Մ. Նալբանդեանի աշխատանքների համաբարբառը և յաճախային բառարանը

ատմում են, թէ այդ մարդը ունի մի քանի՝ {ցախ} աւելով հաւաքած կողմնակից մարդիկ, որ ար

չէ տանջել մեզ, երբէք չենք ցաւած, երբ {ցախաւելով} հաւաքած իմաստակները հեռի յարգից " Հիւսի

յուսիսային լայնության 47 աստիճանից պիտի {ցած} իջանենք դեպի հասարակածը մինչեւ տասն եւ

նչեւ 105 աստիճան երկայնության, դարձյալ {ցած} իջանելով դեպի այրեցած գոտին մինչեւ 6 աս

ծանք պարոնը, ասելով, թե չէ պիտո զենքը {ցած} դնե, մինչեւ որ Ֆրանսիսկոս Երկրորդը անձ

խորոված ուտելու համար: Վանքի սարից որ {ցած} ես գնում դէպի աջ, վանքից կէս վերստ հեռ

ան տակ ձգել նորա թերթերը, որովհետեւ նա {ցած} է ամենայն կրիտիկայից, բայց Պ. Իսահակե

ւնել եմ մոլորակի տեղ, որ եթէ այս անգամ {ցած} գնայ հորիզոնից ու միւս անգամ չերեւի, ա

չում, բայց չէ մնում վերեւումը, իսկոյն {ցած} է գալիս, այդպէս եւս բարկացող բէգզադէնե

բներից առաւել ծերունին ասաց իւր ընկերին {ցած} ձայնով, որ ես, թէպէտեւ մօտ էի կանգնած

ում ենք ընդդէմ բարոյականութեան։ Այդ մի {ցած} զրպարտութիւն է, - վեր առեցի ես: -

ոգի եւ, պատահելով ջրերի ( ուրեմն աւելի {ցած} աստիճանի ջերմութեան, որովհետեւ աւելի մ

ւաքուէին մի անօթի մէջ, որ դրուէր աւելի {ցած} ջերմութեամբ շրջակայքում, եթէ այդ անօթը

աշիւը. մնացորդ ապրանքը յետ է ընդունում {ցած} գնով, չէ տալիս երիտասարդի վարձը եւ պակ

ղծ է հասարակութիւնը: Թատրոնի դուռի մօտ {ցած} է դնում դէմքից այն դիմակը, որ աշխարհի

հար, Դու Պառնասի աստուածները {ցած} բերեցիր Հովուաց պար։ Մի՛ մո

ԵՎԱՐՔ 18 փետ. 1855 ամի Արեւը {ցած} խոնարհում է կամաց-կամաց, Կեանքս

իմացայ, որ մի տեղում Ռուսի Աթոռը {Ցած} է դրած ուրիշներից եւ ո՛չ առաջին,

ք էր դարձել: Կամաց-կամաց վերեւից {ցած} գընալով ` Հըպատակաց սիրտն ըսկըսաւ

եսնէ - Յոյս, յոյս, գլխից մինչեւ {ցած} ` Վերջումը մահ է գրած:

ն Վեհ Հայերի գերեզման Քո ժայռից ես {ցած} իջայ Ուստի հերոսն մեր Վահան։

դ հոյակապ, Բլրի գագաթից իջանում է {ցած} ։ Ուրախ ու փայլուն դէմքով մօ

ործ են դնում մնալ V դարումը եւ ամենեւին {ցած} չ'գալ այս դարուցը։ Ուրեմն ի՞նչպէս պիտո

ետ հաւասար է իւր մտքումը, Փարպեցին շատ {ցած} է նորանից։ Եւ հետեւում է, որ ոճերի ամ

ն ժամանակումը, բարձրահայաց գիտությունը {ցած} իջանելով յուր վեհանիստ աթոռից, պարզ եւ

ը։ Բայց պետք չէ մոռնալ, որ Մեծ Վահանը {ցած} չդրեց զէնքը, մինչեւ որ յարգել տուեց Պա

.. փռնգաց բարձր ձայնով: Բոլոր դեւերը {ցած} ձայնով աղաղակեցին - ապրի՛ք. իսկ Բրուսս

տքին մօտ չորս ոսկեզօծ կոտոշներով դեւերը {ցած} դրեցին իւրեանց ուսի վերայից ասորու սրած

սաց պ. Մարկոսը, արաղը խմելուց յետոյ, {ցած} դնելով բաժակը: - Խօսենք, եղբա՛յր

ձեզ երգել այնպիսի բաներ, ուր շատ կային {ցած} խազեր, այդ կարող է, վնասակար լինել ձե

եմ. ես ինքս բաւական նեղութիւն զգում եմ {ցած} խազեր երգելու ժամանակ, վասն որոյ իրաւո

թերիս միջից Յուլիա Պաստրանայի պատկերը, {ցած} իջայ պատից նորա բակը եւ որովհետեւ միշտ

խոհարանն էր գնում, կայծակի արագութենով {ցած} վազեց սանդուղքներից եւ մօրը ուղարկեց խօ

նուշակը վեր կացաւ տեղից, ճրագ վառեց եւ {ցած} թողեց պատուհանների սպիտակ կը տաւեայ վար

վերայ փոքր մնաց, որ Մանուշակը ձէռքիցը {ցած} ձգէր հօր վերարկուն: - Ես այսօր, - շ

որ նորա ներկայութիւնը խափանարկու էր ինձ {ցած} իջանելու այստեղ պարսպի վերայով: Բաւակա

նաց փողոցի միւս ծայրը, որ ես կարողացայ {ցած} իջանել պարտէզը: Մանուշակը մի փոքր հ

րը մերկ էին մինչեւ մէջքերը իսկ մէջքերից {ցած}, հագած էին մի սպիտակ փրփուրի նման անթա

անը: Այս խօսքերի վերայ Վարդ-խաթունը {ցած} դրեց ձեռքից ջրի շիշը, բայց նորա կատաղո

նիքը, թէեւ չնայելով Աղուանեանց Մկրտիչի {ցած} եւ ստորաքարշ բնութեան կամ առաւել լաւ աս

արդէն հասկացել էր Մխիթարը, թէ ո՛րպիսի {ցած} դրութեան մէջ էր իւր ազգը իմացական մասին

ով ամենայն իրաւունք աշխարհի երեսին, որ {ցած} էր միայն Աստուծոյ իրաւունքից, երբէք հա

ենից։ Եւ ո՛չ միայն Մխիթարեանք, որ շատ {ցած} են իւրեանց գիտութեամբ եւ ուսումնականութ

ենք չ'արհամարհել հասարակաց կարծիքով շատ {ցած} ճանաչուած գործը, եւ ո՛չ վախենալ շատ բա

նը թագաւորի հետ խօսելու ժամանակ յանկարծ {ցած} ձգեց ձեռքից թաշկինակը։ Հենրիկոսը խոնար

բնական երեւոյթը նկատուած է շատ անգամ եւ {ցած} տեղերում, շատ անգամ ծառերի ճիւղերը լու

ւորապէս 20°) միմիայն 800 ոտնաչափ աւելի {ցած} է, քան թէ Արարատինը, լինելով 14100 ոտ

հասկանում ենք հասարակ ժողովուրդը) շա՛տ {ցած} է հայոց ազգի բարոյականութիւնից: Մենք կ

ւով գործ կատարել, անտարակոյս այն սիւնը {ցած} կը գլորուէր, իւրեանց կանգնելը սիւնի նմ

սա, այլ երկու աստիճան տակաւին սորանից {ցած} լինէր մի հասարակաց լեզու, գլուխս քարը

կ եւ գեղեցիկ ոսկի խաչը բարձրանում էր եւ {ցածանում} էր նորա շնչառութեան հետ միասին: Դու

: Այսպիսի խայտառակող մի նամակ կարող էր {ցածացնել} պ. Յովնաթանեանցի պատիւը նորա ընտանիքի

սով ԴԷմքն է սքողում սարսափած, Ոտքերն ` {ցածի} թեւերով, Միջիններով մնացած Ծխում արցու

շինութիւնը բնական կերպով պիտի յառաջանայ {ցածից} ՝ հիմքից. այդ հիմքը է հասարակ ժողովուր

կամ անզօրութիւնը, նորա բարձրանալը կամ {ցածնալը} կապուած է այն նիւթերի շատութեան կամ սակ

րդի Եղիազարու, որդւոյ Ահարոնի քահանայի {ցածոյց} զսրտմտութիւն իմ յորդւոցն Իսրայէլի... ա

աշխատում էր յանձն առնուլ ամենայն տեսակ {ցածութիւն}, շողոքորթել ազգի թեթեւամիտ եւ կարճատես

կողմից այդպիսի կարծիք տալը իմ մասին մեծ {ցածութիւն} է: Իմ համար ոչինչ է այդ պարոնի բարեկամ

րով. բայց իւր գեղեցիկ բնաւորութեամբ եւ {ցածուն} համեստութեամբ կարողանում էր այդ թերութի

ձ ուղարկած հանրագիտական բառարանի նմուշը {ցածր} է ամենայն միջակությունից. այդ գիտե եւ

ւնն է քաղաքակրթության եւ լուսավորության {ցածր} աստիճանի, որի վրա գտնվում են այդ կրոնն

կայողը կամ նա, ով լռում է, իրավունքով {ցածր} է, քան թէ նա, ով գիշերները չի քնում,

նքի գինը Նախիջեւանի մէջ բարձրանում է եւ {ցածրանում} է ` նայելով եւրոպական վաճառական ընկերու

մասին, որ նորա բարձր անունը կարողանան {ցածցնել} ։ Լսելով այս բոլորը՝ Ղազարը քաջ պատ

, նյութ եւ սնունդ դնել հայկական չոր ու {ցամաք} դպրության մեջ, եւ, ինչպես մի կողմից լ

գալոյ ձմեռան, մինչդեռ կայ մնայ ինձ ընդ {ցամաք}, այն է ՚ի վերայ լերանց կատարել առաւել

եւ գիշեր կոծելոյ ընդ ալիս: Ելեալ ի {ցամաք}, ի Մեսսինա քաղաք Սիկիլիոյ, գոգցես անշ

իսպառ թողեալ զշոգենաւն, ելի ի Գէնուա ի {ցամաք}, ուստի ընդ երկաթուղին գնացի մինչեւ ՚ի

ապարհորդութենէ ընդ ծով, ելի ի Գէնուա ի {ցամաք} եւ անտի երկաթուղով գնացի մինչեւ ՚ի ստոր

ուստը. Սովոր են միշտ այնպիսիքը՝ {ցամաք} հողի երեսին Քնել հանգիստ գլուխը դ

ս մարդիկը, վաճառականների նման, ծով ու {ցամաք} ման են գալիս՝ իրենց մտքի խորհուրդը երկ

ործելու համար։ Սոցա քարոզիչքը, ծով եւ {ցամաք} ոտի տակ առած, հողմի թեւերով թռչում էին

նալով թափառական քարոզչից, կամենում էին {ցամաք} հանել նորան առաջին անմարդաբնակ կղզու վե

ից յաղթութեան ձիթենին, եւ երկար չոր ու {ցամաք} վիճաբանութենից յետոյ հարկադրեցին նորանց

ծ բնական ճամփով աճելով աճում էր, բոլոր {ցամաքահողը} մինչեւ վիզը թաղուել էր ստրկութեան մէջ:

իուց եւ այն օրից մինչեւ այսօր, մինչդեռ {ցամաքահողը} ազատութիւն գտնելով եւ կորցնելով հոգին բ

սիային, այսինքն երբ ոտք կոխեմ եվրոպյան {ցամաքահողի} վրա, այն ժամանակ կգրեմ քեզ դարձյալ եւ

առաջին ֆրանսիական յեղափոխութեան մրրիկը {ցամաքահողի} մէջ այնքան դէպքեր պատճառելով անվնաս անց

նոյն ինքը Ֆրանսիան, Գերմանիոյ եւ բոլոր {ցամաքահողի}, իրաւամբ համարուած լուսատու ճրագը:

սոփայութեան արդիւնք է. ճիզուիթները կամ {ցամաքահողի} բնակիչները ընդունակ չէին այդ բանին: Ստ

այն սատուրնալիային, որի հեղեղները մայր {ցամաքի} վրա ներկայացուցչական սիստեմի ( de facto

նաւ, անցանելով Սինոպի առաջեւից, նստաւ {ցամաքի} վերայ: Երբ մի այլ նաւից օգնութիւն ստան

ըրակիդ Անոյշ բախտից դու հրճուես, Չի՛ {ցամաքի} աղբիւրդ վճիտ, - Յար օրհնուա՜ծ դու լինե

սրբութիւնը, որով, անտարակոյս, որպէս {ցամաքի} վերայ ման էր գալիս նա, ասաց թէ քեզ ոչի

անն եւ զսեռականն՝ [զզուին եւ նողկտան, {ցամաքին} եւ չորանան հոգւով], զգեցցեն զայնքան գէ

րպեսզի իմ միտքը լիովին զարգացնեմ: Մայր {ցամաքից} ֆիզիկապես մեկուսացած Անգլիան ( անկասկած

ռչում ես, Մեչուխեչա, Ծովերից ու {ցամաքից} քեզ արգելք չկայ. Մեռուցիր ժամանա

իստեմը զարգացել է մի քիչ վաղ, քան մայր {ցամաքում} - դա դեռ ոչինչ չի նշանակում: Միջին դար

եական կայսրության փլատակների վրա, մայր {ցամաքում} առաջացան մի շարք սահմանադրական պետությո

մեզիմեն աղեկներին հրաւէր, երկրորդում ` {ցամաքում} բնակուողներին, իսկ երրորդում ` որոնք ծ

խռովութեան յոգիս եղէ ապաստան եւ մինչեւ {ցայժմ} չստացեալ զպատասխանին, ի մեծի տրտմութեա

. զարմանք են զի ոչ ոք 'ի նոցանէ իշխեաց {ցայժմ} ախոյեան ելանել ընդդէմ իմ յետ բազում անգ

որդի եդեալ ի վերայ իմ զանուն, թէպէտ եւ {ցայն} վայր չունէր նա ինձ ուսուցեալ զիմն, եւ

2 Ըստ զօրութեան օրինացն, որովհետեւ {ցայն} վայր չունէի ես զարձակուրդ ի հասարակական

ջանաց ամենայն հնարիւք յառաջ վարել զայն {ցայն} աստիճան, մինչեւ յանձն էառ անցանել 'ի կ

նուիրականն, իսկ նորն առ նոսա աղճատեալ {ցայն} վայր, զի դժուար էր ականջաց լսել զխժալո

ք են եւ քարոզք ինքեանք պատուելի հնասէրք {ցայն} վայր, զի որ եւ է Հայ ուրախութեամբ գնել

: Իսկ միւսն, ո՞վ հիւանդութեանս մտաց, {ցայն} վայր յետնեալ գտաւ ի ճշմարտութենէ առ անձ

սով մտանելոյ ի հոգեւոր կոչումն, չունիմ {ցայս} վայր ժամանակի, այսինքն ի 24 ամեայ իմու

այլ ամենայն ձեռնարկս զհնդկական խնդրոյ, {ցայս} վայր ժամանակի: Ի սոյն կէտ տեղեկացե

ունէր օրէնսգէտն այն անշուշտ նեղսրտեալ, {ցայս} վայր պահէ առ ինքն զթուղթն, այլ ի վաղիւ

է չիցէ տեղւոյս արժան, զորաց ի հաuարակի {ցայս} վայր խօսեցայ, ՚ի մասնաւորի պարզաբանել

րք գոգցես ի չորեքտասանիցն սկսեալ մինչեւ {ցայս} վայր, յորում նոր ուրեմն բնութիւն ինքնի

եան [դրութեան] Ազգիս: Ասասցեն՝ որ ինչ {ցայս} վայր հեղինակք ըստ առաջնոցն շաւղաց, [իբ

նք այս են զի պատուելի հեղինակքդ այդոքիկ {ցայս} վայր ժամանակի ո՛չ մարթացեալ ճանաչել զլո

կելի՛ ճշմարտութիւն]:: Ոչ կարացեալ {ցայս} վայր իմաստնոց հայոց՝ շօշափել զհետին չք

Առ ի վկայութեամբ հաստատելոյ զասացեալսն {ցայս} վայը, ո՛չ աւելորդ համարիմք քերել հարեւ

րեւելոյ, սկսեալ ի հիմնարկութենէ ուխտին {ցայս} վայր, երեւեցան հոյակապ հայերենագէտք,

իցի խուց եւ լսողն դուժ: Մատենագիրք մեր {ցայս} վայր ժամանակի թողին լքին զայս, թէպէտ ե

արեւանցի ի սկզբանէ ծաղկման լեզուին մինչ {ցայս} վայր, մնա դեռ մեզ յիշել աստանօր զազգայ

թեանն, եւ թէ առողջ դատողութեամբ, գտաւ {ցայս} վայր պտղաւէտ եւ օգտակար եւ րստ այսոցիկ

ասէր օրագրին Սինկափորայ, զի ոչ կարացաք {ցայս} վայր ժամանակի ճանաչել զնպատակ նորա: Օր

, թէ կարէր արդեօք տանել զայս ամենայն. {ցայս} վայր իւրաքանչիւր ոք յընթերցողաց ճառիս ք

այն Հրէաստան, սկսեալ 'ի Գալիլեէ մինչեւ {ցայսր} " ( Ղուկ., գլ. ԻԳ., համ. 5)։ "

վասն ձեր որդեկին եւ կարելի է որ մինչեւ {ցայսօր} ասած էլ լինի, միայն ես իմանալով ձեր ան

ու զպատասխանի, այլ յօրէ յայմանէ մինչեւ {ցայսօր} չէ ունեցեալ իմ ի կողմանէ նոյն հոգեւոր կ

այնր ինձ լինելոյ: 8 Յօրէ անտի մինչ {ցայսօր} չունելով զոչինչ բաւականութիւն ի կողմանէ

ն, ոչ ումեք յայտնի եղեւ ինչ եւ ոչ զկնի {ցայսօր} ժամանակի: Երրորդ, թէ պատգամաւորքն

զի օծանէիք, վասնորոյ մնացեալ է մինչեւ {ցայսօր} ժամանակի առանց օծման: Ի նորումս ի ք

ւ հիվանդանոցի: Զայս ամենայն հրիտակս {ցայսօր} ժամանակի չէ մեր ստացեալ, կա՛մ 'ի պատճա

ն ազգի մերոյ եւ բարեպաշտ կտակողացն, որ {ցայսօր} մնայ անկատար 'ի վաթսուն եւ 'ի հինգ ամաց

դռները հասուցիք: Դո՛ւք էք, որ մինչեւ {ցայսօր} չկշտացաք մեր արիւնը ծծելէն... Ձեզ

, նաեւ հաւատքի Խախտեցին նոքա մինչ {ցայսօր} իսպառ։ Սոցա գործերը չէր մեզ

, որովհետեւ նորա հիմնադրութենից մինչեւ {ցայսօր}, նորա վերայ ներգործող անձինքը միշտ անհ

յդ բոլորը արել է սա. իւր կեանքը մինչեւ {ցայսօր} զեխութեան եւ շուայտութեան մէջ է անցկացր

մեծ պաշտօնը: Ցաւալին այն է, որ մինչեւ {ցայսօր} շարունակում է իւր վարպետութիւնը, իւր ա

, ուր եւ վախճանեցաւ իսկ։ Եւ ահա մինչեւ {ցայսօր} անդ բնակին աշակերտքն նորա, թո՛ղ եւ զայ

գիտակցութեան, զի առ ասիականս որպէս եւ {ցայսօր} իսկ՝ պաշտելի է աւանդութիւնդ զվերաբերել

ինքեանք ուսումնականք՝ թէ զի՞նչ մինչեւ {ցայսօր} ուսեալ է դոցա ի հին մատենագրութենէ, տո

յ: Զսոյն զայս Խոսրով գիտէաք մեք մինչեւ {ցայսօր} ՝ ընկեր Ընձակայ, ընդ որում գնացեալ էր

Ահա գլխավորաբար ի սկզբանէ անտի, որ ինչ {ցայսօր} հեղինակք մեր եւ նոցին հեղինակութիւնք,

ր ընկերը, հաւասարապէս լցուցել է մինչեւ {ցայսօր} իւր սպասաւորութեան չափը եւ պայմանը:

", " յօրէ անտի իւր հաստատութեան մինչեւ {ցայսօր} "։ Չպիտի մոռանալ, որ այդ նախդիրները կ

ր խոստանում է մեզ: Անցեալ տարում դուրս {ցայտեց} առաջին անգամ Հայերի համար Հիւսիսային փա

կոյն սրեց իւր լեզուն նորա վերայ, դուրս {ցայտեց} իւր սրտի միջի ոխակալութիւնները, որ ուն

մութիւնից. " Եւ Սուրբն Յովսէփ հարցանէր {ցայրն} Աստուծոյ Ղեւոնդ, թէ գիտեմ, թէ հասեալ

ւս նույն ողբի զանազան հատվածները ցիր ու {ցան} ՝ դարձյալ վերագրվում են Աբրահամու Խոստո

տեղից ստացած նամակներս ընկած են ցիր ու {ցան}, որոնց շատերը մինչեւ այսօր անպատասխանի

րը արժանի են ուշադրութեան, ըստ որում՝ {ցան} ու ցիր բոլոր գրքի մէջ տարածուած մտքերը

անն ոյժ՝ որ յամրի պահէր զազգն, ցիր ու {ցան} գնաց ի չորս կողմունս աշխարհի ի մշտնջենա

յօժարակամ տարագիր գնալով իւր աշխարհից, {ցան} ու ցիր է լինում դէպի երկրի չորս կողմերը

ր մարմնեղէն կատարելութիւնքը, որ ցիր ու {ցան} երեւում են առանձին առանձին կենդանական ե

: Ազգն մեր անտէր եւ անխնամ, ցիր եւ {ցան} ընդ համատարած մակերեւոյթ երկրի քամէ զմր

նոր լեզուի հետ, հարկաւոր է այս ցիր ու {ցան} ճապաղ ընկած ձեւերը կարելի սկզբունքների

մինը: Թողում եմ բոլոր դաշտի մէջ ցիր ու {ցան} ընկած, թէ աւերակներից մնացած եւ թէ սար

ց փթեցան, շատ հողեր գիտենք, որ ցիր ու {ցան} եղան, որոնց անունն անգամ մոռցուած է այ

ր ձգեցին անարգութեան: Մոխիր {ցանած} գլխիս վերայ ` Ես քաղաքից փախայ աղ

ի արդարոց. Վճիտ ի սէր՝ Զոր {ցանգ} եւ Գիր պատուիրէ, Հրեշտակն մեր

Ի մենացեալն Գրընել՝ Ուր եղբայր {ցանգ} ինձ մնայր, Ուր սուրբ էին մուտ եւ

զի՞ է քեզ, ասեմ ցկոյսն, համակիլ {Ցանգ} ի թախիծ, եւ ուստի՞ քեզ վարակիլ Յ

ռս... Միայն թէ յազես, Յոր {ցանգ} ըղձամ ես..................

դրախտին երգի վարդենւոյն՝ Սոխակին {ցանգ} մեղեդի աղու "... Նա դարձեալ, թէ

Դնէ զձիւն որպէս զասր եւ զմէգ որպէս փոշի {ցանեաց}: Արկանէ զսառն որպէս պատառոտ առաջի ցրտո

անում մարտի սկզբին: Պետք է այդ սերմերը {ցանել} երկու շաբաթ առաջ այն օրից, որից հետո,

որ դու լավ բացատրես, թե ինչպես պետք է {ցանել}, գլխավորը՝ պետք է խոր փորել, 1/2 արշ

արշին հեռավորության վրա մեկը մյուսից: {Ցանել} ապրիլի սկզբին, երբ այլեւս առավոտյան սա

րաբերում. իմ գլխավոր նպատակն է՝ շաքար {ցանել} մեկ քառակուսի սաժենի վրա, որպեսզի հնար

կարողանար ապահովել: Նա չէ կարող աւելի {ցանել}, որովհետեւ ոյժ չունի, եւ եթէ ունենար

պտուղը, ո՞չ ապաքէն կրկնապատիկ կը սկսի {ցանել}, կրկնապատիկ հնձել: Ո՞չ ապաքէն դաշտերը

րը վարելու եւ հերկելու, զուր տեղը սերմ {ցանել} չոր ու մացառոտ երկրի վերայ, կամ ապառաժ

ց թուլացած մարդու երեսին եւ ջո՛ւր անգամ {ցանել} չհամարձակուեցաւ՝ մարդերից վախելով։ Դա

կէս մի ի հուր դատեալ եւ կէս մի մատնեալ {ցանել} բանտարգելութիւն: Եթէ գրուածք մերայոցն

նորադարձերին խոստովանելուց յառաջ մոխիր {ցանել} գլխների վերայ, որ ստացած էր կովի թրիքի

ել իւրեան ( Մանուշակը) մի կերպով գլխից {ցանելու}. պատճառ, Մանուշակը մտածում էր, թէ յա

ւթեան սերմանքը Հայոց ազգի անդաստանի մէջ {ցանելու} գործի դառնար. պատճառ, որ մշակած լեզու

եմ եւ լուադեղ ( персидская ромашка) կը {ցանեմ} նորա չորս կողմը, որ միջատները չհամարձա

ղարկի Կարպ Մակարովիչի անունով, որպեսզի {ցանեն} Դոնի ափում գտնվող նրա այգում: Ինչ վերա

է. տալ չգիտէ, պահանջել սորված է. չի {ցաներ}, հնձելը արդարութեամբ կը պահանջէ։ Ուրի

Եւ դաշնակն հրաշաձայն {Ցաներեւոյթս} սրովբէից Օրհներգուաց երգակից

երիտասարդքը ազատ են մայիսին, որովհետեւ {ցանը} վերջացած է, իսկ խոտհնձի ժամանակը յունի

ով դէպի Մօրէա։ Մի քանի ժամանակ մնաց նա {Ցանթէ} կղզումը, ուր կամք ունէր սկզբումը բոլոր

ար։ Այս հիմքի վերայ դուրս եկաւ Մխիթարը {Ցանթէ} կղզուց եւ 1703 թ. հասաւ Մօդոն կամ Մօթո

սէս, որ արդարեւ մինչ դեռ էր ի մարմնի՝ {ցանկ} երկնային զօրացն էր քաղաքակից. ո՞չ ապաք

զայս, մանաւանդ զի հաւատամ, թէ առաւելն {ցանկալի} է ազգին կենդանութիւն իմ, եթէ ոչ վասն ի

դարձ ընդունումը, կարող է հասցնել միայն {ցանկալի} արդյունքի: Ինքնին հասկանալի է, որ այդ

, որ գործ ունիք մի քանի պարոնների հետ. {ցանկալի} էր մեզ իմանալ այդ պարոնների անունները,

արո՛ղ է յառաջացնել մի այդպիսի տղայի մէջ {ցանկալի} հետեւանքը: Այս աչքով նայելով այս ծ

աններ, գործարաններ եւ ամենայն բան, որ {ցանկալի} էր նոցա, իւրեանց ծախքով, ամենեքեան առ

բանը վերջացնում են օրըստօրէ: Հոգով չափ {ցանկալի} էր, որ այդ գեղեցիկ սովորութիւնը այնքան

ւն: Ահա՛ այն ուսումնարանը, որի լինելը {ցանկալի} եւ հոգով չափ փափագելի էր մեր ամեններիս

աւերակներից եւ կը հասնենք մեր հոգով չափ {ցանկալի} նպատակին, որ է կանգնեցնել այդ նուիրակա

յաստան լուսաւորել եւ այլն, եւ այլն ": {Ցանկալի} էր լսել Պ. Իսահակեանցից, թէ այդ բարի

տեւ այն պարոնի խնդրած դպրոցները նոյնպէս {ցանկալի} են ինձ, որպէս եւ ամենայն ճշմարիտ ազգաս

ով: Շատ եւ շատ ցաւելի է նոցա վիճակը եւ {ցանկալի} էր, որ ազգը մի փոքր կարեկից լինէր նոցա

այսպիսի տղայական եւ պատուամոլ գործից: {Ցանկալի} էր իմանալ՝ ինչ է դոցա արածը, որ ապօթէ

ւ ի կէտ մահուանս եւ յետ ելանելոյ ի տեղի {ցանկալի} տեսութեան արարչիդ իմոյ եւ արա արժանի մտ

թիւն, տուեալ յիշխանութիւն առաջնորդաց: {Ցանկալի} էր մեզ գիտել, ի՞ւ արդեօք տարբերին սկզբ

ասցնել նոր լեզուի մշակութիւնը դէպի նորա {ցանկալի} նպատակը։ Մեր ընդդիմախօսքը, օրագիր հրա

տրուած, յիշում է "ըստ այլոց պոռնկանոց"։ {Ցանկալի} էր իմանալ՝ ո՞յք են այդ "այլքը", որ հնոց

Ի ՄԱՀՈՒԱՆ ԱՌԹԻՒ I. Այո՛, հոգով չափ {ցանկալի} էր մեզ, մեր գրչի միջնորդութեամբ, աւետ

եց իւր երկրպագութիւնը ու ժպիտը: - {Ցանկալի} էր ինձ իմանալ, - շարունակեց սատանան,

նձ հարկաւոր չեն քո շարադրութիւնքը, այլ {ցանկալի} է իմանալ, ինչպէ՛ս վերջացաւ այն խռովութ

աջեւը գովել մարդերի խելք ու միտքը... {ցանկալի} էր իմանալ, թէ ե՛րբ զօրեղ էր մարդու խել

ն խօսքն է հրաւիրել իմ փեսան, որի երեսը {ցանկալի} չէր ինձ տեսանել: - Այո՛, այդ է իմ

. ցաւում եմ մանաւանդ, որովհետեւ երբէք {ցանկալի} չէր ինձ գործ ուենալ ձեր հետ: Չգիտեմ,

րիորդ Թիւթիւնճի-Օղլու Մ... Հոգուս {ցանկալի}. Աղքատի ձեռքով ուղարկած նամակդ կարդ

Հարկաւոր եղաւ մտածել դէպի սուրբ տեղերը {ցանկալի} ճանապարհորդութեան մասին։ Իգնատիոսը կար

, այսինքն՝ փոփոխուեցաւ այնպէս, ինչպէս {ցանկալի} էր Յիսուսեաններին, որ գրէր հեղինակը,

նոցից: Մնամ ձեր Յիշատակարաններին {ցանկալի} սպասող Ա. Ա. Ե...: Ի 10

ռել է Սօսը, Վարդիթերը եւ սիրու կրակը, {ցանկալի} էր, որ կատաստրօֆը ունենար աւելի բնական

թէ այն մարդը յանցանք է գործել։ Եթէ {ցանկալի} եւ հոգով չափ ցանկալի է նոր լեզուի համազ

է գործել։ Եթէ ցանկալի եւ հոգով չափ {ցանկալի} է նոր լեզուի համազգային միութիւնը, ապա

րունդի սկեպտիկեան ուղղութիւնը: Մեզ շատ {ցանկալի} էր իմանալ, թէ այդ երկնային եւ փրկարար

ռել է Սօսը, Վարդիթերը եւ սիրու կրակը, {ցանկալի} էր մեզ, որ աւելի բնական շրջանակի մէջ տ

քը, - թեթեւ ապացոյց չէ: Հոգով չափ {ցանկալի} էր, որ մեր բնագէտ եղրայրակիցքը աշխատու

կ, այնպիսուն ասելիք չունինք: Եթէ {ցանկալի} եւ հոգով լափ ցանկալի է նոր լեզուի համազ

չունինք: Եթէ ցանկալի եւ հոգով լափ {ցանկալի} է նոր լեզուի համազգային միութիւնը, ապա

ի առողջ կտոր, եւ այս է նորա միտքը, թէ {ցանկալի} է, որ ամէն գրագէտ իր երկրում եղած, մե

էր մեզ կարողութիւն... Ազնիւ մարդուն {ցանկալի} է ընդհանուրի օգուտը. բացառութիւնը ընդհ

