոր կանոնները ճիշդ պահողներ, որ {ըսել} է հայ ճիզվիթներ։ Եւ մենք այնպիսի անձինք տեսեր են

աձայն եւ անխոհեմ կերպիւ կ՚ելնէ ` " ըսի, կըսեմ եւ {ըսելէն} չեմ դադարիր ", ուրիշ տեղ մ՚ալ " գրեցի եւ կը գրեմ

եւ դժոխքը կ՚երթար... Մխիթարեան համախոհք ասոր {ըսելիք} ունի՞ն. իրենց պապը սա՛ ժամանակիս միլլիոն մը հաւա

եւ արժէքնիդ ճանչնայ: Բայց ձեզի վերջին խրատ ըլլայ {ըսելիքնիս} եւ երանի՜ թէ կարենայինք օգտել: Մեք՝ Հայկայ զաւա

էն ետեւ, " անիկայ մեզնէ շատոնց ի վեր զատուած է " {ըսելով}, դարձեալ նոյն " ա՛ս ալ անցաւն " ըսել էր նէ, ինչ

վ, Հայերէն լեզուաւ խօսելէն ետեւ, " Յետ բանիցս " {ըսելով} ՝ Հայոց բերնին կղպանք մը կը դնէ, որ այս բանին վր

Երես 94. Հարց. - " Զայս արարէք առ իմոյ յիշատակի {ըսելով}, ի՞նչ ըրաւ Քրիստոս"։ Պատասխ[անի]. " Հրաման եւ

անւոյն առջեւն ելած " բնակութեան ձեր աւերակ լիցի " {ըսելու} վրայ է... Բայց մինչեւ այն ատենը կատակէն ուրիշ բա

եքը չափի հոգիդ դուրս գայ " (եր. 66): -"... {Ըսենց} խորհուրդ արին իրենց միջին, համա, աստուած իր բան

ան հրաժարականն ելեր ի սկզբանէ տուեր է. ասոր ի՛նչ {ըսենք}, ի՛նչպէս հասկնանք, հասկնանք ալ նէ, որի՛ պոչէն

դադարիր ", ուրիշ տեղ մ՚ալ " գրեցի եւ կը գրեմ " կ՚ {ըսէ}: Իսկ եթէ մինակ հեղինակն էր պատասխանատուն, ի՞նչ

մտած ատենը, " ես Հռովէական Հայոց համար գրեցի " կ՚ {ըսէ}: Հռովմէական Հայերը հռովմէականութեան հրաւիրող ծաղ

առանձին ազգ մը կը ճանչնար զիրենք: Հիմա դուն {ըսէ}, սրամի՛տ ընթերցող, այս մտքով շաղեալ ազգդ Հռովմէ

ատուութիւն կայ այդ անուանը մէջ... "։ Եթէ այսպէս {ըսէին}, գուցէ իրենց պարծանք մըն ալ կ՚ըլլար այն անունը,

ինակ, որ անհամաձայն եւ անխոհեմ կերպիւ կ՚ելնէ ` " {ըսի}, կըսեմ եւ ըսելէն չեմ դադարիր ", ուրիշ տեղ մ՚ալ

նոցա, որ աստուածութիւնն ու մարդկութիւնը շփոթեալ {ըսին} ի Քրիստոս"։ Բուն խոստովանութիւն Հայաստանեայց ու

միտք ալ չունինք) լուսաւորչական Հայերս բիւր անգամ {ըսինք}, թէ մեք զԲաբկէն անմեղ անձ, մանաւանդ հայրենասէր

րքիս մէջ, գո՛նէ ընկճեալ ազգաց թիւը կը համարուի։ {Ըսինք} նաեւ, թէ մեք՝ լուսաւորչականքս, ոչ միայն հռովմէ

նիս դեռ քսան չորս ժամ չեղաւ, որ հրատարակեցինք եւ {ըսինք}, թէ մեք ձեզի գործիք ըլլալէն եւ եղբայրնիս ուրանալ

՚ի վերայ ժողովրդեան, ընտելացուցանելով, զմանկտին {ըսկզբանց} ծառայականաց, խաչիւն Քրիստոսի ի Գողգոթայ դատապարտ

կամաց վերեւից ցած գընալով ` Հըպատակաց սիրտն {ըսկըսաւ} հեղեղել: Լսեց իշխան, թողեց զարդը, թխ

Մահը եկաւ, բացեց դուռը. Մեծատունը {ըսկըսաւ} Անզօր ձայներ բերնից թողնել, Երբ մահու

լել ոչ համարիմ. բայց այս գուցէ ներելի աբեղայից. {ըսո} որում պատմագրութեանն հանդէս չէ դոցա, այլ արանց ա

ցը հասա՞ն"։ Պատասխանի " ո՛չ, այլ գոգ Աբրահամու {ըսուած} տեղը արգելեալ կային եւ կսպասէին գալստեան Մեսիային

Հարց. - " Մասնաւոր եկեղեցին ուղղափառաց ալ կրնա՞ն {ըսուիլ} կաթողիկէ եկեղեցի"։ Զայս հարցումն առաջարկէ Այվազ

մէջ որ ո՛չ միայն վարուք ճիզվիթ էին, այլեւ ճիզվիթ {ըսուիլը} իրենց մեծ պարծանք կը համարէին"։ Այս խօսքերը գրո

որ մի բան էր, Ուրիշն գուցէ սուրս առնուր ինձ {ըսպանէր}. Բայց դու հոգիդ, գիտեմ, չես կորուսանում

տազ անի, Ասի, հրէս, Գրիգորը, Կը տայ ինձ ու կ՚ {ըսպանի}: Գերի ա մեր հայ ազգը, Ղոչաղների թալ ազգը

տրած է սիրտը՝ լինում է թոյլ ու տկար. " Դու {ըսպասիր} նորա գլխին ` նա ուշ դնէ քո ոտքին ", Սովրեց

ՑՈՒ ՍԱՐԳՍԻՆ ՊԱՏՈՒԱՐԺԱՆ ՏԻՐԱՑՈՒ ՍԱՐԳԻՍ, ԵՂԲԱՅՐ ԻՄ {ԸՍՏ} ՀՈԳՒՈՅ Ի ՔՐԻՍՏՈՍ, Ի բազմաց հետէ զրկեալ ի տեսո

ձերդ եղբայրութիւնն ո՛չ ստացեալ իցէ զայն, յայնժամ {ըստ} այսմ գրութեանս յայտնել: Այն " Մարդեղութիւն Քր

մեզ զամենեսին յորդեգրութիւն եւ եղեալ մեզ առաջնորդ {ըստ} հոգւոյ ու ըստ մարմնոյ՝ հա՛ն զմեզ առ այն, որում

յորդեգրութիւն եւ եղեալ մեզ առաջնորդ ըստ հոգւոյ ու {ըստ} մարմնոյ՝ հա՛ն զմեզ առ այն, որում հանդերձեալ ես

սաւորչական հայոց սիւնհոդոսին Էջմիածնի, բայց այժմ {ըստ} բերման բաղդիս մահահրաւէր խոլերայն ըմբռնեաց զիս ի

իմ վերստին մտանել ի թիւս հարկատու անձանց կայսեր, {ըստ} զօրութեան 110 յօդուածոյ բարձրագույն կարգադրութեան

ւ յետս առաքել զարձակման վկայագիրս, զի ես լինելով {ըստ} առաջնոյն հարկատու անձն ամենողորմած կայսեր եւ արձա

կեալ ի հոգեւորական կոչմանէ գտից զայլ եղանակ կենաց {ըստ} հասարակեալ օրինաց: Խոնարհ ծառա Միքայէլ Ղազ

Ն ի Միքայէլ դպրէ Նալպանտեանց Խնդիր Նախ՝ {ըստ} հաւաստի տեղեկութեանս իմացեալ եմ զի Բարսեղ քահանայ

ցեալ, եւ երկրորդ լսեմ այժմ զի այնոքիկ թուղթք իբր {ըստ} յանձնարարութեան նորին վեհափառութեան հասեալ են առ

Պոպովեանց՝ հրամայէ ի դէմ այնր տալ զապացուցութիւն {ըստ} որում պատասխանի կամ ապացուցութիւն պահանջին յայնմա

յեան դպիր Միքայէլ անուամբ գտանի ի քաղաքիս թէ ոչ, {ըստ} որում ամք պանդխտութեան նորա չէին աւելի յայնժամ,

անդ եւ գործ եւ յորջորջէ զիս Ուստայեան, որ օտար է {ըստ} ամենայնի ի ճշմարտութենէ միայն ջանացեալ աղտեղել զի

լիս նորին աստուածարեալ վեհափառութեան, որ գտանիմ {ըստ} ամենայնի անծանօթ նոր օրինակ հիւսուածոց դաւադիր ծո

յ ի ծակախոյզ պատասխանիս քահանային Բարսեղի՝ դատել {ըստ} իրաւանց աստուծոյ հաւատացելոյ դորին վերատեսողութեա

ին, որ գտանի այդ նպատակաւ մտանելոյ յակադեմիայն, {ըստ} ժամուն սադրելոյ, պարտաւորեալ գտանի մտանել իւր ի

կիցքն, աղայք Լազարեանք թէ զորդին ձեր զՅարութիւնն {ըստ} յարգելի միջնորդութեան սրբազան տեառն հրամայեալ են

ատուկ հրամայեաց ինձ իրազեկ առնել զձեզ, ահա եւ ես {ըստ} նորին պաշտելի հրամանի, ծանուցի ձեզ յուրախութիւն

աղագս ընդունելոյ զորդեակն ձեր ի լսարանն Լազարեանց {ըստ} որում չէ մեզ պիտոյ, դուք պահեցէք զայն գիր միշտ ա

եանց, իբրեւ արգելեալ եղեւ օրինօք յուսուցանելոյ, {ըստ} տնօրէնութեանց սմօթրիտելին Ուեզդնի վարժատան Ռոստով

րեբաղդ կացոյց զՆախիջեւան, յայնժամ եւ Սիմոնեանն, {ըստ} ընդաբոյս խաբեբայութեան հայ կաթոլիկաց, (զորոց բա

ցի, այլ միայն տարօրինակ ծեքաբանութեամբք դատապարտ {ըստ} ամենայնի զիս հանդիսացուցեալ յանդիման նորին վեհափա

զիմն, եւ ես չունեի ինչ ուսեալ ի նմանէ, միայն, {ըստ} կարգադրութեան, յեօթնեկի երկիցս թէ երիցս, ո՛չ կա

միածին վասն տալոյ զպատասխանի: Բայց որովհետեւ {ըստ} ամենայնի անծանոթ էին յինէն այդ գրութիւնք, մանաւա

եւի ի գրութեանց նորին վեհափառութեան, չէին իսկ եւ {ըստ} իմոյ մականուան, գոլով գրեալ Ուստայեանց, յորժամ

րեալ Ուստայեանց, յորժամ ես ինքն եմ Նալբանդեանց, {ըստ} զօրութեան արձանագրութեանց ութն եւ իններորդ ընդհան

յամսեանն մարտի իբրեւ տեսի, թէ արդարութիւն իմ դնի {ըստ} ամենայնի ընդ գրուանաւ, եւ ես ինքն ենթարկիմ քննու

ր կառավարութեան խնդրեցի բանալ զօրինաւոր քննութիւն {ըստ} այսր առարկայի վասն ի յայտ բերելոյ զչարագործութիւն

բ) միշտ խոստովանեալ եւ հաղորդեալ է, որպէս ինքն {ըստ} այնմ եւ ընտանիք նորին ընդ ձեռն Թաղանրօգու լատին ք

այլոց, որոց մոռացեալ եմ զանուն, որ կարէ վկայել {ըստ} ամենայն քրիստոնէական իւրոյ խղճի գ) անընդհատ եւ ա

էր յԱթոռն, եւ ո՛չ կարեն զայդ ի վերայ իմ հաստատել {ըստ} արդար խղճի, թերեւս եւ բռնութեամբ իսկ բեւեռեսցեն

որոյ պատասխան տուի, ինչպէս հարկն էր, ուստի դուք {ըստ} ամենայնի միամիտ եղիք իմ մասին: Յուսամ, որ Պատկա

նական հանգամանք մտանելոյ իմոյ ի հոգեւոր կոչումն, {ըստ} բարեհաճութեան նորին սրբազնութեան ծայրագոյն պատրիա

թոշակաւ: Համաձայն ազգական պարտաւորութեան իմոյ, {ըստ} յորդորանաց բարենախանձ անձանց, ի գործ եդի զառ յին

մն, բարեհաճեսցի զարձակման է հարկաց վկայագիր իմ, {ըստ} առաջնոյն, չեղծանել, վասն զի հարկաւոր լիցի ինձ ա

լ ծայրագոյն պատրիարգ կաթողիկոսի ի Նոր Նախիջեւան, {ըստ} առաջարկութեան տեղւոյն Հոգեւոր կառավարութեան ընկալ

եան, զոր ընկալայ 18 յունիսի նոյն 1848 ամի: 2 {Ըստ} զօրութեան օրինացն, որովհետեւ ցայն վայր չունէի ես

արանմանց այն ինչ բարձաւ յինէն յոյս վերակենցաղելոյ {ըստ} գուշակության բժշկացն, հարկադրեալ եղէ հրաժեշտ տալ

եան ունի թողուլ առանց ընթացից մինչեւ գործն ծագեալ {ըստ} անձամբ կարգադրութեան նորին սրբութեան ծայրագոյն պա

րին նոյն ամ ի, առաւել քան զորս չունիմ ասել ինչ, {ըստ} որում ամենայն հանգամանք գործոյն յայտնի երեւին ի վ

երսել զնոյն ատեան փութացուցանել զիւր տնօրինութիւն {ըստ} իւրում նկատման, կամ ընդունել զիս ի հոգեւոր կոչու

ծության, խնդրելով ընդ նմին զվկայագիր իմ չեղծանել {ըստ} առաջնոյն խաչագծիւ ի պատճառս պիտոյ այնր ինձ լինելո

Յոյս իմ հաստատ է ի Ձեզ, թե Դուք, ողորմած տէր, {ըստ} բարձր խոհականութեան Ձերոյ, կարէք ճանաչել զանմեղո

ն հաստատեալ է զիս ի վարժապետական կոչման. վասն զի {ըստ} յատուկ հրամանի նորին բարձր սրբազնութեան գոլով պատ