տօն առ Արքունի դրան եւ փուլթացեալ դիմ ի {ցանկալին} միայնակեցութիւն, Հոգւով կամելով ոգւոց

ւցանել, միայն ի սրտէ եւ յանկեղծ հոգւոյ {ցանկալով} ձերոյին հայրութեան զբարեբաստիկ կեանս,

եծարու Տի՛կին, Ներքոյ ստորագրեալս, {ցանկալով} այց ելանել եւ խօսիլ ընդ ձեզ, ի մասին հ

ակ գրել, ուստի եւ վերջացնում եմ գիրս, {ցանկալով} քեզ ու քո ընտանիքին առ ի սրտե ամեն բարի

ւ, մնացէք բարեաւ մինչեւ ցմիւս նամակս: {Ցանկալով} ձեզ ողջութիւն եւ յաջողութիւն՝ մնամ Ձեզ

մ են եւ մա՛նաւանդ՝ կերակրի, խմիչքի եւ {ցանկականի} համբերութեան մէջ։ Իսկ Հայոց աշխարհի աղ

ներգործութիւնքը, հոգեբանական ախտերը, {ցանկականի} եւ սիրու, գիտակցաբար մինչեւ անձնազոհու

նչափահաս աղջիկների աւերանքը բնաւ երբեք {ցանկականի} կամ սիրու բնական հետեւանք չեն, այլ մե

միտ եղիր: Ես ողջ եւ առողջ եմ, նոյնպէս {ցանկամ}, որ դուք ալ ողջ լինիք: Մեր բոլոր ընտա

յ լինել ՚ի մշտական յարգութեան իմ առ Ձեզ {ցանկամ} մնալ նովին ազգասէր պարոնացդ միշտ

արեալ յարգութեան եւ մտերմութեան, որովք {ցանկամ} մնալ արգոյ հայրենակցիդ ` խ. ծ. Միք

մ, զհաւաստիս անկեղծ յարգութեանս, որով {ցանկամ} մնալ արգոյ պարոնիդ խ. ծ. Մ. Նալբ

ս վերջացնելուց յետոյ ես ասացի նրան, կը {ցանկամ} որ, ինչպէս դուք իմս, նոյնպէս եւ ես գի

իմ անկեղծ յարգութեանս հաւաստիքը, որով {ցանկամ} մնալ ամենահպատակ Տէառնդ Հրամա

լ իմ անկեղծ յարգութեան հաւաստիքը, որով {ցանկամ} մնալ Արգոյ պարոնիդ խ. ծ. Մ. Նալ

գտանիմք համայնովք յողջութեան վիճակի եւ {ցանկամք} զի եւ դուք ի նոյնպիսին մշտնջենաւորեսջիք

դ լի կշռով զպատշաճ պատասխանին: Լսել {ցանկամք} ի խորախոհիցդ այդոցիկ, թէ զինչ վարձ ուն

ակնով մուճակը։ Ինչո՞ւ համար պիտի {ցանկայ} Աղքատ մարդը այս կեանքին, Չո

Ոչինչ աւելի լաւ կառավարութիւն չէր պիտոյ {ցանկանալ} Հայերի համար, եթէ այդ ընտրութիւնքը միշ

կ կեանք: Մեր ազգը վաղուց մոռացել է {ցանկանալ}. այո՛, նա ունեցել է եւ ունի այս զգացո

ր նորա մտքով եւս չէ անցել: Մեզ մնում է {ցանկանալ} այդ աստուածատուր գաղափարին, իսկ թէ չյա

կատաղի նախանձը հարկադրել էին Սկայորդուն {ցանկանալ} թէ՛ " Հիւսիսափայլի " վերջանալուն եւ թէ՛

ել էր այնպէս, որ առաւել լաւ չէր կարելի {ցանկանալ}... Այս խօսքերը խօսելով, Մանթուխ

նից: " Որ հայիցի ի կին մարդ, առի {ցանկանալոյ} նմա, անդէն շնացաւ ընդ նմա, ի սրտի իւր

. " ամենայն որ հայի ՚ի կին մարդ, առ ի {ցանկանալոյ}, անդէն շնացաւ ընդ նմա ՚ի սրտի իւրում "

48. Ամենայն որ հայի 'ի կին մարդ առ 'ի {ցանկանալոյ} նմա, անդէն շնացաւ ընդ նմա 'ի սրտի իւրո

տար Միքայել Նալբանդյանից Դիմում {Ցանկանալով}, որպես ազատ ունկնդիր, դասախոսություն

համար պատրաստ կանգնած կամ մինչ ի մահ: {Ցանկանալով} Ձեզ ամեն ողջություն, մնամ գերապատիվ բա

Մեծարո՛ւ տիկին Ի ներքոյ ստորագրեալս {ցանկանալով} այց ելանել եւ խօսիլ ընդ Ձեզ, ըստ պաշտօ

կարողացավ նրա հանճարը լիովին գնահատել: {Ցանկանալով} ամեն գնով որեւէ պարբերական հրատարակությ

այսերական կոչված վագր, բայց զգուշացա, {ցանկանալով} իմանալ, թե ինչպիսի գնահատության կարժան

նախ եւ յառաջ ինքը կը հրապարակէ նորան՝ {ցանկանալով} աւելի կատարելութեան մէջ տեսանել իմ արժա

ատ յաղթահարուած հին լեզուից, եւ նմանել {ցանկանալով} մեծ Հայաստանի լեզուին, շատ անգամ մէջ խ

անակ Յունաց Մանուէլ կայսրը, շատ եւ շատ {ցանկանալով} Հայոց եկեղեցու՝ Յունաց հետ միաւորութեա

հեղինակին։ Առողջ բանականութիւնը, {ցանկանալով} մարդկային ազգի օրէ օր աւելի յառաջադիմու

րայ, ուր հանել էր նորան ճեմարանը, այլ {ցանկանալով} աւելի եւս յառաջ գնալ իւր ասպարէզի մէջ՝

- պատասխանեց պ. Շաքարեանցը մեքենաբար, {ցանկանալով} մոռանալ անցած գնացածը: - Քո պատրաս

ժանգը նստել է ձեր ուղեղի վերայ: Երբեք {ցանկանալու} չէի այդպիսի հարստութեան: - Դուք չա

նոր մարդկութեան մէջ: Մի՞թէ հեղինակը կը {ցանկանայ}, որ մեր ազգը դուրս մնար այդ պատնէշից.

հումեանցի առատութիւնը, այս պատճառով կը {ցանկանայ}, որ ինքը հասուցանէ, դու պառաւ կին ես

Ձեր Յիշատակարանի մէջ գրուին: Ես կը {ցանկանայի}, որ ամեն հոգեւորականք, որոնք որ աբեղա

ես այլ տեսակ կը խօսիմ քո հետ, միայն կը {ցանկանայի}, որ հասկանայիր իմ ասածները... -

դ հրովարտակը, ուստի կարծում եմ, որ կը {ցանկանային} կարդալ որպէս բնագրի հաւատարիմ պատճէնը,

որ Թիֆլիզի Հայքը օրինաւոր թէատրոնի մէջ {ցանկանային} տեսանել իւրեանց մայրենի լեզուով խաղարկո

, որ մեր ազգակիցքը Մոսկուայի պէս տեղում {ցանկանային} տարին մի քանի անգամ քանի մի բան տեսանել

արաւոր մարդիկ, որ ուրախութեամբ սրտի կը {ցանկանային} մասնակից լինել մի այդպիսի ընկերութեան:

, հասկանալով իրաց կարգի փոփոխութիւնը, {ցանկանային} մշակել Հայկական անշէն անապատը եւ անմահա

ն մեր սրտի անկեղծ շնորհակալութիւնը։ Կը {ցանկանայինք}, որ օգտակար լինէին նորան մեր բարեմիտ փ

համարում, յանդգնաբար հրատարակելով: Կը {ցանկանայինք} իմանալ, թէ ժողովրդի մոլորութեան պատճառ

այտնի է, որ Յիշատակարան ես գրում եւ կը {ցանկանայիր} իմանալ, որեւիցէ անսովոր բան: Այս երկո

ուելի առողջամիտ ազգակից, գիտեմ, որ կը {ցանկանայիր} իմանալ որեւիցէ մէկ նորութիւն, եթէ վաղո

է վազէ։ Այստեղ նա միջոց չունի, թէ եւ {ցանկանար}, յետ դառնալ այնքան հեռի, տասն եւ չորս

արգմանչութեամբ): Ինձ ասաց, որ շատ կը {ցանկանար} լսել մի Հայոց երգ, փորձելու համար, թէ

ատանին չտալ իմ կնոջը խօսելու վարձ, մի՛ {ցանկանար} իմ անբախտութեանը: Վարդ-խաթուն քոյր

ր ժամանակ է, որ ես եւ պարոն Նազարյանցն {ցանկանում} էինք դուրս տալ մի հայկական օրագիր, աշխ

ասելուն եւս գիտեք եւ հասկանում եք: {Ցանկանում} եմ Ձեզ հոգվով եւ սրտով առողջություն, ե

անի ազգային ժառանգության մասին: Ինչպես {ցանկանում} էիք, ահավասիկ, առաջին սուրհանդակով,

ործ կատարել, ամենայն մաքրությամբ հոգու {ցանկանում} ենք այնպիսուն կատարյալ հաջողություն եւ

հասարակությունը չհավանի սորան, ուրեմն {ցանկանում} ենք ամենայն հաջողություն մի այլ մարդ ըն

ան եւ հայտնության գալիք տոները: Ի սրտե {ցանկանում} եմ նրանց բոլորին ամենայն բարիք: Սե

ի աստիճան ստանալու համար. ի բոլոր սրտե {ցանկանում} եմ նրան հաջողություն ո՛չ միայն քննությո

մբ, կասկածի կայծ է գցում իմ մեջ. չե՞ն {ցանկանում} արդյոք նրանք եւ ա՛յդ փողերը քամու բերան

, դու ինձ ասում էիր, թե Ռ. Պատկանյանը {ցանկանում} է ինչ որ թերթ հրատարակել. ի՞նչ է, սկս

ոլսի հայ երեսփոխանական ընդհանուր ժողովը {ցանկանում} էր վճռական միջոցներ ձեռնարկել այդ թվերը

արկած ողջույնի համար: Նրանցից առաջինին {ցանկանում} եմ լիակատար առողջություն, եթե տենդից դ

բոլորովին չի ապաքինվել, իսկ երկրորդին {ցանկանում} եմ, որ ամբիոնն ստանա: Այժմ որտե՞ղ է ծ

եղբոր կատարած վարժությունների համար եւ {ցանկանում} եմ նրան լիակատար հաջողություն: Շնորհակ

[վայի] ոստիկ[անական] թերթիկի սրբագրիչ: {Ցանկանում} էր խցկվել թատրոն, իհարկե նրան առաջ տան

անցած ծննդյան տարեդարձը. ամբողջ հոգով {ցանկանում} եմ նրան երկար տարիներ տոնել այդ օրը: Ս

ոնք բոլորը ողջ-առողջ են, որը եւ քեզ եմ {ցանկանում}: Փառք աստծո, ես նույնպես առողջ եմ

ւնքների համար. սեղմում եմ նրա ձեռքը եւ {ցանկանում} եմ, որ լինի առողջ, ուրախ եւ երջանիկ:

հարցնում եմ ոչ թե դրա համար, այլ միայն {ցանկանում} եմ իմանալ նրա առողջության մասին եւ թե՝

վարտեմ այդ խնդիրը՝ այնպես ինչպես ես եմ {ցանկանում} ավարտել՝ ոչ մի տեղ չեմ գրի, բացի, իհ

": Զանազան գավառների մարդիկ, եթե իրոք {ցանկանում} են նոր լեզուն բարձրացնել ժողովրդի բարոյ

մն չորեքշաբթի էլ կգաս, եթե պ. Եղյանցը {ցանկանում} է ինձ տեսնել, ապա, հավանորեն, հնարավ

իան առանց կատակի զբաղվի դրանով, եթե չի {ցանկանում} մի օր նորից այնպիսի վիճակի մեջ ընկնել,

որ սկսել է հետաքրքրվել Գրիշայով, բայց {ցանկանում} եմ, որպեսզի այդ լոկ խոսքով չլինի, այլ

քննություններով, հաջողություն եմ նրան {ցանկանում} եւ առողջություն: Քո Միշել 88. Ղ

յան համար, որին համակրում եմ եւ ի սրտե {ցանկանում} ամենայն հաջողություն: Երբ դու գնաս

այսինքն, ուրիշ խոսքով, նրանք բարի են {ցանկանում} պարտատիրոջը եւ թույլ են տալիս նրան վճար

նրան իմ բարեւը, ի սրտե հաջողություն եմ {ցանկանում} նրան իր գործերում: Հաղորդի՛ր իմ բար

ղ այդ կրկնել, դա այն պատճառով, որ չեմ {ցանկանում}, որպեսզի մեր ընտանեկան գործերի մասին ի

ազգային գործի յառաջադիմութեանը։ Այո՛, {ցանկանում} էի երբեմն երբեմն տեղեկութիւնք տալ այդ պ

ւ յաւիտենական երջանկութիւն: Ո՞վ չէ {ցանկանում} վայելել այս երանութիւնը, բայց ով որ կա

ացի ձանձրոյթից եւ տխրութենից, որին չեմ {ցանկանում} հաղորդել իմ ընթերցողքը կամ բարեկամքը,

րդիկ, որ անարգանք էին մարդկութեան, որ {ցանկանում} էին հասանել հերոստրատեան պարծանքի եւ յի

նակ բան. նա գործում է հրաշքներ, նորան {ցանկանում} են ստանալ, ամենայն տեղից յառաջանում են

, ամենեւին անարժան է նորան: Հոգով չափ {ցանկանում} ենք, որ արգոյ հեղինակը իւր մտքի ծնունդ

է հրապարակական շնորհակալութիւնը, որոնց {ցանկանում} ենք նոյնպէս ամենայն յաջողութիւն եւ յառա

ris, M. Tuysuzian. Ամենայն հոգով {ցանկանում} ենք, որ մեր ազգային եղբայրակիցների մէջ

բաժին: Եւ ոչ միայն այսչափ, այլեւ չենք {ցանկանում}, որ այդ դիւախորհուրդ մարդիկը գովէին մե

վ եւ ցանկութեամբ, ինչպէս երբեմն Մովսէս {ցանկանում} էր հանել Աստուծոյ ժողովուրդը աւետեաց եր

կիցը դնում էր մեր վերայ, եւ հոգւով չափ {ցանկանում} եմ, որ մի բարի հետեւանք ունենայ այս հր

ան մի բան լինելը, իւր հոգու մէջ սաստիկ {ցանկանում} էր միաւորուիլ եւ խաղաղութիւն առնել ( Յո

ամենայն բանը կատարուած, որոնց փափագով {ցանկանում} էր նա: Մեք գիտէինք, որ մի այդպիսի

ամարեցինք մի երկու բառ խօսել, մանաւանդ {ցանկանում} էինք, որ մի փոքր յարատեւէ նորա ուրախու

թեան սխալները: Ամենայն յաջողութիւն {ցանկանում} ենք պարոնին այս նոր ասպարէզի մէջ եւ հաւ

լինելով բաների կարգը, ի հարկէ ոչ ոք չէ {ցանկանում} հանդէս գալ թատրոնաբեմի վերայ, քանի որ

ոչ ոք նորա Տխրադիտակ երեսը. {Ցանկանում} է կեանքից պրծնել Ու հետեւել օրհասի

գինի, Նուագարան ու տաղեր. Ամենայն ոք {ցանկանում} էր Լինել նորան բարեկամ. Ամենայն ժամ նո

քան, այլեւ յայտնում ենք, որ բնաւ չենք {ցանկանում} այն տեսակ սքանչելի հայկաբանութեան, որի

ցողը կամ հասկացողը, նա չէ մտածում. նա {ցանկանում} է միայն, որ գրքի ճակատումը տպած լինի ի

աղկապող պատմական շղթան, պ. Նազարյանցը {ցանկանում} է որոշ իմաստով վերականգնել հին հայկական

ովրդական լեզվի երկրպագու, ամբողջ հոգով {ցանկանում} ենք հարգելի պրոֆեսորին լրիվ հաջողությու

մեան Նոր Հայախօսութեան հանդէսը։ Այո՛, {ցանկանում} ենք առաւել ժողովրդացած տեսանել նորա լեզ

նել գերապատիւ հեղինակը, որին հոգով չափ {ցանկանում} ենք կարողութիւն եւ յաջողութիւն ապագայ ա

եծարէիր ինձ "։ Սորանում ի՞նչ բանի չէին {ցանկանում} դոքա, արծաթ եւ ոսկի, որ թէ ես մի ունե

ասաց սատանան, արդեօք այն պատճառով, թէ {ցանկանում} էր նոր-նոր եւ զանազան ծանօթութիւնք ստան

ութիւն ասես յայտնում է իւր ազգի մասին, {ցանկանում} է, որ ազգը լուսաւորուի, որ բան ուսանի

միայն նորա համար, որ օդով ամենայն բան {ցանկանում} է, ամենայն բարեխիղճ մարդու հետ համաձայ

- ասաց Մահտեսի Թովմասը, - ահա նոքա եւս {ցանկանում} են լսել, Մարիամս եւս հեռի չէ փախչելու

ստիպում են մեզ այլապէս ընթանալ, քան թէ {ցանկանում} էինք: - Մարդը կորուսանում է իւր ար

իւթիւնճի-օղլուն, - ես շատ ուրախ եմ, եւ {ցանկանում} էի միշտ միասին լինել ձեր հետ, եւ խօսել

խառն եղանակներում դուրս գայ, թէեւ շատ {ցանկանում} էր: - Ուրեմն, Մանուշակ, լոյս արա

ել միմեանց համար: Ես իմ կողմից. սիրով {ցանկանում} եմ ամուսնանալ քո հետ, եւ եթէ դու եւս զ

ր էր նորա խիղճը, եւ հոգու յօժարութենով {ցանկանում} էր ամուսնանալ Շահումեանցի հետ, ոչ այն

մար գտանելով նորան իմ սրտին եւ հոգուն, {ցանկանում} էի, որ այս երկու սիրող սրտերը կապուէին

տրամադրութեամբ։ Մեք ամենայն հոգով {ցանկանում} էինք մեր ազգի կրօնական միութեանը, ուստ

անալի ազդեցութիւն։ Մի կողմից նա սաստիկ {ցանկանում} էր, որ ծեծուի, միւս կողմից՝ լաւ հասկ

ղան Գեներալի ընտրութեանը։ Ամենայն մարդ {ցանկանում} էր, որ Իգնատիոսը լինի։ Նա երկար ժաման

էր ինչպէս կամենում էր ինքը, կամ ինչպէս {ցանկանում} էր Պապականութեան սիրտը, թէ գրուած լինէ

, յայտնեց նորանց, թէ Պապը եւ թագաւորը {ցանկանում} էին տեսանել Յիսուսեան աբեղաները Փարիզի

բոլոր հասարակութեանը։ Նոքա երբէք չէին {ցանկանում} ունենալ մի այնպիսի զարհուրելի թշնամի,

ացնել եւ Լուդովիկոս XIVին, թէ Պապը շատ {ցանկանում} էր, որ թագաւորը ընդունէր այս կոնդակը,

մանակ միտքը բերեց նորան եւ յայտնեց, որ {ցանկանում} է տեսանել, բայց Հ. Լետիլիէ հակառակուե

Աստուծոյ առաջեւը. նա գիտէ, որ ես բարի {ցանկանում} էի Հռովմէական եկեղեցուն եւ Ֆրանսիային "

մի փոքր մտածել: Եթէ մէք ստուգապէս {ցանկանում} ենք ազգի յառաջադիմութեան, ապա ուրեմն պ

էին կարդալ հայերէն։ Հոգով եւ սրտով {ցանկանում} ենք, որ ամենայն ծնող, փոխանակ մի խաղա

ան էր յառաջուց: Յոյս ունինք եւ կը {ցանկանք} նոյնպէս, որ հասարակութեան քաջալերական

մարդ, արժանի է, որ միմիայն ազգին բարի {ցանկացած} լինելու պատճառով, համարուի ազգասէր:

ա եղանակը հայկական չէ: Անտարակոյս, նա {ցանկացած} էր լսել մի այնպիսի երաժշտութիւն, որից

եմն իբրեւ Սուրբ, եւ վերջապէս հասաւ իւր {ցանկացած} նպատակին։ Պաւլոս III Պապը իւր կոնդակով

այնքան անմեղ, կարողացաւ լինել ահա՛ այս {ցանկացած} պատճառը։ Յանսէն եպիսկոպոս էր Հօլլա

րանից յարմար միջոց կարող չէր գտանել իւր {ցանկացածը} յառաջ տանելու: Ատեան կոչեց վերակացուին

: Ուսանողի կյանքի պոեզիան բաղկացած է՝ {ցանկացածի} պես ապրելուն արգելակող միջոցների դեմ մղ

ը անգամ չկայ այստեղ, որովհետեւ եթէ իւր {ցանկացածին} չհասնի, չպիտի գործէ: Այս առեւտուր է.

յց Կսաւիէն չ'յաջողեցաւ հասանել իւր սրտի {ցանկացածին}. նա հիւանդացաւ յանկարծ հարինքով եւ մեռ

իկ գործի ճակատը կենդանի մարդերի անունով {ցանկացայ} պսակել եւ այս խորհուրդով ձեզ ընծայեցի:

իծաղեցայ նորա վերան, Փորս վեր-վեր {ցանկացաւ}. Գինու մառան կոկորդիցս Յանկա

գրութեան զՄերուժանն Արծրունի, որ թագին {ցանկացեալ} պատուոյ՝ հաճոյանալ նկրտի Շապհոյ Պարսից

ն թշնամի, այլ բուն բարեկամ, ըստ որում {ցանկացել} էիր ազատուած տեսանել նորան ամենայն պակա

, մանաւանդ, հանդէս տալով այդ խնդրին, {ցանկացել} եմ զգալի կացուցանել մեր ազգին այդ նորա

րը, գիտէ, որ ես լաւութիւն եւ բարի՛ եմ {ցանկացել} ամեն մի մարդու, գիտէ, որ այդ իմ սուրբ

րածը ուրիշին օրինակ դառնայ. ես միմիայն {ցանկացել} եմ, որ այս վիպասանութիւնը եւ Յիսուսեան

ես լոկ քաղաքացի եւ որպես լոկ ազգի օգտին {ցանկացող}, առանց այն պատճառի, թե հասարակության

եր կողմից, որպէս ազգի օգտին ճշմարտապէս {ցանկացող}, անպատմելի ուրախ ենք, որ ժողովրդական

այն, իւր ազգի օգտին եւ յառաջադիմութեան {ցանկացող}, Հայ մարդը։ Շատ չունի Հայաստանը այսպի

բ, եւ կամ իբրեւ այր ո՛չ ուսումնասէր եւ {ցանկացող} լոկ ուսման եւ ո՛չ իբրեւ ինքնացեալ ուսու

ն դարմանում է նոցա վէրքերը եւ, բռնելով {ցանկացողի} ձեռքից, հանում է ցեխից եւ ապականութենի

քարոզող վարդապետութիւնը, որ մեծ լինել {ցանկացողին} խրատում է ամէնից փոքր լինել, այն վարդա

լ քաղաքների համար՝ եօթն եւ կէս մանէթ: {Ցանկացողքը} ստանալ այս օրագիրը կարող են՝ իւրեանց խ

եան Կարգի ուղղութեանը, որի անդամ լինել {ցանկացողքը} շատ տարիներով պիտոյ է փորձուէին, վասնո

ռուսական ընկերության կենտրոնական դեպոյի {ցանկի} մեջ զետեղված է տնտեսական սերմերի կարգու

ատեն իրագործել ա՛յն անդրդուելի հոգով եւ {ցանկութեամբ}, ինչպէս երբեմն Մովսէս ցանկանում էր հան

կազմուիլ կամ փոխուիլ մի անհատի կամ խմբի {ցանկութեամբ} եւ կամքով. Լեզուն, որպէս ամբողջ ազգի

ի թէ ընդունելոց իցէ զիս յայն, համաձայն {ցանկութեան} իմոյ, ընկալցի, իսկ թէ մերժելոց, քան

թէ գիտութեամբ հասարակութեան եւ համակամ {ցանկութեան} ազգին վերջացաւ գործն եւ թէ ինքն էառ զհա

աշխարհի երեսին ամենայն բան լինում է մեր {ցանկութեան} հակառակ, եւ ինչ բան աւելի պահպանես, ա

ակալութիւն այդ ուսանողներին նոցա գովանի {ցանկութեան} համար եւ թէատրոնական բեմից դաստիարակել

րիճի պէս գործ կատարեցինք եւ մեր դարաւոր {ցանկութեան}, վերջապէս, հասանք: - Ի՛նչ շինեց

բա՛ց ընկեա՛ զախտ արծաթին եւ որ զոսկւոյն {ցանկութեան}, Որք զքեզ յանել ի գուբ կարթեալ զհ

լինելը բոլորովին մի կո՛ղմ թողած, լո՛կ {ցանկութեան} պատճառով նայե՛լը կատարուած շնութեան հետ

եան հետ հաւասարեց՝ ասելով, թէ որ մէկը {ցանկութեան} պատճառով նայի կին մարդու վերայ, արդէն

Ներսէհ անուն, միաբանեալ 'ի խընդիր բարի {ցանկութեան}, ընդ որս եւ հաւանեալ եւ այլ արք ճշմարտ

խառնակութիւն, մտքերի մրրիկ, յոյսի եւ {ցանկութեան} ալեկօծութիւն, ախտերի ամբոխմունք զարհու

եւ Վարդիթերին, որ չպիտի հասնէին իրենց {ցանկութեան}, միեւնոյն վիճակախօսքն են դուրս գալիս,

նշանաբան դնում: Եւ երբ ամէնքն էլ իրենց {ցանկութեան} հասած էին, մորմից խայթուած աղջիկը առող

եւ ոչ մասնաւորապէս այս կամ այն հոգեկան {ցանկութեան} ։ Ուստի ամենայն իրաւունքով հարցնում

ճառաւ եւ այլն: Ինչ որ վերաբերւում է իմ {ցանկութեանը} եւ դպրոցների որպիսութեանը, Պ. Իսահակե

ը տպագրութեամբ՝ հանգուցելու խորհրդին եւ {ցանկութեանը} համեմատ։  Հայոց գերեզմանատունը

ով վերջապէս իւր այսքան տարիներով յղացած {ցանկութեանը}, խելքը թռցնում էր ուրախութենից: Երկու

ծահոգի խնամածութեան տակ եւ վերջապէս իւր {ցանկութեանը} համաձայն ուղարկուեցաւ նոյն թշնամիների ձ

մենայն ինչ մի խօսքով շատ յարմար էր Պապի {ցանկութեանը} եւ հանգամանքների պահանջողութեանը, վասն

անել, բայց Հ. Լետիլիէ հակառակուեց այս {ցանկութեանը} եւ ասաց թագաւորին. " Եթէ Կարդինալը այս

ա սորանով հասած թող ճանաչեն իւրեանց այդ {ցանկութեանը}, եւ թէ աղբիւրը պիղծ էր մեր աչքումը, ո

ց, եւ սովին ստրկասցի անբնական կամաց եւ {ցանկութեանց} նոցա, ուսանելով ընդ նմին լռելեայն, եթ

, բռնացեալ, ո՛չ միայն ի վերայ կամաց եւ {ցանկութեանց} ազգին, այլեւ ի վերայ գոյից եւ ընչից նո

էս ձեր նախնի մայրերը աշխատում էին: Ձեր {ցանկութենից} եւ աշխատութենից կախւում է ծաղկեցնել եւ

մեծ կախարդը, վաղուց դրել էր իմ մէջ մի {ցանկութիւն} ՝ Տօըր եւ Վինդզօրը տեսանելու, իսկ սորա

կերութիւն ", այնպէս, որ անդամ լինելու {ցանկութիւն} ունեցող Հայը վճարէ ամենայն տարի երեք մա

թէ գիր գրելու։ Վերջացնում եմ նամակս եւ {ցանկութիւն} չունիմ միւս անգամ ձեռք առնուլ այդ գիրքը

։ Այդ անհնարին մի բան է եւ չկատարուելու {ցանկութիւն}: - Չենք ասում բոլորը, բայց պիտի

ացաւ ընդ նմա ՚ի սրտի իւրում ": Եթէ լոկ {ցանկութիւն}, որ դեռ ի սահմանի մտաց եւ կամաց դատապա

նկիւնում եւ դառնում է ազգասէր, ինչ լաւ {ցանկութիւն} ասես յայտնում է իւր ազգի մասին, ցանկան

ղտնիքը, առանց յայտնելու շահաստացութեան {ցանկութիւն}: Պիտոյ է նոյնպէս յիշել այստեղ եւ Նիկոլ

լու, հրամայել էր նորան յայտնել ինձ իւր {ցանկութիւնը}: Ինչեւիցէ, հրամայեցի ծառայիս ընդունել

այդ պատճառով եւս չեմ կարող լցուցանել քո {ցանկութիւնը}: Միայն այսքան կարող եմ ասել քեզ, որ ե

ը, ինչքան հասանելու էին մահկանացուների {ցանկութիւնը}, եւ ՄԵՐ անընդհատ հոգաբարձութիւնը այդ մ

թող լինի նա. ես կատարեցի ահա նորա սրտի {ցանկութիւնը}, ըստ որում, նորա խօսքերից երեւում է,

արապել, բայց երանի թէ կատարել էի սրտիս {ցանկութիւնը}: Մինչ այս խորհրդի վերայ էի, չգիտեմ՝

ն անունով հարկադրւում ես կատարել այս իմ {ցանկութիւնը} ՝ իմ պատիւը ժողովրդի աչքումը պահելու հա

րդու, գիտէ, որ այդ իմ սուրբ եւ մաքուր {ցանկութիւնը} պատճառ է եղել իմ հալածանքին անիրաւ եւ բ

: Ուշ է զարթել այս ծերունու մէջ գրելու {ցանկութիւնը}, եւ Եղիշէն իւր խորին ծերութեան մէջ Ֆրա

հասարակաց խօսակցութեան նիւթ, բայց մեր {ցանկութիւնը} այն է, որ այդ առարկայի վերայ ամուլ շատ

գտի եւ շահաստացութեան քամակից, եթէ մեր {ցանկութիւնը} լինէր սուրբ համարել ամենայն հնար, որ ձ

: Չենք կարծում, թէ Պ. Խուդաբաշեւի {ցանկութիւնը} եղած լինի ընկնել Հայ մատենագրերի կարգը

նա ուղղակի ցոյց էր տալիս իւր առ ի սրտէ {ցանկութիւնը} ՝ ուղղափառ եկեղեցու հետ միաւորուելու,

ւնը թելադրում էր նորան վրէժ, նորա միակ {ցանկութիւնը} էր, որ ուսուցիչք կորուսանեն իւրեանց ամ

ալիս եւ աջ ու ձախ բրդում։ Մեր ամենամեծ {ցանկութիւնը} այն է միայն, որ միւս օրագիրքը, հեղինա

գմանել մի գիրք, նա կատարում է իւր սրտի {ցանկութիւնը} ։ Բայց՝ ի՞նչ խորհրդով, օգուտը ի՞նչ է

մ եմ համեմատաբար: Այո՛, կատարելութեան {ցանկութիւնը} մի գեղեցիկ առաքինութիւն է եւ եթէ դուք ա

Հայոց երգը, ես խոստացայ լցուցանել նորա {ցանկութիւնը}: Մի փոքր նստելուց եւ քաղաքի որպիսութեա

ւմ եւ դիպուածներում, ուր հարկ չկայ իւր {ցանկութիւնը} իսկոյն գործով ապացուցանելու: Ի՛նչ մի դ

տողութիւնը, եթէ քո իմ հետ ամուսնանալու {ցանկութիւնը} շարժուած չէ իմ անունով, հարստութենով,

- Հանգի՜ստ կացիր, քուրիկ, կը լցնեմ քո {ցանկութիւնը}, որքան կարող եմ, կը հաղորդեմ քեզ այդ

զատութիւնը, կամ, ազատութեան վերամբարձ {ցանկութիւնը}, որով միայն մարդը, որպէս բանական էակ

քո գլխի վերայ։ Գնա՛ լցուցանել քո պիղծ {ցանկութիւնը}, իսկ ես կը մնամ այստեղ՝ այս սառն ջրի

բայց վերահաս մահը արգելք եղաւ նորան իւր {ցանկութիւնը} կատարելու։ Պապական Աթոռը զանազան վէճեր

հրաժեշտ հարկ համարեց ընդունել հասարակաց {ցանկութիւնը} եւ թոյլ տալ, որ ժողովքը լինի։ Բայց զո

ւի քահանայական կանոնը, եւ կատարուի այս {ցանկութիւնը} առանց յետաձգութեան ( ulteriori dilation

դական, առաւել անմռունչ։ Յիսուսեանների {ցանկութիւնը} իրագործուեցաւ. երեւեցաւ մի Տէրութիւն՝

ապա թէ ո՛չ թող չ'լինի ")։ Պարլամենտի {ցանկութիւնը} եւս այդ էր։ Յիսուսեանների կանոնադրութի

ր բռնուած Յիսուսեանք չ'յայտնէին իւրեանց {ցանկութիւնը}, թէ ինչ կացութիւն էին որոշում իւրեանց

սկզբում, հաշուի առնելով ազգի ընդհանուր {ցանկութիւնը} եւ աչքի առաջ ունենալով Երուսաղէմի աւանդ

ակ փորձելով, ճանաչեցինք այդ հնամոլների {ցանկութիւնը}, որ կամենում են, թէ մեք նորանց արհամա

յիշի՜ր ինձ: Եթէ սիրոյ բոցով վառուած {Ցանկութիւնից} կենսահուր Ոտներըդ վեր բարձրացրած Որոնո

կապէ նորա բերանը: Հրամերես, միայն քո {ցանկութիւնն} էր պակաս այդ բանի համար: Սպասի՛ր,

նք ուզում միմիայն այն պատճառով, որ մեր {ցանկութիւնն} է այս գործի մէջ այնպիսի փաստեր եւ օրինա

րագրի գործակցութենից: Շատ անգամ սաստիկ {ցանկութիւնքը} ձգում են մարդս մի ջլային թուլութեան մէջ

ւմ են նորա մէջ միւս հոգեկան քաղցերը կամ {ցանկութիւնքը}, որոնց շատը դեռ անծանօթ եւս են շատ միլ

կ եթե քաղաքը, որի մեջ ծնած եմ, միաբան {ցանկությամբ} խնդրե մեզանից, ազգի անունով հանձն առնո

, Քեզ ընդարձակ նամակ գրելու իմ բուռն {ցանկությամբ} հանդերձ, մեծադիր թղթի ուղղակի սովի պատ

ւ իմ գործի վերջանալը: Թեեւ ես ուժեղ {ցանկություն} ունեի թաքցնելու Ձեզնից այն զգացմունքը,

գործ կատարե, հույս ունիմ, որ կատարվի {ցանկությունդ}: Շուտով կստանաս ինձանից մի այլ գիր

ր տպելու, կրկին անգամ զորացավ մեր սրտի {ցանկությունը}, եւ սկսեցինք հետեւել այս գործին, որ մ

ամար եղած թե չեղած միեւնույն է: Մեր {ցանկությունը} այն է, որ կարողանանք ժողովրդին մոտեցնե

, որ Ձեր աշխատությունը կպսակե մեր սրտի {ցանկությունը}, եւ դա հավիտենական արձան կլինի մեր անկ

է եւ մասամբ նրա համար, որ կատարեմ ձեր {ցանկությունը} ՝ " ավելի շատ գրել ": Ոչ ոքի չեմ տեսնո

ւմն ու տառապանքը: Ահա իմ կարծիքը եւ իմ {ցանկությունը} հրեաների վերաբերմամբ: Ահա այն ամենը

Հուսով եմ, որ այս անգամ կբավարարես իմ {ցանկությունը}: Ստացե՞լ է արդյոք Հայրապետյանը նամա

բան։ Ահա եղբայր, իմ միակ խնդիրս եւ {ցանկությունս}. Փարիզում ես կարող եմ ապրել 800 մանեթո

տնիր նրան եւ իմ անկեղծ շնորհավորանքը եւ {ցանկությունս}, որ նա որքան կարելի է շատ տարիներ ուրա

ւ այդ գծերի յուրաքանչյուր հատման կետում {ցանում} են մեկական սերմ։ 12 12 12 12 12 12 12

տեղ Մանրիկօն իւր բարեկամների օգնութեամբ {ցանուցիր} է առնում կոմսի զինուորքը եւ ձեռք է բերո

իւն: Սեւ սեւ ամպերն առ փոքր փոքր սկսան {ցանուցիր} լինել: Արեգակը դուրս գալով ամպերի տակի

քել է եւ, տպելով խոշոր տառերով, այլեւ {ցանցառ} տողերով, կազմել է մի հաստլիկ գիրք, որ

նը Բնութեան հետ պինդ կապով, {Ցանցառ} միստիկի բաժնածը ` Մարմին, ոգի,

ր Համախմբութիւն։ Նորա յիմարութենների, {ցանցառութենների}, իշութենների ( aneries), չար եւ հերե

ւսաւորիլ հոգւով օ՜ն, Քան յորոգայթ {ցանցել} յիմար խենէշութեան ի վանդակ։

ա խճճված էր միանգամայն այլ հիվանդության {ցանցում}, հիվանդություն, որը, անշուշտ, անհայ

ինեն: Եվ ահա թե ինչպես են կատարում այդ {ցանքը}. հողը հերկում են սովորական կարգով, ին

Ժամանակ է, եթէ չասենք, որ նաեւ վար ու {ցանքով} պարապած երիտասարդքը ազատ են մայիսին, ո

արդ չկա. ռանչպարն էլ ( երկրագործ) իրա {ցանքս} ու վարքին ա, աշխատում տարեկան հացը տու

երկում են սովորական կարգով, ինչպես այլ {ցանքսերի} համար, հետո հողը հավասարեցնում են տափա

է հերկել ըստ կարելույն խոր եւ դաշտային {ցանքսերի} համար՝ աշունքից). սկզբնական շրջանում

ւմ գտնվող նրա այգում: Ինչ վերաբերում է {ցանքսի} հսկելուն, նա ( Սուլթան-Շահը) կարող է

ութենէ, այլ եւ ի քրիստոնէութենէ։ Բայց {ցասմանէ}, ամօթ մեծ է եւ անլուանալի նախատինք, զ

դ այս նոցա ամօթալի խաբէութիւն արդարապէս {ցասուցեալ} սրբոյն՝ ի ժամ վախճանին ասացեալ էր զահա

ով արել եմ, բայց եթե այդ ձեզ կամ քրոջս {ցավ} է եղել, եղբայր, կերած-խմած բան չկա,

անակ տանջանքի լծի տակ համբերելուց: Մեծ {ցավ} է սիրելի Ֆեոդորիշի մահը, որին արդեն վե

ամբողջ ժամ սպասեցինք. դա իհարկե, մեծ {ցավ} չէ, բայց պետք է ի նկատի ունենալ, որ ծ

ների մեջ: Դրա հետ միասին կոկորդումս ես {ցավ} զգացի, այնպես որ դժվարանում էի կուլ տա

ս ինձ, իսկ եթե ոչ, թեեւ ինձ համար մեծ {ցավ} է ու վիշտ գրել այս բառերը, բայց եւ այն

մենայնիվ չխոստովանել Ձեզ, որ ինձ համար {ցավալի} էր լսել այդ մասին. ոչ թե այն պատճառով

յունը ցավել եք եւ մի փոքր բարկացել եք: {Ցավածներուդ} համար անչափ շնորհակալ եմ եւ հավատում եմ

իր ինձ իմ լռության համար, այլ ներիր եւ {ցավակից} եղիր որպես բարեկամ. ասացի՝ սիրտս արյո

եվրոպական դարումը, որ ունի արդարեւ մի {ցավակից} սիրտ դեպի յուր ընկերը, որ այո գիտե ներ

Ց ԵՂԲԱՅՐ ԻՄ ԳՐԻԳՈՐ ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ, Գրած {ցավակցական} նամակդ ստանալով փոքր չեղավ իմ մխիթարութ

ե ոչ Ձեզ իբրեւ հայրենակցի եւ ազգի օգտին {ցավակցողի}: Թեպետեւ այս բանը Ձեր ծառայության պաշտ

փ շնորհակալ եմ եւ հավատում եմ, որ պիտի {ցավեիք}, բայց եղբայր, ինչո՞ւ եք բարկանում իմ

Գրում ես, թե իմանալով իմ դրությունը {ցավել} եք եւ մի փոքր բարկացել եք: Ցավածներուդ

ան եղբայր, նամակ չգրելս ո՛չ թե մի սիրտ {ցավելու} բան ունեի, քավ լիցի, այլ գնալեդ հետո

վելու համար, մենք գիտեինք նոցա սիրտերն {ցավելուն}, ամմա ինչ անինք, որ օրենքը չի հրամայի

րքերին, եւ ոչ ավելին, մինչդեռ ներկայի {ցավերը} պահանջում են արդի միջոցներ: Ուրախ եմ "

իծված լյարդի մեծանալուց առաջացած կողքիս {ցավը}, ինձ զրկում են պարապելու հաճույքից: Դ

ացավ), եւ զգալիորեն նվազել է կոկորդիս {ցավը}, ուր բժիշկը կարմրություն էր գտել: Հու

իս իրենց, որ ատոր համար սիրտերն թող չի {ցավի}, նա նոցա շատ կսիրե եւ այլն: Մեր ա

երը գրում եմ, բայց կուրծքս եւ թիկունքս {ցավից} խեղդում են, երբ մի փոքր առողջանամ, պա

ացրեց ինձ այն պատճառով, որ նրա կուրծքը {ցավում} է եւ նա հազում է: Եվ այսպես՝ վիշտը վշ

ն ի՞նչ ընդունելություն ցույց տվեց: Շատ {ցավում} եմ, որ մեր " Հյուսիսափայլն " արդեն գոյ

տված: Եղբորս թախիծը շատ բնական է. {ցավում} եմ, որ նա ինձ համար տառապում է. մի ան

ացա ամսիս 4-ին եւ 6-ին գրած նամակներդ: {Ցավում} եմ, որ տեսակցությունը չհաջողվեց, այնո

ս վարվելը ե՛ւ ամոթ է, ե՛ւ հանցանք: {Ցավում} եմ, որ նա գլխի չի ընկել Նախիջեւան ուղա

ին ջերմ չունեմ, բայց եւ այնպես կոկորդս {ցավում} է: Եղբայր քո Միքայել Նալբանդյան:

եանց հռչակելով եւ ուրախանալով՝ վեր էին {ցատկում}, այն ժամանակ իրենք՝ այդ աբեղայքը, գե

Առ այս գրութիւն օրէնսգիտին, պ. Հագն {ցարդ} ոչ ետ պատասխանի ինչ. եւ ՚ի գնալ իմ առ

յսօր ի Սուէզ, կարեւոր դատեցայ զեղելոցն {ցարդ} իրազեկ առնել զյարգութիւն Ձեր, զայլսն

овинность) թե ո՛րչափ ինչ իցէ հարկդ այդ {ցարդ} ոչինչ գիտեմ: Ուստի ամ ըստ ամէ, ՚ի բա

ւ առ կառավարութիւնս այսոցիկ տանց՝ զորս {ցարդ} չէ իմ տեսեալ եւ զորս փոքրագոյն յոյժ ասե

ազգին արարեալ, իսկ սպասաւոր նորա, որ {ցարդ} իսկ ծառայէ նմա, սեղանաւորութիւն առնէ՝

852 մանէթս արծաթոյ եւ որ ի հարկէ մինչեւ {ցարդ} աճեալ է դարձեալ ընդ ձեռն տօկոսեաց:

հաստատ եմ իմ խոստմունքիս մեջ. բայց թե {ցարդ} չկարողացա ինքս անձամբ կատարել ձեր հանձն

կիսեմ քո հետ, ես կը քանդուիմ, ես մինչ {ցարդ} ապրում եմ նորանով. ի՛նչ կը լինի յետոյ

ւի, սակայն մի մոռնար, որ քո ցեղը մինչ {ցարդ} վայելել է այդ հողը, իսկ իմ ցեղը միշտ զ

: Քսան երեք միլիոն ստրուկ, որ մինչեւ {ցարդ} նստած հայրենիքի հողի վերայ ծառայում էր

մ է դեռեւս կառավարութեանց ձեւերը, բայց {ցարդ} չհասաւ իւր նպատակին, որովհետեւ միշտ աշ

արակիլ Յախտ անծանօթ, յորմէ կայիր {ցարդ} անփորձ, Մի՛ թշնամի՞ Աստուած ի քեզ

ուցանէ քեզ Գիր. Թէ չիցէ քո լուեալ {ցարդ} ՝ Հապա, կա՛լ եւ ընթերցի՛ր:

լից, Յաշխարհ փշոց, ուր Եւայ {Ցարդ} իսկ ցաւօք ծնանի, Թէեւ եկեալ Մեսիա

ւն եօթանասնից, ի սեղծմանէ աշխարհի մինչ {ցարդ} են ամք 7368. զի ծնունդ Քրիստոսի դիպաւ

եւ այլն: Ունել Պետրոսի զաթոռն Հռովմայ {ցարդ} ո՛չ հաստատի. այլ թէ Պետրոս զառաջինն քա

՝ որ [զինչ եւ էր. նոյն ե՛ւ] մնացեալ է {ցարդ} ի մատենագրութիւնս հեղինակաց, եւ [այժմո

աղկի Եւրոպա, եւ թէ հինն լեզու կայ մնայ {ցարդ} մեռեալ եւ անհոգի, զո՞ր գաղափար կարէր տ

անալ [նոցա զայն ճանապարհ], զոր ընթացան {ցարդ} ամենայն քրիստոնեայք, թարգմանեալ զսուրբ

յ աբեղայի, որպէս թէ ամենայն գիտութիւնք {ցարդ} յայտնագործեալք յաշխարհի պարունակէին ի ն

ի, որովհետեւ հայերը Ալեքսեյ Միխայլովիչ {ցարի} ժամանակներից առեւտրական որոշ կապեր են ո

գցես հուր տեղայ յերկնից:: Մեծապէս {ցաւ} է՛ ինձ, զի դատաստանական ընթացք տեղւոյս

յ քեզ Շահբէգ. շատ ցաւերիդ վերայ մի մեծ {ցաւ} եւս պիտի յաւելանայ: Ս. Խ. Շահբէգ

նեղութիւն. Եթէ օտարից, դեռ այնքան {ցաւ} չէր... Նոյն իսկ մեր եղբարք թշնամի

ի մասին նեղութիւն կրելով, նեղութիւն եւ {ցաւ} հալածանքից, աքսորից, սովից, նեղութիւ

ծանքից, աքսորից, սովից, նեղութիւն եւ {ցաւ} սուտ բարեկամներից եւ դրուժաններից. այդ

իւն, տրտմութիւն, զարմանք, զմայլանք, {ցաւ} եւ կարեկցութիւն: Մի խօսքով այդ բեմը սի

սել իւրեանց նպատակին, զգում ենք մի մեծ {ցաւ} մեր ազգի շատ վնասակար անհոգութեան վերայ

կողմունս աշխարհի ի մշտնջենական վիշտ եւ {ցաւ} զգայուն սրտից եւ ՚ի չարաչար թշուառութիւ

էտք մանկութիւնըս, Եթէ միայն հազար {ցաւ} Կը պատրաստէ սըրտիս համար. Հո

ս նա չի տեսել Ո՛չ նեղութիւն եւ ո՛չ {ցաւ}, Նորա օրը, տարիները Ինչպէս

ուր եւ ում Պատճառել էր մի վիշտ կամ {ցաւ} իւր կեանքում: Բայց երբ մի

եղութիւն: Եթէ օտարից, դեռ այնքան {ցաւ} չէր... Նոյն իսկ մեր եղբարք թշնամ

րի] եւ այլն Փարիզից գալը եւ երրորդ, որ {ցաւ} է ինձ, իր տկարութիւնը. Աստուած վերջեր

առաւօտ ուռոյցը շատ եւ շատ նստած է, եւ {ցաւ} գրեթէ չկայ: Եղնջ[եան] տենդը տակաւին կա

ամաբանութիւնը. փոխանակ գրելու ցաւէ ինձ՝ {ցաւ} է ինձ գրելով։  Այս բոլոր հոլով

ի այլ աշխարհ, ուր չկային ո՛չ ախտ, ո՛չ {ցաւ}, ո՛չ ծանրութիւն եւ ո՛չ վիշտ, ուր մի հ

Ազգի առ շինութեամբ նոր մատենագրութեան, {ցաւ} է ինձ խոստովանել աստանօր, թէ պատուելի

նէական վարդապետութեան], սակայն, թէ եւ {ցաւ} է մեզ խոստովանիլ, այդ եւս ըստ օրինակի

եւ այլոց բազմաց դատին անխնայ ի հուր, [{ցաւ} զանբուժելի] թողեալ հնախոյզ բանասիրացն ս

թեան այլոց իշխանութեանց, եւ այն՝ թեեւ {ցաւ} է մեզ խոստովանիլ՝ առ տարրացեալ ի Հայս

րա ոտքը, թէ եւ այսպիսի բժշկութիւնը մեծ {ցաւ} էր պատճառում նորան։ Ցաւի մեծը այն էր,

օմիան գործ ունի առողջ անասունների հետ, {ցաւագար} եւ վիրաւոր անասունքը գաստռօնօմիային եւս

ջ, բնական, սովորական երեւոյթ չէ, այլ {ցաւագարական} եւ պատահական, որի օրէնքը երբեք չէ կարո

ն առողջութեան եւ առանց պատուաստելու այն {ցաւագարական} ախտերը նորա կազմուածքի մէջ: Պատերազմու

թէ այս երկու մոմենտքը, պատերազմը իբրեւ {ցաւագարական} ( патологический) եւ առողջ կեանքը իբրե

աղաքից, բայց ինչպէս վշտահար, վատած եւ {ցաւագարուած}: Հարցանում եմ. - Պարո՛ն, ի՞նչ է

. Իսկ խարամանի՞ն. - Ողբա՜յ {ցաւագին}: Թ. ԱՅՍ Է ՀԱՆԳԻՍՏ ԻՄ

չկան այդպիսի հոյակապ տաճարներ: Մի {ցաւալի} բան է, որ ոչ մի հոյակապ շինուածք չկայ

ղարկենք նորան մի օրինակ: Ո՜հ, ի՛նչ {ցաւալի} պաշտօններ, ի՜նչ տխուր առարկաներ նիւթ ե

րաբախտի եւ լսում է նորա բերանից մի քանի {ցաւալի} խօսքեր, կարծես թէ մի փոքր թեթեւանում է

բառի մէջ քսան հինգ բառ հայի չպիտի մնայ։ {Ցաւալի} երեւոյթ։  Արդարութիւնը պահանջու

ասելուց յետոյ, դուրս գնաց տիկինը: {Ցաւալի} էր նայել պ. Յովնաթանեանցի վերայ. նա մ

ելի ա՛խ քարշեցի սրտիս խորքից, ասելով. {ցաւալի} հայոց ազգ, մինչեւ ե՞րբ պիտոյ է մնաս այ

ւ բեռնակիրների միջեւ: Անկեղծօրէն {ցաւալի} է, որ Էջմիածնի ծայրագոյն պատրիարքը, կ

, որ աւելի բնական շրջանակի մէջ տեսնէինք {ցաւալի} կատաստրոֆի պատկերը: Անբնակա՛ն է

թուրքի ազդեցութեան տակ: Այս մասին շատ {ցաւալի} երեւոյթ տեսնում ենք Տաճկաստանի հայոց մէ

, յետոյ յանձն առնուր այդ մեծ պաշտօնը: {Ցաւալին} այն է, որ մինչեւ ցայսօր շարունակում է

էք մեր խիղճը չէ տանջել մեզ, երբէք չենք {ցաւած}, երբ ցախաւելով հաւաքած իմաստակները հեռ

ամբ Աբելի Արտասուաթոր հեկեկէր, ես {ցաւակից} լինէի։ Նախամարդոյն անդրանիկ եղբայրասպա

միտ հեղինակների առ ի սրտէ ճշմարտասէր եւ {ցաւակցական} խօսքերը Ազգի անուսումնասիրութեան եւ անգ

տճառը, եւ որքան խոր, այնքան եւս խորին {ցաւակցութեան} արժանի: Ի՛նչ հարկաւոր է այժմ դորա մասի

ա յաջորդքը, այլ միայն արժանի մեր խորին {ցաւակցութեանը} ։ Մեղաւորը եւ շատ մեղաւորը, եթէ կը ներ

ռականութեան մասին, յայտնել էի իմ խորին {ցաւակցութիւնը} այն բանի վերայ, որ Նախիջեւանցի արգոյ վ

ակի, սկսեալ ՚ի 14/26 Սեպտեմբերի մինչեւ {ցաւարտ} տօնից ծննդեան եւ մըկըրտութեան, այն է ց

եւ՛ իրա՛ւ որ, մարգարէի ասածին պէս, " {ցաւե՛ր} են յղանում եւ անօրէնութի՛ւն ծնում "։ Ա

րկնային ճշմարտութեանս, թէեւ չէր արժան {ցաւել} վշտանալ ընդ այս, զի բնական էր անտանելի

իսի մարդու գլխի վերայ, չքացնէր նորան: {Ցաւելի} մտածութիւն. արդեօք կա՞յ մի բնական պատճ

Այսպիսի բաներ տեսանել կամ լսել շատ {ցաւելի} է ինձ. արդեօք կը տա՞յ Աստուած մի օր,

ին կարգի վաճառական Հայրապետեան եղբարց: {Ցաւելի} է նոյնպէս գետի սակաւաջուր լինելը Յուլիս

պահել խաւարի դժոխային իշխանութիւնը մեր {ցաւելի} եւ արտասուելի ազգի վերայ: Ի՞նչ է այդ մ

ազգին դէպի լուսաւորութիւն: Բիւր անգամ {ցաւելի} երեւոյթ: Ես ժամանակ չունէի կարդալ

ատիկոսական կոյր ախտով, որի հետեւանքը, {ցաւելի} է ասել, եղած է եւ է կամակոր եղբայրատեց

ուած անկարգութեան պատճառով: Շատ եւ շատ {ցաւելի} է նոցա վիճակը եւ ցանկալի էր, որ ազգը մ

ած ոսկորների վերա: Մեր համար շատ {ցաւելի} լինելով մի այդպիսի վատաբախտութիւն, այս

ր ու ձոր են ձգում կարդացողի միտքը։ Մեզ {ցաւելի} է, որ պ. Էմինի այս ոճը սիրելը շատ անգ

հանդիպած տեղում նորա պատանը ձեւելով։ {Ցաւելի} է, որ մի քանի չքերի պատճառով որպէս Մեհր

( բարակացաւը), որով եւ շտապեցուց իւր {ցաւելի} եւ կսկծալի վախճանը։ Անցեալ 1857 թուակա

եզման... Այսպիսի մի մարդ, ո՜հ, {ցաւելի} ճշմարտութիւն, յարգ ունի խաժամուժ ամբոխ

րը նորա լեզուի հնութեան պատճառով։ {Ցաւելի} է մեր ազգի դրութիւնը ընդհանրապէս, բայց

կան քաղաքաշինութեան շրջանակի մէջ։ Բայց {ցաւելի} է ասել, որ Հայաստանի հողը, որի վերայ

ւմ Հռովմ Մխիթարի օգտի համար։ Մխիթարը, {ցաւելի} Մխիթարը, ամենայն կարեկցութեան արժանի Մ

որո՛ց՝ հիւրասիրութեամբ ընկալանն զնա, {ցաւելի} էին մեզ ընթացք Մխիթարա՛յ Սեբաստացւո՛յ,

ացւո՛յ, զայդ ոչ ուրանամք. բայց պատճառ {ցաւելի} իրողութեանս էր նոյն իսկ ուսումնատեաց եւ

կախօսութիւնը: Ինձ, որպէս Հայի, {ցաւելի} է տեսանել որեւէ արատ կամ ապականութիւն մ

գիտութեամբ դատողութեան չանենք, այս շատ {ցաւելի} բաների մասին: Սակայն ինչպէս ամեն

ն բազմութիւնը մեր սիրելի ազգակցաց, շատ {ցաւելի} տպաւորութիւն է գործել մեր վրայ: Դոցանի

կ: Բայց ցաւելին այս է եւ մանաւանդ {ցաւելի}, որ անմերժելի ճշմարտութիւն է, թէ մենք

արտութիւնը հալածւում է ստութենից, բայց {ցաւելին} այս է, որ այդ օրինակը եւս հերիք եղած չ

մ ենթարկուել եմ դորան, ճար չկայ: {Ցաւելին} այս է, որ Պարոն Իսահակեանցը իւր շրջանա

երում աղճատուած է այսօր, եւ, որ աւելի {ցաւելին} է, երկու թերթ էլ՝ իսպառ պակաս։ Շա

ործոյն: Բայց այս է յաւէտ զարմանալին եւ {ցաւելին}, զի Հայք ենթարկեալ ազդեցութեան չարաշու

աջինը վազենք նորա դրօշի տակ: Բայց {ցաւելին} այս է եւ մանաւանդ ցաւելի, որ անմերժելի

երայ, մեք ուրանում ենք դրականապէս եւ, {ցաւելով} ազգի կողմից զուր տեղը գործ դրուած արծաթ

լու նոր օրագրի յայտարարութիւնք: Այո՛, {ցաւելով} խոստովանում ենք, որ շատ անգամ այդպիսի

՝ ժամանակի հանգամանքներին յարմար։ Բայց {ցաւելով} եմ խոստովանում, որ մեր հին լեզուով խօս

ն առ Հայս զԱստուածաշունչ մատեանն, թէեւ {ցաւելով} պիտոյ էր խոստովանել՝ աղճատելով զայն ըս

այի հաստատեաց զիւր Ազգասիրութիւն, թէեւ {ցաւելով} խոստովանիմք թէ ուղղութիւն առնդ ուսումնա

վիպասանութիւններից: Մենք ցաւում ենք եւ {ցաւելով} չենք կարող չմեղադրել մեր պոլսեցի եղբայր

երգիծաբանութիւն, բայց խոստովանում ենք {ցաւելով}, որ շատ մարդ ստուգապէս այդ կարծիքի տէր

գաղափարների մէջ։ Բայց խոստովանում ենք {ցաւելով}, որ մեր կողմից ճշմարտութեան դրօշակը բա

անբաղդ զաւակները օգուտ ստանային։ Թէեւ {ցաւելով} հարկէ խոստովանել՝ ի՞նչ էր դոցա գրածը՝

ուշադիր լինի, եւ տարակոյս չունիմ, որ {ցաւելու} էր թէ ինչ պատճառով բնութիւնը այդպէս վշտ

տասուք կտակել են մեզ: Քանի քանի՛ անգամ {ցաւելու} համար պատահել է մեզ տեսանել այնպիսի մար

: Իսկոյն հասկացաւ սատանան իւր աչքի {ցաւելու} պատճառը, վասն որոյ եւ գոռաց. - Ու՞ր է

ին առաւել ստեպ: - Ճշմարի՛տն ասեմ, {ցաւելու} չեմ, եթէ ամենայն օր գերեզման փորեմ այն

նչ կլինէր, Որ քո ալիքներ տանէր իմ {ցաւեր}, Կամ ի՞նչ կլինէր, թէ իմ վիշտ ու

օր, մի վայրկեան, Դու մոռնալով քո {ցաւեր} Կասես. ո՞ւր են, ե՞րբ անցան:

ն: Շատ տկարութիւնք, շատ անբժշկելի {ցաւեր}, որոնց վերայ բժշկութիւնը նայում է ինչպ

ների փշրանքը, որ մնացել էին փոխադրական {ցաւեր} ունեցող հիւանդներից, ամբողջ օրը ման էր

կարդալով նորան, ասես թէ մոռանում էի իմ {ցաւերը}, ասես թէ մի զովացուցիչ բալասան թափւում

տարների առաջեւ: Մեր ազգի խոցերը եւ {ցաւերը} քաջ յայտնի են մեզ, բայց ինքը՝ ազգը,

ուս Բեր մեզ մի հսկայ, Որ մեր {ցաւերը} Տեղեակ հասկանայ, Թնդայ, թնդ

ում են: 17-ին ջերմս, մէջքիս եւ գլխիս {ցաւերը} գնացին, կոկորդիս ցաւը թուլացաւ, յոյս

այնպէս տեսանելով, ես մոռացայ իմ բոլոր {ցաւերը}: Մօտեցանք միմեանց անծանօթաբար, մէկ մե

անի վերայ, եւ չունի դրական հնարներ այդ {ցաւերը} բժշկելու, թեթեւը բժշկում է առանց ամենա

արատելու համար, բայց եթէ այդ վշտերն ու {ցաւերը} երեւէին նոցա մէջ հոգեւորապէս, տարակոյս

ւթեամբ դէպի նոցա գործադրութիւնը որոշեալ {ցաւերի} մէջ։ Լինդմանը հանգստանում է այժմ Տրապի

արեցի մի գեղջուկ սենեկում. իմ անտանելի {ցաւերի} մէջ նա էր միայն իմ վերջին մխիթարութիւնը

կերպարանք ստանալուցը մեկնում է հիւանդի {ցաւերի} պատճառը. թէ ի՞նչ կերպով կամ ու՞ր հանդի

նիքը: Տարակոյս չկայ, որ մեծ վշտերի եւ {ցաւերի} պատճառ պիտոյ է լինէր այս գրագրութիւնը,

ում. քան թէ ընկնեմ այսպիսի անվերջանալի {ցաւերի} մէջ, նա հաւատում էր, որ պարոն Շահումե

եւի, այն ժամանակ վա՜յ քեզ Շահբէգ. շատ {ցաւերիդ} վերայ մի մեծ ցաւ եւս պիտի յաւելանայ:

ւս անբաժան չենք գտանուած ձեր վշտերին եւ {ցաւերին}, հոգեպէս: Մեր սիրտը շատ անգամ զարկել

ր, պարտական ենք տեղեկանալ մեր բարոյական {ցաւերին} ու խոցերին, եւ այդպէս վերքարշել մի վարա

կարծիքով այդ արարողութիւնը պարգեւում է {ցաւերին} բժշկութիւն եւ թեթեւութիւն, վասն որոյ մ

իւր քնարը, Որպէս փարատիչ տրտում {ցաւերիս}: Աւա՜ղ. այդ քնարը իմ ձեռք

, որոնենք փրկութեան հնարը, ո՞րն է այս {ցաւերից} ազատուելու ճանապարհը, որպէսզի ազգը չմե

այն ժամանակ միայն զգացի, Որ այդ {ցաւերից} ազատուելու չեմ, Որչափ իմ ազգս կը

անքային ջրերով բժշկուելու համար զանազան {ցաւերից} ։ Պ. Ինոզեմցովը, ճանաչելով նորան որպէ

ց, ամբողջ օրը ման էր գալիս ափրոդիտական {ցաւերով} վիրաւորուած մարդերի մօտ, ուր եւ գիշերը

տուեցաւ: Նորա հեռանալուց յետոյ իմ {ցաւերս} բազմացան, եւ ես օրէ օր մաշւում էի: Իմ

բազմացան, եւ ես օրէ օր մաշւում էի: Իմ {ցաւերս} մի փոքր մոռանալու համար, ես շատ անգամ

արժանացած է ինդուլգենցիայի: Շատ եւ շատ {ցաւեցայ} ՝ լսելով այս ոչ միայն տխուր, այլեւ զզո