մ զընթացս ուսման ի Կայսերական Համալսարանի տեղւոյս {ըստ} բժշկական մասին. առանց որոյ մնայի թերեւս զրկեալ ի

զսրտիս զգացմունս վեհանձն բարերարացդ, համարձակիմ {ըստ} Ձերում հրամանի՝ խնդրել ի ՁԷնջ, ողորմած տեարք,

ոյն: Այժմ թէ բարեհաճեսջիք շնորհել ինձ զարձակուրդ {ըստ} օրինադրեալ կարգին, մեծ արարեալ ի վերայ իմ ղՁեր բ

ցապաշտք, արեւապաշտք եւ կրակապաշտք էին, իսկ ինքն {ըստ} ինքյան դիցաբանությունը բանաստեղծություն է, եւ ի՞

տված, իսկ որդուն պիտո է խնամ տանել, զարգացնել, {ըստ} որում հայրը այսօր էգուց մեռանելու է եւ նորա տեղը

ալով Մարտին Մակարիչից ձեր բոլորի որպիսությունը մի {ըստ} միոջե: Եթե այդ կողմերի այդպիսի աղմուկը չլիներ,

սպես բանի, թեպետեւ առանձին գործակից եմ օրագրին, {ըստ} որում մի մարդու անկարելի է այդ գործը կատարել):

տասխանի գրաքննչական կանոններին, որ չեմ սպասում, {ըստ} կատարված ուղղումների, ապա կոմիտեն առանց ինձ այդ

լ) ուղարկես պ. Նազարյանցի անունով, նա կտնօրինե {ըստ} պատկանելումն. էգուց փոշտան մին ստրախավոյ գիր կու

ս ստացած լինիս մինչեւ այժմ, եւ խնդիրքս կատարած, {ըստ} որում մեծ է իմ հույսս քո բարեկամության եւ մարդասի

ւմ, որ բոլորովին անգետ լինիս իմ հանգամանքներին, {ըստ} որում դեռ անցյալ տարի բացել էի քեզ իմ սիրտը: Չկա

ը շարունակել: Պետք է որ ես ինքս գտանիմ իմ ճարը, {ըստ} որում ոչ մի կոպեկ ստանալու հույս չունիմ ոչ մի կող

մ ոչ մի կողմից: " Հյուսիսափայլից " ձեռք վեր առիչ {ըստ} որում մի ժանգոտ կոպեկ չեմ ստանում: Ի՞նչ հարկավոր

ակ բաներ կան, որ միմիայն բերանով կարելի է ասել, {ըստ} որում ամոթ է թղթի վերա գրել: 1860-ին " Հյուսիսափ

Պոլիցիայի գործը դեռ շուտով հառաջ շարժվելու չէ, {ըստ} որում Ստռոգոնովը, ինչպես գրել է, հավաքում է ծան

ածենք, եւ դուրս դնենք մեր մտածության հետեւանքը. {ըստ} որում այսպիսի մեծակշիռ գործի մեջ թեթեւաբար ընթանա

կայք գնելու կամ եղածների վերանորոգության մասին, {ըստ} որում շատ տարիք են անցած կտակի օրից: Տեսանում

եւ թե հարկավորության ժամանակ դատ վարելու համար, {ըստ} որում հաստատ իմացած կլիներ, թե ահա այսքան բան ու

իք եւ հասարակության ցույց տալու, եթե հարկ լինի, {ըստ} որում սորա բովանդակությունը ազգային է եւ գուցե այ

շխարհաբար Աստվածաշունչ, որ կարի շատ հարկավոր է, {ըստ} որում " Հյուսիսափայլի " մեջ 1 եւ 2 տետրակներում,

արգմանիչների հանցանքը չէ, այլ հունական բնագրին, {ըստ} որում այդ բնագիրը 72 թարգմանչաց գործը չէ, այլ կց

ռ ի ներկայանալ վեհաստիճան ծայրագոյն քահանայապետիդ {ըստ} զօրութեան շնորհաձիր կոնդակի Ձերոյ, տողելոյ առ նո

յսպէս. " Մատթէոս կաթողիկոս ամենայն Հայոց"։ {Ըստ} այսմ եւ զպատճէն ազգային եզրակացութեան, արարելոյ

իբր երկուց կամ երից ելանեմ [Էջմիածնէ ՚ի Թիֆլիս, {ըստ} գրութեան նորին վեհափառութեան ներկայանալ պայծառափա

ներկայութեան վեհափառ կաթողիկոսին, թէ թուղթդ այդ {ըստ} ինքեան զրկեալ է յամ[ենայն] օրինաւորութեանց, հետե

[ենայն] օրինաւորութեանց, հետեւաբար եւ ի յարգանաց {ըստ} հետեւեալ պատճառաց, նախ, զի 41 անձինքն չէին ընտր

յվազովսքւոյ վերջաւորելոյ զմեծագումար դրամոց գործն {ըստ} քմաց ի հաճոյս Խալիբեանի եւ առաքուր կոխելով զշահ ե

դ այդ, այլ ես մանաւանդ ստիպեալ ի փութացուցանելոյ {ըստ} կարի զդանդաղութիւն ընթացիկ գործոյն, քան յարգելով

եկեղեցական հաշուոց, թողու զայն ՚ի վճռադատութեան {ըստ} ամենայնի անյուշ, քանզի վճիռն այն իսկ է, զոր ընթ

Թե ուր տարին նորան եւ ինչ եղավ վերջը, չիմացա, {ըստ} որում թատրոնական գործողությունքը սկսված լինելով,

անտի ընդ Սեաւ ծով է Կոստանդնուպոլիս:. Անդէն {ըստ} պատշաճեալ կարգին ներկայացեալ առ պ. Բույլվեր, դե

երեալ Միջերկրական ծովուն երթալոց էր ՚ի Մարսէյլ եւ {ըստ} այսմ, զառաջինն զկայ առեալ զաւուրս քանիս ի Նէապօլ

տուծով անվտանգ հասի ի Կոստանդնուպօլիս: Անդէն {ըստ} պատշաճեալ կարգին ներկայացեալ առ պ. Բույլվել, դե

ք դատեցաւ եւ դեսպանատունն Ռուսսիոյ ի Թիւրքիա: {Ըստ} այսմ եւ ես ի Կոստանդնուպօլսոյ ուղղեցի զընթացս (Ա

նաւել Միջերկրական ծովուն երթալոց էր ի Մարսէյլ եւ {ըստ} այսմ զառաջինն զկայ առեալ ՚ի Նէապօլիս, ըստ որում

էյլ եւ ըստ այսմ զառաջինն զկայ առեալ ՚ի Նէապօլիս, {ըստ} որում շոգենաւն թափեալ զբեռինսն վերստին ընկալաւ զա

եւ ընդունել զիս որպէս երեսփոխան եւ ցուցանել ինձ, {ըստ} ամենայնի, զիւր օգնութիւն ի ծանր յայս գործ, խրթ

աջ քան զայս կոչեցայ ի դեսպանատունն Ռուսսիոյ, ուր {ըստ} թելադրութեան պ. դեսպանին, խորհրդականն դեսպանութ

ոյն, որ գուցէ թէ կատարեսցի մինչեւ ցվերջ ամսոյս, {ըստ} հին տոմարի, թէեւ հարկ ի վերայ իմ կայր անդէն առ

հաստատեաց եւ վաւերացոյց զերեսփոխանական զթուղթն, {ըստ} օրինական ձեւոց, այն է ստորագրութեամբ կառավարչի ա

եւ գոյք նորա, որպէս եւ գործադրութիւն կտակին: {Ըստ} այսմ եւ ի մասին կտակաւանդութեան հանգուցեալ Սարգսի

զդրամսն ՚ի խնամս Կիրակոսին Յարութիւնեան, որ եւ {ըստ} վկայութեան նամակագրին, բարւոք կառավարեալ ըստ խղճ

եւ ըստ վկայութեան նամակագրին, բարւոք կառավարեալ {ըստ} խղճի մտաց, գուն գործելով աճեցուցանել ըստ ամենայն

ավարեալ ըստ խղճի մտաց, գուն գործելով աճեցուցանել {ըստ} ամենայն կարի եւ յամի 1824 վախճանեալ՝ թողեալ է զա

ւ զպատասխանատուութիւն իմ առաջի օրինացն Ռուսսիոյ, {ըստ} պաշտամանս, հարկ անժխտելի դնեն յիմ վերայ քաղել զմ

դեանց յ30 Մայիսի, այն է՝ ի 11 Յունիսի, {ըստ} նոր տոմարի, յետ քսան եւ չորից աւուրց նաւարկութեա

ի արար ինձ պ. Հագն, եթէ հարկ է սկսանել զգործն, {ըստ} կերպին օրինադրին (Անգլիա, այսինքն ընդ ձեռն օրէ

ին գլխաւոր դատարանի տեղւոյս Կորտ անուանելոյ եւ, {ըստ} օրինաց պետութեանն Անգլիոյ, ամենայն գործ սկսանի

պակսն այլեւ զգումարեալ դրամս, առ ի յանձնել ինձ, {ըստ} օրինադրեալ կերպին: Առ այս գրութիւն օրէնսգիտին

նց դատաստանական երկար եւ ձիգ վիճաբանութեանց. զի {ըստ} զօրութեան կտակին ինքն օգտի յարդեանցն, առ հարիւրն

ալ փողոցի, որ գրեա՛ թէ առաջինն է ի Կալկաթա, ո՛չ {ըստ} գեղեցկութեան, այլ վասն վաճառական գործողութեանց

ւք, յառաջ քան զայս: Արժողութիւն շինուածոցն, {ըստ} քաղեալ ծանօթութեանց իմոց, յազգայնոց եւ յօտարաց հ

րէնսգէտն: Եկամուտն, ի տանէն եւ ի կրպակաց, {ըստ} ասելոյ ազգայնոց, յամիսն հասանէ մինչ ցերկու հարիւ

ափ ինչ իցէ հարկդ այդ ցարդ ոչինչ գիտեմ: Ուստի ամ {ըստ} ամէ, ՚ի բաց հանել ՚ի տարեկան եկամտից զհարկն տէրո

տուն եւ առ կրպակս հանգուցեալ Բաբաջանեանի, որք, {ըստ} զօրութեան երկրորդ կտակի նորին, ստորագրելոյ յամի

ժամանակս, որովհետեւ այս ամենայն հրիտակք աւանդին {ըստ} թելադրութեան տէր Ստեփանոս քահանայի, ժողովարար եկ

, ժողովարար եկելոյ ՚ի Նոր Նախիջեւանայ ՚ի Հնդիկս, {ըստ} կարգադրութեան Արղութեանց Յովսէփ արքեպիսկոպոսին,

Ադմինիստրացիօնին, զի մեք չկարեմք տիրել եւ կարգել {ըստ} մեր կամաց զհոգաբարձութիւն, զի գոն եւ այլ տեղիք ե

ժառանգորդք, որպէս ի վեր անդր ասացաւ: Այսպիսիք {ըստ} զօրութեան օրինացն Անգլիոյ մնան միշտ ի տեսչութեան

ութեան Ադմինիստրացիօնին. իսկ մասնառուք ստանան ամ {ըստ} ամէ զբաժինսն եւ եթ: Եկից այժմ ի խօսիլ զա

բայր հանգուցելոյ քեռն, այր բարեպաշտ եւ երկեղած, {ըստ} վկայութեան բովանդակ ազգայնոց տեղւոյ զվերոյգրեալ գ

իւրում զգումարն վերասաց, նովին պատուիրանաւ: {Ըստ} ասելոյ պ. Աբգարեանց եւ այլոց ի մերազնէից, գումա

օրինակ կորստեամբ: Սարգիս Ծատուրն Աղաւելեան, {ըստ} տեղեկութեանց դասելոց առ իս. այրն մեծանուն եւ հռ

ս ցաւ է՛ ինձ, զի դատաստանական ընթացք տեղւոյս չեն {ըստ} Լոնդոնի, այլ համրաքայլ յոյժ: Աշխատել աշխատեցայ

Աշխատել աշխատեցայց փութացուցանել զվախճան գործոցս {ըստ} հնարաւորին եւ վերադառնալ ի Ռուսսիա, քանզի ճանապա

րագրեալս ցանկանալով այց ելանել եւ խօսիլ ընդ Ձեզ, {ըստ} պաշտօնի իւրոյ, ի մասին հրիտակին, թողելոյ ի բարե

3250. 000 ռուփեաց կէսն, որ առնէ 125, 000 ռուփի, {ըստ} զօրութեան կտակին անկանի յօգուտ Նախիջեւանայ, որոյ

ւնիմ զկարողութիւն հետամուտ լինել: Ուստի զայսմանէ {ըստ} պատուիրանի Ձերոյ տուեալ զայսչափ տեղեկութիւն, խնդ

: Խնդրեմ ինձնից նամակ ստացածդ մարդու չասես, {ըստ} որում այլոց չեմ գրած, կվիրավորվին. հույս ունիմ

կելոց ՚ի վեր ասաց գրութեան իմում առ որս վերաբերին {ըստ} մասին գրելիքս յառաջ խաղամ ի պատմութեանս: Առ

տս եւ առ փաստաբանս պարապեցայ պատրաստութեամբ թղթոց {ըստ} ճիշտ զօրութեան օրինացն Անգլիոյ: Եւ մինչդեռ օր

ամենայն ոչ կարեն մտանել ՚ի ներկայ դատ իմ, քանզի {ըստ} օրինաց պետութեանն Անգլիոյ, այդ դատ պարտի առանձին

ել վասն հետագայ պատճառաց. ա) զի դատաստանն, {ըստ} օրինաց, չորեքամսեայ ժամանակաւ փակի, սկսեալ ՚ի 1

որ ըմպելեաց) վճարեալ յաւուր զմի ֆունտ ստերլինգ, {ըստ} այսմ ծախք իմ լոկ ի պանդոկի աստ յամիսն լինի 60 ֆու

երորդ ժամու երեկոյեան փոխանակ ի 6 ժամէ առաւօտու: {Ըստ} այսմ յամիսն արժէ ինձ կառքն 9 ֆունտ ստերլինգ: Իսկ