ի ձեռքով ուղարկած նամակդ կարդացի եւ շատ {ցաւեցայ}, որ այդպէս վրդովուած էր քո հոգու խաղաղ

անք այդ յարձակմունքներից, այլ մանաւանդ {ցաւեցանք} յարձակուողների վերայ, որովհետեւ բարոյա

ւեց ամենեւին, Մանուշակի քնքուշ ձեռքերը {ցաւեցին} զարկելով: Նա իսկոյն վազեց բակը եւ կանչ

վախելով, թէ մի՛ գուցէ Վարդիթերի սիրտը {ցաւեցնէ}, բայց հարկադրուելով իր եղբօր Գարեգնի խ

ասէր, այլեւ ճշմարտապէս ազգի վերայ սիրտ {ցաւեցնող} մարդ է: Աստուած տայ, որ շատանան այդպի

ն իններորդ ժամն է. ներեցէ՛ք, որ գլուխ {ցաւեցուցի}... - Ի՞նչ էք հրամայում, - կտրեց խ

շրջապատի մէջ բանտարկուածների համար շատ {ցաւեցուցիչ} է ազատ լոյսը, թերեւս աչքերի նկատմամբ,

քանչելի տրամաբանութիւնը. փոխանակ գրելու {ցաւէ} ինձ՝ ցաւ է ինձ գրելով։  Այս բո

( իսկոյն) մերժելով այդ հաղորդութիւնը, {ցաւէին} իւրեանց բաժանուելու վերայ: Եթէ պիտի ցա

ին իւրեանց բաժանուելու վերայ: Եթէ պիտի {ցաւէին}, նշանակում է հոգով եւ սրտով ընդունել է

ի թէ մեր բոլոր հոգեւորների սիրտը այնքան {ցաւէր} ազգի վերայ, որքան Մատթէոս սրբազանի սիր

ւ Հիպոկրատի շանթերին, որ փարատէին նորա {ցաւը}: Այսպիսի բաներ տեսանել կամ լսել շա

ընդհանուրի սրտի մէջ։ Ափսո՛ս, որ սրտիս {ցաւը} եւ կսկիծը, պատճառուած իմ սիրելի ազգակի

ն պատճառը դուրս է իմ կազմուածքի միջից: {Ցաւը}, որ տանջում է ինձ, դեռեւս չէ ընկել եւ

ամանակ չկարողանալով թաքուցանել մեր սրտի {ցաւը} մեր սիրելի բարեկամի պարզամտութեան եւ ան

որոշեցի գրել Ձեզ այս նամակը եւ, սրտիս {ցաւը} թափելով, մի փոքր ազատ շունչ առնուլ:

ծ էին մեզանից՝ չենք կարող չյայտնել մեր {ցաւը} այն պատճառով, որ չենք կարող այս անգամս

ում են եւ չէ կարելի իսպառ ուրանալ: Մեծ {ցաւը} այն է, որ շատ անգամ գործը պատշաճաւոր ո

իւնը, Թռչում է շուտով, մընում է {ցաւը}. Թո՛ղ քո ալիքներ ցնդեն իմ վշտեր,

էջքիս եւ գլխիս ցաւերը գնացին, կոկորդիս {ցաւը} թուլացաւ, յոյս ունեմ, որ վաղը իսպառ լ

անի օր է թոյլ է, բայց հազը եւ կուրծքիս {ցաւը} իսպառ քամեց ուժս. տես[ութիւն] եղբ[օրս]

րեթէ աներեւութանում է, բայ[ց] կուրծքիս {ցաւը} եւ հազը, ինչպէս վերը ասուած է, հոգիս

ին. միւս կողմից չափաւորւում է մեր սրտի {ցաւը}, տեսանելով որ պարոնը փարատել է, կամ գ

, կամ գէթ աշխատել է փարատել, իւր սրտի {ցաւը} խոշոր գեղջուկ հայհոյութեամբ: Ինչ որ

- Յայտնի բան է, այդ լաւ էր, բայց {ցաւը} այս է, որ նա հազիւ թէ ժամանակ ունենայ․

արեցաք իսկոյն: Այժմ կրկնապատիկ եղաւ իմ {ցաւը}, նախ, որ ես չեմ լսում, երկրորդ, որ

ինչպէս գիտես: Տիկին Յովնաթանեանցի {ցաւը} չէր, որ մի երկու օր յետոյ տեղափոխուէին

առաւել եւ առաւել զայրանում էր նորա սրտի {ցաւը}: Մանուշակը Աղուանեանց Մկրտչի երկչո

ի ժամ առաջ ունեցած ուրախութիւնը եւ սրտի {ցաւը} ուրախութիւն էր դարձած միայն այս յաջողու

մասնակից չէր նիւթապէս հիւանդի մարմինը, {ցաւը} վտարւում է հիւանդի կազմուածքից, ընթերց

ռուտուրի մէջ Ղրիմ գնալու միջոցին: Նորա {ցաւը} հարսանիքի ուշանալը չէր, այլ այն, որ ա

ոնում էին նիւթական հնարներ այդ վիշտը եւ {ցաւը} փարատելու համար, բայց եթէ այդ վշտերն ո

վուրդը Յիսուսեաններին ընդդէմ։ Բայց {ցաւը} այս էր, որ Կարդինալ դը Նոյալը շուտով վ

՝ թեթեւանալ իր բեռներից։ Այս է գէթ այն {ցաւը} եւ թշուառութիւնը, որ նա զգում է, բայց

ան յառաջ: Պիտոյ էր իմանալ, որ ամենայն {ցաւի} բժշկութեան մէջ, բնութիւնը գործակատար է

ծնողքը: Սուտ ազգասէրների սրտի մեծ {ցաւի} համար հարկաւոր եմ համարում ներս բերել Յ

ասելով, թէ դորա մէջ կարող եմ գտանել իմ {ցաւի} ճարը: Ո՜հ, թէեւ շատ արտասուք թափեցի՝

դեցութեամբ եւ ընկնում են որոնել իւրեանց {ցաւի} ճարը վերացականութեան մէջ: Այս մի հոգու

յառաջանում էր մի մասնաւոր կամ անձնական {ցաւի} կամ վտանգի պատճառով. քա՛վ լիցի, ես մի

ում են, եւ որ Պ. Խուդաբաշեւի սրտի մեծ {ցաւի} համար պիտի մինչեւ վերջը պաշտուին, պարո

այս եւս կայ, որ ձեզ այնքան հարկաւոր չէ {ցաւի} պատմութիւնը, որքան այդ տկարութեան դարմ

ով կամ այլ ճարերով հաւատում էին ամենայն {ցաւի} բժշկութիւն, այսուամենայնիւ Մանուշակի հ

ափուկ փետրալից անկողնի վերայ, ծննդական {ցաւի} մէջ: Սորան տեսանելով, ծննդականի շր

եւ ո՞ւր պիտոյ է որոնէին իւրեանց վշտի եւ {ցաւի} դարմանը, եթէ ոչ մի գաղափարական եւ աննի

ժշկութիւնը մեծ ցաւ էր պատճառում նորան։ {Ցաւի} մեծը այն էր, որ այս բաները օգուտ չ'տու

ղական հնար ( ինչի՞ց), եթէ նոյնիսկ մեր {ցաւի} եւ հիւանդութեան պատճառը պիտի առնունք որ

գիշեր ցերեկ նորանով զբաղուած է հոգիս: {Ցաւի՛ր} եւ ողբա՛ այդ ազգը, աղաչի՛ր գթած Աստուա

է առ վեհափառ կաթողիկոսն, եւ այլն: {Ցաւիմ} վասն թշնամեացս, որք առ ի վնասել զիս պա

մէջ։ Բժշկութիւնը ճար չունի ընդդէմ այդ {ցաւին}, նորան կարող է բժշկել միմիայն Նա, որ

", կամ " մասնակից եմ ձեր ուրախութեան, {ցաւին} " եւ այլն եւ այլն, " Հիւսիսափայլը " գե

ի խնամարկութեամբ կարելի էր դարման տանել {ցաւին} ։ Հանգուցեալը Յունուարի սկզբումը տեղ

րը ամառանոցում աւելի հնար կ'ունենայ իւր {ցաւին} դարման տանելու... ես վճռել եմ եւ վեր

կերպով կամ ու՞ր հանդիպել է հիւանդը այդ {ցաւին}: Աւարտելով այս զննողութիւնը, վերստին

՛մ օտարը։ Հեղինակը բնաւ հնար չունի այս {ցաւին} ճար անելու. բայց ժողովուրդը այդ առանձի

ասնակից էին եղել նորա ճակատագրին, նորա {ցաւին} եւ ուրախութեան, եւ որոնք բացի հայից ու

ուն, որ նոյն օրին ազատուել էր ծննդական {ցաւից}, երբ ծնել էր եւ տիկին Բէգզադէն: Մանկա

: Ճայթեց սիրտս... եւ երկիւղից եւ {ցաւից}, Բայց կամեցայ տեսնել իմ այդ օթեւ

ր քնեցի, այն էլ 7-ին զարթեցայ քորից եւ {ցաւից}: Քրտինք ունէի: 16-ին ամբողջ օրը առաւ[

անարատ պահել իւրեան: Բայց, մի այսպիսի {ցաւից} սրտիս մէջ յառաջացած վէրքը բժշկւում է իս

մ ", ճիպոտն եղաւ պատասխանը, այնպէս որ {ցաւիցը} մղկտալով, վարպետիս էլ, կանթեղն էլ մտք

եմ ես կոյսին ` կանգնած նրա դէմ, - Միթէ {ցաւն} այդ քեզ մինչեւ այդ անծանօթ Դրաւ քո մէջ

լ է ժողովրդի մէջ եղածը նկարագրել, բայց {ցաւն} այս է, որ հեղինակը ինքը իր կողմից ասու

յգն այն Փշոց աշխարհն, ուր Եւան Ծնում է {ցաւո՛վ} մինչ այսօր, Թէեւ եկել է Մեսիան: - Իսկ

զայս եւ եթ իբրեւ սիրող ազգի եւ ճշմարիտ {ցաւող} ընդ ողորմ դրութիւն նորա ասեմք թէ մի՞թէ

րտուէինք)։ Ուրիշներն էլ, ագահութեա՛ն {ցաւով} հիւանդացած, պարտաւորութեան տա՛կ են ձգո

նգամ հրաւիրեցին նորան գնալ մի վտանգաւոր {ցաւով} հիւանդ աբեղայի մօտ: Պարացելսոսը, յառա

, որպէս զի ինքը եւս չ'վարակուի անողորմ {ցաւովը} ։ Բայց ի վերայ այսր ամենայնի Իգնատիոսը

նց սովորական փայլը: ժամանակ առ Ժամանակ {ցաւութիւն} էր, զգում նա իւր մարմնի մէջ, որ յետոյ

նակ չունիմ քո հետ գլուխ դնելու, գլուխս {ցաւում} է: Դու խնդրում ես, որ ես Էֆիմերդէ բան

ուծոյ, ձեռք վեր առ ինձանից. ականջներս {ցաւում} են, չեմ կարող լսել... - Եթէ միայն

... - Եթէ միայն լսելով քո ականջն է {ցաւում}, ի՞նչ առնէ ապա այն մարդը, որի փորի մէ

խօսքերիցդ տեսայ, որ մոլորուած ես դու, {ցաւում} եմ քո վերայ. դու կարող էիր աւելի պիտան

տանաւորը, որ գրուած էր օտար լեզուով եւ {ցաւում} ենք, որ այդքան քրտինքով յառաջ եկած գոր

եկած գործը մեռած է ազգի համար: Մեք {ցաւում} ենք, մանաւանդ, արգոյ վարդապետի աշխատո

կուն չլինէր խափանառիթ: Միեւնոյն կերպով {ցաւում} ենք եւ Խորէն վարդապետի վերայ՝ քաջ գիտե

Սորանից աւելի բան չունինք ասելու եւ {ցաւում} ենք շատ, որ իբրեւ յիշատակագիր, մի փոք

էր, քան թէ երէկ: Երեկոյեան գլուխս էր {ցաւում} եւ թուլութիւն ունէի: 2-ին նամակ ստացա

ց տակաւին շատ տկար եմ. լերդս եւ գլուխս {ցաւում} են: Նամակ չստանալուս համար աղբաթս էլ խ

ունակւում է: Մէջքս, գլուխս եւ կոկորդս {ցաւում} են: 17-ին ջերմս, մէջքիս եւ գլխիս ցաւ

լ է, բայց լերդս գրգռուած է, ըստ որում {ցաւում} է: 19-ին այսօր առողջութիւնս լաւ է: Վ

ակս փոխեցին, ներկի հոտից գլուխս սաստիկ {ցաւում} է: 7-ին նամակ գրեցի եղբօրս, նոյն օրը

ինք ունէի: 23-ին ձախ թուշս ուռած է եւ {ցաւում} է: Թեթեւ տենդի նման մի բան եմ զգում:

ը: 11-12 id[em] 12-13 id[em]. կոկորդս {ցաւում} է. այսօր ընդ[ունեցի] 15[երորդ] բաղնիսը

յի անձնասիրութիւնը: Մեր սրտի խորքից {ցաւում} ենք, որ մեր անունը, թերեւս առանց մեր

ել, իսկ հակառակորդների լոյսը՝ խաւար։ {Ցաւում} եմ, որ պատուելի հեղինակը չէ՛ կարողացել

ն ազդել այդ կատարման ժամանակի վրայ. եւ {ցաւում} է, որ Մեկէնտոշից ջոկ ուրիշ հեղինակները

ես ձեր սիրոյ զոհն եմ լինում: Նոքա շատ {ցաւում} են, դէպի կարդինալն են դիմում, օգնութի

եւ մի սեւ կոթով դանակ: Բնական բաներից {ցաւում} էր պ. Շաքարեանցի գլուխը, նա սիրում է

թիւնը այսպէս էր. " Ողորմած պարոն. {Ցաւում} եմ, որ ճակատագիրը դարձեալ զարկում է մե

ատագիրը դարձեալ զարկում է մեզ միմեանց. {ցաւում} եմ մանաւանդ, որովհետեւ երբէք ցանկալի չ

ր յաւելացնեն, պատճառելով, թէ ատամները {ցաւում} էին, եւ չէր կարող քաղցր բան գործ ածել

Դքսութենից եւ Մալթա կղզիից։  {Ցաւում} եմ, որ չունիմ պատրաստի Օրհնեալ Ալեքսանդ

շատերն էլ բացատրված են։ Բացի սորանից, {ցաւում} ենք, որ պ. Պռօշեանցը փոխաբերաբար առնո

կան ամենաւուր վիպասանութիւններից: Մենք {ցաւում} ենք եւ ցաւելով չենք կարող չմեղադրել մեր

արդի մանուշակների կամ գաթայի պատճառով: {Ցաւում} ենք, որ աւելի ծանօթութիւն չունինք: Նո

մ, արաղ քաշած երեկոյին: Մենք մանաւանդ {ցաւում} ենք սորա մասին, որ այսպէս փոքր հանդէս

կարծիքով ո՛վ է կամ ի՛նչ է այդ Նուրինը. {ցաւում} ենք, որ հեղինակը ոչինչ չէ ասում մեզ:

պագրեալ է 'ի Հռովմ, եթէ այս ազգ մինչեւ {ցաւուրս} սրբազան քահանայապետիդ գտաւ հարազատ եւ հ

զգիս՝ սկսեալ յառաջնոց Հայկազանց մինչեւ {ցաւուրս} իւր, զոր արար ի խնդրոյ Սահակայ Բագրատո

այոց սկսեալ ի վաղնջուց ժամանակաց մինչեւ {ցաւուրս} իւր, անդր քան զչափն ճոխաբանութեամբ: Պ

ի քան զերկուս հազարս ռուփեաց, եւ ոչ ՚ի {ցաւս} այնքան եղիցի ինձ եւ ազգին, եթէ ատեանն

շելով, Կիւրակէ է այսօր, ահա՛ մեծ {ցաւս}: Ինձ հայր Վոյլպին պատուիրե

Յաշխարհ փշոց, ուր Եւայ Ցարդ իսկ {ցաւօք} ծնանի, Թէեւ եկեալ Մեսիայ: -

ձեռս ի ծնօտի, աչս ի լաց Սիրտ իմ {ցաւօք} գելանի, սակայն ի քէն անմոռաց: Յ

իրեկցիային Թաղանրօգու, մնաց ընդերկար, {ցգալուստ} վեհափառ Հայրապետին ի Նախիջեւան, անգործ

եալ հանապազորդեն ի սովորականսն: Մինչեւ {ցե՞րբ} ազգ Հայոց զոհեսցի դաւաճանութեանց, մինչ

գ Հայոց զոհեսցի դաւաճանութեանց, մինչեւ {ցե՞րբ} անգթասցին դիմակաւոր հոգեւորք մեր: Եւ մ

ի ճանապարհ: Քանզի ՚ի Մարսիլիայէ մինչեւ {ցԵգիպտոս} զաւուրս տասն, իսկ յԵգիպտոսէ մինչեւ ցԿա

պատառուածս, բեկանին Յանկարկատելի {ցելոյր} Բոսորակիր եւ անօթք Մանունք,

րկն է ի մասին ի բաց հանելոյ զիս ի թուոյ {ցեխավոյից} Նախիջեւանայ, առնել զպատկանեալ կարգադրո

. նորա ձու ածելու տեղը ջուրն է եւ ջրոտ {ցեխերը}, սոքա են նորա օրօրոցը, որ այնտեղ կայ

ւշակը: II Եօթը շաբաթը սկսուել էր: {Ցեխը} կրկնապատկուած էր անձրեւի շարունակ գալու

եւ բոլոր բնակիչքը մեծ նեղութեան մէջ էին {ցեխի} երեսից, երբ սկսանում էին գարնանային եւ

ւ, բռնելով ցանկացողի ձեռքից, հանում է {ցեխից} եւ ապականութենից դէպի վեր, դէպի մի երջ

թէ որ խռովի, չի առնի, յետոյ արի, էշը {ցեխից} դու հանա՛, փալանը դու դզի, նօխտէն դու

երեւում էր մի խուրձ թուղթ, արիւնով եւ {ցեխով} ապականուած, գօտուցը կախած մի սուր եւ ե

եւ զօշոտած ժամանակը ապականում են աչքերը {ցեխով}. գրգռում են նոցա մէջ գործունէութիւն եւ

ռուցանում է խղճմտանքը եւ համարձակւում է {ցեխոտ} կօշիկներով ոտք կոխել բժշկականութեան սրբ

, երեք պատուհանով, որ նայում էին դէպի {ցեխոտ} փողոցը, որովհետեւ աշունը շատ առատ էր ե

նց տան դուռին, մինչ Շահումեանցը նեղ եւ {ցեխոտ} փողոցով, փաթաթուածI իւր վերարկուի մէջ

ծին, կարծեմ թէ բնաւ չեն ախորժում, եթէ {ցեխոտուի} իւրեանց հանդերձը կամ ապականուի իւրեանց

րը եւ մանաւանդ խեղճ ողորմելի գերմանացիք {ցեխում} խրուած, նախանձու տրաքում են եւ տակաւին

նում, - ասաց Կազբէգ սար, - Նենգժոտ {ցեղ} անդ քնում է խոր արդէն ինն դար. Տ

, ասելս այն է, թէ մեր ցեղի նման խելօք {ցեղ} չկայ, եւ եթէ խելքի արժանաւորութեանը նա

սաւիէից յետոյ ծագեցաւ Յիսուսեանների նոր {ցեղ} ՝ կանոնադրութենով եւ Լայենէզի ամենաճիշտ

. պատճառ, մեր ցեղից խելօքը չկայ, մեր {ցեղապետը} Ղրիմումը թաթարի իշխանութեան ժամանակին մ

արիներ են անցել նորանից յետոյ, երբ մեր {ցեղապետը} ապրել է աշխարհի երեսին Ղրիմի Թաթարի իշխ

լուացւում է եղած արիւնով: Մի օր մեր {ցեղապետը} Խանի ուրախ ժամանակը ահ ու սարսափով մօտե

գլուխը կը կազմէ նորա սրածայրը: Մեր {ցեղապետը} սարսափած այս մահագուշակ պատասխանից, խո

անոցը հանգստանալու: Կէս գիշերին մեր {ցեղապետը} խոհարարի հետ զրահաւորուած դաշնակներով,

կամենում է թողնել ու փախչել, բայց մեր {ցեղապետը} քաջալերում է նորան եւ ասում է, թէ մտան

ր դաշնակը կապում է նորա լեզուն: Մեր {ցեղապետը} եւ խոհարարը կողոպտում են Խանի բոլոր գոյ

Բաղչէ-սարայում Խան-սարայի մէջ: Մեր {ցեղապետը} եւ խոհարարը լաւ հասկանալով, որ այս սպա

ց ագահութիւնը յղացնում է ճանապարհին մեր {ցեղապետը} մի նոր մարդասպանութենով. նա միտքը դնու

ս թէ ինքն եւս գործակից եղած լինէր: Մեր {ցեղապետը} զարմացած եւ զարհուրած դերվիշի այս տեղեկ

թէ կամենալով փրկուիլ այս պատիժներից մեր {ցեղապետը} մի կերպով ոչնչացնէ այս մատանին, այն ժա

եղը տարաժամ մահով: Այս պատճառով մեր {ցեղապետը} պահում է իւր մօտ այս մատանին, որպէսզի

ժմ եւս կան մարդիկ, որ հայհոյում են մեր {ցեղապետի} յիշատակը, բայց այդ բոլորը զուր է, ողո

րեւելի մարդերից մինը... Մի օր մեր {ցեղապետի} սրտի անդորրութիւնը վրդովուում է մի դերվ

Այստեղ դերվիշը մանրամասն պատմում է մեր {ցեղապետի} սպանութիւնքը, այնպէս, որպէս թէ ինքն ե

է, թէ քանի այն մատանին գտանւում է մեր {ցեղապետի} մօտ, եօթն մարդ պիտի մեր ցեղից ժամանակ

ինչպէս Բագրատունիք եւ ուրիշ շատ հասարակ {ցեղեր}: Հայոց ազգի մէջ մտած են հնդիկներ, որ

մօտ ծառայութեան համար, եւ թէ այդ տղայի {ցեղը} տանով տեղով գող են: Այս ասելով՝ հանու

րդը կը լցուի, սակայն մի մոռնար, որ քո {ցեղը} մինչ ցարդ վայելել է այդ հողը, իսկ իմ ց

ը մինչ ցարդ վայելել է այդ հողը, իսկ իմ {ցեղը} միշտ զուրկ է մնացել նորանից: Այսօր դու

դուրս չէ գալիս: Պէտք է ասես, թէ նորա {ցեղը} շատ խելօք չեն, եթէ այդպէս դատելու լինի

ամանակ իսկոյն միանգամից պիտի ջնջուի մեր {ցեղը} տարաժամ մահով: Այս պատճառով մեր ցեղ

էջ մտած են չինացիք, ինչպէս Մամիկոնեանց {ցեղը}: Գուցէ այդ ցեղի նախահայրը, երբ փախչու

արեալ տգիտութիւնը վերագրում են գերմանիկ {ցեղի} աւելի հիմնաւորութեան ( Gründlichkeit)

` սերմանել անդադար մարդկային ազգի երկու {ցեղի} մէջ վէճ եւ խռովութիւն: Ը Այս միջոց

, ողջամբ եկիր. գոհ եմ քեզանից, որ մեր {ցեղի} թշնամիներից, որ սպանել էին իմ թոռը, հ

խոց յԱրեւելից եկաւոր, Մերոյս {ցեղի} շառաւիղ Է Բրամին գլխաւոր. Յա

ողջ փչացուցել են, ասելս այն է, թէ մեր {ցեղի} նման խելօք ցեղ չկայ, եւ եթէ խելքի արժա

նին տարաժամ, վերջին զոհը պիտի լինի մեր {ցեղի} մի միայն արու ժառանգը, որով պիտի ջնջու

այն արու ժառանգը, որով պիտի ջնջուի մեր {ցեղի} յիշատակը աշխարհի երեսից. իսկ թէ կամենա

որպէսզի գոնէ ժամանակ անցանէ մինչեւ մեր {ցեղի} ջնջուիլը: Ահա՛, քուրիկ, մատանու ո

ք, ինչպէս Մամիկոնեանց ցեղը: Գուցէ այդ {ցեղի} նախահայրը, երբ փախչում էր Չինաստանից,

ակը են մեծ Պարթեւները՝ բուն Լուսաւորչի {ցեղից}, որոնց յիշատակը հանդիսավեհութեամբ տօնո

ակ Բրամինի, որ շառաւիղում էր պարիաների {ցեղից}: Ճակատագիրը պատրաստել էր նորան անօթ ըն

ի աղջիկ եւս չես գտանելու. պատճառ, մեր {ցեղից} խելօքը չկայ, մեր ցեղապետը Ղրիմումը թաթ

աւ, որով երկու եղան մատանու զոհերը մեր {ցեղից}, բայց աւանդութիւնը ասում է, որ դա եօթ

դա եօթն մարդ պիտի տանի միւս աշխարհ այն {ցեղից}, որի ձէռքումն էր մատանին, այս պատճառո

արգում, որ մեռանելու էին մատանու տիրոջ {ցեղից}, սոսկալի՜ եղեռնագործութիւն. եւ ինչպէ՞

, եւ ովի ձեռքում որ մնայ մատանին, այն {ցեղից} եօթն մարդ պիտի տարաժամ մեռանին անպատճառ

է մեր ցեղապետի մօտ, եօթն մարդ պիտի մեր {ցեղից} ժամանակ առ ժամանակ մեռանին տարաժամ, վե

մեծ կարօտութեան մէջ էին. նոքա իւրեանց {ցեղով} մի օր մի խելօք բան չէին գործել. մանաւա

, որի մոտ ընկնում է Ասիայի ամենահեռավոր {Ցեյլոն} կղզին, որից անցանելով պիտի գնանք դեպի

հիշում ես Անթարը: Թատմորից գնացինք {Ցեյլոն} կղզին, ուր երբեմն ճիզվիտները գնացել էի

րբ այս դժոխային կարգը նոր էր հիմնվում: {Ցեյլոնից} Մադրաս, իսկ Մադրասից Կալկաթա: Գործ

ք, որն անվիճելի է - դա այն է, որ մենք {ցենզ} չունենք. հասարակության վերաբերյալ բոլո

րանա՝ այսինքն Մոսկվայի մեջ հայոց լեզվի {ցենզոր} չլինելը: Այս մասին խնդրի մեջ ասված

, որ տերությունը հանձնառու չի լինի հայ {ցենզորի} համար ջոկ ռոճիկ նշանակել, հոժարացել են

աբանով եւ վերջաբանով վաղուց ուղարկված է {ցենզորին}, այժմ իհարկե ստացավ, եւ կտպվի փառավոր

լ մի քանի օրինակ պ. Նազարյանցին, եթեւ {ցենզորն} թողու, ուրեմն Նախիջեւան կստանաք Դուք,

ւցիչ հոդվածք, մեք ծանոթություն տվեցինք {Ցենզուրական} Կոմիտետին, որ գրե յուր պատասխանի մեջ,

եջ ասված է, որ անդամ ընդունեն Մոսկվայի {ցենզուրնի} կոմիտետին հայ Գուբերնսկի սեկրետար Գեորգ

սավորության նախարարն հարցմունք է առնում {Ցենզուրնիյ} Կոմիտետից, թե ինչպե՞ս թույլ է տվել այդ

այրս ներս մտաւ: Իմ հօրեղբայրը իմ գլխին {ցենզօրի} նման մի բան է, շատ խիստ բարոյականութեա

սում ենք, որ ամենայն ազգից կարգուած են {ցենզօրք} ( քննիչք) եւ, ինչպէս պատմում են, մեր

երի օրէ օր շատանալու յայտարարութիւնքը, {Ցենսօր} Թիւրքիայում տպելի գրքերի եւ օրագրերի վե

, մի՛ կարծեք, թե մեք քնած էինք. գիշեր {ցերեկ} աշխատում ենք ամեն բանի մասին: Օդդենը չ

ր: Սիրական եղբայր, գիտես մեր գիշեր {ցերեկ} աշխատությունը եւ ջանքը, ուրեմն դուք եւ

ւն կլինի, միամիտ եղեք: ՝ Ես գիշեր {ցերեկ} քուն չունիմ այդ բոլոր գործերի մասին, ք

նի կլինի, թե ինչ անձնազոհությամբ գիշեր {ցերեկ} կուրծք կոտրելով եւ աչք խավարեցնելով աշխ

նելով վայելել նորա բարիքը: Ես գիշեր {ցերեկ} մտածում եմ ձեր բոլորի վերա եւ մեր ողբալ

ալ բոլորովին չեմ կարող: Ութ ամիս գիշեր-{ցերեկ} կարդում եմ, կամա-ակամա ամեն աչք կհոգնի

ությունը: Ինձ թվում է, որ նա գիշեր ու {ցերեկ} կենդանաբանական այգում կանցկացներ: Ն

զաւակի առաջեւ, թո՛ղ ոչ թէ միայն գիշեր {ցերեկ} առաքինութիւն քարոզէ իւր զաւակներին, այ

քը՝ այդ ողորմելի տիրացուն, բացի գիշեր {ցերեկ} խոնարհեցո՛- ապրեցո՛ ասելով փրփրելուց,

արում իմ երակների մէջ, որովհետեւ գիշեր {ցերեկ} նորանով զբաղուած է հոգիս: Ցաւի՛ր եւ ող

Աղքատները նորա դռնից Գիշեր {ցերեկ} հալածուած. Մի մարդ չըկար նորան ծ

եղած չեղած յոյսն էր, որի կեանքը գիշեր {ցերեկ} նուիրած էր արթուն հսկողութեան իւր ժողով

ն անչափ անհանգիստ աշխատութեանց եւ գիշեր {ցերեկ} Հայոց աշխարհի լուսաւորութեանը վաստակելո

խռովութիւն կար, ու ջանում էր ապա գիշեր {ցերեկ}, որ այդ խռովութիւնը բորբոքուի, վէճը,

վին մարմին դառնալով, պարարում են գիշեր {ցերեկ} իւրեանց փորը եւ այնուամենայնիւ համարւու

էի նորա վերայ, այնպէս, որ ո՛չ ցերեկս {ցերեկ} էր, ո՛չ գիշերս գիշեր: Եթէ միայն մնում

ների գրչի տակից։ Մխիթարեանք, գիշեր ու {ցերեկ} աշխատելով, շինեցին ու տպեցին Հայոց լեզ

աջ։ Յայտնի է, թէ այն մարդը, որ գիշեր {ցերեկ} աշխատում է մի բան աւելի առաջ տանել, դո

նալ, թէ ինչ տեղ էր այդ, եւ ահա յիշեցի {ցերեկը} ինձ առաջնորդող սպասաւորի պատմածը: Այդտ

ծառի տակ կոյսն է նստած հառաչում, Մինչ {ցերեկը} մութ գիշերն է հալածում. Թռչունները իր

կոյ, առաւօտ, Խաղաղ ու զով գիշերներ Եւ {ցերեկը} լուսայորդ, Ծառ, տո՛ւնկ դալար եւ աճող

մին քնեցայ մինչեւ 11 ժամը: 17-ին այսօր {ցերեկը} մի-երկու ժամ փոքր նեղութիւն ունէի, բայ

ի նման: 19 լոյս 20 հանգիստ էի: 20-ին {ցերեկը} մի-փոքր նեղութիւն տուեց: 20-ին նամակ ս

[է] այդքան եւս տգէտ լինել, - թէ դեւերը {ցերեկը} քնում են, եւ զարթնում են արեւը մայր մտ

այ յարձակուին եւ ովի՞ն պաշտպանեն. նոքա {ցերեկը} չեն աւարտում իւրեանց ճաշը, երեկոյին վա

րանում, այնպէս եւ ամէն կողմ, ուստի եւ {ցերեկը} չէ կատարւում օդերի զուգակշռութիւնը, այ

տիճանին: Որքան սաստիկ լինի ջերմութիւնը {ցերեկը}, այնքան ուժով կը լինի քամին իրիկնապահի

ի ձեւին, ոճին կամ տրամաբանութեան։ Եթէ {ցերեկը} ամպը եւ գիշերը կրակէ սիւնը, եթէ Եհովայ

չ ամենայն ոտք կտրուեցաւ, մինչ ամենեքին {ցերեկի} ջերմութենից թուլացած անկողին մտան՝ քնո

իք, իրանց երեխեքն էլ քշերն ընչաք լիս, {ցերեկն} ընչաք իրիկուն մի մին քերեղաններ ձեռների

պատմել: Այնպիսի գործեր, որպիսիք օր ու {ցերեկով} գործւում են Բէգզադէի ձեռքով, եթէ նիւթ

ոցի մէջ՝ իւր վաճառանոցի առաջեւ, օր ու {ցերեկով}, գիշերազգեստը հագած, ման է գալիս մի Հ

կ: Եւ այս, յայտնի, գրաւոր, եւ օր ու {ցերեկով}: Իհարկէ, շատերը թռան դէպի Սիբիր, շատ

անի մարդերի միլիոնաւոր բազմութիւն օր ու {ցերեկով} համարւում է չքացած, եւ երբ յառաջանում

երձ հասեալ է ցվերջ 1860 ամի մինչեւ 2784 {ցերեկու} հազար եօթն հարիւր ութսուն եւ չորս հնդկա

ած Արարատեան դաշտը: Արդարե՛ւ, նայելով {ցերեկուայ} ջերմութեան աստիճանին, ստուգապէս կարելի

թարար պարգեւը, էշ նահատակ եղած լինելով {ցերեկուայ} դժոխային ջերմութիւնից: Պէ՞տք էր աւելաց

հարուել էի նորա վերայ, այնպէս, որ ո՛չ {ցերեկս} ցերեկ էր, ո՛չ գիշերս գիշեր: Եթէ միայն

նային Գահակալին յաշխարհի Ես թուեցի {ցերեսուն} կէս եւս ընդ այլ երեքի։ Անպարտակիր մինչ

որս հնդկական կումպանու ասացեալ ռուփիս, {ցերեքտասան} անայս եւ ցինն պղինձ, որ հաշուելով ըստ

նական եւ ուր ուրէք ելեալ ՚ի ջորի մինչեւ {ցերկաթուղին}, տարեալ մեծի ցրտութեան, յետ մշտագարու

հատս, քան զԿովկաս անցի սահնակօք մինչեւ {ցերկաթուղին} տարեալ մեծի ցրտութեան եւ յուսկ ուրեմն ի

ստ ասելոյ ազգայնոց, յամիսն հասանէ մինչ {ցերկու} հարիւր քսան եւ հինգ ռուփիս ( 225), ու

ըթեն մի օրինակ, Պիտի ուտեն որդ ու {ցեց} ։ Այս բանը մենք միշտ տեսնում ենք.