ն ջերմութեան եւ երրորդ վասն տարածութեան քաղաքիս: {Ըստ} այսմ ծախք իմ աստէն, առանց վարձուց թափչի (լուացա

ռաջին կտակն հանգուցեալ Բաբաջանեանին իցէ օրինաոր, {ըստ} որում ի նմա գտանի ստորագրութիւն երից վկայից, իսկ

վհետեւ ստորագրեալ է յերկուց եւ եթ վկայից, այնինչ {ըստ} յայնժամեան օրինաց (այժմ հերիք են ստորագրութիւնք

, հետեւեցուցանէր, եթէ բողոք իմ պարտի յառաջանալ {ըստ} զօրութեան կտակին, որով բովանդակ կայք շարժականք ե

օ անուն զօրապետէ: Լուեալ հիւպատոսին Ֆրանսիոյ {ըստ} ամենայն մանրամասնութեան զբովանդակութիւն գործոյն,

իւն գործոյն, խնդրեաց յինէն ընթեռնուլ թարգմանօրեն {ըստ} կարի ճիշտ զերկրորդ զթուղթն եւ իբրեւ ընթեռնուի զայ

ակ, եւ պարգեւագիրն վաւեր է եւ երկոքումբք վկայիւք {ըստ} յայնժամեան եւ արդի օրինաց Անգլիոյ: Ելեալ անտի գն

զայն պարգեւագիր լոկ արարեալ ի կենդանութեան, որ, {ըստ} օրինաց Անգլիոյ, վաւեր է միշտ երկուք վկայիւք եւ զ

ստորագրութեամբ իմով, պահանջեցի յառաջ վարել զդատն {ըստ} զօրութեան կտակին եւ պարգեւագրոյն, այն է պահանջել

առաջի գեներալ Պրօկուրօրին, որպես զի սա ստիպեսցէ {ըստ} օրինաց զօրէնսգէտն պ. Հագին, համաձայնել ընդ բողո

աց զօրէնսգէտն պ. Հագին, համաձայնել ընդ բողոք իմ {ըստ} զօրութեան տակին եւ պարգեւագրոյն: Գեներալ Պրօկ

պէս զլացաւ տալ զհրիտակն առանց հրամանի դատարանին, {ըստ} որում Այվազովսքին պահանջեալ էր յառաջագոյն: Իբ

, եթէ ոչ յօժարի ի խաղաղութիւն, յայնժամ հարկեցան {ըստ} օրենի պատրաստել զթղթեանն ընդ ձեռն օրէնսգիտի իմոյ

դրական թշնամիք ազգի մերոյ եւ յառաջադիմութեան, որ {ըստ} բռնեալ ի նոսա հակառակասիրութեան եւ նախանձու պահան

զմնացուածս այսր գործոյ, արդարեւ անցանել զանցանէ {ըստ} չափ մարդասիրութեան: Ձերով կամակար հաճութեամբ

ան հանգամանք, թերեւս ոչինչ անծանօթք Ձեզ, սակայն {ըստ} բերանացի պատուիրանի Ձերում գրեմ ՚ի սմա ՚ի լեզու բ

նս նշանակէ ինձ զտեսութիւն յ3 առաջիկայ Հուլիսի: ( {Ըստ} նոր տոմարի): 2. Գրութիւն Վառվառ տիկնոջն Յո

7. Գրութիւն օրէնսգէտ Պայլին ՚ի 1էն Օգոստոսի ( {ըստ} նոր տումարի) որով կոչէ զիս ՚ի վաղիւ յատեան եւ պա

. Ստացագիր պարոն օրէնսգէտ Պայլի, յ2էն Օգոստ. ( {ըստ} նոր տոմարի) համարաւ 96, յաղագս ստանալոյ յինէն զ

արհաւ, եթէ հանգամանք արգելուցուն զիս ի կատարելոյ {ըստ} առաջնոյ եղանակին: Որովհետեւ հանգամանք պաշտամա

ի շինութիւն ազգի կամ ի պահպանութիւն դպրոցաց, որ {ըստ} օրէ թաղի ընդ պարտուք, որպէս քարոզէ յառաջնորդն,

յաջորդք Ձեր տեսցին զամենայն յականէ եւ յանուանէ եւ {ըստ} այնմ պահանջիցեն զհամար եւ զհաշիւ տնտեսութեան առաջ

ովութեան եւ այն, որպէս պատմեն նամականիք, ինքնին {ըստ} քմաց յօրինեալ եւ ՚ի ստորագրութիւն ժողովրդոց մատո

մ եւ առաքել ի Պետերբուրգ ՚ի բնակութիւն իմ մշտական {ըստ} ներքոյգրեալ հասցէիս. անտի անկորուստ հասանի առ իս

ս եւ հետեւաբար հրաման եւ յանձնարութիւն Ձեր կատարի {ըստ} ամենայն ճշտութեան: Հաճեցարուք, վեհափառ տէ՞ր

ս, ցերեքտասան անայս եւ ցինն պղինձ, որ հաշուելով {ըստ} ռուսական դրամոց, ըստ արդի գնոցն, առնէ մերձ իբր

ւ ցինն պղինձ, որ հաշուելով ըստ ռուսական դրամոց, {ըստ} արդի գնոցն, առնէ մերձ իբր 1852 մանէթս արծաթոյ եւ

, հասուսցէ առ իս անկորուստ, ուր եւ իցեմ ես եւ ես {ըստ} կարգին հասուցից նոյնպէս: Իսկ թէ կամիցիք այլով

: Այդ մասին ինքը լավ գիտե: Բայց նա, հավանորեն, {ըստ} իր սովորության, գնում է, ինչպես մեզ մոտ են ասու

ւմ են հողով: Մոռացա ասել, որ հողը պետք է հերկել {ըստ} կարելույն խոր եւ դաշտային ցանքսերի համար՝ աշունք

դ ջրով չեզոքացվի արյան խիստ թթվեցումը եւ այդպիսով {ըստ} կարելույն խափանվեն այն արտաթորումները, որոնք տվյ

կությունը կհատուցի գրական գործերի այդ վարպետներին {ըստ} արժանվույն եւ նրանք, իրենց հերթին, դեմ կառնեն ծ

նրանց բոլորին անդավաճան զգացմունքների համար եւ, {ըստ} կարելույն, հանգստացրու նրանց իմ նկատմամբ։ Հե

եղբորս ձեռքը. Հուսով եմ, որ նա այժմ արդեն կսկսի {ըստ} հնարավորության բավարարել ձեր երաժշտամոլությունը:

նգամ կազմվել են, այնպես էլ մնացել են, մինչդեռ, {ըստ} հեղինակի՝ " այն ժամանակներից քաղաքական փիլիսոփայ

պ. պ. թարգմանիչները թարգմանում են մի գիրք, որ {ըստ} մեծի մասին վերաբերում է Անգլիայի նախընթաց դարաշրջ

իտական բառարանը բոլոր ընթերցողներին ուղարկում է, {ըստ} մեծի մասին, A տառի հավելվածին եւ ուրիշ բառերին,

դիմումը պիտի գրեր՝ հրաժարվել է եւ ես պիտի գրեմ՝ {ըստ} այդ պատճենների, եւ կամ՝ որպեսզի ես վերանայեմ ռն

մ՝ Սամաթիա, Վեդի-Կուլե, Այ-Ստեֆանո, եւ այլն, {ըստ} նորագույն հետազոտությունների՝ ապրում են 450, 000

ր սիրելի Անանիայի աղբահորը նետելու բաներ են։ Իսկ {ըստ} զանազան փաստական տվյալների, ճշմարտությանն ավելի

հարցը դիտում եմ բոլորովին հակառակ տեսանկյունից: {Ըստ} իս, պրոգրեսի տեսակետից քաղաքակրթության զարգացման

Մոխրագույն մազեր, անագե աչքեր եւ հետեւապես ( {ըստ} Անանիայի տեսության) խցանային ուղեղ ունեցող գրողի

ծ է, որ եթե ոչ ներկա սերունդը, ապա հաջորդը իրեն {ըստ} արժանվույն կգնահատի. " Спи пострел, баюшки баю

նը, այնուամենայնիվ ավելի հաճելին: Մակոլեյն, {ըստ} սովորականին, կկարդամ հաճույքով: Ի՞նչ է, նրա պա

զամտորեն ենթադրելով, որ մարդու կյանքը կազմվում է {ըստ} ինչ-որ նախագծված տեսության՝ կարծես մարդկային բնո

նությունը հանք է, որ ամեն ինչ կազմվում է դրսից՝ {ըստ} զանազան ֆիզիկական, ընդ որում՝ անփոփոխ օրենքների

նակ, հարկ եղած դեպքում, կավելացնեմ անհրաժեշտը՝ {ըստ} քո նամակի բովանդակության, եթե ոչ, ապա վաղը առավ

ծը: Սկզբում ես նրան մի փոքր սաստեցի, իսկ հետո, {ըստ} երեւույթին, նա այլեւս ավետարանով զբաղվելու գլուխ

ել հնի քայքայման եւ նորի կազմավորման ընթացքը, եւ {ըստ} հնարավորության, նոր լեզվի երկու կարեւորագույն ճյ

շարադրել նոր լեզվի համեմատական քերականությունը՝ {ըստ} ինձ հայտնի տվյալների, զանազան վայրերի, ուր կան

քանի հրապարակախոսներ, դա բոլորովին այլ հարց է. {ըստ} էության, բանն այն է, որ գիտությունը նպաստի մարդ

ար. մեծ ներածություն եմ ձեռնարկել, եղբա՛յր, եւ {ըստ} կարելույն լիակատար եւ բազմակողմանի, եթե չասեմ հա

եւ երկրորդը: Ռուսաստանի եվրոպական նահանգներում, {ըստ} 1858 թվականի կենտրոնական վիճակագրական կոմիտեի տեղ

ն եւ գործարանային գործվածքների ընդհանուր արժեքը, {ըստ} պաշտոնական տեղեկությունների, հավասար է 250. 000

մենք ստացել ենք եւ որ ես շնորհակալ եմ Ավետիքից: {Ըստ} որում, չմոռանաս բարեւ գրել ծնողներիս, եղբայրներ

ված էին այլ կերպ. նրանք ստորագրվել են այդ, ինքն {ըստ} ինքյան ոչինչ չնշանակող, վավերագրի տակ վերապահութ

չեւ իսկ ընդունելով այդ վավերագրերը, որովհետեւ նա {ըստ} ինքյան չի արտահայտում հասարակության գոհ լինելն ար

րություն են տալիս անմիտ այդ վավերագրին, որն ինքն {ըստ} ինքյան ոչինչ բան է: Սակայն պարտապանի կողմնակի

ական քաղաքակրթության գործի զարգացման գրավականին, {ըստ} ամենայնի, ավելի քան արժանի է բոլոր մտածող մարդկա

կշռի համեմատ, գ) ի՞նչ թանձրություն ունի հյութն {ըստ} Բոմեի եւ, վերջապես, դ) քանի՞ տոկոս բյուրեղային

որ չէ: Սպասում եմ խոստացած ընդարձակ նամակիդ՝ {ըստ} Տրեդյակովսկու պերճախոսության տեսության - ինչպես խ

մ բոլոր թղթերն ուղարկված են եղել Հանձնաժողովին եւ {ըստ} տեղեկանքի պարզվեց, որ Հանձնաժողովն էլ իր հերթին

անձարանում, քննե եւ վճռե ժառանգների իրավունքը եւ {ըստ} այնմ յուրաքանչյուրին յուր պատկանյալ բաժինը տա:

րամոց առ որ եւ իցէ վախճան պատրաստ եմ հատուցանել, {ըստ} որում պարոն Խալիպովն թոյլ չետ առանց դրամոց, թէեւ

ատճառս անհոգութեան նախնի գլխաւորաց քաղաքիս, կա՛մ {ըստ} անհասանելի կանխասահմանութեան վերին տեսչութեանն,

յիմում ներկայութեան հաստատեաց եւ վճռեաց տալ նոցա {ըստ} պատկանելոյն զառանձին թուղթ լրացեալ երեսփոխանութեա

ի միասին ընդ եկեղեցական գումարացն, յորոյ մասին, {ըստ} ակնարկութեան Տեառնդ ընտրեցաք յերեսփոխանութիւն զպ

։ Բայց չէ պիտոյ մոռանալ Ղազար Փարպեցու առածը. " {Ըստ} խոզի հարսնացելոյ կոյաջուր բաղանիք ", այդպիսի տգէ

մարդը եւս կորուսանելու էր իւր արժանաւորութիւնը, {ըստ} որում, նորա առաքինութիւնը իւր վաստակը չէր, վասն

Նախիջեւանում, ինչպէս նաեւ առհասարակ Ասիայի մէջ, {ըստ} մեծի մասին գործածական կերակուրքը են խմորեղէն, որ

առերի տակին, եւ շինականների անգործ, ոտաբոբիկ եւ {ըստ} մեծի մասին մերկ տղայքը որոնում են նոցա մէջ կաղին

չ թէ դառնում ես նորան թշնամի, այլ բուն բարեկամ, {ըստ} որում ցանկացել էիր ազատուած տեսանել նորան ամենայն

ներին հասկացուցանել Խորենացու Հայոց պատմութիւնը, {ըստ} որում, ներկայումս Հայոց լուսաւորութիւնը այն թշու

եծատունների եւ հոգեւոր իշխանների վիրաւորութիւնը՝ {ըստ} ամենայնի անտեղի: Շատ հին, մաշուած ու տրորուած խ

. Իսահակեանցը օրինաւոր վկայութեամբ կ'ապացուցանէ, {ըստ} որում, երեխայական օդաբաղխութիւնը բանականութեան դ

ւ անգործակից ազգային մարմնոյ կենդանութեանը, բայց {ըստ} որում այնտեղ կը գտնեն սնունդ, վասն այսորիկ եւ գո

լինի նա. ես կատարեցի ահա նորա սրտի ցանկութիւնը, {ըստ} որում, նորա խօսքերից երեւում է, որ մի բարեհոգի

իշատակարան ձգել ամենայն բան, նոյնպէս չեմ կարող, {ըստ} որում, ինչպէս վաղուց յայտնել եմ ձեզ, պատուելի՛

եւմատիսմուս: Ճշմարիտը պիտոյ է ասել. մեր համար, {ըստ} որում սովորած ենք, հիւսիսային Բորէասից շատ վատ ե

ւմ եմ ես (ներեցէք, որ համարձակւում եմ տեսանել, {ըստ} որում, անզօր մարդ լինելով, դուք ասում էք, թէ չ

ս նայել նորա յանցանքի վերայ, թողուլ նորա մեղքը, {ըստ} որում, երեխայութենից ուսել էի խնդրել Աստուծուց թ

թիւն կամի ստանալ ձեր վերայ, այլ պատուհասել ձեզ, {ըստ} որում, ձեր ժողովրդի անօրէնութիւնքը հասած են մինչ

ւնենայի ես եւս ստանալու, ուրիշները եւս նոյնպէս, {ըստ} որում, մտածում եմ, որ այդ գործը բաւական արժանաւ

Այս նամակով կնքում եմ այս անգամի Յիշատակարանս, {ըստ} որում, բաւական երկարացաւ. միգուցէ ձանձրացնեմ ըն

մէջ մի տրտում մտածութիւն, որ սիրելի չէ Հայերին, {ըստ} որում, ծա՛նր բան է անձնաքննութիւնը... Մտածութիւ

է ասել, միմիայն անսխալ մասն է այդ աշխատութեան, {ըստ} որում, հեղինակը ոչինչ չէ յաւելացուցել իւրեանից:

սովորութիւն, բայց վերջացեալ էր յիրոց նպատակաց, {ըստ} որում կատարեալ է ինքն յամի ամի զիւր տօնախմբութիւն

60). " Ի բազմաթիւ աւետարանաց զմինն առի ընդ իս, {ըստ} որում արտագրեալ էր յիսկական ձեռագրէ Սրբոյն Սահակա

այնուամենայնիւ այդ գրչագիրը չէր պատկանում նորան, {ըստ} որում, ուրիշի աշխատութեամբ էր օրինակուած, ո՛ւր

պրոցի ուղղութեան բնաւորութիւնը սահմանելու համար, {ըստ} որում, աշխարհին յայտնի է այսօր, թէ ինչ ասել է ա

եղինակը որպէս շատերին, նոյնպէս եւ մեզ անյայտ է, {ըստ} որում՝ թագուցել է իւր անձը Թոռնակ Կըկռիկեան շինո

ել էր հեղինակը, զարթնում է քնից իւր մօր ձեռքով, {ըստ} որում՝ այդ բոլոր անցքերը պատահած էին երազում: "

ութեան " վերջին երեսները արժանի են ուշադրութեան, {ըստ} որում՝ ցան ու ցիր բոլոր գրքի մէջ տարածուած մտքեր

, գրքին պատասխանատուութիւնն իրենց վրան առնելով, {ըստ} սովորութեան (լռութեամբ) " ա՛ս ալ անցաւ " ըսել է

թէ կա՛մ իւր իրաւասութեան տակը գտնուող քահանայքն ( {ըստ} արեւելեան սովորութեան) ամուսնացնէ, կա՛մ անոնց հ

՚ըլլային, այլեւ Եւրոպան ալ առաւել որոշ կերպիւ եւ {ըստ} ամենայնի զատ ու առանձին ազգ մը կը ճանչնար զիրենք

արդիկը գովէին մեզ, մեր գործը, մեր ուղղութիւնը, {ըստ} որում մեք ինքնին պիտի կասկածելի երեւէինք մեր աչքի

յ, բայց այդ ծիծաղը արտասուքից դառն է մեր համար, {ըստ} որում, այդ բաները գործւում են մեր ազգի մէջ:

ք՝ ո՛չ: Նոքա դեռ նոր աշխարհ բերած մանուկը, {ըստ} մեծի մասին, յանձնում են օտարազգի դայեակների, Հա

ժողովրդին որպէս աղբիւր նիւթական շահաստացութեան: {Ըստ} որում, մեր ազգին ուսման եւ լուսաւորութեան հետքից

ուցէ թէ ստորագրութիւնը եւս լինի մի շինովի անուն, {ըստ} որում, նամակի մէջ չէր գրում ամսաթիւը կամ քաղաքի

նչ որ մի օտար եւրոպացի գրել է կամ կարող էր գրել, {ըստ} որում, չկային պարզ եւ նոր աղբիւրք: Լուռ մնա

որ եւ Ռուսսիայի Հայք յետ մնալու չէին այս բանից, {ըստ} որում, պատմութեան չլինելը արդէն զգում են շատերը

գրել, թող որ շատերի հետ ծանօթութիւն եւս չունիմ, {ըստ} որում, ընկերական հոգին վաղուց թռած է մեր աչքից:

արում ենք ներկայումս եւ պիտի համարենք ապագայում, {ըստ} որում, չենք կարող մեր անձը չանարգել՝ թոյլ տալով

ր մէջ. այս րոպէում անչափելի է մեր ուրախութիւնը, {ըստ} որում, Հայութիւնը մի քայլափոխ արել է արդէն:

մերժել է մի այլ եկեղեցու իրաւասութիւն իւր վերայ, {ըստ} որում, դորա բարոյական ազդեցութիւնը պիտի վտանգէր

որ խաղաղ հոգով կը լսէ մեր գրածը Պ. Խուդաբաշեւը, {ըստ} որում, ինչպէս մի ժամանակ առակ էին արել Թիւրքիայի

ՈՆ Կոմս Էմմանուէլ. " Եթէ զանարժանն {ըստ} պիտոյիցն ոչ յանդիմանես, մի՛ լինիր վարդապետ"։

սում ես, մեք պիտի աւելի լինենք, քան թէ մտերիմ, {ըստ} որում, մեք եղբայրք ենք, ըստ որում, մեր երկուքի

ք, քան թէ մտերիմ, ըստ որում, մեք եղբայրք ենք, {ըստ} որում, մեր երկուքի արիւնը եւս մի աղբիւրից է: Ես

ւմ էինք, որ մի փոքր յարատեւէ նորա ուրախութիւնը, {ըստ} որում, եսականութիւն համարում էինք լուծանել նորան

չենք կարող այս անգամս ուրիշ բաների վերայ խօսել, {ըստ} որում, առանց նոցա եւս բաւական ձգուեցաւ բանի ընթա

միայն եզրակացութիւնք են, փաստերի հետեւանք, նոքա {ըստ} ինքեան գաղափարք չեն, այլ կերպարանած, կենդանի կա

առքը, նա տեսնում է, որ միմիայն Անգլիոյ մէջ, եւ {ըստ} մասին Ֆրանսիոյ մէջ կարելի է այդպիսի աղքատութիւն:

ասարակութիւնքը, մինչեւ մի նշանակեալ ժամանակ, ամ {ըստ} ամէ վճարեն իւրեանց պարոններին այն հողի գինը, մին

եւ կարծուածից աւելի մօտեցած... Ազատութիւնը {ըստ} ինքեան լոկ խօսք է եւ իրողապէս չէ կարող մարմնանալ

բերքերի։ Հետեւինք միայն ձեռագործի վաճառականին, {ըստ} ինքեան: Ձեռագործ ապրանքի մանր վաճառականը ոյ

ից. ներկայ կեանքը նորա հետ վերաբերութիւն չունի, {ըստ} որում անցածը չէ ապրում այլեւս: Այսօր, եթէ

ետոյ՝ չգիտեմ ինչի վերայ, որ կարգը հասնի թղթին, {ըստ} որում նոր է սկսանում եւ հարկ է, որ յառաջ անկատար

տեւել Մովսիսին, դէպի կաթն եւ մեղր բղխող երկիրը, {ըստ} որում անծանօթ էր նորան աւետեաց աշխարհը, մեք ընթե

արողանային գնալ բարոյականի եւ իմացականի քամակից, {ըստ} որում հոգին առանց մարմնի չէ կարող գործ կատարել նի

անց դիմելու դէպի հոգեւոր մարդերի գործակցութիւնը, {ըստ} որում, ինչպէս քանի անգամ ասած ենք, նեղ է նոցայ

անէ անտի ընդ ումեք զամենայն կարճ չեմ պահեալ երբէք {ըստ} ծիսի վաճառականաց, վասնորոյ ահա՛ ճշմարիտն խոստովա

մօրն իմ, կատարելով զամենայն հոգեւորական պաշտօնս {ըստ} ծիսի քրիստոնէականաց օրինաւոր եւ միջակ ծախիւք. սա

լ կառավարչաց օրդնի Տեր Ստեփանոս Տեր Յարութիւնեանէ {ըստ} ծիսի տունս վաճառողաց: Ընդ այսմ եւ վասն բառնալոյ

րկեցից հանելով ի յիշեալ Լուսաւորչի եկեղեցւոյն կամ {ըստ} բոլորովին եւ կամ ըստ մասին իւրք ինչ կերպիւ եւ պատ

ալ Լուսաւորչի եկեղեցւոյն կամ ըստ բոլորովին եւ կամ {ըստ} մասին իւրք ինչ կերպիւ եւ պատճառաւ, յայնժամ յիշեա

առ ի կառավարել եւ ի ժառանգել զմիւս տներն եւ ստատն {ըստ} ցուցմանն եւ ըստ բաժանմանն, որ ի նոյն կտակին տեսա

ւ ի ժառանգել զմիւս տներն եւ ստատն ըստ ցուցմանն եւ {ըստ} բաժանմանն, որ ի նոյն կտակին տեսանի: Յետ այ

րին իսկ ձեւն եւ զչափն աստ ի ներքոյ նշանաւորում եմ {ըստ} այսմ եւ վասն ապագայ ապահով մնալոյ իմ ստատին եւ ի

մշտնջենաւորական էմին եւ ինձ տեղակալ հաստատեմ ահա {ըստ} ամենայնի. այս ինքն յիշեալ կառավառիչքն եւ կամ նոց

եւ յետ ստանալոյն ամենայն ուրախութեամբ վայելեսցեն {ըստ} կամաց եւ ըստ հաճոյից իւրեանց: Հինգերորդ, ն

լոյն ամենայն ուրախութեամբ վայելեսցեն ըստ կամաց եւ {ըստ} հաճոյից իւրեանց: Հինգերորդ, նախ քան զմահն

տեղւոյ տպարանի, որ ննջեցելոց անուան գիրք տպվի՝ {ըստ} կերպի իմոյ կողմանէ վերն երրորդ հատորի յատկութենու

յ տպարանումն մնասցէ, ի Տէր հանգուցելոյն անուան՝ {ըստ} կերպի իմոյ կողմանէ վերն երրորդ հատորի յատկութենու

քամում կգոյ տեղս եւ յետ վաճառվելէն յամենու բաժինն {ըստ} իւրաքանչիւր տիրէ։ Ութերորդ, կտակումս յիշե

անայ դպրատանց, այնպէս բաժանելով կամենու բաժինն, {ըստ} ժամանակին հասանիցէ ըստ իւրաքանչիւր տեղով: Տ

բաժանելով կամենու բաժինն, ըստ ժամանակին հասանիցէ {ըստ} իւրաքանչիւր տեղով: Տասներորդ, որպէս ի վերն

հանգուցելոյն կտակակատարն զո ոք եւ իցէ եւ կատարեն {ըստ} համեմատ վերն գրեցելոյս եւ ամենայն մի հարիւրէն հին

մ, գրեցաւ ձեռամբ նուաստ Կարապետիս Յովհաննէսեան, {ըստ} համեմատ ձեռնագրեալ ի սոյնոյ իսկ օրինակէ։

յիսունվեց): - Հը, ի՞նչ կայ... - Մերսի՛: " {Ըստ} ձեր ընտրութեան, ինչպէս կամենաք"։ Իսկ ես լաւ զ

: Զարմանում եմ անհանճար Քո խօսքերին, սերովբէ՛, {Ըստ} քեզ, դէպի վսեմը Սիրտն անզգա՞յ է միթէ: Կարո՜ղ եմ

թենէ՝ աստուածային գոգցես կայծակամբք ջահաւորեալ, {ըստ} որոյ՝ եթէ այլոցն միայն քերթողաց հսկայից խելամուտ

ն զիս ընդ քո Անհանճար բանս, սերովբէ. {Ըստ} քեզ միթէ սիրտ մարդոյ Առ վսեմն դօ՞ս իցէ։

երովբէ՛ Եւ զի՞ բնաւ ոչ մեկնիս. Բան քո {ըստ} չափ ելանէ, Ոչինչ զզամ, համարի՞ս: Մխ

ամ զԵւայ: Այն ինչ յառեալ Ադամայ Ի ճակն {ըստ} իւրոյ ազգի Ծղիս ի վեր ամբառնայ Սիրախառ

, Ճնշեալ զվարդագեղ պտկունս՝ Ուռուցելոց {ըստ} նռանց Ստեանց, ի փայլ ի գոյն ձեան, Կր

ան ի հոտ անուշից, Եւ ամոլք գտան արտաքս {Ըստ} գրգարանն հեշտալից, Յաշխարհ փշոց, ուր Եւայ

րեսաց երկրի, եւ մեր ամենեցուն պարտականութիւն է, {ըստ} չափու կարեաց եւ ըստ արտօնութեանց պաշտամանց, ձեռն

ամենեցուն պարտականութիւն է, ըստ չափու կարեաց եւ {ըստ} արտօնութեանց պաշտամանց, ձեռնտու լինել կանգուն կա

զիս արկանել ընդ խիստ պատժովք եւ դատապարտութեամբ, {ըստ} ամենայն սաստկութեանցն օրինաց, այլովք հանդերձ: Ա

րգմանեալ ՚ի ֆրանսիականէ եւ ձախոյ ձեռամբ կարկատեալ {ըստ} զօրելոյ մտացն շլացելոյ յանակնկալ ճոխութեանց: ՚Ի

Հայր կամ Որդի, որպէս ուսուցանէ Այվազովսքին, այլ {ըստ} խոստովանութեան Հայաստանեայց եկեղեցւոյ, յատկութիւ

րթ ի գործ դնել զայդպիսի կամայական ձեւ խօսից, այլ {ըստ} ամենայնի պատկառ կալ սահմանի եկեղեցւոյն: 2)

ւոյ, եւ ո՛չ յառաջ գայ յՈրդւոյ, որով Այվազովսքին {ըստ} իմիք մերձեցուցանէ զխոստովանութիւն մերոյս եկեղեցւո