մատենագրութեան վերաբերեալ գրուածք, որ {ցեցակեր} եւ հարիւրաւոր տարեկան մագաղաթների մէջ փ

ռանց երեսի, որի թերթերը ցիրուցան, որը {ցեցակեր}. մի խօսքով, բաբելոնեան խառնակութիւն:

ինձ չտուին, որ ընկած են այժմ վանքում՝ {ցեցերի} կերակուր լինելու համար. բայց արդեօք այ

այ13 Ադէնից ելայ նոյն օրը երեկոյ[եան] {Ցէյլոն} մտայ մայիսի 22-ին Ցէյլոնից ելայ 23-ին

ն Ադէնից 13/25 86 Հայրապետեանցին {Ցէյլոնից} 22/5 87 Հայրապետեանցին Կալկաթա[յից] Յ

ը երեկոյ[եան] Ցէյլոն մտայ մայիսի 22-ին {Ցէյլոնից} ելայ 23-ին Մադրաս մտայ 27-ին Մադրասից

ւէ աշխարհի պաշտօնեա՞յքը կամ նոցա {{գահերէ՞ցը}: - Ճի՜շդ: - Ինչո՞վ ապահովու

ւս բոլորը եւ ինչ որ նոցա մօտ եղած {{մարդո՛ցը} վերաբերեալ, նորա ծառաները, Աղեքսանդր

է դիմանում այդ հրափորձութեան իբրեւ փոշի {ցընդեցնում} է օդի մէջ՝ մաքրելով գիտութիւնը եկամուտ

Ատամները ճռացին, Թափուած ուժից {ցընորամիտ} ։ Մահն իւր գործը կատարած Մեծա

Անգէոս հրեշտակն Տեառն 'ի հրեշտակս Տեառն {ցժողովուրդն} " ( Մարգ. Անգ., գլ. Ա, համ. 13)

- խարուկի վերայ այրում է մի ժամանակ մի {ցիգան} կին՝ որպէս կախարդ եւ գող։ Այս կինը ու

ու փորձի ենթարկուելով որպէս կասկածաւոր {ցիգան} կին, կապւում է շղթաներով։ Կոմսը շատ ո

ի հարցասիրութեան արժանի թղթակցութիւնք: {Ցիմմերմանը}, այո՛, չէ ընդունում մեսմերականութիւնը

. որքա՞ն այսպիսիք յիշուած են գերմանացի {Ցիմմերմանի} ֆիզիկայի մէջ, մենք չենք ուզում ամենը ա

ւրաւոր են ապացոյցքը: Նոյնիսկ մեր յիշած {Ցիմմերմանի} ֆիզիկան, - ուր էլեկտրական մասին մէջ, ա

կ ժողովրդի օգտին վրայ է, թէեւ, այո՛, {Ցիմմերմանի} ֆիզիկան ո՛չ բնաւ անօգուտ է եւ ուսանողնե

ու ասացեալ ռուփիս, ցերեքտասան անայս եւ {ցինն} պղինձ, որ հաշուելով ըստ ռուսական դրամո

, սպառնում էին կործանել Փեքին քաղաքը։ {Ցիու} Մանդարինը, որ մտերիմ բարեկամ էր Յիսուս

նթեռնուի զայն ի լեզու ֆրանսիական, ասաց {ցիս}, թէ մարթ է զթուղթդ զայդ հրատարակել իբր

յայլս։ Չեւ իմ աւարտեալ զխօսս, ասէ {ցիս} Մանուկ աղայն, - վարդապետութիւն ձեր յօրի

" մեջ եւս նույն ողբի զանազան հատվածները {ցիր} ու ցան՝ դարձյալ վերագրվում են Աբրահամո

եւ այն տեղից ստացած նամակներս ընկած են {ցիր} ու ցան, որոնց շատերը մինչեւ այսօր անպա

նի են ուշադրութեան, ըստ որում՝ ցան ու {ցիր} բոլոր գրքի մէջ տարածուած մտքերը ամփոփու

զմոգականն ոյժ՝ որ յամրի պահէր զազգն, {ցիր} ու ցան գնաց ի չորս կողմունս աշխարհի ի մ

ամ տարագիր գնալով իւր աշխարհից, ցան ու {ցիր} է լինում դէպի երկրի չորս կողմերը՝ որոն

են բոլոր մարմնեղէն կատարելութիւնքը, որ {ցիր} ու ցան երեւում են առանձին առանձին կենդա

գայ պատգարակաւ, 'ի փախուստ փութացան եւ {ցիր} ուցան մաշեցան։ Գամ եւ ես պատգարակաւ ծե

1851): Ազգն մեր անտէր եւ անխնամ, {ցիր} եւ ցան ընդ համատարած մակերեւոյթ երկրի ք

արվելով նոր լեզուի հետ, հարկաւոր է այս {ցիր} ու ցան ճապաղ ընկած ձեւերը կարելի սկզբու

ուր մարմինը: Թողում եմ բոլոր դաշտի մէջ {ցիր} ու ցան ընկած, թէ աւերակներից մնացած եւ

ղեղներից փթեցան, շատ հողեր գիտենք, որ {ցիր} ու ցան եղան, որոնց անունն անգամ մոռցու

տոնէութեան նախազգացութիւնը: Հռովմէական {ցիրկի} արիւնոտ տեսարանները զարթնեցնում են նորա

չքիս առաջեւ են գալիս աւերակ Հայաստանը, {ցիրուցան} ժողովուրդը, անդաստիարակ եւ նիւթապաշտու

նչ նա, խորտակուած եւ նորա գործարանքը՝ {ցիրուցան} եւ ժանգոտած, չունէր այն ամբողջութիւնը

ճնշուած, որը առանց երեսի, որի թերթերը {ցիրուցան}, որը ցեցակեր. մի խօսքով, բաբելոնեան

նութիւնք են, հասարակ ժողովուրդը մի հատ {ցից} զարկելու հող չունի: Լոնդոնի՝ այն հսկա

քո վրանին Միշտ ` Մամբրէի կաղնուց ` քեզ {Ցից} ընծայէ ամէն տարին. Յար օրհնուա՜ծ դու լ

ովհետեւ ես իսկոյն Նրա ներքին ծնօտի տակ {ցից} դրի... Ու զարթնելով իր խոր քնից ` Հ

է փափուկ քո բռան մէջ Գտնես սրած դու մի {ցից} - Լաւ դարբնուած ամուր մի տէգ ` Մի՛ մոռ

արիդ Աբրահամեան Ի Մամբրէի կաղնւոյն {ցից} Օժտեսցէ միշտ Ամանորայն՝ Յաւ

այց տուժեցա՛ւ... զի իմ առժամայն {Ցից} ընդ ներքին վարեալ ծամելիս... Զար

ութեամբ դէպի ծովեզրը փրփրած ու դէպի վեր {ցից} ցից գագաթներով սուր անկիւնաւոր ալիքները

ամբ դէպի ծովեզրը փրփրած ու դէպի վեր ցից {ցից} գագաթներով սուր անկիւնաւոր ալիքները, մ

ի թագաւորների, Հայաստանի սահմանագլխեան {ցիցերի} մինչեւ օտարների հողերի վերայ զարկուելը

ետորներից ոչ ոք չի ճնշվում Սենեկայի կամ {Ցիցերոնի} հեղինակությունից. նրա համար միեւնույն

ս գերօրինակ մարդը ծնած է 1493 թուականին {Ցիւրիխ} քաղաքի մօտ: Նորա հայրը, որպէս բժիշկ ո

տոս զաւուրս տասն, իսկ յԵգիպտոսէ մինչեւ {ցԿալկաթա}. զաւուրս 28, ուրեմն զաւուրս 38 ունիմ

ւել քան յԱնգլիայ, եւ անդ մնացից մինչեւ {ցկէս} Մարտի, առաւել կամ պակաս, հայեցեալ յ

քաջհամեղu. " Եւ զի՞ է քեզ, ասեմ {ցկոյսն}, համակիլ Ցանգ ի թախիծ, եւ ուստի՞

ն աւանդութեանց քարոզ էին " եթէ ոք ասիցէ {ցհայր} կամ ցմայր կ՚որբան, զոր յինէն օգտիցիս,

ւն, որ ընդ լայնութեամբ տանն ի հիւսիսոյ {ցհարաւ} ի ներքոյ շինուածոյն յարեւմտեան որմի անդ

'ի հունձս, եւ 'ի ժամանակի հնձոց ասացից {ցհնձողսն}, քաղեցէք նախ զորոմնդ, եւ կապեցէք զայդ

նացեալ էր ի բժշկաց թագաւորել ի վերայ իմ {ցմահ}, յընթացս այսր առողջարար դեղընկալութեան

եւ ռուս կառավարության կողմից արժանացավ {ցմահ} կենսաթոշակի: Այս եպիսկոպոսը մեռավ 50-ա

ճառեսցեն, եւ գուցէ յիշեալ Սուզայն մինչ {ցմահ} յիշեալ Աննային մնացեալ իցէ ՚ի տանն իմ ը

եանց քարոզ էին " եթէ ոք ասիցէ ցհայր կամ {ցմայր} կ՚որբան, զոր յինէն օգտիցիս, մարթ է չա

նոյնպէս եւ իմ կտակակատարացն, զի մինչի {ցմին} մատնաչափ տեղի եւս չունի եւ չունիցի ոք կ

ժամս ձեզ գրելու, մնացէք բարեաւ մինչեւ {ցմիւս} նամակս: Ցանկալով ձեզ ողջութիւն եւ յաջո

նապարհորդութեան մէջ: Մնաս բարով մինչեւ {ցմիւս} նամակս: Քո անխարդախ բարեացակամ

կարողութեան հետ: Մնաս բարով մինչեւ {ցմիւս} նամակս, Քո Սերովբէ Շահբէկ:

նն հայկական ննջեր զթանձր քուն, մինչեւ {ցՄխիթար} Սեբաստացի, որ նոր ուրեմն հիմնեալ ի Վեն

աղմ., ՁԱ, համ. 6-7)։ " Եւ ասէ Տէր {ցՄովսէս} ահա ետու զքեզ աստուած Փարաւոնի " ( Ելք

Ծանօթութիւն Զհարկաւորելոյն, մինչեւ {ցմուտ} գործել իմ ի Լոնդոն, յայտնեալ եմ արդէն

քն կրէր իւրովքն հանդերձ, որպէս եւ մինչ {ցյետին} ժամանակս նովին մտօք հեռի կային 'ի Հռովմ

ողման զորմէ եւ յորմոյն իմոյ անտի մինչեւ {ցյիշեալ} սուրբ տաճարի որմն որ եկեղեցւոյ գաւիթ է

ասով թուրքի բաղդասութեան պէս է. {{թուրքի՞ցն} է մտել, թէ՞ ինչ բնական կամ ընկերական պ

երկրորդն չէ վաւերական: Առ այս ասեմ {ցնա} - եւ ո՛վ ասաց ձեզ, թէ կտակ իցէ երկրորդն

- Զի՞նչ անուն նորա, - Հարցանէ {ցնա} Զոհն թակարդեալ - Կամ զի՞նչ ն

- Յուռթի լիցի ուղխ... Արբեալ ես {ցնա}: Եւ ի ձայն բարձր ազդոյ Հնչ

այդպէս է ասացեալ "։ ( Նեմանի). Ասեմ {ցնա} -ո՞չ ասացի քեզ, թէ զոր ոչն ախորժես, ծա

՞նչ որ ուսումն ո՛չ ընձեռէ ո՜վ դու ժպիրհ {ցնդաբան}, Զո՞յր զկուրացեալ հոգւոյ ակունս չ

է հագել եւ այժմ՝ նեղ. եւ այլ այսպիսի {ցնդաբանութիւնք} ։ Այժմ հարցանում ենք՝ մեղաւո՞ր է մ

կեցնելէն եւ հարկ եղած ատենը, անոր վրայ {ցնդած} ածականը դնելէն ետեւ, " անիկայ մեզնէ շա

, մընում է ցաւը. Թո՛ղ քո ալիքներ {ցնդեն} իմ վշտեր, Լուանան սիրտս թո՛ղ քո մ

Ցօղի կաթիլները, հետզհետէ գոլորշանալով {ցնդեցան}, գնացին, իսկ տերեւքը մնացին այրող ճառ

ք պարզեցիր մարդկութեան: Եւ {ցնդեցիր} հազարամեայ Շղթաները ծանրացած.

յսօր երեւում է նա, այո՛, բայց վաղը կը {ցնդի}, քանզի լոկ տեսաբանական խաբէութիւն է,

շին։ Այստեղ տղայական նեղսրտութիւնք կամ {ցնդի} հեգնութիւնք, արհամարհանք այս կամ այն գ

երի " մէջ կարելի էր է՛լ մի քանի այսպիսի {ցնդի} աւանդութիւնք գտնել, բայց իրաւն ասենք,

Այդ լիբրէները շատ կարճ ժամանակի մէջ կը {ցնդին}, մէջտեղում կը մնայ պարտքի մուրհակը եւ

վայրավատին շրջիք 'ի խաղս եւ 'ի զբօսանս {ցնդիք}, ընդ կանայս եւ ընդ աղջկունս կատակիք եւ

ցութեան տակ, քայքայւում է կազմուածքը, {ցնդում} են նորան կազմող տարերքը։ Հարկ չկայ ասե

ատուհանիս վերա ցույց է տալիս միշտ 48+. {ցնծա} ՛: Խնդրեմ ինձնից նամակ ստացածդ մարդ

ու հրամանագիր ստանալ Պ. Իսահակեանցից: {Ցնծա} ՛, Շահբէ՛գ, աշխարհի ամենայն կողմը ճանա

շի փառքը՞... - Ազգի՛նն է: - {Ցնծա} ՛, ազգ: Բերանդ հովին բացած՝ նայի՛ր այ

ին: Այսօր իմացայ, թէ [ճանապարհին] է: {Ցնծա} ՛: 10-ին ստացայ Քոլբի վիճակագրութիւնը

ւապետը: Գնա՛ դժոխք յաւիտեան, {Ցնծա} ՛, քեզ փառք յաւիտեան, Կաց հաստատո

ւթեամբ Զսիրտ որսաց խուժանին: {Ցնծա} ՛, դժոխք, յաւիտեան, Ցնծա՛, քեզ

: Ցնծա՛, դժոխք, յաւիտեան, {Ցնծա} ՛, քեզ փառք յաւիտեան, Կաց հաստատո

Հանդիսացաւ յայս հուր, բոց: {Ցնծա} ՛, դժոխք, յաւիտեան, Ցնծա՛, քեզ

: Ցնծա՛, դժոխք, յաւիտեան, {Ցնծա} ՛, քեզ փառք յաւիտեան, Կաց հաստատո

եւից վեր լուսատու: ԱՐԲԱՏ {Ցնծա՛յ}, Արբատ, ուրախացի՛ր, շքեղ դէմքդ փայլե

ազգայնոց ցնծացնում է օրէցօր: {Ցնծա՛յ}, ուրեմն եւ դու ինքնին ` ցնծա՛յ, դու պ

Ցնծա՛յ, ուրեմն եւ դու ինքնին ` {ցնծա՛յ}, դու պար բոլորէ, Ես աստղերուն կը

է ցօղը, որ միշտ մնայ հով ու զով. {Ցնծա՛յ}, Արբատ, փառք բնակչացդ. Գասպարեանցն է

յաւէրժ բնակին մուսաները սիրական.. {Ցնծա՛յ}, Արբատ, ուրախացի՛ր, շքեղ դէմքդ փայլե

ն այն նա է: Րախացի՛ր, դու, {ցնծա՛յ}, բերկրեա՞յ, Մուսան ասաց Ամիրեա՛

ւտ. ինչ ձեւ կամենայ կը տայ այդ կաւին, {ցնծա՛յ}: Փիլիսոփայութեանը ըստինքեան գրեթէ

դէպի մահ խոցոտեցին։ Բայց խնդում եմ {ցնծալով}, որ այն վէրքերով, իմ հոգիս, որ առաջո

, Գայ որպէս փեսայ, Նազի եւ {ցնծայ}. Իսկ խարամանի՞ն. - Ողբա՜յ

նի, որովհետեւ գործի ներկը կբացվի, թող {ցնծան} հետո: Պ. Նազարյանցն ստացել է Ձեր ն

- Ուրեմն ինչ: Այդ պրծած բան է. այժմ {ցնծանք} եւ ուրախանանք: Թող պարծենայ Անգլիան իւ

ք ուրախ լիցին դստերք այլազգեացն, եւ մի {ցնծասցեն} դստերք անթլփատիցն " ( Երկր. Թագ., գլ

օրինակ, որ կարդաս, հոգիդ փառավորվի ու {ցնծաց}. ես քո այս բանի վերա ուրախանալուդ անցյ

. Հայոց, գիրք Գ, գլուխ 53): Ընդ այս {ցնծացեալ} սրբոյն Մեսրոպայ, որպէս այր, որ գտանէ

թիւը աճում է ու զօրանում է օրէ օր: {Ցնծացէ՛ք}, սո՛ւտ ազգասէրք, օբսկուրանտներ, եզու

որոշեալ. իսկ ճիզվիթ պատգամաւորք պապին {ցնծացին} ընդ կամագիւտն լինել: Եթէ ինքեանք պապք

ն: Վերջին նամակովս խոստացել էի քեզ {ցնծացնել} քո Յիշատակարանը Յունուարի մէջ՝ զանազան

բաներ ունիմ քեզ գրելու, անտարակոյս կը {ցնծացնեմ} քո Յիշատակարանը, բայց այժմ ամենեւին ժա

ր ուսանող, Որ հանապազ իւր ազգայնոց {ցնծացնում} է օրէցօր: Ցնծա՛յ, ուրեմն եւ

յսքան քո գալն Բերեց ծեր Մասաց {Ցնծութիւն}, խրախոյս, Վհատ զաւակաց Միւս

վ Նուիրական բոսորում ` Հպարտանում է, {ցնծում} Իբրեւ փեսան նորհարսի, Իսկ դեւը դառն

կասկած եւ տարակոյս փարատուեցաւ, եւ ես {ցնծում} եմ, որ, թէ կենդանութիւն լինի, ամբողջ

անքումը մնաց, այդ մասին, ուրա՛խ եմ եւ {ցնծում}, որովհետեւ մի սո՛ւրբ եւ հոգեւոր տեղում

թեանը հոգաբարձու էին պապական հոգեւորք, {ցնծում} էր նեղսիրտ դպրոցականութիւնը՝ իւր սոփես

այնպէս գեղեցիկ չէ։ Այս խնդիր չէ, այլ {ցնո՛րք} ։ Կարող է նա իր մօրը չնմանելով աւելի գե

աց Աստուած զՆոյ եւ զորդիս նոցա, եւ ասէ {ցնոսա}, աճեցէք եւ բազմացարուք եւ լցէք զերկիր

րդ ի սկզբանէ անտի գոյութեան նորա մինչեւ {ցնոր} աւուրս ընթերցեալ եմք անընդհաւո, եւ ծան

ակում հայ մամուլից արձակւում են այսպիսի {ցնորաբանութիւնք}: Մինչեւ ե՞րբ պիտի խայտառակուին եւ իւրե

սութեան եւ բանի տեղ են դնում " Մեղուի " {ցնորաբանութիւնքը} ։ Բայց չէ պիտոյ մոռանալ Ղազար Փարպեցու

չկայ, որ այդպիսիների խօսքը, կարծիքը, {ցնորաբանութիւնքը} իմ համար մի ժանգոտ կոպէկի արժանաւորութի

չունիմ եւս ուշադիր լինելու տգէտ մարդերի {ցնորամիտ} վայրախօսութեան, եւ չեմ կարծում, որ Նա

ցութիւնը թոյլ չէր տալիս հաւատալ այսպիսի {ցնորամիտ} մարդերի հնարած մեզիմեն աղեկների, բայց

մի տղայական, կամ աւելի լաւ ` պառաւական {ցնորամտութեամբ} համարում են իւրեանց անձը մի բանի կարգու

դարձեալ ընկաւ ( եւ արդէն վերջին անգամ) {ցնորման} մէջ։ Վերստին երեւում էին նորան սուրբեր

ով նրան պիտի գրկեմ եւ եթե այդ չմնա սոսկ {ցնորք}, այլ իրագործվի de facto, օ՜, այն ժամ

տկարանանալու եւ այդ ցնորքի հետ: - {Ցնորք}... Ցնորք, բայց այդ բանը մաշում է իմ հ

լու եւ այդ ցնորքի հետ: - Ցնորք... {Ցնորք}, բայց այդ բանը մաշում է իմ հոգին: Դոր

օշափելի, Միայն թէ կամաւ չկարծենք {ցնորք}. Վաղո՜ւց մարմնացել ու տեսանելի

ա՛զ էր... հեռի ինձանից, Խոլական {ցնորք}, հոգի գիշատող. Թողէ՛ք ինձ հանգիստ

լորդ ջերմութեան մէջ, եւ պատճառել է այդ {ցնորքը}: Հանգստացի՛ր, դա մի վնասակար բան չէ:

յարակցութիւն կայ քո տկարանանալու եւ այդ {ցնորքի} հետ: - Ցնորք... Ցնորք, բայց այդ

իկ, մի փոթորիկ, եւ... գնա՛, տխրադէմ {ցնցել} դատարկ քսակները, որոնց մէջ լցուած էին

ին յոխորտ շռինդ ահագին Եթէ որցեալ {ցնցեսցիս}, Զաչկունս ի վեր ուղղեալ յերկին՝

հարսն, իսկ զի՞նչ քոյր. " Ո՜հ, {ցնցէին} մկանունք, Եւ խլրտէր եւ գելոյր

րաքեց: Ֆրանսիական վուլկանական բնութեան {ցնցիւնը} մէկ գիշերուայ մէջ կործանեց Բուրբոնի գահ

տոյ: Ահաբեկութիւն տարածեց ամէն տեղ այս {ցնցիւնը} եւ Հեգելը ընկճուեցաւ այս երկիւղի ծանրու

ւն, որի դեւը այնպիսի մեծ եւ զարհուրելի {ցնցիւններ} գործեց, երբ 79 եւ 93 դուրս էր գալիս ֆր

էր, թէ իւր տկարութեան պատճառը հոգեկան {ցնցմունք} լինելով, եւ այս թուլութիւնը յառաջացած

իրելով նոցայ վերայ, պատճառ էր եղել այդ {ցնցողական} եւ անգիտակից շարժողութեններին: Մեք

ն, երբեմն երեւում էին ակամայ եւ անզգայ {ցնցողական} զարկողութիւնք: " Փա՛ռք Աստուծոյ,

ր համարեա թէ գտանւում էր մի ջերմախտական-{ցնցողական} վիճակում: Նա չէր կարող բառերով յայտնել

եւ բանականութիւնը, այլ մի տեսակ կատաղի {ցնցողական} շարժողութիւն: Եթէ մի օտար մարդ նկատէր

խի վերայ, մկնակները լարուեցան եւ երեսի {ցնցողական} շարժուածքը ցոյց էր տալիս նորա հոգու վեր

ռքերը, մանաւանդ այս անդամների մատերը, {ցնցողութեամբ} կարկամւում էին: Ծերունի Քամը, ծայ

. գլուխը գտանւում էր ակամայ եւ տենդային {ցնցողութեան} մէջ, ոտքերը եւ ձեռքերը, մանաւանդ այս

առաւել զարհուրելի էր նորա գլխի անդադար {ցնցուելուց}: Նա մի քանի վայրկեան նայելով պտուկին,

բաստիկ Պատրաստ լինի ձեռքն ղեկին, Եթէ {ցնցուես} ` տեղից պոկուած Կայմի խրոխտ շառաչից,

թափեցաւ եւ ասելով՝ ես վիրաւորուած եմ, {ցնցուեցաւ} երկիւղիցը, թէպէտ եւ վէրքը անվտանգ էր մ

Զկենսատուն քաջ ընդգրկեալ Շրթամբք {ցնցուղ} թէ յագչիս, Յարտավազկին ի վէտ խաղա

նվում, իսկ խորխելիս շնչառության օրգանի {ցնցումների} ջղաձգման բնույթը գնալով հանդարտվում է:

- Իսկ հարսն ինչպէ՞ս, քոյրն ինչպէ՞ս: " {Ցնցւո՜ւմ} էին մկանունք, Եւ խլրտում, գալարւում,

ում ես ինձ մարդերի խելօքանալը՛, ես քեզ {ցո՛յց} կը տամ, անպիտան... նայի՛ր, շուտով

սիրած իմ, Քո ազգը: Փառախոտ {Ցոլակեանց} ԿՆԴՈՒԿ ՊՈՉԱՏԻ ԵՒ ՆՈՐԱ ՍԱՆՉՈ

րուանն խափանարար լինի շառաւիղաց լուսոյն {ցոլանալ} ի լոյս աչաց նստելոցն ի տան, սապէս ամբո

ծ չէր դեռեւս, մի հայելի է, որի մէջ կը {ցոլանայ} այն, ինչ որ ցոյց կը տաս. նա միեւնոյն

ն պատմական եւ բնական ազդեցութիւնքը պիտի {ցոլանային} եւ լեզուի վրայ, եւ այդ ազդեցութիւնքը ա

բանաստեղծութիւնն հայելի իմն է, յորում {ցոլանան} շառաւիղք կենդանութեան ազգի, անդատապարտ

գ մատենագրութիւնը մի հայելի է, որի մէջ {ցոլանում} է ազգի կեանքը: Եւ որպէս յարգի է այն հա

ներից, եւ սոցա որակութիւնը ոչ թէ միայն {ցոլանում} է կառավարութեան վերայ, այլ մեծապէս պատ

նսդրութեան ոգու մէջ, Հեգելի կարծիքով, {ցոլանում} է Քանթի փիլիսոփայութեան " վերացական մօր

տակ. եւ ձեր այդպիսի անբարեխառնութիւնը {ցոլանում} է ձեր ընտանիքի եւ ձեր զաւակների վերայ:

ւ ոչ պակաս, մի անխարդախ հայելի է, ուր {ցոլանում} են բնութեան ճառագայթքը: Մենք նայեցանք

ւթեան ազդեցութեան. բնութեան սրտի զարկը {ցոլանում} է անմիջապէս մարդու սրտում: Մարդը իր գա

կարգի դնելու համար կազմած ժողովից դուրս {ցոլացաւ} Ռեւօլիւցիայի բոցը: Պալատի զարդարա

ն հնարս առ ի լուսաւորել զնոսա, զի լոյս {ցոլացեալ} յօտարաց չար է, քան զսեպհական խաuար, ի

: Թէ չեն նստել գլխումդ {Ցոլացմունքը} շողերին: Ուսիր գոնէ հոսանքը,

երն է կարգը նորա համար հայելի դառնալ եւ {ցոլացնել} հեղինակին նորա սեփական գործը, այս իր տ

երի ծայրերից՝ իւր ոսկեղէն ճառագայթները {ցոլացնելով} կապոյտ ալիքների վերայ: Հիւսիսում դ

ուի. Արծաթահերն երկնից գահէն երբ {ցոլացնէ} իւր լոյսը, Դու կը տեսնես նորա լու

յաւիտեան եւ դարերու մութի մէջ Կը {ցոլացնէ}, ինչպէս լուսին ` լոյս տուող միշտ ու ան

, Թէ մեր հոգւոյ երկրորդը նա անշփոթ {ցոլացնէր}. Թէեւ հազար մենք խոստմունք խոստա

ունենանք՝ իւրաքանչիւր այդ գոյները մեզ {ցոլացնող}, այնքան պարզ կը տեսնվի մտքի ամբողջ նկա

րցնէ իր ներդաշնակութիւնը։ Մտքի գոյները {ցոլացնողքը} բառերն են, եւ աշխարհիս երեսին ոչ մի լե

Եւ որպէս յարգի է այն հայելին, որ ճիշդ {ցոլացնում} էր իւր առաջեւ դրած առարկայի պատկերը, ն

անպիտան է, եթէ հայելին ուղիղ չէ եւ չէ {ցոլացնում} ստուգապէս այն բանի պատկերը, որ ցոյց էի

դական մեծ զօրութիւնը, որ մի ակնթարթում {ցոլացնում} է բոլոր հանդիսականների սրտի մէջ, ուրախ

Նորա լուսոյ շառաւիղքը այսօր աչքդ է {ցոլացնում}, Էգուց նոյնը կը կատարուի մահարձա

ինչ կամին խօսին, բայց մարդկային հոգին {ցոլացնում} է արտաքին բնութիւնը: Այսօրուայ օր

լինել եւ չպիտի լինի, եթէ ոչ մտքի ձեւի {ցոլացումը} ։ Սորանից պարզ երեւում է, որ գեղեցկ

տ. Եւ արեւի ծիրան ցոլքերն անդրանիկ ` {Ցոլցըլում} են ստինքներից իր գողտրիկ: " Որքա՜ն վ