իր առնու զոճդ " առող յՈրդւոյ անճառաբար ", քանզի {ըստ} մտաց պապական եկեղեցւոյ առեալ զայս բան, հակասութի

լոյր, Այվազովսքին ոչինչ զանգիտելոց էր յաւելուլ - {ըստ} որում ի պատասխանւոյն տուելոյ առ հարցումն որ ի 2 §

ռ առաջարկեալ հարցմունս, եւ ո՛չ բնաւ տարակուսել: {Ըստ} աստուածաբանութեան Արեւելեան եկեղեցւոյ, որ հիմնի

ց, եւ երբեմն յեօթն հազար թուականն, հուսկ ուրեմն {ըստ} Չինաց եւ զմիլիօն թուականն եւս առնու ի բերան:

ոստովանութեն չի՛ք եւ յովտ մի կարօտ բացատրութեան, {ըստ} որում նախադասութիւնդ " միաւորեալ մի բնութիւն " ցո

ո՛չ խոստովանի մերս եկեղեցի զմի բնութիւն ի Քրիստոս {ըստ} շփոթմանն Եւտիքեայ, եւ ո՛չ զերկուս բաժանեալս եւ ա

ն Եւտիքեայ, եւ ո՛չ զերկուս բաժանեալս եւ անլծորդս {ըստ} Նեստորի: Խոստովանիմք զմիաւորեալ մի բնութիւն, դր

այլ ՚ի մեկնաբանել զգաղափար միաւորեալ մի բնութեան {ըստ} Կիւրղի եւ Աթանասի, ընդդէմ որոց ամբաստանէինն զմէն

ս զԵւտիքականաց: Մանկտին Հայոց դաստիարակեալ {ըստ} Վարդապետարանի Այվազովսքւոյ, ՚ի դիպել նմա յայտնել

յ նմա իրաւունս ինչ առաւել քան այլոց եպիսկոպոսաց, {ըստ} որում ինքն Պետրոս չէ՛ առաւել քան զայլ առաքեալս,

զի եւ մասնաւոր եկեղեցիք կարեն համարիլ ուղղափառս, {ըստ} որում պահեալ էր նոցա միշտ եւ ընդ ամենայն տեղիս զմ

ասխանի - " Քրիստոսի Տեառն մերոյ առջեւը կելլէ, եւ {ըստ} գործոց մերոց դատուելով կա՛մ արքայութիւն կերթայ կա

ս, ինչ ո՛չ յաւելու, եթէ հոգիքդ այդոքիկ ընդունին {ըստ} գործոց զերանութիւն կամ զտանջանս, եթէ կամ մնան մի

են"։ Առ այս պատասխանէ բացասաբար, յաւելեալ եթէ {ըստ} ծանրութեանց եւ ըստ թեթեւութեանց երբեմն մահացու են

սխանէ բացասաբար, յաւելեալ եթէ ըստ ծանրութեանց եւ {ըստ} թեթեւութեանց երբեմն մահացու են եւ երբեմն ներելի:

ս մահացուաց տեսանել։ Այլ զայսմանէ արժան էր խօսիլ {ըստ} պատշաճի, մանաւանդ զի մատենիկն վտիտ ի դաստիարակու

ոտի եւ յամուլ ծիսակատարութիւնս կուրօրէն հաւատալ, {ըստ} պապական պահանջման, առ մեզ ճանաչի հետեւիլ փարիսակ

ռադրեալ զանունդ " Վարդապետարան քրիստոնէութեան ", {ըստ} իրին հրատարակէ զմատեան ինչ, ո՛չինչ նուազ քան " զ

ինչ բաց ի ճշգրիտ վարդապետութենէ քրիստոնէութեան, {ըստ} հարազատ ձայնարկութեան աւետարանչաց եւ առաքելոց, ա

արեան հնոյ ուխտին, եւ կարգեաց զանարիւն պատարագն {ըստ} Մելքիսեդեկի, ՚ի հաց եւ ի գինի նշանակելով զյաւիտե

րիւն Քրիստոսի, որպէս ուսուցանէ Այվազովսքին, այլ {ըստ} վերաuաց մտաց: Աղէ, եթէ ըստ Այվազովսքւոյ՝ խորհո

նէ Այվազովսքին, այլ ըստ վերաuաց մտաց: Աղէ, եթէ {ըստ} Այվազովսքւոյ՝ խորհուրդ պատարագին կայանայ միայն ի

: Ունայնանայ խորհուրդ պատարագին, եթէ առցուք զայն {ըստ} Այվազովսքւոյ - քա՛ւ լիցի մեզ գլորիլ յայսանակ վիհ

ի գերեզմանի, սապէս, անբաժանելի Աստուածութեամբ: {Ըստ} այսմ եւ մեք ճաշակեմք զմարմին եւ զարիւն Յիսուսի Քր

մենայն յօդուածք, որոց ` կարճառօտիւք պատասխանեցաք {ըստ} ներելոյ ժամանակին, շարեն ըզգրքոյկ վարդապետին Գաբ

ոյ բարձեալ զբողոք։ Նիւթ ժանգահար, որ {ըստ} ինքեան զիւր ո՛չ պահէ մաքրութիւն, Զիա՞րդ կար

սա է կենդանի"։ Ժողովրդոց բազմութիւնը {ըստ} կրօնի կրօնի Վազեց երդուել եկեղեցին սուրբ սեղ

ւ կին մարդու կամ աղջկայ Չըյանդգնի ձեռը պաչել {ըստ} հասարակ կանոնին, Թէ լոկ նայելն աղջկերանց եւ

Պարսիկը՝ այս ու այն թեմի՝ Կարգում է տեսուչ {ըստ} իւր չար մտաց Եւ մենք դեռ՝ " կեցցէ՛ արին " գ

հրամանը ` տեսութիւն թոյլ տալու համար: Մարտի 5-ին {ըստ} գերագոյն հրամանի ` սկզբնաւորութիւն տեսութեան: Եղ

ահաս տկարութիւնս թոյլ է, բայց լերդս գրգռուած է, {ըստ} որում ցաւում է: 19-ին այսօր առողջութիւնս լաւ է

րկեցի Կիպրիանոսին թուղթը եւ նորա պատճէնը, թուղթը {ըստ} հասցէին եւ պատճէնը ` տունը խրկելու համար: Թուեալ

ջոյ ամէն բան, եկեղեցական. վասն զի ձանձրալի է մի {ըստ} միոջէ թուել: Իրաւունք չունէ՞ր արդեօք Հիւսիսափ

ւեցաւ: Պ. Այվազովսքին չէ կարող հակառակը պնդել, {ըստ} որում իւր սեփական ձեռնագրով, պ. մինիստրի հրաման

արանքը հետ առնելու եւ իւրեան հասուցանելու համար, {ըստ} որում այսպէս էր քաջափայլ մինիստրի հրամանը: Այ

կ մեր լինելոց քննիչը, ահաւասիկ պ. Այվազովսքին. {ըստ} մասին: Եւ մի՞թէ այս անարատ մարդը (որի բարոյական

րտի եւ հոգու հետ եւ ո՛չ նորա ականջի հետ, որ ինքն {ըստ} ինքեան առաջնորդ էր միմիայն արտաքին աշխարհի տպաւոր

սխալներ), եւ թէ դորա հեղինակը պախարակելի էր, {ըստ} որում յառաջ փակեղ է կրել, իսկ այժմ՝ բոլորշի գլխ

ան զգեստները եւ հագուստները այժմ ոչ ոք չէ կրում, {ըստ} որում հնացած ու անպատշաճ էր երեւում։ Ի՞նչ ենք աս

ինակի այլ գրուածքը մինչեւ այսօր։ Եւ այս լեզու օր {ըստ} օրէ աւելի մեծ քայլերով յառաջ գնալը բացայայտ է արդ

եզուի աղբիւրից եւ ո՛չ Թուրքից եւ Թաթարից, ինչպէս {ըստ} մեծի մասին ժողովրդի բարբառն է։ Մեր յոյսը հաս

դական լեզուն կը ստանայ առաւել քաղաքացութիւն եւ օր {ըստ} օրէ կը մօտենայ իւր նպատակին՝ գեղեցիկ եւ ընտիր գո

թքը ընդունել որպէս կրաւորական արդիւնք - շատ մօտ է {ըստ} սեռին Հեգելի այս դրութեան: Եւ իրտվ որ, չէ կարել

պատիժ չէ՞ կրում, եւ այս հաւասարութեան ոգուց բխած {ըստ} երեւոյթին արդարութեանը հրապարակային եւ օրինական ս

չէ՞: Քրիստոնէութիւնը սէր է քարոզում, այո՛, {ըստ} երեւոյթին հաւասարութեան ոգին բռնաբարւում է, երբ

րձեալ պատմում է յանցանքը: Սորա արդիւնքը որչափ որ {ըստ} երեւոյթին արդարութիւն եւ հաւասարութիւն է, այնուա

ր մինչեւ այժմ մարդու արած յառաջադիմութիւնը, թէեւ {ըստ} երեւոյթին կարծուի նորմուծութիւնք, այնուամենայնիւ

стр. 276 [գրում է]. " Այսպէս է սովորական եւ {ըստ} մեծի մասին արժանի (այդ սովորութեան, այսինքն չկա

ունի հռչակաւոր Բոկլը դատապարտել նոցա այս նեղսիրտ {ըստ} էութեան, բայց գերմանական հասկացողութեամբ լայն եւ

մի լայնատարած դպրոց (ուղղութիւն) եւ այդ դպրոցը {ըստ} էութեան էր նորա ստեղծուածը եւ մինչեւ անգամ նորա փ

րշ են: Իմ պատմութիւնը շատ երկար կը լինի, եթէ մի {ըստ} միոջէ ձեզ ասեմ: Բայց որովհետեւ կամենում էք իմանա

ալով մի քանի մարդերի անտեղի խօսքերի վերայ: Գրեթէ {ըստ} մեծի մասին այդպէս է. շատ խոստանում են, բայց փոք

գործարանի պատմութիւնը շատ երկար կը լինի, եթէ մի {ըստ} միոջէ քեզ պատմեմ, մանաւանդ շատ ձանձրալի, որովհե

վերակացուի հրաժարուիլը. երկրորդը եւ երրորդը ահա՛ {ըստ} կարգին: Գործարանի երկրորդ շրջանը մինչեւ վերջին վ

բաներ են, խնդրեմ ինձ պատմես, եւ տաս փոքր-ինչ մի {ըստ} միոջէ տեղեկութիւնը, որ կարող էին համոզել ինձ հաւ

այն մարդու տգիտութիւնը շատ ու շատ լուսափայլ էր, {ըստ} որում բացի գրել ու կարդալուց ոչինչ չգիտէր: Այսպէ

լ ողջ են եւ մէջտեղում, թո՛ղ հարցանուին նոքա, իմ {ըստ} աշխարհի որպէս հայր տուած խրատներիս եւ ըստ հոգու ի

քա, իմ ըստ աշխարհի որպէս հայր տուած խրատներիս եւ {ըստ} հոգու իմ վարդապետութեան խօսքերի մասին. եւ ինչ որ

նոցա հետ յիշել եւ տէր Աբրահամ եպիսկոպոսը, որում {ըստ} ձաթի խորհրդոյն եւ չհանգուցանէր 'ի ծերութիւնս. եւ

վախճան կենցաղոյս իմոյ։ Այլ յաղագս իմաստաւոր բանի {ըստ} նորա տեառն մեծ հրահանգին, շահեալ 'ի նմանէն հանգո

. Լուսաւորչի օրով է եղել այդ անուանափոխութիւնը. {ըստ} որում, նորա սկսածը կատարելագործեցին նորա առաքելա

է ընկնում էր եկեղեցու հարաւային արեւելեան կողմը, {ըստ} որում՝ այդ կողմից փակուած մի դուռ մինչեւ այսօր է

էջ կատարելու համար այն մեծախորհուրդ իրողութիւնը։ {Ըստ} որում, Վաղարշապատի Ս. Կաթողիկէ եկեղեցին Մայր էր

անգամ կամ շատ ժամանակ կառավարել էր այդ եկեղեցին. {ըստ} որում այսպէս է ասում. " Քանզի յոլով նորա արբանեկ

րեւ զպաշտօնեայս արդարութեան, որոց կատարածն եղիցի {ըստ} գործոց իւրեանց " (Թուղթ. Պաւղ. առ Կորնթ., եր

աւղոսի այս գաղափարն է յեղյեղում, երբ ասում է. " {ըստ} սննդակից գոլոյ ինձ ի մանկութենէ օրինաց Աստուծոյ "

18. Այստեղ բնագրում այսպէս է ասած. " Տարեալ զիս {ըստ} վարդապետաց իմոց հրամանի 'ի Հոռոմս " (եր. 40)։

րելոյ յուսումն սրբազան տառից առ ոտս սրբակրօն առնս {ըստ} հրամանի նորին եւ վարդապետացն իւրոց Սահակայ եւ Մես

րելոյ յուսումն սրբազան տառից առ ոտս սրբակրօն առնս {ըստ} հրամանի նորին եւ վարդապետացն իւրոց Սահակայ եւ Մես

ց դարձաւ Փարպեցին Վահանին, դնենք, թէ Փարպեցին " {ըստ} տիոց աւագագոյն էր քան զՎահան ", բայց եւ այնպէս պ

ժմ ինձ անտես արաւ, ինքը գիտէ իմ վարքս ու բարքս, {ըստ} որում Սիւնեաց աշխարհում եղած ժամանակս ինձ իր մօտ

է ազգակից լինէր, ո՞րչափ եւս առաւել պիտի ասէր՝ " {ըստ} այդմ մասին քեզ տեառնդ անկ էի"։ Հինգերորդ, թ

ողոմոնի Իմաստութիւնը Կաթուղիկեայք էր անուանւում ( {ըստ} որում, անհիմն կարծիքներ առա՛տ են մեր ժամանակներո

մ. 4, 14, 15, եւ 22)։ " Առէ՛ք զնա դուք, եւ {ըստ} ձերոց օրինացն դատեցարուք " (Յովհ., գլ. ԺԸ.,

մարում պահել այստեղ այդ հոյակապ առածի բնագիրը. " {Ըստ} խոզի հարսնացելոյ կոյաջուր բաղանիք " (եր. 49)։

րը այսպէս է տպած. " Մի՛ արդարեւ պատմեսցի այս գէթ {ըստ} բանի ողբոյն եւ մի լուիցէ 'ի դրունս Ասկաղովնի " (

իր Թղթում բերելով այս ասացուածը, աւելցնում է. " {Ըստ} բանի ողբոյն"։ Նախնեաց գրուածքը սրբագրելը շատ զգ

՝ եւ վարդապետ եւ ոչ երբէք իսկ չեմ եղեալ բանիս այս {ըստ} երբէք 'ի հարցողաց ուրուք կամաց գործոյ իշխանութեան

ն անգամ ներկայացաւ Վահանին Անձեւացեաց աշխարհում, {ըստ} որում՝ Սեւուկի դրախտում, ըստ որում՝ Սեւուկը Ան

ւացեաց աշխարհում, ըստ որում՝ Սեւուկի դրախտում, {ըստ} որում՝ Սեւուկը Անձեւացեաց իշխան։ Մենք աւելի

ո՛յն է եւ գլխաւոր քահանայ եւ քահանաների գլխաւոր. {ըստ} որում մեր լեզուի մէջ վերացեալ անունները շատ անգամ

լինելը, յարում է. " Իսկ այլքս եւ ես միապէս եմք {ըստ} կարգի քահանայութեան " (Փարպ., Պատմ., եր. 13

նայապետ խօսքերը չէ կարելի եւ կաթողիկոս հասկանալ. {ըստ} որում՝ շատ տեղ մեր կաթողիկոսքը եպիսկոպոս են կոչո

րիմից բերած թաթար բառերի պաշարի վրայ ոչ միայն "օր {ըստ} օրէ", այլ "ժամ ըստ ժամէ", եթէ կարելի է այսպէս ասե

առերի պաշարի վրայ ոչ միայն "օր ըստ օրէ", այլ "ժամ {ըստ} ժամէ", եթէ կարելի է այսպէս ասել, աւելանում են ռու

թեան յաւէտ յիրաւի եւ արժանի էր. եւ զի վրիպեցայ եւ {ըստ} արտուղի անկեալ ինքնահրաման բարձի զխտրոց սուրբ Հար

)։ Եւ զամենայն զոր ինչ ասաց ի ժամանակին՝ կատարեաց {ըստ} կամաց նոցա... " (Եղիշ. եր. 13-14)։ Թէեւ այս բանը Հ

ն ոճ չէ, այլ յունական լեզուի ուղղակի ազդեցութիւն, {ըստ} որում կարդում ենք... Այստեղ պակասում է շարունա

անն էլ, "հնոց" բառի տակը, ճարը կտրուած, յիշում է " {ըստ} այլոց պոռնկանոց"։ Ցանկալի էր իմանալ՝ ո՞յք են այդ

քաղցր եւ բարի յիշատակովը։ Այս միջոցին, նորա {ըստ} պաշտօնի ընկեր, բժշկականութեան վարդապետ Պ. Օրանս

խօսում էինք դարձեալ հանգուցելու վերայ։ Այստեղ {ըստ} պաշտօնի ընկեր հանգուցելուն Պ. Սեվաստինսկին, Պ.

յստեղ ծառայելով իմ յաւիտենական գայիսոնի տակ եւ օր {ըստ} օրէ մեծարուելով ինձանից, հաւատայ, որ ոչինչ չէ խ

մէջ բացի յիմարութենից, որ մեզ աւելի ձեռնտու է. {ըստ} որում իմաստութիւնը լոյս է, մեր թշնամին է, իսկ յ

էր խօսել ընդ մռայլութեանդ մեծի... իմ ուսեալ է {ըստ} հնոցն բարբառիլ յոճ համեղական ազդոյ եւ հարազատ:

տալ ինձ ի գրի հարկանել զոր ինչ շրթունք իմ չզօրին {ըստ} ամենայն արժանեաց գեղեցկախօսել... - Դարձեա

դիկը զարմացան Ալքիմիկոսի այս գործողութեան վերայ, {ըստ} որում գետնի երեսին ընկած էր մի քանի ոտնաչափ ձիւն

հետեւ համարում էի թէ զուր է գնացել աշխատութիւնս, {ըստ} որում մկնդեղը պակաս էր: Վերջապէս սառեցաւ խառնուր

ու. յետոյ դարձեալ կը շատացնեմ, այժմ չէ կարելի, {ըստ} որում անօթներս փոքր են, հարկաւոր է անօթներ եւ գո

անցի մօտ, որպէս իւրեանից առաւել մեծ մարդու մօտ, {ըստ} որում, ինչպէս ասել ենք իւր տեղում, Շաքարեանցը ո

ները, տեսել էր բոլոր եկեղեցիքը, վաճառանոցները, {ըստ} որում հայաբնակ քաղաքներում սոցանից աւելի բան չկայ

ի ժամանակ ճշմարի՛տ աւելի պատճառ ունէի տրտմելու, {ըստ} որում երկիւղ կար սրտիս մէջ, որ մի գուցէ ես եւս,

կաշուցը, որ սատակելուց յետոյ կարող էր վաճառել, {ըստ} որում նորա կենդանութիւնը չէր արժում եւ նորա կաշու

մտից եկեղեցւոյն, եգիտ զայնս ի պատշաճեալ կարգի, {ըստ} օրինացն հրամայելոյ, զորմէ ստորագրութեամբ անդամոց

ումի, կիրակամտի կամ այլ այսպիսի բաների ժամանակ ` {ըստ} մեծի մասին մի տան մէջ հաւաքուած են լինում երեսուն

երը, ապա թէ ո՛չ, խնդրած կը լինէի ածել այդ եւս, {ըստ} որում շատ սիրում եմ այդ տաղը: - Ճշմարի՛տ է,

իւրը: Կոմս էմմանուէլին շատ անախորժ երեւեցաւ այս․ {ըստ} որում այնտեղ, ուր մտանում ես, որպէս մի մօտ ծանօ

չեմ կարող ընդունել ձեր ասածները հալած իւղի տեղ, {ըստ} որում ես ինքս նկատում եմ զանազան թերութիւնք իմ եր

, որ տաղի բովանդակութիւնը նա չէ կարող հասկանալ, {ըստ} որում նա չգիտէ հայերէն ․ միակ տպաւորութիւն, որ պ

ի երգերը. բովանդակութեամբ միայն զանազանւում են, {ըստ} որում ութ ձայները, ինչպէս ունի Յունաց եկեղեցին,

երաժշտութիւնը, ապա ուրեմն խեղճ ողորմելի բաներ, {ըստ} որում օրինաւոր բան չէին կարող ունենալ: - Ի՛ն

Այս մասին բոլորովին անընտրող էր օրիորդ Մարիամը, {ըստ} որում գաղափար եւս չունէր ազգութեան մասին, իւր փո

րացաւ ունի, մի նոր խելագարութուն մտել է գլուխը, {ըստ} որում, երբեմն ամիսներով, ամենայն ինչ հանդարտ է

ող է կարճ ժամանակից միլիոնների մասին խօսք բանալ. {ըստ} որում, որքան քայլ, այնքան շահաստացութիւն: Բայց

բացի նիւթական հարստութենից ոչինչ ունէր թողնելու, {ըստ} որում հոգաբարձու չէր եղած իւր զաւակների կրթութեան

նչ է այդ պարոնի բարեկամութիւնը կամ թշնամութիւնը, {ըստ} որում սովորած չեմ բարեկամ լինել կամ ոտք լիզել օգտ

ինը լինէիք այն ռամիկներից, եթէ ոչ աւելի վատթար. {ըստ} որում շատ ռամիկների սիրտ եւ հոգի այնքան ապականուա

նդանիների հետ, որ չունէին այդ բաները, բայց ինքն {ըստ} ինքեան դեռեւս չկայ դորայ մէջ մի ընդհանուր արժանաւ

լ եւս զարմացաւ, լսելով այս փոփոխութեան պատճառը, {ըստ} որում անհնարին բան էր համարում, որ Թիւթիւնճի-օղլ

ութիւն, որի մէջ մեր սիրական Հայոց ազգի կեանքը օր {ըստ} օրէ վայրենացաւ, նախնի ժամանակների յստակ հայախօսո

սնեալ 'ի մէջ նոյն իսկ ազգին Հայոց եւ կրօնաւորեալ {ըստ} Հայոց 'ի վանս Սուրբ Նշան կոչեցեալ, յորում բնակէի

լ աստիճանս, եւ ապա քահանայ, յետոյ վարդապետ եղեւ {ըստ} սովորութեան Հայոց ազգին 'ի Մարգար վարդապետէ եւ յա

րոպացոց զոր նոքա տօնէին, եւ ասել զժամ յեկեղեցւոջ {ըստ} կրօնի եւ ըստ ծեսի նոցա եւ 'ի գործ ածել զժամագիրս

ոքա տօնէին, եւ ասել զժամ յեկեղեցւոջ ըստ կրօնի եւ {ըստ} ծեսի նոցա եւ 'ի գործ ածել զժամագիրս նոցա թարգմանա

ռովմէական սուրբ ժողովոյն տարածման հաւատոյ, առ 'ի {ըստ} իւրումն խոհեմութեան դատել եւ ուղղել։ Ի վերայ այս

ելով, թիւր կը հասկանային եւ կը գայթակղուէին, օր {ըստ} օրէ պատում էին ազգերի միտքը մարդագիր չնչին եւ սնո

ոց լեզուն, սկսեցին տպագրել, այո՛, եւ տպագրեցին {ըստ} մեծի մասին հինգերորդ դարու հեղինակների գործերը,

բոլորովին պապական, որ իւր կարգով ճնշում է եւ օր {ըստ} օրէ չքացնում է առաջին աղբիւրը։ Այս պատճառով եւս

ռաջին աղբիւրը։ Այս պատճառով եւս միաբանութիւնը օր {ըստ} օրէ օտարանում է ազգից եւ սա (ազգը) նայում է նոր

նծայեսցի սուրբ գահին իբր բողոք եկեղեցւոյն Հայոց, {ըստ} որում է եկեղեցի։ Եւ մինչդեռ ես յայս խորհուրդս էի

է որպէս կարծի այլ գօտեւորեալ զինուորի, ոչ ասելով {ըստ} թշնամեաց - ոչ կերիցուք եւ ոչ արբցուք մինչեւ ջնջես

զի այժմ ընթերցմամբ տգիտաց մոլորական ցուցաւ։ Իմա՛ {ըստ} սմին եւ զայլ գրեանց, իմա՛ եւ մի զարմանար. այլ զ

, բազում ինչ արար եւ ծախեաց զի բարձցէ զայն գո՛նէ {ըստ} կիսոյն. ընդէ՞ր. զի կուրացաւ տուն իւր։ Զի՞ կուր

կամ 'ի դերեւ ելանէ, կամ բազում ժամանակաց ակնկալէ {ըստ} սովորութեան տեղւոյդ, որպէս եւ ցուցանեն գործք որ

'ի ջատագովութիւն ճշմարտութեան եկեղեցւոյն Հայոց, {ըստ} որում է եկեղեցի. իսկ այն գիրք հայի 'ի վանումն մո

իմ աւասիկ մաշիլ 'ի գերեզման. դատ արասցէ ինձ տէր {ըստ} արդարութեան իմում։ Բայց ակն ունիմ, թէ նա ինքն ս

օնական վերանորոգութիւն էր (Ռեֆօռմացիա), թէեւ ինքն {ըստ} ինքեան եւ մանաւանդ՝ համեմատելով ազատական կրօնի հե

թեան] Ազգիս: Ասասցեն՝ որ ինչ ցայս վայր հեղինակք {ըստ} առաջնոցն շաւղաց, [իբր թէ արդիւնաւոր գտան, որ եւ

ութիւն, սուտ եւ ճղճիմ գերազանցութիւն: Այլ մեք, {ըստ} քրիստոնէական արդար խղճմտանաց, տալով զԱստուծոյն Ա

ւ ի խրթնութիւնս դարուց ապագայից [որ անցանելոց էին {ըստ} կարգի, ահա անցելոցն] փայլեսցի անշէջ, որպէս առ մ

ակիս, մշակեալ եւ մաքրեալ յեկամուտ խառնակութեանց [ {ըստ} բառից եւ հնչմանց], եւ ընդ նմին հասկանալի՝ որոց

ունիկ իմն ժառանգել հնախօս հեղինակի, [հնաբանելով] {ըստ} հեղինակաց հինգերորդ դարու. այս ինքն է ասպարէզ,

դէմ մոլար հնասիրութեանդ, որ [վնասակար էր ազգին, {ըստ} որում] ձանձրացեալ ընթերցողին] անհասկանելեօքն [ի բ

ի գրականութիւնդ այդ՝ թէպէտ մնալ այդպէս ոչ կարէ, {ըստ} որում առ դուրս գայ ժամանակին անվեհեր Հաննիբալ: Հ

տեղի ի Դիւանս՝ Արքունեաց: Ժողովուրդն առ հասարակ {ըստ} հարկին պահանջման բնական ընթացեալ կանոնիւք վարեցաւ

լս յօտարաց անշքացոյց մինչ իսպառ, եւ բազում այն է {ըստ} քաղաքաց եւ ըստ՝ աշխարհաց կերպարանագործեաց զհնչմո

ացոյց մինչ իսպառ, եւ բազում այն է ըստ քաղաքաց եւ {ըստ} ՝ աշխարհաց կերպարանագործեաց զհնչմունս բառից, մին

լ գրեանս՝ շնորհել ազգին ի լեզու [բուն Հելլենական {ըստ} ժամանակին], թերեւս եւ ո՛չ առանց գիտակցութեան, զ

ր ի շրթունս յածէր ռամկին տարաձայն կերպաւորութեամբ {ըստ} քաղաքաց եւ ըստ աշխարհաց: Լեզու չէ՛ր այլ ինչ՝ եթ

էր ռամկին տարաձայն կերպաւորութեամբ ըստ քաղաքաց եւ {ըստ} աշխարհաց: Լեզու չէ՛ր այլ ինչ՝ եթէ ո՛չ գործարան

թէ հին լեզուն մեռեալ է եւ դնի ի խորս գերեզմանի, {ըստ} որում չունի կեանք եւ կիրառութիւն կընկերական կենցա