ւծանեմ կուռ զճարմանդ, Եւ անդրանիկ {ցոլք} նշուլից արեւուն Ի ստեանց կուսին ար

պինդ կոճակը նախանձոտ. Եւ արեւի ծիրան {ցոլքերն} անդրանիկ ` Ցոլցըլում են ստինքներից իր

կայծերը նրա բարկ, Կարո՞ղ էիր դու միթէ {Ցոլքն} այն կրել կրծքիդ տակ. Եւ ո՞վ պէտք է քեզ

նդարձակ բարձրութիւնից ամպը կաթ-կաթ ջուր {ցողեց}, Ծարաւին իւր ծարաւն անցուց, հով

մանալ՝ ա) թե յուրաքանչյուր սերմ քանի՞ {ցողուն} է տալիս, բ) որքա՞ն հյութ է տալիս ցողո

ղուն է տալիս, բ) որքա՞ն հյութ է տալիս {ցողունը} իր կշռի համեմատ, գ) ի՞նչ թանձրություն

կ առնում նորանից այն արծաթի հանդէպ, որ {ցոյց} էի տալիս իմ իմաստուն հաշւումս, թէ նա ս

թէյ խմելու գնանք իւր մօտ։ Յօժարութիւն {ցոյց} տուեցինք եւ գնացինք: Երբ որ դռնից ներս

դոյն այդ բաների չլինելուց: Խնդրում ենք {ցոյց} տալ մեզ երկու Հայ, որ միասին խորհուրդ

ն ազգիցը եւ ձեր աչքումը, ինչպէս յայտնի {ցոյց} էք տալիս, միեւնոյն կշիռ ու յարգ ունին

ադրելով ուրիշների դաստիարակելու կերպը, {ցոյց} էք տալիս ձեր վերին աստիճանի թուլութիւնը

ասածի մէջ, երկրորդ՝ ձեր այդ ընթացքով {ցոյց} էք տալիս ձեր թուլութիւնը Հայկական դպրու

ակութիւն, մի համակրութիւն: Եթէ այսպէս {ցոյց} է տալիս փորձը, ուրեմն մարդը, իւր կամե

ելի է, որի մէջ կը ցոլանայ այն, ինչ որ {ցոյց} կը տաս. նա միեւնոյն է իւրեան շրջապատող

շատ, քան թէ ինքը իւր իմաստուն հաշւումը {ցոյց} էր տալիս իւրեան պարտական, բայց որովհետ

կարանը, ես նորան չեմ տպում, օտարի չեմ {ցոյց} տալիս, ունիմ երկու հարիւր ութսուն բարե

ես զուր տեղը չքացնել Յիշատակարանիս արեւ {ցոյց} չտալու համար, մի՞թէ պարծանք չէր քեզ եւ

ւտ եւ տես... - Հերիք է, հերիք է, {ցոյց} տուեցիր խելքիդ տակը, հասկացայ եւ ժաման

յր որդիական առնչութիւն, թէեւ այդ մարդը {ցոյց} էր տալիս իւրեան որպէս լոկ բարերար... Ա

րել Յունիսի 27-ի առաջեւ, բայց այդ խաչը {ցոյց} է տալիս արիւն թողնելու համար օրի լաւութ

ն ողորմութեամբ ընդունելով այդ խնդիրը եւ {ցոյց} տալու համար ՄԵՐ մշտական բարեհաճութիւնը

րութիւնը կենտրոնից, սորա չորս կողմով, {ցոյց} են տալիս, որ քաղաքի հիմնարկութիւնը եղա

բի եւ Խորենացու արժանաւորութենների նման {ցոյց} տալու համար: Տեսած ենք այդպիսի սուտ ազ

նելու ինձ, եւ, դեռեւս մի կարեկցութիւն {ցոյց} տալով, ասելու էր. " Խե՛ղճ մարդ, ի՛նչ

յդպիսի մեծ եւ երեւելի հոգաբարձութիւն էր {ցոյց} տուել մեր ազգին ": Ո՛վ Նախախնամութ

ութիւնը: Այժմ հասարակ ժողովուրդը մատով {ցոյց} է տալիս այդ պարոնների վերայ՝ որպէս մի

լացնում ստուգապէս այն բանի պատկերը, որ {ցոյց} էիր տուել, այսպէս եւ մատենագրութիւնը:

ելով կարդալ նորա գրածը " Մեղուի "մէջ եւ {ցոյց} տալով այդ գրուածքի թերութիւնքը, ամենայ

յլի " հինգերորդ ամսատետրակում. 1) {Ցոյց} տալ Հայոց ազգի գիտութեան եւ յառաջադիմու

գիտութեան եւ յառաջադիմութեան տունը... {ցոյց} տալ երկու Հայ, որ ազգի օգտի եւ յառաջադ

որա գոչիւնը: Ես խնդրում եմ նորանից {ցոյց} տալ ինձ ազգի գիտութեան եւ յառաջադիմութե

ան ունին, եւ եթէ դուք պահանջէք ինձանից {ցոյց} տալ այդ համալսարանը, իմացած եղէք, որ

մէջ, եւրոպացոց պէս ամենայն բանի համար {ցոյց} տալ ապացոյցներ եւ փաստեր: Ւ՛նչ սովորու

քերը կը տեսնի փաթաթելու, չէ թէ արեւուն {ցոյց} տալու համար, թէ որ ազգը պակասաւոր լինե

ցին թուել է, որ ազգի վէրքերը արեւին են {ցոյց} տալիս: Խիռուռգիայի մէջ այդպիսի բան չկա

է. արդարեւ, այդ արուեստի մէջ շատ բան {ցոյց} են տալիս արեւին չորացնելու եւ ապուխտ շի

աղդին: Պ. Իսահակեանցը, կամենալով {ցոյց} տալ իւր սրամտութիւնը, ասում է, թէ կաս

միայն մարմին դարձողների վերայ մատով չեմ {ցոյց} տուել։ Պատճառն այն է եղել, որ մեր մեծ

դ ոտանաւորի հատուածը, կամեցել եմ միայն {ցոյց} տալ Պ. Իսահակեանցին, թէ ճշմարտութիւնը

գի մարդ է Պ. Իսահակեանցը, մեծ շնորհ է {ցոյց} տալիս ինձ՝ " առանց դիտողութեան թողնելո

ոսկրների հետ, իսկ այժմ շօշափելի կերպով {ցոյց} տալու համար, թէ այդպիսի բան շատ մօտ էր

իւր ներկայ յօդուածի վերջումը, կամելով {ցոյց} տալ իւր սրատեսութիւնը եւ մի մասնով արդա

տիկ խայտառակութեններից մինը այն էր, որ {ցոյց} տուեց մի թռչուն՝ Կազուարի անունով, բա

թթու երեսի վերայ, այդ օրերում ուրախ է {ցոյց} տալիս իւրեան մեծատունը, որի լեղին պատա

ռնել, այսպիսի Բէգզադէների պարտական ենք {ցոյց} տալ ամենայն մարդկային կարեկցութիւն՝ առ

հեղինակը կամ մշակողը, այլ կամիմ մատով {ցոյց} տալ ազգի կեանքի վերայ, մանաւանդ թէ ասի

այիբներ: Պատանին, որ առաջնորդեց ինձ, {ցոյց} տուեց աչքով երկու ծերունու մէջտեղը նստա

դուք, որ միմիայն բարբարոսութեամբ կամիք {ցոյց} տալ ձեր մեծութիւնը։ Դորա հակառակ, նա

եռի՝ ահա այնտեղ ( այս խօսքերը ասելով՝ {ցոյց} տուեց մատով մօտակայ ուռիների անտառը),

նայն խառնափնդորութիւն, արեւի լոյսի տակ {ցոյց} էր տուել Իզիսի երեսը: Ասացին, թէ ինձ

ան մասների վերայ, կամեցել է աւելի որոշ {ցոյց} տալ իւր անկախութիւնը, եւ այն բանի մէջ

նորդին է վերաբերում, որ ընդդիմութիւն է {ցոյց} տուել, կամ թէ գոնեայ որին ձեռնտու չէ ե

աբանի մէջ, շատ որոշ եւ շօշափելի կերպով {ցոյց} է տալիս, թէ ազգը, ազգի կեանքը, ազգի

: Ֆրանսիացին մի նուիրական հպարտութեամբ {ցոյց} էր տալիս Վերսայլը օտարներին՝ կամելով ա

թն տարի ժամանակի է կարօտ, որ կարողանայ {ցոյց} տալ մի արդիւնք, մի պտուղ, իսկ եթէ նա

ինի գլխի վերայ աստղ եւ ձեռքում՝ քնար, {ցոյց} է տալիս բանաստեղծութեան ոգին, իսկ միւս

թարեան համախոհաց հազար անգամ գործքով ալ {ցոյց} տուած էինք, որ մեք՝ թէ՛ Լուսաւորչական

աճառած ապրանքի արծաթը եւ մնացած ապրանքը {ցոյց} տալ Բէգզադէին նոյն հաշուով, ինչ հաշուո

անել է Բէգզադէին 25. 000 մանէթ: Ներկայ {ցոյց} է տալիս 10. 000 մանէթի ապրանք՝ հաշուել

Ես այսքան տարի ծառայեմ, քեզ այնքան շահ {ցոյց} տամ, հերիք չէր այս, ոչինչ վարձ չառնու

որ Բէգզադէն մեծ ուշադրութիւն եւ խնամք է {ցոյց} տալիս հարսնացու օրիորդի վերայ, զարմանո

Բէգզադէին: - Այս ի՞նչ պատիւ է, որ {ցոյց} ես տալիս գործակատարիդ հարսնացուին կառքե

ւր աշխարհը: Եթէ, որեւիցէ կարեկցութիւն {ցոյց} տալով, գործակատարը խնամ տանէր տղային,

ւթիւնը, որ Բէգզադէին հաճոյանալու համար {ցոյց} տուեց իւր քեռորդուն՝ խլելով նորա ձեռքի

ուրացան ազգի օգուտները, նոքա այրութիւն {ցոյց} տուեցին իւրեանց կանացի կերպարանքի տակ ե

չգիտեմ ինչ նպատակով, աշխատում են փոքր {ցոյց} տալ Հայերի թիւը, այսինքն՝ 3-4 միլիոն

մի քանի տող բան Գողթան երգիչներից, նա {ցոյց} է տալիս մեզ փոքր թէ շատ այն տեղերը, ու

: §1. Պ. Չերքեզեանցին յարգութիւն {ցոյց} տուած պիտի լինէինք՝ պատասխանելով նորա

այ, որ Պ. Չերքեզեանցը հրատարակել էր՝ {ցոյց} տալու համար իւր գիտութիւնը հայկական լեզ

Այս երախտագիտական զգացմունքի չափով, որ {ցոյց} էր տալիս իւր խնկելի եւ տօնելի բարերարնե

րապէս կռապաշտ են եղած, եւ Վահագնի երգը {ցոյց} է տալիս, ինչպէս, այո՛, պատմութիւնը ե

ելի եւ սուրբ Կաթողիկոսները ե՞րբ եւ ո՞ւր {ցոյց} են տուել անձնական օգտի կամ փառասիրութեա

ջ Պ. Խուդաբաշեւը ոչ մի տեղում չէ կարող {ցոյց} տալ մեզ, որ Հայերը իւրեանց կրօնը կամ դ

մէջ այն իրողութիւնը, որ Հայերը սուր են {ցոյց} տալիս կրօնի կամ դաւանութեան դաշինքներին

իւրեանց վարդապետութիւնը, նոյնպէս եւ քո {ցոյց} տուածները. եւ սկզբում ինձ ցոյց կը տամ

ս եւ քո ցոյց տուածները. եւ սկզբում ինձ {ցոյց} կը տամ Հայոց կողմում, յետոյ փոքր առ փո

սինքն՝ ծածուկ) նամակի մէջ նա ուղղակի {ցոյց} էր տալիս իւր առ ի սրտէ ցանկութիւնը՝ ու

ագիր, մի փոքր մերկանդամ հարկադրուեցանք {ցոյց} տալ Պ. Խուդաբաշեւին ճշմարտութեան երեսը

ակ շնորհակալ կը լինինք, եթէ մի բանասէր {ցոյց} տայ մեր վնասը ազգի ընդհանրութեանը եւ նո

Թիւրքիան իւր պարտքերի հանդէպ ոչինչ ունի {ցոյց} տալու: Երեք ու կէս նաւ՝ բացի ծովագնաց

ը դրամի շրջանառութիւնը։ Հերի՛ք է միայն {ցոյց} տալ, որ ձեռագործի վաճառականը առողջ դրա

տ. " Ի՛նչ ես արել, որ ես համակրութիւն {ցոյց} տամ քեզ, որ ես խոստովանիմ քեզ կենդանի

պիտի յօժարի ընդունել այն ժամանակ, երբ {ցոյց} տամ իմ իրաւունքը: Ա՛յս եւս հերիք չէ.

ը պահանջում են տնօրինել այնպէս, ինչպէս {ցոյց} է տալիս ներկայ հարկը, ինչպէս ցոյց է տա

չպէս ցոյց է տալիս ներկայ հարկը, ինչպէս {ցոյց} է տալիս բանականութիւնը, եւ ոչ այնպէս,

ր. " Այս ի՛նչ Մովսէս է, որ ճանապարհ է {ցոյց} տալիս ազգին դէպի մի երկիր ": - Մո

մեր քարոզութիւնը աւելի պարկեշտ է: Մեք {ցոյց} ենք տալիս մի երկիր, որ բուսուցանում է

, սուսամ, տորոն եւ այլ ընդեղէնք: Մեք {ցոյց} ենք տալիս մի երկիր, ուր ամենայն ընտանի

անի են ուշադրութեան եւ մշակութեան: Մեք {ցոյց} ենք տալիս մի երկիր, որի հանքերը մեծապէ

, նա մեր առջեւ պիտի դնէ հրաման: Գործը {ցոյց} տալով՝ պիտի խօսինք համոզման անունով,

ացնում հասարակութեան գաղափարքը, այլ եւ {ցոյց} է տալիս առաքինութեան վսեմութիւնը, մոլո

գում էին գործողութեան հետ. դերասանների {ցոյց} տուած ախտերը եւ կիրքերը արդէն բացարձակո

կարծիքը արհամարհելով, պիտի կարողանային {ցոյց} տալ իւրեանց մէջ այս բարոյական ոյժը, որ

պիտի կացուցաներ ազգը, ուրիշների առաջեւ {ցոյց} տալով նոցայ, ազգի բարոյական զօրութեան

կաթայ, վասնորոյ դեֆտերն իմ փակեալ եղեւ {ցոյց} տալով ի աշխատանաց իմոց զամենայն ստացուա

եալ ասացեալ դաֆտերիս փակածի յատկութիւնն {ցոյց} կտայ թալապի չորրորդ հատորում միոյ քաթի

ինչո՞ւ իմ պարոն մարդին Այն րոպէին {ցոյց} չտուիր քո ստեղծուածք սուրբ ձեռին,

Ունի՞ս մի բան քեզ սեպհական. {Ցոյց} տուր ինձ դու քո պարծանքդ: "

Իմ պարծա՞նքը, յիմա՛ր զքեզ. {Ցոյց} տուր ինձ դու յառաջ քոնը. Ճաշ եմ

ինք բլրի մաքուր գագաթին. Այնտեղից {ցոյց} տուեց մի վանք հոյակապ, Շքեղ զարդա

եսիլ մռայլուն. Դիմաց գծագիրն ինձի {ցոյց} տուեց, Այս պարզ նշաններ. Գիրսաս

ր գործ եմ դնում սաստիկ հնարներ, ինչ որ {ցոյց} է տալիս բժշկութիւնը: 9-ին շարունակւում

օրագիրը կամ թերթը, աչքի յայտնի կերպով {ցոյց} տուին, որ ուրիշ օրագիրների վերաբերութե

էին գալիս վրաս) ես խնդրում էի նոցանից {ցոյց} տալ ուղիղ ճանփան, եթէ մոլորական էր. բ

յնպէս, առանց ճշմարտութիւնը թաքցնելու, {ցոյց} էի տալիս " Հիւսիսափայլի " իրաւունքները

լի հայկաբանութեան, որի մի քանի օրինակը {ցոյց} տուինք, որովհետեւ ճշմարիտը խօսելով, մ

ապացոյցը տեսնում ենք մենք եւ կարող ենք {ցոյց} տալ մեր ընդդիմախօսներին նաեւ նոցա անոճ

ւնն էլ եւ այս վերջինի քննութիւնը վաղուց {ցոյց} է տուել մեզ, թէ " Հիւսիսափայլի " նորախ

անգրասիրութեան մասին, վիրաւորւում են՝ {ցոյց} տալով իւրեանց, ինչպէս երեւում է, արդա

րիւն թողնելու համար չար ու բարի օրերն է {ցոյց} տալիս։ Ճշմարիտ է՛ եւ չեմ ուրանում, որ

սին զարկելով, ծիծաղում է նորա վերայ եւ {ցոյց} է տալիս հասարակութեանը մի այսպիսի հեղին

դպիսի ծակ մարգարէութիւն։ Սա հանդիպողին {ցոյց} էր տալիս այդ անհամ, տգէտ, անհեթեթ, թ

րամարգ եւ ո՛չ արագիլ, չարամիտ մարդիկ, {ցոյց} տալով մի արագիլ, հաւատացրած լինէին նոր

իւր ընկերը։ Իհարկէ եթէ մի կենդանաբանի {ցոյց} տաս մի սիրամարգ ու արագիլ, թէեւ սա թաք

իկոսը քննելով բացայայտ է կացուցանում եւ {ցոյց} է տալիս այդ թերութիւնքը, բացում է ընթե

ւում է նա իւր մեծ վայելչութեան մէջ։ Նա {ցոյց} է տալիս բացերեւ կերպով այն արժանաւորութ

ր անտես էին մնացած ընթերցողներից, եւ, {ցոյց} տալով այս արժանաւորութիւնքը, զարթուցան

րէ օր աւելի յառաջադիմութեանը, խորհրդով {ցոյց} է տալիս թերութիւնները մի աշխատութեան,

, - որ ( այսինքն հասկանալը) աշխատում է {ցոյց} տալ նորա ( այսինքն օրէնքի) հիմքը մոռաց

թէ այն բարակ եւ միգապատ ճամփաները, որ {ցոյց} էին տալիս այս ու այն փիլիսոփայական համա

որ հանդիպողը ծունր դնէ իր առջեւ, պարզ {ցոյց} է տալիս, որ այդ փիլիսոփայ պարոնը ինքը

ր յարգութեան արժանի գիտութեամբ, Հեգելը {ցոյց} է տալիս անգլիական կառավարչութեան ստոյգ

ութիւն: Իսկ այդ սկզբունքները չեն կարող {ցոյց} տալ իրենց խորհուրդը եւ նշանակութիւնը իր

ն մէջ, ինչպէս Գերմանիայում, այլ միայն {ցոյց} են տալիս նորան ֆրանսիական վերացականութե

ր երկուսի համակարգութիւնքն էլ մեծ օգուտ {ցոյց} տուին գիտութեան ընդհանուր ձեւերը յայտնա

մեզ յուսադրում էին եւ կարեկցութիւն էին {ցոյց} տալիս, իսպառ մոռացան մեր անունը եւ լոկ

հետ միասին պէտք է յաւէրժանայ եւ իմս): {Ցոյց} տուր մարդկութեան գալոց սերունդին, թէ ի

աբարձութեան տակ իւր կարգով յառաջ գնալով {ցոյց} տար պտուղ եւ արգասիք: Ինչպէս երեւում է

կը պէտք է արդիւնաւոր լինէր գործարանը եւ {ցոյց} տար իւր պտուղքը: Պապի արժանաւոր գործեր

ղեցւոյ քահանայապետութեան աթոռի վերայ եւ {ցոյց} տուեց այնքան մեծարանք ու պատիւ, որքան

ց այնքան մեծարանք ու պատիւ, որքան չէին {ցոյց} տուել նոցայ նախահարքը մշտնջենաւոր Կեսար

ս առաւել բարւոք ճանաչեցնելու համար, եւ {ցոյց} տալու, թէ նա ինչպիսի՛ն մարդերի հետ ուն

չելով մարդկութիւնը, գիտէր այսպիսիներին {ցոյց} տալ սէր եւ խնամք, հաւատաց նորան եւ բար

մոռացութեան տալով սորա բոլոր յանցանքը, {ցոյց} էր տուել այնքան ներողամտութիւն եւ մարդա

նջէր արդարադատութիւնը, բա՛ նորա այնքան {ցոյց} տուած բարեկամութիւնը, խնամքը եւ սէրը չ

առ էր լինում այն բոլոր սխալանքի, որ սա {ցոյց} տուեց իւր գործի մէջ: Թէպէտ սա անարժան

թէպէտ եւ իւր արուեստի մէջ ոչինչ արդիւնք {ցոյց} չտուեց: Շատ կը խոսէր, սակաւ կը հ

սրտի մէջ, որպէս մի մարդ, որին պէտք էր {ցոյց} տար իւր կշռի ծանրութիւնը: Երկրորդ իւր

յ Այս կռւումը նորա կողմից շատ քաջութիւն {ցոյց} տուեց հաշուապահը, որ տակաւին գտանւում

նալին հասաւ, նա առ երեսս շատ հաճութիւն {ցոյց} տուեց եւ հրամայեց բերել կալանաւորներին

բարեկամի խօսքը մերժեցինք, այն ժամանակ {ցոյց} տուեց նա մեզ մի պաշտօնական թղթի պատճէն

85 Համարի ` երես 7, ծանօթութեան մէջ, {ցոյց} տուած հոյակապ ծառայութիւնը ժխտել ` ընդդ

այութեամբ աշխատում են իրենց անձը արդա՛ր {ցոյց} տալ աշխարհի, բայց այդ խաբեբայութիւնը բ

ւմ ենք այս փոխարէնը ", եւ, Փրկչի վրայ {ցոյց} տալով, թէ. " բայց Սա ինչի՞ "։ Այս

ղակի արտագրելով Աստուածաշնչից եւ տեղերը {ցոյց} տալով իւրաքանչիւրի, այլ երբեմն մէջ բեր

եւ երբեմն, եթէ երկար էին, լո՛կ տեղերը {ցոյց} տալով։ Շատ տեղ էլ Ս. Գրքից ձեւեր ե

ոխ առնում Փարպեցին։ Մենք այդ տեղերն էլ {ցոյց} տուինք՝ արտագրելով որպէս Թղթի բնաբանը

ւմ, եւ թէ ո՛ր տպագրութեան երեսներն ենք {ցոյց} տալիս։ Ագաթանգեղոս, Կ. Պօլիս տպած

ածին՝ եւ ո՛չ մէկը։ Մեր խնդրից դուրս է {ցոյց} տալ, թէ ե՛րբ է երեւում մեր գրքերում առ

իւնից, որ ինքը՝ պ. Էմինը, բերել է՝ {ցոյց} տալով Փարպեցու Պատմութեան 307-դ երեսը։

էս կաթողիկոս եւ Ասողիկ։ Բացի սոցանից, {ցոյց} է տալիս եւ Յայսմաւուրքի սեպտեմբ. 9. ս

յդպիսի ծակ մարգարէութիւնք, այլ որպէսզի {ցոյց} տանք, որ Սեւուկը կարող էր եւ տեղի անու

ող էր եւ տեղի անուն եղած լինել, ինչպէս {ցոյց} տուինք, որ, Անձեւացեաց իշխանից զատ,

ին։ Վերի օրինակը թերեւս այս էլ կարող է {ցոյց} տալ, որ Փարպեցին, բուն կաթողիկոսական

ի հասկանալն էր պատճառը, որ ինչպէս § 21 {ցոյց} տուինք, Սիւնեաց Մուշէ եպիսկոպոսին կաթո

խարկեալ" (Եսթեր, գլ. Զ., հմ. 12), որ չէ {ցոյց} տալիս որոշակի կամ գլուխը ծածկած կամ կախ

րտեց թէ՛ գրուածքը եւ թէ՛ նորա հեղինակը՝ {ցոյց} տալով եթէ որքան սխալական եւ մեղանչական

ին պատրաստել իւր աշակերտքը։ Կաթողիկոսը {ցոյց} է տալիս մեծ յօժարութիւն, գովում է եւ օ

ծ ենք նորա բերանից, շատ ընդդիմութիւն է {ցոյց} տալիս։ Տիկին Գեղամեանցը, այսինքն՝ հա

ան՝ միտ դնելով այն բանագիտութեանը, որ {ցոյց} տուեց հանգուցեալը ընդունելութեան հարցափ

- Շատ բարի, - ասաց վէզիրը եւ առաւել {ցոյց} տալու համար իւր խոնարհութիւնը, համբուր

նեայքը), - ամենայն օր ահագին հաշիւներ {ցոյց} ես տալիս իմ ապարանքի նորոգութեան համար

.. եկէ՛ք իմ մօտ, թշուառականք, ես ձեզ {ցոյց} կը տամ դատողութիւն առնել իմ դժոխքի մէջ

տուեց սատանային եւ, առաւել յարգութիւն {ցոյց} տալու համար, երեք անգամ պտոյտ եկաւ օդի

կը սատանային եւ վեր բարձրացնելով պոչը, {ցոյց} տուեց սպեղանին, որ մածուած էր պոչի տակ

, որ պտոյտելով փայտեայ առանցքի վերայ, {ցոյց} է տալիս, թէ ո՛ր կողմից փչում էր քամին

ընդունելի է եւ շնորհակալութեան գլխաւոր {ցոյց} դէպի այն մարդը, որ հրաւիրում էր նստել

առավարութեանը, գիտէր եւս մեծահոգութիւն {ցոյց} տալ: - Ֆրանսիայի մէջ կան լաւ այգի

ումդ քո խելքից մի բան գրած չես, ինչ որ {ցոյց} ես տուել քո անունով, այդ բոլորը օտարի

եւ գործունէութիւնը, - ասաց սատանան, - {ցոյց} տուր ինձ քո ցուցակը: Ֆիֆիքոքոն տու

բաղդով, ոչ մի հոգացողութեան նշան, որ {ցոյց} տուած լինէիր, չտեսայ մինչեւ այսօր: Օր

կը խելօքանայ եւ կը դադարի այդ բաներից: {Ցոյց} տո՛ւր ինձ ախոռը․ արի՛ գնանք: - Ամե

երի եւ դէմքի շարժուածքով մի այնպիսի ձեւ {ցոյց} տուեց պ. Մարկոսին, որ սա կարծեց, թէ

ւա՛ղ... աղջիկը մի զարհուրալից երկիւղ {ցոյց} տուող ձայն արձակելով, անյայտացաւ ծառեր

րոնը, - շարունակեց Շաքարեանցը ծառային, {ցոյց} տալով պ. Մարկոսի վերայ, - իսկոյն պատր

նը խմում է միայն լոկ ջուր, իսկ մարդը, {ցոյց} տալով իւր մեծութիւնը եւ անասուններից գե

. իսկ թէ շատ խնդրում ես ինձ, ուրեմն ես {ցոյց} կը տամ քեզ մի թուղթ, որի վերայ գրած է

որա սպասաւորք: - Աստուծոյ սիրուն, {ցոյց} տուր ինձ այդ թուղթը, ես շատ ուրախ կը լ

արել: Երկրորդի առարկան են հանքերը, որ {ցոյց} են տալիս հեղինակի հասուն գիտութիւնը քար

եան հեղինակը, մի քանի ոտանաւորների մէջ {ցոյց} էր տուել փիլիսոփայական քարի գաղտնիքը,

ր: Պարացելսոսը կորուսանելով այս վէճը, {ցոյց} տուեց դատաստանի մէջ իւր արհամարհանքը այ

շատերը պարապած են այս գիտութենով, բայց {ցոյց} տալու համար թէ ուշադրութեան արժանի էր ա

ան հրաւիրելը արդէն մի մեծ պատիւ էր, որ {ցոյց} էինք տալիս, - շարունակեցին բարեկամքը:

ւորուած Մանթուխեանցի երկբայութենից, որ {ցոյց} էր տուել իւր խմելու վերայ, - եթէ դուք

արտութիւն խօսողը մի գերբնական զօրութիւն {ցոյց} տայ իւրեանից, որպէսզի տեսանելով նորա կ

լ նորան, եթէ նա կարողանայ մի զօրութիւն {ցոյց} տալ. նա չունի մի ազնիւ զգացողութիւն ան

ուած գործողութեան վերայ մեծ ուրախութիւն {ցոյց} տալը, ասել է, թէ պատրաստութիւն կար ձե

այսպիսի տեղերում, եւ այս պատճառով եւս {ցոյց} է տալիս իւր հոգու միջինը ամենայն միամտո

երկու կողմը եւս, այլեւ արտաքին կերպով {ցոյց} են տալիս, որ ոչ մի կողմին կուսակից չեն

ի տխրութեան ամպեր պատեն իմ սրտին: Դուք {ցոյց} էք տալիս ինձ, որ տարագիր ընկած ազգի կա

, բայց այնպիսի սառնութեամբ, որ յայտնի {ցոյց} էր տալիս, թէ ծանրութիւն էր իւրեան խօսե

, որ տաղերի մասին խօսելուց ոգեւորուելով {ցոյց} էր տալիս անմարդացած փողոցի պատերին իւր

հաւանելին չգտաւ: - Օրիորդ Մարիամը {ցոյց} է տուել դորանով իւր ճաշակագիտութիւնը,

ւմ, - այս ասելով Մահտեսի Թովմասը մատով {ցոյց} տուեց պատուհանից մի տուն, որի բնակիչը

չ շնորհք էր, որ կաթեց մատից, Որով {ցոյց} տուեց երկինք ժանտին այն: Ո՛հ

ելով ու ածելով, սակայն կոմսի երեսը չէր {ցոյց} տալիս, թէ նա զգացած լինէր զուարճութիւն

մի եւ կէս մանէթ: Բայց այն կօշիկը, որ {ցոյց} էին տուել ինձ որպէս գաղափար, որի նմանը

չքերը ներկելու համար, ազգասիրութիւն էր {ցոյց} տալիս այնպիսի տեղերում եւ դիպուածներում

մի երեսից, որ ոչինչ մարդկային բան չէր {ցոյց} տալիս: Երեսը արդարեւ հոգու պատկեր է.

սի գծերի վերայ: Եւ երեսը, որ ոչինչ էր {ցոյց} տալիս, վկայում է ոչնչութիւնը հոգու, ո

լով մի փոքր գործունեայ մարդու կերպարանք {ցոյց} տալ բժշկապետին, յօնքերը մօտ քարշեց աչք

րջին ջանքը գործ դրեց իւր անձը սառնարիւն {ցոյց} տալու, որովհետեւ ձեռնտու չէր պատերազմ

ը եւ ձեռքը տարաւ դէպի ծոցը, որ հանէ եւ {ցոյց} տայ: - Ներողութի՛ւն, - ասաց նա,

օր, երբ թեթեւացած կը լինիմ գործերից, {ցոյց} կը տամ ձեզ ձեր անձը Յիշատակարանիս հայել

նամակը, որովհետեւ սովոր էր նա մեծ մարդ {ցոյց} տալ իւրեան, մանաւանդ իւր ընտանիքի առաջ

ատենագիր մարդ ի՛նչ բանով առաւել կարող է {ցոյց} տալ այս մարդկային ազնիւ զգացողութիւնը,

, եւ ինչքան խելք ու բանականութիւն որ նա {ցոյց} տուեց իւր խօսակցութեան մէջ, Շահումեանց

նեւին յարմար Փարիզի վերջին տարազին, որ {ցոյց} էր տալիս, ոչ թէ միայն կարողութիւն ունէ

տների տեսքը, առաւել եւս տխուր դէմք էին {ցոյց} տալիս, թրջուելով սեւանալուց եւ օդի միգ

ագնելով վերայից, նորա կուրծքի սէգմենտը {ցոյց} կը տայ քեզ այն շատ անգամ թուխ գունով թա

վերանայ այս կեղտը, որ մի թեթեւ կերպով {ցոյց} է տալիս, թէ հայերի կանայքը առհասարակ ի

ք ոչինչ նշան չտեսանք Մանուշակի մէջ, որ {ցոյց} տար նորա նամակը ուղարկելու պատրաստութիւ

աւելի կը տայի, եւ ոչ միայն ես, այլեւ {ցոյց} կը տայի քեզ մի տուն, ուր միշտ կարող էի

ն Շահումեանց Գէորգի տունը, բայց նամակը {ցոյց} մի՛ տուր ոչ ոքի. պատճառ, ամենայն տղայ

քեզ պարոն Շահումեանցը: - Ոչ ոքի չեմ {ցոյց} տալ գիրը, - ասաց պառաւը, - ես միայն տու

ում կը նստէր, կամ, եթէ կամենար առաւել {ցոյց} տալ ծնողքին իւր պարկեշտութիւնը եւ տխրու

թէ կամենում էին իւրեանց պարկեշտութիւնը {ցոյց} տալ դորանով, այլ խեղճ ողորմելիքը լաց է

՛ր այս տունը եւ հարցրու ծառաներից, քեզ {ցոյց} կը տան նամակի տէրը: - Գիտէի, - ասաց

- Յատուկ շնորհակալ եմ, որ այդպէս սէր {ցոյց} ես տալիս ինձ, - պատասխանեց Թիւթիւնճի-օղ

այս անորոշ դրութեան մէջ մնալուց յետոյ, {ցոյց} տուեց իւր բերանի վերայ մի խորամանկ ժպիտ

լարուեցան եւ երեսի ցնցողական շարժուածքը {ցոյց} էր տալիս նորա հոգու վերին աստիճանի ամբո

ն, - պատասխանեց Մանուշակը, հարկադրելով {ցոյց} տալ իւրեան ուրախ եւ անշփոթ: Այս միջ

խնդիրս, եւ կատարելով, չէք զղջալու ձեր {ցոյց} տուած ներողամտութեան վերայ դէպի իմ հրաւ

մ, լաւ եւս ապացուցանելու համար ասածը, {ցոյց} տար իւր նամակի պատասխանները, որ ստացած

նար մի խորտակիչ հարուած: Հօր երեսը չէր {ցոյց} տալիս ոչ դրական եւ ոչ բացասական նշան:

վարտակքը, ե՛ւ կաթողիկոսների կոնդակները {ցոյց} են տալիս մեզ իւրեանց մէջ եւ իւրեանց կեր

ի մարդասիրութեան դուռերը։ Այս տեղերում {ցոյց} է տալիս նա որպէս միակ խորհուրդ իւր միաբ

ընկերութեան հիմնադրի վարքագրութեան մէջ {ցոյց} ենք տուել այն հանգամանքները, այն օդեղէ

ել։ Մեք, այսչափ խօսելով, կամէինք {ցոյց} տալ, թէ ո՛րքան անհրաժեշտ է կրօնը մարդո

Այսչափ կրօնի վերայ։ Մեր խորհուրդն էր {ցոյց} տալ միայն կրօնի ինչութիւնը եւ խորհուրդը

թշնամիք։ Խօսելով կրօնի վերայ՝ մեք {ցոյց} տուեցինք ստրկական եւ ազատական կրօնի բնա

ը մի կերպով իւրեանց անձը գլուխ եկեղեցու {ցոյց} տալու մտքով, միւս կողմից՝ ազգերի մտած

րկու էր այս բաների խորհուրդը. մին, որ {ցոյց} տային, թէ պաշտպան են քրիստոնէութեան,

յսպիսի մի վտանգ կարելի բան էր, հերիք է {ցոյց} տալ Բարոնիոս, եկեղեցական պատմիչի վկայո

ղմից՝ նկատում ենք, որ նորա կազմուածքը {ցոյց} է տալիս մի այնպիսի կենտրոն, արարչի ձեռ

յլ է. այդ դուրսից միայն գործունէութիւն {ցոյց} տուող շարժողութեան տակ պահուած է սարսափ

դեօ՞ք, այդ գիտութիւնքը, ինչպէս այժմ, {ցոյց} էին տալիս իւրեանց մէջ, որպէս մի գործար

դար ամենայն մատենագրական գործունէութիւն {ցոյց} էր տալիս իւր մէջ միայն ստրկաբար փոխառու

կան աքսորից եւ իւրեանց երախտագիտութիւնը {ցոյց} տուեցին Հենրիկոս չորրորդին՝ ցցելով նոր

լուսաւորութեան մեծ գործին, այլ որպէսզի {ցոյց} տան ազգին, թէ ահա հերձուածող ճանաչուած

ննայի միաբանութիւնը շատ բացայայտ կերպով {ցոյց} տուեց Մխիթարեանց այս հոգին՝ մի րոպէ մո

ւնը, պարտական էինք խօսել եւ այս բաները {ցոյց} տալու համար, թէ արդեօք բուն ազգի սէ՞րն

մչեանի գործի մասին, կարո՛ղ է մի կերպով {ցոյց} տալ եւ վկայել այն բանին, թէ զանազան էի

րծունէութիւնը եւ սորա շարժառիթքը, յետոյ {ցոյց} կը տանք այդ միաբանութեան յարաբերութիւնը

ինէր մեր սերմանածը, երանի՛ էր մեզ, եթէ, {ցոյց} տալով հրապարակով այս ազգային պակասութիւ

ինչպէս ինքը Չամչեանը վկայում է, նամակը {ցոյց} է տալիս, որ դորա գրողը սպառուած է զօրու

լիզում էին նորա ոտքերը եւ կեղծաւորաբար {ցոյց} էին տալիս, թէ ինքեանք ոչինչ այլ բան չե

ջալով իւրեանց մարդասիրութեան վերայ, որ {ցոյց} էին տուել անարժան մարդերի, դարձեալ հալ

ափել նորա հոգին։ Այս խորհրդով, ես {ցոյց} կը տամ Կարգի ծագումը եւ արագ տարածութիւ

նքը Պապականութիւնը կործանւում էր ահա՛։ {Ցոյց} կը տամ յետոյ, թէ ինչ կերպով ներգործում

ար, այն եւս իւր սկզբնական կոշտ ձեւով։ {Ցոյց} կը տամ վերջապէս, թէ ինչպէս պատերազմեցա

ս Կանիզի անունով, որ յետոյ մեծ արդիւնք {ցոյց} տուեց Կարգին, եւ շարադրեց երեխաների հա

անակ Սպանիայի մէջ առանձին պաշտպանութիւն {ցոյց} տուեց նորանց Ֆրանսիսկոս Բօրջիայն, որ ա

տոյ հանդէս բացուեցաւ Յիսուսեանների առաջ {ցոյց} տալու իւրեանց ջերմեռանդութիւնը դէպի Առա

ը փակելու, որ թէ կազմուէր, անտարակոյս {ցոյց} կը տար Պապական իրաւունքների չարաչար գոր

րածուելու պատմութիւնը, հետեւում է այժմ {ցոյց} տալ նորա ներքին կազմակերպութիւնը, որ ի

կազուիստիկա։ Արդէն միմիայն այս անունը {ցոյց} է տալիս, թէ ի՞նչ նշանակութիւն ունէր այ

ակ Յիսուսեան դպրոցների մէջ իբրեւ օրինակ {ցոյց} տուած չափաբերական գրուածը՝ անունովս "

քարոզիչքը չէին ներգործում այսպէս. նոքա {ցոյց} էին տալիս Աւետարանական Վարդապետութիւնը

ին, որ անչափ շռայլութենով յղփացած էր, {ցոյց} տուեցին Գողգոթայն եւ չարչարանքի բաժակը

ւմ էր Մանդարիններին, իւր անձը սիրող էր {ցոյց} տալիս նոցա հպարտութեանը եւ սովորութեննե

, այն ժամանակ Կարգը հարկադրուած կը լինի {ցոյց} տալ բոլոր աշխարհին, թէ ի՞նչ կարող էր ա

կական մեծ ընկերութեանը նախագահ։ Ես {ցոյց} տուեցի, թէ ի՞նչ կերպով ներգործում էին

նկութիւնը։ Պապականութեան այս պաշտպանքը {ցոյց} տուեցին միայն ընդհանուր պատմութեանը մի

ասարակապետութիւնը, նորա կազմուածքի մէջ {ցոյց} տուեց կատարելապէս իւր քաղաքական սկզբուն

սուսեանների յաղթականութիւնը, այստեղում {ցոյց} տուեցին նոքա կատարելապէս իւրեանց բնաւոր

իսուսեան Կարգի պատմութիւնը Եւրոպայի մէջ {ցոյց} է տալիս երկու ուղղութիւն. XV եւ XVI դա

պառաւը, որ եւ երիտասարդ ժամանակին չէր {ցոյց} տուել մի առանձին խելք, եւ փակեց նորան

յայտնագործած ապստամբական դաշնադրութիւնը {ցոյց} տուեց, թէ Սրբազան Լիգայի եւ Յիսուսեան

ը։ Այսուամենայնիւ, հարցմունքի ժամանակ {ցոյց} տուեց նա, թէ տեսիլքներ երեւում էին նոր

տժելուց եւ մանաւանդ պաշտպանութիւնը, որ {ցոյց} էր տալիս Յիսուսեաններին, ճշմարտում են

մէջ նշանաւոր էր հանճարեղ Րիշիլիէն։ Ես {ցոյց} կը տամ միայն նոցա այն ներգործութիւնը,

ն ունեցաւ այս անբաղդ աղջկայ գործի մէջ, {ցոյց} էր տալիս, թէ ինչ աստիճանի էր հասած ազգ

ռների համար չէր կարելի վաւերական կերպով {ցոյց} տալ Յիսուսեանների գործակցութիւնը Դամիէն

ժամանակ նորան հարցնում էին, չ'կամեցաւ {ցոյց} տալ գանձերի տեղը եւ շուտով մեռաւ բանդար

եւ զգացողութիւնքը. նա միայն ճանապարհ է {ցոյց} տալիս, որով պիտոյ էր գնալ (Constitution

Այն մարդիկը, որ պաշտպանութիւն էին {ցոյց} տուել չարագործին, կարծեմ թէ բնաւ չեն ա

դրուել: Կան բազմաթիւ օրինակներ, որոնք {ցոյց} են տալիս, թէ Երուսաղէմի պատրիարքներն ը

գտին, եւ եթէ ռուս կառավարութեան կողմից {ցոյց} տրուի նրանց թէկուզեւ ամենափոքր օգնութիւ

նած է երեխաների դաստիարակութեան համար՝ {ցոյց} տալով նեղութիւնները եւ տառապանքը յառաջա

ն-անշունչ իր, որ ոչինչ կերպով չէ կարող {ցոյց} տալ իւր մէջ մի ներգործականութիւն, չէ կ

բնական է, երբ կաթուածից հոգեվարք մարդը {ցոյց} է տալիս ուղեղի եւ ջլերի անխոտոր եւ առող

բանել, որ ներկայութիւն, մօտաւորութիւն {ցոյց} տուող է այն թարմատար համարված Ս տառը եւ

անց նորան, տալի եմ ասելով, չենք կարող {ցոյց} տալ այն գործողութիւնը, որ կատարվում է

յօդի հետ միացած։ Օրինակներով այդ ամենը {ցոյց} տալը քերականութեան գործն է, բայց մենք

ում ենք այսպէս կարծելով, մեր սխալը մեզ {ցոյց} տան, որ մենք էլ, ուղիղ կանոնը սորվելո

արէզը։ Մենք, բացի գալ, տալ բայերից, {ցոյց} ենք տալիս բոլոր միւս բայերի նախդրիւ տրա

էտք է ընդունել այստեղ որպէս առաջին դէմք {ցոյց} տուող, այլ որպէս բանի մօտաւորութիւնը,

ի բառ խօսել։ Բայը մէկ մասն բանի է, որ {ցոյց} է տալիս անել կամ կրել դէմքով, ժամանակո

չէ, այլ՝ անուն, իսկ գործեմը բայ է եւ {ցոյց} է տալիս անելու գործողութիւնը առաջին դէմ

անակով, ժամանակով եւ թըվով։ Անելը կամ {ցոյց} տալը, այսինքն՝ բուն բայի պաշտօնակատար

ամ, եթէ եղանակ, ժամանակ, դէմք եւ թիւ {ցոյց} տուող վերջաւորութիւնը մէկ անգամ երեւի,

սպիսի դիպուածում էլ այս հետեւեալ բայերը {ցոյց} են տալիս գործողութիւն, բայց եղանակ, ժ

մ հերիք է, եթէ հարցնողը իր խօսքի բայով {ցոյց} տայ ժամանակը, դէմքը եւ թիւը, պատասխան

առել են, որ մենք կարող ենք հարիւրներով {ցոյց} տալ։ Տարակոյս չկայ, որ ժողովուրդը, ի

որոնք իրենց ծայրի տառերը, միմիայն դէմք {ցոյց} տուող տառերով փոխանակելով, ինչպէս՝ մ

այդ անուններից նորանով, որ միայն դէմք {ցոյց} տուող տառեր առնելով՝ իր վերջը կատարելա

յեցանք այդ հայելու մէջ եւ տեսանք ինչ որ {ցոյց} էր տայիս նա. եւ ծանօթ լինելով մեզ նորա

էր տայիս նա. եւ ծանօթ լինելով մեզ նորա {ցոյց} տուած բնութիւնը, վկայում ենք հայելու ա

ակի նպատակը է ընդհանուրի վարքն ու բարքը {ցոյց} տալ, բայց երբ այդ վարք ու բարքի այս կա

ներգործողքը իրենց խօսքերով կամ գործերով {ցոյց} են տալիս մեզ իրենց ո՛վ եւ ի՛նչ լինելը:

մեր առջեւ, ներգործել տալով նոցայ, - նա {ցոյց} է տալիս, էլ տեսնելուց յետոյ լսելու կար

կայ: Իսկ այն հեղինակը, որ ոչ ամէն բան {ցոյց} է տալիս ներգործողների ձեռքով, այլ երբե

Վարդիթերի արժանաւորութիւնը, այլ միայն {ցոյց} են տալիս, եւ որ մենք նկատում ենք մեծ ո

դէս ունի սա. պատճառ, հեղինակը նորանով {ցոյց} է տալիս մեզ նոր սերունդի սկեպտիկեան ուղ

երեւակայութիւնից: Սորա մի քանի օրինակը {ցոյց} տուինք, բայց համեմատաբար աւելի թեթեւ հ

նակա՛ն է, երբ կաթուածից հոգեվարք մարդը {ցոյց} է տալիս ուղեղի եւ ջլերի անխոտոր եւ առող

, որ արարիչը, բնութեան միջնորդութեամբ {ցոյց} է տալիս մեզ ամէն օր, ամէն րոպէ, եւ ամ

կրի երեսից: Դու, որ Նէապոլսի մէջ {ցոյց} ես տալիս ինձ մի շիշ, ուր կայ մի քանի կ

: Մեզ թւում է, թէ մեծ ծառայութիւն {ցոյց} տուած կը լինէր ազգին, եթէ պ. Խատիսեան

ւ ուրա՛խ ենք, որ հասել է. պատճառ, դա {ցոյց} է տալիս մեզ ազգի առաջշարժութիւնը: Մանա

բոլական խորհուրդը, որ փեսան հրապարակով {ցոյց} է տալիս եւ ապացուցանելով ընկերութեան իր

սովորական չափից, չենք կարող մի քանիսը {ցոյց} չտալ: Այո՞, պարտակա՞ն ենք ցոյց տալ,

քանիսը ցոյց չտալ: Այո՞, պարտակա՞ն ենք {ցոյց} տալ, որովհետեւ մինչեւ այժմ թերութիւնքն

հետեւ մինչեւ այժմ թերութիւնքն ենք միայն {ցոյց} տուել, որովհետեւ արժանաւորութեան մասին

իմանում, թէ ո՞րի քամակից գնայ եւ ո՛րը {ցոյց} տայ: Մենք կ՚աշխատենք մի քանի բան հանդէ

հերիքանում ենք այդ երեսների թուանշանքը {ցոյց} տալով: " Սոս եւ Վարդիթերի " ընթեր

ռնում թուրքից եւ Սօսին ոչ միայն մէկ հատ {ցոյց} տալիս, այլ պահանջում է, որ նա այն մէկ

ն եւ հանդները շատ: Թէեւ արգոյ հեղինակը {ցոյց} է տալիս մեզ նոցայ ծուլութեան վրայ, բայ

մի քանի անգամ այդ բանը օրինաւոր կերպով {ցոյց} տուող, նա հետ չի մնալ եւրոպացի կնոջից

ւնքը ուրանալու: Մենք կարող ենք շատ բան {ցոյց} տալ եւ հին լեզուից, որ նոյն է այսօրուա

ենք եւրոպական բառեր առնուլ: Մենք մի օր {ցոյց} կը տանք այնպիսի թուրքի բառեր, որ ընդհա

իտ եւ անխարդախ սրտով սիրելով մեր ազգը, {ցոյց} տուեցինք, որ ազգային մատենագրութիւնը պ

դէս չէին բերած, այժմ պիտոյ էր հանդէսով {ցոյց} տալ, որ հաստատուէին իւրեանց կարծիքի մէ

ջ ուղեւծուծ եւ սնունդ չլինելուն։ Արդէն {ցոյց} տուել ենք, որ նա չունի այդ բաները։ Մե

անգութիւն, այլեւ լոկ ընդունելութիւն չի {ցոյց} տալ, որովհետեւ մեռածը ապստամբում է բնո

նախնեաց շինածի պէս, բայց՝ լոկ մարդու {ցոյց} տալու եւ հին ժամանակի ճարտարապետութիւնը

ում են ամենամեծ պաշտօնը, միեւնոյն բանը {ցոյց} են տալիս առաջ մեզ գեղեցիկ, ներկում են

ն պատճառով, որ նա նմանութիւն չունէր քո {ցոյց} տուած հոյակապ արձաններին։ Չէ՞ որ կասեն

մեռած անշարժ, սառը արձանները, որ մեզ {ցոյց} են տալիս, թէեւ այո՛, գեղեցիկ են, բայ

ց ներքին աճելութեան վրայ, ի՛նչ արդիւնք {ցոյցը} տուեցին, երբ գործ դրուեցան: Ստոյգ է,

գպաշտէն վաղիւ Գայ զմատենիւ, {Ցոր} գրէ զկուսին Անուն ի լուսի՜ն:

, որովհետեւ մշակների ձեռքով լցւում էին {ցորեան}, ունդեղէնք այն նաւերի մէջ, որ մօտենու

ին գործակից էր մի ազգասէր Հայ: Եթէ շատ {ցորեան} կամ այլ ապրանք ուղարկուելու լինի Եւրոպա

ուն եւ գրաստ, ուր բուսանում է բամբակ, {ցորեան}, բրինձ, վարսակ, գարի, տօրոն, սուսա

ուսուցանում է բամբակ, մետաքս, շաքար, {ցորեան}, բրինձ, սուսամ, տորոն եւ այլ ընդեղէն

գիստ ": Ժ. ՔԵՐՈՂՆ - ՔԵՐԹՈՂ {Ցորեան} ՝ ատոք ի հասկին Մեզ ընձեռէ բնութի

ւթիւնը: Նախ եւ յառաջ, առնում են մի {ցորեանի} մաղ. սորա մէջ դնում են եօթն տեսակ չոր

մեր աչքին: Ազգի անդաստանի մէջ հինգ {ցորենաբոյս} չկայ, բայց փուշ եւ որոմ՝ բիւրաւոր։ Ա

կազմուածքին ընդհանրապէս, չգիտէ, որ մի {ցորենակշիռ} աւելորդ դեղը խլում է կազմուածքի կեանքի

ուած է չափերից միայն: Մի դեղի մի երկու {ցորենակշիռը} փրկարար է մի հիւանդութեան մէջ, իսկ երե

այտառ. Գեղջուկն ինչպէ՜ս տենչում է իր {Ցորենարտի} առատ հունձին, Եւ կամ այգու տէրն անձկա

րկրագործին բամբակը, մետաքսը, շաքարը, {ցորենը} եւ այլն: Մեք չենք կարող թոյլ տալ, թէ

նրա եղն ու պանիրը, դաշտցին ` եօնջէն, {ցորենը}. ամէն մարդ էլ իրան գեղի գտնուածից տանո

ն ինձ կօգնի այդ գործում: Նախիջեւանի {ցորենի}, առհասարակ արտասահման բաց թողնված հում

նն իմ անուշ ": Ժ. ՔԵՐՈՂԸ - ՔԵՐԹՈՂԸ {Ցորենի} ոսկի հասկը լիատոք Մեզ է ընծայում բնութ

ինչեւ հնձի ժամանակը յանդգնութեամբ որոմը {ցորենից} քաղել, այլ խոստանում է հնձի ժամանակ ու

ու համար չունին այդ քաղաքը մտած սայլերը {ցորենով}, սեխով, ձմերուկով, այլ ունդեղէններով

ճշմարտության անունով, միշտ կրկնելով " {Ցորչափ} շնչեմք զօդս " եւ այլն: Եթե մեր թշնամիք

ել, ազատութեան ի ծառայութենէ։ Քանզի, {ցորչափ} կացցէ լեզու հայոց, ցորչափ կացցէ կրօնն

նէ։ Քանզի, ցորչափ կացցէ լեզու հայոց, {ցորչափ} կացցէ կրօնն մեր ազատ յամենայն յեկամուտ

լսել. թո՛ղ խօսեսցին պատուելիքդ: Բայց {ցորչափ} դոքա լռութեամբ միայն խոստովանին զիւրեան

ղէնն դարու, պարտաւորին որդիք Հայաստանի {ցորչափ} կանն, եւ մինչ արեւ լուսաւորէ զնոսա յան

ն եւ նորա եկամտին իբրեւ տէր, այլ միայն {ցորքան} կենդանի մնացից ես, զյիշեալ տունն եւ իւ

րոց հետք նշմարէին դեռ ի Հայաստան մինչեւ {ցութերորդ} դարն: Երկրորդն Ստեփաննոս Արք եպիսկ

Լուտերի Վարդապետութիւնը Գերմանիայում, {Ցուինգլիինը} Շուէյցարիայում, իսկ Կալուինականութիւնը

ում էր որպէս վագր կամ կատաղած սպանիական {ցուլ}. արիւնը թափւում էր, տները այրւում էին

եզի մոռացող համարելով, քեզի միշտ սիրով {ցույց} կուտաս եւ կասես, որ եկողներից լսել ես

տանել բերել ունենաք եւ մարդասիրություն {ցույց} տաք, իմանալով, որ շատ օտար մարդիկ մեզ

օտար մարդիկ մեզ այս օտար աշխարհներումը {ցույց} են տալիս շատ մարդասիրություն, ուրեմն մ

եւս ուրախ ենք, որ գոնե կարողանանք մենք {ցույց} տալ, թե ինչպե՛ս պիտո է լիներ օրագիր աս

քր ձեռք ու ոտք ստացավ, շարժողություն է {ցույց} տալիս յուր մեջ: Իսկ եթե հայկական տպագր

ղ են միայն ազգը դաստիարակել, բայց մենք {ցույց} կտանք եւ կապացուցանենք, թե որքան սխալ

րկու տող բանիս համար, ես կամեի դորանով {ցույց} տալ քեզ իմ երախտագիտական շնորհակալությո

արակույս չկա, որ մեք օտար մարդու առջեւ {ցույց} չենք տալիս մեր իսկական դրությունը, բայ

ւ բարոյական օգուտ, որովհետեւ կարող ենք {ցույց} տալ պարծանքով, թե ահա ազգը ընդունում է

ն նոքա խայտառակության հանդեսը, ես նոցա {ցույց} կտամ յուրյանց հոր հարսանիքը. հանգիստ կ

ացողքս պարտական ենք ընդդեմ զինվորվել եւ {ցույց} տալ ժամանակով մեր ապագայից, որ ազգի հա

ալ եւ գալ, նա այդ յուր ընթացքով հայտնի {ցույց} է տալիս, որ ոչ ոտքը դուրս է դրել Ռուսի

Ձեզանից, որ աշխատություն հանձն առնուք {ցույց} տալ այն պարոնին աշխարհագրական տախտակի վ

ում եւ պատիվ կհամարինք մեր ծառայություն {ցույց} տալ ազգին, եթե միայն այդ պաշտոնը հիմնվ

եւ այդ փոխանակագիրը մեզ կհասուցանե մեր {ցույց} տալու ճանապարհով: § 6. Դատաստանի,

ի կամ նորանից արած ծախքի հաշիվը քաղաքին {ցույց} տալու հանձնառու ենք, մաքուր խղճմտանքով

նամակս իրավունք ունիք եւ հասարակության {ցույց} տալու, եթե հարկ լինի, ըստ որում սորա

ավ եգիպտական չարչարանքի մեջ՝ ազնվականը {ցույց} է տալիս գործով, որ թե հնար ունենար, ա

։ Ռ[ոմյուրի] ջերմաչափը պատուհանիս վերա {ցույց} է տալիս միշտ 48+. ցնծա՛: Խնդրեմ ի

խնդրել եմ որ ինքյանք կարդան եւ ձեզ եւս {ցույց} տան: Այնտեղ կտեսանեք, որ ես հաստատ

եմ, եղբայր, հենց որ Սուլթան-Շահը գա, {ցույց} տուր դու նրան այս նամակը, - թող նա արտ

Դուք ստիպված եք եղել ընդհանուր ժողովում {ցույց} տալ նրան եւ մյուսներին բանկային տոմսերը

սխալները, եթե բարեխիղճ քննադատությունը {ցույց} տա նրան այդ. նման դեպքում, իհարկե, գ

եւ հասարակությունն ի՞նչ ընդունելություն {ցույց} տվեց: Շատ ցավում եմ, որ մեր " Հյուսիս

ից շատ բան է փոխվել, իսկ ինչու անցյալը {ցույց} տալ իբրեւ ներկա: Ես անգլիամոլ չեմ, բա

ին է, օրինակ, քսան տարին: Անանիան {ցույց} է տալիս ինձ հրեաների մասին հոդվածը այն

ռանց սիգարի: Կրեյցբերգը գազաններին ձրի {ցույց} չի տալիս. ի՞նչ է, ես մի գազան էլ չարժ

թվականների Times-ում նույնպես կարելի է {ցույց} տալ մի շարք հոդվածներ, որոնց մեջ իրար

տրաստակամությունը, եթե բարեխղճորեն մեզ {ցույց} կտան այդ սխալները: Բայց չնայած այդ բոլ

ով քաղաքացիական լեզվի հասցեին, փոխանակ {ցույց} տալու մեր մասնակի մոլորությունները:

յմաններում ասի նրան բոլորն անկեղծորեն, {ցույց} տալով այն տխուր հեռանկարը, որ անողոքաբ

երից եւ աշակերտին անհարկավոր հարցերից, {ցույց} տալով նրան սոսկ օրենքը, բայց թե ինչո՞ւ

տված պատճենների մեջ: Ի՞նչ է, ուրեմն, {ցույց} տալիս այս: Ես մատնանշում եմ այս անբ

րը Հայերի անցել են առանց մի ծառայութիւն {ցույց} տալու ազգին՝ քրքրելով եւ մշակելով հեթա

զարկեց Հասսելտեան եկեղեցու աշտարակին, {Ցուոլլէյի} եւ Հասսելտի միջոցում ( Հոլլանդիոյ մէջ,

արո՛ ․․. ազգի մերոյ, Տո՛ւր նմա {ցուպ} հուժկու Հովուել զմեզ ": -

երկու սեռի բարեկամներիս եւ ծանոթներիս: {Ցուրախ} տեսություն: Քո եղբայր Միքայել 92

եմբերի 30. Ահա սկսանում է Հոկտեմբերը։ {Ցուրտ} եւ խոնաւ եղանակները իւրեանց անախորժ քամ

- Արեւմուտք օրագիրը: Հիւսիս... Մի {ցուրտ} եւ անհամբոյր աշխարհ. այդտեղ բնութիւնը

իճակուել էր երեւել աշխարհի երեսին, այդ {ցուրտ} աշխարհի պայմանների տակ գոյանալով, կրու

էն այստեղ անխնայ թափել էր. Ձմեռան {ցուրտ} շունչ թէեւ դեռ չկար, Բայց պարզ նո

գրում էր, թէ Պոլիս ամէն տեսակ մարդերից {ցուրտ} ընդունելութիւն է գտել այդ գրուածքը, իս

ստակս, 'ի տքնութիւնս բազում անգամ. 'ի {ցուրտ} եւ 'ի մերկութեան։ Թո՛ղ զայլ նեղութիւնս

ք անընդհատ աշխատութենի՞ց, թէ Մոսկուայի {ցուրտ} եղանակի ազդեցութենից, որին անսովոր են

եւակայութիւն իմ կաշկանդեալ արձանացեալ ի {ցուրտ} եւ ի խոնաւ մառախղի հիւանդութեան հազիւ ե

մբ Հենրիկոս չորրորդ Գերմանիայի կայսրը, {ցուրտ} ձմեռան մէջ երեք օր գլխաբաց եւ ոտաբոբիկ

ման է գալիս երեք գազ ձնի միջում եւ այն {ցուրտ} ձմեռ եւ Արագածի զառիվայրում։ Ձորը մտնո

ման է գալիս երեք գազ ձնի միջում եւ այն {ցուրտ} ձմեռ ու Արագածի զառիվայրում: Ձորը մտնո

կ հատ չկայ այսպիսի անխորհուրդ անաջող եւ {ցուրտ} ոտանաւոր: Պատճառը շատ բնական է: Գործը

ռ կատարյալ առողջ չեմ, եւ այս օրերս շատ {ցուրտեր} կա տեղը: Խնդրեմ գիրդ անպակաս արա՛ ե

այր քո անբաժանելի Մ. Նալբանդյանց {Ցուրտերը}, պոռան խըյամեթները 10 օր է խափաթմիշ ար

դալար ծիլեր, բայց եւ շատ անգամ հիւսիսի {ցուրտը} պաղեցնում է նորանց արեւագալից յառաջ...