սւոջ տեսանեմք զհայս (թէպէտ կոյրք ոչինչ տեսանեն, {ըստ} որում տեսութիւն չէ դոցա սեպհական), զայդպիսի բաբ

նոր բարբառն ազգային ի գործ մուծանել եւ մշակել զնա {ըստ} պիտոյից մերոց աւուրց: Երանի՜ թէ յաջողեալ էր հնաս

, որ հաստատի հրամանաւ, սպառնալեօք եւ հալածանօք, {ըստ} որում չեն ի միջի ապացոյցք յաղթողք՝ պատճառք բանաւ

ր. ողբալի ճշմարտութիւն, գաւազանաեւ ապացուցեալ, {ըստ} որում հակառակորդն, թող զբռնութիւն գազանական, այ

ո՛չ կարելով լինել նմա առաջնորդ ի լուսաւորութիւն, {ըստ} չունելոյ յինքեան զսննդարարն զայն հիւթ, զորպիսի պ

զորպիսի պահանջէ դարս լուսաւորեալ՝ առ ի պահպանել {ըստ} կարի զկենդանութիւն. բանականութեան ազգին եւ անհաս

գտեալ զմուտ նորոյ աշխարհի, ծաղկեցան եւ ծաղկին օր {ըստ} օրէ լուսաւոր եւ պայծառ հայեցողութեամբք ի բնաւս:

նդ եւրոպացիս էանց, նույն կարէ անցանել ընդ հայս, {ըստ} որում եւ հայոց ազգ չէ արտականոն ինչ բացառութիւն յ

ի Հայոցս քրիստոնէութեան աւանդեցին ազգին, եթէ ո՛չ {ըստ} այսմ կանոնի, գէթ այլապես, որչափ զօրեցինն, սակա

], սակայն, թէ եւ ցաւ է մեզ խոստովանիլ, այդ եւս {ըստ} օրինակի առաջնոցն էանց գնաց եւ եղեւ ի մոռացօնս ազգ

ն՝ զգալի գործելով լսելեաց եւ ընթերցանելեաց: Եթէ {ըստ} պատասխանելոյ հնասիրացդ, դիտաւորութիւն դոցա էր ստ

եռել Ազգային մանկտւոյն եւ բառնալ զնախատինս նորա, {ըստ} որում մուրողաբար օտարին ապրի ողորմութեամբ, ապա ա

գէին։ Հիմնեալ հաստատի ապա ի պատմութիւնս, թէ եւ {ըստ} ժամանակին անգթանալոյ զրկիմք զարդիս ի նոցանէ, շատ

եան՝ հրամայէ զբազում մատեանս եւ զգրոյցս առաջնոցն {ըստ} տեղեաց տեղեաց եւ ոյր ուրուք գործոց քաջութեան՝ այ

սրբոյն Յակոբայ. այսպէս եւ Զենոբ Գլակ ասորի գրէ {ըստ} հրամանի սրբոյն Գրիգորի զպատմութիւն եկեղեցւոյն Քրի

երորդ դարու: Թոյլ տացի մեզ աստանօր, փոքր ինչ {ըստ} սահման ելեալ ճառիս, առ որով պաշտի համառօտութիւն

յնոսիկ Վռամշապուհ արքայ Հայոց, երթեալ ի Միջագետս {ըստ} հրամանի Վռամայ արքայի Պարսից՝ լուծանել զգժտութիւ

յ առ ձեռն պատրաստ, փոխատրելով զհայերէն աթութայսն {ըստ} անսայթաքութեան սիղոբայից հելլենցւոց " (Խորեն.,

անէ յԱյրարատեանն աշխարհ, ի դուռն առաքելով Պարսից {ըստ} քաղաքական գործոց ժամանակին՝ զՍմբատ ասպետ եւ զՎար

տս իւրեանց դրոշմեն"։ Յաշակերտաց սրբոցս թէ եւ {ըստ} պատմութեանն աւանդելոյ շատք գոն մեզ ի ծանօթութիւն

ագրատունւոյ, կցորդեալ յայն եւ զԱշխարհագրութիւն՝ {ըստ} ժամանակին շնորհելոյ: Սա՛ տայ մեզ լոյս տեսանել զա

տայ մեզ լոյս տեսանել զառաջինն զանցեալս մեր, կարգ {ըստ} կարգէ լոյս առեալ ինքնին ի ժամանակին զրուցաց եւ ի

ան մասին անզուգական, եւ ինչ ո՛չ մեղանչեմք եւ ո՛չ {ըստ} չափ ինչ զանցանեմք՝ եթէ կոչել զսա համարձակեսցուք

ւոր ինքնացեալ վարժութեամբ հելլենական դպրութեան եւ {ըստ} ժամանակին տեսութեանց՝ հմուտ աստուածաբանական գիտո

ցանէ Յովհան Օձնեցի, կաթողիկոս ամենայն Հայոց, որ {ըստ} մտացն խոհականութեան եւ արգասաւոր բանիցն, եւ վարժ

ի: Զկնի սորա յառնէ Թովմաս Արծրունի պատմաբան, որ {ըստ} խնդրոյ Գագկայ Արքայի յազգէն Արծրունեաց յօրինէ զպա

արեկ անուանեալ, գործ արդարեւ անզուգական, առաւել {ըստ} մտացն բարգաւաճութեան եւ վսեմութեան ոճոյն, սորա գ

հան Կոզեռն վարժ քաջ ի մաթեմատիքական ուսմունս: Սա {ըստ} խնդրոյ Անանիայի՝ եպիսկոպոսի Վաղարշապատեցւոյ, գր

իբրեւ թարգմանիչ յոյն եւ ասորի գրեանց, զորս թէեւ {ըստ} ժամանակին անգթանալոյ կորուսեալ եմք: Ի սմին մե

ին Հայոց ընդ Յունաց: Ճառս այս արժանի ծանօթութեան {ըստ} լեզուին ճոխութեան եւ ըստ իմաստիցն բարգաւաճութեան

ս այս արժանի ծանօթութեան ըստ լեզուին ճոխութեան եւ {ըստ} իմաստիցն բարգաւաճութեան, տպագրեալ է ի Մխիթարեան

րիգոր Է. կաթողիկոս Հայոց՝ նորոգիչ տովմարի մերոյ {ըստ} տովմարի Յունաց եւ Լատինացւոց: Յաւուրս սորա ծաղկի

ակերպեցին զմերոց աւուրց բարբառ աշխարհիկ, զանազան {ըստ} տեղեաց եւ աշխարհաց, եւ շատ կամ նուազ մօտ յստակ հ

թէեւ ցաւելով պիտոյ էր խոստովանել՝ աղճատելով զայն {ըստ} սահմանաւոր յոյժ տեղեկութեանց, յոյն եւ լատին դպրո

այրենացեալ մինչեւ ցսկիզբն 18-երորդ դարու, յորում {ըստ} վերնախնամ տնտեսութեան նախախնամողին Մխիթար վարդապե

մնատեաց եւ ուսումնակալած բարք հայկական աբեղենին, {ըստ} որում [1 անընթ. ]։ Բայց] թէ այսպէս եւ թէ այնպէս

րեւեցան հոյակապ հայերենագէտք, որք բաւական գրեանս {ըստ} այլ եւ այլ առարկայից թարգմանեցին ի լեզու հայ յօտա

առարկայից թարգմանեցին ի լեզու հայ յօտարաց, յորս {ըստ} իս, որչափ պատահեալ եմ գրուածոց նոցին առ հասարակ

դ Քրիստոսի եւ գահակալ Պետրոսի, պատուելի Չամչեանն {ըստ} քմաց նկարագրէ որպէս ինքն կամի, այլ ո՛չ որպէս իսկ

ազգաց, եթէ պատմութիւնդ անուն պարտի անշուշտ ունել {ըստ} գործարանաւոր մարմնոց նախ քան զամենայն զնիւթ, զկե

անմիտ նախանձու ընդ յառաջադիմութիւն ընկերին: {Ըստ} ազգին լինի եւ պատմութիւն նորա, որպէս եւ ի պատմու

յոց ազգի: Պաշտօն նորա, ջանք եւ վաստակք, եթէ {ըստ} խղճի մտաց վկայեսցուք, եղեւ միայն աղճատել եւ թեքթ

Հայկական ազգին մաքուր, որքան եւ որչափ կարելի էր {ըստ} տեղւոյն հանգամանաց, զհոգեղէն կերակուրս: Այո՛,

չկարեմ ք ժխտել զմեր շնորհակալիս, զի եւ նոքին իսկ {ըստ} պարոն Պալդազարեանի փոյթ տարան զնոր բարբառն ազգայի

կ ժողովրդեան եւ պիտանի մասնաւոր յոյժ անձանց, որք {ըստ} իս պաշտօնեայք համարին նուիրական տաճարի հնոյն հայա

, լինէր վասն ազգի գործ մեծ վճարեալ, այլ ազգն մեր {ըստ} ժամանակին ազդեցութեան ո՛չ ճանաչէ զտարազ զգեստու հ

կեն եւ կցեն զամենայն դրունս լուսաւորութեան: Բայց {ըստ} դոցա լեզու Հայոց, եւ լուսաւորութիւն երկու որոշ ո

եւ ի պատմական գիտութիւնս եւ կարող էր զայն ամենայն {ըստ} իմիք արդիւնաւոր կացուցանել վասն ժամանակցաց իւրոց

լս իբր նոր հայախօսութեամբ, այլ այդոքիկ տետրակք, {ըստ} խղճի մտացն վկայելոյ, չեն այլ ինչ եթ է ոչ խառնուր

աբար դարձեալ պատասխանել առ հարցուածս վարժապետին՝ {ըստ} մեզ համարին ողորմելութիւն եւ ողորմելութիւն արտասո

չունի զմուտ ի նուիրականդ այդ տաճար, որոյ փականք {ըստ} գեղեցիկ ասելոյ գերապատիւ Ստեփաննոս վարդապետի կորո

զայդ ամենայն, վիհ աստի, վիհ անտի եւ մահ առաջի {ըստ} կորովաբան Նարեկացւոյն. ո՞ր ապա հնար էր եւ այն մի

նոյ անտի լցուցեալ ոչ տարաձայն կերպարանաւորութեամբ {ըստ} քաղաքաց եւ ըստ աշխարհաց, այլ զմի եւ եթ կալեալ շա

ալ ոչ տարաձայն կերպարանաւորութեամբ ըստ քաղաքաց եւ {ըստ} աշխարհաց, այլ զմի եւ եթ կալեալ շաւիղ հասարակաց հ

սկանալի՝ որոց ի սփիւռս նշտետին Ասիոյ եւ Եւրոպիոյ {ըստ} ժամանակին շնորհելոյ: Արք ոմանք որք ի բանագիտ

1 անընթ. ] էին: Մինն ի նոցանէ վերամբարձեալ զինքն {ըստ} Հայկական առակին ի [կոկիւսոն] հայոց եւ ո՛չ առ երես

: Եթե աշխարհիկ լեզու Հայոց, յարդարեալ եւ մշակեալ {ըստ} պիտոյից աւուրցս, ունելոց էր զանունդ ռամկախօսութի

որ յուսահատութիւն յօժարին փոշիանալ հնախտութեամբ, {ըստ} որում նորն լեզու չէր կազմ եւ պատրաստ, ասացին հնա

իայնոյ անձին եւ այն ի նշանակեալ ժամ ու՝ որպէս թէ {ըստ} օրինակի առ հասարակ երկասիրութեանց՝ մարթ էր կազմ

հասարակ երկասիրութեանց՝ մարթ էր կազմ ել զլեզու, {ըստ} ամենայնի կազմ եւ պատրաստ եւ ընդ նմին դնել զայն ի

իտել չկամի. չեմք նաեւ յուշ ածեալ թէ պարտապան էաք {ըստ} բարոյական իրաւանց ոչ միայն զանձինս հոգալ, այլ եւ

ր առաջի հայկական զաւակաց, այլ թէ հետեւանքն չիցեն {ըստ} նպատակի հիմնողին, անդատապարտ է նա, եւ խիղճ մտաց

օդաբաղխությամբ, այլ զոհիւք եւ նուիրագործութեամբք {ըստ} պիտոյից հանգամանաց: Լուսաւորութիւն լուսաւորեալ ա

ի նախնումն բամբռամբ երգէին ի ցուցս..... {ըստ} ոմանց ապացոյց Համարին բանաստեղծական յօրինուածոց,

նդ յառաջ ի հնասիրաց առ ի զօշոտել զաչս հասարակաց: {Ըստ} մեզ Հայք իբրեւ ժողովուրդ ոչ պատմականք (իմա դու ի

եղծութիւնս, զորպիսիս առ այլս տեսանեմք, զի որպէս {ըստ} մեզ, սապէս ըստ լուսաւոր կարծեաց այլոց, աղբիւր բ

պիսիս առ այլս տեսանեմք, զի որպէս ըստ մեզ, սապէս {ըստ} լուսաւոր կարծեաց այլոց, աղբիւր բանաստեղծութեան ճ

, այնպիսի եւ պատմութիւն, եւ որպիսի պատմութիւնն, {ըստ} այնմ եւ բանաստեղծութիւն: Այլ այս ամենայն հողմոց

մի մեռեալ եւ փտեալ ի բառս հին հայախօսութեան, որք {ըստ} կարծեաց նոցա կարեն փոխանակել զամ ենայն ազգ գիտութ

պտուղ շատ տալ, թէ միայն մշակողք մշակ էին զսունկն {ըստ} արժանւոյն, այլ հաւանական է թէ միայն հեղինակք, թ

երբ եւ կարի հարկաւորն էր ի պահպանութիւն լեզուին, {ըստ} որում եւ ամ ենայն լեզու համարի մայրենի, եւ մեք զ

ռաջինն եթէ չէին քաղաքացիք բաւական կարգաւորել զայն {ըստ} օրինակի իրական դպրոցաց Եւրոպացւոց, լինէր գէթ նոր

ինքնին զփորձ առնուցու թէ ո՞րպէս աղջկունք նոցա օր {ըստ} օրէ սնանին եւ ուռճանան հոգւով, եւ թէ զի՞արդ կրթի

ատին մի բան ողորմութիւն՝ լրտես համարելով նորան. {ըստ} որում Պաւիա քաղաքի մօտ եղած պատերազմը դեռ չէին մո

ն, ուրեմն գերազանց է եւ ներկայ ամբողջ ժողովքից. {ըստ} որում, ասում է Լայենէզ, եթէ իւրաքանչիւր եպիսկոպ

այսինքն՝ աղքատութենից եւ հեզութենից, եւ տուեցին {ըստ} ամենայնի հակառակ ուղղութիւն։ Մի բանի համար միայն

տնիքը, որքան նորանց միմեանցից հեռացնելու համար. {ըստ} որում, իւրաքանչիւրքը եւս հաւատ չունենալով միմեան

ւդդականութիւնը, Եափոնիայն կը հետեւի Չինաստանին, {ըստ} որում՝ նորա կրօնի կենդրոնը այնտեղ էր։ Կսաւիէ չ'

անց հաւատից, քարոզում էին նորանց սուտ Աւետարան՝ {ըստ} ամենայնի յարմար հնդկաց ճաշակին՝ նորանց կամենալով

գլխաւորքն էին այս զանազան կրօնապաշտութենների, որ {ըստ} մեծի մասին աղճատեալ Բուդդականութիւն էր։ Սոքա մշտ

գնաց Յիսուսեանների անքրիստոնեայ խորամանկութեանը, {ըստ} որում նոցա հնարներով բանդ դրուեցաւ եւ մեռաւ մարտի

իշխանները, նկատելով Յիսուսեանների կարողութեան օր {ըստ} օրէ մեծանալը եւ երկիւղ կրելով, որ մի՛ գուցէ նոքա

իք չունէին նորան աշակերտել խորամանկութեան մասին, {ըստ} որում ինքեանք հեղինակ եւ վարդապետ էին խորամանկութ

գը, որ մահացնում էր կատարելութեան հասած ազգերը, {ըստ} ամենայնի յարմար էր այս երեխայ ազգին։ Յիսուսեանք

ների ձեռքով, կախւում էին նոցանից եւ գտանւում էին {ըստ} ամենայնի նոցա իշխանութեան տակ։ Շատ փոքր յանցանքի

նոցա իշխանութեան տակ։ Շատ փոքր յանցանքի համար, {ըստ} մեծի մասին նշանակուած էր մարմնական պատիժ, բայց մ

մ է նորան իւր անմատչելի սահմաններում՝ լինելով օր {ըստ} օրէ առաւել խորհրդական, առաւել անմռունչ։ Յիսուսե

ց գործերի ընթացքը, դուրս դրեցին Քաղաքական սկիզբն {ըստ} ամենայնի հակառակ Յիսուսեաններին, այսինքն՝ թագաւ

սուսեան աբեղայքը չէին կամենում երդմնազանց լինել, {ըստ} որում այլ խորհրդի վերայ էին, ինչպէս կը տեսանենք

լիէի բռնաւորական բնաւորութիւնը եւ խորամանկութիւնը {ըստ} ամենայնի համաձայն էին Կարգի բնաւորութեանը։ Յիսու

անակը։ Անհասկանալի կը թուի, թէ ինչո՞ւ համար {ըստ} երեւութին այնքան աննշան գիրքը՝ " Օգոստինոս " անո

ջնջէին իւրեանց հակառակորդքը։ Յանսէնի գիրը, ինքն {ըստ} ինքեան այնքան անմեղ, կարողացաւ լինել ահա՛ այս ցա

յ, նոքա վերջումը զետեղեցին քսան չորս անարգական, {ըստ} մեծի մասին՝ նոյնանշան, խօսքեր), որոնցով դատա

ի անունը։ Թղթեր եւս չէր կարելի գտանել նորա մօտ, {ըստ} որում Յիսուսեանք իւրեանց կանոնի զօրութենով, չէին

իէնի չարագործութեանը։ Ինքը՝ նախարար Շուազեօլը, {ըստ} ամենայնի հակառակ էր Յիսուսեաններին։ Նա քանի անգա

հանայութիւն, սրբոյ եկեղեցւոյ ՚ի սպասաւորութիւն, {ըստ} վկայութէան անձին իւրոյ եւ ամենայն ժողովրդէանս ",

, եւ եթէ մի սոսկական անձն քահանայ է դառնում, եւ {ըստ} վկայութէան անձին իւրոյ եւ ամենայն ժողովրդէանէ, ն

էս պատահում էր, որ իմ կոյր բախտից չէի կարողանում {ըստ} արժան այն պատրաստել դասս. իսկոյն վարժապետս բարկա

ւ ` քան ընտրովի պատգամաւորական ժողովի կերպարանք: {Ըստ} Կանոնադրութեան, պատգամաւորներն ընտրւում էին ազգի

կամ 12 տարի առաջ տրուած ֆիրմանի հիման վրայ, այլ {ըստ} իր ` պատրիարքի բարեհայեցողութեան, եւ անյապաղ սկս

` զանազան յապաւումներով ու յաւելումերով փոփոխելու {ըստ} կարելոյն Կանոնադրութիւնը եւ ի վերջոյ մուծելու նրա

ական ժողովի անդամների ընտրութիւն կայացաւ: Այժմ, {ըստ} նոր Կանոնադրութեան, նոյն ժողովը պէտք է բաղկանայ

նկախ, ընտրում է Կ. Պոլսի պատրիարք, բայց հիմա, {ըստ} նոր կանոնադրութեան, կենտրոնական քաղաքական ժողովը

կուսը եւս, այսինքն՝ ներգործական եւ կրաւորական, {ըստ} որում " любопытный " ասւում է եւ՛ մարդը, որ հարց

, զօրաց եւ այլն, երգերի զօրքերի ասելու տեղ։ {Ըստ} նախադրութիւնը, որ հին լեզուում սովորաբար վերջահո

լորովին անգործածական է։ Ժողովուրդը, շատ անգամ " {ըստ} քաջութեան " կամ " ըստ քաղցրութեան " ասելու տեղ,

։ Ժողովուրդը, շատ անգամ " ըստ քաջութեան " կամ " {ըստ} քաղցրութեան " ասելու տեղ, ասում է կամ լոկ " քաջո

այլն, իսկ թէ գործիականի մտքով չէ կարելի հականալ {ըստ} իր խնդրով, օրինակ " վկայքն պսակին ըստ ճգնութեանց

լի հականալ ըստ իր խնդրով, օրինակ " վկայքն պսակին {ըստ} ճգնութեանցն ", այն ժամանակ ըստ-ի խնդիր դարձած բա

կ " վկայքն պսակին ըստ ճգնութեանցն ", այն ժամանակ {ըստ} -ի խնդիր դարձած բառը առնում է սեռական հոլովով եւ ն

են իրենց ճգնութեան չափով " եւ այլն։ Մէկ խօսքով՝ {ըստ} -ը վերջահոլով տրականի խնդրով կենդանի լեզուի մէջ չէ

ն առարկաների մէջ, ուզենք չուզենք, պիտի ստիպվինք {ըստ} -ը ներս առնուլ, բայց եւ այնտեղ պարտք կայ մեր վրայ

ուցիչ էլ չունենայ։ Պ. Պռօշեանցը շատ է քշում այս {ըստ} -ը. " ըստ ժամանակին ներգործութեանց ", - գրում է ն

ունենայ։ Պ. Պռօշեանցը շատ է քշում այս ըստ-ը. " {ըստ} ժամանակին ներգործութեանց ", - գրում է նա, որ պար

ացելուց նախընթաց։ Բայց սորանից էլ լաւերը կան՝ " {ըստ} այլ եւ այլ ժամանակին հանգամանաց ", " թէ ըստ դիպա

՝ " ըստ այլ եւ այլ ժամանակին հանգամանաց ", " թէ {ըստ} դիպաց, թէ ըստ հանգամանաց եւ թէ ըստ այլ եւ այլ իր

այլ ժամանակին հանգամանաց ", " թէ ըստ դիպաց, թէ {ըստ} հանգամանաց եւ թէ ըստ այլ եւ այլ իրողութեանց ", "

անաց ", " թէ ըստ դիպաց, թէ ըստ հանգամանաց եւ թէ {ըստ} այլ եւ այլ իրողութեանց ", " ըստ պահանջման հանգամ

հանգամանաց եւ թէ ըստ այլ եւ այլ իրողութեանց ", " {ըստ} պահանջման հանգամանաց վիպասանութեան"։ Ասես թէ լո

ետ է կռվում. " կը քննեն, կը քաշքշեն, կը կրկտեն {ըստ} զանազան խելաց եւ իդէայից ")։ Միշտ ներելի է հին

եւ պէտք եղածից աւելի չառնելով։ Մենք ասացինք, որ {ըստ} -ը պիտի ստիպուենք ներս առնուլ, բայց՝ գիտական առա

ն աւելի կարճութեան եւ ճշտութեան համար, ապա թէ ոչ {ըստ} -ը ինքն իրեն այն նախադրութեանց կարգումն է, որ ժող

նք. իբրեւ քրիստոնեայ, եթէ ոչ նոյնպէս անտիկեան, {ըստ} որում առաջին երեք դարերում քրիստոնէութիւնը քաղաքա

լինիլ ի Քրիստոսէ, վասն եղբարց եւ ազգականաց իմոք {ըստ} մարմնոյ, որ են իսրայէլացիք " (թուղթ Պօղոսի առ Հ

ւ պայմաններով, - զարդ խաբեբայութեան, - որոնք թէեւ {ըստ} էութեան ոչինչ խորհուրդ կամ զօրութիւն չունին, բայ

ր պատշաճաւոր մատենագրութիւնը եւ լեզուն. ազգ ինքն {ըստ} ինքեան ազգ չէ, եթէ չունի լեզու։ Մեք տեսանում են

կն է, որ չափում է տարածութիւնը։ Տարածութիւնը {ըստ} ինքեան ոչ մեծ է եւ ոչ փոքր, մինչեւ որ մի ուրիշ՝

կարող յետ մնալ եւ աւերուել առանց միւսին։ Լեզուն {ըստ} ինքեան մի աման է, որով մարդը թափում է իր միտքը ի

ոգու կարողութիւնքը լիամասն կերպով լարելով։ Արդէն {ըստ} ինքեան արժանի է յարգութեան ամեն մարդ, որ առանց վ

որ լեզուն, հեղինակների գրչի տակ ճախարկուելով, կ' {ըստանայ} իւր այրական հասակը. մանաւանդ որ այժմ դեռ շատ բան

չէր թէեւ տաճարը, Բայց շատ ջերմեռանդ զոհեր, Միշտ {ըստանում} էր կուռքը: Ես ապրել լաւ գիտէի. Ո՞ւր ես իմ

արը, Բայց շատ ջերմեռանդ զոհեր, Միշտ {ըստանում} էր կուռքը: Ես ապրել լաւ գիտէի.

երում մարդ չսպանել բնաւին. Բայց գլխիդ գինն {ըստացել} եմ յառաջուց, Լսի՛ր, ուրեմն, այս իմ առաջար

սիրոյ պտուղներ, Մի ագահ մարդու զոհեր, Ով {ըստեղից} անց կենայ, Յիշի Սօսն ու Վարդիթեր ", որ շ

" Ահա սիրոյ պտուղներ, Մի ագահ մարդի զոհեր. Ով {ըստեղից} անց կենա Յիշի Սօսն ու Վարդիթեր"։ որ

կը տայ այդ կաւին, ցնծա՛յ: Փիլիսոփայութեանը {ըստինքեան} գրեթէ երեք ճիւղ է բաժանւում, տրամաբանութիւն, բն

երեւոյթին կարծուի նորմուծութիւնք, այնուամենայնիւ {ըստինքեան} եւ էականապէս ուրիշ բան չեն, եթէ ոչ հին շինուածքն

նի գործողութիւնը (процесс) մեր փիլիսոփայի համար {ըստինքեան} ոչինչ արժէք չունի եւ թէ նա (Հեգելը) դորա հակառա

... ճօճանակներն ու ճեռերը ածեցին (եր. 19). {ըստօնց} ձենը տէրտէրի ձենին կոխեց, ոչով բան չէր կարում իմ

այ. քա՛, խիզա՛ն, էս ի՛նչ կրակ ա, ամօթ չունի՞ն {ըստօնք}. ինչ բերաններից դուրս ա գալի քցում են, փառք աստ

շտպանք հին հայախօսութեան, եւ ասասցեն մաքուր խղճմ {ըտանօք}, թէ ո՞վ ոք [ի հայկականս ընկերութենէ] կարէ զայն ա

. էս հո մենակ մեզ համար չի՞. սաղ աշխարհքի օրէնքն {ըտենց} ա. դու քու բարութիւնիցն ես տանում, աբարանցին էլ

կան ղաւուրմէն անի ոչ, բրդին հո, էլ հեսաբ չկայ. {ըտով} էլ չեն կշտանում մողնեցիք, իրանց երեխեքն էլ քշերն

ռաքայլ Մխիթարեան համախոհի մը տարիներով Փարիզի մէջ {ըրած} անառակութիւնները տեղերովն ու վկայութիւններովը ու

ր աչաց առջեւը, տներուն մէջ ելնել մտնելով, իրենց {ըրած} անզգամութեանց մանրամասն նկարագրութիւնն ընենք:

իւն մը չունիք եղեր: Հայոց եկեղեցին Բաբկէնին {ըրածը} տարուէ տարի նորոգելէն շատոնց դադրեցաւ, իսկ Մխիթա

լուն իրաւամբ, ելաւ բանադրեց զարհամարհողս եւ աղեկ {ըրաւ}, իրաւամբ ըրաւ. այն ատենին համար իր պարտքն էր,

ելաւ բանադրեց զարհամարհողս եւ աղեկ ըրաւ, իրաւամբ {ըրաւ}. այն ատենին համար իր պարտքն էր, չըներ նէ, շատե

ց. - " Զայս արարէք առ իմոյ յիշատակի ըսելով, ի՞նչ {ըրաւ} Քրիստոս"։ Պատասխ[անի]. " Հրաման եւ իշխանութիւն

Բայց ինչո՞ւ մեր նպատակէն շեղելով՝ ուխտերնուս դէմ {ըրինք}. մեր գրութեան հիմը եւ միտքը դատել կամ պատասխան տ

ղբայրնիս ուրանալէն կամ սպանելէն դադրեցանք եւ ուխտ {ըրինք} ՝ այսուհետեւ ձեր ծիծաղելի վէճերուն զոհ չըլլալու,