ԱՂՔԱՏ ԿԻՆ ( Պիէր Ժան Բերանժէ) {Ցուրտը} փչեց. ձմեռ սաստիկ. Ձիւնը ծածկեց գետին

մի ախորժ ջերմութիւն փոխանակեց անհամբոյր {ցուրտը}, ծառերը զգեցան կանաչ, ծաղիկները անուշ

կը խմելով, իսկոյն անհետացաւ ամառը, եւ {ցուրտը} դարձեալ փչեց իւր բոլոր աոաջին խստութեամ

Այծեղջիւրի մէջ: Արարատեան գաւառը, որի {ցուրտը} առակ է եղած հին աշխարհում, չունի յիշու

կլսիմ որ Խառքովա խայրախը թանկ է տեյին, {ցուրտին} այդ կսկիծով պիտի երթար ու զարարի ալ պիտ

ը 2 անգամ սոպա կվառինք, կենե չի տաքնալ {ցուրտին} մեծ եղածեն, նայինք երբ պիտի վերջանա:

խնդրեալ եմ ՚ի պ. Պալէ մուծանել զայն ՚ի {ցուցակ} ծախսուցն եւ ՚ի միասին ընդ իւրոցն ստացեա

այդ միայնութիւնը չդառնայ նորան յանցանքի {ցուցակ} ամեն մի աչք ունեցող մարդու համար: Այլ

ն օրէնքներով ինքը իւր մէջ կենտրոնացած, {ցուցակ} է լինում մի ողորմելի վիճակի: Ի՛նչ ասել

յդ աշխարհի մէջ կը դառնայ մի անարգութեան {ցուցակ}, եւ եթէ կամենան մի ատելի եւ անպիտան մա

չէ, եղբայր, այդպէս չէ, ես քեզ մի նոր {ցուցակ} դարձեալ կը տամ... վա՜յ, վա՜յ, վա՜յ

- Այո՛, այդպէս: Ես շինել եմ ահա մի {ցուցակ}, որի մէջ գրել եմ մեր հրաւիրելի բարեկամ

ից թէ՛ մայրեր եւ թէ՛ ձուլեալ տառեր, եւ {ցուցակը} այդպիսի տառերի վաղուց հրատարակած է մի ա

կարդալ չգիտէր: Քահանան ունի իւր ծուխի {ցուցակը}, նա գիտէ, թէ ո՛ր գերդաստանի մէջ քանի

Անգլիոյ 1860 թուականի եկամուտի եւ ծախքի {ցուցակը}: Եկամուտ....... 70, 283,

լաւ տարու, Թիւրքիայի եկամուտի եւ ծախքի {ցուցակը}. Եկամուտ...... 286, 100, 6

սիմատ եւ " հասարակաց շահի " տպած գրքերի {ցուցակը}: 16-ին տեսութիւն եղբօրս եւ Յովհ[աննէս

ինչեւ փետրուարի 11 ուղարկուած նամակների {ցուցակը} կորած է, որոնց թիւը էր 21: [Պետեր

ը, - ասաց սատանան, - ցոյց տուր ինձ քո {ցուցակը}: Ֆիֆիքոքոն տուեց նորան ամուսնական

իֆիքոքոն տուեց նորան ամուսնական գործերի {ցուցակը} մի երկայն թղթի վերայ. այս միայն վերջին

րդ ու կնոջ մէջ, շարունակեց նա կարդալով {ցուցակը}, այս որքա՞ն սիրոյ նամակներ են գրուած մ

լ, - հարց արեց Մանթուխեանցը: - Ահա {ցուցակը}, - պատասխանեց պ. Շաքարեանցը: Ման

Շաքարեանցը: Մանթուխեանցը վեր առաւ {ցուցակը} եւ հարեւանցի նայելով նորա վերայ ասաց,

մի ընկերութեան մէջ: Այն յանցանքի {ցուցակը}, որ Մեղուն հրատարակեց, որ վերագրւում

ւմ է ուղարկել Դռանը բոլոր եպիսկոպոսների {ցուցակը}, եւ Դուռը, նշելով դրանց մէջ քաղաքական

առաջին կարգի վաճառականների միջոցով, - {ցուցակի} մեջ ոչինչ չի հիշված. ինչի՞ է հավասար ա

լ միայն մնացած միւսերով, որ գրուած էին {ցուցակի} մէջ, կատարուի իւրեանց խնջոյքը: Պ. Մա

գովելի է, - բացագանչեց սատանան նայելով {ցուցակին} մեծ ուշադրութեամբ. - ես պիտոյ է ճշմարի

րական եզրակացություններով, այն է՝ ձեր {ցուցակից} երեւում է, որ Նախիջեւանի առեւտրի ամբող

կի հանում է նրանց ընտրելի եպիսկոպոսների {ցուցակից}: Պատրիարք ընտրուելու իրաւունքից զրկող

կայն թղթի վերայ. այս միայն վերջին ամսի {ցուցակն} էր, այն գործերի, որ պատահել էին բովան

երայ։ Ման էին գալիս զանազան տարեգրական {ցուցակներ}, որոնց զօրութենովը պիտոյ է Կլեմենտ XIV

րտիզպանական ընկերության եւ Օվսյաննիկովի {ցուցակները} Sorghum Saccharatum-ի նմուշների հետ նու

ած է բոլոր տէրութեանց եկամուտի եւ ծախքի {ցուցակները}: Ահաւասիկ ամենահարուստ համարուած Անգլի

հակառակ, այժմ մեղանչում են, բացի այդ {ցուցակներից}, եւ լրագիրներով եւ օրագիրներով: Նոցան

ուր որպէս մատենադարանի մէջ շարուած էին {ցուցակով} եւ կարգով այն բոլոր սխոլաստիկական եւ յի

եղանչում էին յառաջ համառօտ եւ հին մեղքի {ցուցակով}. դորա հակառակ, այժմ մեղանչում են, բա

աբաւականութիւնը երեւեցաւ եւ դէմքի ուրախ {ցուցակութեան} մէջ, որ համարեա թէ գտանւում էր մի ջերմ

նդութեան կացցէ ": Եւ զայս հպատակութիւն {ցուցանեալ} մեր Հայրապետին, հաճեցաք առնել զայն, բ

ընդ ենթարկիլն որպիսի եւ իցէ նեղութեան, {ցուցանել} զինքեանս բարեկամ Հայոց ազգի, յորմէ անկ

աչել եւ ընդունել զիս որպէս երեսփոխան եւ {ցուցանել} ինձ, ըստ ամենայնի, զիւր օգնութիւն ի ծ

հրովարտակով ՄԵԾ ԿԱՅՍՐՈՒՀԻՆ բարեհաճել է {ցուցանել} Նոր Նախիջեւանու Հայոց ազգին զանազան առա

իստոսի ի քարոզութեան, կամելով օրինակաւ {ցուցանել}, եթէ մեծատունք թշուառք դատապարտին ի դժ

ամբ առաջարկեալ լինին յԱյվազովսքւոյ առ ի {ցուցանել} զգերադասութիւն պապին Հռովմայ, եւ ՚ի վե

դ մտացածին արդիւնքը եւ խնդրում ենք գործ {ցուցանել} մեզ: Ինչո՞վ պահեցին ազգը, դպրոցներ

յն փօլիթիքա նոցա, որք ոչ յայտ յանդիման {ցուցանել} կարէին յերկիւղէ նոցա եւ ոչ 'ի բաց վտարե

յայս գործ. զի դիտումն Դիսսերտացիօնին է {ցուցանել}, թէ մարթ է ուղղափառաց հաղորդութիւն առն

մերժելի է յինէն։ Իսկ դիտումն Վահանին է {ցուցանել}, թէ եկեղեցի Հայոց իբր եկեղեցի ընդունի

ինոսի արքայի Ասորեաց, որ զինքն կամելով {ցուցանել} սկիզբն քաջութեան եւ լաւութեան՝ հրամայէ

վերջացան ի [1 անընթ. ] հետէ գուն գործել {ցուցանել} զեռանդն արգասիրութեան: Հեղինակք առ մեզ

կ քանիսը: Երբ պապը յանձնում է սորան մի {ցուցանելի} գործ. ապա, օրինակի համար, եթէ 2000 ռ

կութեան պայմանքը եւ իւրեանց քսակը միայն {ցուցանելով}, զոհում են պարզամիտ ժողովրդի բարեկենդա

անել այս խնդրի մօտից անհրաժեշտ էր մեզ՝ {ցուցանելու} համար պապական լուսաւորութեան որպիսութիւ

արգմանչաց կամ այլոց ժամանակակցաց նոցա, {ցուցանեմք} ահա: Թարգմանիչք մեր լոյս առեալ ի յո

, սխալի յոյժ. զի այսոքիկ ամեն այն ո՛չ {ցուցանեն} զմշտնջենաւոր ծագումն կամ առաքումն Հոգւո

կալէ ըստ սովորութեան տեղւոյդ, որպէս եւ {ցուցանեն} գործք որ գործեցան յառաջ ժամանակաւ։ Ապա

սխանւոյ նոյն Բարսեղ քահանային, որով նա {ցուցանէ}, թէ նա ինքն ո՛չ կարէ հաւաստել, թէ ես

ս արքեպիսկոպոսի ի Պոլիս: Արքեպիսկոպոսն {ցուցանէ} զանձն կարօտ օրական հացի, եւ զայդ հրատա

ախադասութիւնդ " միաւորեալ մի բնութիւն " {ցուցանէ} մէկին, եթէ ո՛չ խոստովանի մերս եկեղեցի

ն յայս եւ երբեմն յայն կողմն շեղլոյորպէս {ցուցանէ} զինքն Այվազովսքին, թերեւս, հակամիտեալ

ստանեաց սուրբ եկեղեցին ": Շաղկապս նաեւ {ցուցանէ} զերկրորդականութիւն եւ զերրորդականութիւն

մարի ընդ առաջինսն, թէպէտ ի տեղիս տեղիս {ցուցանէ} ճապաղ ոճ խօսից եւ ամենեւին հակառակ ամփո

կամի, այլ ո՛չ որպէս իսկութիւն գործոյն {ցուցանէ}: Թո՛ղ զի պատմությունն ողջոյն պակասեալ

ցանել, թէ զի՞նչ ապա պիտոյ էր ուսանիլ, {ցուցանէ} գէթ զսրբազան պատմութիւն եւ զհրահանգ որպ

արին ապրի ժառանգութեամբ, նա զօրհանապազ {ցուցանէ} այսմ առիթ գոլ, զդատապարտելի միանգամայն

ակերտաց իւրոց, զի զբնաւոր կիրս իւրեանց {ցուցանէին} թէ յաղագս ազգային նմանողութեան եւ ծիսից

էր, որ տեսանէ, թէ ծառայողներից ո՞րն է {ցուցանում} առաւել ջերմեռանդ մեծարանք դէպի նա: Որի

այս պարոնը մտածում է եղած, որ շնորհ է {ցուցանում} մեզ մեր աղջիկը առնելով. նորան նայի՛ր,

ով, յաղթութեան եւ դպրութեան փառքերով, {ցուցանում} էր մի ամենակատար եւ ամենափառաւոր յաղթող

ար անուանն Աստուծոյ, 'ի տեղւոջն որ քեզ {ցուցաւ}, որ սիւնն հրեղէն ունէր ոսկի խարիսխ ( ե

նմա զի այժմ ընթերցմամբ տգիտաց մոլորական {ցուցաւ} ։ Իմա՛ ըստ սմին եւ զայլ գրեանց, իմա՛ ե

, զի Դուք, ողորմած տէր, իբրեւ պաշտպան {ցուցեալ} ինձ ի բարձր սրբազան տեառնէ՝ խնամակալ լ

րձման տօնի, ներկայացեալ առ պ. Հագն ու {ցուցեալ} նմա զթուղթն երեսփոխանութեան, յայտնեցի

յն ժողովուրդքն հանդերձ երթալ հասանէր 'ի {ցուցեալ} տեղի հրեղէն սեանն ոսկիակալ խարսխին " (

դէպի դժոխքը ջերմեռանդութեան վերայ, որ {ցուցել} էր ծայրագոյն Բրամինը, որ այն րոպէին նե

զօր օրինակ. " Որ 'ի լերինն այլակերպէալ {ցուցեր} զքո զօրութիւնդ ". - ի՛նչ ասել է, թո՛ղ

չեւ անգամ ես յիշում եմ շնորհը, Որ {ցուցի՛ր} ինձ անցեալ ձմեռի վերջին. Հաւատացի

ովք աւարտեալ զընթացս ուսման, եւ գործով {ցուցից} զիմո երախտագիտութիւն: ՝ Յետ փոքր ք

ՒԹԻՒՆ]Ս Յետ մեծի կարեկցութեան, զոր {ցուցիք} ինձ ՚ի կատարել իմ զառաքելութիւնս, ի մա

եւ ի ժառանգել զմիւս տներն եւ ստատն ըստ {ցուցմանն} եւ ըստ բաժանմանն, որ ի նոյն կտակին տես

ւ որովհետեւ այժմիկ դուք խնդրէք զայն եւ {ցուցնէք} զձեզ որպէս եւ էք իսկ երեսփոխան ազգին,

ասկանալի է, որ նա յանձնաժողովին գաղտնի {ցուցում} տուեց ` զանազան յապաւումներով ու յաւելո

որ յանձնաժողովը, հաւատարիմ մնալով Դռան {ցուցումներին}, գրեթէ լիովին ոչնչացրեց Կանոնադրութեան

երգոց զորս ի նախնումն բամբռամբ երգէին ի {ցուցս}..... ըստ ոմանց ապացոյց Համարի

ցն սրտի, [որով] ընդ մէջ անցելոց դարուց {ցչորրոդն} զկնի Քրիստոսի [խտրոց ի մէջ անկանի], վի

ին դարքն նախնականք եւ որք զկնի Քրիստոսի {ցչորրորդն} մալեալ եւ մաշեալ ի սղոց ժամանակին եւ զն

, ասաց նա, ընդհատելով իմ խօսքը. {{քանի՞ցս} անգամ այսպէս քո բախտաւորութիւնը զոհեցին

ւթեանը այդպիսի վատթարամիտ մարդիկ, {{քանի՞ցս} անգամ այդպիսի թշնամիք մարդկութեան թունա

տ տօնից ծննդեան եւ մըկըրտութեան, այն է {ցսկիզբն} Յունվարի, ուստի եւ ես չկարեմ զայդքան ժ

փրկանաւորն կորստենէ եւ յաւելեալք մինչեւ {ցսկիզբն} չորրորդ դարու, ի ձեռն Լուսաւորչին Հայա

նշանակութեամբ՝ մնայ վայրենացեալ մինչեւ {ցսկիզբն} 18-երորդ դարու, յորում ըստ վերնախնամ տ

ի ժամանակս Հայկայ եւ թէ ընդունելի լիցի {ցվախճան} իշխանութեան նախնի Հայկազանց, իսկ զկնի

րուց, այն է սկսեալ ի հինգերորդէ մինչեւ {ցվախճան} երեքտասաներորդ դարու, պերճացեալ ընտիր

երահաստատելոյ զիս՝ ի կոչումն հոգեւոր, {ցվախճանական} վերջաւորութիւն քննողական գործոյն իմոյ վ

ն թղթոյն, որ գուցէ թէ կատարեսցի մինչեւ {ցվերջ} ամսոյս, ըստ հին տոմարի, թէեւ հարկ ի վ

լոյ զկորուսեալսն, պարտ է ինձ մնալ մինչ {ցվերջ} կոյս Մայիսի առաջիկայ 1862 ամի: բ)

ճռադատութիւն դատաւորաց: Յուսամ, թէ {ցվերջ} այսր Օգոստոսի լուայց զվախճանական վճիռ Հ

ն Էջմիածնի, որ շահուք հանդերձ հասեալ է {ցվերջ} 1860 ամի մինչեւ 2784 ցերեկու հազար եօթն

, այլ ի հասարակաց հասկանալի իտալական, {ցվերջին} ճիգն ճգնեցան խափան արկանել վերանորոգութ

րեա՛ւ մնա Պ. Իսահակեանցը, բայց մինչեւ {ցվերստին} տեսութիւն, որովհետեւ ես չեմ կարող բաժա

րը: Աստված վկա, ոչինչ չեմ հասկանում: {Ցտեսություն}, եղբայր, առողջ եւ ուրախ եղիր: Հավ

իք չարիք, առանց բարեաց ": Սակայն, {ցտեսություն}, ձանձրույթից շատ խոսեցի: Համբուրում ե

ատուցիր նրանց ինձ հիշելու համար: Արդ, {ցտեսություն}, սեղմում եմ ձեր բոլորի ձեռքը: Ամբո

փոքր չափազանցրած է: Եվ այսպես, կրկին {ցտեսություն}: Այդ Պենելոպեի ձեւն է, երբ նա Ոդիսեւս

вет) հեռու, կարդում եմ։ Այնուհետեւ՝ {ցտեսություն}. մինչեւ ամենահաճելի տեսությունը ձեզ հե

մակդ, ապա պատասխանը կգրեմ երկուշաբթի: {Ցտեսություն}: Քո եղբայր 82. ՂԱԶԱՐՈՍ ՆԱԼԲԱՆԴՅ

եթե ես նրանից գոհ չլինեմ: Այնուհետեւ՝ {ցտեսություն}, համբուրում եմ քեզ, Հովհաննեսին եւ Սա

րի բառարան կազմելու հարկ չկա: Դե՛, {ցտեսություն}: Ի դեպ, խնդրեմ այդպես ուշ չգաս, այդ

արեկամներիս, նրանց բոլորին դու գիտես: {Ցտեսություն} մինչեւ ուրբաթ: Գրի՛ր Անանիային եւ ասա՛

իք քրոջորդուս, կգրեմ հետեւյալ փոստով: {Ցտեսություն}, գրկում եմ քեզ: Միշել 91. ԳՐԻԳ

ընդ ձեռն դատաստանի ": Առ այս ասացի {ցտիկինն} - եթէ Այվազովսքին գաղտագողի, զանխուլ զ

մանեթ եւ կես: է Որքան տոմսակ կարողանաք {ցրել}, նոցա բոլորի հասցեքը եւ ստորագրության

րտական է ծախուցն, զոր ի գործ դնեմ առ ի {ցրել} զորոգայթն լարեալ առ ՚ի նմանէ եւ թէ յայս

ը չէր. բայց Թիւթիւնճի-Օղլուի պատասխանը {ցրեց} նորա կասկածները եւ երկիւղը, ինչպէս սաս

այն, եւ, չնայած զօրքի դիմադրութեանը, {ցրեց} այն ժողովը, որ ընտրութիւն էր կատարում

Թառամեցաւ նա, որպէս դու, Թէ {ցրիւ} ընկան կտորները Դեղնած տերեւների վ

կը: Որ այս րոպէիս բեւեռից մինչեւ բեւեռ {ցրուած} աշխարհի երեսին գտանւում է խղճալի վիճակի

է մեր ազգի տունը։ Դա այն մրրիկն է, որ {ցրուել} է Հայոց ազգը աշխարհի չորս կողմը: Այս ա

իւնք, որ, զբաղեցնելով ինձ, կարող էին {ցրուել} իմ տխրութեան ամպերը: Բայց այս եւս

լուսաւոր տաճարի, որի լոյսը բաւական էր {ցրուել} Հայաստանի ասիական թանձր խաւարը։ Անց

ը աշխատելով այս խաւար մտածութեան ամպերը {ցրուել} իւր բարեկամի գլխից, ասաց. " Ես, մտան

մ է շահել Հայոց ազգի սիրտը, աշխատում է {ցրուել} այդ գրքերը եւ ձեռք բերած արծաթովը մէջ մ

բնութեան օրէնքներով հրաշալին մեկնելով, {ցրուել} միջնադարեան մառախուղը, բանալ ազգի աչքը

արմանց եւ նանրահաւատութեան մառախուղները {ցրուել}: Եւ ասես թէ լուսաւորութեան բռնաբարուած

ուսանելով Յիսուսեան Կարգի պատմութիւնը, {ցրուեն} ամենայն ստորաքարշ կարծիք Եւժէն Սիւ Պարո

, քանդեց եւ կործանեց այդ վարժատունքը, {ցրուեց} աշակերտքը, հալածեց վարժապետքը եւ խաբեց

ութեան անգութ կացնի տակ։ Շատերի մոխիրը {ցրուեց} տարաւ քամին էշաֆոտների վերայից, մինչ պ

այլ ամպերի քամակից: Ամպերը կամաց կամաց {ցրուեցան}, եւ տեսանում եմ դարձեալ Արամազդը, բայ

պէս իմ բոլոր ընկերները այս ու այն կողմը {ցրուեցան} Հնդկաստանի մէջ: Նոցանցից իմ մօտ մնաց մ

ւ առնոյր դատաւորն կաշառս. վասն այնորիկ {ցրուեցան} օրէնք եւ իրաւունք 'ի գլուխ ոչ ելանեն.

, որ կարողանան շահել Պապի հաճութիւնը. {ցրուեցան} բոլոր Իտալիայի քաղաքները եւ սկսեցին քար

պատիւը։ Այս միջոցին Յիսուսեանները {ցրուեցան} բոլոր եւրոպական թագաւորութենների մէջ։

ն Սինէտրիոն, նոյնպէս, զարհուրելի չէ. {ցրուեցիր} ժողովը, կործանեցիր նորա տաճարը, եւ ահ

, իւր պատրաստած նիւթերի զօրութեամբ, կը {ցրուէ} նորան, որով ոչ միայն դրամի շրջանառութի

ը այդ բանը արտագրել տայ աշակերտներին եւ {ցրուէ} ազգի մէջ այդ անճոռնի փիլիսոփայութեան օր

է իմ վիշտ ու լաց Ինչպէս ծուխ օդում {ցրուէին} յանկարծ։ Կամ ինչո՞ւ համար ո

րեւակայական խաբէութիւնքը ( иллюзіи) կը {ցրուին} եւ կը փարատուին եւ այդ կարծեցած յաղթութ

եանց ծառայութիւնը, իսկ մնացեալ ընկերքը {ցրուին} Իտալիայի բոլոր անկիւնները՝ աշակերտ ճար

իմ գրած բաներից շատերը այս կամ այն կողմ {ցրված} կորած են, որոնց անունը եւս օրըստօրե մո

Եթե մինչեւ առաջիկա սեպտեմբ. 15-[ը] {ցրված} ավարտած լինիք բոլոր Ձեզ հանձնված տոմսակ

տերով կուղարկեմ մի քանի օրինակ եւս, որ {ցրվես} քո ծանոթներին եւ քո բնական ազգասիրութեն

խնամով եւ հոգաբարձութեամբ, որ հիւսիսի {ցրտաբեր} մրրիկը կամ հարաւի այրող տօթը չկարողանայ

ն սահեալ Անցանեմ ի Գաղղիա. {Ցրտահար} եւ տուայտեալ Անփառագեղ՝ գամ, գոն

ում՝ արջային շրջանակի տակ, բնակւում է {ցրտաշունչ} եւ դաժան Բորէասը, որ խլում է աղքատ շին

ղած է իմ պապերի բնակարանը, տեսել է շատ {ցրտաշունչ} փոթորիկներ, բայց այս րոպէիս նորա ճակատ

ն ժամանակից, երբ ֆրանսիական ազգի սիրտը {ցրտացաւ} դէպի Լուդովիկոս Տասնեւչորսերորդը: Այս

ւմ այժմուս, եւ հին լեզուն 1300 տարուայ {ցրտերով} արդէն սառուց է դարձել. պատճառ, որ նախ

լ՝ տաք է, մեկ երկու շաբաթ առաջ քիչ մը {ցրտեց} եւ բուք եկավ, այժմ տաք է, փառք աստուծ

թիւնը։ Այստեղ ներկայումս, փոխանակ չոր {ցրտի}, թագաւորում է մի խոնաւ եղանակ՝ մարդու

նմաքուր սիրուցը, մի օր ձմեռուայ սաստիկ {ցրտի} ժամանակ հանեց բոլոր հանդերձը եւ այնպէս

ռնում է։ Բայց այս երկու շաբաթում, այն {ցրտի} եւ ձնի մէջ, սառը ջրում լողանալով, սառ

ռնում է: Բայց այս երկու շաբաթում, այն {ցրտի} եւ ձնի մէջ սառը ջրում լողանալով, սառոյ

ւ կեանք չկայ, եթէ պէտքերը չհոգացուին։ {Ցրտի} տակ ընկած մերկ մարդը էլ գեղեցկութեան չի

ինչեւ 9, բայց գիշերը վրաս բացուել էր, {ցրտից} զարթեցայ, եւ այս էր պատճառը, որ առաւօ

մութիւնից լայնանում են, դորա հակառակ, {ցրտից} սեղմւում են: Արարատի յաւիտենական ձիւնե

է դէպի վեր, երբ միւս կողմից Մասիսի օդը {ցրտից} ճնշուած սեղմ է եւ աւելի խիտ, ուրեմն օդ

մենայն մարդ մտաւ իւր տուն, Պատսպարուիլ {ցրտիցը}: Ժամի դռնում դողդողալով Կանգնած է մի ա

Աշնան վերջերում, նոյեմբեր ամսին, {Ցրտիցն} ստիպուած իմ տանս միջին, Հիւանդ ան

նեաց: Արկանէ զսառն որպէս պատառոտ առաջի {ցրտոյ} նորա կարէ կալ ": Ի՛նչ վսեմ նկարագրութի

ի ջորի մինչեւ ցերկաթուղին, տարեալ մեծի {ցրտութեան}, յետ մշտագարուն օդոցն քաղցրութեան Իտալ

սահնակօք մինչեւ ցերկաթուղին տարեալ մեծի {ցրտութեան} եւ յուսկ ուրեմն ի 6/18 յունվարի մտի ի Փ

եւ գլուխ եւ գիշերը ջերմ ունէի, այսինքն {ցրտութիւն}, բայց լուսադէմին քրտինք: Քուն չկայ իս

ուսանիմք ի ծերունւոյն Խորնոյ, այլ այս {ցրտութիւն} նորա ջեռցի տակաւ առ տակաւ եւ աստիճան առ

դէպի Լուդովիկոս Տասնեւչորսերորդը: Այս {ցրտութիւնը} հաւասար չափով աճում էր, որքան Հ. Լաշե

Թէ Սօսն ասես, շատ կեղծ վիճակում է։ {Ցրտում}, գլխաբաց, ոտքը բոբիկ ման է գալիս երեք

Թէ Սօսն ասես, շատ կեղծ վիճակում է: {Ցրտում}, գլխաբաց, ոտքը բոբիկ ման է գալիս երեք

ք, ասե՞մ ով էր Այս խղճալի աղքատը, Այն {ցրտումը}, ոտաբոբիկ Կանգնած, ժամի դռնումը. Շատ

, եթէ խաղաղ էր եղանակը, եթէ քամին չէր {ցրւում}, այն գազը, որ բաժանուելով մեռած մարմն

ղջ թիւ Die deutsche Tribune օրագրի. ես {ցրւում} եմ այս գրուածքը բովանդակ Գերմանիայում,

ով, որ ստանում էր կրակից, շոգի դարձած {ցրւում} է օդի մէջ. ածխածինը միանալով օդի թթուա

ւ տեսակ բաղկացութիւն, մինը ածխաթթու որ {ցրւում} է օդի մէջ, միւսը ածխային թթուուտ, որ

պրի եթերական մասունքը թռչական լինելով, {ցրւում} են օդի մէջ. իսկ մնացած բաները այրուելո

րճ Յարդարի կամուրջ: Ո՞չ հրեշտակն {ցցասաց} Պատկա՛ռ այդմ օրինաց, Զամենա

ետ միասին, գեղարդով զարկելո՛ւ, գետնին {ցցելո՛ւ} եւ Աստուծու բարկութիւնը իջեցնելուն համա

թիւնը ցոյց տուեցին Հենրիկոս չորրորդին՝ {ցցելով} նորա կուրծքի մէջ Րավայլեակի դանակը։

Տէր 'ի վերայ Իսրայէլի... Եւ ասէ Մովսէս {ցցեղսն} Իսրայէլի. կոտորեցէ՛ք իւրաքանչիւր զընտա

ից երկայն դանակը, որ պատրաստած էր, եւ {ցցեց} թագաւորի կուրծքը։ Պահապանքը, լսելով թ

ւմ եմ, այն ժամանակ, մազերը գլխի վերայ {ցցուելու} էին: Ես երանելի մարդ եմ, - մտածում էր

յրի այծիդ երկուորեակին Սուր եղջիւրները {ցցուեն}. Եթէ փափուկ քո բռան մէջ Գտնես սրած դ

ւորիս այծեման, Եւ ուլուց եղջիւրք {ցցուեն} Ի կուսական քո գիրգ ագուռ, Թ

ով համոզում է խոհարարը եւ երկու դաշնակը {ցցւում} են Խանի կուրծքի մէջ: Մարիան շփոթուած ա

թարեան համախոհաց իրաւունք պիտի տայ ափեղ {ցփեղ} Աստուածաբանութեանց թերթերը նորէն դարձնե

ակ, որպէս թէ Աստրախանից, որի մէջ ափեղ {ցփեղ} բաներ խօսուելուց յետոյ, ասւում է եղած

ազդեցութիւնը: Մենք աջողութի՛ւն եւ {{ընթա՛ցք} ենք մաղթում այդ երկնային դեսպանին:

ից. " Առ այժմ լիովին սփոփիմ եւ զովարար {ցօղ} հիւսիսոյ խառնեալ ընդ հարաւային ջերմութե

ղկունս, Քաղէ փնջիկ Թացեալ ի {ցօղ} զմատունս: Զի՜ գեղեցիկ, Զի

Որպէ՞ս զարթնու թօշնեալ տերեւ Ի {ցօղ} զուարթ յետ տապոյն. Որպէ՞ս լերինք

Կալեալ զառու կրկին աղբեր՝ Ռահ {ցօղահար}, տայ մղօ՛ն, Եւ սողոսկեալ կռուի ի

Կրկնաղբիւրի առուն բռնած Մղում ճամբով {ցօղապատ} եւ Սողոսկելով բարձրանում է Կոկիւսոնը

եալ հաւալոց: Յի՛ս, կո՛յս, յի՛ս {ցօղեա} ՛ Կուսութիւնս առատ Նորոյդ Սանի

իւր սէրը յիշելով Եկել է նորա հողը {ցօղել} ջերմ արտասուքով։ Չէ՛, մենք չունե

իտութեան հողի վրայ բուսած փուշերին ջուր {ցօղել}: Մենք հաւատում ենք, որ ոչ միայն աշտար

ւգ ` Առագաստել անզօր է ": Ասաց ` աչքից {ցօղելով} Մարգարիտները տրտում. Առաջին արցո՜ւնքն

Առագաստել չզօրէ ": Ասաց, եւ աչք {ցօղեցին} Յականողեաց մարգարիտ. Արտասո

, որ առաւօտ, երեկոյ Փչէ քաղցրիկ, {ցօղէ} ցօղը, որ միշտ մնայ հով ու զով. Ց

րդենեաւ Ի դալարիս, յոր երկինք դեռ {ցօղէին}. Եւ ձեռք քաղուսք սրտի կուսին պատա

առաւօտեան, բարձրից գալու ցօղի վերայ: {Ցօղը} դեռ հազիւհազ նստում է նորա տերեւների վե

ողմերի, Արշալուսոյ եթէ քաղցրիկ ` {ցօղը} քեզի փաղաքշեց, Միւս օրն ահա արեւի

առաւօտ, երեկոյ Փչէ քաղցրիկ, ցօղէ {ցօղը}, որ միշտ մնայ հով ու զով. Ցնծա՛յ

ելի որակութիւնքը չէր կարող ունենալ, որ {ցօղը} նորան չթրջէր կամ կրակը չէրէր։ Դեռ մեծ

գիշերային եւ առաւօտեան, բարձրից գալու {ցօղի} վերայ: Ցօղը դեռ հազիւհազ նստում է նորա

կահար տեսիլը եւ ահա... արեւը ծագեցաւ: {Ցօղի} կաթիլները, հետզհետէ գոլորշանալով ցնդեց

Ծաղկէ ծաղիկ թռչելով Փունջեր քաղում ` {ցօղի} մէջ Իր մատները թրջելով: Ի՜նչ չքնաղ է

: Հայոց ազգը գեդէոնեան բո՞ւրգն էր, որ {ցօղի} տակ մնալով չթրջուէր, թէ՞ մովսիսեան մոր

պատուիլ, Մեզի պատած կոշտ հողը չի {ցօղիլ} աչքի ցօղով։ Կ՚անցնեն դարեր, տարի

ստոցը մտնելու: Ի՛նձ վրայ, կոյս, դու {ցօղիր} Կուսութիւնըդ անարատ, Սանիրայիդ կենսա

դուն համար վերեւից եկած ազատութիւնը այն {ցօղից} աւելի չէ, եթէ մարդը նախ ինքը իւր մէջ ա

տոյ. Տերեւն ինչպէ՜ս զուարթանում Զովիկ {ցօղից} ` տապից յետոյ. Մերկանալով տխուր ` ինչ

նորանից... գինին երկնքի արքայութեան {ցօղն} է. Նոյ նահապետը ջրհեղեղից յետոյ իսկոյն

Մեզի պատած կոշտ հողը չի ցօղիլ աչքի {ցօղով} ։ Կ՚անցնեն դարեր, տարիներ, մեր շ

չպէս այն սրտերը, որ ընդարձակուել էին, {ցօղուելով} Քրիստոսի անմեղ արիւնով, կաշկանդւում են

արհում մշտականաչ գարունը ուրախութիւն էր {ցօղում} երկնքից: Պիտի իմանալ, որ իմ կեանք

դենեաց, Կանաչներում, որոնց երկինքն է {ցօղում}. Ու ձեռներըս տաք սրտին են պատահում:

ա գուն գործել աճեցուցանել զայն, մինչեւ {ցօրն}, յորում երեւեսցին խնդրանք հրիտակին: