Մ. Նալբանդեանի աշխատանքների համաբարբառը և յաճախային բառարանը

անք երթան առ նա, այլ ես չհանդուրժեալ, ես գալով {աշակերտ} տէր Գաբրիելի, զիա՞րդ համբերեցից այսմ: Այժմ ն

յել զձեր ովսանն պարտ ու պատշաճ ներգործութիւն: {Աշակերտ} Լազարեան լսարանի Ռափայել Պատկանեան, որդի արժանապ

եան որպէս լոկ բարերար... Այդ բարերար անուանուածը {աշակերտ} տուեց Գիրսասը մի Բրամինի մօտ։ Երկար ժամանակ մնաց

մանակ Հայաստանը Սահակի եւ Մեսրոպի ձեռքով, իբր 60 {աշակերտ} Եւրոպա կամ Ալեքսանդրիա ուղարկելով, կարելի՞ է, ո

չէ ուսանում, եւ Խորենացու ասածի նման լինում է՝ {աշակերտ} հեղգ առ ուսումն եւ փոյթ առ ի վարդապետել, նախ քան

ոցա ողբերին եւ լացին: Թո՛ղ աշխատին դպրոց շինել, {աշակերտ} հասուցանել, ազգը լուսաւորել: Վանքերի սաղմոսերգո

թեան մէջ: Ասում են, թէ դպրոցը ունի մօտ իբր քսան {աշակերտ} ընդամենը, որոնցից երկուքը՝ ֆրանսիական ազգից: Ձ

ով բնակւում են Փարիզում, վկայեցին մեզ, թէ ոչ մի {աշակերտ} մինչեւ այժմ Մուրադեան վարժարանի մէջ ստացած կրթութ

շակերտների ննջարանքը: Ընդ ամենն տասն եւ եօթն {աշակերտ} գտայ ես ազգային վարժարանում, որ պարապում էին նախ

, թո՛ղ լինի այն անհատը Ներոն, Կալիգուլա կամ նոցա {աշակերտ} մի պոլիտիկական աւազակ, բնաւ սարսափելի չէ. քանզի

անուր գումարի վրայ իր 18-ամեայ վարչութեամբ. սորա {աշակերտ} Մազարինին, Լուդ[ովիկոս] XIV-ի տղայութեան եւ մանկ

րէր[12], Օգոստոս 16, կէս գիշեր: Ոչ Հեգելի {աշակերտ} ենք եւ ոչ Շելլինգի, բայց արդարութիւնը ստիպում է

ամ իր Պատմութեան մէջ ինքն էլ ասում է իր համար, " {աշակերտ} Աղանայ Արծրունւոյ ", բայց եւ այնպէս, որպէս թէ ա

վ նորան, բայց այնտեղ Փարպեցին երեւում է ոչ որպէս {աշակերտ} Մեծ Թարգմանչաց, այլ որպէս պատմիչ. եւ սորանով չէ

հետ։ Մեզ թւում է, թէ Փարպեցին Մեծ Թարգմանչաց {աշակերտ} կարծողքը օգնութիւն չեն ստանում Կիրակոսից։ Փոխ

, իր գրքի 51-դ երեսում, ոչ միայն Մեծ Թարգմանչաց {աշակերտ} է ասում Փարպեցուն, այլ, ուրիշների հետ նորա անու

որ անպատճառ ուզում է, որ Փարպեցին Մեծ Թարգմանչաց {աշակերտ} եղած լինէր։ Բայց պէտք չէ մոռանալ, որ Խորենացին

Թարգմանչաց եւ յետոյ թէ. " Սա թէպէտ եւ չէր յատուկ {աշակերտ} Սրբոյն Սահակայ եւ Մեսրոպայ, բայց տեսեալ էր զնոսա

ամշապուհին ականատես ասես, յետոյ՝ Մեծ թարգմանչաց {աշակերտ} եւ վերջը այսպիսի բացադրութեամբ խօսքդ յետ առնուս։

ո՛չ գործակից է եղել Ս. Գրքի թարգմանութեան, ո՛չ {աշակերտ} է եղել Մեծ Թարգմանչաց, ո՛չ ուսել է նոցա դպրոցում

չգիտենք, թէ ո՛րքան ժամանակ մնաց Փարպեցին Աղանին {աշակերտ} եւ ե՞րբ գնաց Յունաստան, բայց պ. Էմինը ընդունում

ղաւ՝ 433 թուականին։ Ո՛ւր կը մնայ Փարպեցուն նոցա {աշակերտ} եղած լինելը, կամ Չամչեանի թէ Վռամշապուհին ականատ

եցին, ամեն ուրիշից լաւ կարող էր իմանալ, թէ ո՛ւմ {աշակերտ} է ինքը, ապա ուրեմն առանց այլ եւ այլի պիտի ասենք

անց այլ եւ այլի պիտի ասենք, որ այդ առաքինի մարդը {աշակերտ} է եղել Աղանին եւ ոչ՝ Մեծ Թարգմանչաց։ Փարպեցին թ

ւթեան եւ թէ՛ Թղթին մէջ պարզապէս ասում է, թէ ինքը {աշակերտ} է երանելի Աղանին, թէ սա է եղել Ղազարի ազատութեան

է այս է ճշմարիտը, որ Փարպեցին Մեծ Թարգմանչաց ո՛չ {աշակերտ} է եղել եւ ո՛չ նոցա հրամանով Յունաստան գնացել. թո

յայտնի էր համալսարանի մէջ որպէս գովելի եւ ժրաջան {աշակերտ} ։ Նա լաւ գիտէր, թէ ո՞րքան մեծ եւ ծանրակշիռ է իւր

. Ինոզեմցովը, ճանաչելով նորան որպէս ընտիր ուսած {աշակերտ}, այլեւ միտ դնելով Դեկան Անքէ վարդապետի վկայութեա

ուսանող Պ. Փուղինեանցը եւ Պ. Լազարեանց ճեմարանի {աշակերտ}, Պ. Շահազիզեանը։ Մեք բոլոր յուղարկաւորքս բաժան

ց գիտութեամբ, այժմեան ժամանակումս կարող են միայն {աշակերտ} լինել եւրոպական դպրոցներին, - պատասխանեց Մանթուխ

րոցնէր էր շինում, տիրացուն, որ եւ քառասունի չափ {աշակերտ} ունէր, ի՛նչ բան էր հարցանում: Տիրեց դարձեալ

սաղմոսը սկսել, վեր առեցին տուեցին վաճառականի մօտ {աշակերտ}, փոքր ի շատէ եթէ եւ անունս գրել գիտեմ, այդ ինքս

մատացած լինելով նորա մէջ Հայութեան փոխանակ՝ նա, {աշակերտ} լինելով մոլեկրօն պապական դպրոցի, այն ջանքի վերայ

նի կանոնադրութիւնը, որ Իգնատիոս Լոյոլայի երեւելի {աշակերտ} Լայենեցի աշխատասիրութիւնն էր, թէեւ, որպէս բուն

անէ յԵդեսիայ եւ ընդ Փիւնիկէ եւ հասեալ ի Սամոս առ {աշակերտ} Եպիփանու Հռոփանոս անուն, որ վարժ էր ի գրթեան Հել

ւնականումն, առաքեն զՄովսէս Խորենացի՝ զձեռնասուն {աշակերտ} սրբոյն Մեսրոպայ ընդ այլոց յաջողամիտ արանց յԱլեքսա

սիսի Խորենացւոյ: Եղիշէ եպիսկոպոս Ամատունեաց, {աշակերտ} Սահակայ Պարթեւի եւ Մեծին Մեսրոպայ, քարտուղար Վար

ք ի կորովաբան հայախօսից, որպէս Գրիգոր Սկեւռացի՝ {աշակերտ} Ներսիսի Լամբրոնացւոյ, սորա ժամանակակից Մխիթար

նացեալ ընկերքը ցրուին Իտալիայի բոլոր անկիւնները՝ {աշակերտ} ճարելու համար։ Այստեղ դրուեցան հասարակութեան համ

ս աստիճանին կարելի էր հասանել եւ չ'լինելով գովանի {աշակերտ} ։ Նոյնպէս կարելի էր ուխտապահ լինել ժողովող չեղած

ութեանը եւ սովորութեններին, որոնց օգնութեամբ շատ {աշակերտ} ճարեց իւր վարդապետութեանը մինչեւ անգամ եւ Կայսերա

Կանտօն քաղաքը, բայց խարդախ Շօյլլը հաւատացուց իւր {աշակերտ} Կայսրին, թէ Հօլլանդացիք շատ փոքրիկ երկրի տէր էին

ութեան մայր եւ դայակ էիր հանդիսանում. ո՞հ, այժմ {աշակերտ} եւս չես կոչւում: Ուրեմն ` արդէն ժամանակ է սթափել

կարելի քարոզել, եթե հավաքես ամբողջ ժողովուրդը եւ {աշակերտական} նստարաններին նստեցնես, - մի բան որ անհնար է, -

իա եւ նստում է Բարսելոնի եւ Սալամանկայի դպրոցների {աշակերտական} նստարանների վերայ։ Մանրէզի անապատականը, Քրիստոս

Փոխանակ դորա, Վարդան պատմիչը, որ ժամանակակից եւ {աշակերտակից} է Կիրակոսին, որովհետեւ երկուքն էլ Վանական վարդապ

էր գիւտ՝ կամեցաւ նաւել յԵլլադա եւ գնալ յԱթէնս առ {աշակերտակիցս} իւր, այլ վասն հողմոյն ընդդէմ լինելոյ՝ խոտորեցաւ

ի թարգմանել եւ ի գրել: Նախանձաւոր գործոցս գտեալ {աշակերտակցաց} նոցա, որոց անուանքն Ղեւոնդ եւ Կորիւն, ինքնակամ

ոյ, պարտաւորեալ գտանի մտանել իւր ի թիւս օրինաւոր {աշակերտաց} բարձրագոյն ուսումնարանին, լինել գրագիր ի հոգեւոր

ց հոգեւորականաց, խնդրեաց ի բաց հանել զիս ի թուոյ {աշակերտաց}, հակառակորդի եդեալ ի վերայ իմ զանուն, թէպէտ եւ

տաստանի: Այսպիսի խրթնութիւնք աղօտ արկանեն ի միտս {աշակերտաց}, մանաւանդ զի զկնի յարէ իսկոյն զահեղ դատաստանն յե

վ, թե ո՛ր եւ է գիրք կամ մատեան, որ ունի աւանդել {աշակերտաց} որպէս զմատեան ինչ առաջնորդող ՚ի կրօնի, պարտին քն

ов Մարտիրոս Յովհաննէս քահանայ Մ[?]աւգեան. թիւ ի {աշակերտաց} տեարց Լազարեանց ճեմարանին, որ ի Մոսկով որ է հօրե

ածաշնչի թարգմանութեան մասին եւ երբեմն էլ գործակից {աշակերտաց} անունը տալով, չեն յիշում Փարպեցու անունը։ Հ

լ իրս ամենեւին տարտամ։ Ուստի Մխիթար աբբայ յիւրոց {աշակերտաց}, որոց ոմանք էին բուն իսկ վարդապետք Հայոց, իբր ն

է ո՞յր աղագս ի բառնիլ ի միջոյ թարգմանչաց եւ նոցին {աշակերտաց} եւ այլոց նոցա հետեւողաց դպրութիւնն հայկական ննջեր

որ գտանէ աւար բազում, անդէն առ նմին աջակցութեամբ {աշակերտաց} իւրոց Յովհաննու եւ Յովսէփու միջամուխ լինի ի թարգմ

մ: Սերմանեալ զսերմն բարի ի բանական բարի անդաստան {աշակերտաց} իւրեանց, որոց ընդ առաջ ելցուք ի ստորեւ: " Հա

լ էր ինչ ինչ 'ի դպրատան նոցա, եւ յետ մահու նոցին {աշակերտեալ} եղեւ երանելւոյն Աղանայ"։ (Հատ. Ա., եր. 540

անկութեամբը։ Բայց Յիսուսեանք տեղիք չունէին նորան {աշակերտել} խորամանկութեան մասին, ըստ որում ինքեանք հեղինակ

ռը, որովհետեւ ես իմ մանկութեան գեղեցիկ ժամանակին {աշակերտեցայ} ոմն Ստեփաննոս անուն մէկ քահանայի. պիտոյ է ասեմ,

ը, իր յառաջաբանի մէջ այսպէս է խօսում. " Գնացեալ {աշակերտեցաւ} Ղազար առ ոտս Աղանայ, որ եւ քեռի գոլով Վահանայ Մա

իւր ծնողի տիպը եւ բնական որակութիւնքը, այնպէս եւ {աշակերտը} կրում է իւր վերայ դպրոցի դրոշմը: Կառավարիչքը կամ

նչ ես խօսում: - Ի՞նչ պիտի խօսեմ, ո՛ր դպրոցի {աշակերտը} տեսար, որ ազգը սիրէր ու նորա օգուտը պաշտէր: Ամե

իտութիւնքը եւ ուսմունքը շատ մեծ խորհուրդ ունին մի {աշակերտի} կամ մի ուսանողի համար, բայց դորանից, եթէ մեծ չլ

ր այնտեղի դպրոցների մինի մէջ (տարակոյս չկայ, որ {աշակերտի} պէս) եւ գո՛նէ այնքան բան ուսանէր, որ նորա մտածո

քեզ Նա, որ խոստացաւ իւր անունով մի բաժակ ջուր մի {աշակերտի} տուողի վարձը եւս չմոռանալ: Չկարողացայ դիմանա

ջ բովանդակւում են աշակերտների ննջարանքը՝ ամենայն {աշակերտի} համար առանձին, իսկ միւսի մէջ՝ դասատունքը՝ երեք

աղաքակրթութիւն են տարածում, եւ ոչ ոք չէ հարցնում {աշակերտի} կամքը, կամի՞ արդեօք ուսանել, թէ ոչ: Սակայն չէ

աբանական ճառս ընդդէմ Յովհաննու Մայրոյ վանեցւոյ եւ {աշակերտի} նորին Սարգսի Բուխարացւոյ: Մովսէս Սիւնի եպիսկ

յն ուղտը նորա դրանը կը չոքէր. միեւնոյն ժամանակին {աշակերտի} շալակին ստանում էի գաւազանի հարուածը. սորան չհեր

, եթէ գտնէ այդ փիլիսոփայական քարը, ես ոչ միայն " {աշակերտիմ} եւ հետեւիմ ", այլեւ, " Օ՜վսաննայ, օրհնալ եկեալ

ւթյունն ազատել զանազան ավելորդաբանություններից եւ {աշակերտին} անհարկավոր հարցերից, ցույց տալով նրան սոսկ օրենք

ուսուցչին այլապէս գիտէ ներգործել ի սիրտ եւ ի հոգի {աշակերտին} քան թէ գրուածքն լոկ. թող թէ բազում են եւ յաշխարհ

սցէ զուսումն, ո՞վ ուրախասցի ընդ յառաջադիմութիւնն {աշակերտիս}. ո՞վ զհայրական բարբառեսցի զուարճութիւն, մասամբ

տպանել, ասել թէ Ալեքսանդր Մակեդոնացին Արիստոտէլի {աշակերտն} էր, Ներոնը ` Սենեկայի, իսկ Վոլթէռը ` ճիզուիթներ

եւ յիմար ու կարճատես մարդերի աչքը ներկելու համար {աշակերտներ} հաւաքեց այստեղից եւ այնտեղից, բայց որովհետեւ ինք

իսի դպրոցի չլինելը ստիպել էր Սուրբ թարգմանիչներին {աշակերտներ} ուղարկել դէպի յունական դպրոցները, որ ՚ի լեզու պա

վերայ՝ հարց էր արել, թէ ունի՞ արդեօք յառաջադէմ {աշակերտներ} ։ Երբ լսել էր Աբովեանի ստորասական պատասխանը այդ մ

էին աշխարհի հետ։ Շուտով Կսաւիէից յետոյ ուրիշ շատ {աշակերտներ} եւս մանաւանդ Սպանիացիք եւ Պօրտուգալացիք, հռչակաւ

րհ ընկաւ դէպի Սպանիա՝ հաւաքուելու տեղ նշանակելով {աշակերտներ} Վենետիկ քաղաքը։ Իգնատիոսը երկար չմնաց հայրեն

ա իւր սովորական կերպով սկսեց քարոզել ժողովրդին եւ {աշակերտներ} ճարել։ Հոգեւորականութիւնը լաւ աչքով չէր նայում ն

ոցին Իգնատիոսի աշակերտքը, որ Փարիզումն էին, նոր {աշակերտներ} ճարեցին՝ Կլօդ լէ Ժէ (Le Jay), Ժան Կօդիւր, Պա

" անուանելով, նախատո՛ւմ էին՝ " Ինչի՛ Յովհաննէսի {աշակերտները} եւ փարիսեցիները պահում են եւ քո աշակերտքը չեն պահ

համար, բերեցին սատանայի մօտ այս իմաստասիրութեան {աշակերտները}: Սատանան բռնեց առաջինի մազերից, բարձրացրեց օդի

է վերջապէս Կարգը հիմնելու ժամանակը։ Նա իւր բոլոր {աշակերտները} Հռովմ կանչեց, որոնք, ժողովով խորհուրդ առնելով,

տանգաւոր ժամանակում ոչինչ օգուտ չէին բերում։ {Աշակերտները} կամենում էին Կարգը անուանել հիմնադրի անունով " Իգ

ուտներին։ Այստեղ հարկաւոր է ասել եւ այս, թէ այն {աշակերտները}, որոնք կարո՛ղ էին օգտակար լինել Կարգին, անպատճա

է, քանի դեռ այդ քերականությունը ուսուցիչների եւ {աշակերտների} ձեռին չի լինի, նոր լեզվի գրականությունը ոչ մի առ

ւում էր մի տիրացու՝ ահագին գաւազանը ձեռքին՝ իւր {աշակերտների} ոսկերքը ջարդելու համար, եւ այդ տիրացուի առաջեւ կ

էս բնակութիւնք, որոնցից մինի մէջ բովանդակւում են {աշակերտների} ննջարանքը՝ ամենայն աշակերտի համար առանձին, իսկ

ել անյիշաչար Աստուածը, այլ նորա համար, որ անմեղ {աշակերտների} սիրտքը կարող էին վարակուիլ ֆանատիկոսական կոյր ախտ

ն պաշտօնը: Տունը ունի մի բաւական ընդարձակ պարտէզ {աշակերտների} եւ կառավարիչների հանգստութեան համար պարապ ժամերու

իկ շինութիւնք, ուր բովանդակւում են դասատունքը եւ {աշակերտների} ննջարանքը: Ընդ ամենն տասն եւ եօթն աշակերտ գտ

տրաստէ: Դպրոցի ազգայնութիւնը կախուած չէ {աշակերտների} եւ վարժապետների լոկ Հայութենից. լեզուն է, որ մի

քր լինել, այն վարդապետութիւնը, որի հեղինակը իւր {աշակերտների} ոտքը լուանալով մերժում է եւ հիմն ի վեր տապալում է

եղած մեծ շնորհին, այլեւ այդ մարդոց նոր դարձուած {աշակերտների} հետ գայթակղեցուցիչ եւ անհանճար բաներ խօսելու համա

եմն, գինեմո՛լ եւ ուտող խմող էին անուանում՝ Նորա {աշակերտների} ասելով. " Ինչի՞ ձեր Վարդապետը մեղաւորների հետ մի

այլ որպէս պատմիչ. եւ սորանով չէ փարատւում մութը {աշակերտների} կարգում յիշուած Ղազարի վրայից, որովհետեւ նա կարո

սարաբիայից դէպի Էջմիածին, Աբովեանը իւր յառաջադէմ {աշակերտների} հետ միասին, որոնց մէջ կար եւ հանգուցեալը, Երեւա

կրկին անգամ խոստմունքից, եւս առաւել լարում է իւր {աշակերտների} զօրութիւնը՝ մեծապէս աշխատելով եւ աշխատեցնելով նո

մբ մարդ, վերջապէս յուսահատւում է՝ տեսանելով իւր {աշակերտների} անորոշ վիճակը. հաւանում է Էջմիածին գնալ Երեւանից

ափառ տէր, ի՞նչպէս է ձեր կամեցողութիւնը ուղարկելի {աշակերտների} մասին ", պատասխանում է Կաթողիկոսը. " Օրհնա՛ծ,

ում։ Այն օրը սուգի օր է եղած ե՛ւ վարժապետի, ե՛ւ {աշակերտների} համար։ Միւս օրից արդէն ուսման ընթացքը ընդունում

քը դուրս է փորել հնութեան աւերակների տակից եւ իւր {աշակերտների} ձեռքով բացել է Հայերի համար նոցա մայրենի լեզուի ե

րդապետին։ Բայց մեծ զանազանութիւն կա վարդապետի եւ {աշակերտների} մէջ. այդ է ուղղութեան զանազանութիւն։ Եւ այդ զան

իւնը պապականութեան լուծի տակից, թուլանում է նորա {աշակերտների} մէջ. երեւում են մարդիկ, որ մտածում են Մխիթարի պ

չէ Մխիթարեանց մատենագրական գործունէութիւնը. նորա {աշակերտների} օրից սկսանում է նա շարժուիլ։ Բայց այդ միջոցի

վ ման էին գալիս նորա քամակից եւ գտանւում էին նորա {աշակերտների} համարում։ Այս պատճառով նորան յափշտակեցին եւ բանդ

բ միւս մարդիկը հնար գտան բանդից փախչելու, նա իւր {աշակերտների} հետ միասին մնաց բանդումը, թէպէտեւ դուռները բաց է

լորի սիրտը, որ իսկոյն արձակեցին նորան բանդից իւր {աշակերտների} հետ միասին։ Վշտանալով Սալամանկայի անշնորհակա

Այս պատճառով Աստուածածնի վերափոխման տօնի օրը, նա {աշակերտների} հետ միասին հեռացաւ կուսանաց Վանքը, որ Փարիզի մօտ

ւարթ եւ ուրախ երեսով դուրս վազեց մատուռից եւ եկաւ {աշակերտների} մօտ, յայտնեց նորանց, թէ աղօթքի ժամանակ տեսիլք է

էր կարողանում յայտնապէս հետեւել Լօյոլային եւ նորա {աշակերտների} կարգումը լինել։ Բայց դորա փոխանակ գործ էր դնում

՝ այս կանոնը ազդեցութիւն չունենայ Յիսուսականացու {աշակերտների} վերայ։ Այս խնդրին բոլոր միաբերան համաձայնեցան,

երկու աստիճանների վերայ (այսինքն՝ անդամների եւ {աշակերտների} ), յաւելացրեց երրորդ աստիճանը եւս՝ " Արտաքին Յի

ւցանելով Կօիմբրեան Կօլլեգիումի մէջ, սերմանում են {աշակերտների} սրտումը այնպիսի գիտութիւն, որ օգտակար էր Կարգին

րը երկար փորձուելուց յետոյ անցնում էին գովասանեալ {աշակերտների} Կարգը, որոնք կամ ուսուցանում էին դպրոցների մէջ,

, վճռեց, թէ " Յիսուսեան աբեղայք իբրեւ խանգարիչք {աշակերտների} բարոյականութեանը, որ ուսանում էին նոցա դպրոցներո

ան դառնալ մեր ազգի համար, պիտոյ է ուսուցանէր իւր {աշակերտներին} Հայերէն, Յունարէն, Լատիներէն, Ֆրանսիարէն, Գեր

վ կասկածելի էին երեւել Մխիթարեանք, որպէս ստիպողք {աշակերտներին} ուրանալ իւրեանց բուն եկեղեցին, հարկ են համարել,

որ մոսկուացի հայ սխօլաստիկը այդ բանը արտագրել տայ {աշակերտներին} եւ ցրուէ ազգի մէջ այդ անճոռնի փիլիսոփայութեան օրի

՝ Փրկիչը շուտ շուտ զգուշացնում էր այս մասին եւ իր {աշակերտներին}, թէ՝ ձե՛զ էլ պիտի պատահի այս ամենը, եւ չլինի՛

որա ամեն մի քաջալերական խօսքերից, որ տալիս է իւր {աշակերտներին}, պարզ երեւում է, որ ունէր նա իւր սրտի խորքում մ

ուածաբանական ֆակուլտետը։ Նա այս բանը յայտնեց իւր {աշակերտներին}, բայց նոքա, ձանձրացած լինելով անորոշ եւ անհանգի

էջ։ Այս բաներից յետոյ Լօյոլայն, հարկադրելով իւր {աշակերտներին} միեւնոյնը գործել, ինչ որ ինքը գործել էր իւր անձի

ւնը։ Լօյոլա Աւետարանի ուսման հակառակ տալիս է {աշակերտներին} իւր անձին մի մասը, իւր մտածութեան փեճեկի մի թաղա

նորա ընկերքը ոչինչ չունէին։ Այս խորհրդով նա իւր {աշակերտներին} ուղարկեց Հռովմ, իսկ ինքը միայն մնաց Վենետկում։

րեկան հարցաքննութենից յետոյ կա՛մ պիտոյ է թոյլ տար {աշակերտներին} ընդունել ուխտը, կա՛մ յետ դարձուցանէր նորանց իւրե

ն. մէջի եղած գլխաւոր բաները դուրս էր հանած, իսկ {աշակերտներին} պարապեցնում էին դպրոցական իմաստակութեններով եւ այ

ի գրաւոր յիշատակարան. միայն այսքան յայտնի է, որ {աշակերտներից} ոչ մինը մի բան ուսած չեն այդտեղ, որոնցից ոմանք ք

ւցէ մի կամ երկու մարդ ծերունիք, մնացած լինին այդ {աշակերտներից}: Տպարանը պիտոյ է մտածել, որ բաւական օրինաւոր բա

պեցու Թղթում յիշուած վարդապետքը են Մեծ Թարգմանչաց {աշակերտներից}, որ այն միջոցին բնաւ պակաս չէին եւ " զմի միով ել

այդ մասին, խոստացել էր կաթողիկոսը այդ յառաջադէմ {աշակերտներից} տասն տղայ ուղարկել Բեռլին, որ այնտեղ պարապէին զա

գմանել էր Կարնեցի Խաչատուր վարդապետը։ Այստեղ իւր {աշակերտներից} մի քանիքը ձեռնադրել տուեց քահանայ, որոնց եւ ուղա

արկադրուած էր Մխիթարը ծածուկ փախչել Տաճկաստանից։ {Աշակերտներից} երկու երկու ուղարկեց նա Մօրէա, որ գտանւում էր Վե

իթարեանց ձեռքով, Մխիթարի մահից եւ նորա անմիջական {աշակերտներից} յետոյ էին նախ եւ յառաջ դոյն միաբանութեան երկդիմի

այդ անկիրթ Իգնատիոսի գրածը լինէր. երեւի թէ նորա {աշակերտներից} մինը եւ մանաւանդ Լայենէզն էր գրել։ Պաւլոս III Պա

սինքն՝ I) Ունկնդիրներից կամ նորընծաներից, II) {Աշակերտներից}, III) Ժողովողներից (coactor) եւ IV) Ուխտապահ

լով, շարունակում է. " Սոքօք հանդերձ (այսինքն՝ {աշակերտներով}, որ մենք չենք յիշում այստեղ) թարգմանեցին (Մեծ

սեպտեմբերի 8-ին հաստատեց մի հոգեւոր կարգ իւր ինն {աշակերտներով}, որոնց վերայ իսկոյն յաւելացան այլ եւս եօթն, որո

ռքը Կոստանդնուպօլսի մէջ։ Այս պատճառով Մխիթարը 11 {աշակերտներով} 1715 թուականին նաւ նստեց ու գնաց Վենետիկ՝ միւս ա

ենետիկեան հասարակապետութեան ձեռքումը եւ ինքը երեք {աշակերտով} վաճառականի զգեստով նաւ նստեց եւ գնաց Զմիւռնիա, ո

տ Աղանայ Արծրունւոյ ", բայց եւ այնպէս, որպէս թէ {աշակերտուած} է նաեւ մեր մեծ Թարգմանչաց՝ Սուրբ Սահակին եւ Սուր

րգմանութեան. ուրեմն, այդ թուականներում ոչ միայն {աշակերտուած} պրծած է նա Մեծ թարգմանչաց, այլեւ՝ Յունաստանից է

րեգօտ հագցրել։ Փարպեցին, եթէ նաեւ մի ամիս լինէր {աշակերտուած} Մեծ Թարգմանչաց, ապա անշուշտ եւ պարծանքով կը յիշէ

, ուր բնակւում էր Կարնեցի Խաչատուր վարդապետը, որ {աշակերտուած} էր պապական ուսումն տարածելու դպրոցին (Propaganda

այց եւ այնպէս պ. Էմինը ընդունում է, որ Փարպեցին {աշակերտուել} է Աղանին այս բանից յետոյ, որովհետեւ ասում է, թէ

ի երիտասարդ է քառասուն տարեկան, երեխայ ժամանակից {աշակերտուելով} մի դերձակի մօտ, այժմ համարւում է լաւ դերձակներից

մարդ եմ, - մտածում էր նա, - որ երեխայ ժամանակից {աշակերտուեցայ} Սիմոն վարժապետին, այնպիսի կարդացող եւ աստուածաբա

ը ասում թէ Փարպեցին (Աշուշայի տանից դուրս եկած) {աշակերտուեցաւ} Աղանին եւ " զկնի յերկար մի դեգերելոյ յուսումն սրբ

ձեռքում եղած գրքերը, որոնց մէջ խօսք կար Փարպեցու {աշակերտութեան} մասին։ Կը հաւատանք, եթէ ասեն մեզ, թէ մի քանի ո

երջացաւ մեր բարեկամի կեանքը աշխարհի երեսին, նորա {աշակերտութեան} եւ առհասարակ կենդանութեան միջոցին սրտացաւ էին նոր

պեցուն 457 թուականից յետոյ մի քանի տարի էլ Աղանին {աշակերտութիւն} արած ընդունելով, յետոյ Յունաստան է ուղարկում նոր

աց, եւ առ սակաւ սակաւ ամենեքին եւ զիւր ձեռնասուն {աշակերտս} վարժեաց 'ի նոյն եղանակ, որոց գլխաւորն եւ իբրեւ ի

գիւղում վարժապետ եւ հաւաքում էր նորա մօտ մի քանի {աշակերտք}, ապա պատրաստ էին այդ օբսկուրանտները մինչեւ երկին

նք յետ դրած, մեծ-մեծ խօսել, թէ հասուցած էին 400 {աշակերտք}: Ովին են խաբում. թո՛ղ գնան իւրեանց գիւղերու

ց (որ գրել է Ղռմզանց), յորում ուսանին բազմաթիւ {աշակերտք} զՀայերէն եւ զՌուսերէն"։ Հեղինակը գրում է այ

շինուածոց հարցն մերոց սրբոց մեզ ընծայեցուցանէ: " {Աշակերտք} հեղգք առ ուսումն եւ փոյթք առ ի վարդապետել, որք ն

կու յիսուսեանք, Լայենեզ եւ Սալմէրոն, նախահրաւէր {աշակերտք} Իգնատիոսի Լոյոլայի, հիմնադրի կարգին ճիզվիթաց, ո

րէայ առնուլ Արեւմուտքի թերթերը հաւաքել եւ բերել {Աշակերտք} Նեստորի - Թէոդորիտ, Իւաս, Յովհանն Անտիոքցի. Բա

ջոցին Կոստանդնուպօլսումը սկսեց նա ճարել իւր համար {աշակերտք} ու բարեկամք, որոնց թիւը շուտով հասաւ իննի։ Նոքա

նոյն ինքն Մխիթար աբբայ, նոյնպէս եւ իւր ձեռնասուն {աշակերտք}, մանաւանդ առաջինքն, էին 'ի հերձուածողաց անտի,

ել, քանի՞ ուսումնարանք ունին, ո՞րքան վարժապետք ու {աշակերտք} ։ Մեք կը պատասխանենք, եւ ոչ մի։ Ո՛չ թէ միայն չունի

սեն, ընդէ՞ր մեք եւ փարիսեցիքն պահեմք յաճախ եւ քո {աշակերտքդ} ոչ պահեն " (Մատթ., գլ. Թ., համ. 14)։ " Ա

է՞ր աշակերտքն Յովհաննու եւ փարիսեցիքն պահեն եւ քո {աշակերտքդ} ոչ պահեն " (Մարկ., գլ. Բ., հ. 18)։ " Ընդ

, բայց որովհետեւ ինքը ոչինչ չգիտէր, վասնորոյ եւ {աշակերտքը} եւս կատարելապէս նմանեցան իւրեանց վարդապետին: Շատ

չէ, այսօր մեք ենք դորա հանդիսադիրքը, էգուց մեր {աշակերտքը}, ճշմարտութեան դրօշակի տակ նահատակուիլ յանձնառու

սանդրիա ուղարկելով, կարելի՞ է, որ մոռանային այդ {աշակերտքը} եւ ասէին, թէ Հայաստանը չէր, որ դայեակ վարձեց մե

խնկելի թարգմանիչքը հոգաբարձու եղած չլինէին, նոցա {աշակերտքը} ինքեանք գնացած լինէին Եւրոպա եւ Ալեքսանդրիա ուսան

մի օրինաւոր մարդ չէ տալիս իւր որդին այդ դպրոցը: {Աշակերտքը}, որոնց ընծայւում է գիտութիւն Հայերէնի եւ Ռուսերէ

բաւական գեղեցիկ եւ բաւական ընդարձակ մատուռ: {Աշակերտքը} այդ դպրոցի որդիք են հռովմէական դաւանութեան Հայերի

ննէսի աշակերտները եւ փարիսեցիները պահում են եւ քո {աշակերտքը} չեն պահում եւ խառն ուտում են " ասելով։ Նորան "

արում ամենայն խնամատարութեամբ կրթել եւ վարժել իւր {աշակերտքը} գերմանական լեզուի մէջ՝ քարոզելով նոցա, թէ այդ լ

ելով որոշել ժամանակը, երբ կամք էր վեհափառ տիրոջը {աշակերտքը} Բեռլին ուղարկելու, որպէսզի Աբովեանը կարողանայ այ

էսզի Աբովեանը կարողանայ այդ միջոցին պատրաստել իւր {աշակերտքը} ։ Կաթողիկոսը ցոյց է տալիս մեծ յօժարութիւն, գովու

՛նչ լուր, ի՛նչ համբաւ ", - հանդէպ են դուրս գալիս {աշակերտքը}, որոնց մէջ գտանւում էր մեր հանգուցեալը։ Այս անմ

քին, քանդեց եւ կործանեց այդ վարժատունքը, ցրուեց {աշակերտքը}, հալածեց վարժապետքը եւ խաբեց մի քանի յիմարի, թէ

ցին նորան գնալ այնտեղ, որովհետեւ գրում էին նորան {աշակերտքը}, թէ այնտեղի իշխանքը պատրաստ էին տալու բնակութեան

վ 1715 թուականին նաւ նստեց ու գնաց Վենետիկ՝ միւս {աշակերտքը} թողնելով Մօթոնէ քաղաքում, որպէս պահապան վանքին ե

արկոսեան հրապարակից, դէպի Լիդօ։ Մխիթարը եւ նորա {աշակերտքը} տեղափոխուեցան դէպի այդ կղզին, ուր եղած էր յառաջո

ւսումնասիրելու հին լեզուի յիշատակարանքը, որ նորա {աշակերտքը}, հետզհետէ ձեռք բերելով, սկսեցին ուսումնասիրել ե

եցաւ։ Մխիթարեանք, ուսանելով մի դպրոցի մէջ, որի {աշակերտքը} պատրաստւում էին դէպի կրօնաւորութիւն, լարում էին

ձեռք բերած արծաթովը մէջ մտանել այլ գործերի։ Նորա {աշակերտքը} հետեւում են իւրեանց վարդապետին։ Բայց մեծ զանազան

թիւնը յառաջանում է եւ կերպարանագործւում է, որքան {աշակերտքը} հեռանում են վարդապետից։ Մխիթարի հաստատուն մի

ոսը իսկոյն հրամայեց բանդ դնել նորան եւ բոլոր նորա {աշակերտքը} ։ Իգնատիոսը եւ աշակերտքը բանդումը նստած երգում էի

դնել նորան եւ բոլոր նորա աշակերտքը։ Իգնատիոսը եւ {աշակերտքը} բանդումը նստած երգում էին հոգեւոր տաղեր, եւ երբ

որուած վիճակը սաստիկ խանգարեց նորա առողջութիւնը։ {Աշակերտքը} բժիշկներ կանչեցին, որոնք խորհուրդ էին տալիս Իգնա

յոյս ունէր միաւորել իւր Կարգի հետ Լօյոլան եւ նորա {աշակերտքը} ։ Բայց Իգնատիոսը կարո՞ղ էր արդեօք իւր նպատակից հր

վ դարձաւ նորան թշնամի։ Այս միջոցին Իգնատիոսի {աշակերտքը}, որ Փարիզումն էին, նոր աշակերտներ ճարեցին՝ Կլօ

ել քահանայ ո՛ր եպիսկոպոսից եւ կամենան։ Իգնատիոսի {աշակերտքը}, շատ շնորհակալ մնալով Պապի մարդասէր ընդունելութե

իրակոսին, որովհետեւ երկուքն էլ Վանական վարդապետի {աշակերտքն} են, իր գրքի 51-դ երեսում, ոչ միայն Մեծ Թարգմանչ

ԺԵ, համ. 2)։ § 34. " Յայնժամ մատեան առ Նա {աշակերտքն} Յովհաննու եւ ասեն, ընդէ՞ր մեք եւ փարիսեցիքն պահե

համ. 19. Ղուկ., գլ. Է, հ. 34)։ " Ընդէ՞ր {աշակերտքն} Յովհաննու եւ փարիսեցիքն պահեն եւ քո աշակերտքդ ոչ

պահեն " (Մարկ., գլ. Բ., հ. 18)։ " Ընդէ՞ր {աշակերտքն} Յովհաննու պահեն ստէպ եւ խնդրուածս առնեն, նոյնպէս

վախճանեցաւ իսկ։ Եւ ահա մինչեւ ցայսօր անդ բնակին {աշակերտքն} նորա, թո՛ղ եւ զայլ վանատունս նոցա աստ եւ անդ։ Ա

, իսկ Վարդան քսան եւ երկու: Ինքնին սուրբն Մեսրոպ {աշակերտօքն} հանդերձ գնացեալ առ Դանիէլ չգտանէ ինչ առ նմա աւելի

Քեօռօղլուի " Այվազըն գիւմիշ բչաղը"։ Քեարամի եւ {Աշըգ} -Կարիբի խաղերը: Ո՞րն է լաւ, ո՞րն է վատ ` դորա վր

նդած Մե՜ծ Պարթեւի - Սահակի հետ միասին, {Աշխա՜րհ} ծնան, լո՛յս աշխարհի. Մա՛հ, մի՛ մօտեցիր ս

նդիրն, յանձն առի զայն եւ զաւուրս երկուս անընդհատ {աշխատ} լեալ ամենայն հարազատութեամբ թարգմանեցի եւ զստուգո

., գլ. ԺԳ. համ. 3)։ § 50. " Այսուհետեւ {աշխատ} ոք զիս մի՛ արասցէ, զի ես զչարչարանս Քրիստոսի 'ի

տուածաբան կարծելոցն։ Իսկենտեր պէյ յետ բազում {աշխատ} առնելոյ յՕսմանեանս հիւանդացաւ, լուեալ Օսմանեանց

ից, մանաւանդ թէ առաւել վասն ամբաստանութէան առնես {աշխատ}... Զի՞նչ քեզ առ այսոքիկ կարօտութիւն, առասպելք ս

որ յառաջանում էին տգէտ մարդերի մէջ, կապիկի նման {աշխատ} լինելով՝ նմանեցնել իւրեանց գրածը Եղիշէին կամ Խոր

ի հետ, որ, ինչպէս տեսանում եմ, պիտոյ է գլխաւոր {աշխատակից} լինի Պ. Հրատարակողին, գրում եմ ձեզ այս նամակը ա

Հիւսիսափայլի " հրատարակողը չեմ եւ ոչ նորա գլխաւոր {աշխատակիցը}. ես պատասխանատու եմ այն բաների մասին, որ պիտի ը

րւոք կերպիւ կատար հասուցանէ թարց ընկալնուլ զվարձն {աշխատանաց}: Երկրորդ, աղաչելովն Յիսուսի, օրումս առաջ

այ, վասնորոյ դեֆտերն իմ փակեալ եղեւ ցոյց տալով ի {աշխատանաց} իմոց զամենայն ստացուածք, զոր ունիմ ի վերայ յերես

ուամենայնիվ ինքնուրույն, ավելին կասեմ՝ բարեխիղճ {աշխատանք} է, որովհետեւ վրիպումներն առաջ են եկել ոչ թե հոգո

ը: Ինչ վերաբերում է այն բանին, որ ես նրան որեւէ {աշխատանք} տամ, ապա իմ կարծիքն է՝ հետաձգել այդ բարենպաստ ժ

եթե մեկ ուրիշը հանձն առներ ձեռնարկելու մի այդպիսի {աշխատանք} ՝ արդեն իր ձեռքն ունենալով մի որեւէ ֆոն՝ իմ աշխա

այդ բոլորին, ոչ ոք չէր խիզախում նախաձեռնել լուրջ {աշխատանք} եւ մեր կոչերին պատասխանում էին միայն հայհոյանքներ

առաջ հիմնականում կար միայն երկու աղբյուր՝ հող եւ {աշխատանք}, բայց այժմ օդընտելացումից կարելի է օգտվել իբրեւ

անակին իւրեանց անունը կտակում են աստղերին. զո՜ւր {աշխատանք}: Միւս տեղ խելակորոյս եւ խաւարապաշտ մարդիկ փախչու

մ եմ. Հոգիս ազատ, ճիչըս առատ, Հոգս, {աշխատանք} չգիտեմ։ Ամենայն օր իմ սեղանում Բ

ւսիսափայլի " խմբագիրը իր համար նախանշել է կրկնակի {աշխատանք}: Տարածել ժողովրդի մեջ հանրամատչելի տեղեկությունն

տէլ (Chastel) անունով։ Յիսուսեանների համար մեծ {աշխատանք} չէր արժում նորա խելքին նստեցնել, թէ ով որ սպանէ

իր փեսային, Իվան Մինաեւիչին, որ հանձն առնի այդ {աշխատանքը}, եւ ես համոզված եմ, որ նա ինձ համար չի հրաժարվի

իլիսոփայության եւ աստվածաբանության ինչ-որ դոկտորի {աշխատանքը} ՝ այստեղ: Ա՜յ թե պատմություն է, եղբա՛յր: Հետո

սկիզբն անկատար է լինում: Իմ ենթադրությամբ, այդ {աշխատանքը} ծավալով կլինի թերեւս 15-20 տպագրական թերթ: Եվ մի

տանք՝ արդեն իր ձեռքն ունենալով մի որեւէ ֆոն՝ իմ {աշխատանքը}: Իսկ քանի դեռ մեզանում չկա քաղաքացիական լեզվի թե

մուտքի " թէ՛ հիմնադրերի եւ թէ՛ շարադրողի ջանքը եւ {աշխատանքը} ունայնացնելու համար: Չգիտենք, թէ մինչեւ ե՞րբ պի

ան եւ բարեպաշտութեան դիմակներով, վերջին ջանքը ու {աշխատանքը} գործ էր դնում, որ կարողանայ ձեռք ձգել բոլորի կառ

լու, այժմ ես պատրաստ եմ նման, թեկուզ հանդուգն, {աշխատանքի}, սակայն ոչինչ, ես կսկսեմ, թող ուրիշներն ավարտե

եթե գտնեմ գեթ ամենափոքր արձագանք ո՛չ թե հօգուտ իմ {աշխատանքի} ՝ այս բառի նեղ մտքով, այլ հօգուտ իմ ուղղության.

իբրեւ երրորդ աղբյուրից՝ առաջին երկուսի՝ հողի եւ {աշխատանքի} օգնությամբ: Անանիայի ուշադրությունն եմ դարձնո

, պահանջ-առաջարկի այդ գումարի համեմատ պահպանում է {աշխատանքի} պահանջի շուկան: Ինձ համար շատ հետաքրքրական կլ

կուլ տալ այն հացի կտորը, որ գնուած էր ուրիշների {աշխատանքի} գնով... - Դու ինչ անհասկանալի մարդ ես, ես փ

ահատությամբ, բարեխղճորեն գնահատական տալով մտավոր {աշխատանքի} բնագավառի յուրաքանչյուր գործի: Ամսագիրը լու

ւ ոսկորների ծուծը, որովհետեւ նյութն արժանի է այդ {աշխատանքին} (իսկ շատ բան կա, որոնց մասին կարելի է լուրջ եւ

պարանափոխութիւն... կապիկ է միանգամայն: Ափսո՛ս {աշխատանքիս}, ափսո՛ս սիրելուս, որ զուր տեղը կորաւ... երկի

անայի առաջեւը: Սատանան բոլորովին վաստակած այսքան {աշխատանքից}, ընկած էր սոֆայի վերայ: Մեր հաշուով առաւօտը լու

ւնքը, որ ինձ սպասում է ազատվելուցս հետո՝ հիշյալ {աշխատանքն} է: Եվ մինչեւ որ չավարտեմ այդ խնդիրը՝ այնպես ինչ

ի մաuտաք " անունով: Ահա որքան հարցումներով եւ {աշխատանքով} բեռնավորեցի Անանիային, բայց չէ՞ որ պետք է աշխատե

նությունս իզուր չի անցնի: Ասենք, ոչ ոք չի տեսնի {աշխատանքս}, եթե ես նրանից գոհ չլինեմ: Այնուհետեւ՝ ցտեսութ

ընդհանրացնել չեմ կարող եւ հնարավոր էլ չէ՝ նախքան {աշխատանքս} ավարտելը եւ նախքան իմ ազատվելը: Այդ ներածության

երցանութեան համար, որքան այդ գրքի մէջ. պատճառ, {աշխատասէր} եւ բազմահմուտ հեղինակը ամենայն տեսակ եւրոպական ծա

րոն Մեսրոպ Դաւթեան Թաղիադեանց, ոչ սակաւ քան զայր {աշխատասէր} զանազան աշխատութեամբ (որք անագան յոյժ յետ տպագրո

է փոքր աշխատութիւն ի կողմանէ հասարակութեան տալով {աշխատասէր} հեղինակաց զֆիզիքական քաջալերութիւնս ի շինութիւն զ

րինակները ջնջուեցան որքան կարելի էր Յիսուսեանների {աշխատասէր} եւ անխոնջ ձեռքովը։ Վերջ ամենայնի Գրիգոր XV մարտի

գիտէ: Այնտեղ այգուն շտապում է. {Աշխատասէրը}. Արեւծագին քաղցր քնով Քնում է ծոյլը:

Կը գան վարդապէտք Մին մինի հետքից, {Աշխատասէրք} կը փրկուեն Sգիւտութենից: Վարդապե

ԵՐԿՐԱԳՈՐԾՈՒԹԻՒՆԸ ՈՐՊԷՍ ՈՒՂԻՂ ՃԱՆԱՊԱՐՀ {ԱՇԽԱՏԱՍԻՐԵՑ} ՍԻՄԷՕՆ ՄԱՆԻԿԵԱՆ ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԵՐԻՏԱՍԱՐԴՈՒԹԵԱՆ ՋԵՐ

Մոսկուա յամի 1838, Աղեքսանդր Խուդաբաշեանց իւրով {աշխատասիրութեամբ} օգնեալ է բազմաց ի թարգմանութեան մասին, որոց գայթ

թեան առարկայք մատակարարւում էին դոյն այդ քահանայի {աշխատասիրութեամբ} վրաց լեզուով, որ այն ժամանակին Թիֆլիզ քաղաքի մէջ

ականաց, Բարեխօսականաց, Գաւազանասիրաց " հասայ իմ {աշխատասիրութեամբ} եւ գաւազանի բարեխօսութեամբ իմ վախճանական նպատակին

ւ փախստականների ծայրագոյն իշխանութեան մասին. այս {աշխատասիրութեան} վաստակքը կամենում եմ ընծայել Ձեր մռայլութեանը:

Նազարեանց ո՛չ անարժան համարեսցի զայս գործ իւրումն {աշխատասիրութեան}, եթէ միայն հասանէին ի թիկունս ազգասիրական քաջալե

, որոնք անմիջապէս մեծարանք են նուիրած ձեր ճշմարիտ {աշխատասիրութեանը} եւ ազգօգուտ գործակատարութեանը: Այո ́ երբ սկ

եցաւ Պաւլոս երրորդ պապին հաստատութեան համար, այն {աշխատասիրութիւնը}, որ այս պապը կարդալով բացագանչել էր ուրախութենից

ը, որ Իգնատիոս Լոյոլայի երեւելի աշակերտ Լայենեցի {աշխատասիրութիւնն} էր, թէեւ, որպէս բուն Լոյոլայի գործ, Կօնդարինի

ուր բողոքներ այդ միսիոներների դեմ: Ախր նրանք մեծ {աշխատավարձ} էին ստանում՝ Թուրքիայի մահմեդականներին ավետարանը

արարությանս մեջ (որ շնորհ ունիմ Ձեզ ուղարկելու) {աշխատավոր} հրատարակեցի Հայաստանի քարտի տպագրության, որին ձե

երկա եղած քաղաքից դուրս, ուր մենք չենք կարողացել {աշխատավոր} մի պարոն նշանակել մեր հայտարարության մեջ, եթե հն

. նա հանդիպեց Պետրոս Ֆաբերին (Le feve), որ շատ {աշխատաւոր} եւ քանքարաւոր ուսանող էր։ Իգնատիոսը շատ աշխատութ

ենք. ի՛նչ հարկ կայ Սօսի սիրող, երգող, ուրախ եւ {աշխատաւոր} բնաւորութիւնը, որ ամէն տեղ երեւում է, այդ մի դի

ալածանքի տակ է ներկայումս. եւ այդ մատենագրութեան {աշխատաւորների} վերայ արձակւում են խաւարի զինուորների խեցեղէն նետ

արոն. բայց դուք շատ լաւ իմանում էք այս գործերը: {Աշխատաւորքը} գործարանում անձնատուր են մեզ, ընդունողը արդէն յա

կկարդաս, միայն ինչ որ դու կկարդաս եւ կհասկանաս, {աշխատել} որ ուրիշներին եւս հասկացնես, որ ճշմարտությունը հ

ղm, բայց այդքան ստորագրություն գալոց տարու համար {աշխատել} հանձն առած ենք: Տարեկան ծախքը օրագրի հազիվ հազ

ի է, որ ես բարոյապես թուլացած չեմ, կարող եմ շատ {աշխատել}, բայց աշխատելու համար հարկավոր են պայմանք, որ ե

ք տեղւոյս չեն ըստ Լոնդոնի, այլ համրաքայլ յոյժ: {Աշխատել} աշխատեցայց փութացուցանել զվախճան գործոցս ըստ հնար

բանտից. այն ժամանակ կարելի է անհամեմատ ավելի լավ {աշխատել}, քան հիմա, երբ չեմ լսում հայերեն ո՛չ մի բառ, ո

ս բերի արժանավայել ուղու վրա, որպեսզի ստիպի նրան {աշխատել} եւ կանդիդատի քննություն տալ ֆիզիկո-մաթեմատիկական

տանքով բեռնավորեցի Անանիային, բայց չէ՞ որ պետք է {աշխատել}. թո՛ղ արիստոկրատները ձեռքերը ծալած նստեն, իսկ մ

եւ ոչ մի դեպքում հնարավոր չէր մարդու պես նստել եւ {աշխատել} քիչ թե շատ կռացած. ստիպված էի շիփշիտակ նստել, կ

նել: Մի գիրք վեր առնուլ եւ մտածութեամբ կարդալ եւ {աշխատել} օրըստօրէ մաքրել լեզուախօսութիւնը՝ չլսուած բան է

ընդհանուր բարու համար աւելի հարկաւոր է քրտնել եւ {աշխատել}, քան թէ իւր սեպհականի, որովհետեւ մի անհիմն բան

արկը ազգից անընդհատ ստանալու համար որքան կարելի է {աշխատել} հլու հպատակ, պահել ազգը խաւարի բաբելոնեան գերութ

այդ գրուածքի թերութիւնքը, ամենայն բարեմտութեամբ {աշխատել} էի օգտակար լինել նորան, փոխանակ խոստովանելու իւր

չասել այն մասին, թէ հեղինակը այդ գործի զուր տեղը {աշխատել} է՝ մի քանի բան այլապէս փոխելով. աւելի լաւ էր բա

եցի 4-ին: Ժողովրդական քերականութեան վերայ սկսեցի {աշխատել} ապրիլի 1-ից: 7-ին նամակ ստացայ երկու հատ, մինը

տի ցաւը, տեսանելով որ պարոնը փարատել է, կամ գէթ {աշխատել} է փարատել, իւր սրտի ցաւը խոշոր գեղջուկ հայհոյութ

օտաւորապէս կատարելութեան աստիճանին, գոնէ նա միշտ {աշխատել} է այդ խորհրդով։ Եւ ոչ ոք չէ կարող ասել, թէ բոլո

արուելով հնախօս հայկաբանի ունայն փառասիրութենից, {աշխատել} կենդանի ժողովրդի կենդանի բարբառը մշակելու, որով

տոյ, նորան պէտք չէ՞ր այսպիսի անարգ ճանապարհներով {աշխատել} ամենեցուն սիրտը շահել. այս ընդդէմ էր իւր պատուի

սեփականը եւ երբեք յանձն չառնուլ, ուր մնաց ինքնին {աշխատել} եւ գործակից լինել կարդինալին հեռացն ելու գործարան

ը նորան լաւ աչքով չէ նայում, պարտ էր ամեն կողմից {աշխատել} ծառայողներին գոնէ իւր անձը սիրելի ընծայել, որ նո

ար տէրութեանը յայտնի է, թէ ի՛նչ ջերմեռանդութեամբ {աշխատել} եմ միշտ դժոխքի օգտի համար, Ձեզ յայտնի է, թէ ինչ

ճանաչող ինչպէս վայել էր. շատերը միմիայն լսել են {աշխատել}, բայց ինչպէ՞ս, ի՞նչ պայմաններով, հասկացողութիւ

եւ ո′չ այսչափ միայն, այլեւ պարտական է մտածել եւ {աշխատել}, որ օրէ օր աւելի կարողանայ խմել, որովհետեւ մեր

: - Ուրեմն, ինչո՞ւ մեղադրում ես ինձ, եթէ ես {աշխատել} եմ յարգի կացուցանել իմ մարդկութիւնը քան թէ մի անբ

պիտի տանենք այստեղից․ մի չոր հոգի ունինք, պէտք է {աշխատել}, որ դժոխքի բաժին չլինի մեր խեղճ հոգին: Ուսում ս

ւրիշներից: Ես ման գալով շատ հայաբնակ տեղեր, շատ {աշխատել} եմ, որ բուն հայկական մի բան կարողանամ լսել, բայ

մանքներին, փոխեցին իւրեանց ուղղութիւնը, սկսեցին {աշխատել}, որ հասանեն հոգեւոր բարձր պաշտօնների, որպէս զի

սին եւ յետոյ անհետացել, եթէ կամակորութենով սկսէր {աշխատել} իւր նախկին նպատակին հասնելու համար, այսինքն՝ քա

անութեան ամբիոններ, այլ եւ թոյլ տուեց Իգնատիոսին {աշխատել} Հռովմի մէջ հոգիների փրկութեան համար։ Այս բան

րգի խորհուրդին եւ գաղափարին։ Բոլոր բնակիչք ուսան {աշխատել}. այր մարդիկը աշխատում էին դաշտումը, կանայք ստան

անսիայի մէջ եւ 1577 թուականին նոր ի նորոյ սկսեցին {աշխատել}, որ ձեռք բերեն Փարիզի Համալսարանի ուսուցչապետակա

եւ այնտեղ պարտք կայ մեր վրայ խնամով գործ դնել եւ {աշխատել}, որ բուն իր խնդրի մօտ մի հին յոգնակի սեռական յատ

րգոյ ընթերցողներին, թէեւ այգ գործի վրայ անձանձիր {աշխատել} ենք եւ աշխատում ենք, այս րոպէիս էլ: Վերջաց

լ հիվանդության հետեւանքով, ինձ համար շատ դժվար է {աշխատելը}: Տանից ստացված լուրն ինձ շատ ուրախացրեց: Կա

այն, կատարեալ առողջութիւնը կամ առողջանալու համար {աշխատելը} աւելի լաւ: Աշտարակ գեղի հասարակաց տեսչութեա

եցի, եւ այս 2-3 օրն էլ տան պիտանի բաները ճարելու {աշխատելով}, ահա այսօր առաջին նամակը գրում եմ Ձեզ եւ...

աւոր կրթութիւն։ Բայց, երանի տալուց յետոյ իսկոյն {աշխատելով} ծածկել իւր անկրթութեան մեղքը, շարունակում է ասիա

գիշերազգեստը հագած, ման է գալիս մի Հրէայի հետ՝ {աշխատելով} խաբել, կամենալով մի մուշտակ գնել նորանից: Ե

թէ պիտի շարունակէ՞ գործարանը իւր գործը, որ եւ նա {աշխատելով} ՝ ստանայ մի քանի շիլլինգ եւ հոգայ իւր ընտանիքը:

ւել լարում է իւր աշակերտների զօրութիւնը՝ մեծապէս {աշխատելով} եւ աշխատեցնելով նորանց գերմանական լեզուի վերայ։

նա գաւառական ճեմարանը, ուր ամենայն ժրաջանութեամբ {աշխատելով} ՝ գրաւեց բոլոր վարժապետների եւ կառավարիչների ուշա

անայ, այս վէրքերը փոքր ինչ հին են, բայց անդադար {աշխատելով} քո փառքի համար, ես դարձեալ վիրաւորուեցայ, եւ նո

լ, մռայլութիւն ձեր, ինչպէս նոքա խաբուած են, որ {աշխատելով}, վասնզի.... - Կանգնի՛ր, - գոռաց սատանա

սատանայ, Յայտնում եմ Ձեր մռայլութեանը, որ, {աշխատելով} առաւել ընդարձակել Ձեր իշխանութիւնը մարդկային ազգի

ուր եւ սրտաշարժ ներդաշնակութիւն: Պ. Մարկոսը {աշխատելով} այս խաւար մտածութեան ամպերը ցրուել իւր բարեկամի գ

նեանցը իսկոյն ընդունեց մի պատուաւոր դրութիւն եւ, {աշխատելով} մի փոքր գործունեայ մարդու կերպարանք ցոյց տալ բժշկ

ին ուսումնասիրել երկաթի համբերութեամբ եւ անձանձիր {աշխատելով} ։ Ահա այս համբերութեան եւ անձանձիր աշխատութեան ար

ինակների գրչի տակից։ Մխիթարեանք, գիշեր ու ցերեկ {աշխատելով}, շինեցին ու տպեցին Հայոց լեզուի համար բառարաններ

զգին եւ պապականութեանը։ Ծառայում է Հայոց ազգին՝ {աշխատելով} նորա լեզուի վերայ, ծառայում է պապականութեանը՝ հ

Հայոց ազգի սիրտը եւ բարեացակամութիւնը։ Ինչո՞վ. {աշխատելով} ազգի մատենագրութեան վերայ եւ այնուհետեւ ոչ այն խո

եւ Սպանիայ, գնաց ամենայն պապական թագաւորի մօտ՝ {աշխատելով} պատերազմել տալ նորանց Հենրիկոս III-ի հետ, որովհե

հարկաւորութեանցը։ Ապա եթէ այս չլինի, հեղինակ, {աշխատելով} տիւ եւ գիշեր եւ վաստակելով, չունի կարողութիւն իւ

դեօք ուշադրութի՞ւն լինւում է լեզուի մշակութեանը՝ {աշխատելով} օրէ օր դնել նորան մի կարգի տակ։ Կարգ ասելով՝ չե

ր ընկերության, պիտի Ձեր վերա առնուք օրագրի մասին {աշխատելու} ծանրությունը: Ի՞նչ պիտի ասենք, ազգը դժվար է

ոյապես թուլացած չեմ, կարող եմ շատ աշխատել, բայց {աշխատելու} համար հարկավոր են պայմանք, որ ես չունիմ եւ որի մ

ար: Ամենեւին ձեռնհաս չեմ " Հյուսիսափայլի " համար {աշխատելու}. եղանակը, դատաստանական զբաղմունքը, պանդխտությա

րատները ձեռքերը ծալած նստեն, իսկ մենք կոչված ենք {աշխատելու}: Ինչ վերաբերում է ինձ, ես առայժմ աշխատում եմ քե

ս: Բաժի՛ն տուր ինձ քո հողից, այն ժամանակ ես չեմ {աշխատելու} բռնի. ես կը զգամ ինձ ազատ, մեր իրաւունքները կը

մանակ: Վերադառնում է իւր տունը, երբ կորուսել էր {աշխատելու} ընդունակութիւնը եւ յարմարութիւնը: Ուրեմն, վերադ

, եւ այլն, եւ այլն: - Ինչի՞ համար: - {Աշխատելու} եւ ընտանեաց օգնելու: - Աշխատելու եւ ընտանեա

ր: - Աշխատելու եւ ընտանեաց օգնելու: - {Աշխատելու} եւ ընտանեաց օգնելու, - կրկնում է խօսակիցը անհնար

բարերարի կեանքի վերայ, փոխանակ ջերմ եռանդութեամբ {աշխատելու} իւր երախտագիտութեան պարտքը վճարել, չարութենների

կերպով վարագուրելու այս անարգ ընթացքը եւ փոխանակ {աշխատելու} խորամանկութեամբ ձեռք բերել Հռոմի պապութիւնը, որ

նցնելու (մարելու, յանգեցնելու) համար զուր տեղը {աշխատելու} ժամանակ սարսափանքով նկատեցին, որ ծառերը եւ նաւի

ռանալով հրատարակողի գործակցութենից, դադարել էինք {աշխատելուց} եւ թէ ինչո՛ւ մինչեւ այժմ չյայտնեցինք մեր երկարատե

առնեմ ապրեմ, " Հյուսիսափայլի " վերա տիվ եւ գիշեր {աշխատեմ}, բայց " Հյուսիսափայլից " մի կոպեկ չստանամ, այդ

ոյն կը լինիմ եւ Յոյների համար, կամ աւելի լաւ, կ՚ {աշխատեմ} ճշմարտութեան համար, Հայերի ընդդէմ, եւ յոյս ունի

կ, վասն որոյ իրաւունք տալով ձեր դիտողութեանը, կ' {աշխատեմ} օգուտ քաղել նորանից, սակայն այս է բանը, որ չեմ

լի զայրացած կխօսիմ նորա վերայ, եւ պատահած տեղը կ' {աշխատեմ} իսպառ խայտառակել նորա ե՛ւ անունը, ե՛ւ անձը: Լաւ

պատասխանու... - Անպատճառ, ես կը հոգամ եւ կ՚ {աշխատեմ} նորա եւս խօսք հասկացնել։ - Մնաք բարեաւ: -

է մեզ մոտ մարդիկ իմանան այս բոլորը եւ իմանալով՝ {աշխատեն} թեթեւացնել մեր ծանրությունը: " Հյուսիսափայլի

Թող նոքա, ինչպէս մինչեւ այժմ եւ այսուհետեւ եւս, {աշխատեն} խաբել մեր ազգը եւ, սուտ ու չնչին գովասանութեններ

նայեն իմ Յիշատակարանը, եւ բան ուղարկելու ժամանակ {աշխատեն} այնպիսի բան ուղարկել, որ ե՛ւ իւրեանց, ե՛ւ ինձ,

աջորդք պատրաստել եւ ուխտելով նզով առնել, որ նոքա {աշխատեն} իրագործել ա՛յն անդրդուելի հոգով եւ ցանկութեամբ,

ւր տարի ետքը նոցայ ժառանգները արիւն-քրտինքով պիտի {աշխատեն} վերստին որպէս մի կորած բան փնտրել, ինչ որ նոքա կ

ակ է, որ եւ դուք եւ մենք, մինչդեռ կենդանի ենք, {աշխատենք} որքան կարող ենք, մեր ժամանակից մի փոքր պարծանք թ

իս միջնորդութեամբ խօսել, ուր մաքուր խղճմտանքով կ՚ {աշխատենք} հանդէս հանել մեր պատճառները եւ կերպարանագործել մե

ան ժամանակ ճանապարհորդութեան փոշիների միջից եւս կ՚ {աշխատենք} լսելի կացուցանել մեր ձայնը ընթերցող հասարակութեան

իսի վիճակի մէջ գտանուող մարդու գործ կատարել: {Աշխատենք} պատասխան տալ եւ հետեւեալ խնդրին: §4. " Հիւս

ինչպէս պաշտում է Լուսաւորչի լոյս հաւատը, պէտք է {աշխատենք}, որ այդ հաւատը ամուր եւ անխախտ պահպանուի, մեզ հ

, թէ ո՞րի քամակից գնայ եւ ո՛րը ցոյց տայ: Մենք կ՚ {աշխատենք} մի քանի բան հանդէս հանել, խորհուրդ տալով ամեն հա

ք: Բայց այդ մասին կխոսենք երեքշաբթի: Խնդրում եմ {աշխատես} քեզ հետ բերել " Սոս եւ Վարդիթերն " ու " Վերք Հայա

ոկել եւ շինուածքին պիտոյացնել։ Հազար անգամ էլ որ {աշխատես} կամ անկիւնը վերականգնել կամ խոռոջը կանգնել, զուր

նկիւնը վերականգնել կամ խոռոջը կանգնել, զուր պիտի {աշխատես}, որովհետեւ կարկտանը միշտ կարկտան կը մնայ։ Ապ

ութեան կանոններին համաձայն։ Իսկ եթէ նոյն քարերով {աշխատես} դարձեալ երդիկով, առանց պատուհանների եւ հողէ յատա

յ եւ երեքինն ՚ի միասին մին կամքով եւ մին խորհրդով {աշխատեսցին} ի փառս աստուծոյ կատարեալ աստ զգրեալ պատուիրանսն ի

Նա անյագ սիրեց, Գտնել մի հնար Խիստ շատ {աշխատեց}, Որ իւր աղօթքը Լինի դիւրալուր,

գալ եւ նորա տպագրութիւնը։ Նա յանցաւոր չեղաւ, որ {աշխատեց} ։ Նորա աշխատութիւնը պիտոյ է դառնայ հասարակաց ժառա

ահումեանց: Մանուշակը շատ ուրախացաւ, բայց {աշխատեց} ծածկել իւր ուրախութիւնը, որ յայտնի չլինի տրտմութ

ս չեն ըստ Լոնդոնի, այլ համրաքայլ յոյժ: Աշխատել {աշխատեցայց} փութացուցանել զվախճան գործոցս ըստ հնարաւորին եւ վ

իչը... Նոքա արհամարհեցին օտարի տուած պատիւը եւ {աշխատեցան} դժպհի պատուանշանների տեղ կրել իւրեանց ազգութեան ա

մենտ IX, Կլեմենտ XII եւ Բենեդիկտոս XIV զուր տեղը {աշխատեցան} իւրեանց անդադար դուրս տուած կոնդակներովը դարձնել

դը Նոյալը եւ ուրիշ հոգեւորական մեծ աստիճանաւորքը {աշխատեցան} սահմանափակել Յիսուսեան խոստովանահարց ներգործութիւ

մեր առջեւ դրած բուն խնդրին չդպանք, մինչեւ այստեղ {աշխատեցանք} միմիայն մերկացնել նորան: Ի՛նչ է մեր խնդիրը: Ո՛չ

խնդրի ճշմարտութիւնը, որ մեք այս նեղ սահմանի մէջ {աշխատեցանք} կերպարանագործել, ի վերայ այսր ամենայնի, անյուսա

լապէս է մտածում, քան թէ մտածում ենք մեք, քան թէ {աշխատեցանք} մեք նորա առջեւ կերպարանել մեր միտքը: Ի՛նչ է

նչ եղաւ հետեւանքը: Մանր վաճառականը բոլոր ժամանակ {աշխատեցաւ} իւրեան ապրանք տուողի օգտի համար, եւ ոչ միայն այս

, բայց ցարդ չհասաւ իւր նպատակին, որովհետեւ միշտ {աշխատեցաւ} ճանապարհը լայնացնել, ուղղել, հարթել՝ մոռնալով

խեղճ վիճակի մէջ իրողապէս, գերմանիկ ոգին իր ելքը {աշխատեցաւ} փնտրել անպտուղ իդէալների մէջ եւ մինչեւ այսօր չպակ

րամինի բոլոր գործերի մասին, որ այնքան երկար տարի {աշխատեցաւ} դժոխքի օգտի համար, որպէսզի նա, ներս մտածի պէս,

եամբ, զի ոչ ոք ի հեղինակաց 18 եւ 19-երորդ դարուց {աշխատեցաւ} պաշտել զներգործութիւն ժամանակին ի վերայ լեզուին,

ան մօտ, ընդդիմացաւ այս բանին։ Կսաւիէն զուր տեղը {աշխատեցաւ}, հիմնուելով իւր լիակատար իշխանութեան վերայ, բայ

չափ յառաջ, այնքան ծանր պիտի լինի այդ դատաստանը. {աշխատեցէ՛ք} պայծառ յիշատակներ կտակել ձեր ժառանգներին: Կ

լոց օրերը, յիշեցէ՛ք ձեր հին մայրերի քաշածները եւ {աշխատեցէք} Հայեր տալ մեզ, ինչպէս ձեր նախնի մայրերը աշխատում

ետ եւ վերկացման կարդինալ դէմ: Թէպէտ ես շատ {աշխատեցի} իմանալ, թէ այս անցքից յետոյ գործարանը ի՞նչ եղաւ

ւ միւս անպիտանների անուններ լինէին: Թէպէտ ես շատ {աշխատեցի} իմանալ մի փոքր որոշակի բաներ նորանից, բայց նա չկ

իւր աշակերտների զօրութիւնը՝ մեծապէս աշխատելով եւ {աշխատեցնելով} նորանց գերմանական լեզուի վերայ։ Անցանում է հա

պիսի բաների, կամ աւելի ճիշդ խօսելով, ուրիշներին {աշխատեցնում} է այդպիսի եգիպտական գործի վերայ, բայց մեք ինչպէս

, եթէ նախախնամութեան կամք եւ այսպէս հաճեցան զմեզ {աշխատեցուցանել}: Աւա՛սիկ արգասիք ընթերցանութեանս, բաշխեալ

կանչեց Թիւթիւնճի-օղլուն, - թէ իմ ձեռքիցս գար ես կ՚ {աշխատէի} ամենայն օր խօսել քո հետ այսպիսի գեղեցիկ բաների վե

Անծանօթ մարդը մնաց միւս տանը կանգնած: Ես կ՚ {աշխատէի} արդարացնել Մանուշակը իմ ընթերցողների առաջեւ, եթէ

կամ թարգմանիչքը նոյնպէս գիտակից հաշուատուութեամբ {աշխատէին} նոր լեզուի վրայ եւ ոչ լոկ բնական ազդեցութեամբ, ա

կները, դպրոցական փառքը յետ դնելով, Ազգի համար չ' {աշխատէին} առողջամիտ կերպով, եւ միւս կողմից՝ Ազգի կարողքը

թէ մի լավ մարդ եւս նոցայ կը պատահէր, ՚ի միասին կ՚ {աշխատէին} նորա կեանքը կարճեցնել: Այստեղ չկարողացայ համբերե

իբրեւ մի ազգային գործի մասնակից, իւրաքանչիւր ոք {աշխատէր} իւր պարտքը լցուցանելու է ՚ի մեծ խորհրդի սպասաւորե

ւթիւնքը ուշադրութեան տակ ձգէր, եւ ամենայն ջանքով {աշխատէր} գործարանի դէպի վատը տեղափոխութեան առաջքը առնուլ,

ռոմէական ժողովրդին առակ նշաւակի է դարձած, պէտք է {աշխատէր} այն կեղտ անունը իւր վերայից քերել, եւ ոչ թէ մէկմ

է վարուէր, այլ քեզ, եւ գլխաւորը ինձ եւս պիտոյ է {աշխատէր} իւր հրամանովը վարել: Եթէ Աստուած յաջողէ այս դրաց

ու մի բան, որ գալոց աւելի լուսաւոր ժամանակը պիտի {աշխատէր} քերել այդ բոլորը: Թէ մինչեւ ո՞ր ժամանակ պարապել

ս, մի պրոֆեսոր Մուխլինսկիից խնդրել է, որ նա եւս {աշխատի}: Ուրիշ մարդերից չէր կարելի խնդրել պատճառը, որ հ

աժանվի: Խնդրեմ ասացեք տեր Գեորգին, որ այս մասին {աշխատի} ամենայն ջանքով: Լսեցի Ձեր այժմյան պաշտոնավարո

մարդու համար: Տեր Գեորգին եւս ասացեք, որ նա եւս {աշխատի}. ես հույս ունիմ, որ մի բաժինը նա ինքը ստորագրեց

կանության մեջ այնպես խիստ զգալի է: Առայժմ նա թող {աշխատի} իր մասնագիտությամբ՝ բժշկությամբ, մնացյալի մասին

իւնը կը շինէ իւր համար մի չարութեան գործիք, եւ կ' {աշխատի} նորանով ծնուցանել եւ կերպարանագործել այն չարութիւ

խաւոր խորհուրդը եւ նպատակը չէ պիտոյ այն լինի, որ {աշխատի} իւր մահից յետոյ յետ ձգել իւր ժառանգներին շատ արծա

լերութիւն է տալիս " Մեղուի " հրատարակողին, որ նա {աշխատի}, եւ, եթէ կարելի է, ընդդէմ դառնայ ճակատագրի ձեռ

կ, եթէ նա ընդհանուր մարդկութեան գործը թեթեւացնել {աշխատի} ՝ իւր հաւաքական անձնաւորութեան անունով իրաւունք ձ

ղ միջին դարու գաղափարներով Ամբոխը խաբել ճգնի {աշխատի}: Թո՛ղ նա թարգմանէ զրպարտութիւնը,

համար, եթէ իւր վատ կիրքը արտաքսելով իւր սրտից, {աշխատի} իւր կոչմանը համաձայն ընթացք ունենալ: Եւ որովհետե

տիրական զաւակները սնուցանելու եւ կրթելու, եթէ նա {աշխատի} նուիրաբեր լինել մարդկութիւնը լուսաւորող գանձանակի

լուխը Գարեգինի ձեռքի վրայ դնելով՝ խնդրում է, որ {աշխատի} երկուսին (իրեն եւ Վարդիթերին) իրար կշտի թաղել տ

, գլուխը Գարեգնի ձեռքի վրայ դնելով խնդրում է, որ {աշխատի} երկուսին (իրեն եւ Վարդիթերին) իրար կշտի թաղել տ

վ: Ահա այս է պատճառը, որ ամէն բանական մարդ պիտի {աշխատի} ոչ միայն ինքը ուսանել բնութեան օրէնքները, այլեւ

ի թագաւորը, որի բարկութիւնը հատել էր մի փոքր, - {աշխատի՛ր}, հոգիս, փոքր ինչ շարժի՛ր, հոգա՛... - Աշ

ողմնակի եւ իւր ձեռքից եկած հնարները գործ դնելով, {աշխատիլ} ՝ ազատուելու համար այն սոսկալի պատահարից, որին ա

ապազ մեր վաճառականներից մի կարծիք, թէ հարկաւոր է {աշխատիլ} վաճառականութեան վերայ, որպէսզի ազգը հարստանայ:

իւր անձն Կոլլեգիացոց բամբասանքից, կամակորւում է {աշխատիլ} պապականութեան օգտի համար։ Այս հանգամանքների

ենարար վարդապետութեններովը շինել Չինացոց սիրտը եւ {աշխատիլ} նոցա հոգու փրկութեան համար, այլ յարմարում էին Աւ

հանուրի շահի մէջ եւ իմ սեպհական շահը տեսնելով, կ՚ {աշխատիմ} ամենայն զօրութեամբ: Այն ժամանակ ես կը հետեւիմ քո

րի ձեռքով։ Այս առհասարակ նկարագրութիւնը ես կ' {աշխատիմ} կերպարանագործել Յիսուսեան Կարգի պատմութեան մէջ Ֆր

սար վիճակը նիւթ լինի նոցա ողբերին եւ լացին: Թո՛ղ {աշխատին} դպրոց շինել, աշակերտ հասուցանել, ազգը լուսաւորե

մ, ի վերջոյ, մի մաս: Թո՛ղ նոքա այն հիմքի վերայ {աշխատին}, եւ նոցանից իւրաքանչիւրը կը հասնի իմ կարողութեան

էս, օգուտ քաղեն հասարակութեան ընդունելութենից եւ {աշխատին} անարատ պահպանել իւրեանց կոչումը վերոգրեալ պատճառն

ի սկզբնապատճառքը մասնաւոր ուշադրութիւն դարձնեն եւ {աշխատին} վերցնել այն բաները եւս, որ կարող էին կամ առիթ լի

նց ընթացքը կը յարմարեն ժամանակի որպիսութեանը եւ կ՚ {աշխատին} այնպիսի բաներով պարապեցուցանել ընթերցողները, որ

ը անցել է, այժմ թող մատաղահասքը նային, նոքա թող {աշխատին}, որ լինին քաղաքավարի, խելօք, ուսումնական, բար

մտածելով օգուտը իւրեանց ազգի եւ եկեղեցու, այլեւ {աշխատին}, ճանաչելով իւրեանց տգիտութիւնը, ճանաչել եւ իւրե

մեք կը փառաւորենք ճշմարտութիւնը, մինչեւ ի մահ կ' {աշխատինք} դուրս վանել ստութեան եւ խաբեբայութեան դեւը Հայաստ

ւնը խլում են ինձնից իմ վերջին հնարները: Բայց դու {աշխատիր} գեթ մի հատ ազատամիտ բան թարգմանելու: Ինչ եւ իցե

արմար են քո ազգի կեանքին եւ պէտքերին, ապա ուրեմն {աշխատիր}, որ այդ ճշմարտութիւնքը մտնեն նորա հասկացողութեան

տութիւնքը մտնեն նորա հասկացողութեան գումարի մէջ: {Աշխատիր} իրականապէս բարւոքել քո ազգի կեանքը եւ թող քո բոլո

քեզ ուրեմն խնամախօսութիւն բաց դրացու հետ, միայն {աշխատիր}, որ Թիւթիւնճի-օղլույեանք չիմանան այս բանը, որպէ

։ Զինչ ապա ժողովուրդք, - ընդէ՞ր- ասեն- եւ դուք ոչ {աշխատիք} յօրինել զգիրս։ " Չկարեմք " ասեն։- Ընդէ՞ր ապա ոչ

ութիւն որքան որ կարողանամ միշտ վասն ձեր լավութեան {աշխատող} եմ, լերուք միամիտ եւ թէ մէկ հարկաւոր բան կ՚ունեն

մեջ այդ բանի տարածվելուն, որքան կարելի է, Դուք {աշխատող} կլինիք Ձեր ազգասիրական եւ լուսասիրական հոգովը, ե

միլիոնները, որ բնակւում են Անգլիոյ մէջ, օրական {աշխատող}, վարձկան մշակներ են, ծառայ եւ գործաւոր: Այդ մի

: Դորա փոխանակ Հեթումի որդիքն էլ գնում են միւս օր {աշխատող} երիտասարդներից մինի այգին բանալու, երրորդ օր մի

լով շուտով ջրի պէս սերտեցի մինչեւ վերջի թերթը. " {Աշխատողականաց}, Բարեխօսականաց, Գաւազանասիրաց " հասայ իմ աշխատա

կի անզուգական փիլիսոփան, ազգի համար մինչեւ ի մահ {աշխատողը} եւ այն խոհե՛մ, ծա՛նր, խելացի եւ իմաստուն ծերուն

ժանապէս գնահատելով այդ գործը, բարոյապէս սրբում է {աշխատողի} ճակատի քրտինքը եւ քաջալերութիւն է տալիս նորան յառ

կույս չկա, որ ավելի գնով ծախվի՝ ավելի օգտակար է {աշխատողին}, որ արդարեւ չէ արհամարհում այդպիսի հաշիվները: Հ

սանողներին, Բարւոք ապրել սովորցնում է {Աշխատողներին}: Օրհնեալ լինի քո սահմանողը, Թող սու

կանում էին Յիսուսեաններին, որոնք բաժին էին տալիս {աշխատողներին} այնքան սահմանափակ, որով հազիւ թէ կարելի էր լցուց

նակ չէ, որ հրատարակեց, թէ Իռլանդիոյ անկախութեան {աշխատողքը}, իբրեւ տէրութեան ընդդէմ ապստամբք, կարո՛ղ են դատ

ղբարք պարտական են նոյնպէս քաջալերել իւրեանց համար {աշխատողքը}, սրբել նոցա ճակատի քրտինքը եւ բարի եւ Ազգաշէն գո

լ կանոնի վրայ, ուստի հարկաւոր է, որ լեզուի վրայ {աշխատողքը} իրենց մշակութեան արդիւնքը եւ իրենց նկատողութիւնքը

յ, շուտով Ռուսերէնը եւս դուրս կը գայ՝ Պ. էմինի {աշխատութեամբ} թարգմանուած: Այդ թարգմանութիւնը կարող է Պ. Իսահ

գրչագիրը չէր պատկանում նորան, ըստ որում, ուրիշի {աշխատութեամբ} էր օրինակուած, ո՛ւր մնաց, որ հեղինակի եւ Սուրբ

որ ոմանք մարդիկ, կա՛մ ժառանգաբար, կա՛մ իւրեանց {աշխատութեամբ} աւելի հարուստ լինելով, իսկ ոմանք մարդիկ, կա՛մ ի

ազարաւոր, իսկ միւսը ամենեւին ոչինչ: Այլ խնդիր է {աշխատութեամբ} ձեռք բերուած այն բանը, որ բնութիւնը չէ պահում իւ

որ ուտում է եւ մաշում է բոլոր, ինչ որ մարդը իւր {աշխատութեամբ} վաստակել էր: Նա հազիւհազ ծայրը ծայրին է հասուցան

քարշէ նորան այդ կենդրոնից։ Ինչո՞վ, միմիայն իւր {աշխատութեամբ}, եւ այդ մեքենական աշխատութեամբ ստացած դրամը չուն

ո՞վ, միմիայն իւր աշխատութեամբ, եւ այդ մեքենական {աշխատութեամբ} ստացած դրամը չունի զօրութիւն: Ապա եթէ երկրագործո

ռանց մի բան ունենալու այսչափ վաստկեցայ միմիայն իմ {աշխատութեամբ}: Իմ որդիքը աւելի լաւ վիճակի մէջ պիտի սկսանեն իւր

ես այսպիսի քրտինքով առաջ բերած մեծ վաստակս եւ շատ {աշխատութեամբ} արած ծախքս, վատ վաճառականութեամբ, թեթեւ բանի հե

զարապետին Միհրներսէհի, զոր մեծաւ ջանիւ եւ սաստիկ {աշխատութեամբ} հաւանեցուցեալ տայր ասել զթագաւորն Յազկերտ զի շնոր

ւթեան միջոցին, նոյնպէս եւ մահից յետոյ, անձանձիր {աշխատութեամբ} եւ եղբայրական ջերմ սիրով գլխաւոր գործակատար գտանո

անունով փողոցի բանաստեղծը, եւ որ սրբագրել էր մեծ {աշխատութեամբ} եւ զգուշութեամբ գրականութեան դիւապետը: Գնա՛

ան, տէրն Մամիկոնէից, տպեալ ի Մոսկվա յամի 1853, {աշխատութեամբ} արգոյ գիտնականի Մկրտչի Էմին, վերագրաւս " Մեղադրո

Աւգերեանք, Ջախջախեան, Ինճիճեան իւրով [տաժանելի] {աշխատութեամբ} " Ստորագրութիւն հին Հայաստանի " եւ " Հնախօսութիւն

Թաղիադեանց, ոչ սակաւ քան զայր աշխատասէր զանազան {աշխատութեամբ} (որք անագան յոյժ յետ տպագրութեան հասեալ են առ մե

ն Կռուզօի հայերէն թարգմանութիւնը, Գամառ-Քաթիպայի {աշխատութեամբ} լոյս հանած եւ շինած ազգային ժառանգութիւնը։ Ընթեր

եալ յերկարութիւն նամակիս, ուրեմն եւ ի ծանրութիւն {աշխատութեան}, յաշխարհի, ուր գոգցես հուր տեղայ յերկնից::

ճատ էր, որ օրինաւոր սրբագրութիւնը, նորից գրելու {աշխատութեան} հետ հաւասար լինելով, թեթեւ աչքով եւ առանց կատարե

րի, որ կարելի է ասել, միմիայն անսխալ մասն է այդ {աշխատութեան}, ըստ որում, հեղինակը ոչինչ չէ յաւելացուցել իւրե

անգստացնել նորան, որ ոչինչ յարակցութիւն չկայ իւր {աշխատութեան} եւ պատմական հնախօսութեան մէջ, որ մի քար գտանելով

չդարձուցանելով այս բաների վերայ, չտեսանելով իւր {աշխատութեան} թուլութիւնը, դեռ նուիրաբերութեան մէջ գրքի ճակատո

: Մեք ցաւում ենք, մանաւանդ, արգոյ վարդապետի {աշխատութեան}, քան թէ այդ գործը մեր ազգին անհասկանալի մնալու վ

եւ հոգաբարձութեան, առանց զոհաբերութեան եւ անդուլ {աշխատութեան} Տէրը կ՚առնէ՞ր այդ գործը անմիջապէս: Տիրոջ առա

րտութիւնը: Աւելորդ էր նաեւ ընդդէմ զինուորուիլ մի {աշխատութեան}, որ իւր չնչին կարծիքները եւս կամ այս ու այն տեղի

ւ ոչ կօշիկների խրացը արժանի էր լուծանել: Այդպիսի {աշխատութեան} հատուցումը է մի սառն արհամարհութիւն, որ լիամասն

. Խուդաբաշեւի գրքից (պարոնի գործը չարժէ այսպիսի {աշխատութեան} )։ Թողունք, որ պարոնը, " Եւժեն Բօռէի աշխարհագր

եւ Թէորիանոս աբեղայի խօսակցութիւնքը, իւր ներկայ {աշխատութեան} մէջ նկարագրում է Ներսէս Շնորհալին որպէս մի երկդիմ

ուցանում որպէս Հայոց ազգը, նոյնպէս իւր տարժանելի {աշխատութեան} արդիւնքը: Սորանից աւելի բան չունինք ասելու ե

ԱԳՈՐԾՈՒԹԻՒՆԸ ՈՐՊԷՍ ՈՒՂԻՂ ՃԱՆԱՊԱՐՀ " Իմ {աշխատութեան} գաղափարքը միայն եզրակացութիւնք են, փաստերի հետեւ

ը ինչպէս կարող է կառավարուիլ, եթէ չլինի նիւթի եւ {աշխատութեան} փոխադարձ հատուցում: - Բայց ես մտածում եմ,

աւ: Սեպհականութիւնը այն բանի, որ առանց մեր {աշխատութեան}, բնութիւնը դնում է մեր առջեւ, գողութիւն է, աւա

ւմ, մինչ միլիոնաւոր հոգի պիտի ապրի իւր մեքենական {աշխատութեան} վարձով, մինչ եւ այն ամեն ժամանակ չէ կարող գտանել

մ սակաւ նիւթական ոյժը, ապաստան է իւր երկու ձեռքի {աշխատութեան}: Բայց, չնայելով այս բոլորի վերայ, ազգը օր

հոգաբարձութեամբ յառաջ է բերում այն, ինչ որ առանց {աշխատութեան} բնութիւնը ինքը կարող է մեզ տալ Ասիայում, եթէ միա

մեր ասածին: Մեր քարոզութեան նպատակը եւ մեր {աշխատութեան} խորհուրդը այն է միայն, որ ազգը մտածէ իւր ապագան

ուղարկւում էր գործերի: Եւ տարու մէջ {աշխատութեան} փոխանակ, Նա փոքր արծաթ չէր ստանում նորանից

իւսիսափայլի " խորհուրդը։ Ես այդ ունայն ճանաչուած {աշխատութեան} մասնակից էի, յայտնի է, թէ մեր սքանչելի պարոններ

նք էլ չգիտեն. միայն մերի մոլորականութիւնը եւ մեր {աշխատութեան} ունայնութիւնը գիտէին!!! Կանոնաւոր կերպով վէճ բանա

քը հանդէս չունենան այդպիսիների մէջ, մանաւանդ եթէ {աշխատութեան} խորհուրդը է գեղեցիկ մի պատմութիւն կարդացողների ճա

ւ։ Հեղինակը, տարիներով կեանք մաշելուց յետոյ իւր {աշխատութեան} վերայ, պարտական չէ հոգալ եւ նորա տպագրութիւնը։

ան։ Եւժէն Սիւ՝ մարդկութեան բարեկամ Պարոնը, այս {աշխատութեան} մէջ նկարագրում է Յիսուսեան աբեղաների անքրիստոնեայ

գործ կատարել, մանաւանդ որ Տէր Պապը նզովել է այս {աշխատութեան} հեղինակը եւ կարդացողը, ուրեմն եւ՝ թարգմանողը։

մ էր ամենայն ինչ մաքուր խղճմտանքով։ Եւ այս երկար {աշխատութեան} մէջ, ամենայն քայլափոխումս նոր քաջալերութիւն եմ զ

ով կարելի էր դարման տանել ախտացածներին"։ Իմ {աշխատութեան} բովանդակութեան մասին եւս այսքան ծանօթութիւն տալու

պատշաճ եմ համարում ասել այն մասին, թէ ես իմ այս {աշխատութեան} մէջ գործ դրել եմ ամենայն ջանք, որ իմ գրածը պարզ

ւ Նազարեանցի " Հանդէս Նոր հայախօսութեան " անունով {աշխատութեան} առաջին հատորի վերայ է, որ անցեալ 1857 թ. Մոսկվա

. մի խօսքով՝ հրապարակաւ յայտնել մեր կարծիքը այդ {աշխատութեան} մասին։ Բայց յառաջ, քան թէ ծանօթացուցել էինք

յ տալիս է կրիտիկայն իւր արդարացի հարկը մի այդպիսի {աշխատութեան} ՝ միտ դնելով դորա որպիսութեանը միայն եւ ուղիղ պահ

մէջ։ Սոյնպէս, բարեմտաբար մատնացոյց առնելով {աշխատութեան} մէջ գտանուած պակասութիւնքը կամ անհիմն կարծիքները

մութեանը, խորհրդով ցոյց է տալիս թերութիւնները մի {աշխատութեան}, քաւ լիցի նորան, պախարակելու համար միայն հանդէս

ողը դժուարանում է ճանաչել իւր գործը, իւր մտքի եւ {աշխատութեան} զաւակը... Մի ազգի մատենագրութեան մէջ երեւու

, բարոյական խրատք եւ նկատողութիւնք։ Այդ մեծ {աշխատութեան} եւ բանագէտ գործակատարութեան վաստակը վերջաւորւում

ալոց ամսատետրակներից մինի մէջ խօսել այս պատուական {աշխատութեան} երկրորդ աւելի ճոխ հատորի վերայ, որ այս օրերումը

տրաստ գտնում են նորան եւ առանց վերստին իրենց անձը {աշխատութեան} տալու ընդունում են նորան որպէս ծայր գիտութեան, դ

հասարակաց հասկանալի լինելու ձգտողութիւնքը միմիայն {աշխատութեան} մասնատութեամբ (разделение труда) նա կարող էր շա

եր վարձը կը յաւելացնեմ, պաշտօնաւորներին ` թէ ձեր {աշխատութեան} ժամերը կը բարւոքեմ եւ ձեր վերայ լաւ հոգացողութիւն

առնելով գինի պատրաստել բաւակա՜ն մեծ բան է։ Ո՞վ է {աշխատութեան} չափողը նորա արժանաւորութեամբը եւ որակութեամբը, ք

ասին, ինչքան եղած էին դոքա մինչեւ նորա օրը: Այղ {աշխատութեան} խորհուրդը է, բանալ մետալների դէպի ոսկի փոխարկելո

ը ունի մի գերբնական գործակից, որ օգնում էր նորան {աշխատութեան} մէջ, այլեւ յաղթելու այն բոլոր դժուարութեններին,

ր բժշկութիւնը, հարկաւոր համարեց պայման կապել իւր {աշխատութեան} համար ստանալու վարձի մասին: Աբեղան խոստացաւ 100

նալ․ թող մի լաւ զննեմ դորան: - Որովհետեւ իմ {աշխատութեան} վաստակն է դա, այդ պատճառով եւս ինձ աւելի քաղցր է

մեանցը քաղաքավարի կերպով շնորհակալ եղաւ Մանուշակի {աշխատութեան} մասին, եւ համը նայելով թէյին, ասաց. - Ահա ա

նձիր աշխատելով։ Ահա այս համբերութեան եւ անձանձիր {աշխատութեան} արդիւնքն է, որ հինգերորդ դարու հայախօսութիւնը կե

խալների վերայ եւ պարծենում էր, թէ՝ այս ինչ պարոնի {աշխատութեան} մէջ այսքան սխալ գտայ։ Նա թուով էր խօսում, բայց ես

մանուկը, որ չգիտէր դեռեւս ընթեռնուլ։ Ներկայ {աշխատութեան} մէջ, որ է " Ռօբինզօն Կռուզօի պատմութիւնը ", եթէ

ջաւորութեանը բացառականի։ Օրինակի համար. այս {աշխատութեան} 11 երեսում, փոխանակ ասելու " նոցա կամքից ", ասո

ճիկների նախդիրը յետադիր կամ վերջադիր էր։ Այս {աշխատութեան} մէջ յոգնակի սեռականները հին լեզուի բնաւորութիւն ե

նորան մեր բարեմիտ փոքր ի շատէ ծանօթութիւնքը նորա {աշխատութեան} վերայ, նորա ապագայ ասպարիզումը։ 1858 թ. մ

ենք այժմ անաչառապէս հրատարակելու մեր կարծիքը այդ {աշխատութեան} մասին: Եւ իրա՛ւ որ, հարկ չկայ կողմնապահութեան.

ածներ առաջ է բերում Արագօն, վերը յիշուած հոյակապ {աշխատութեան} մէջ. որքա՞ն այսպիսիք յիշուած են գերմանացի Ցիմմեր

յանցանք չէ գործել, որ ներողութեան կարօտի, նորա {աշխատութեան} էական արժանաւորութիւնքը շատ եւ շօշափելի են, մինչ

վերաբերութիւն ունէին նոր լեզուի մշակութեան: Այդ {աշխատութեան} շուտով հրատարակելը մենք չենք կարող խոստանալ արգոյ

մեր հատուածը, Սօս եւ Վարդիթեր ազնիւ եւ պատուական {աշխատութեան} մասին, որ մեզ շատ մտքերի պատճառ դարձաւ, որպէս ե

ԱՆ " Փորձ արդի աշխարհաբառ լեզուի քերականութեան " {աշխատութեան} ԱՌԱՋԻՆ ՀԱՏՈՒԱԾ ԱՍՒՈՒՄ Է ԼՍՈՒԵԼՈՒ ՀԱՄԱՐ Մի մարդ

քել այդ բոլորը եւ նոցանով խճողել ու հաստացնել մեր {աշխատութեան} փորը ձանձրալի է թւում մեզ եւ կարծում ենք, որ ընթ

քան թէ ծանօթացուցել էինք ժողովուրդը այդ պատուական {աշխատութեանը}, պատշաճ ենք համարում փոքր ինչ խօսել մեր ազգի հետ

երկրի վերայի ամուսնական գործերի գլխաւոր կառավարչի {աշխատութեանը}, հրամայիր ոսկեզօծել սորա կոտոշները: Դեւերը

իմնւում է ազգային բանաստեղծութեան վրայ եւ այնպիսի {աշխատութեանը}, որ հայկական հոգու բխուածք լինելով հայ ազգին էին

որ էլ ուժ չմնայ պարը շարունակելու: Երկրագործական {աշխատութեանը} ժամանակ, երբ աղջիկը չէր ուզում բանիլ կամ թէ ուզո

մի քանի բաների մասին, որ վերաբերւում էին ներկայ {աշխատութեանս} ։ Մեր Ազգայիններից, որ ծանօթ էին Ֆրանսիարէն

անաւորացն՝ ի մատենագիրս երեւիլ ի կարգի: Հեղինակ {աշխատութեանս} մի եւ եթ կալեալ իւր առաջնորդ զլուսաւոր բանականութ

: 13-ին յայտնեցին ինձ երրորդ բաժանման հրամանը իմ {աշխատութեանց} մասին: 16-ին նամակ ստացայ 15-ից գրուած: 17-ին

վ, գիտէք... տիրոջ մասին. նորան անչափ անհանգիստ {աշխատութեանց} եւ գիշեր ցերեկ Հայոց աշխարհի լուսաւորութեանը վաստ

ասակարգութիւնը ուղիղ է, եթէ միայն վերաբերենք այդ {աշխատութեանց} ժամանակին կամ նոցա բովանդակած անցքերի ժամանակին։

ամբ դասակարգել, նայելով նոցա վրայ որպէս պատմական {աշխատութեանց} վրայ, ապա ուրեմն այս երեքի մէջ առաջինն է Ղազար Փ

Ստո՛յգ է, որպէս Ս. Գրքում, նոյնպէս եւ նախնեաց {աշխատութեանց} մէջ հանդիպում է երբեմն այս ձեւը, բայց զգուշալի է

սիմեանս: Յիրաւի, պտուղք այնքան երկարավաuտակ {աշխատութեանցն} սակաւ յոյժ տեսանին, այլ պիտոյ է սակաւիկ մի զաչս

ած էր առհասարակ մեր բարեկամը, եւ արդեօք անընդհատ {աշխատութենի՞ց}, թէ Մոսկուայի ցուրտ եղանակի ազդեցութենից, որին

այս պատճառով եւս ազատ մնացին այն ծանր եւ անպատիւ {աշխատութենից}, որ օբսկուրանտների լրագիրը յանձնառու լինելով կատ

ր նախնի մայրերը աշխատում էին: Ձեր ցանկութենից եւ {աշխատութենից} կախւում է ծաղկեցնել եւ փառաւորել այն, որ հազարնե

նը այդ գաղափարքը երեւակայութեամբ միայն ըմբըռնելու {աշխատութենից}. թատրոնի բեմն է այն բարոյական ահեղ դատաստանը, ո

ր խմեմ. ասում են, թէ․ " Ծերաց գաւազան է " երկար {աշխատութենից} յետոյ: - Հրամեցէ՛ք, անուշ արեցէք: Այս ասել

տիարակների ձեռքով՝ գոհանալով իւրեանց հոգեւորների {աշխատութենից}, հրաժարուեցան այնուհետեւ նոցա առաջնորդութեան տակ

վ տպած մինչեւ այժմ, բաւական տարբեր են այս ներկայ {աշխատութենից} ։ Ասուած տետրակների մէջ մեք ամենայն քայլափոխում տ

երեկոյացեալ հասակում, քան թէ նոր տպած գործի պէս {աշխատութենների} հրատարակելը, որ բանի տեղ չանցանելուց յետոյ, անլ

փ ցանկանում ենք կարողութիւն եւ յաջողութիւն ապագայ {աշխատութենների} մէջ։ Քաղցր պարտականութիւն կը համարենք մեզ Հի

ի մասին, բայց այդ աշխատութիւնը, նորա բոլոր միւս {աշխատութենների} նման պատած է ծածկախօսութեան մառախուղով: Այս աստո

ած է ծածկախօսութեան մառախուղով: Այս աստուածաբանի {աշխատութենների} մէջ աոաջին անգամ տեսնում ենք աստեղահմայութեան եւ

ւ անորոշ ժամանակով կեանք երկարացնելու հնարը: Իւր {աշխատութենների} մէջ նա մեծ զանազանութիւն է դնում ընդհանուր դեղի,

անահայր դառնալու եւ նոցա խղճմտանքին տիրելու համար {աշխատութենների} գլխաւոր հիմքը։ Բայց Լօյոլա միանգամայն այլապէս էր

են"։ Այդ առածը, որ նա անդադար գործ է ածում իւր {աշխատութենների} ճակատում, մեք չենք տեսանում որպէս ընդհանուր ուղղ

նք տեսանում որպէս ընդհանուր ուղղութիւն նորա բոլոր {աշխատութենների} մէջ. նորա " Նոր այբբենարանը " գրած է այնպիսի լեզ

զգի են եւ որ գնողք պիտի լինէին այդ արհեստաւորների {աշխատութեններին}: Մշակութիւնը չքաւոր մարդերի համար բաւական օգտակա

դհանրական թղթերից, հոգեշարժ շարականներից կամ այլ {աշխատութեններից}: Մեք բողոքում ենք այն խօսքերի ընդդէմ, որ Թէ

միայի մասին գրուած ամենահին աշխատութիւնների: Այդ {աշխատութեններից} մինի մէջ, որ լատին թարգմանութեամբ յայտնի էր անու

իւրեանց անունը մշտնջենական արձաններով՝ աննախանձ {աշխատութեններով} ։ Բայց իմ այս ասելովը թո՛ղ մեր սիրելի Ազգը չ'

ղդաբար " Ձայն բարբառոյ յանապատի"։ Դպրոցական {աշխատութենով}, որ մեր պատուելի հնասէր հեղինակքը համարում են,

ր Քրիստոնէութիւնը հաւաքուած ժողովրդին։ Նա անխոնջ {աշխատութենով} ճանապարհորդում էր ամենայն տեղ եւ շատ անգամ՝ ոտով

եւ տպուած Ռօբինզօնի պատմութիւնը՝ Գամառ-Քաթիպայի {աշխատութենով} ։ Ս. -Պետերբուրգ, 1857։ Մեր սիրտը եւ հ

ոքր ի շատէ եթէ եւ անունս գրել գիտեմ, այդ ինքս իմ {աշխատութենովս} սովորել եմ. իսկ դու այդ եւս չգիտես, - յաւելացրեց

անբարոյական մարդ: Խնդրում ենք, որ դուք մի փոքր {աշխատութիւն} յանձն առնուիք ծանօթանալ Պեդագօգիայի կանոնների հետ

, ազգասիրութիւն, մարդասիրութիւն, առաքինութիւն, {աշխատութիւն}, արիութիւն եւ այլն, եւ այլն, ինչպէս կարող են յ

ձեռն նիւթ մատակարարեսցի մերոյ պատմութեան, եթէ ոք {աշխատութիւն} յանձն առեալ անդուլ հետամուտ եղիցի ամենայն հանգամա

այդ եղանակը անօգուտ էր ժողովրդին: Արդարեւ, մեծ {աշխատութիւն} է յարգելի վարդապետի կողմից, ոտանաւորով թարգմանել

ատութիւնը բռնադատական չէ, այլ կամայական, եթէ նա {աշխատութիւն} է եւ ոչ ծառայութիւն, եթէ մարդկային իրաւունքները

րդավառ ընդունելութեան, ո՛չ միայն ամենայն ջանք եւ {աշխատութիւն} գործ դնեն իւրեանց կատարելագործութեան համար (մանա

, դարձեալ պիտի պար գայ Հերոդիադան, դարձեալ պիտի {աշխատութիւն} յանձն առնու Պ. Չամուռճեանը իւր պառաւական հերետիկ

թարգմանում էին մի որպիսի եւ իցէ ֆրանկի կամ ռուսի {աշխատութիւն} ։ " Հիւսիսափայլի " միակ յանցանքը, եթէ յանցանք էր

ում, թէ հազարաւոր տարիներով քնելուց յետոյ ո՞րքան {աշխատութիւն} պիտի մեր Ազգին Հայկական խօսքը վերակենցաղելու, քա

Եւ այս է պատճառը, որ Պարոն Փափազեանի նման մարդիկ {աշխատութիւն} են կրում մեր համար եկեղեցական պատմութիւն գրելու։

ղինակիցը մի անկարելի բան։ Թող որ նա, այնքան մեծ {աշխատութիւն} յանձն առած ու գլուխ բերած, այնքան յստակ եւ գեղեց

շատ են, եւ այդ բոլորը մանրամասն գրել այստեղ շա՛տ {աշխատութիւն} եմ համարում եւ աւելո՛րդ. պա՛տճառ, Հաւատքի տեղեա

ապետ էր Թովմաս Ակուինացու, որ նոյնպէս թողել է մի {աշխատութիւն} Ալքիմիայի մասին, բայց այդ աշխատութիւնը, նորա բո

էջ, թէ ոսկու մայր էին: Կեցցէ՛ գիտութիւն, կեցցէ {աշխատութիւն}: Ասացի, այս վերջացած բա՛ն է, այժմ մտածենք խնջո

է նախախնամութիւնն առանց ամենայնի ի կոչման է ազգին {աշխատութիւն} հեղուցու զիմաստութիւն ի խելապատակս Հայոց իբրեւ զա

ասարակաց են այժմուս յԵւրոպայ, ուրեմն պիտո է փոքր {աշխատութիւն} ի կողմանէ հասարակութեան տալով աշխատասէր հեղինակաց

կան պարունակութեանը, նորա մէջ երեւում են ջանք եւ {աշխատութիւն} Կարգի օգտի համար սպանել ամենայն տեսակ բնական կամ

եւ բոլոր վարդապետները պիտոյ է գործ դնէին ամենայն {աշխատութիւն} նորան Համալսարանից արտաքսելու։ Այսպիսի խայտառակո

շխատաւոր եւ քանքարաւոր ուսանող էր։ Իգնատիոսը շատ {աշխատութիւն} կրեց մինչեւ կարողացաւ համոզել այս ուսանողին դէպի

միմիայն անհրաժեշտ հարկաւորութեններով, եւ ի՞նչքան {աշխատութիւն} պիտոյ է գործ դնէին Յիսուսեանք, որ ջնջէին Պարագու

այստեղ հարկաւոր է համբերութիւն եւ յարատեւ արիաջան {աշխատութիւն} ։ Աւելորդ է ասել, որ մենք բնաւ պահանջողութիւն

ղթում ենք մի փայլուն գալոցք: Մենք մի ուրիշ {աշխատութիւն} էլ գիտենք, հայ հեղինակի, հայոց կեանքից բխած, մ

Հոգով չափ ցանկալի էր, որ մեր բնագէտ եղրայրակիցքը {աշխատութիւն} յանձն առնուին այդ ֆիզիկան թարգմանելու: Այդ գործը

ը, Թիֆլիսի մագնիսեան դիտանոցի արգոյ կառավարիչը, {աշխատութիւն} յանձն առնուր մեր յիշած ֆիզիկան հայերնէն մշակելու

Այստեղ հարկաւոր է համբերութիւն եւ յարատեւ արիաջան {աշխատութիւն}: Մի փոքր առաջ պ. Պռոշեանցի յառաջաբանի անու

ւմ աւելի մեծ յոյսեր տուող երիտասարդ բանաստեղծի մի {աշխատութիւն}. " եւ հայրաբար ներողամիտ կը լինի նա " - շարունակ

մենայնիւ շատ հաւանական է, որ այսուհետեւ եւս միշտ {աշխատութիւն} գործ դնի գտանել եւ ընթեռնուլ այն մատեանները, որ

ը կաթողիկոսների վերայ եւ շարք կաթողիկոսաց անունով {աշխատութիւնը}, որ ոչնչացուցած է երեւում աբեղաների ձեռքով: Բայ

նելով մեր կարդացած գրքի հեղինակին, հարկաւ, նորա {աշխատութիւնը} պիտի նմանէր մի առասպելի, որ մի պառաւ կարող էր պա

միայն լցուցանել մեր պակաս թողածքը, այլեւ փորձել {աշխատութիւնը}: Պահանջել շատ հեշտ է, բայց ամենայն պահանջողութի

ածում եմ, որ կարող է, եւ մանաւանդ երջանիկ, եթէ {աշխատութիւնը} բռնադատական չէ, այլ կամայական, եթէ նա աշխատութի

այս տարբերութեամբ, որ տրուած դրամը կամ անձնական {աշխատութիւնը}, փոխանակ դրամի, համարւում էր հարկ, իսկ այժմ նո

հողը կայ եւ ո՛չ նիւթը. նա տարաւ իւր հետ միմիայն {աշխատութիւնը}, այսինքն՝ իւր երկու ձեռքը: Աշխատութիւնը առանց

իմիայն աշխատութիւնը, այսինքն՝ իւր երկու ձեռքը: {Աշխատութիւնը} առանց նիւթի եւ առանց հիմքի, հասարակաց վերաբերութ

ամբ, չունի՛ այն ոյժը եւ զօրութիւնը, ինչ որ ունի {աշխատութիւնը}, երբ նորա հետ զուգընթաց է նիւթը, երբ այդ բոլորը

ր եկամուտը եւ ծախքը, նա վարձկան է, իսկ վարձկանի {աշխատութիւնը} իւր համար չէ. վարձկանի յառաջ բերած արդիւնքը վայե

ի սորանից, ընտանեկան կեանքից զրկուիլը, դժոխային {աշխատութիւնը}, որով պիտի շահի նա այն մի քանի յաւելեալ ղուրուշն

ի փոքր դրամ անցանէ, եթէ նա յոյս ունենայ, որ իւր {աշխատութիւնը} պիտի գնահատուի, եթէ նա տեսնէ իւր մշակութեան պտու

ատ ցաւելի լինելով մի այդպիսի վատաբախտութիւն, այս {աշխատութիւնը} յանձն առանց այդ կտակների հաւատարիմ օրինակները հրա

ւ ոչ ոք չէ կարող ասել, թէ բոլորովին կորած է նորա {աշխատութիւնը} ։ " Հիւսիսափայլի " գրիչքը, " Հիւսիսափայլի " առաջ

ուրդ զեվզէկութեամբ, այլ եւ օգտակար կը լինէր նոցա {աշխատութիւնը} լեզուի մշակութեան։ Մինչեւ այժմ նոքա լեզու չեն մշ

ւ խեղճ հեղինակը տարիներով չարչարւում է մինչեւ իւր {աշխատութիւնը} գլուխ կը բերէ, բայց այդ աշխատութիւնը Ազգին մի բա

մինչեւ իւր աշխատութիւնը գլուխ կը բերէ, բայց այդ {աշխատութիւնը} Ազգին մի բանի տեղ անց կը կենա՞յ. գո՛նէ մինչեւ այ

գրութիւնը։ Նա յանցաւոր չեղաւ, որ աշխատեց։ Նորա {աշխատութիւնը} պիտոյ է դառնայ հասարակաց ժառանգութիւն, թէեւ դժբա

նելով իւր նպատակին, կարո՛ղ է մխիթարուիլ, որ իւր {աշխատութիւնը}, իւր տարիներով չարչարանքի վաստակը դարձած է այս ր

ասարակութեան. առնուած միջոցում: Բոկլի մեթոդը եւ {աշխատութիւնը} - համակցել մասնաւոր երեւոյթքը եւ մի ամբողջութիւն

Հեգելը, այսինքն Պրուսիոյ մէջ, - կատարուած է այն {աշխատութիւնը}, ինչ որ դեռ Անգլիան պիտի կատարէ. պրուսական թագա

ը, նոյնպէս եւ գիտական լուսաւորութեան բազմադարեան {աշխատութիւնը}, արդէն իրագործել են այն, ինչ որ չկարողացան անգլ

ղցր պարտականութիւն կը համարենք մեզ հրատարակել այս {աշխատութիւնը} տպագրութեամբ՝ հանգուցելու խորհրդին եւ ցանկութեանը

մեծ յառաջադիմութիւն հանգուցելու մէջ. նորա ժրաջան {աշխատութիւնը} շատ բան էր խոստանում ապագայումը։ Մի կողմից ար

գործը մեր ազգային կենդանի լեզուով։ Աւարտելով այդ {աշխատութիւնը}, սպասում էր մի յարմար ժամանակի, տպել նորան երկո

թողել է մի աշխատութիւն Ալքիմիայի մասին, բայց այդ {աշխատութիւնը}, նորա բոլոր միւս աշխատութենների նման պատած է ծած

ծ Մանուշակը ուշաթափ ընկած նստարանի վերայ, վերջին {աշխատութիւնը} գործ էր դնում, որ ետ դարձնէ նորա զգայութիւնը: Վ

անների հետ՝ մտքերումը ունենալով նոցա ամենասաստիկ {աշխատութիւնը} Տրիդենտեան ժողովի մէջ, պապական իշխանութեան գործա

անց, որ չի յուսահատուին, այլ շարունակեն իւրեանց {աշխատութիւնը} ։ Նորա հետեւողութենով խուզարկու ատեանը դատապարտեց

Պօրտուգալիայի տէրութիւնը, տեսանելով Կսաւիէի {աշխատութիւնը} ժողովրդոց վարքը ու բարքը մաքրելու մասին, յանձնեց

։ Ժողովրդական լեզուի մասին, որով գրած է այդ {աշխատութիւնը}, կարող ենք տալ այսպիսի կարծիք։ Պ. Գամառ-Քա

, եթէ միայն աջողի մեզ կատարելագործել այդ ձեռքկապ {աշխատութիւնը} ։ Բայց այս չափ միայն, գոնէ հարեւանցի, անհրաժեշտ

ները թէ պատանիքը եւ թէ աղջիկները թողում էին իրենց {աշխատութիւնը}: Հարկաւոր էր հոգի փրկել. ո՛վ կարող էր մեղադրել

լինի բնականապէս, բայց, մի՞թէ չկան այնպիսի թեթեւ {աշխատութիւնը}, որ առանց ծանր ուժ գործ դնելու առաջանում են, եթ

րենի լեզուովը ազատական գիտութիւնները, թող նա այն {աշխատութիւնը}, ինչ որ գործ է դնում հին եւ մեռած լեզուն սովորել

Ազգը երբէք չի կարող ուրանալ գերապատիւ Նազարեանցի {աշխատութիւնը} եւ անխարդախ դէպի ինքը սէրը, նա ուղիղ եւ պարզ մտք

ս այդ քարերը դէպի իրենց սկզբնական ձեւը, քո բոլոր {աշխատութիւնը} պիտի լինի մնացածը տաշել կոկել եւ շինուածքին պիտոյ

դ մարդը հեղինակ է Ալքիմիայի մասին գրուած ամենահին {աշխատութիւնների}: Այդ աշխատութեններից մինի մէջ, որ լատին թարգման

րէնքը պատմաբանաբար հասկանալը, - ասում է Հեգելը իր {աշխատութիւններից} մէկի մէջ, - որ (այսինքն հասկանալը) աշխատում է ց

արապիլ, մինչդեռ պարանոցաթաղ լինիմք ՚ի բազմապատիկ {աշխատութիւնս} յաւէտ օգտակարս ե՛ւ մեզ, ե՛ւ ազգին։ Այլ զի՞նչ,

երջանկանալ: Բայց բոլոր իմ հարց ու խնդիրս, բոլոր {աշխատութիւնս} զուր կորան. իսկ աղջկայ պատկերը ասես թէ բեւեռել է

ոլորովին, որովհետեւ համարում էի թէ զուր է գնացել {աշխատութիւնս}, ըստ որում մկնդեղը պակաս էր: Վերջապէս սառեցաւ խ

լ։ Բայց այս երկու դիպուածում եւս ամենայն ջանք եւ {աշխատութիւնք} զուր կ՚երթան, եթէ դուք չմերկանաք ձեր վերայից անհ

ում էին եւրոպական այլ եւ այլ լեզուներից թարգմանած {աշխատութիւնք}, որոնց մի լավ բաժինը հասնում էր ընտիր վէպերի։ Բ

Շատ օրինակներ ունինք մեր աչքի առաջեւ, որ մեծամեծ {աշխատութիւնք}, այո՛, քրտինքով գլուխ բերած, Ազգին ամենեւին օգ

նը. այս պատճառով ահա մոռացւում են այնքան անհամար {աշխատութիւնք}, որ դուրս են գալիս զանազան տեղերում: Թեպէտ գրակ

ւ " Հիւսիսափայլ " օրագրի մէջ, որպէսզի ընդունէ իմ {աշխատութիւնքը}, եթէ պատահի ինձ ուղարկել: Ես կարդում եմ այստեղ

յ մատենագրերի կարգը. եթէ այդպէս լինէր, ապա նորա {աշխատութիւնքը} պիտի լինէին Հայերէն եւ հարկաւորապէս այլ կերպարանք

պսակուի՝ կատարելագործելով եթէ ոչ Հայ հեղինակների {աշխատութիւնքը}, գոնէ հայատիպ մամուլների գրաշարութիւնը: Մեր

ոնին ընդդէմ վարուեցաւ, եւ ինքը իր լաւութիւնքը եւ {աշխատութիւնքը} մեծ մեծ պարծանքով գրեց)։ Եւ ո՛չ բնաւ որպէս մի

դոքա եւս կորած անհետացած են, որպէս մի քանի ուրիշ {աշխատութիւնքը}, որոնց մասին յիշել ենք մեր յառաջաբանութեան մէջ։

ւմն է առած նախ Օքսֆորդում, յետոյ Փարիզում: Նորա {աշխատութիւնքը} կարդալով չէ կարելի չզարմանալ հեղինակի բազմահայեաց

ophia, maximus in theologia: Շատ են այս մարդու {աշխատութիւնքը}, բայց Ալքիմիայի մասին երկու: Առաջինը անուանւում

ոյլ տալ, որ ժողովքը լինի։ Բայց զուր գնացին նորա {աշխատութիւնքը} այն մասին, որ ժողովը լինի Իտալիայում. նորան հար

պատահած անօրինակ անցքերը, նորա անդադար հոգսը եւ {աշխատութիւնքը}, որ կրում էր Կարգը ընդարձակելու եւ տարածելու համ

ծ դրեց կրակը մարելու համար, բայց զուր եղան բոլոր {աշխատութիւնքը}. թղթերը այրուեցան եւ ոչինչ բան չ'մնաց, որոնցից

ղ ենք տալ այսպիսի կարծիք։ Պ. Գամառ-Քաթիպայի {աշխատութիւնքը}, տետրակներով տպած մինչեւ այժմ, բաւական տարբեր ե

արատութիւնը։ Ճշմարիտ է եւ այն, որ շատ անգամ այդ {աշխատութիւնքը}, տաղաչափութեան ստիպանքի տակ լինելով, հարկադրում

հասկանալի եւ օգտակար նախիջեւանցոց համար: Այդ {աշխատության} տպագրությունը կարոտ է 400 մանեթ ծախքի, այս պատճա

անը խինդ կլինի, ուրեմն Ձեր առաջեւ բացվում է այժմ {աշխատության} եւ գործակցության հանդեսը: Ես հույս ունիմ, որ

ած կամ երկբայական բաներ կան: § 3. Իբրեւ վարձ {աշխատության} երեսփոխաններին տալ, ստանալիք գումարից, հարյուրի

ֆիզիկո-ֆիլոլոգիական, պատմա-աշխարհագրական մի մեծ {աշխատության} ներածության համար, մի բան, որ դեռեւս բոլորովին

երանգի պահպանումով եւ մտավոր կարգի յուրաքանչյուր {աշխատության} բարեխիղճ գնահատությամբ, բարեխղճորեն գնահատական տ

աղքատ Ռեթեոսին (Ավետ) 50 ռուփի ՚ի վարձ բազմօրյա {աշխատությանն}: Ընդունեցեք, խնդրեմ, իմ անկեղծ հարգության հ

գործունյա մասնակցությունից, խնդրում է, որ ամեն {աշխատություն} ի սեր ազգի գործ դնեք դարձյալ, որ մնացած տոմսակնե

լ իմ վերա. ես ներքեւում դնում եմ հասցես, որ եթե {աշխատություն} Հանձն առնուք օրհնել ինձ մի նամակով, իմանաք, թե

ւ Ձերն է, որովհետեւ ազգինն է, պիտի ամեն ջանք եւ {աշխատություն} գործ դնեք, որ ինչքան կարելի է բազմաթիվ լինեն ստո

ը: Ես հույս ունիմ, որ մեր բարեկամք ամենեքյան {աշխատություն} հանձն կառնուն այս մասին հոգալ. սառն մնալով բան չ

կում եմ ձեզ այն պատկերները եւ շատ խնդրում եմ, որ {աշխատություն} հանձն առնուք հրատարակել այդ պատկերները մի մանեթից

է Կալկաթա: Մենք հատուկ խնդրում ենք Ձեզանից, որ {աշխատություն} հանձն առնուք ցույց տալ այն պարոնին աշխարհագրական

չը, մանավանդ որ դա եբրայականից է թարգմանված: {Աշխատություն} հանձն առեք, աղաչում եմ, տալ մի օրինակ երկաթի ճա

Այս հիման վերա ես խնդրում եմ Ձեզանից չխնայել ձեր {աշխատությունը}, որ նախարարությունը հետ չդարձուցանե մեր առաջարկո

յժմ անտեր անտերունջ: Շատ հույս ունիմ, որ Ձեր {աշխատությունը} կպսակե մեր սրտի ցանկությունը, եւ դա հավիտենական

ան կից հիշյալ կոմիտեի քննությանը ներկայացնելու իմ {աշխատությունը} հայերեն լեզվով՝ " Եսեն Սյուի ստեղծագործության (

կատար իրավունք ունի թույլատրելու ինձ տպագրելու իմ {աշխատությունը} այն հիմամբ, որ յոթ հոդվածներից այն, որոնք կարող

աքներ: Սիրական եղբայր, գիտես մեր գիշեր ցերեկ {աշխատությունը} եւ ջանքը, ուրեմն դուք եւս ձեր կողմից բան չհասկաց

մեծահոգութենով հանձնառու դորա տպագրությանը, այդ {աշխատությունը} պիտի մնար ո՞վ գիտե որքան տարի եւ իմ այնքան տարվա

իրական օգնություն մատուցանելուց, որով իմ տարեվոր {աշխատությունը} պիտի կենդանանա ազգի համար, հավաստի եմ նույնպես,

ւ այն ժամանակ պիտո էր մի հոգաբարձություն իմ մյուս {աշխատությունը} հանդես հանելու համար, որի մասին վաղուց խնդրած էի

սանելով, որ հասել էր Ձեր պատվականության ձեռքը իմ {աշխատությունը}, ուրախացա: Այն ստությունքը եւ խաբեությունքը, ո

եւ դիցուք թէ մի տարի զոհեցինք ազգին մեր տարժանելի {աշխատությունը}, բայց ամեն տարի պարտական չենք էշի նահատակ լինել

Մեք՝ երկու մարդ, հանձն ենք առնում այս ահագին {աշխատությունը} եւ ծանրությունը, բայց ուրիշները չկամին 9 դ. 50

րից մինչեւ 960 համարը, եւ խնդրում եմ չխնայել Ձեր {աշխատությունը} այս ազգօգուտ գործի մասին, ուր իմ անձնականը այնքա

իակ հույսն այն բանակռիվն է, որ առաջ կբերի իմ այդ {աշխատությունը}, տարբեր վայրերից գրված ընդդիմախոսություններում ե

աջողի ինձ գլուխ բերել որոշած ծրագիրը, այս ամբողջ {աշխատությունը} 30 - 35 տպագրական թերթից՝ in 8°, պակաս չի լինի

համար, հավաստի եմ նույնպես, որ բավական կմնաք իմ {աշխատությունից}, որովհետեւ ամենայն մաքուր խղճմտանքով գործակատար

ւնով, որի խորհուրդն է, ինչպես եվրոպական այդպիսի {աշխատությունների} խորհուրդը, բարոյական լուսավորություն եւ կրթությո

ոֆեսորը, որը նոր հայերեն լեզվով գրած իր բազմաթիվ {աշխատությունների} գիտական առաջաբաններում ամբողջ հիմնավորվածությամբ

շնորհակալ եմ եւ քաջալերվում եմ, որ իմ ազգի համար {աշխատությունս} կորած չէ. գոնե կա մի մարդ, որ ճանաչում է եւ ինձ

ղեք, մի՛ կարծեք, թե մեք քնած էինք. գիշեր ցերեկ {աշխատում} ենք ամեն բանի մասին: Օդդենը չկամի ամենեւին առնու

բ գիշեր ցերեկ կուրծք կոտրելով եւ աչք խավարեցնելով {աշխատում} ենք գրելով ու սրբագրելով, տպելով ու չարչարվելով

լորեցնի ո՛չ որեւէ Բարտոլդ, ո՛չ ինքը միսիան, որն {աշխատում} է նույն սկզբունքներով, ինչ սկզբունքներով պատվարժ

ով, ինչ սկզբունքներով պատվարժան Ֆրանսուա Կսավիեն {աշխատում} էր Հնդկաստանում, Ճապոնիայում եւ որոնցով աշխատում

աշխատում էր Հնդկաստանում, Ճապոնիայում եւ որոնցով {աշխատում} էին հետագայի եզվիտ-առաքյալները " երկնքի որդու " մ

ենք աշխատելու: Ինչ վերաբերում է ինձ, ես առայժմ {աշխատում} եմ քերականության վրա, մի վերին աստիճանի ծանր գոր

ողնես քեզ մոտ այդ սրիկային: Նա մի վարձկան է, որ {աշխատում} է հօգուտ Թուրքիայի եւ Անգլիայի եւ իր զզվելի թերթի

էս հիմնուած լինելով նիւթական շարժառիթների վերայ, {աշխատում} էր յանձն առնուլ ամենայն տեսակ ցածութիւն, շողոքոր

թեամբ կատարելով իւր գործը, ամենայն ապահովութեամբ {աշխատում} էր հասանել նպատակին: Նախիջեւանցիք սովոր են բժիշկ

որ յարակցութիւն ունէին Ռուսերի հետ, ամենայն կերպ {աշխատում} են իւրեանց Հայերէն խօսակցութեան մէջ որքան կարելի

ին, մինչեւ անգամ միեւնոյն գերդաստանների անդամք, {աշխատում} են առանձին կերպով վարել իւրեանց առուտուրքը եւ առա

գործ դնելով քաղաքի եւ հասարակութեան օգտի համար, {աշխատում} էին մի փոքր բան հասկացնել այն՝ մինչեւ այժմ ասիակ

ր, դարերով ճարակելով մեր ազգի հոգին եւ մարմինը, {աշխատում} է վերջապէս բոլորովին մեռուցանել նորան: Եւ այդպիս

ակատարքը, արհամարհելով ամենայն արգելք եւ խափան, {աշխատում} են բանալ ազգի աչքը եւ դորանով հողի հետ հաւասարեցն

ծ բբերը, որ, զուր տեղը բանալով մեծ մակերեւոյթ, {աշխատում} էին այդ թանձր խաւարի մէջ, լուսի շատ ճառագայթներ

քին, որովհետեւ մասնակից էին ձեր գործին, եւ դուք {աշխատում} էիք՝ ամրացնելով ձեր ոտքերը նոցա ձիւթապատ ուսերի

դատուելու մի հարկադրական պահանջողութենից, ինքնին {աշխատում} ենք օգնական գտանուիլ Հայ մարդկութեանը, որպէս եւ

է վերջանում չարը՝ կտրատելով միայն նորա ճիւղերը, {աշխատում} ենք արմատը կտրել այդ չարին, որ իսպառ չորանայ: Բ

ն տեղ, ամենայն րոպէ զանազան ազգասիրական խօսքերով {աշխատում} է վարագուրել դրամատիկական գործողութեան պակասութիւ

որ տպաւորութիւնք, պատերազմ բանալով ուղեղիս մէջ, {աշխատում} էին իւրաքանչիւրքը առաջին տեղը բռնել Յիշատակարանու

ժանապատիւ Ամբրոսիոս եւ Խորէն Գալֆայեան վարդապետքը {աշխատում} են իւրեանց կարողութեան չափ դպրոցի վերայ՝ ինքեանք

համար, արդարեւ վկայում է, թէ մինչեւ ո՛ր աստիճան {աշխատում} է նա ծաղկեցնել հայկական գրատպութիւնը Եւրոպայի խոր

շխատեցէք Հայեր տալ մեզ, ինչպէս ձեր նախնի մայրերը {աշխատում} էին: Ձեր ցանկութենից եւ աշխատութենից կախւում է ծ

ւ համար մեր ընթերցողներին, թէ ինչ բարեխղճութեամբ {աշխատում} էին մի քանի երիտասարդք այս խնդրի վերայ, մէջ եմ բ

ջին օրերումս մի քանի մարդ, չգիտեմ ինչ նպատակով, {աշխատում} են փոքր ցոյց տալ Հայերի թիւը, այսինքն՝ 3-4 միլի

ժողովը: Իսկ միւս նամակում (յայտնի նամակում) նա {աշխատում} էր միայն մի փոքր մեղմել զանազանութիւնքը Հայերի եւ

": Ստիւարտ Միլը այս գրքի մէջ բնական պատճառներով {աշխատում} է համոզել, որ տպագրութիւնը ազատ մնայ ամենայն յար

օրինակ դառնալ ընդհանուրին: Այսօր ամեն մարդ {աշխատում} է վաճառական դառնալ, նա հաւատում է, թէ վաճառական

Եւ, ինչպէս սովորական կեանքի մէջ, մասնաւոր մարդը {աշխատում} է իւր անձնական օգտին եւ իւր անձնական ապահովութեան

ղում է։ Ամենայն օր ես ու Բաքոս, {Աշխատում} ենք ժիր ջանքով, Որ իմ փորիս հաստութիւնը

շտ անհաշտ։ Ամեն մինը դանակ ձեռին {Աշխատում} է անհանգիս Իմ քընարի թելը կտրել. Ես փա

Բարկացել էր նորա վերայ, իւր ամօթի փոխանակ {Աշխատում} էր ողջ քաղաքին պապը առնել խայտառակ։ Չ

ր գործերով Բոլորովին փոխուել է: {Աշխատում} ես մի կերպով Խաղաղութիւն վրդովել, Խլե

րծեմ աւելորդ ասացի. եթէ լատիներէն գրելու ժամանակ {աշխատում} են ամենայն բառ այնպէս գործածել, ինչպէս Կիկերոնն

տութիւններից մէկի մէջ, - որ (այսինքն հասկանալը) {աշխատում} է ցոյց տալ նորա (այսինքն օրէնքի) հիմքը մոռացուա

հասկանալ վերը յիշած հակադրութիւնը, այս պատճառով {աշխատում} է համեմատութիւն գնել քրիստոնէութեան գլխաւոր հիմքե

ն այլանդակութիւնքը եւ անմիջապէս մերժելով նորանց, {աշխատում} է թուլացնել անախորժ տպաւորութիւնը այդ ժանգոտ գաղա

ի դուռները փակել այն կէս գիշերին նոցայ դէմ: Սոքա {աշխատում} են ներս թափուիլ, նոքա ընդդիմանում են: Այստեղ բո

նազանդում եւ նորա ձայնը կտրւում է, եւ նա իզուր է {աշխատում} ազատուել նեղից. ահա այսօրինակ դրութեան մէջ նա ար

իսկ ա՛յժմ, նախանձի չարութեան պատճառով, շատե՛րն {աշխատում} էին լինել իմ փոխանակ. բայց թէ կարողանայի՜ն լինել

մարդուն՝ Դաւթին, անդադար ականատներ էր դնում եւ {աշխատում} էր կորցնել։ Բայց, էլ ո՞ւր եմ խօսում արարածն

արձեալ ասում էին. " Աղանդաւո՛ր է"։ Եւ այս բանը {աշխատում} էին շուտ շուտ ամենին յայտնել եւ, տկարամիտ մարդեր

մ են, որ շիւղը հանեն։ Եւ այսպիսի խաբեբայութեամբ {աշխատում} են իրենց անձը արդա՛ր ցոյց տալ աշխարհի, բայց այդ

իշ չար խօսքերով քեզ, Տէ՛ր, իմ վրայ նեղացնել էին {աշխատում}, թէ մի մանուկ չէ կարող վանքի հոգաբարձութիւն անել

մ էին. " Ա՛յ յիմար մարդիկ, ինչի՞ էք ունայն տեղը {աշխատում}, ո՞ւր էք այդ շոգ կրակում կենում եւ յիմարաբար անձ

ղքը, այսպիսի խօսքերից թուլանալով, էլ այնուհետեւ {աշխատում} էին ժողովել առաւել իրենց պարկերի, քան թէ վանքի ա

ռիւը, որ դիզուած է մեր պատմութեան վրայ, տակաւին {աշխատում} ենք մի քանի խուրձ աւելցնել։ " Դի՛ր զմեղս 'ի վերա

րքարշել մի վարագոյր, որի տակ ամենայն զգուշութեամբ {աշխատում} էին տգէտ մարդիկ թագուցանել ճշմարտութիւնը։ Յայտնի

վերադարձած Դորպատեան ճոխ եւ պայծառ համալսարանից, {աշխատում} էր, որքան հնար ունէր, վառել Հայերի սրտի մէջ լու

րակի աշխոյժ եւ կրակոտ ազգասէր սիրտը, որ Աբովեանը {աշխատում} էր նորա վերայ, որպէս իւր հարազատ զաւակի վերայ։

մ մեր հոգին, որովհետեւ այդ հարստահարուած մարդիկը {աշխատում} են միայն իւրեանց սեպհական ազատութիւնը ձեռք բերել

՛ր, հոգիս, փոքր ինչ շարժի՛ր, հոգա՛... - {Աշխատում} եմ, վազում եմ, հոգում եմ, բայց դժուար է, Ձեր

փախչելով ամենայն լուսաւորութիւնից, ամենայն կերպ {աշխատում} են մնալ խաւարի մէջ, եւ մեծ կարծիք ունին իւրեանց

, կանգնած ոտքի մատների վերայ եւ պարզած աջ ձեռքը, {աշխատում} է բռնել մի մեծ թիթեռնակ, որ նստած մի թուփի վերայ

արձաւ Րեգենսբուրգի եպիսկոպոս: Սա եւս Բեքոնի նման {աշխատում} էր այն ամենայն ուսման եւ գիտութեան մէջ, որ վերաբ

մոլորութեան ամպերը պղտորուած հայկական հորիզոնից, {աշխատում} են ուսանել մի այնպիսի բան, որ չկայ, եւ որի գոյո

որպէս բնագէտ, Հելզինգֆորսի համալսարանումը, միշտ {աշխատում} էր, որ իւր ծիծաղը ուրիշի համար լինէր մի խրատական

ասացի, թէ մեր կամքը եւ այլ աննիւթ կարողութիւնքը {աշխատում} են բռնանալ եւ նոյնիսկ բնութեան վերայ, աշխատում ե

ը աշխատում են բռնանալ եւ նոյնիսկ բնութեան վերայ, {աշխատում} են, եթէ կարելի է խլել նորա իրաւունքը մեր մարմնի

ւ Շահումեանցին իւր առաջեւը, որ նորա ձեռքից բռնած {աշխատում} էր վերայ բերել Մանուշակի ուշը: Արդէն տասն րոպ

ը, Մանուշակը ամենեւին չէր կամենում բժշկի գալը եւ {աշխատում} էր հաւատացնել իւր ծնողքը, թէ հիւանդ չէր ինքը:

ուսումնասիրութիւնը, այլեւ ականաւոր մարդիկ շատ, {աշխատում} են, ուսումնարաններ շինելով եւ Եւրոպական նոր լեզո

ա խաւարեցնում է այն կայծը, որ բանականութեան ճիգը {աշխատում} էր վառել բորբոքել, եւ այսպիսի բռնաւորական ներգոր

Մխիթարը մի քանի գրեանք տպելով կամ թարգմանելով {աշխատում} է շահել Հայոց ազգի սիրտը, աշխատում է ցրուել այդ

մ թարգմանելով աշխատում է շահել Հայոց ազգի սիրտը, {աշխատում} է ցրուել այդ գրքերը եւ ձեռք բերած արծաթովը մէջ մտ

դում են ընկերութեանը։ Այս ախտերի ազդեցութեան տակ {աշխատում} են այնուհետեւ Մխիթարեանց բոլոր անդամքը անխտիր։

ն ազգին, թէ ահա հերձուածող ճանաչուած Մխիթարեանքը {աշխատում} են Հայոց ազգի համար։ Վիեննայի միաբանութիւնը շատ

ցաւ, որ Մխիթարեանք կտրուած բաժանուած են ազգից եւ {աշխատում} են Հայոց համար, որպէս պապականութեան ձեռքով վարձո

էութիւնը ունէր երկու շարժառիթ. մինին հետեւելով՝ {աշխատում} էին հաճոյանալ ազգին, միւսին հետեւելով՝ հաճոյանա

համը տարել էին իւրեանց լրբութեամբ. ամենայն կողմից {աշխատում} էին, որ խաւար մնայ ժողովուրդը, որպէսզի ինքեանք, ն

այդպիսի մարդերից չէ կարելի Կարգ հիմնել, վասնորոյ {աշխատում} էր իւր կողմը քարշել խելօք եւ ուսումնական մարդիկ։

ածւում էր Գերմանիայի մէջ։ Զուր տեղը Լեւոն X Պապը {աշխատում} էր փակել նորա առաջը " Նզովքի կոնդակովը"։ Ինքը՝

կեղծաւորուելով այնտեղի հոգեւոր իշխանների առաջեւ, {աշխատում} էին շրջել նորանց իւրեանց կողմը։ Այս Կարգի Պ

ու կանոն. դուրս եկաւ մի այնպիսի իշխանութիւն, որ {աշխատում} էր հիմնել մի համաշխարհական, մի տիեզերական թագաւո

եղծութենով եւ փիլիսոփայութենով յոյս ունէին, նաեւ {աշխատում} էին իսկ հասանել մի նոր լաւ ապագայի։ Ի՞նչպէս ուրե

չ մինչեւ անգամ Քրիստոնէութեան վերայ, այլ միմիայն {աշխատում} էին մեծացնել իւրեանց հասարակութիւնը, զօրացնել եւ

ց թագաւորի ընդդէմ, ծովային աւազակ դարձան եւ այժմ {աշխատում} են Չինաստան մտանել, որպէս զի Կայսրի թեթեւահաւատո

փարին։ Բոլոր բնակիչք ուսան աշխատել. այր մարդիկը {աշխատում} էին դաշտումը, կանայք ստանում էին սահմանեալ չափով

արգին։ Հանճարեղ Րիշիլիէն զարմանալի ճարտարութենով {աշխատում} էր հասանել իւր նպատակին, այսինքն՝ ջնջել կալուած

նչեւ մահը։ Դիւբուա առաջին նախարար լինելուց յետոյ {աշխատում} էր ստանալ Կարդինալական գլխարկը, վասն որոյ ամենայ

դովիկոս XVIի հօր՝ Դօֆինի, դեղամահ սպանութիւնը, {աշխատում} էր առաջին յաջող դիպուածումը, գլուխ բերել իւր մտք

ը, որի մէջ բնակւում են. ի՞նչ խղճմըտանքով ուրեմն {աշխատում} են մի այդպիսի ապականութիւն պահել եկեղեցու մէջ, ո

ի առաջ։ Յայտնի է, թէ այն մարդը, որ գիշեր ցերեկ {աշխատում} է մի բան աւելի առաջ տանել, դորանով ներկայ վիճակը

մինչդեռ շատ ուրիշ բանաստեղծք բնականի պակասութիւնը {աշխատում} են երեւակայութեան օգնութեամբ, եւ ոչ միշտ աջողութ

ում լողալով ազգութեան եւ լուսաւորութեան անունով, {աշխատում} են նորոգել եւ հաստատել ազգի վրայ այդ խաւար ուղղու

ռանչպարն էլ (երկրագործ) իրա ցանքս ու վարքին ա, {աշխատում} տարեկան հացը տուն լցնում. տաւար, ոչխար, գոմէշ

. թէ որ նրանք ոնց որ էս մատաղ հաւաքելու համար են {աշխատում} իրանց բան ու գործին կենային, հիմի ամէն մինը մի խ

ան խորհրդի բռնաբարում է ներկայի իրաւունքը կամ գէթ {աշխատում} է բռնաբարել, մենք հրատարակում ենք մաքուր եւ զուտ

րին, թէեւ այգ գործի վրայ անձանձիր աշխատել ենք եւ {աշխատում} ենք, այս րոպէիս էլ: Վերջացնենք մեր հատուած

քաջալերութիւն տային այն մարդերին, որոնք անդադար {աշխատում} են, ինչպէս յարմար էր ժամանակի հարկաւորութեանցը։

ճանապարհ ", " աշխարհ ", գրում է " ճանապար ", " {աշխար} ", որ շատ խորթ է ու շատ անգամ փոխում է բառի նշան

չհասկանալու վտանգ կար։ Տարակուսելի բան չէ, որ " {աշխար} ", " ճանապար " հասկացող մարդը կը հասկանայ նոյնպէ

ցավ մի քանի ժամանակ դուրս գալ Մոսկվայից դեպի օտար {աշխարհ}, իհարկե դուն լավ գիտես իմ տկարության որպիսությու

լիս, որ ոչ ոտքը դուրս է դրել Ռուսիայից, ոչ օտար {աշխարհ} ճանապարհ է կատարել եւ ոչ գիտե, թե ի՛նչ ասել է կա

տ հաջող համեմատել է Հնդկաստանը ծննդկանի հետ, որը {աշխարհ} բերելով մի այլ անհատ, ինքն արդեն մեռնում է: Այդ

մ են, թող նոքա որոնեն իւրեանց համար մի այլ անբիծ {աշխարհ} եւ այլն, եւ այլն"։ Ես ասել էի՝ վէրքերը բա

ւթ ամսական յղի թողնում է իւր կինը եւ գնում է օտար {աշխարհ} ՝ խիստ պատուէրներ տալով իւր կնոջը զգուշանալ իւր ա

տք օրագիրը: Հիւսիս... Մի ցուրտ եւ անհամբոյր {աշխարհ}. այդտեղ բնութիւնը զրկուած է այն բոլոր վայելչութե

դը վերջանում է մարդութենից: Հիւսիսը մի տխուր {աշխարհ} է, նոյն ինքը՝ արեգակը, տեսանելով այդ աշխարհի ա

ի բուսականի կեանքը: Այդ ի՛նչ ողբալի եւ տխուր {աշխարհ} է. մի՞թէ Նախախնամութիւնը յաւիտենական դատապարտութ

էս։ Մեք պատասխանում ենք՝ ո՛չ: Նոքա դեռ նոր {աշխարհ} բերած մանուկը, ըստ մեծի մասին, յանձնում են օտար

մի քանի մարդիկ դուրս գային ու ճանապարհորդէին ամեն {աշխարհ}, ուր գտանւում էր Հայոց ազգ եւ այնտեղ ամենայն ճշդ

իւնքը դրել են նորա երեսի վերայ. նա որպէս մի օտար {աշխարհ} մտանում է թատրոնի մէջ վկայ լինելու միայն մի անցքի

իլիսոփայ, Թէ կուզես որ՝ իմաստութեանդ վրայ {աշխարհ} զարմանայ։ Ինչո՞ւդ է պէտք գրել կարդալ՝ որ մ

այնքան Կամ կեղծաւոր, երկերես, Որ ողջ {աշխարհ} սփոփելով, Թողուս Հայաստանն անտես։

րս տխրութիւնով՝ չըտեսայ մի բարեկամ. Լիք է {աշխարհ} կոծով-սուգով՝ չկայ ծաղիկ անթառամ. Ո՛չ ոք չ

Ասել խօսքերս Ասկճի Գասպարին. Հայաստան {աշխարհ}. Նա անյագ սիրեց, Գտնել մի հնար Խ

Քո լուսից կը տաս հաւասար բաժին: ԱՌՕՐԵԱՅ {ԱՇԽԱՐՀ} Ի՛նչ ես գոռում, ի՛նչ խնդրում,

Կեանքս վատնեցի. Իմ պարզամտութեամբ Ես {աշխարհ} ամեն ` Իմ պէս կարծեցի. Է՛հ, քարը ձե

հոգեմաշ, Այո՛, գոհ չե՛մ քեզանից. Տրտնջում է եւ {աշխարհ}: Իբրեւ պատիժ ինձ տուիր, Տրտում սրտիս մխիթար,

անքիս գարունն է անցել, Ինձ ուշացած է քնար. Օտար {աշխարհ} պանդխտիլ Ինձ մնում է մշտայար: Բայց դու, որ քեզ

զ ո՛չ երբեք, Ժան-Ժակ Ռուսսօ, Պիտի մոռանայ {աշխարհ}. Անմահ ես դու, ոգի արգոյ, Թէեւ հազա

ւկով այրուած, տոչորուած երիտասարդը, որ աշխարհից {աշխարհ} գնացել էր բան ուսանելու, ազգը լուսաւորելու համար

է երկու տարին մի անգամ կամ տարին մի անգամ մի գրքի {աշխարհ} յայտնուիլը։ Եւ խեղճ հեղինակը տարիներով չարչարւու

Ո՛չ երկէայց ես, թէպէտ հարցի ինձ ի դիմի ողջ {աշխարհ}, Ո՛չ յուսաբեկ եղէց երբէք, թէպէտ անկեայց ի

է Աստուածաշունչը, թէ " Սատանայի նախանձե՛լով մահը {աշխարհ} մտաւ"։ Դեռ երկո՛ւ մարդ միայն ծնուել էին Ադամից

ամ աշխարհաբառ խօսքերը չեն բաղկացած գիր եւ բառ կամ {աշխարհ} եւ բառ բառերից, այլ գիր եւ բարբառ, աշխարհ եւ բարբ

բառ կամ աշխարհ եւ բառ բառերից, այլ գիր եւ բարբառ, {աշխարհ} եւ բարբառ։ Ոչ մի տեղում չենք տեսնում ի գրոց բառ,

լէկոծուն աշխարհից դէպի մի աննիւթ, անախտ եւ խաղաղ {աշխարհ} ։ Այո՛, Մարգարէն նմանեցնում է մարդը ծաղկի այն ժա

ս ծանր եւ ախտաւոր զգեստը, վերացել էր դէպի մի այլ {աշխարհ}, ուր չկային ո՛չ ախտ, ո՛չ ցաւ, ո՛չ ծանրութիւն ե

վհետեւ գնացել էր նա մի աւելի երջանիկ եւ նախանձելի {աշխարհ} ՝ իւր հայրենիքը, իւր արարչի գոգը, մեր բոլորի կե

րձակուրդ խնդրել Ձեզանից, վեց ամիս ժամանակով օտար {աշխարհ} գնալ, հանքային ջրերով իմ վէրքերը բժշկելու...

նալով, իւր կնոջ հետ միասին, գնացել է մի հեռաւոր {աշխարհ} եւ անմահանալով այնտեղ թագաւորում էր անսպառելի գան

Իւրեանց տանից կամ իւրեանց բնակուած քաղաքից դուրս {աշխարհ} կա՞յ, չկայ, այդ մասին եւս չունին ոչինչ տեղեկութ

է իրականից դէպի մի այլ անչափելի տարածութեամբ լայն {աշխարհ} - մի աննիւթ կամ հոգեկան աշխարհ: Պատմութիւնը աւան

տարածութեամբ լայն աշխարհ - մի աննիւթ կամ հոգեկան {աշխարհ}: Պատմութիւնը աւանդում է մեզ ամբողջ կարգ իրողութե

ամն էր, աւել չտեսայ, Գնում էի ծովով հեռաւոր {աշխարհ} ․․․ Երկինքը մթնեց, մրրիկը սուլեց, Որոտ,

, սկսեցին պտոյտ գալով երգել. Մեզ մոռանում չէ {աշխարհ}, Դարձեալ ունենք մեզ պաշտող. Վստահ եղէք, քուրիկ

դութիւնը ասում է, որ դա եօթն մարդ պիտի տանի միւս {աշխարհ} այն ցեղից, որի ձէռքումն էր մատանին, այս պատճառո

էր խորհրդական ծովերի մէջ՝ մարդկութեան համար նոր {աշխարհ} բանալու։ Միւս տեղ Գուտտենբերգը, իւր սրածայր գոր

ի վերայ եւ ազգի մէջ, պիտոյ է մուրացկանի պէս օտար {աշխարհ} գնային, օտարի հողի վերայ, օտարի հացով ու ողորմո

ւր եւ ինքնին Վարդանաւ հանդերձ անցանէ յԱյրարատեանն {աշխարհ}, ի դուռն առաքելով Պարսից ըստ քաղաքական գործոց ժա

րք, եւ այլ բազումք: Յիններորդ դարու Հայաստան {աշխարհ}, սրբեալ զարտասուս կարեկցութեամբ իմաստուն իշխանցն

մանակաց իմ աստանոյն Խորնոյ՝ " Ողբամ զքեզ, Հայոց {աշխարհ} ", ի ժամանակաց Շնորհալւոյն՝ " Ողբացէ՛ք, եկեղեց

ոքա եւս դուրս գալով Հրէաստանի միջից՝ մտան մի նոր {աշխարհ}, մի հարուստ եւ հպարտ աշխարհ, որ լի էր ոսկով եւ

միջից՝ մտան մի նոր աշխարհ, մի հարուստ եւ հպարտ {աշխարհ}, որ լի էր ոսկով եւ գոհարներով, որ արհամարհում է

այդ գիրքը՝ զուարճացանք հոգեպէս, որովհետեւ դորա {աշխարհ} յայտնուիլը եւս բարի խորհուրդ ունէր մեր ազգի համար

ագրութեանը։ Նա, փոխանակ գրելու " ճանապարհ ", " {աշխարհ} ", գրում է " ճանապար ", " աշխար ", որ շատ խորթ

գրուած լինէին ինչպէս հարկն էր՝ " ճանապարհ ", " {աշխարհ} " եւ այլն։ Մեր ժողովրդական լեզուն այնքան աղճ

, կամ զօրութիւն չունի մորմի խայթոցի ընդդէմ, երբ {աշխարհ}, արարած իր աչքով տեսնում է, որ երէկ մորմից չարա

նցն ցանկանում էինք դուրս տալ մի հայկական օրագիր, {աշխարհաբառ} լեզվով, հասարակին հասկանալի. երկար ժամանակ այս

օս լինելու, իսկ Նահապետի անունով գրուածքը, թէեւ {աշխարհաբառ}, բայց շատ յաղթահարուած հին լեզուից, եւ նմանել ց

ճառով, եթէ նա լսում է անծանօթ գաղափարներ՝ Հայոց {աշխարհաբառ} լեզուով եւ եւրոպական լօգիկայի ազդեցութեան տակ լու

լով՝ չէ կարելի ասել գրաբար, այլ գրաբառ, ուրեմն եւ {աշխարհաբառ} եւ ոչ աշխարհաբար։ Շտապում ենք այդ պարոններին իմաց

Շտապում ենք այդ պարոններին իմացնել, որ գրաբառ կամ {աշխարհաբառ} խօսքերը չեն բաղկացած գիր եւ բառ կամ աշխարհ եւ բառ

ն բառը, որով եւ դարձել է մէկ բառ (ածական) գրաբառ, {աշխարհաբառ} ։ Ածական անունը երբեմն վարվում է որպէս մակբայ, ինչ

հին լեզուի կանոնով էլ սխալ է "աշխարհաբար" ասելը, {աշխարհաբառ} ասելու տեղ։ Շատ նորելուկ գրողներ այնքան

ՅԱՌԱՋԱԲԱՆ " Փորձ արդի {աշխարհաբառ} լեզուի քերականութեան " աշխատութեան ԱՌԱՋԻՆ ՀԱՏՈՒԱԾ

է, եւ թէ ազգը չի հասկանայ։ Մեք, խօսելով մի {աշխարհաբառ} եւ նորախօս լեզուի վերայ, երբէք չենք մտածել, որ

փոփոխութեան կնիք, թող որ մի մարդ, իսկ թէ կային {աշխարհաբառ} լեզուի մէջ այն բառերը, որոնց փոխանակ պատուելի Նա

վ ուղարկել ինձ մի օրինակ Կ. Պոլիս տպված (1857) {աշխարհաբար} Աստվածաշունչ, որ կարի շատ հարկավոր է, ըստ որում

ՅԱՒԵԼՈՒԱԾ ԱՂՑՄԻՔ {Աշխարհաբար} թարգմանութիւն Մկրտիչ Խէրանեանի Nos prêtres ne s

, Աւետիքեան Հ. Գաբրիէլի պէս նոր լեզուին ասում են " {աշխարհաբար} "։ Չափեցէք պարոններ, բայց այնպէս արէք, որ նոյն իսկ

չ լոկ ածական անուն։ Բացի սորանից, եթէ նոր լեզուն " {աշխարհաբար} " է, ուրեմն հինը՝ "գրաբար" եւ ոչ "գրաբառ"։ Յայտնի

ել գրաբար, այլ գրաբառ, ուրեմն եւ աշխարհաբառ եւ ոչ {աշխարհաբար} ։ Շտապում ենք այդ պարոններին իմացնել, որ գրաբառ կա

եմն վարվում է որպէս մակբայ, ինչպէս նաեւ գրաբար եւ {աշխարհաբար} խօսքեր՝ գըրաբառ խօսել, աշխարհաբար գրել. բայց բուն

նաեւ գրաբար եւ աշխարհաբար խօսքեր՝ գըրաբառ խօսել, {աշխարհաբար} գրել. բայց բուն մակբայը կամ մակբայի սեփական վերջա

էս ածական։ Նոյն այս հին լեզուի կանոնով էլ սխալ է " {աշխարհաբար} " ասելը, աշխարհաբառ ասելու տեղ։ Շատ նորել

կայ, այդ իմ Մանուշակս է, որ ջրի նման կարդում է {աշխարհաբար} Աւետարանը եւ ուսանում է միշտ, եթէ ունէր պարապ ժա

կան, հիմակվան, առվօտանց եւ այլն. անոր համար որ {աշխարհաբար} վեվ կըսենք նէ, վեվ վեվ ալ գրելու է եւ ոչ ու կամ

առակէք։ Հին լեզուի բար մասնիկը մակբայացուցիչ է եւ {աշխարհաբարը} մակբայ եւ ոչ լոկ ածական անուն։ Բացի սորանից, եթէ

բան ցոյց տալ եւ հին լեզուից, որ նոյն է այսօրուայ {աշխարհաբարի} կամ տաճիկ ասուած բաղդասութեան կամ ձեւի հետ. հերի

ցմով կիմանաս պատճառը՝ որ ինչո՞ւ աս քերականութեան {աշխարհաբարին} ) վեվով դրինք, անվան, պատվական, հիմակվան, առ

ր աշխատություն հանձն առնուք ցույց տալ այն պարոնին {աշխարհագրական} տախտակի վերա նորա գնալու տեղը կամ ճանապարհը:

նյութեր եմ պատրաստում ֆիզիկո-ֆիլոլոգիական, պատմա- {աշխարհագրական} մի մեծ աշխատության ներածության համար, մի բան, ո

ին ինձ ձերբակալելիս վերցրած էին իմ բոլոր թղթերը, {աշխարհագրական} քարտեզները եւ մի քանի լուսանկար պորտրեներ: Գործս

Հյուսիսափայլի " մեջ) հրատարակած հայտարարությանս {աշխարհագրական} քարտեզի տպագրության մասին, ուղարկում եմ Ձեզ մի հ

վ քաղաքի մէջ: Պիտոյ է ասել, որ Նախիջեւանը՝ իւր {աշխարհագրական} դրութեամբ՝ Արեւմտեան Եւրոպայի եւ հացաբեր Ռուսիայ

ոյն որակութեամբ, կարող է պատրաստուիլ Ասիոյ մէջ: {Աշխարհագրական} անուանակոչութիւնքը չեն պատճառ, որ Եւրոպան Եւրոպա

Եւրոպայից: Նորա կախարդական թովչութիւնը ո՛չ նորա {աշխարհագրական} անունի մէջ է եւ ո՛չ նորա կլիմայի մէջ: Նորա գործո

ան ջերմեռանդ քուրմը հրատարակեց, թէ " Իտալիան լոկ {աշխարհագրական} անուն է"։ Պարզամիտ մարդիկ կարող են հաւատ

ղաքակրթութիւն է տարածում: - Իռլանդիան, իւր {աշխարհագրական} դրութեամբ, իւր բնական սահմաններով, իւր կրօնքով

ամար այդտեղից բխող հետեւանքները: Տեղեկություններ {աշխարհագրական} հայտնագործությունների վերաբերյալ, հետաքրքրական հ

։ Իսկ այդ ընկերութեան բարբառը կերպարանագործվել է {աշխարհագրական} եւ բնութեան ազդեցութեան տակ, պատմական դէպքերը չե

տճառը, որ Արարատի ձիւնական գօտին, չնայելով նորա {աշխարհագրական} դրութեան, այսինքն հիւսիսային լայնութեան, աւելի

: Իսկ այդ ընկերութեան բարբառը կերպարանագործվհլ է {աշխարհագրական} եւ բնութեան ազդեցութեանց տակ. պատմական դէպքերը չ

ւ գտանի արձանագրեալ ի րեվիզսկի սկազկային ութերորդ {աշխարհագրութեան}, ուստի արձակեալ օրինաւոր վկայականաւ մտի ի կոչում

ն, ընդհանուր օրէնսգիտութեան, հին եւ նոր քաղաքան {աշխարհագրութեան}: Գաւառներ եւ աշխարհներ ստորագրող մարդը, բացի այ

չէ՞ր կարող տեղի անուն եղած լինել։ Միթէ չկա՞յ մեր {աշխարհագրութեան} մէջ տեղ, որ Սեւուկ կոչուէր. " եւ զՍեւուկ բերդակ

խատութեան)։ Թողունք, որ պարոնը, " Եւժեն Բօռէի {աշխարհագրութենից} օգուտ եմ քաղել " ասելով, հասկանում է եղած իւր բա

էն եւ Ռուսերէն, ընդհանուր պատմութիւն, ընդհանուր {աշխարհագրութիւն}, Հայոց պատմութիւն, Ռուսաց պատմութիւն, հնախօսու

ոլոր բնական գիտութիւնքը, բնական եւ մաթեմատիկական {աշխարհագրութիւն}: Նա իւր նկատողութիւնքը պիտի արձանագրէ ծանրաչափը

ազգային, լեզու ռուսաց, մասնաւոր թուաբանութիւն, {աշխարհագրութիւն}, ազգային պատմութիւն, կրօն, տնարարութիւն եւ կաք

ասպարէզ կը լինի, թէեւ մի պապական աբեղայ, բնական {աշխարհագրութիւնը} խառնափնդորելով աստուածաբանութեան հետ, գրել էր,

մի անդամ եւս համոզեց ինձ, որ պատմությունն առանց {աշխարհագրության} դժվար հասկանալի է: Որտե՞ղ էր կատարվում այդ նավագ

նրա ջերմ վերաբերմունքի համար: Այդ ի՞նչ Դանիելի " {Աշխարհագրություն} " է: Ասացեք Անանիային, եթե իրոք դա ուշադրության

, ուր ամենայն մանրամասնությամբ կմտնեն Ռուսաստանի {աշխարհագրությունն} ու վիճակագրությունը, հողերի նկարագիրը, նրանց բն

տիրել է Կանտոնին եւ յոյս ունի, յառաջ գնալով այդ {աշխարհակալական} հանդիսումը, ծաղկեցնել իւր օփէումի վաճառականութիւ

ց եւս մասնակից առնելու: Մինչեւ այժմ բռնակալ {աշխարհակալութիւնքը} մի սուտ փաստ ունէին իւրեանց ձեռքում, որ այսօր չէ

ստան մնացած արտաքին պատահմունքի: Այն փոքր ի շատէ {աշխարհակալութիւնքը} մեր Արշակունի թագաւորների, Հայաստանի սահմանագլխե

նս ընդ անուամբս հոգեւոր ուսուցչի վարժապետել այլոց {աշխարհական} մանկանց, որոց չունէր յառաջն զիրաւունս, զայսցանէ

յք օծցեն զպատկերս ընդէ՞ր ապա օծանեն հրամանաւ միոյ {աշխարհական} անձին, եւ թէ կարելի է խնդրեմ ներել եւ ինձ:

՝ հասարակութիւնը, լինելով տէր եւ հոգաբարձու այդ {աշխարհական} դպրոցին, առանց մէջ բերելու հոգեւոր մարդերի գործա

իարակներ պատրաստելու համար. դ) Ազգային դպրոցը, {աշխարհական} լուսաւորութիւնը չշփոթել կրօնի կամ կրօնաւորների հե

տ. ե) Դպրոցի կառավարութիւնը յանձնել ուսումնական {աշխարհական} անձերի. զ) Մերժել հոգեւոր վիճակից մարդերի իրաւա

ւոր վիճակից մարդերի իրաւասութիւնը որեւիցէ ազգային {աշխարհական} դպրոցի վերայից. է) Դպրոցը վարել ճիշդ եւրոպական

աբեղայ ասածդ միշտ վեր է համարում իւրեան, քան թէ {աշխարհական} քահանան եւ այս պատճառով շատ կոշտ են վարւում քահան

հայաբնակ քաղաքները, կարօտ է մի հիմնաւոր ազգային {աշխարհական} ուսումնարանի, որի տէրը լինելու էր ինքը ` անմիջապ

ւր աչքը այդ դպրոցի վերա: Մի այդպիսի ազգային {աշխարհական} բարեկարգ դպրոց նախ եւ յառաջ կը լինէր մի լուսաւորո

նի: Լուսաւորութեան լինել մատակարար, մեր, {աշխարհական} անդամոցս ազգի, է գործ. քանի հոգեւորականութիւն,

ականը նոյն պատիժը կրելու չէ, ինչ որ պիտի կրէր մի {աշխարհական}: Այդպիսի դիպուածում, եկեղեցականութիւնը չէ՞ դառն

նակ կը տեսանեն անտարակոյս, որ Հայերը մինչեւ այժմ {աշխարհական} դպրութիւն չեն ունեցել. լաւ ու վատ եղել է եւ կայ

կը պատասխանենք, եւ ոչ մի։ Ո՛չ թէ միայն չունի ազգը {աշխարհական} դպրոց տղաների եւ աղջիկների համար, այլեւ ոչ եկեղեց

ետական վիպասանութիւններ, բայց այնտեղ չ'կար ոչինչ {աշխարհական} գիրք. նորան տուեցին Պապական վանքերի աւանդութիւնք

ւորութիւնը եւ յատկութիւնը, այժմ կիսով չափ դարձաւ {աշխարհական}, որ (ինչպէս կը տեսանենք յետոյ) շատ վէճերի պատճ

տնի էին Կարգի բոլոր գաղտնիքը, կամ շինել նորանցից {աշխարհական} ժողովողներ, որոնք կատարում էին ամենաստոր պաշտօնն

անակ։ Ժողովողները բաժանւում էին՝ Հոգեւորական եւ {աշխարհական} ։ Առաջիններից պահանջւում էր լաւ կրթութիւն. պատճա

դերի համար նոցանից էին նշանակւում խոստովանահարք։ {Աշխարհական} ժողովողները Կօլլեգիումների եւ Ուխտապահերի տներում

ւմ է, թէ այս աստիճանակարգը սահմանուած էր այնպիսի {աշխարհական} մարդերի համար, որոնք թէ եւ Յիսուսեան էին, բայց

գի մարդիկը կարող էին եւ չզանազանուիլ հագուստներով {աշխարհական} մարդերից։ Վերջին, որ եւ ամենավերին աստիճանա

արտել Կարգի դատաստանովը։ Եւ եթէ հարկաւոր լինէր, {աշխարհական} իշխանաւորները, երկիւղ կրելով, որ չ'արտաքսէին իւ

թագաւորների Աստուածային իրաւունքը, եւ այս կերպով {աշխարհական} իշխանութիւնը հաւասար կացուցին հոգեւոր իշխանութեան

առաջուց հարկաւոր է իմանալ, թէ Յիսուսեան աբեղայքը {աշխարհական} են, թէ հոգեւորական։ Կարդինալը չ'կարողացաւ այս հ

եց. " Յիսուսեան աբեղաները իրողապէս բաղկացնում են {աշխարհական} հասարակութիւն իւրեանց ուխտերին համաձայն, բայց ո՛

նոքա մոռանում էին իւրեանց պաշտօնը եւ խառնւում էին {աշխարհական} գործերի մէջ, այնպէս եւ վերոյիշեալ Ֆրանսիայի եւ Ն

, որ ծառայում էր Յիսուսեան Կօլլէգիումի մէջ իբրեւ {աշխարհական} ժողովող։ Սա մի շատ անկիրթ մարդ էր, եւ քաղաքական

չ բոլորովին կատարեալ, այլ այս պայմանով, թէ նոքա {աշխարհականանում} էին հրապարակով ուսուցանելով մանուկներին այն ամենա

բամբասանք սոսկալի, անուն քահանայութեան ընդ ոտիւք {աշխարհականաց} հեծէ պատճառաւ դադարման առաքելութեան մերոյ եւ տպագ

ո որում պատմագրութեանն հանդէս չէ դոցա, այլ արանց {աշխարհականաց} եւ քաղաքականաց, որպիսիք էին պատմաբանք Յունաց եւ

ռճեանը, ի՛նչ նկատմամբ արդեօք եկեղեցականների դասը {աշխարհականներին} անմերձենալի քարոզելով, բարձրացնում է մինչեւ քուր

ւններ եւ կանոնադրութիւններ, որով բաժանուէր Կարգը {աշխարհականներից}, թէ տուել են նորան աւելորդ արտօնութիւնք, որ վնա

համար պիտի գործէ, ինչպէս մարմնոյ անդամք։ Միայն {աշխարհականք} չեն ազգի անդամք, այլեւ հոգեւորականք, ուստի եւ ն

լոր թագաւորական աստիճանաւորքը՝ հոգեւորականք, թէ {աշխարհականք}, գնում էին դագաղի յետքից միանգամայն սեւազգեստեալ

ինակաց վաստակս, բերկրեցաւ յոգի, [քաղելով] անտի [ {աշխարհահայեաց]} տեսութիւնս եւ [բեղմնաւորի գաղափարս, ո՛չ [ապաքէն

ւնների վերաբերյալ, հետաքրքրական հոդվածներ՝ հինգ {աշխարհամասերում} կատարված ճանապարհորդությունների նկարագրություններ

բարոյական կրթութեան մասին, իւր արծաթը վատնում էր {աշխարհային} ունայն եւ անցաւոր վայելչութենների համար, եւ եթէ

, որին չեն կարող ընդդիմանալ ո՛չ մանկութիւնը, ո՛չ {աշխարհայնութիւնը}, ո՛չ հարստութիւնը եւ ո՛չ մինչեւ անգամ հպարտ անհա

ծել: Այսպիսիները այն խորհրդով դուրս է երեւեցնում {աշխարհատնտեսի} աներեւոյթ աջը, որ նոցանով զգուշացնէ պարզամիտները

մինչ իսպառ, եւ բազում այն է ըստ քաղաքաց եւ ըստ՝ {աշխարհաց} կերպարանագործեաց զհնչմունս բառից, մինչեւ անհասկա

ամկին տարաձայն կերպաւորութեամբ ըստ քաղաքաց եւ ըստ {աշխարհաց}: Լեզու չէ՛ր այլ ինչ՝ եթէ ո՛չ գործարան եւ հնար՝

ոց աւուրց բարբառ աշխարհիկ, զանազան ըստ տեղեաց եւ {աշխարհաց}, եւ շատ կամ նուազ մօտ յստակ հայախօսութեան, թէպէ

չ տարաձայն կերպարանաւորութեամբ ըստ քաղաքաց եւ ըստ {աշխարհաց}, այլ զմի եւ եթ կալեալ շաւիղ հասարակաց հասկանալի

ղանայ Արծրունւոյ որդւոյ Վասակայ դարձեալ 'ի Յունաց {աշխարհէն} եկն երկիրս Հայոց, նովին կրօնաւորական խստամբերութ

կների շարքն է դասվել ", կործանում է ամբողջ անտիկ {աշխարհը} եւ գոռոզ կեսարը իջնում է իր Կապիտոլիումի բարձունք

քանի որ ահա՛ 2. 000 տարի է, ինչ ամբողջ քրիստոնյա {աշխարհը} նրա դեմ է, ու չի մնացել այլեւս փորձության որեւէ

րա արտաքին շրջակայքը: Մտանենք այժմ բարոյական {աշխարհը} եւ առնունք մի առաքինի մարդու զաւակ, որի բնաւորու

ծ բարկանում է մեր վերայ, ի՛նչպէս չբարկանայ, երբ {աշխարհը} տակ ու վերեւ են բերում այսպիսի թերահաւատ մարդիկ:

ն առանց ամենայն վնասի ինձ պիտոյ է արձակէք դէպի իմ {աշխարհը}, որովհետեւ ամենայն իշխանութիւն՝ չարաչար գործ դր

տրաստել ինձ շատ անախորժութիւնք, բայց այն ժամանակ {աշխարհը} կը նայի ձեր վերայ որպէս մի խայտառակութեան դրոշմը

Քեզ շատ փորձանք կը սպասէ. Ազատութիւն սիրողին Այս {աշխարհը} խիստ նեղ է: - Ազատութի՜ւն, - գոչեցի, - Թող որ

ւի ուղարկել տղան դէպի իւր վաճառանոցը կամ դէպի իւր {աշխարհը}: Եթէ, որեւիցէ կարեկցութիւն ցոյց տալով, գործակա

րեշտակ։ Այժմ՝ այս մարդասէր դարում, լուսաւորեալ {աշխարհը} նայում է կանանց վերայ որպէս մարդու վերայ: Նա ճան

հ սէր դէպի ազգութիւնը, դէպի մեր ազատ կրօնը: {Աշխարհը} յառաջ է գնում, վերստին ծաղկում են թառամած ազգութ

ոպիտ... անկիրթ... Մինչեւ այժմ չե՞ս հասկցել, որ {աշխարհը} լուսաւորել է եւ չէ կարող այլեւս բռնութեան տանել.

եա՞ն մէջ, թէ՞ օդի մէջ: - Այդ ի՛նչ խօսք է, {աշխարհը} ինչպէս կարող է կառավարուիլ, եթէ չլինի նիւթի եւ ա

մի քանի երեւելի մօնօպօլիստ սեղանաւորների մօտ, որ {աշխարհը} խեղդում են պարտքի մէջ, եւ երկրորդ, հողատէրերի մ

ո ազգութիւնը, հաստա՛տ կացիր քո սիրու մէջ դէպի քո {աշխարհը}, սիրի՛ր քո եղբարքը, պահի՛ր քո լեզուն, որ է քո

բղխող երկիրը, ըստ որում անծանօթ էր նորան աւետեաց {աշխարհը}, մեք ընթերցողներից եւ առհասարակ Հայոց ազգից չենք

Անաղօտ լոյսը պայծառ արեւին, Նա կը մոռանայ բոլոր {աշխարհը}, Այլ չի պատկանիլ նա այս աշխարհին: Գրիչը ձեռին

ուսաղէմի մօտ, որ աստուած այրեց, Ու անշարժ {աշխարհը} մեռեալ ծով ասեց, Նորանից դէն դաշտումը դեղնա

ՃՇՄԱՐՏՈՒԹԻՒՆ Մա՛րդ, իմացիր դու {աշխարհը}, Ունայն են քո հոգսերը. Մի՛ տառապիլ զո

Նորա կեանքը միշտ լեղի է. Դառն է նորա {աշխարհը}. Նա անդադար սպասում է Նըւիրական վայրկ

խաղաղ մնա՛, Բռնակալի դա աստղ էր, Որ {աշխարհը} իւրեան գերի Ծնած օրից կարծել էր։ Շատ

նոյնպէս, Որ չըփայլի, հերի՛ք է. Այս {աշխարհը} ինձ առանց քեզ Մութ ու խաւար մի բանտ է"։

Քեզ շատ փորձանք կը սպասէ. Ազատութիւն սիրողին Այս {աշխարհը} խիստ նեղ է"։ " Ազատութի՜ւն, - գոչեցի, - Թող

երացական եւ միստիկական բաներով, անողոքելի իրական {աշխարհը}, երկաթի գաւազանը ձեռքում, պահանջում է իւր արդար

, այդպէս չէ. Հայերի համար եւս մի փոքր փոխուել է {աշխարհը} ։ Ճշմարիտ է, եւ ո՛վ կարող էր ուրանալ, մեր Ա

արեւմտքից եմ գալիս, արեւելք եմ գնում: Բովանդակ {աշխարհը} մի վայրկենում պտուտում եմ, տեսանելու մարդերի անա

րով ու հրով մտան Հայաստան եւ հիմն ի վեր տապալեցին {աշխարհը}. դոցայ փլատակները մինչեւ այսօր եւս կան: Ես տեսա

կիզբն անելով բանական գիտութեան պարապելու, Յունաց {աշխարհը} գնաց, եւ այնտեղ լաւ եւ առաքինի մարդերի ձեռքի տակ

իտը կատարելապէս իր մէջ ընդունելով՝ վերադարձաւ իր {աշխարհը} ։ Եւ որովհետեւ մարդկութեան մէջ սովորական մի բա

արապել եւ հանգստանալ։ Այս պատճառով գնացի Սիւնեաց {աշխարհը} եւ երկու տարի կեցայ, ձմեռները մի քարանձաւում, գ

նգչելու եւ աղօթքի պարապելու համար, գնացի Սիւնեաց {աշխարհը} եւ երկու տարի կեցայ, ձմեռները Մովսիսի մօտ Անձուկ

ների մօտ, եւ հաշտութիւնից յետոյ գնացել է Սիւնեաց {աշխարհը}, ուր մնացել է միայն երկու տարի։ Փարպեցին գնացել

4-ին Վահանը հաշտուեցաւ, եւ Փարպեցին գնաց Սիւնեաց {աշխարհը} ։ Երկու տարի այդտեղ մնալուց յետոյ վերադարձաւ Այրա

, բացի չար եւ տղայական անմտութենից: Տե՛ս ամբողջ {աշխարհը}, քննիր նոցա լեզուախօսութեան ձեւ ու ոճը եւ վերահա

ծելու բան կայ, այնպէս խնջոյք կարելի է առնել, որ {աշխարհը} զարմանայ: Շամպայն ասածդ հեղեղի պէս կը թափեմ, կը

նից: Այո՛, պատմութեան ասպարէզը է միմիայն իրական {աշխարհը}, բայց բանաստեղծութիւնը չէ կարող դորանով բաւականա

հուրդներով: Պ. Յովնաթանեանցի տեսութեամբ, բոլոր {աշխարհը} շարժող եւ կառավարող ուժը եւ զօրութիւնը էր արծաթը

եռեւս զարմանում են, թէ ինչպէ՛ս Աստուած ստեղծել է {աշխարհը} առանց մի օգտի ակնկալութեան, եւ թէ ինչպէ՛ս ամենայ

ունու՞մ ես, - խօսքը յառաջ տարաւ Շահումեանցը, - թէ {աշխարհը} ենթարկուած է մի բնութեան օրէնքի տակ, եւ այնպիսի

աչել եւ քննել ինքը իւր անձը, ուրիշները եւ ամբողջ {աշխարհը}: Մարդը հոգի ունի, ինչպէս ասացիր, բանականութիւն

որ չէր Թիւթիւնճի-օղլուն, նա այնպէս մարդ չէր, եւ {աշխարհը} կը վկայէր, որ նա կեղտոտ բաներ չէր սիրում: -

նզգամ կին մարդերից մինն էր, որ համարում էին, թէ {աշխարհը} պարտական է շարժուիլ նոցա չնչին եւ խելացնոր կամքով

ն եւս չէր տիկինի կողմից, մանաւանդ սորա կողմից որ {աշխարհը} տանէին, հոգս չունէր, եւ այդպիսի անհոգ լինելը,

աշխարհի մէջ։ Կրօնն էր այդ գաղափարական եւ աննիւթ {աշխարհը} ՝ այնքան անհրաժեշտ հոգու համար, որքան երկրի նիւթ

ւոր Սուրբ Լիգան, որ քսան տարի չարչարեց Ֆրանսիայի {աշխարհը} ։ Ինչպէս Մեզերիէ ասում է, Յիսուսեանք էին նորա քա

դուրս չ'գնան, կամ միւս անգամ ոտք կոխեն Ֆրանսիայի {աշխարհը}, պիտոյ է պաժուին իբրեւ թագաւորի հրամանի յայտնի հ

զօր Կլեմենտ XIII-ին, կառավարում էր բոլոր պապական {աշխարհը}, պատասխանեց. " Sint ut sunt non sint " (այսինք

րելով նորան, իրաւունք է ստանում, որ լուսաւորեալ {աշխարհը} պատուէ իւրեան, որովհետեւ չէր կամեցել իւր մէջ պահ

կու երեք հազար տարեկան փոշին եւ էլ հանեցիր կեանքի {աշխարհը}, ուրեմն պատշաճապէս ներգործել տուր ինձ, ապա թէ ո

ը բերում է մարդու երեւակայութեան առջեւ ամբողջ հայ {աշխարհը}, որի վրայից արդէ՛ն գլորուել են շատ դարեր:

սիրածին հասնել։ Աստուած բարի ճամփայ տայ։ Ամբողջ {աշխարհը} չէ կարող իր ամեն բանը ուրանալ եւ նորա սիրականի ետ

խոտ, մի բուռը հող դնում ես մէջտեղը ու ետքը բոլոր {աշխարհը} ծածկում ես ջրհեղեղով, էլ խե՞լք է այնուհետեւ պահա

, որին թէեւ ենթակայ է նա, բայց չգիտէ։ Իմացական {աշխարհը} փակ է նորա դիմաց։ Ահա այն սոսկալի վատաբաղդութիւն

Նա չի ուզում երբեք լսել, Որ այս {աշխարհըս} երկու Ունի դռներ. պէտք եղածին Մտնելու

իներով ծածկված գրականություններին, որոնք եղած են {աշխարհի} երեսին կամ թե կան այժմուս: Հայկական լեզուն ե

կին հասանել, որ է երիտասարդություն: Եղած են {աշխարհի} երեսին լեզուներ, որոնք հազիվ թե մանկության հասակ

ւ երկչոտութենով կնիկմարդու նման գործ կատարելուց: {Աշխարհի} լուսավորությունը ծայրն է դասած, եւ մի՞թե մենք այ

ն պատմելու, որ կարողանային դոքա երեւել մարդկեղեն {աշխարհի} մեջ։ Նազարյանցի հանդեսի Բ հատորը ավարտված է,

էին հասարակությունը: Եթե ես բանտարկված չլինեի, {աշխարհի} եւ ոչ մի բարիքի համար էժան չէի նստեցնիլ պ. Պատկա

նդով եւ հանճարով շատ ավելի բարձր են կանգնած անտիկ {աշխարհի} բովանդակ քաղաքակրթությունից: Այդ ժողովրդի գոյութ

նրա որոշ ընդունակությունները: Հրեաները քրիստոնյա {աշխարհի} նկատմամբ եւ վերջինս հրեաների նկատմամբ ներկայումս

ություն, միայն թե Շլոսսերն ուղարկեցեք ինձ ո՛չ թե {աշխարհի} ստեղծագործությունից, այլ հռոմեական պատմությունից

այժմեան Հայոց ազգի դրութիւնը հրատարակեմ բովանդակ {աշխարհի} մէջ Հայերէն, Ռուսերէն, Գերմաներէն, Ֆրանսիարէն

րտութիւնը աւելի մեծ յարգ ունի իմ աչքումը, քան թէ {աշխարհի} բոլոր թանգագին գոհարները եւ հարստութիւնքը: Ա

ել մի գործի սրբութիւն: - Դու կարծում ես, թէ {աշխարհի} երեսին հարստականքը արդարութեա՞մբ ճարել են իւրեանց

յականութեամբը եւ ճշմարտութեամբը երբէք ճարելու չէք {աշխարհի} երեսին մի երեւելի արծաթագլուխ: - Եթէ չճարենք

եւ հոգւով չափ ուրախ, որ ձեր կոչումը եւ դրութիւնը {աշխարհի} երեսին խափան չէ ձեզ մի ազգային եւ բարի գործի մասն

ը, հարկադրում են նորան աւելի մեծ ասպարէզ կատարել {աշխարհի} երեսին, հայկական լուսաւորութեան մէջ, քան թէ բնո

ութեանը, բայց ինչ պիտոյ է առնել. այդ նոր բան չէ {աշխարհի} երեսին, եւ մտածող մարդիկ վաղուց ահա փորձով իմացա

ց մեք այս փոքրից եւս տեսանում ենք ահա, որ բնական {աշխարհի} օրէնքը թոյլ է տալիս անհատի մէջ յեղափոխութիւն, թէ

ց կը տաս. նա միեւնոյն է իւրեան շրջապատող արտաքին {աշխարհի} եւ ընկերութեան ձեռքում, ինչպէս կաւը բրուտի ձեռքո

որ ասէիր, թէ ահա ամենայն ինչ վերջացած էր նորա եւ {աշխարհի} մէջ, թէ մի սատակիչ շանթ կարող էր իսկոյն չքացնել

եւ ահա քունս տարաւ: Տեսանում եմ երազիս մէջ, որ {աշխարհի} ժամանակը յետ է գնացել քանի հազար տարիներով։ Թւու

ւդօրսկի, Օբդօրսկի, Կօնդիսկի եւ բոլոր Հիւսիսային {աշխարհի} Հրամայող եւ Թագուհի Իբերական, Կարթալինեան եւ Վրա

, Կարթալինեան եւ Վրացի Թագաւորների եւ Կաբարդինեան {աշխարհի} վերայ, այլեւ Չերքասեան եւ Լեռնաբնակ Իշխանների եւ

դիսկի, Վիտեպսկի, Մստիսլաւու եւ բոլոր Հիւսիսային {աշխարհի} Հրամայող եւ Թագաւոր Իբերական, Կարթալինեան, Վրաց

որ ստութիւնը, ինչպէս եղած է միշտ եւ կայ այժմուս {աշխարհի} երեսին, պիտոյ է շատ հետեւողներ ունենար, քան թէ

կենդանարար աղբիւրը՝ Յիսուսի Քրիստոսի գոգը: {Աշխարհի} երեսին ճշմարտութեան պաշտօնեայն միշտ հանդիպել է եւ

տունը։ Դա այն մրրիկն է, որ ցրուել է Հայոց ազգը {աշխարհի} չորս կողմը: Այս ախտը մի անբարոյականութիւն է եւ բ

ւմ է առանց ամենայն դաստիարակութեան եւ կրթութեան, {աշխարհի} լուսաւորութենից միանգամայն օտար: Մի այդպիսի զաւա

մ է անդադար շարժողութեան մէջ, որ է նորա կեանքը. {աշխարհի} երեսին երկու բան կայ՝ այո կամ ոչ, յառաջ կամ յետ

սաւորութիւնը, ապա ուրեմն՝ եւ նորա երջանկութիւնը {աշխարհի} երեսին: Բայց... Ափսո՛ս եւ հազար ափսո՛ս, որ

դոցա վարժապետքը, այն ողորմելի եւ թշուառ էակները {աշխարհի} երեսին, արժանի չէին ամենեւին առանց պատրաստութեան

ն են, մի նշանակութիւն ունին որպէս մարդ մարդկեղէն {աշխարհի} մէջ. դորա պատճառը է մեր ազգի անկրթութիւնը եւ լու

ւթեան հետ, ճշմարտութիւնը ստութեան հետ. այսպէս է {աշխարհի} կարգը, այո՛, եւ Նախախնամութեան կամքը, որ ընտրե

. անցեալ տարի ո՞ւր էր, այժմ ուր, Հնդկաստանում՝ {աշխարհի} ծայրումը, ուր նորա ամուսինը ուղարկուած է անգլիակ

նագիր ստանալ Պ. Իսահակեանցից: Ցնծա՛, Շահբէ՛գ, {աշխարհի} ամենայն կողմը ճանապարհդ բաց է, պասպորտ տուողդ պա

ջը, հարկադրում են նորա աւելի մեծ ասպարէզ կատարել {աշխարհի} երեսին հայկական լուսաւորութեան մէջ, քան թէ բնութ

ռողջութեանը, որ անփորձ ծնանի մանուկը: Որովհետեւ {աշխարհի} երեսին ամենայն բան լինում է մեր ցանկութեան հակառա

ցոյց տալ ազգի կեանքի վերայ, մանաւանդ թէ ասիական {աշխարհի} մէջ, ուր կին մարդը, զուրկ լինելով ամենայն իրաւո

հները: Բոլոր արարածք, որոնց վիճակուել էր երեւել {աշխարհի} երեսին, այդ ցուրտ աշխարհի պայմանների տակ գոյանալ

նց վիճակուել էր երեւել աշխարհի երեսին, այդ ցուրտ {աշխարհի} պայմանների տակ գոյանալով, կրում են իւրեանց ճակատ

երի տակ գոյանալով, կրում են իւրեանց ճակատի վերայ {աշխարհի} որպիսութեան կնիքը: Հիւսիսային սառուցեալ օվկիանոս

ւր աշխարհ է, նոյն ինքը՝ արեգակը, տեսանելով այդ {աշխարհի} անհամբոյր բնաւորութիւնը, տեսանելով նորա փոթորիկն

մպերը, յետ է քարշում իւր ոգեւորիչ ճառագայթքը այդ {աշխարհի} վերայից՝ երբեմն երբեմն հետաքրքրութեան համար նայե

որա սկզբին, ասես թէ արեւը մի փոքր փոքրացել է այս {աշխարհի} վերայ. մի փոքր մեղմացած են երեւում կործանական փո

ակ, թէ դորանից ճշմարիտ, դորանից ուղիղ կրօն չկայ {աշխարհի} երեսին: Ո՛րքան վէճ ունեցել եմ կրօնի մասին, ո՛րք

՝ դուք ընդունակ էք մինչեւ ձեր կեանքի վերջը փորձել {աշխարհի} երեսի բոլոր կրօնքը եւ դաւանութիւնքը: Ասել է մի խ

լ է մի խօսքով, թէ ոչինչ սուրբ բան չկայ ձեր համար {աշխարհի} երեսին, այլ ամենայն ինչ խաղալիկ է ձեր հզօր ձեռքո

, արժանի է դատապարտութեան: Դուք՝ որպէս իշխան մի {աշխարհի}, ուր ամենայն բան խառնիխուռն, անկարգ եւ անկանոն

արգեցիր ինձ, բայց ես քո դատաստանը կը յանձնեմ այն {աշխարհի} կառավարութեանը, որին հպատակ ես դու: - Միայն

լինիմ ձեզանից, եթէ առիթ տաք ինձ գործ ունենալ իմ {աշխարհի} կառավարութեան հետ, որ, անտարակոյս, բիւր անգամ

ր հետ որպէս մի բռնակալի հետ, որ, տիրապետելով մի {աշխարհի}, խռովում էր դրացի ազգերի խաղաղութիւնը: Նա ո՛չ ե

ի թուլութեամբ եւ ոչնչութեամբ: Ո՞չ ապաքէն մեր {աշխարհի} կառավարութեան մէջ գտանուած մեծամեծքը, որ գուցէ մ

համազօր է կրակի եւ սուրի: Այո՛, ձեր անունը այդ {աշխարհի} մէջ կը դառնայ մի անարգութեան ցուցակ, եւ եթէ կամե

օշակը: Որ այս րոպէիս բեւեռից մինչեւ բեւեռ ցրուած {աշխարհի} երեսին գտանւում է խղճալի վիճակի մէջ, գերի եւ ստր

ուղարկում եմ այս նամակը քեզ հասուցանելու համար, {աշխարհի} մոռացուած ծայրից ` մի խուլ տեղից, ինչպէս է Բեդու

րից, եւ թէ նորա գործերը արժանացած են լուսաւորեալ {աշխարհի} համակրութեանը, բայց Լամարթինի գործերը առաջին հար

ինչ վարձ չառնում, այլեւ պարտակա՞ն մնամ, այս ո՛ր {աշխարհի} կամ ինչ կրօնից թոյլ տրուած գործ է, - հարցանում է

վրդի մէջ, ամուսինի եւ ընտանիքի տէր, վայելում են {աշխարհի} վայելչութիւնը: Աբեղան, տեսանելով, որ քահան

ութիւն է ձգել միշտ իմ սրտի վերայ մտածութիւնը, թէ {աշխարհի} երեսին գտանուած ամենայն ազգի մէջ հասարակ ժողովուր

կադրւում ենք այսքան միայն ասել, որ հին բարոյական {աշխարհի} եւ հին խելքերի դրութիւնքը չէին կարող այլ հետեւանք

ողքը եւ ուսումնականքը պարտական են լուծանել։ Չկայ {աշխարհի} երեսին մի այնպիսի բան, որ ահարկու լիներ խաւարից

որ յղանում է ազգի գալոց սերունդը։ Ինչպէս բնական {աշխարհի} մէջ ծնածը պահում է իւր ծնողի տիպը եւ բնական որակո

ռացել է աւելի լաւը որոնելու գաղափարը: Ներկայումս {աշխարհի} լուսաւորութիւնը օրէ օր թուլացնում է ստրուկ ազգերի

նոր շնորհը կը լինի մեր վերայ, եթէ այսուհետեւ գէթ {աշխարհի} լուսաւորութիւնը, մի փոքր ազդեցութիւն գործելով,

այոց կրակապաշտութեան, ապացուցանում է լուսաւորեալ {աշխարհի} առաջեւ, որ բնաւ իսկ գաղափար չունի, թէ ի՛նչ ասել

նակութիւն: Այս տեսակ աղքատութիւն, որ ուրիշ {աշխարհի} մէջ թերեւս այնքան զարմանալի չէ, բաների վերայ վեր

ից զարկելու հող չունի: Լոնդոնի՝ այն հսկայ քաղաք- {աշխարհի} հողը, եօթն ազնուական տան սեպհականութիւն է, որոն

ել, որ եթէ մեր հայեացքով, միայն մարդ ու հաց կայ {աշխարհի} երեսին, եթէ մեք մի կտոր հողի վերայ քարոզում ենք

յն մարդու բնական անունով. մինչեւ այժմ մարդը չկայ {աշխարհի} երեսին, մինչեւ այժմ ազգեր կան: - Խայտառակ

Ուրեմն, կառավարութիւն ասելով, պիտի իմանալ որեւէ {աշխարհի} պաշտօնեա՞յքը կամ նոցա գահերէ՞ցը: - Ճի՜շդ:

, հակառակ իւր Վարդապետի հրամանին, բռնացել է այս {աշխարհի} վերաբերեալ հողի վերայ, որ պատկանում է Իտալիային

ջարկութեանց քամակից հասնում են նորան, թողուլ այս {աշխարհի} թագաւորութիւնը, նա չէ յօժարում եւ հիւանդանալով՝

, փո՛քր է այս, աղքատ ասած բանը բնաւ չպիտի լինէր {աշխարհի} վերայ: Բայց աւա՜ղ, հարստութիւնը ոչ թէ չէ յարատե

րոնի դուռի մօտ ցած է դնում դէմքից այն դիմակը, որ {աշխարհի} սուտ դասակարգութիւնքը դրել են նորա երեսի վերայ.

ունչ առնուլ, նախախնամութեան ձեռքը քաղցրացնում էր {աշխարհի} մի հեռաւոր մաuնում - Հնդկաստանի մէջ - բարեպաշտ հա

ն քաղաքին: Հայերի կեանքը, նոցայ դրութիւնը {աշխարհի} երեսին, արդէն մի մեծ շարժառիթ է այսպիսի անձնազոհ

թշուառութեան լուրը կսկծեցուցել էր շատ ազնիւ սրտեր {աշխարհի} ամենայն մաuներում գտնուած հայերի մէջ, եւ ահա երե

Հօրն մերոյ Սրբոյն Գրիգորի լուսաւորչին Հայաստանեաց {աշխարհի}, մկրտեալ եւ հաւատացեալ ՚ի Քրիստոս, իմ կաման եւ

մրի պահէր զազգն, ցիր ու ցան գնաց ի չորս կողմունս {աշխարհի} ի մշտնջենական վիշտ եւ ցաւ զգայուն սրտից եւ ՚ի չար

որ հիմնի ՚ի թուաբերութիւն եօթանասնից, ի սեղծմանէ {աշխարհի} մինչ ցարդ են ամք 7368. զի ծնունդ Քրիստոսի դիպաւ

ել յինքն հայ մանկտին, զժամանակէ ստեղծագործութեան {աշխարհի}. մինչ վարդապետարանն քրիստոնէութեան ինքնին դեդեւի

աց, Ականատես ես վկայ գտանէի տխրազգեաց։ Երբ {աշխարհի} կարճեցաւ գութ առ խնամս Օծելոյն Մատանց նորա գ

: Խոր գիշերը լռութիւնով ` ծածկեց կէսը {աշխարհի}, Էլ չի երգում սոխակն ուրախ, լսի՛ր վայերը

ց: Ես նստած եմ դարձեալ նոյն տեղ նկատում եմ {աշխարհի} Մեքենական գործողութիւն. Գիշերավարն կը փայլ

սիրտը չէ՞ նեղւում մնալ այն տեղ անընկեր, Երբ {աշխարհի} երեսին այս բանը անհնար էր... Միայն բուն է

պատանք - Դա օրէնք է բնութեան։ Այն, որ {աշխարհի} երեսին Անտուն, անտէր ու մերկ էր, Հաւա

ստ հեղինակ. Մեզ խաղալիք շինեցիր, Ողջ {աշխարհի} խայտառակ: Լաց ես լինում, հառաչում,

անց նորան, Մինչ լոկ սուտի շնորհքով Այս {աշխարհի} բարութեան Մի մասը վայելելով, Կարելի էր

ից յետոյ եկաւ գիտութիւն, Իւր ծանր հայեացքով {աշխարհի} վերայ, Ամեն բան ընկաւ մտածութեան տակ,

Ես այն ժամանակ անհոգ ու ազատ Կարծում էի ինձ {աշխարհի} իշխան: Գերութեան շղթան ինձ զգալի չէր

Սահակի հետ միասին, Աշխա՜րհ ծնան, լո՛յս {աշխարհի}. Մա՛հ, մի՛ մօտեցիր սուրբին:

մ է մի կաթ. Ընդհանուրի չափից է կախ Ողջ {աշխարհի} գործերը. Մի մարդ ազնիւ եւ կամ խարդախ

աբերութիւն ունին դաւանաբանական խնդիրների: Ո՞ր {աշխարհի} մէջ տեսուած է, որ եկեղեցականը, քաղաքական կամ քր

ուցած աւանդութիւն չէր կարող արգելք լինել մեզ: {Աշխարհի} պատահական կոչումները եւ պատուանունները չեն կարող

յ արդիւնքն է, որ հայոց ազգը ապրում է մինչեւ այժմ {աշխարհի} երեսին: Եթէ կան մի տեսակ մարդիկ, որ ընդունու

էն... Եթէ հայոց ազգը իւր կրօնը պահելով մնաց {աշխարհի} երեսին, այդ մասին շնորհակալութիւն մահմեդականութե

, որ ինքն ըստ ինքեան առաջնորդ էր միմիայն արտաքին {աշխարհի} տպաւորութեններին, սրտի եւ հոգու մէջ մտանելու։ Ե

ովուրդը սիրում է, որի մէջ գրուած են ամենայն տարի {աշխարհի} երեսին պատահելու գործերը, արեգակի եւ լուսնի խաւա

ութեան, ընդունի նորան սիրով սեղանով։ Բնական {աշխարհի} մէջ ոչինչ բան չկայ, ոչինչ բան չէ կատարւում առանց

աւատում, թէ այս փոփոխութիւնը իրագործուած է արդէն {աշխարհի} երեսին։ Ես ամենեւին երկբայութիւն չունիմ այս

ը, որտեղից կարելի լինէր ազատ տեսողութենով նկատել {աշխարհի} իրողութիւնքը եւ նկարագրել այնպէս, ինչպէս որ կայի

զոհելով մարդկութեան անբաւ անդամները։ Ժամանակը, {աշխարհի} լուսաւորութիւնը, ինքեանք կարգել են այժմ Պապական

ն Կարգի պատմութիւնը Հայերի համար եւս կենդանի լինի {աշխարհի} երեսին։ Ես հասած եմ իմ նպատակիս։ 1857 թ.

ուտ ու առողջ հայացքներ ստանան կյանքի եւ շրջապատող {աշխարհի} մասին: " Ուսումնականք, եթե մի քանի այդպիսի

, այլ պիտո է մի տխուր եւ արհամարհելի խաղալիք լինի {աշխարհի} հանգամանքների ձեռքումը"։ Թույլ տվեք այժմ,

մարտապէս ասելով, շատ անգամ յայտնւում է մարդկեղէն {աշխարհի} մէջ պարկեշտ կերպարանքով եւ այս պատճառով եւս չէ ըն

մտածել, թէ ինքը եւս լուսաւոր ազգերի կարգումն էր {աշխարհի} երեսին, կամ թէ նորա գոյութիւնը մի խորհուրդ ունէր

կանում էին արդէն ուսումնական հանդէսին, այսինքն՝ {աշխարհի} կազմածի, երկրի բերքերի, շնչական, տնկական եւ հա

ան ազատութիւնը, որովհետեւ ենթարկւում է շրջապատող {աշխարհի} եւ ժամանակի ազդեցութեան եւ զուգակշռւում է: Գ

հեստակիցքը հիանան քու խոր գիտութեան վրայ. բնական {աշխարհի} մէջ, բնութեան որդոց մէջ դու տեղ չունի՜ս, կարցա՞

, եթէ ուսանենք այն ժամանակի պէտքերը եւ շրջապատող {աշխարհի} հասկացողութեանը գումարը, այն ժամանակ միայն կարող

ւրեմն եւ զգում է երբ երես առ երես քսւում է իրական {աշխարհի} հետ, նա դատապարտել է եւ պիտի դատապարտէ: Չնայելո

է հերիք են շատ անգամ դարաւոր յոյսեր ոչնչացնելու, {աշխարհի} զուգակշիռը խանգարելու համար եւ այդ մի ժամը կամ րո

ացած սիրտը ի գութ շարժէլ, որ խնայէր բովանդակ հին {աշխարհի} մայրաքաղաքին: Մոռանում էի ասել, թէ Լանկթամուրը

պատմեմ: Այս բոլորը դու կարող ես լիովին ընթեռնուլ {աշխարհի} պատմութեան մէջ: Այժմ ես մի նոր անցք պատմեմ, որ

եւ թո՛ղ դոցայ գործերը դատէ անաչառ պատմագրութիւնը {աշխարհի}: Բայց ես շատ եմ զարմանում նախկին վերակացուի պարզ

որամուխ քննութեան հետեւանքն է, որ այսօր ընթերցող {աշխարհի} առաջեւ բացայայտուեցաւ, թէ Քրիստոսի արդիւնքը չուր

ւնը ամենափառաւոր եւ անսայթաք կերպով կառավարւում է {աշխարհի} ստեղծագործութենից առաջ: Երբ Ձեր յօդուածը,

ած կեանքիս որպիսութիւնը գիտէ վերը յիշուած Սիւնեաց {աշխարհի} եպիսկոպոսը։ Եւ դու, փնտռելով ինձ եւ գտնելով Սիւ

արեգօտ հագնողները ազատուած են Քրիստոսով։ Իսկ ինձ {աշխարհի} ծառայութիւնից պարեգօտով որոշող եւ ազատութեան պատճ

մտաւ"։ Դեռ երկո՛ւ մարդ միայն ծնուել էին Ադամից {աշխարհի} երեսին՝ Կայէ՛ն եւ Աբէլ, նախանձ ձգող դեւը տիեզեր

որդեծնութեան համար սրբութեամբ ամուսնանալով, այս {աշխարհի} երկրորդ հայրը դարձաւ։ Այսպէս եւ մարգարէների մէջ

աւղոսից՝ ա՛յն մարդուց, որով Քրիստոսը խօսում էր {աշխարհի} հետ, որ Փրկչի չարչարանքների մնացո՛րդը իր նեղութե

խմիչքի եւ ցանկականի համբերութեան մէջ։ Իսկ Հայոց {աշխարհի} աղանդը, որ ասո՛ւմ են, մի հիմնադրի անուն չունի ի

բայութեամբ աշխատում են իրենց անձը արդա՛ր ցոյց տալ {աշխարհի}, բայց այդ խաբեբայութիւնը բնա՛ւ չի ծածկուիլ, եւ

ջ են եւ մէջտեղում, թո՛ղ հարցանուին նոքա, իմ ըստ {աշխարհի} որպէս հայր տուած խրատներիս եւ ըստ հոգու իմ վարդապ

եր ունի, եւ ես կը հանգստացնեմ ձեզ ". եւ Պաւղոսը {աշխարհի} անյայտ դէպքերից անկանգնելի ընկնելու մասին, դեռ չ

էր եւ աչքերս արտասուքի աղբիւր " եւ նստէի լայի մեր {աշխարհի} թշուառութիւնը։ Նոյնպէս ասում էին. " Առաջ գիտ

անչափ անհանգիստ աշխատութեանց եւ գիշեր ցերեկ Հայոց {աշխարհի} լուսաւորութեանը վաստակելու վրայ դրեց։ Ոսկորները

աբերից եւ ոմանք՝ Այլաբերդից ասելով։ Իսկ Սիւնեաց {աշխարհի} Մուշէ եպիսկոպոսի ինչ տեղից լինելը մեզ չէ ասում պա

թիւնը, որ ապացոյց չունեցող ենթադրութիւնը դնում է {աշխարհի} առջեւ, որպէս աներկբայելի իրողութիւն։ Աղճատուած

որ զՀոգւոյն Սրբոյ ասիցէ՝ մի թողցի նմա, մի յայսմ {աշխարհի}, եւ մի 'ի հանդերձելումն " (Մատթ., գլ. ԹԲ, հ

ին, այլ ի գրոց բարբառ կամ ի բարբառ գրոց, ի բարբառ {աշխարհի} կամ յաշխարհիկ բարբառ, որ միանալով (կրճատուել է բա

վերայ... Այսպէս վերջացաւ մեր բարեկամի կեանքը {աշխարհի} երեսին, նորա աշակերտութեան եւ առհասարակ կենդանու

ԲԱՐԵՊԱՇՏ ՔՐԻՍՏՈՆԵԱՅՔ II. Ահա՛ մարդուս կեանքը {աշխարհի} երեսին. երեկ խօսուն, շարժուն եւ զգայուն էակ, ա

սփոփել եւ մխիթարել սիրտը այն մօր, որ կապւում էր {աշխարհի} հետ միմիայն իւր որդու կենդանութեամբը։ Բայց դո

ը լինէր քեզ, սիրելի ընթերցող, հասկանալ: Ինչպէս {աշխարհի} երեսի եղած բաների, նոյնպէս եւ դժոխքի մասին խօսել

է իւր պաշտօնական հանդէսը, ինչպէս կատարում են այդ {աշխարհի} երեսին: Մեր պատմութիւնը սկսւում է այն ժաման

կ, երեւելի վարդապետ եւ վիրաբոյժ Հիպոկրատեսը, որ {աշխարհի} երեսին հազարաւոր մարդ սպանեց իւր բժշկական պատուէր

անձնիր այդ պաշտօնը. նորանից արժանաւորը չկայ. նա {աշխարհի} երեսին անցաւոր բռնակալի հաճոյանալու համար չխնայեց

որպիսի եւ իցէ շարադրութիւն, իսկոյն անյայտանում է {աշխարհի} երեսից այդ գրքի պատիւը եւ նորա հեղինակի անունը.

հազար գոթիական սիւներ, որ այժմ շատ գործածական է {աշխարհի} երեսին, կապել յունական եռանկիւնի կամար, առանց ս

տաղի ծակը փակելու համար: Մի անապատական, որ {աշխարհի} փորձութիւններից ազատուելու համար դժոխք էր գնացել

անան, - յետո՞յ: - Յետոյ, Ձեր մռայլութիւն, {աշխարհի} երեսին մի անանուն ազգ բնակւում է մի մեծ ճախինի մօ

եւս ունի.... երեւի թէ դժոխքումը եւս, ինչպէս {աշխարհի} երեսին, փոքր էր օրինաւոր եւ հիմնաւոր բաների յարգ

նց մեր որոգայթների մէջ, ինձ ենթադրեալ օրագիրները {աշխարհի} երեսին բաժանեցի ես զանազան կարգերի եւ իւրաքանչիւր

ւթեան աստիճանի հասուցել եմ ես դժոխքի իշխանութիւնը {աշխարհի} վերայ՝ օրագիրների միջնորդութեամբ, խնդրեմ հրամայ

րագոյն Բրամինը. որ շատ տարիներով ահա ծառայում էր {աշխարհի} երեսին դժոխքի օգտի համար, վախճանել է: Սատանայի

եզօծեցին նորա կոտոշները, յետոյ արձակեցին դարձեալ {աշխարհի} երեսը ` սերմանել անդադար մարդկային ազգի երկու ցեղ

րեւեցան մանկլաւիկները. բայց դժոխքի մանկլաւիկները {աշխարհի} երեսի մանկլաւիկների նման չեն, սոքա ծերունի, նիհ

ջից այնպիսի մի նզովեալ պիտոյ է դուրս գայ, որ իւր {աշխարհի} երեսին արած չարութիւններովը գերազանցելով տէր սատա

եւ փառամոլութեան կողմից, շատ նշանաւոր է դա. կան {աշխարհի} երեսին ծերունիք, որ գիտեն թէ ինչպէս պատրաստ էր դ

երի փոխանակ, որ չարչարուեցար դժոխքի փառքին համար {աշխարհի} երեսին: Այն դեւերը, որ կանգնած են կատարելու

սպէս խօսեց. - Պարոն, դու գիտե՞ս, որ մարդը {աշխարհի} միւս բոլոր արարածներից գերազանց է: - Գիտեմ,

ա, որ ես շատ լաւ ճանաչում եմ իմ արժանաւորութիւնը {աշխարհի} արարածների մէջ: Մի անշունչ էակ, մի տակառ, որ փ

ատա՛ ինձ, անասունի կեանքը մեր կեանքից շատ վատ չէ {աշխարհի} երեսին: - Դու եւս ճշմարիտ ես խօսում: -

... - Ապա, պ. Մարկոս, այսպիսի բաներ կան {աշխարհի} երեսին: - Բայց ասացէք խնդրեմ, - շարունակեց

այնպիսի մարդու համար, որ այսօր էգուց դառնալու էր {աշխարհի} հարստութեան տէր: - Ես տեսանում եմ, որ դու մ

րդ, որի պատահական դրութիւնը նախանձելի մի բան չէր {աշխարհի} երեսին: - Գնանք, գնանք, - պատասխանեց կոմսը

այն երեւոյթքը, որ մարմին առան ու երեւեցան իրական {աշխարհի} մէջ այս եւ այն կերպարանքով, բայց բանաստեղծութիւն

վերին աստիճանի ողորմելի մարդ։ Գլխին դրել է, թէ {աշխարհի} երեսին կար մի առանձին գիտութիւն - թալիսմանական,

ձանից հարցանէին, թէ ո՛ր բանից մանաւանդ զզւում եմ {աշխարհի} երեսին, ապա պատասխանելու էի, թէ մի երեսից, որ

ւ վերջապէս ամուսինս: Ստո՛յգ է, որ ասում են, թէ {աշխարհի} երեսին ամենայն լաւութիւն վճարւում է ապերախտութեամ

- Իսկ ձեր համար՝ բացի մանէթներից, այլ բան չկայ {աշխարհի} երեսին: - Միթէ՞ դուք առանց օգտի կատարում էք

է... ես այժմուս կամէի միայն վկայութեններով եւ {աշխարհի} երեսին կատարուած փորձերով ապացուցանել ձեզ, թէ մի

աստատ պահէ, որ ազգը սիրելով, կառքերով ման գայ, {աշխարհի} վայելչութեններով թմրի, արբենայ. մեզ Հայերիս պար

րողութիւն ունէր արծաթի կողմից, այլեւ ճաշակ ունէր {աշխարհի} բաների մէջ: Սա մի օր եկեղեցու մէջ պատահմամբ խօսա

եան օրէնքի տակ, եւ այնպիսի օրէնքի, որ ոչինչ բան {աշխարհի} երեսին չէր կարող ընդդիմանալ նորան, եւ թէ աշխարհի

աշխարհի երեսին չէր կարող ընդդիմանալ նորան, եւ թէ {աշխարհի} ամենայն նիւթական փոփոխութիւնքը կատարւում էին այդ

ը, յաւելացնելով այս հարցմունքը: - Դու տեսե՞լ ես {աշխարհի} բոլոր արարածների մէջ մի էակ, որ յաւիտեանս յաւիտե

ցը: - Ես գիտեմ, - ասաց Թիւթիւնճի-օղլուն, - որ {աշխարհի} երեսին յաւիտենական բան չկայ, ամենայն ինչ աւերւու

նակը եւ խոստովանում եմ, որ բան չքացնել չէ կարելի {աշխարհի} երեսին, - վեր առեց Թիւթիւնճի-օղլուն, րոպէաչափ լռ

հարկադրեցիր, որ ապացուցանեմ քեզ, թէ, մահ չկայ {աշխարհի} երեսին: - Ինչպէս թէ մահ չկայ, - կանչեց Թիւթիւ

այսպիսի գեղեցիկ բաների վերայ, բայց ի՞նչ առնես, {աշխարհի} սուտ եւ անիրաւ կարգը մեր երկուքի մէջ այնպիսի մեծ

ան լուր էր այն փողոցի պառաւների բերանումը, որոնք {աշխարհի} երեսին երկու բան գիտեն, աղեկատ մանել եւ ուրիշի ա

սէրը անչափ է քո վերայ. գիտե՛ս, որ եթէ իմ հոգին {աշխարհի} երեսին ունի մի թանկագին, կամ առաւել լաւ ասել անգ

նով երգելով. Հասիք, հասիք, քուրիկներ. Մեզ {աշխարհի} չորս կողմից. Անտառներից, ձորերից, Խոր ծովերի տ

ք մեր օրինակին: Հասիք, հասիք, քուրիկներ, Մեզ {աշխարհի} չորս կողմից. Անտառներից, ձորերից, Խոր ծովերի տ

կ՚երթայ յաջող: Հասիք, հասիք, քուրիկներ, Մեզ {աշխարհի} չորս կողմից, Անտառներից, ձորերից: Խոր ծովերի տ

աստիճանի անզգամ, ասում եմ այն պատճառով, որ եթէ {աշխարհի} երեսին լինէր մի այնպիսի կառավարութիւն, որ աստիճա

լու ամբիոնը: Փառք Աստուծոյ, որ այդպիսի բան չկար {աշխարհի} երեսին եւ Վարդ-խաթունը հերիքացած էր Անզգամ պատուա

են անցել նորանից յետոյ, երբ մեր ցեղապետը ապրել է {աշխարհի} երեսին Ղրիմի Թաթարի իշխանի իշխանութեան ժամանակին

արու ժառանգը, որով պիտի ջնջուի մեր ցեղի յիշատակը {աշխարհի} երեսից. իսկ թէ կամենալով փրկուիլ այս պատիժներից

էր թւում, որովհետեւ անմեղ էր նորա կուսական սիրտը {աշխարհի} չնչին եւ անմարդի կեղտերից, նա երջանկութիւնը համա

Մանուշակը ոչինչ չունէր, բայց թէ նորանն էին եղած {աշխարհի} բոլոր հարստութիւնը, նա բոլորը միասին պատրաստ էր

նչ գաղափար չունէր, ոչինչ բանի տեղեկութիւն չունէր {աշխարհի} երեսին, եւ սկզբից ահա, մի սիրելու սիրտ չունենալ

ն մնացորդը։ Ազգի մի մասը, մնալով իւր հայրենական {աշխարհի} մէջ, մեռանում է իւր տների փլատակների եւ թշնամու

ւ ցիր է լինում դէպի երկրի չորս կողմերը՝ որոնելով {աշխարհի} վերայ մի տեղ, ուր կարո՛ղ է դնել իւր գլուխը, ուր

ատարել. եւ ինչպէս ծառը, այնպէս եւ պտուղքը։ {Աշխարհի} երեսին մի մարդու մտադրութիւն, պատահելով տեսակ տե

ն եւ դուրս երեւէին այնպէս, ինչպէս որ տեսուեցան։ {Աշխարհի} կարգը այդպէս է, այսինքն՝ բանական կարգ է. միայն

Մխիթարը աւարտեց ու կնքեց իւր բազմաշխատ կեանքը {աշխարհի} վերայ ապրիլի 16-ին՝ 1749 թուակ., 74 տարօք։ Նո

եան, երեւում է նորանից, որ մարդը չէ կարող ապրել {աշխարհի} երեսին առանց կրօնի։ Որքան ժամանակ մարդը կայ աշխա

արհի երեսին առանց կրօնի։ Որքան ժամանակ մարդը կայ {աշխարհի} վերայ, նոյնքան ժամանակ է, որ եւ կրօնը կայ։ Այս

եւ ցաւի դարմանը, եթէ ոչ մի գաղափարական եւ աննիւթ {աշխարհի} մէջ։ Կրօնն էր այդ գաղափարական եւ աննիւթ աշխարհը

մարդու հոգու մէջ, երբ սա առաջին անգամ երեւել էր {աշխարհի} երեսին։ Այնուհետեւ բնական ազդեցութեամբ հետեւելով

նականութիւնը։ Փիլիսոփայաբար նայելով՝ կրօնը {աշխարհի} երեսին բաժանւում է երկու մեծ ճիւղ՝ ստրկական կամ

է եւ ո՛չ մի քանի մասնաւորի, որովհետեւ մարդկեղէն {աշխարհի} մէջ չկայ օրէնք եւ կանոն՝ առանց բացառութեան։ Գիտ

մ էին իւրեանց անձը անմիջական երեսփոխան Աստուծոյ, {աշխարհի} վերայ, եւ այն՝ անսխալելի եւ անմեղանչական երեսփո

գորը, մէջբերելով իւր ծայրագոյն իշխանութիւնը նոցա {աշխարհի} վերայ, տարեկան հարկ պահանջեց հարիւր մարկա արծաթի

նէութեան պաշտպան ձեւանալը չէր մի դիմակ՝ պահպանող {աշխարհի} հանգամանքներից, եւրոպացի թագաւորների, այո՛, եւ

ան մտքով. ընդհանրապէս չէ կարելի ասել, որովհետեւ {աշխարհի} հանգամանքները երբեմն շատ բաներ ստիպում են կատարել

ութիւնը, իւր մէջ կենտրոնացնելով ամենայն իրաւունք {աշխարհի} երեսին, որ ցած էր միայն Աստուծոյ իրաւունքից, եր

ան անդամներից։ Այս մի անժխտելի օրէնք է մարդկեղէն {աշխարհի} մէջ, որի միլիոնաւոր ապացոյցը ամենայն մարդ տեսանո

, ունի իւր սեպհական հայեացքը ամենայն բանի վերայ։ {Աշխարհի} ընդհանուր լուսաւորութիւնը նորա համար չէ, եթէ լաւ

մի ճշմարտութեան լոյս պապական անմխիթար եւ մռայլոտ {աշխարհի} սահմաններում։ Ճշմարտութեան եւ լուսաւորութեան շատ

անի մէջ էր Եւրոպացոց լուսաւորութիւնը, մինչեւ այդ {աշխարհի} ամենայն տեսակ գիտութիւնքը փակուած էին վանական եւ

ութեան եւ յափշտակեն յաղթութեան ձիթենին։ Այսպէս է {աշխարհի} կարգը, այո՛, եւ նախախնամութեան կամքը, որպէսզի

որ Յիսուսեանքը, յայտնի են եւրոպական դպրութեան եւ {աշխարհի} մէջ որպէս լեզուագէտք եւ որպէս խորամանկ քաղաքագէտք

լոյսը, որ ծագում էր պապական հորիզոնից, նայելով {աշխարհի} երեսին կատարուած ճիշտ բարոյական-քիմիկական փորձերի

հոգի, որ ձգում է գործը որպէս մարմին եւ երեւում է {աշխարհի} երեսին որպէս մի անձնաւորութիւն։ Մեք, քննելով Մխ

րք միայն, այլ եւ Հայ բազմութիւնք սկսեալ 'ի ծագաց {աշխարհի}, ոչ դառնութեամբ սրտի, որպէս յոսոխն նշմարի, այլ

այն, ապա եթէ վրիպեալ գայիր աստ, մինչ 'ի կատարած {աշխարհի} տեւէր այն։ Դոքա իրաւունս ունին այսպէս վարելոյ զի

էր համբարձեալ զաչս նկատել եւ ճանաչել զիրողութիւնս {աշխարհի]}: Զկնի երեքտասաներորդ դարու, խայտաճամուկ կերպար

արաւոր գերեզմանի, զի դորա չի՛ք տեղի ի կենդանեացն {աշխարհի}, եւ յայժմուս ժամանակի՝ որ ամենեւին ա՛յլ է քան զ

առ հասարակ այլ ի սմին հակառակ է գտեալ զմուտ նորոյ {աշխարհի}, ծաղկեցան եւ ծաղկին օր ըստ օրէ լուսաւոր եւ պայծա

ղց սովալլուկ հայկական մանկտւոյ ի նորայն անշքացեալ {աշխարհի}, յառաջ խաղալով անդրէն ի կարգի բանիս: Արմատակ

եւ ընդաբոյս նախահարց Հայկայ բողբոջեալ յԱրարատեան {աշխարհի} ՝ բաժանի յոստանիկ եւ յեզերականս եւ որպէս կշռադատ

՝ որք անցին ի տարածանիլ քրիստոնէութեան ի Հայաստան {աշխարհի} ՝ ի ձեռն սրբոյն Գրիգորի: Գոգցես ամենայն մատենագի

ց, որոց ընդ առաջ ելցուք ի ստորեւ: " Հայաստան {աշխարհի} վերակենցաղեալ նորոգ հոգեւոր ծննդեամբ տանի ի գլուխ

զ յիշատակագիրք ժամանակին: Անիշխանութիւն Հայաստան {աշխարհի} յանուսումնութենէ եւ յանդաստիարակութենէ յառաջացեալ

ափոխութեանց եւ սասանութեանց եղելոց ի Հայաստանեայց {աշխարհի}: Անպտղութիւն եւ առ հասարակ սով ի մատենագրութե

ւթիւնս եւ դատաւոր նստիլ ի վերայ նորա, հանգամանաց {աշխարհի}, եւ ո՛չ իբրեւ ի վեր գերաշխարհիկ իմն էակի. այլ ո

ցք։ Բոլոր Աբեղայական կարգերից, որ երեւել են {աշխարհի} երեսին եւ այժմ համարեա՛ թէ անհետացել են, ո՛չ մին

նից, մի անսովոր արագութենով տարածուեցաւ բովանդակ {աշխարհի} երեսին, ստացաւ անչափ հարստութիւն եւ բոլոր Եւրոպա

թագուցանում էին Փրկչի կրած չարչարանքները եւ նորա {աշխարհի} երեսին ունեցած աղքատ ու ապաշուք կեանքը. սրբացնու

ն հոգին չէր կարելի ջնջել. նա վաղուց ահա՛ մտել էր {աշխարհի} գործերի մէջ։ Պիոս VIIը, որին որսացել էին Յի

րծանուած Կարգի գործերը եւ ուղղութիւնը կենդանի էին {աշխարհի} երեսին։ Պիոս VII, ֆիզիկական կենդանութիւն պարգեւ

ընկան, Սատանայն, որ մինչեւ այժմ կապել էր նորան {աշխարհի} հետ, թողեց յաւիտեան։ Իգնատիոսի առաջին խորհո

մայն ոչնչացուցին այն կապը, որ կապում էր Կսաւիէին {աշխարհի} հետ։ Շուտով Կսաւիէից յետոյ ուրիշ շատ աշակերտներ

լոր ընկերքը երդում կերան հանդէսով, որ հրաժարուին {աշխարհի} ամենայն բարութեններից, եւ նուիրեն իւրեանց անձը Ա

կը չքանար, ինչպէս շատ հոգեւոր Կարգեր երեւել էին {աշխարհի} երեսին եւ յետոյ անհետացել, եթէ կամակորութենով սկ

ծնողաց աղաչանքին ականջ դնելով, կամ գուցէ դեռեւս {աշխարհի} ապագայ փառաւոր յոյսերից հրապուրուելով, մնային այ

միայն մնաց Վենետկում։ Ֆաբեր եւ Կսաւիէ, Պապական {աշխարհի} մայրաքաղաքը հասանելուց յետոյ, ողջից յառաջ գնացին

եաններին պատարագել ամենայն եկեղեցու մէջ, Պապական {աշխարհի} բոլոր քաղաքների մէջ, քարոզել ժողովրդին հրապարակն

Ֆակուլտէտին, որի կարծիքը շատ յարգելի էր Պապական {աշխարհի} մէջ։ Այս խորհրդով Իգնատիոսը դիմեց դէպի Լօտարինգե

շանակում է. " Որի հոգու համար բաւական չէր ամբողջ {աշխարհի} տարածութիւնը, նորա մարմինը պահւում է այս անշուք

քաղաքագէտներից մինն էր։ Ոչինչ հասարակութիւն {աշխարհի} երեսին հաստատուած չէր այսպիսի ապահով հիմքերի վերա

ինչ աբեղայական Կարգ չունեցաւ այնքան առաքելութիւնք {աշխարհի} ամենայն մասներումը, որքան Յիսուսեան Կարգը։ Յիսո

այսրի թեթեւահաւատութենից օգուտ քաղելով՝ կողոպտեն {աշխարհի} հարստութիւնը։ Մատաղահաս Կայսրը լսեց իւր վարժապետ

նը պատասխանեց, թէ Պապը, իբրեւ Քրիստոսի փոխանորդ {աշխարհի} երեսին, հոգեւոր գործերի մէջ չէ կարող սխալուիլ։

ութեան համար, ընտելացնել այն մտքի հետ, թէ չ'կայ {աշխարհի} երեսին առաւել բարձր եւ հզօր իշխանութիւն, քան թէ

աստիճանի կարողութեան. նորա անդամքը տարածուած էին {աշխարհի} ամենայն կողմը, հարստութեանը չափ չկար։ Միմիայն Պ

։ Պ. Պռօշեանցը գիտէ այս, որովհետեւ Արարատեան {աշխարհի} ծնունդ է եւ իր գրուածքի մէջ գլխաւորապէս հետեւում

ի անուշադրութիւնքը մի փոքր էլ հեղինակին շրջապատող {աշխարհի} ազդացքը, եթէ նաեւ ամենայն խստութեամբ դրուին անդա

ւմ մարդկութեան: Որքան մոլորութիւնք, որ կան {աշխարհի} երեսին, այդ բոլորը սկզբնաբար ծագել են կամ բնութի

վրայ, կամ գոնէ բարոյապէս, երբ յիշեցնում է նորան {աշխարհի} երեսին մահ լինիլը: Ո՛հ, եթէ կրօնը ազդէր բարոյակ

անցի ոտանաւորքը մեծ հարազատութիւն ունին Արարատեան {աշխարհի} եւ տեղ-տեղ էլ ամբողջ ազգի ոգու եւ ձեւի հետ: Օրին

ամբ ապացուցանում էր, թէ Նապալէոն առաջինը եղած չէ {աշխարհի} երեսին։ Գեղեցկութիւնը իրաւունք չէ։ Աշխարհիս

ւ, վերացական գեղեցկութեան սիրահարուելով, իրական {աշխարհի} պէտքերը, այո՛, եւ իր մարդկային կոչումը ուրանայ

մէկ կողմից նորա տգեղութիւնը, միւս կողմից " Հայոց {աշխարհի} փափկասուն տիկինների " գեղեցկութիւնը։ Ասենք թէ խե

ութիւնով բեռնաւորելու դիտաւորութիւնից, որովհետեւ {աշխարհի} երեսին ոչինչ այնքան շատ չկայ, որքան մի բնական եր

, հոտոտում է, հետեւաբար եւ ամեն վայրկեան արտաքին {աշխարհի} տպաւորութիւնքը թափւում են նորա զգացողութեան վրայ

աւելորդ էր ասել, որ այս լոյսը լեզուն էր։ Բնական {աշխարհի} լոյսը եւս մի միջնորդ է, որ բնութեան մէջ, նորա ձ

ւսի եւ օդի, մէկ խօսքով՝ նորան շրջապատող արտաքին {աշխարհի} ազդեցութիւնից, քանի որ կորուցել էր այդ ուժերին դ

ի անունով: Նորա " Աւագ եւ Փոքր Մասիս ", " Հայոց {աշխարհիկ} ", " Պլպուլն Աւարայրի " տաղերգութիւնքը ջերմացուց

հարկին պահանջման բնական ընթացեալ կանոնիւք վարեցաւ {աշխարհիկ} զարդիս կոչեցեալ նոր հայախօսութեամբ, թէ եւ հետո զ

ր Հայոցս յամի 1836 ի Մոսկվա զՆոր կտակարան ի լեզու {աշխարհիկ}: Գործ այս արժանի բիւր շնորհակալեաց առ ի մէնջ, զ

յառաջ խաղալով՝ ձեւակերպեցին զմերոց աւուրց բարբառ {աշխարհիկ}, զանազան ըստ տեղեաց եւ աշխարհաց, եւ շատ կամ նու

, բայց նմա պիտի լեզու այլ, նոր եւ կենդանի լեզու {աշխարհիկ}, շինեալ եւ մշակագործեալ հեղինակացն ջանիւք իբրեւ

մար ", զոր հրատարակեաց գերապատիւ Նազարեանց: Եթե {աշխարհիկ} լեզու Հայոց, յարդարեալ եւ մշակեալ ըստ պիտոյից աւ

ութեան, յետ մշտագարուն օդոցն քաղցրութեան Իտալիոյ {աշխարհին}: Յաւուր տօնի ծննդեան եւ մկրտութեան փրկչին մեր

ջացնէին: Բայց ծածկել եւ վարագուրել ճշմարտութիւնը {աշխարհին} հաճոյանալու համար, սատանայի գործ է. հեռի՛ մեզան

Գողգոթայի վերայ, այն ճշմարտութիւնը, որ հաճոյ չէ {աշխարհին}, այն ճշմարտութիւնը, որին ատում են սուտ ազգասէրք

թեան բնաւորութիւնը սահմանելու համար, ըստ որում, {աշխարհին} յայտնի է այսօր, թէ ինչ ասել է աբեղայական դաստիար

մաքուր լինիմ, ինչպէս դու սուրբ ես, Թող ողջ {աշխարհին} երեւիմ քեզ պէս։ ՈւՍԱՆՈՂ ԵՒ ՄԵԾԱՏՈՒՆ

կը մոռանայ բոլոր աշխարհը, Այլ չի պատկանիլ նա այս {աշխարհին}: Գրիչը ձեռին թղթի դաշտումը Կը վազէ արագ, ինչպէ

Խըփէ դրօշակին Մասեաց դաշտերում Հայոց {աշխարհին}, Էլ յետ թող չըգայ Ձըմեռ անըզգայ,

դուածները Մասեաց աղաւնի կամ Ծիածան Կռունկ հայոց {աշխարհին} Արամեանի յայտարարութիւնը Արեւմուտքի մասին Փարիզ

ատ անգամ, պաշտօնական շրջաբերականներով քարոզած էր {աշխարհին}, թէ առանց մեր իշխանութիւնը խոստովանելու, առանց

Կամսարական գիտեն զՍիւնեացն յառաջագրեալ եպիսկոպոսն {աշխարհին} " (եր. 40)։ Պ. Էմինը տէր Մուշէի վերաբերու

այոց կաթողիկո՞ս է հասկանում պ. Էմինը քահանայապետ {աշխարհին} խօսքը, եւ ուզում է ասել, թէ Փարպեցու Սիւնեաց աշ

յն երկրի վերաբերութեամբ աւելցնում է " քահանայապետ {աշխարհին} " խօսքը, որով, յատկացնելով նորան Սիւնեաց երկրին

արական գիտեն. զՍիւնեացն՝ յառաջագրեալ եպիսկոպոսն {աշխարհին} ", որ ասել է՝ Յունաստանից վերադառնելուց յետոյ,

րբառ։ Ոչ մի տեղում չենք տեսնում ի գրոց բառ, ի բառ {աշխարհին}, այլ ի գրոց բարբառ կամ ի բարբառ գրոց, ի բարբառ աշ

Այո՛, եւ գողերը եւ յափշտակողքը կամին հաւատացնել {աշխարհին}, թէ իւրեանց կողմում ունէին ճշմարտութիւնը, բայց

ինձ եւս, ինչպէս Բէգզադէին մատին փաթեթ շինէ եւ {աշխարհին} խայտառակէ: Դնենք, թէ ես չունիմ այնպիսի գործեր,

միայն իւր ամուսնուն, որդուն, մերձաւորին, այլեւ {աշխարհին} կարող է հրամայել... այսպէս ահա Մկրտիչը, հարկա

ահէր Պապի սիրտը, երբ նորա միաբանութեան անդամները {աշխարհին} հրատարակէին, թէ " Պապին համար գրիչը ձեռքը կացած

ձեռքով։ Այս պապը, ասում եմ, հրապարակով յայտնեց {աշխարհին}, թէ ամենայն մարդկային իշխանութիւնք կարգուած են Ա

անք Մխիթարեանց անուանը, Յիսուսեան ապիրատ կարգի, {աշխարհին} յայտնի կանոնադրութիւնը, որ Իգնատիոս Լոյոլայի երե

որմ տգիտութեան՝ բանայ ոսկեղէն մատամբ զմուտ նորոյ {աշխարհին} որոյ կենդանութեան՝ առաջի Հայկական մանկտւոյն: Եւ

է զամենայն գրեանն յունական տառիւք, հրաման տուեալ {աշխարհին} ուսանել զլեզու եւ զգիր Պարսից: Ի թեւ կատաղի փոթ

րունակէ զպատմութիւն Ագաֆանգելոսի, պատմելով զանցս {աշխարհին} Հայոց ի 344 թուականէ մինչեւ ց392 թուականն, իսկ վ

ալ ատելութեան եւ ո՛չ ընդունելութեան ի վերակացուաց {աշխարհին} ՝ առաքէ սուրբն Սահակ զՄեսրոպ եւ զՎարդան զթոռն իւր

ք անագան յոյժ յետ տպագրութեան հասեալ են առ մեզ առ {աշխարհին} հեռաւորութեան, յորում գտանի ուսումնական ազգակիցն

ուածայնութեան առաջեւը, ահա թէ ինչ բան յաղթեց հին {աշխարհին} եւ չէ դադարում ծաղկիլ եւ պտուղ բերել եւ նոր աշխար

ժամանակ Կարգը հարկադրուած կը լինի ցոյց տալ բոլոր {աշխարհին}, թէ ի՞նչ կարող էր առնել"։ " Ես չեմ հասկանում,

ջ ազգ, որ դատապարտելով յանցաւորը ապացուցանում էր {աշխարհին}, թէ ինքը չէ կարող սառն աչքով հանդիսատես լինել այ

մարդկային օրէնքներից, վաղուց արդէն հասկացուցել է {աշխարհին}, թէ մարդիկ հաւասար իրաւունքներով դուրս եկան արար

լալիս եմ)։ Բայց, չնայելով այս բոլոր Արարատեան {աշխարհին} ընդհանրացած սովորութեան վրայ, կան մարդիկ, ինչպէ

թեան հեղինակները, որ գրեթէ բովանդակ քաղաքակրթեալ {աշխարհին} հրովարտակ են տալիս այնպէս կամ այսպէս հագուիլ, իր

աստեր եւ օրինակներ հանդէս հանել, որ աւելի իրական {աշխարհին} պատկանելով, շօշափելի էին նաեւ լոկ գիր կարդալ գիտ

ց բան չէ յառաջացել. դորա մեղաւորը Խորենացին չէ: {Աշխարհիս} երեսին ձայն ասացեալը լսողի համար է. ով ականջ ուն

եան պտուղը. Աստուա՛ծ իմ, ի՛նչ ողբալի մարդիկ կան {աշխարհիս} երեսին: Գ. Մի մարդու առաքինի կամ վատթար լին

ում նա այդ գինին: " Տե՛ս, թէ ո՞րտեղ է հասել {աշխարհիս} բանը. պարտականը ոչ թէ միայն չկամի հատուցանել իւր

չէ, որ ազգը նեղութեան հանդիպի հասկնալու համար: {Աշխարհիս} երեսին մարդ չկայ, որ իւր ապրուստի համար կարօտ չլ

ան իմ, ամենայն որ ինչ կայք գտանիցին ինձ ՚ի վերայ {աշխարհիս}, զայն ամենայն միանգամայն ահա՛ ի կենդանութեանս իմ

ոջն երկնաւոր Պաշտեալ առ նախնիս Յողջոյն {աշխարհիս}. Խնկեմ զանուն քո, Երգեմ զսէր քո

դեռ կատարելիս յետ մահու Քրիստոսի կամ ՚ի կատարածի {աշխարհիս}, զի ա՞յդ ապա մեկնեսցէ մեզ Այվազովսքին զառակսն տա

իմ խելքով՝ Զերէ փողով ամեն բանը կը լըմըննայ {աշխարհիս}, Բայց ուսումով, գիրք կարդալով չի կըշտանալ

" Երթա՛նք, երթա՛նք գերեզման, Այս է յոյսը {աշխարհիս} "։ ԼՍԱՐԱՆ Այն ի՞նչ տուն է, այն ի

ն, ինչ ուղղութենով որ կամենում էին։ Զարմանալի է {աշխարհիս} փոփոխութիւնը, բայց առաւել զարմանալին այս է, որ

ղթութիւնը քանի գնում է ընդարձակում է իւր ասպարէզը {աշխարհիս} հրապարակի մէջ: Ո՛վ պարծանք ճշմարտութեան մի մարդ

վարդապետութիւն, զատուցանելով զնա 'ի ծառայութենէ {աշխարհիս} պարեգօտիւք։ Զկնի յերկար մի դեգերելոյ յուսումն սր

ւկ, եւ զամառն յաղագս տօթոյ տեղւոյն՝ քահանայապետ {աշխարհիս} ՝ տէր Մուշէ, տանէր զիս առ ինքն, ուր եւ լինէր 'ի

. " իսկ որ զատոյցն զիս պարեգօտիւք 'ի ծառայութեան {աշխարհիս} եւ ա՛զատութեան եղեւ մեզ առիթ տէր Աղան քո տեառն քե

, այլ մանաւանդ կորստի: Ինչ ունինք, սիրելի, այս {աշխարհիս} մէջ, ինչ պիտի տանենք այստեղից․ մի չոր հոգի ունին

յց այդ բոլորը զուր է, ողորմած հոգին լաւ է իմացել {աշխարհիս} բանը, եւ մեծ խելք բանեցնելով ճարել է այնքան հարս

դէպի Քրիստոսի ճշմարիտ Աւետարանը։ Զարմանալի բան է {աշխարհիս} փոփոխութիւնը. այն մարդիկը, որոնք նուիրուած էին

կութիւնը։ Մտքի գոյները ցոլացնողքը բառերն են, եւ {աշխարհիս} երեսին ոչ մի լեզուում երկու բառ չկայ մաթեմաթիկաբա

ր ազգի մէջ կամենայ թող լինի, բայց եւ այնպէս չկայ {աշխարհիս} երեսին մի աւանդութիւն, որ առանց ամենայն պատճառի

որ շատ սահմանափակ են այդ տեսակ բառերի թիւը: Չկայ {աշխարհիս} երեսին լեզու, որ օտար խառնուրդ չունենայ, մեր նո

է աշխարհի երեսին։ Գեղեցկութիւնը իրաւունք չէ։ {Աշխարհիս} երեսին ո՛չ դրական գեղեցիկ կայ եւ ո՛չ դրական գեղեց

ուն է նոցա որպիսութեան եւ վիճակի յայտարարը։ Չկայ {աշխարհիս} երեսին ազգ, որ բարբարոս լինելով՝ լինէր վսեմացած

թիւն, բայց գումարի պատասխանը ստորասական է։ Չկայ {աշխարհիս} երեսին բան, որ բնութեան օրէնքներով չկատարուէր.

իմ այսուհետեւ " Հյուսիսափայլի " հետ. ինչ որ օտար {աշխարհից} բերած՝ տվել էի " Հյուսիսափայլին ", պիտի տպվի հո

ւնները հազիւհազ գրել ուսանելով, պիտի գան ու գնան {աշխարհից}, քանի որ եւրոպական մեծավայել հոգեւոր սեղանը պատր

մս ճշմարտութեան ձայնը թւում է նորան որպէս մի օտար {աշխարհից} եկած ձայն: Այդ ձայնը, հասանելով նորա ականջին,

է, - մտածեցի ես, - արդեօք ի՞նչ է պատճառը, որ, {աշխարհից} բոլորովին յուսահատուելով, մխիթարութիւն է որոնում

լիուն եւ ո՛չ նաեւ Այիշա-Ֆաթիմային։ Անհետացի՛ր իմ {աշխարհից} ինչ ճանապարհով որ եկար, միայն մի՛ մոռանար Շամիլի

լուսաւորութեան՝ վերացնելով, կորզելով մտքերը այս {աշխարհից}, ուր պահանջւում է գործունէութիւն եւ շարժողութիւն

սիրտը պաղում է: Բայց նորա սիրտը պաղում է եւ այն {աշխարհից}, ուր ծնել էր նա... Ի՞նչ բանի համար վերադառնայ:

Այն ժողովուրդը, որ դուրս չէ եկել իւր պատմական {աշխարհից}, թող եւ չշարժի, մեք ընդդէմ ենք գաղթականութեան ե

ն չէ մեր քարոզածը. իսկ այն մասը, որ դուրս է իւր {աշխարհից}, ասել է թէ գտնւում է գաղթականութեան եւ պանդխտութ

տարածում: - Պապը, " Իմ թագաւորութիւնը այս {աշխարհից} չէ՛ " Ասողին երեսփոխան քարոզելով իւր անձը, հակառ

Շատ նեղութիւն, չարչարանք, Կրեց նա այս {աշխարհից}. Այլ իւր հոգին որպէս թէ Զգաստացած մի

նիքի անձուկով այրուած, տոչորուած երիտասարդը, որ {աշխարհից} աշխարհ գնացել էր բան ուսանելու, ազգը լուսաւորելո

որեւիցէ փիլիսոփայութիւն անցնում է իր ժամանակակից {աշխարհից} դէպի դուրս " (Հեգել, Իրաւանց փիլիսոփայութեան յա

ութիւն չյղանայ, ես-ին ոգին սանձէ միմիայն արտաքին {աշխարհից} - հասնելու պատիժից վախենալով. ուրեմն ընկերութեան

յս կերպով (ասում էր) տգէ՛տ եւ չիք մարդիկը Հայոց {աշխարհից} հալածեցին լաւ եւ պիտանի մարդոցը։ Եւ մանաւանդ վստ

ռաչանքով ասաց, թէ. " Իրաւացի չեղաւ Ղազարի՝ մեր {աշխարհից} հեռանալը. պատճառ, նա եկեղեցու զարդ էր"։ Եւ լս

յիշւում է մեր պատմութեան մէջ։ Փարպեցին, Սիւնեաց {աշխարհից} վերադառնալով, ճանապարհի վրա՞յ արդեօք պատահում է

անականութիւն էլ բնաւ չկայ, թէ Փարպեցին, Սիւնեաց {աշխարհից} վերադառնալով, առաջին անգամ ներկայացաւ Վահանին Ան

ր մի այլ տեղ՝ մի նիւթական, ախտաւոր եւ ալէկոծուն {աշխարհից} դէպի մի աննիւթ, անախտ եւ խաղաղ աշխարհ։ Այո՛, Մ

արէիցը կը լինի լաւ Մարասկէնով, որ ստացել էի օտար {աշխարհից}: Այս հաշուիցս տեսանում ես ահա, որ ես քեզ նմ

րելով հարիւրաւոր մղոններ, կամ թէ տեսանեն, որ մի {աշխարհից} դէպի միւսը խօսում են երկու րոպէում, ելեքտրամագնի

նուիրական րոպէներում մարդը հրաժարւում է նիւթական {աշխարհից}, նա մոռանում է իւր շրջակայքը, նա դուրս է գալիս

տէր, պատճառ, նա բնիկ նախիջեւանցի չէր. այլ օտար {աշխարհից} եկած լինելով, յայտնի էր միայն անունովս Թիւթեանճի

րի տակ։ Միւս մասը, յօժարակամ տարագիր գնալով իւր {աշխարհից}, ցան ու ցիր է լինում դէպի երկրի չորս կողմերը՝ ո

ն պատմութեանը, մեր խօսելիքը երեւելու էին մի օտար {աշխարհից} եկած ձայն։ Նոքա զարմացած ապշելու էին, եթէ մեք,

այ եկող Հայոց ազգ ղարիպականացն, այսինքն Հայաստան {աշխարհիցն} մեր ազգ ղարիպական աղքատ բիռուզիգար մարդկանցն որք

ս, որ թէպէտ այն մարդերի կեանքը վաղուց է վերջացել {աշխարհիցս}, բայց նոցայ յաղթութիւնը քանի գնում է ընդարձակում

ան Եւ դրախտից հեշտալի Արտաքսուեցաւ զոյգն այն Փշոց {աշխարհն}, ուր Եւան Ծնում է ցաւո՛վ մինչ այսօր, Թէեւ եկել

հառաչում, Գանգատդ անգամ յիմար է, Թէ {աշխարհն} իւր գործերով Բոլորովին փոխուել է:

այ։ Ինչպէս բնութիւնն է, ինչպէս մարդու շրջապատող {աշխարհն} է, այնպէս կը լինի եւ մարդուն կեանքը եւ ինչպէս կե

հին եւ նոր քաղաքան աշխարհագրութեան: Գաւառներ եւ {աշխարհներ} ստորագրող մարդը, բացի այս գիտութեններից, պիտի ք

շփեցին, Մանրացուցով տեսանելի Մեզ նոր {աշխարհներ} բացին. Չտեսնուող, չբռնուող Զօրութիւն

անակ նոքա առաքելութեան պատճառով գնում էին հեռաւոր {աշխարհներ}, աղճատում էին մինչեւ անգամ եւ Քրիստոնէական հաւատ

ունին այն հասակին, որ նա ունի: Գիտե՛նք, որ կան {աշխարհներ}, ուր տասը տարեկան աղջիկը արդէն մայր է, բայց այդ

, որով փայլում են բարեխառն գօտիների տակ գտանուած {աշխարհները}: Բոլոր արարածք, որոնց վիճակուել էր երեւել աշխար

իայն բոլոր մարդկութեան վերայ անխտիր, այլեւ բոլոր {աշխարհների}, բոլոր արարածների վերայ, որ քարոզում էին նորա ա

ի միլիոնաւոր ձեռքերի, ի՛նչպէս ուրեմն կը լինի այն {աշխարհների} վիճակը, ուր անգլիական արուեստի եւ ձեռագործութեան

ռագործութեան եւ հազարերորդ մասը չկայ, եւ եթէ այն {աշխարհների} հասարակ ժողովուրդը թողու իւր հողը եւ երթայ մայրաք

է Հայը միջնորդ կամ գործակատար լինէր երկու համազօր {աշխարհների} մէջ, գուցէ կարողանար ապահով եղանակով ապրիլ, թէե

հետեւում են տակաւին իւրեանց կառավարութեան, ուրիշ {աշխարհների} տիրելու, ուրիշ ազգութիւնք սպանելու եւ իւրեանց դր

: Այն, թէ հզօր կառավարութիւնքը տիրում են զանազան {աշխարհների}, զանազան ազգերի, միմիայն վայրենութիւնը քաղաքակր

Անգլիոյ վրայ, բայց ռէվոլիւցիօնից յետոյ այդ երկու {աշխարհների} պաշտօնքը փոխուեցան եւ ռէվոլիւցիօնը իր կարգով ազդե

է, որ Ֆրանսիայի այգիքը մեզ անմօտենալի են, ուրիշ {աշխարհների} այգիքը նոյնպէս. Հայաստանի այգիքը, ուր կարող ենք

թիւնը ճանապարհ էր բանում ոտքը չկոխուած եւ հեռաւոր {աշխարհների} մէջ, միւս կողմից՝ իսկոյն նոցա քամակից կրակը եւ

ին պապականութեան դրօշակը՝ ուտելով ու մաշելով այդ {աշխարհների} ամենայն ազատ շարժողութիւնը։ Զարմանալի է ճակ

եւ վերականգնեց Յիսուսեան ապիրատ Կարգը հին եւ նոր {աշխարհների} մէջ։ Բայց կործանուած Կարգի գործերը եւ ուղղութիւն

այս Կարգը, եւ նորա անդամների առաջեւ փակած մնացին {աշխարհների} դուռերը։ Բայց եթէ մի քանի տեղերում, ինչպէս Ռուս

ն մահով կնքեցին քրիստոնէական հաւատի յաղթանակը այս {աշխարհների} մէջ։ Բայց Յիսուսեան Առաքեալների բերանով քարոզուա

։ Յիսուսեանք, քարոզելով Քրիստոնէութիւնը զանազան {աշխարհների} մէջ, յարմարում էին նորան ժամանակի պահանջողութեան

ւմ չէ շինւում։ Այն, որ հազար տարիներով, տարբեր {աշխարհների} եւ տարբեր պատմական դէպքերի տակ աւերվել է եւ այդ հ

ր լեզուն, գոյանալով ա՛յլ պատմական դէպքերի, ա՛յլ {աշխարհների} եւ ա՛յլ ժամանակների ազդեցութեան տակ, շատ բառ չու

, ուր տասը տարեկան աղջիկը արդէն մայր է, բայց այդ {աշխարհների} սահմանքը փակուած են Խեցգետնի եւ Այծեղջիւրի մէջ:

ցուրտը առակ է եղած հին աշխարհում, չունի յիշուած {աշխարհների} ազդեցութիւնը, այնտեղ տասնումի տարեկան աղջիկը դեռ

ջերմութիւնից: Պէ՞տք էր աւելացնել, թէ տրոպիկական {աշխարհների} մշտական պասսատքը առաջանում էին հիմնուած լինելով է

քուած է (Ասիան առնում ենք միայն բարեխառն եւ ջերմ {աշխարհների} վերաբերութեամբ) գաղտնախորհուրդ եւ սիմբոլական բան

ր մենք ուզում ենք: Այն որ հազար տարիներով տարբեր {աշխարհների} եւ տարբեր դէպքերի տակ գոյացել է եւ ամէն տեղ էլ այ

են, հարկաւոր է անօթներ եւ գործիք բերել տալ օտար {աշխարհներից}: - Շատ լաւ, եթէ մի մի փութ եւս պատրաստելու

ս այս դիպուածումը։ Նոքա ինքեանք Եւրոպայի ամենայն {աշխարհներից} հալածուելուց յետոյ խոստովանեցան, թէ ճնշում են իւ

րտ։ Յիսուսեանք, հալածական լինելով բոլոր Պապական {աշխարհներից}, ) ապաստանարան գտան Պրուսսիայի եւ Ռուսսիայի մէջ

դեցութիւնքը, եւ նոքա այն միջոցին հալածուեցան այս {աշխարհներից}, երբ Պիոս VII-ը իւր անպարծանք կոնդակովը, որ տու

նք զանազան պատահարները այդպիսի հեռավոր եւ վայրենի {աշխարհներում} Ասիայի մեջ եւ այն անակնկալ դեպքերը եւ ծախքերը, ո

, թէ կայի՞ն այնպիսի օրէնքներ բնական եւ բարոյական {աշխարհներում}, որ թոյլ տային այսպիսի յեղափոխութիւն: Առնու

է արեւի երեսը։ Ինչո՛ւ տխուր է նա, նա, որ ուրիշ {աշխարհներում} փեսայի պէս դուրս է ելանում ծովերի ծայրերից՝ իւր

ս կը բարձրանայ նիւթերի շատութեան չափով: Այն {աշխարհներում}, ուր հասարակ ժողովուրդը հող չունի, ուր չէ կարող

ած ձեւերով խօսք բանալ: Հայոց ազգը, զանազան {աշխարհներում}, իւր տարագրութեան եւ թշուառութեան մէջ, իւր բազմ

որ ազգութիւնքը կան, քանի որ բնութիւնը այլ եւ այլ {աշխարհներում} ունի այլ եւ այլ կերպարանքներ եւ ազդեցութիւնք),

տական կրօնի անունով, մինչդեռ միւս կողմից զանազան {աշխարհներում} անքրիստոնեայ ազգերը չարչարում էին եւ հարստահարում

յս թագաւորութեան մէջ, այլ եւ բովանդակ Քրիստոնեայ {աշխարհներում} ՝ նոցա խորամանկութենով, կեղծաւորութենով, նենգու

զգի բարոյականութիւնից: Մենք կարդում ենք լուսաւոր {աշխարհներում} գործուած յանցանքների եւ ոճիրների վիճակագրութիւնքը

տաք, իմանալով, որ շատ օտար մարդիկ մեզ այս օտար {աշխարհներումը} ցույց են տալիս շատ մարդասիրություն, ուրեմն մեք ե

որովհետեւ Դոն-Չեզար դե Բազանի հետ կրկնում եմ՝ " {Աշխարհում} ամեն ինչ չափ ունի, ամեն ինչ վախճան ունի ", եւ ա

Հ. Գ. Ի՞նչ նորություններ կան Մոսկվայի թատերական {աշխարհում}: Հարցնում եմ ձանձրույթից, իսկ պատասխանը հաճույք

հետեւանքով, նրանով քիչ էին զբաղվում, իսկ անտիկ {աշխարհում} նա ստոր գիտություն էր համարվում, որովհետեւ փիլիս

ր բոլորն իրենց շրջապտույտը կատարում էին վերացական {աշխարհում} ։ Գործնական կենդանաբանության եւ գործնական բուսաբա

իւր հողի վերայ, ամենայն կենդանի պիտոյ է ապրի իւր {աշխարհում}: Այդ օտար դպրոցներ ուղարկուած զաւակներից շատ փոք

ռամած տերեւների վերայ: Մարդ, գտանուելով այնպիսի {աշխարհում}, ուր շրջապատող բնութիւնը տրամադրում էր սիրտը եւ

մխիթարութեան, քան թէ այն մարդը, որի բնակութեան {աշխարհում} մշտականաչ գարունը ուրախութիւն էր ցօղում երկնքից:

ը, բայց ո՛րչափ խօսք եւ զրոյց կը բարձրանայ մի այլ {աշխարհում}, ուր ո՛չ դուք, ո՛չ մինը եւ ո՛չ միւսը կարող չէին

(Grélle) Ֆրանսիացու հետ, կատարում է վաճառական {աշխարհում} մեծակշիռ գործեր: Այս երկու ընկերակիցքը ունին վաճ

շիջանողք են եւ վաղուց արդէն կորուսել են մարդկեղէն {աշխարհում} իւրեանց գաղտնածածուկ խորհուրդը: Մեր սիրտը լց

ած Հայերի ստոյգ թիւը ներկայումս, եւ թէ որքան ո՛ր {աշխարհում} բնակւում է: Ես չգիտեմ՝ ինչ բան կար սորանից թեթե

, ազատ չէք այս թշուառութենից, ի՛նչպէս ներենք Ձեր {աշխարհում} բնակուող մեր եղբայրներին, որոնք այսպիսի լուսաւոր

նքից: Յարձակմո՞ւնք, տպագրութեան ընդդէ՞մ, եւ մի {աշխարհում}, ուր ամենայն բան տպւում է առանց արգելքի, որի՞ կ

եթէ այսպէս է հասարակ ժողովուրդի վիճակը մի այնպիսի {աշխարհում}, որ բոլոր երկրագունդին բաժանում է իւր ձեռագործքը

ժակը անհասկանալի է մեզ: Վաճառականութիւն առնել մի {աշխարհում}, ուր դրամի գինը մի օրուայ մէջ այնքան անգամ փոխւո

ռք են զարկում վաճառականութեան՝ պանդխտանալով օտար {աշխարհում}: Նոցա կեանքի շաւիղի վերայ եւս չկան ծաղիկներ եւ վ

փառաբանեմ Մեր նախնեաց պաշտած Տիկին վեհապանծ ` {Աշխարհում} ամբողջ ` Ոսկիամօր հետ: Քեզ կը խնկարկեմ, Քո ս

յդպէս էք խօսում: Թէ՞ կարծում էք, որ {աշխարհում} Վիեննացուց զատ մարդ չկայ. Ը՛հ, Մեսրո

արսիկը առակ արել է Հային. " Եթէ Ասորու նման {աշխարհում} Չկայ մի վատ ազգ, բայց քան Ասորին Էլ վա

նդան եմ, ինձնից չես փրկուիլ, Իսկ այն {աշխարհում} ծերունու... եւ քո, Դատաստանն կայ ձեռին Աս

կոպոսը։ Եւ դու, փնտռելով ինձ եւ գտնելով Սիւնեաց {աշխարհում}, տարիր քո տունը ո՛չ որպէս մի տան պատկանաւորներից

Դեռ արարածների սկզբի՛ց շատ ոճիրներ գործեց նախանձը {աշխարհում} ։ Սատանա՛ն, դեռ սկզբում, նախանձելով կործանեց նա

հոյէ, նորա մեղքը չթողուի՛, ո՛չ այս եւ ո՛չ գալու {աշխարհում} ", բայց արհամարհողների պէս, բանի տեղ չեն դնում

այսպիսի եւ սորանից է՛լ աւելիներին հանդիպելով այս {աշխարհում}, շատ խիստ վշտերով վախճանեցան։ Երանելի Մովսէս

ին խօսքը, եւ ուզում է ասել, թէ Փարպեցու Սիւնեաց {աշխարհում} մնալը Մուշէ կաթողիկոսի օրով էր, ուրեմն 502 թուակ

իւն է դուրս գալիս։ Փարպեցին իր Թղթում իր Սիւնեաց {աշխարհում} ունեցած վարք ու բարքին վկայ է բռնում Մուշէին, ու

, ինքը գիտէ իմ վարքս ու բարքս, ըստ որում Սիւնեաց {աշխարհում} եղած ժամանակս ինձ իր մօտ էր պահում ամառները։ Թէ

ալով, առաջին անգամ ներկայացաւ Վահանին Անձեւացեաց {աշխարհում}, ըստ որում՝ Սեւուկի դրախտում, ըստ որում՝ Սեւո

նորանց եւ... ինչ այլեւս կամիք, օրհնում է օտար {աշխարհում}, պանդխտութեան մէջ իւր կեանքը եւ հարստութիւնը կնք

ղդ էք եղած, քան թէ ես: Հաւասարութիւն որոնել այս {աշխարհում}, արդէն թշուառութիւն է. պատճառ, մի մազի չափով ե

աստանի հողի վերայ, այլ՝ Հայաստանից դուրս, օտար {աշխարհում} ։ Հայկական դպրութեանը պիտոյ էր հիւր գնալ Իտալիա ե

ատարութեան, որ կատարւում էին միեւնոյն քրիստոնեայ {աշխարհում} ։ Արդեօք դժոխքի դուռերը պիտոյ է յաղթահարէի՞ն վերջ

ծայրացեալ ազատութիւնը ամենայն բանի մէջ մարդկեղէն {աշխարհում} այն է, որ ուրիշ խօսքերով անուանւում է պապական ան

չպէս կարող էր ստոյգ լուսաւորութիւնը տեղ գտանել մի {աշխարհում}, որի հիմքերը եւ տարերքը էին բռնակալութիւն եւ ստր

իայի երկնքի տակ։ Եւ Հայերը, անհոգ նստած իւրեանց {աշխարհում}, թողեցին պանդխտական Մխիթարեան քաջագօտի աբեղաների

куляцiя, շահաստացութեան խորհրդով։ Մարդկեղէն {աշխարհում} ամենայն գործողութիւն վարձատրւում է կամ դատապարտւո

արհին եւ չէ դադարում ծաղկիլ եւ պտուղ բերել եւ նոր {աշխարհում} ։ Յիսուսեանք միեւնոյն դրութեան մէջ էին դէպ ի

ջ: Արարատեան գաւառը, որի ցուրտը առակ է եղած հին {աշխարհում}, չունի յիշուած աշխարհների ազդեցութիւնը, այնտեղ

ն կարող են իմ առջեւը դնել այն բանը, թէ Արարատեան {աշխարհում} շատ անգամ պսակել են 11-12 տարեկան աղջիկ, ուստի,

կիցներին, որ տասներով գտնւում են այսօր Արարատեան {աշխարհում} եւ որոնք ամէն օր լսելով այս սքանչելի բժշկութեան մ

Թուրքը եւ հայը գտնւում են այսօր գրեթէ միեւնոյն {աշխարհում}. այդ ազգերը, միեւնոյն հողի, միեւնոյն կերակրի,

նացած կանայքը՞ պիտի կենդանացնեմ եւ այն այս իրական {աշխարհում}, այս անողոքելի դարում, որի թագաւորը չէ մի որպիս

յայտնւում է բնութեան մէջ՝ բովանդակուած բարոյական {աշխարհում} ։ Լեզուն է ազգութեանց դրօշակը, լեզուն է նոցա որպ

ն այս ու այն պաշտօնակատարութիւնքը, իսկ բարոյական {աշխարհում} լեզուն է այդ միջնորդը, որի սպասաւորութեամբ կատար

րեք անգամ արիւնով ներկեց բոլոր Ասիան եւ Եւրոպան: {Աշխարհումը} այդպիսի անցք շատ են պատահել: Դուք ձեր կողմից շատ

մենում էր ստութիւնը ճշմարտութեան զգեստով շրջեցնել {աշխարհումը}: Այս անմիտը բոլորովին չէ՛ ճանաչել իւր պարտա

, թե չէ ամեն ինչ կաղվի, կմաղվի, ալյուր կդառնա: {Աշխարհումս} անվերջ բան չկա, եթե դա այդպես է, ապա ուրեմն ինձ

հոգին առանց մարմնի չէ կարող գործ կատարել նիւթական {աշխարհումս}: Այս ողորմելի դրութիւնը ազգի, նորա արտասուքը եւ

մինից հեռանալով, ամենքդ եւս ջոկ ջոկ կտակարանաք՝ {աշխարհս} որ կա, միաբանությամբ կա, եթե այն նյութերի միաբա

ամբ կա, եթե այն նյութերի միաբանությունը քակտվի, {աշխարհս} եւս կքանդվի. այս բաները լավ հարկավոր է իմանալ եւ

նորա: 4) Երես 7. Առ հարցումն " ուրեմն այս {աշխարհս}, եւ ինչ որ կը տեսնենք, ան ամենքն ալ ատենով չկայ

երբեք ասած չէր. Փարիսական իւր ձեւերով {Աշխարհք} խաբեց, զարմացուց, Այդ պատճառով Աստուած նո

րբինների սալը ծեծելը, որ Արտաւազդը դուրս չգայ ու {աշխարհքը} չքանդէ. եւ մենք մեծ ուրախութիւն զգացինք, երբ տե

ւ տիրական բալայ: Շնորհքով զոռով տղայ դա՛ռ. Սաղ {աշխարհքը} ձեռդ առ. Էս մեր դուշման ազգերին, Խեղճացրու հոգի

քշերը հէրդ ջաղացն էր գնացել ի՞նչ կլներ (?!) մեզ {աշխարհքի} միջին թուք ու բեդնամ արիր " (եր. 92): Նայելով

արկաւոր տանի՞նք. էս հո մենակ մեզ համար չի՞. սաղ {աշխարհքի} օրէնքն ըտենց ա. դու քու բարութիւնիցն ես տանում,

ատիոսի հետ։ Որպէս զի կարողանայ նորանց միանգամայն {աշխարհքից} հրաժարել, կամեցաւ Իգնատիոսը երդումով կապել։ Այս

ւ 1727 թուականը։ Վերջապէս բոլորովին հրաժարուեցաւ {աշխարհքից} եւ առանձնանալով մի այրի մէջ՝ սովամահ մեռաւ։ Այս

եմ այս կարգով, թէ Յիսուսեանք, ո՞ր թուականում ո՞ր {աշխարհքից} հալածուեցան։ 1596, Հօլլ

ւնը չէր ուղիղ ճանապարհով, եթէ հին լեզուն կենդանի {աշխարհքիցը} տարագիր չէր, սուտ է ամենայն լուսաւորութիւն, զու

մ երկնային: Այլ դու, ո՛վ մարդ, այս {աշխարհքում} բեռնաւորուած յոյսերով Ի՞նչ ես օրդ դատարկ անց

տարուի մահարձանիդ երեսում: Ուրեմն միայն այս {աշխարհքում} սա՛ է, որ ինձ չի թողնում, Մինչեւ ի մահ եւ

անձին։ Անցաւոր է ամենայն ինչ Այս {աշխարհքում} մեզ յայտնի, Մեզնից ոչ ոք եւ մի խեցի Ի

ւր համակրութիւնը Յիսուսեանց հետ եւ համարելով, թէ {աշխարհքում}, բացի Մխիթարեան միաբանութենից, այլ մարդիկ չ'կայ

ս օրդ դատարկ անցնում ` հառաչելով ու լալով. {Աշխարհքումս} թշուառութիւն, ուրախութիւն, մի կերպով Խիստ

բերկրեա՞յ, Մուսան ասաց Ամիրեա՛ն, Որ {աշխարհքումս} դու ճարեցիր Քեզ այսպիսի սիրական: ՎԵՑԵ

յ համար Մահ է՝ գալուստ մահուան։ {Աշխարհքումս} նա չի տեսել Ո՛չ նեղութիւն եւ ո՛չ ցաւ,

` ինձ գրաւած իբրու գանձ. Ո՛չ ոք չասի, թէ {աշխարքումս} ՝ ես հարուստ եմ գերապանծ: Քաղցր ու դ

ա, մարդ, շուն, կատու, ղուրդ ու ղուշ, ինչքան {աշխարքումս} ժժմունք կան քոմմայ էլ ուտում են, կէսը անփոխ հէնց

իւր որպիսութիւնը։ Տեսանում եմ, որ դա բարեմիտ եւ {աշխոյժ} երեւակայութեամբ մի երիտասարդ է, բայց՝ շատ թոյլ

են, Բայց մեռած է սրտերը, Մի պատանի {աշխոյժ} կրքով Տեսնում է այս աստղը: Նորան

առաջադիմութենից, այնպէս գրաւել էր իւր դաստիարակի {աշխոյժ} եւ կրակոտ ազգասէր սիրտը, որ Աբովեանը աշխատում էր

եա թէ մի տարի ժամանակ։ Աբովեանը, մանաւանդ որպէս {աշխոյժ} եւ ջերմ բնաւորութեամբ մարդ, վերջապէս յուսահատւու

ք. նորան տուեցին Պապական վանքերի աւանդութիւնքը։ {Աշխոյժ} Իգնատիոսը, այս գիրքը կարդալով, զգաց իւր մէջ մի

ծ է այն Փարիզում այն ժամանակ, երբ արդեն նորա վառ {աշխոյժը} եւ եռանդը փոխւում էր դէպի մի սառն քաղաքականութիւն

յ՝ Դուքսը փոքր առ փոքր կորուսանում էր իւր նախկին {աշխոյժը}. հեշտախտ կեանքը քամեց նորան։ Գիշերային թատրոնակ

մանակներումը չ'մնացին Իգնատիոսի մէջ նորա առաջուայ {աշխուժի} եւ ոգեւորութեան մինչեւ անգամ եւ հետքը. զանազան հ

յի նավահանգստում կանգնած էր մի ահագին բազմություն {աշխույժ} երիտասարդների, որոնց կարմիր շապիկը վկայում էր,

առաւն է, որ մինչեւ հիմա Հայոց ազգը կանգուն կեցած {աշխրքիս} մէջ, գո՛նէ ընկճեալ ազգաց թիւը կը համարուի։ Ըսին

կճուած եւ հարստահարուած վիճակը, այն ժամանակ բանը {աշկարայ} կը լինի, որ հայը եւ թուրքը այս տեսակ կապերով միմ

ըլած քար ա. Ես քեզ թաքուն սիրեցի, բա՛ս ո՞վ արաւ {աշկարայ}, Իմ եարն ինձ եար պըտի, - ձեռումը ֆանար պրտի, Իմ

։ Այլեւ կարելի է յիշատակել այն, որ ամենայն տարի {աշնան} ժամանակ մորթւում են այդ քաղաքում բիւրաւոր ոչխարնե

ւ խեղճ, այրի, մայրն Հայաստան: ՏԵՍԻԼ {Աշնան} վերջերում, նոյեմբեր ամսին, Ցրտիցն ստիպուած

, ամենեւին չհամաձայնեցաւ, որ Թիւթիւնճի-օղլուն, {աշնան} խառն եղանակներում դուրս գայ, թէեւ շատ ցանկանում

ում) համբուրել տալով Վարդիթերին, նշան է դնում: {Աշնան} Մողնու ուխտին, իր մօտ հիւր եկած կին մարդուն պատմ

որ, այդ տպաւորութեանը հիմքի վրայ, մեզ թւում է: {Աշնան} Մողնու ուխտից Էջմիածին թափուող ահագին բազմութիւնը

լ որովհետեւ չկարիմ առաւել մնալ աստանօր ՚ի պատճառս {աշնանային} եղանակաց եւ առ դուրս գալոյ ձմեռան, մինչդեռ կայ մ

էին ցեխի երեսից, երբ սկսանում էին գարնանային եւ {աշնանային} անձրեւները կամ ձիւնհալը, այնուամենայնիւ, դեռեւս

րազմը եղաւ 451 թուականի գարնան։ Չի՛ք Վասակը 450ի {աշնանը} բռնոտեց, որպէս Հմայեակ Մամիկոնեանի երեք որդիքը,

, գրող պատմութեան խաչակիր զօրաց եւ թագաւորութեան {Աշոտոյ}. Պատմութիւն սորա սկսեալ ի 952 թուականէ, աւարտի

անի՝ Նոր Քնարի եւ առ հասարակ ազգային երգ անունով {աշուղների} գրած կամ ասած բաների վերայ, ընդհանրապէս, իսկ դո

մէջ կաղին, որ դեռեւս ընկած չէին հաւաքողի ձեռքը: {Աշունը}, մանաւանդ թէ Հիւսիսումը, մի շատ տխուր ժամանակ է

նով, որ նայում էին դէպի ցեխոտ փողոցը, որովհետեւ {աշունը} շատ առատ էր եղել իւր անձրեւներովը: Սենեակը, որի

կը գնար բանը, որովհետեւ ամառները եւ, մանաւանդ, {աշունքին} հաշիւ ու համար չունին այդ քաղաքը մտած սայլերը ցոր

ել ըստ կարելույն խոր եւ դաշտային ցանքսերի համար՝ {աշունքից} ). սկզբնական շրջանում, սորգոյի ծլելուց հետո, թ

ներորդի Յազկերտի արքայի (455 թիւ), իշխանն Վրաց {Աշուշայ} աղաչէր զաւագս դրանն արքունի, բազում եւ անհամար կ

կայ որ կոչիւր Անոյշվռամ, էառ իւր կին բդեշխն Վրաց {Աշուշայ}, որ եւ էր իշխան Գուգարացւոց"։ Հանգուցեալ վերապ

դուստր։ § 25. Այս բդեշխը մեր շատ անգամ յիշած {Աշուշայ} Վրաց բդեշխն է։ § 26. Արկանելի բառը, մեր լեզ

այլ զարմանում ենք, որ Պարոնը ասում թէ Փարպեցին ( {Աշուշայի} տանից դուրս եկած) աշակերտուեցաւ Աղանին եւ " զկնի

ու եղբարց հետ, նորա մայրը՝ Ձուիկը, տարաւ նորան {Աշուշայի} տունը, ուր ուսում էին տալիս Փարպեցուն։ Դնենք,

55-ին, երբ Մեծ Վահանը վերադարձաւ Պարսկաստանից եւ {Աշուշայի} տանը սննդակից եւ խաղակից եղաւ Փարպեցու հետ, եթէ

չէր կարող եղած լինել նա, երբ խաղակից էր Վահանին {Աշուշայի} տանը։ 446 թուականներում Փարպեցին կամ նո՛ր էր ծնա

գնաց Յունաստան։ Փարպեցին 455-ին խաղացող պատանի է {Աշուշայի} տանը, Մեծ Թարգմանիչքը այդ միջոցին արդէն 15-16 տա

, մենք չգիտենք, թէ ո՛վքեր էին նորան ուսում տալիս {Աշուշայի} տանը, եւ հարկ է, թէ կային ուսուցիչք, երբ ասում

վաղ տեսանեմք զնորահասն Ղազար 'ի տան Բդեշխին Վրաց {Աշուշայի}, յորոյ 'ի դորան կրթէին յուսումն դպրութեան"։

ք։ Եւ սոքա են մեր պատճառները։ Նախ, Փարպեցու {Աշուշայի} դռնումը երեւելը կարող էր ունենալ խիստ շատ պատճառ

չէ ասում, թէ ինչ պատճառով տեսնում ենք Փարպեցուն {Աշուշայի} դռնում, ուստի եւ իրաւունք չունինք եզրակացնել այս

է յայտնի, ապա ուրեմն Վահանի մայրը՝ Ձուիկը, եւ {Աշուշայի} կինը՝ Անոյշ-Վռամը, քոյրեր են Աղան եւ Մերհուժան

մ անունը ստիպում է մեզ մի փոքր մտածել, որովհետեւ {Աշուշայի} կնոջ անունը Անոյշ-Վռամ է. եւ յայտնի է, թէ աղջիկ

բռնեց եւ Հմայեկի երեք որդոցը եւ Դուռը տարաւ, երբ {աշուշան}, Պարսկաստանից յետ բերելով, նորանց յանձնում է նոցա

րծակցութիւնը, քանի որ կանգնեցնելու չէ մի այդպիսի {աշտանակ} լուսաւորութեան, քանի որ դոցա երեխայքը, իւրեանց

ն քուրմի հանդերձով կարելի է մօտենալ գիտութիւնների {աշտանակին} ։ Անցան այն ժամանակները, կրկնում եմ, երբ չափով

արմանալի մի բան է. Քանաքեռ, Երեւան, Վաղարշապատ եւ {Աշտարակ}, իրարուց երեք չորս ժամ հեռաւորութիւն ունին, բայց

արդիթերը այս տարբերութեան ծայրումն են. Քանաքեռ եւ {Աշտարակ}, ուստի եւ տարբերութիւնը աւելի շօշափելի է։ Բայց, ա

ոտոշներով, ուսերի վերայ բարձած մի ասորու սրածայր {աշտարակ}, որի մէջ նստած տէր սատանան գնում էր ծայրագոյն Բր

էս. - Ես էգուց պիտի հրամայեմ թշնամիների գլխից {աշտարակ} շինել, քեզ այն շնորհը կ՚առնեմ, որ քո գլուխը կը

ը կամ առողջանալու համար աշխատելը աւելի լաւ: {Աշտարակ} գեղի հասարակաց տեսչութեան եւ հասարակաց տնտեսութեա

րբ նոքա այգեքաղի ժամանակ 5-6 հարիւր հոգի գալիս են {Աշտարակ} այգի քաղելու, երբ Վարդիթերի հայրը տասն այդպիսի մ

րոյթքը վերցուի"։ Բայց մենք երթանք դարձեալ {Աշտարակ}: Ասենք թէ Աշտարակը այգեգործ է. բարի է, բա

ի, Որդիդ մեռնի վարդապետ, - սիրածը չհա՞ս կ՚ըլնի: {Աշտարակ} բարձր տեղ ա, - ջուրը հիւանդին դեղ ա, Սիրածը սիրա

կուած էին վանական եւ կալուածատիրական շինուածքների {աշտարակազարդ} պարիսպների մէջ, մինչեւ այդ գիտութենների սպասաւոր

մբալճի լուսովը միմիայն, տեսանելի էր տէր սատանայի {աշտարակաձեւ} սեւացած գահը եւ դեւերի անհամար բազմութիւն նորա չո

, քաղաքաց, շինից, ամրոցաց, կամրջաց, բրգանց, {աշտարակաց} եւ նմանեաց"։ Անխորհուրդ եւ սերտած բառեր, ո

ին իւրեանց ուսի վերայից ասորու սրածայր եւ սեւացած {աշտարակը}, որի մէջ նստած էր տէր սատանան։ Իսկոյն վէզիր Բէհ

սովորութեան վրայ, կան մարդիկ, ինչպէս նաեւ բոլոր {Աշտարակը} (ինչպէս երեւում է Սօս եւ Վարդիթերից), որ թէ բա

լ, որ յայտնի են անունովս " պար"։ Արդեօք, {Աշտարակը}, որ պահել է մինչեւ այժմ Նուրինի արարողութիւնը,

Ինչի՞ պիտի այսպէս լինի Աշտարակի վիճակը: Եւ միայն {Աշտարակը} չէ. Աշտարակը երջանիկ գեղերից մինն է տակաւին, նո

պէս լինի Աշտարակի վիճակը: Եւ միայն Աշտարակը չէ. {Աշտարակը} երջանիկ գեղերից մինն է տակաւին, նորանից անհամեմա

Բայց մենք երթանք դարձեալ Աշտարակ: Ասենք թէ {Աշտարակը} այգեգործ է. բարի է, բայց այգին, տարին տասներկո

ը պարապեն այս բանով, որքա՞ն օգուտ կարող է ստանալ {Աշտարակը} կամ ուրիշ գեղեր: Բայց " Սոս եւ Վարդիթերից "

ը հավաքեցի, արեւը վաղուց արդեն մայր էր մտնում եւ {աշտարակի} ժամացույցը ժամի 11-ի զարկեց, ի դեպ, ես էլ ընդու

ր: Լուսաւորութիւնն է այն աստուածային շունչը, որ {աշտարակի} օրերից բաժանուածքը միաւորում է դէպի մի կապ եղբայր

Երեւանի եւ Վաղարշապատի մէջ, ինչպէս այս վերջինի եւ {Աշտարակի} մէջ։ Բայց եթէ այս շղթայի մէկ կամ երկու ողը հանում

լ, քեզ այն շնորհը կ՚առնեմ, որ քո գլուխը կը դնեմ {աշտարակի} ծայրումը, այնպէս, որ քո գլուխը կը կազմէ նորա սր

այն մատեանս եղեալս յաշխարհին Հայոց՝ կապեաց յանել {աշտարակի} ի հայրենի քաղաքի իւրում ի Սմարղանդ, հրաման տուեա

րի պատմութիւնը չէ, ինչպէս առաջ էլ ասած ենք, այլ {Աշտարակի} կեանքը, բայց եւ այնպէս, իբր թէ եւ որպէս օգնական

անցիք։ Մի շաբաթ է, որ նորա քամակից ման են գալիս {Աշտարակի} տղաքը, տեսնում են, բայց սիրտ չեն անում մօտենալ

առաջաբանին։ Հեղինակի լեզու ասելով՝ չենք իմանում {Աշտարակի} բարբառը), որով գրված է գործի բնագիրը, ուր կամ

ործի բնագիրը, ուր կամ խիստ քիչ խառնել է հեղինակը {Աշտարակի} բարբառի մէջ օտար ձեւ, օտար ոճ, կամ, կարելի է ա

ր գործը այդ բարբառով գրել, որ կարդացողը ոչ միայն {Աշտարակի} վարքի, բարքի, այլ նորա լեզուի վրայ էլ տեղեկութի

պագայ ասպարիզում, մանաւանդ եթէ ուխտ չէ արել միշտ {Աշտարակի} լեզուով գրելու։ Թէեւ ճշմարտութեան անունով ասում

ճշմարտութեան անունով ասում ենք, որ նորա բնագրի ( {Աշտարակի} ) լեզուն համեմատաբար աւելի կատարելութիւն եւ աւելի

միջին թուք ու բեդնամ արիր " (եր. 92): Նայելով {Աշտարակի} կեանքի ընդհանուր որպիսութեան (որպէս նաեւ բովանդա

երի պատմութիւնը չէ, ինչպէս առաջ էլ ասած են, այլ {Աշտարակի} կեանքը, բայց եւ այնպէս, երբ թէեւ որպէս օգնական

ոյ, եթէ մի նկատող մարդ ուշադրութիւն դարձնէ բարձր {աշտարակի} կամ թարգելի սուր ծայրին, միշտ կարող է տեսնել սու

լինէինք: Հեղինակի լեզու ասելով չենք իմանամ {Աշտարակի} բարբառը, որով գրուած է գործի բնագիրը, ուր կամ խ

ործի բնագիրը, ուր կամ խիստ քիչ խառնել է հեղինակը {Աշտարակի} բարբառի մէջ օտար ձեւ, օտար ոճ, կամ, բնաւ ո՛չ,

ր գործը այդ բարբառով գրել, որ կարդացողը ոչ միայն {Աշտարակի} վարքի բարքի, այլ նորա լեզուի վրայ էլ տեղեկութիւն

ս ինչ սովորութիւն ա տո՛"։ Մեզ շատ շարժէլ է {Աշտարակի} կանանց ջերմ կրօնասիրութիւնը, ուր տեսնում ենք ման

ղականութիւն չունինք այս բանում: Նկարագրելով {Աշտարակի}, որով գրեթէ եւ բիւրաւոր ուրիշ հայերի բարոյական ա

թում այդ երկնային դեսպանին: Պ. Պռոշեանցը, {Աշտարակի} տնտեսական վիճակը եւ հասկացողութիւնքը երեւան հանել

փողով ենք առնում"։ Ինչի՞ պիտի այսպէս լինի {Աշտարակի} վիճակը: Եւ միայն Աշտարակը չէ. Աշտարակը երջանիկ

ղ խորհի ընթերցողը եւ առողջ դատաստան կատարէ: {Աշտարակի} տնտեսական կեանքի մէջ եթէ կան տխուր բաներ, գոնէ՛

. XXX) - երբ կայծակը զարկեց Հասսելտեան եկեղեցու {աշտարակին}, Ցուոլլէյի եւ Հասսելտի միջոցում (Հոլլանդիոյ մէջ

մ է իւր սիրականի տարաբաղդութիւնը: Մանրիկօն բանտի {աշտարակից} յայտնում է նորան, թէ ոչինչ միւս փափագ չունէր, բ

նոցա վերայ այնպէս, ինչպէս մի մարդ կը նայէր բարձր {աշտարակից} դէպի վայր, փոքր ինչ յառաջ, իւր հետ միասին մի յա

կարելի է բօժօժը ծախել: Իսկ մեծ գեղերում, ինչպէս {Աշտարակն} է, եթէ շատ շերամ պահողք լինին, հեշտ կարելի է ըն

րը, որ անցաւ, եւ այլն։ Շատ անգամ, ինչպէս նաեւ {Աշտարակում}, նախդրիւ տրականի տեղ, օրինակ՝ գալիս, գործ են

ք կոխէ Հայաստան: Բայց ինչ որ ներկայումս կայ {Աշտարակում}, ինչ վիճակում որ է այդ գեղի կեանքը, այդ բոլորը

ք, թէ ի՛նչ ողորմելի վիճակում է շերամաբուծութիւնը {Աշտարակում}: Վարդիթերը թութի տերեւը այգուց առած գնում է

անցիք: Մի շաբաթ է, որ նորա քամակից ման են գալիս {աշտարակցի} տղաքը ․ տեսնում են, բայց սիրտ չեն անում մօտենալ

երին ջուր ցօղել: Մենք հաւատում ենք, որ ոչ միայն {աշտարակցիք}, այլ եւ ուրիշ շատ հազարաւորը կարդալով պ. Պռոշեա

երեխեքն էլ "- երաշտութիւնից գանգատուելով ասում են {աշտարակցիք} իրենց մէջ (եր. 66) - " Նուրին (Լազարէ) էլ չ

է ոչ ուրիշ աղբիւրից, շատերին յայտնի է, թէ բոլոր {աշտարակցիք} այգեգործութեամբ են պարապում, այդ է նոցա ապրուստի

ն մասին եւ թէ պահե՛լ է, ի՞նչ աւանդութիւն է այդ. {աշտարակցոց} կարծիքով ո՛վ է կամ ի՛նչ է այդ Նուրինը. ցաւում են

ովհետեւ (տանը մարդ չկայ, ամէնքն էլ հիքումն են, {աշտարակցունն} էլ էդ մի հիքին ա, - ասում է նա: - Գարունքը ծագո

ը, կամիմ ասել՝ այն մեհեանները, որ գտանւում էին {Աշտիշատ}, Արտաշատ, Տարօն եւ այլ տեղեր: Շատ ազգեր իւ

, ընդ երեւելի եւ հազուագիւտ անդրիս եւ ընդ մեհեանս {Աշտիշատու}, Արտաշատու եւ բագնայ Գիսանեայ եւ Դեմետրեայ եւ այ

թեան դժբախտութեան հանդիպի, մեք, իւր ժամանակին, {աոանձին} ծրարի մէջ կ՚ուղարկենք նորան մի օրինակ: Ո՜հ,

ց գրածիս պատասխանը: 6-ին տեսութիւն եղբօրս հետ: {Աոաջ[իկայ]} տես[ութիւնը] նշան[ակուած է] 13-ին: 8-ին նամակ

լեզուի հիմնաւոր գիտութիւնը, նորա մշակութիւնը եւ {աոաջատարութիւնը}, որպէս նաեւ ապագայ միութեան գաղափարը առանց այդ գ

իւր վերայ, ուստի եւ յօժարակամ ընդունեց այն բոլոր {աոաջարկութիւնքը}, որոնց խորհուրդը եւ նպատակն էր մօտ մնալ եկեղեցու

մառախուղով: Այս աստուածաբանի աշխատութենների մէջ {աոաջին} անգամ տեսնում ենք աստեղահմայութեան եւ Ալքիմիայի զ

նհետացաւ ամառը, եւ ցուրտը դարձեալ փչեց իւր բոլոր {աոաջին} խստութեամբ: Երկար ժամանակ, բացի Բենեդիկտեան

նուական եւ ստորին դասակարգերի վրայ է ներգործում: {Աոաջինը} չի կարնալ իր անշարժ սեփականութիւնը բաժին-բաժին ան

րդէն, մերժուած մի դրութիւն չդնէ ուսանել կամեցողի {աոջեւը} որպէս գիտութեան ներկայ խօսքը: Մեզ թւում է,

կամենում թոյլ տալ Լէ-Ժէին Կայսրի ձեռքից ընդունել {Աուգսբուրգի} եպիսկոպոսական աթոռը։ Նա երկիւղ էր կրում, թէ մի

րոններից, որ սպանիական ինկվիզիցիոն պատրաստում էր {աուտո} -դա-ֆէ կատարելու համար: Սորանից յետոյ խումբ-

նց ժամանակ X=0: Պարոն Ալաջալյանին չէր խանգարի իր {աչալուրջ} ուշադրությունը դարձնելու այս հանգամանքի վրա, բայ

Идти туда обедать: Փակեցեք ժամի դուռը {Աչառը} առ դու հետըդ: ՎԱՅՐ ԸՆԿՆՈՂ ԱՍՏՂԵՐ (Թարգման

ատիրոջ հետ, թէ արի՛ խարջ տո՛ւր, էլ չեն ասում թէ {աչառը} գոմշի հետ կարա՞յ լուծ անիլ " (եր. 169):

է տպագրել, բայց զգում եմ, որ դա պետք է լինի մի {աչառու} ներբող՝ մասնագիտությամբ իր եղբայրակիցների՝ ամեր

դատաստանը, ուր արդարութիւնը եւ յանցանքը, առանց {աչառութեան}, ստանում են իւրեանց արժանի հատուցումը: Մարդկայի

վրայ քիչ մը խօսինք ու ազգայնոց կամացը դէմ եւ մեր {աչաց} առջեւը, տներուն մէջ ելնել մտնելով, իրենց ըրած ա

Էին հաստեալ, յոր եդայ, Կան առաջի իմ {աչաց}. Ո՞չ ինքնին իսկ Եհովայ Զօր հանապազ ի

ած, Եւ ոչ բնաւ վրիպէր Բան ի նորա սուր {աչաց}, Ահաբեկեալ ընդ երդումնն, Զդողանի հար

ւրց ողող աստուածառաք պատուհաս Զնոյ հանդէպ իմ {աչաց} պերճ ընտանեօք վերամբարձ. Մինչ լաստակերտն կենդանե

գային դպրութեան. զի որչափ ինչ հասանէ տեսողութիւն {աչաց}, տեսանեմք, զի աբեղայք էին որ հիմն եդին գրականու

եսիլ, այլ ի սրտին գործարանի երեւութացեալ հոգւոյն {աչաց} թաթ ձեռին աջոյ գրելով ի վերայ վիմի Ա, Ե, Է, Ը

արտութիւնս մերկանդամ, թէեւ բազումք առ տկարութեան {աչաց} չկարէին յայս հայել, այո՛, չունի զլեզու ասեմ ք վ

ն խափանարար լինի շառաւիղաց լուսոյն ցոլանալ ի լոյս {աչաց} նստելոցն ի տան, սապէս ամբողջ դարք խափանաբար լինի

անիր՝ յերեսաց իմոց թշնամեաց եւ սրբեցիք զարտասուս {աչացս} հայրական խնամարկութեամբ: Եթէ ազգասիրական ձեռնտու

կանունք, Եւ խլրտում, գալարւում, Շողում նրա վառ {աչկունք}. Կոյս գրկումը իր ջերմին Մերթ պրկում էր ու թողնու

, Եւ խլրտէր եւ գելոյր Եւ շողային վառ {աչկունք}. Մերթ ի գիրկս կուսական Ճնշէր, պրկէր,

րբեք: Ընդե՞ր իսկ բնաւ եւ մաղթանք՝ մի՛ որոց {աչս} ունիցին տեսանելով ո՞չ զդոյն գուշակիցեն, անդէն իս

չ առնեն. Ամենեքին զիս թողին ձեռս ի ծնօտի, {աչս} ի լաց Սիրտ իմ ցաւօք գելանի, սակայն ի քէն ա

ցջիք ի սփոփանս ազգի, զի ամենեցուն, որ յազգին են {աչք} ՝ ի Ձեզ հային, իբրեւ ի պաշտպան տառապեալ որդւոց Հ

նչ անձնազոհությամբ գիշեր ցերեկ կուրծք կոտրելով եւ {աչք} խավարեցնելով աշխատում ենք գրելով ու սրբագրելով,

ղեակ ազգի մերոյ Հոգին հաւատաց ի Ձեզ, եւ միլիոնից {աչք} յառեցան ի նոր յաջորդդ առաքելոց սրբոց Թադդէ ի եւ Բ

ոքր ատենի, վասն պարտուց: Անդէն առ նմին բացան {աչք} մեր եւ քննեալ զօրինակս կտակաց տպագրելոց յԱզդասէր

դարմացեալ սիրտ, ո՞ր սալացեալ խիղճ կարիցէ արդեօք {աչք} բացօք տեսանել զվիճակ ազգի մերոյ, զաստիճան թշուառ

Ութ ամիս գիշեր-ցերեկ կարդում եմ, կամա-ակամա ամեն {աչք} կհոգնի: Մինչդեռ դա իմ միակ զբաղմունքն է, որի

, որ շատ թէ փոքր, յայտնի երեւում են առաջին անգամ {աչք} ձգելու ժամանակ: Սաստիկ խայտառակութեններից մի

իայնութիւնը չդառնայ նորան յանցանքի ցուցակ ամեն մի {աչք} ունեցող մարդու համար: Այլ տեղ մարդիկ, վաղուց ահ

ւուտներում թաքթաքուր Շտապում են երկուսով... Ո՛վ {աչք}, պահ մի եղիր կո՜յր: " Ո՞վ կը պատմի սիրոյ ձօն

ոյշ սիւք Առագաստել չզօրէ"։ Ասաց, եւ {աչք} ցօղեցին Յականողեաց մարգարիտ. Արտասուք

մօթ ինձ համարիմ մարտ դնել ընդ նմա, այլ զի բացցին {աչք} ազգին, եւ ապրեսցին մանկունք մեր ՚ի խմորոյ պապակա

գին մերում ականջք, որք բաց են զօրհանապազ, են եւ {աչք}, որք տեսանել տեսանեն զամենայն. ո՛չ միայն չխաբին

հաշուելով ` անդադար երգում. Այստեղ ինչ որ {աչք} կը տեսնէ, ողջն էլ քնում է, Զառամ Արեւելքի

եց, երբ խլեցին հաց որբից: Քնած էր Ամիրան, {աչք} փակած եւ դիտող, Ի ժամու, տարաժամ դու եղար

լիս, որ այդ փիլիսոփայ պարոնը ինքը ծնրադրութիւնից {աչք} չի բանում այս կամ այն վարդապետութեան առջեւ:

մ զբերանս իւրեանց, եւ ասացին այո՛, այո՛, տեսին {աչք} մեր... վա՛շ վա՛շ անձանց մերոց, զի ընկլուզաք զնա

տեարք հարք, ես խնդրում եմ, որ հաշիւներիս վերայ {աչք} դարձուցանէք, եկեղեցու մի կոպեկը եւս կրակ լինի իմ

ինձ շատ խիստ խօսքերով: - Ճշմարտութիւնը միշտ {աչք} է ծակում: - Ճշմարտութիւնը մի վերացական բան է

, որ իւր ծիծաղը ուրիշի համար լինէր մի խրատական ու {աչք} բացող բան: Այս պատճառով սկսեց. - Պարոն, դու

նկնում է մի մահանման քնի մէջ։ Հայոց ազգը, առանց {աչք} բանալու, քնում է միալար չորս հարիւր տարի՝ մինչե

այս էր պատճառը, որ Վատիկանը արթնապէս հսկում է եւ {աչք} է պահում այս միաբանութեան վերայ, եւ մի քանի բամբ

միլիոնաւոր ապացոյցը ամենայն մարդ տեսանում է, որ {աչք} ունէր տեսանելու։ Մխիթարեանց բարոյականութեան կրօն

բիծ իցեն սիրտք մեր յամենայն կրօնամոլական ախտից եւ {աչք} մեր՝ ազատ ի մեկուսի հայեցուածոց: Թէպէտ չկարեմք

ը անվտանգ էր միանգամայն։ Այս միջոցին ամենայն {աչք} դարձաւ այն մարդի վերայ, որ կանգնած էր թագաւորի մ

է, ուղիղ մտածում է, յիշողութիւնը չէ կորցնում, {աչք} տեսնում է եւ ականջը լսում, էլ ի՞նչ պատճառից է մե

իքը յայտնելով մերձաւորին՝ գտնում է իր համար օտար {աչք}, օտար ձեռք ու ոտք։ Ստո՛յգ է, չեն սոքա, որպէս

ամեմատութիւն կայ սոցա եւ մունջի մէջ։ Այն թշուառը {աչք} ունի, ձեռք ու ոտք ունի եւ շատ անգամ մի առոյգ առո

անց ծանր ուժ գործ դնելու առաջանում են, եթէ միայն {աչքաբաց} խնամատարութիւն լինի շինականի կողմից: Եթէ միայն շ

ներքո մոռացել են կյանքն ու նրա բովանդակությունը, {աչքաթող} անելով մեր դարի աղաղակող պահանջները եւ մտավոր քաղ

ինել նրանց, ովքեր որ կաթողիկոս էին ընտրել իրեն, {աչքաթող} արեց ազգի եւ ռուս կառավարութեան ընդհանուր շահը.

կարողութեան, որին յաջողել է քեզ հասնել: Դարձուր {աչքդ} դէպի այն օրերը, երբ դու մանուկ էիր, կենդանացուր

րձաւոր սիրելիդ. Նորա լուսոյ շառաւիղքը այսօր {աչքդ} է ցոլացնում, Էգուց նոյնը կը կատարուի մահար

: Վե՞րջը: Վերջը, խելքդ գլուխդ հաւաքիր, {աչքդ} բաց եւ տունդ քամիին բացած լոկ գաղափարների ետեւից

ս է, բաղանդիստների շարադրութիւնների մէջ, որ այդ {աչքդ} երեւելի Պետրոս անապատականը հանել է իւր մաշիկով,

, դու եւս, մտանելով այդ քաղաքը, պարտական ես մի {աչքդ} հանել, որ հաւասարուիս ուրիշներին: Բայց կոմս էմմ

մ Կեսարը կամ Ալեքսանդրը, բաց ճշմարտութեան հանդէպ {աչքդ} եւ կը տեսանես, որ ողջից մեծ է Իգնատիոսը"։

աւորում ենք, Խանումի խօսքերով (եր. 76), թէ " {Աչքդ} լիս. փառք աստուծու, անշառ, անխաթա էս հաւկիթն է

ռովմէական, բողոքական, յունական, լեզո՞ւ, ա՛հ, {աչքդ} լոյս, ես էլ դորա քամակիցն եմ. ո՞ւր է։ " Ուրեմն

կան նորությունները: Մոխրագույն մազեր, անագե {աչքեր} եւ հետեւապես (ըստ Անանիայի տեսության) խցանային

րողացել էր ներկել անդաստիարակ եւ անկիրթ պարոնների {աչքեր}, եղած էին նորա անյագ չարախօսութիւնքը այս կամ այն

ք: Բայց ինչո՞ւ ես այդ խնդրէի. մի՞թէ նրանք, որ {աչքեր} ունեն տեսնելու, չպիտի՞ գուշակեն այդ, հէնց որ սկ

անւում է Էֆիմերդէ, բայց Սուրբ գիրք՝ շատ սակաւ։ {Աչքերդ} ձգեցէք, չասեմ այլ քրիստոնեաների, այլ անքրիստոնե

նան: Պազերկյաններն տեղիս ամեն օր պիռժան կերթան, {աչքերը} դեպի Ստամպոլին կնային, թե աճաբ այդ նավերն ե՞րբ կ

էին անցնում, այդ պատճառով ես կարծում էի, թե քո {աչքերը} առավել բորբոքվել են, որի համար եւ շատ էի անհանգս

է " Կռունկում ", բայց ես ճգնաժամ ապրեցի, եւ իմ {աչքերը} բացվեցին: Ինձ համար այժմ կարեւորություն չունի,

Մինչդեռ ես պատմում էի այս բաները, Գուլի-Շամաման {աչքերը} տնկած նայում էր երեսիս՝ ժամանակ առ ժամանակ բացագ

ը՝ ասելով, թէ անարժան է, որ Մարգարէի փոխանորդի {աչքերը} կապանք տեսանէ, յետոյ ասաց ինձ, որ հետեւեմ իւրեա

րկինք վեր բարձրացրեց իւր նիհար ձեռքերը եւ վշտահար {աչքերը}, եւ ասաց. - Աստուա՛ծ իմ, Աստուա՛ծ իմ, այս

ասելու ժամանակ դարձեալ վեր բարձրացրեց ձեռքերը եւ {աչքերը}, բայց սոքա արտասուքով փայլում էին այս անգամ:

իսի կամ եւս աւելի վատթար կեղտերով: Յիշատակարանիս {աչքերը} բա՛ց են եւ ականջները սո՛ւր... Բարւոք է իւր անձը

է որքան կուրացուցել է մեզ։ Լուանանք մի փոքր մեր {աչքերը} եւ դադարենք գէթ այսուհետեւ կուրութեան գազանին զոհ

՛ղ կենան, թո՛ղ ապրին օդի մէջ, - ասաց մինը, որի {աչքերը} աւելի հեռատես էին: - Ինչպէ՞ս, թշուառական դ

Կազբէգը ծածուկ ամբոխուեց, Նա իւր ուշքը ու {աչքերը} դարձուց դէպի հիւսիս, Ուրալից մինչեւ Դանուբ

ն, անտէր աղքատին"։ Ժամի դռնում նա կանգնած է, {Աչքերը} կոր, վիզը ճուկ. Նորա նախկին բարեկամքը Չեն ասում

Այս խօսակցութենից յետոյ սկսաւ նա այլագունիլ, {աչքերը} դէպի երկինք բարձրացնել եւ ձեռները դէպի ինձ երկայն

ցանել արեգակի ճառագայթքը, որ անհանգիստ առնէին իմ {աչքերը}: Այս սաստիկ ձգուած կոնդակը մտաւ անցաւ ճարտար

.... - Կանգնի՛ր, - գոռաց սատանան եւ նորա {աչքերը} վառուեցան ինչպէս փայլակն, - կանգնի՛ր, հերիք է.

ու, զօշոտում են եւ զօշոտած ժամանակը ապականում են {աչքերը} ցեխով. գրգռում են նոցա մէջ գործունէութիւն եւ գրգ

ա ծերունի, նիհար, տգեղ, խառն ի խուռն մազերով, {աչքերը} ներս ընկած, երեսները գունաթափ, ասես թէ դոքա կեն

մինը, կարճահասակ, մօրուքը մինչեւ ծունկը, չոր, {աչքերը} ներս ընկած, ժանգոտ ատամներով եւ անտանելի բերանի

րս մտաւ սորա սենեակը: Պ. Մարկոսը քնաթաթախ բացեց {աչքերը} եւ երեսը շփելով հարց արեց քնից վեր կացած աղախնու

ի ծառան բերել էր: Պ. Մարկոսը բացեց կնիքը եւ {աչքերը} տրորելով կարդաց հետեւեալ խօսքերս․ " Սրտա

ւեցաւ: Նորա երեսի մեռելատիպ կերպարանքը, վշտահար {աչքերը}, դողդոջուն ձայնը եւ հեկեկանքից ընդհատուած կարճ ե

րիորդը բարձրահասակ է, սպիտակ, մազերը շիկագոյն, {աչքերը} պարզ երկնագոյն, շրթունքը կարմիր, որի երեսը նման

եսի գծագրութիւնը բաւական անկանոն, խոր ներս ընկած {աչքերը}, իւրեանց անսովոր փայլողութեամբ, հաստատում էին ն

ն քո՞յր ունի, - ասաց պ. Մարկոսը: Շաքարեանցը {աչքերը} չորս բացեց սիրուն քուէր անուն լսածի պէս: - Ա

ը վեր բարձրացրեց գլուխը եւ ձեռքի թաշկինակով սրբեց {աչքերը} շտապով, բայց, ծածկել կամելով իւր արտասուած լինե

փ, մինչ վեր բարձրացրեց Իւր արտասուքով լցուած {աչքերը}, Եւ ահա լուսին ամպերի տակից Դուրս սողաց

ուրդ: Մեր պարոնը, մանաւանդ խաժամուժ ամբոխի {աչքերը} ներկելու համար, ազգասիրութիւն էր ցոյց տալիս այնպ

էս հաւատացնում է ամբոխը ստորաքարշ մարդերի, որոնք {աչքերը} տնկել էին, որեւիցէ կերպով օգուտ քաղել ձեր հարստո

- Ինչպէս թէ մահ չկայ, - կանչեց Թիւթիւնճի-օղլուն, {աչքերը} պշուցած Շահումեանցի երեսին: - Այնպէս, որ ոչի

թարմ վարգա-շուշանագոյն երեսի վերայ, նորա խարտեաշ {աչքերը} թէպէտ եւ ուղղեցած էին դէպի իւր կարը, այսուամենայ

քի վերայ շփոթուած, կարմրեցաւ մինչեւ ականջները եւ {աչքերը} դէպի գետին կորացուցած, մի փոքր լուռ կանգնելուց յ

ի տակ, երբ որ բակի դուռը բացուեց ու փակուեց, նա {աչքերը} ձգած պատուհանին մի արհամարհական ձեւով նայում էր պ

ցը: - Ինձ, - ասաց, - պատմել էին նորա հասակը, {աչքերը}... Հագուստը: - Ո՞վ էր պատմել, - հարցրեցի ե

պէսզի վերջինս այսպիսի քաղաքավարութենով ներկէ նորա {աչքերը}: - Մէք միշտ պարտական ենք հասակը պատուել, եւ

մի երկու վայրկենում աւարտեցին: Մանուշակը, որ {աչքերը} տնկած նայում էր հօր եւ Շահումեանցի բաժակներին, ի

այս շռայլութիւնը, իսկ Մանուշակի մայրը վաղուց ահա {աչքերը} փակում էր, մինչ սկսել էին Շահումեանցը եւ Թիւթիւն

երջապէս Մանուշակը մի խոր հառաչանք արձակելով բացեց {աչքերը}, եւ տեսանելով իւր մօտ Շահումեանցը, այնպէս զարմա

վատուժ, անհնարին խորշոմած, խոր ներս ընկած մանր {աչքերը} զրկուած թերթերուկից եւ յօնքից, հազիւ հազ երեւում

-Լաւ ես ասում, քուրիկ, միայն Գասպարի աղջկայ {աչքերը}... -Ի՞նչ է, շի՞լ է փոքր ինչ, իմը եւս այդպ

ատժի այդ մահը իսկոյն հարսնացած: Վարդ- Խաթունը {աչքերը} բացած լսում էր այս պատմութիւնը: Երբ որ աւարտեց ե

։ Դարձուր, սիրելի՛ ընթերցող, քո քննող ու զննող {աչքերը} այդ ազգերի վերայ եւ պատասխանի՛ր մեզ, թէ այդ ազգե

օգուտ քաղելով ազգերի տգիտութենից, փակում են նոցա {աչքերը} ։ Պիտոյ է տեսանենք մորմոքուելու համար, թէ ինչպէս

Ինչ ժամանակ Լուդովիկոս XIV-ը յաւիտեան փակեց իւր {աչքերը}, Լետիլիէ առեց խաչը եւ դրեց թագաւորի ձեռքը։ Այն

նաս բարով ասէ, ինքն էլ ուրախ կենայ (!), յետոյ {աչքերը} վերեւ բարձրացնում, աղօթք անում ու հոգին աւանդում

ս բարով ասէ, ինքն էլ ուրախ կենայ (!), յետոյ, {աչքերը} վերեւ բարձրացնում աղօթք անում ու հոգին աւանդում:

արդարացնել, ժանգոտ օրօրոցի մէջ բացին նոքա իրենց {աչքերը}: Մեր յարաբերութիւնը միջին դարերի հետ այնպէս չէ:

դ մի հիքին ա, - ասում է նա: - Գարունքը ծագում ա {աչքերը} տնկում են նրա վրեն: Ընչակ մասիլը վեր են ունում ի

է ցնցուես ` տեղից պոկուած Կայմի խրոխտ շառաչից, {Աչքերըդ} վեր երկինք ուղղած ` Մի՛ մոռանար, յիշի՜ր ինձ:

թյունները՝ այժմ արդեն ծաղրված, այնուամենայնիվ, {աչքերի} կապը դեռ պինդ է: Ժամանակն է արդեն մի քիչ հրաժարվ

ւ գրեթէ ատելութեան աչքով նայում էր դէպ ուղիղ նորա {աչքերի} մէջ: - Ինչու՞ այդպէս շփոթում է եւ խռովում է

երով գրել է յոյս: Ապագան ծածկուած է լոկ կարճատես {աչքերի} համար: Ապագան ներկայի ժառանգն է, եւ եթէ մարդը ք

իեզերքը, միթէ, - Գործն Աստուծոյ, այս ահա՛, Իմ {աչքերի} առաջ չէ. Եւ ինքն իսկ չէ՞ Եհովան, Որ շրջում է,

ածների համար շատ ցաւեցուցիչ է ազատ լոյսը, թերեւս {աչքերի} նկատմամբ, գիտէինք, որ հին խելքերը երբէք համաձայ

մարդու, եթէ, միջին դարերի աբեղայական ակնոցները {աչքերի} վերայից հանած, նային ամենայն բանի վերայ Հերշելի

ր, ասես թէ, նորա բոլոր շարժողութիւնքը, դէմքը, {աչքերի} փայլը, ձայնը, եւ այլն, եւ այլն, ամենեքին իւրե

տի ոսկրը, որպէս մի հովանոց, ծածկում էր նորանց: {Աչքերի} կոպերը, ծածկած սպիտակ-դեղնագոյն ճպռով, որ եւ փո

ւ նամանավանդ քեզ հետ, եթե, տերը մի՛ արասցե, քո {աչքերիդ} նույն դժբախտությունը պատահի, ինչ 1856 թվականին:

ւթեան վերայ. առաւօտը զարթնում էր եւ նորա կիսաբաց {աչքերին} երեւում էին ոսկեղէն սարեր: Նա հաց էր ուտում առան

երպարանք ցոյց տալ բժշկապետին, յօնքերը մօտ քարշեց {աչքերին}: Դուռը բացուեցաւ, եւ բժշկապետը երեւեցաւ շեմ

ս մէջ անմար․ Թշնամի վհուկ, երեւի, կախեց {Աչքերիս} վերայ բժժանք անհամար։ Ինձ այն ժամանակ ք

իտենակա՜ն ամօթի ժառանգ նոքա, որ ճնշում են անզօրի {աչքերից} մի քանի արտասուքի կաթիլներ: Ասես թէ այս Նոր

րենք: Ա. ԱՌԱՒՕՏԵԱՆ Ամեն առտու, թօթափած Քունն {աչքերից} ` գեղատես Երազներով իր արբած Կոյսը իջնում է պար

ց Այն անտառների թագուհին, Որ ծածկած է {աչքերից}: Եւ ո՞ւմ արդեօք նա իւր սիրտը Գ

նա հոգին: Ո՛վ սրբեց նեղուածի արտասուք {աչքերից}, Ո՛վ ողբաց, բողոքեց, երբ խլեցին հաց որբի

թեամբ վեր թռաւ գահիցը դէպի նա, կայծակներ թափելով {աչքերից}, բերանը եւ ճանկերը բացած, որպէս թէ պատրաստւում

սուքի երկու խոշոր կաթիլներ դուրս թռան նորա լցուած {աչքերից} եւ թաղուեցան գետնի փոշու մէջ: Այո՛, - ասաց նա,

ւ կարմրութեամբ, տհաճութիւնը կաթում էր նորա մեռած {աչքերից}: Նա վերջին ջանքը գործ դրեց իւր անձը սառնարիւն ցո

ւ խեղճ Մանուշակը թուղթ փոխել. պատճառ, արտասուքը {աչքերից} եւ քթից թափուելով նամակի վերայ, ապականեցին նորան

նց թուլութիւնը երեւում էր նորա գունաթափ երեսից եւ {աչքերից}, որ կորուսել էին իւրեանց սովորական փայլը: ժաման

ինք մեր ներկայ վիճակի վերայ, արտասուք էին կաթում {աչքերիցս}: Բայց ապագայի յոյսերը մեր աչքի առաջեւ նկարագրելո

պատճառում, թե՞ կարող են սփոփել ինձ: Մինչդեռ քո {աչքերն} այնքա՜ն թույլ են: Ինքդ մտածիր, ինչ կլինի մեր ծն

ան էլ մեծ չէ, թեեւ Ռոստովի բանսարկուն իր գիշատիչ {աչքերն} ագահորեն հառել է նրա վրա: 4) Ինչի՞ է հավասար Նա

ց դժվարության հնարավոր չէ կարդալ, մանավանդ որ իմ {աչքերով} պարծենալ բոլորովին չեմ կարող: Ութ ամիս գիշեր-ցեր

կու ծերունիքը ոտքից մինչեւ գլուխս չափեցին իւրեանց {աչքերով}: - Ո՞վ ես դու, - հարց արեց Շամիլը բաւական ք

րեսուն տարեկանի: Ինքը խարտեաշ, գեղեցիկ, կապոյտ {աչքերով}, մազերը կարգով սանրած եւ իւղած, հագուստը ամենեւ

թու դէմքից տխրած մի մարդ, միջահասակ, թուխ, սեւ {աչքերով}, սեւ մազերով, փաթաթուած իւր կիսամաշ վերարկուի մ

պարոն Մկրտիչը բակի դուռը չէր բացած, մինչ կարմրած {աչքերով} նստել էր իւր տեղումը Մանուշակը պատուհանի տակ, եր

... - Նա երկար հասակով երիտասարդ է, փայլուն {աչքերով} եւ լաւ հագնուած: - Շատ բարի, - պատասխանեց պա

անչիւր ոք կանգնեցաւ իւր տեղում: Այս անգամ անթարթ {աչքերով} նայում էին երեքը միասին պտուկին. գլխաւոր պառաւի

ատկանում էր նորա քրոջը: Աղուանեանցի քոյրը շիլ {աչքերով}, թուխ եւ երկայն երեսով, արծուի քթով քառասուն եւ

բ Թորոս: Նորանցից մինը միջահասակ, թուխ, սեւ {աչքերով}, սեւ մօրուքով... Նոքա մտան եկեղեցին, բայց

րաչափ միմեանցից բաժանելու ձգտողութիւնը։ Եւ առողջ {աչքերով} նայողը կը տեսնէ, որ նոր լեզուի մէջ, ժամանակի խն

Ներսէսը, միայն մնալով Թէորիանոսի հետ, արտասուքը {աչքերում}, յանձնեց նորան խնդրել թագաւորից, որ Կոստանդնուպ

թեան ժամերում Մխիթարէր ամեն կերպ՝ արտասուքը {աչքերում}. Թէեւ յաջող ժամանակ մեզ մօտ լինէր ու խնդար

ւր գծագրութիւնը եւ արտասուքը, որ փայլում են նորա {աչքերում} ։ Այն օրը սուգի օր է եղած ե՛ւ վարժապետի, ե՛ւ աշա

րծես թէ մի բան անհանգիստ էր առնում նորան: Նա իւր {աչքերում} զգաց մի անհանգիստ կսկիծ. յանկարծ, նայելով դէպի

աղաչում եմ, - գոռաց ծառան, համարեա թէ արտասուքը {աչքերում}, - այդ վնասակար կը լինի եւ ձեզ եւ իմ պարոնիս: Ն

ուժաթափուեցան, Մանթուխեանցը, ուրախական արտասուք {աչքերում} եւ հեկեկանքից ընդհատուած ձայնով աղաղակեց. - ոսկի

Այս խօսքի ժամանակ արտասուքը փայլեցաւ Մանուշակի {աչքերում}: - Ի՞նչ է, Մանուշակս, լաց ես լինում, ի՛նչ

մ կացած իմ ազնիւ խօսքովը: Մանուշակը արտասուքը {աչքերում} փաթաթուեց հօր վզին, բիւր անգամ համբուրեց նորան,

ք է, արտասուքը խեղդում են խօսքերս կոկորդիս մէջ, {աչքերս} ընդունակ են այժմ առաւել լալու, քան թէ գիր գրելու

: Լսելիքս ամբոխուեցան... վաuտակեցան {աչքերս}... Կացինի ձայն հեռուից յանկարծ լսում եմ.

մար, բարձրաձայն գոռում է. " Չվախնանք, չվախնանք {աչքերս} մատենագրութեան վերայ դարձնելու ", որպէս թէ կար մ

ր ողբալով ասէր. " Երանի՜ թէ գլուխս ջուր լինէր եւ {աչքերս} արտասուքի աղբիւր " եւ նստէի լայի մեր աշխարհի թշու

։ Այսպիսի տխուր եւ խորհրդաւոր հանդիսում, եթէ {աչքերս} ձգենք միայն այն ժամանակամիջոցի վերայ, երբ հանգու

իական ճին չկայ, մի վեդրօ իստակ արաղով կամենում է {աչքերս} ներկել... չէ, եղբայր, այդպէս չէ, ես քեզ մի

կայ պատկերը ասես թէ բեւեռել էին աչքիս, որովհետեւ {աչքերս} այս կամ այն կողմը ձգելու ժամանակ, անդադար տեսնու

աչքիս է երեւում... շփում եմ ճակատս, սրբում եմ {աչքերս}, որպէսզի, եթէ երեւոյթ է այդ, ապա արիւնը երակնե

իկը շինել էր բոլորովին թափանցիկ, եւ այդ պատճառով {աչքերս} վերստին կախարդուեցան նորա գեղեցկութենից...

- Ո՛չ, մայրիկ, ասեղով ծակեցի ձեռքս, նորա համար {աչքերս} լցուեցան, - պատասխանեց Մանուշակը, հարկադրելով ցո

արիչը կանգնել էր Հռովմէական դատաւորի առաջեւ։ {Աչքերս} ձգենք մի հարիւր յիսուն տարու ժամանակամիջոցի վերայ

ւ չգտանք նորա թղթերում, թէեւ ամենայն մտադրութեամբ {աչքէ} անցուցինք, ինչ որ մնացել էր նորանից։ Անշուշտ, պէտ

որ այդ հարվածը ստանանք. հայտնի բան է, այդ նոցա {աչքը} ծակում է եւ ծանր բան է հրապարակով ծրագրի մեջ խայտ

: Ինչեւիցե, ասի, ինչ ալ ըլա նե, գրեմ, աղջիկը {աչքը} ճամփան թող չի նայի տեյի: Քո գրած գիրդ որդուդ Գաբ

մէջ տարածելու համար եւ յիմար ու կարճատես մարդերի {աչքը} ներկելու համար աշակերտներ հաւաքեց այստեղից եւ այն

տ Հայի յայտնի է, որ կամին ներկել խաժամուժ ամբոխի {աչքը}, թէ ահա այս ինչ աբեղայ կամ այս ինչ եպիսկոպոս ազգ

ւ, սուտ ու չնչին գովասանութեններով ներկելով նորա {աչքը}, նորա յանցանքը դնեն նորա առաջեւ որպէս առաքինութի

ամենայն արգելք եւ խափան, աշխատում են բանալ ազգի {աչքը} եւ դորանով հողի հետ հաւասարեցնել սուտ ազգասէրների

ակաս արէք Ձեր Յիշատակարանից, մինչեւ որ ազգերնուս {աչքը} բացուի, եւ ես պիտի ուղարկեմ Ձեզ հետզհետէ ազգային

Տէրը՝ Նա, որ քննում է մեր բոլորի գաղտնիքը, որի {աչքը} համարում է մեր աղիքի խորհուրդները, գիտէ, որ ես

րւում նիւթով, նորա կառավարութիւնը ներկում է նորա {աչքը} իւր դրօշի փառքով, իւր զէնքի յաղթութեամբ, իւր սա

նուկը, երբ իւր կարգով հասնի քո հասակին եւ քո պէս {աչքը} հետ դարձնէ դէպի իւր անցած ճանապարհը, պիտի տեսանէ

հայ մարդ պարծանքով եւ զմայլանքով դարձուցաներ իւր {աչքը} այդ դպրոցի վերա: Մի այդպիսի ազգային աշխարհա

ինուածքը, Եւ ամեն ինչ տեսնում էր Նրա անվրէպ սուր {աչքը} ` Դողդողում էր երդումից Եւ ակնարկում Ադամին ` Խնդ

եղծաւոր եւ կամ քաղցր խօսքերը Կը զօշոտեն մեր {աչքը}, կը մոռնանք հն ընկերը։ Երեւի թէ մեր ուխտը

՚Ւ հիւսած մազերն թուխ-թուխ գլխի, Կոկոն {աչքը} կը փայլի, Արդեօք ու՞նք է աչքի վերայ,

ջ, Թափում մահու քիրտ առատ։ Նորա {աչքը} խոժոռւում է, Երբ տեսնում է իւր տունը,

ստուած. Այլ քո ծագելուց մինչեւ մտանելդ {Աչքը} քեզանից չէ հեռացնում նա, Որի կորուստքը անչա

էն. Լուսեղէն է, թափանցիկ է մարմինը, {Աչքը} յօնքը սեւ սաթի պէս փայլում են: Չքնաղ

ամենեւին սառը մնալ, ի՛նչպես կարող էր փակել յուր {աչքը} եւ սիրտը, կամ թե ուրանալ յուր կյանքի խորհուրդը,

ասած ենք, " թէ շատ չէ անցանելու, որ ժողովուրդը {աչքը} այս եւ այն կողմը ձգածի պէս պիտոյ է տեսանէ նոր մատ

այդ թերութիւնքը, բացում է ընթերցող հասարակութեան {աչքը} եւ, դարձուցանելով նորա ուշադրութիւնը այս թերութի

գ է, մինչեւ այն մեծ ռէվոլիւցիան իսկապէս Ֆրանսիոյ {աչքը} տնկուած էր Անգլիոյ վրայ, բայց ռէվոլիւցիօնից յետո

մող բարի աստուածը չէ մոռացել մեզ: Նորա հսկողական {աչքը} մեր վերայ է: Նա այն խորհրդով բացել է մեր առաջ եւ

տեսութեան կէտից դիտելով, պիտի գուշակէր հեռատես {աչքը}. որ թէ վաղ, թէ անագան կը բացուի մի հրաբուխ արտա

վրայ իրենց բերանները եւ ասացին՝ վա՛շ վա՛շ, մեր {աչքը} տեսաւ։ Եւ լոկ վայրախօսութիւն չէ այս իմ կողմից,

ւցանէին, այլ նորա հակառակը։ Իսկ վերին արդարատես {Աչքը} չէ նայում չա՛ր կամքերի ուզածներին, այլ իր խնամակ

ղտոտ, անճոռնի, մազերը եւ բրդերը խառնափնդոր, մի {աչքը} փորած, մի կոտոշը կոտրած ծեր դեւ. ճանկերը բորենո

րիս ապացոյց կարող են լինել կոտրած կոտոշը եւ փորած {աչքը}, որ Ձեր մռայլութեան առջեւ են այժմ... - Ա

ալիս էր օրագիրներին, բոլորը սուտ են, եւ կամի իմ {աչքը} ներկել: Դժոխքի, եւ առհասարակ իմ խաւար թագաւորու

ր խօսքը, պատասխան չստանալով գրականութեան դեւից, {աչքը} ձգեց նորա վերայ եւ տեսաւ, որ գուճ եկած գրում է ա

պ. Շաքարեանցի ախոռը եւ ծունկ չոքած նորա առաջեւ, {աչքը} արտասուք խնդրել է... Ահա այս պարոնն էր պ.

այժմ կաթողիկէի ոսկեզօծ խաչի վերայ: Այցելուն {աչքը} ձգեց լայնարձակ, գեղեցկանիստ բակի վերայ. ոչի՛նչ

եւ գործարանքը ասես թէ դադարում են ներգործելուց: {Աչքը}, տեսողական գործարանը, համարեա թէ սառչում է, եւ

Երբ աւարտեց երգը օրիորդ Մարիամը, ամենի, {աչքը} դարձան կոմսի վերայ, որ լսեն նորա կարծիքը այդ երգ

, հեռացած լինելով Թիւթիւնճի-օղլուի փողոցից, երբ {աչքը} բարձրացնելով չորս կողմը նայեցաւ, ետ դարձաւ կրկին

ի շարժելովը շնորհակալ լինելով Թիւթիւնճի-օղլուցը, {աչքը} մին ձգեց Մանուշակի վերայ, որ հանդիպելով նորա հայ

ւ եւ Մանուշակին. բայց ինչպէ՞ս զարմացաւ նա, մինչ {աչքը} բացած, տեսաւ Շահումեանցին իւր առաջեւը, որ նորա

տից անցանողքը եւ քարշած իւրեանց մէջ, ծռել են որի {աչքը}, որի ծնօտը, որի ոտք ու ձեռքը: Այս մարդիկը ինքե

անդադար մռմռալով, քծնում էր պառաւների ոտքերին եւ {աչքը} չէր հեռացնում նոյնպէս պտուկից, որ համարեայ թէ կր

ւուեց կամ տասնեւեօթն տարեկան աղջիկներ, որ մարդու {աչքը} կուրանում էր նոցայ վերայ նայելով. մանաւանդ նորա

ամուսնական սիրուն... թող սիրտը կատարեալ լինի, {աչքը} դուրս չլինի... Կնոջ առաջին արժանաւորութիւնը.

նպիսի զօրութիւն է, այնպիսի ոյժ է, որ ոչ եթէ շիլ {աչքը} կարող է ուղղել, այլեւ կտրիճի աչքը անգամ շլացուցա

որ ոչ եթէ շիլ աչքը կարող է ուղղել, այլեւ կտրիճի {աչքը} անգամ շլացուցանել, որ չկարողանայ տեսանել կնոջ աչ

քը անգամ շլացուցանել, որ չկարողանայ տեսանել կնոջ {աչքը} շիլ լինելը... - Եթէ դու այդպէս մտածում ես,

ւ սնոտի կանոնների թանձր մառախուղով, որպէսզի նոցա {աչքը} չկարողանայ տեսանել պապականութեան գործերը։ Ո՞

նելով, ցրուել միջնադարեան մառախուղը, բանալ ազգի {աչքը} եւ աւելի հաւատ դնել նորա մէջ իր վրայ, իր մարդկայ

է, ուղիղ մտածում է, յիշողութիւնը չէ կորցնում, {աչքը} տեսնում է եւ ականջը լսում, էլ ինչ պատճառից է մեռ

ենք (իրենք ասում են թէ գրագէտ են), որ ժողովրդի {աչքը} բանալը, հերետիկոսութիւն են համարում, յանդգնաբար

եր կէս փայ ազգը: Իմ Գրիգորը մենծանայ, Դուշմանի {աչքը} հանա. Հայի ազգին օգնելով, Փառք ու պատուի տիրանա

ութեան ենթարկուել, եւ որովհետեւ պատկերները, մեր {աչքը} եւ յիշողութիւնը մեզ վկայում են, որ շորը չէ փոխու

մ է այն բանի հետ եւ սկսում է վերստին կախարդել մեր {աչքը} ։ Յայտնի է թէ, հին լեզուի գեղեցկութեան իրաւու

ր տվողը հավիտյանս հավիտենից: Ամեն մարդ ունի յուր {աչքի} առաջը յուր ապագա վիճակը, իհարկե դուք որ ինձ մեղա

թափելով կհասնի ծերությանը, կթողնի կթառամի եւ մեր {աչքի} առաջ կմնա ավել երկար ժամանակ նորա ծերացած վիճակը

պես սուղ է եղած, այնպես կարճատեւ, որ չի երեւում {աչքի}, այլ մնացել է միայն նորա մանկության հիշատակարանք

ր մաշում է հոգիս: Իմանալով այս բոլոր բաները, {աչքի} տակ առնելով, թե այս վիճակում եղած մարդու սիրտը ե

ն տվել եւ տալիս են անդադար, որպիսի վտանգներ պիտի {աչքի} տակ առնու ճանապարհորդը: Ուր թողունք զանազան պատա

ւ ծախքերը, որ մինչեւ պատահելը չեն երեւում մարդու {աչքի} եւ եթե կանխատես չէիր, ապա նոքա կծառայեն քեզ հուս

աստանում: Բացի սրանից, Դուք եւ քաղաքը դատաստանը {աչքի} տակ առած լինելով, չէ պիտո մոռանաք, որ գնացողքը

ւմ հավանական են արյան զարկերակայնության դեպքում: {Աչքի} առաջ ունենալով իմ ներկա վիճակը, հիվանդությանս նկ

որ այդ արատները, որոնք այսօր այդքան կոպիտ կերպով {աչքի} են ընկնում, պատվաստվել են այն հայրերի ձեռքով, ո

ւթյուններ հաղորդելու համար, որոնցից ամենից ավելի {աչքի} է ընկնում հայ պարբերաթերթերի cornage-ը: Ոչ պակաս

երեւս այդպես է. բայց մի՛ մոռանար, որ առաջ էլ ես {աչքի} չէի ընկնում իմ գիրությամբ եւ անպետք կլինեի ճարպակ

ն մշտնջենաւոր ժամանակով՝ գալոց հայկական սերունդի {աչքի} առաջեւ, նորա ժամանակակից պատմութեան հորիզոնի վեր

ր։ Շուտով ահա արեւի ճառագայթքը նեղացնելու են ձեր {աչքի} լայնացած բբերը, որ, զուր տեղը բանալով մեծ մակեր

ում է վրիժական հոգին: Յանկարծ պատկերանում է նորա {աչքի} առաջեւ նորա մայրը, որ խորովուելով կրակի վերայ,

շատ եւ շատ վնասակար է, եթէ առողջ բանականութեամբ {աչքի} տակ ձգենք մեր ազգի վիճակը: Մեզ հարկաւոր է կեանք

. այդպիսի հեղինակը ոչ թէ միայն պիտի կուրծք մաշէ, {աչքի} լոյսը թափէ ազգին նոր գաղափարք տալու համար, այլեւ

ք ազգի օգտին։ Գուցէ մեղաւոր ենք նորանով, որ մեր {աչքի} առաջեւ են Հայոց ազգի համար սորանից հարիւր տարի յե

իւնը: Երբեւիցէ խօսելով ազգի վերայ՝ միշտ մեր {աչքի} առաջեւ ունինք Հայոց հասարակ ժողովուրդը, եւ ազգ ա

պինք, յայտնի բան է, շատ չնչին ներողութեան, եթէ {աչքի} տակ ձգուին բոլոր մեզ շրջապատող պայմանքը: Իսկ

նքը մեք ընդունում ենք որպէս իրողութիւն: Մեր {աչքի} առջեւ են բիւրաւոր անգործ գործաւորքը, որ տանջւում

եան յետընթաց մասին հետ: Ռուսական ազգը, որի {աչքի} առջեւ հանդիսանում է այս դրամատիկական թատրերգը, կ

ձնապաշտից, որի փոյթը չէ, եթէ նորա ընկերը, նորա {աչքի} առջեւ ընկնում է սովամահ: Բայց մասնաւոր ուշա

եւ դերասանուհին փոքրանում են, ստորանում են նորա {աչքի} առաջեւ: Ամենափո՛քր է նա, որ ուրիշին համարո

մ են մարդիկ, որ կամէին սրբել իւրեանց ազգակիցների {աչքի} արտասուքը, մխիթարել նորանց որպէս թէ ասելով. " ս

կ չի պատուիլ, Մեզի պատած կոշտ հողը չի ցօղիլ {աչքի} ցօղով։ Կ՚անցնեն դարեր, տարիներ, մեր շիրիմ

Կոկոն աչքը կը փայլի, Արդեօք ու՞նք է {աչքի} վերայ, Եթէ կամար լուսինի: Երես

լար արօտի, Ծով դարձաւ թափած Արցունքըն {աչքի} ։ Քո գալն իմացաւ Մասիսի վուլկան

, Որի սահմանը փակել են բլուրք. Տեսարան {աչքի} ուրախ, գեղեցիկ։ Բնութիւնն իւր ամեն գ

անձայն ծերի առաջին։ Նախանձ սեւախանձ, {աչքի} մէջ արիւն. Պարզաբար տեսայ տեսիլ մռայլուն.

յն մասնաւոր նիւթի նուիրուած օրագիրը կարող է միայն {աչքի} տակ ունենալ մի փոքր հասարակութիւն, որ պարապում է

եցին հրատարակել իրենց սեփական օրագիրը կամ թերթը, {աչքի} յայտնի կերպով ցոյց տուին, որ ուրիշ օրագիրների վե

արակող ընդհանրապէս։ Շատ օրինակներ ունինք մեր {աչքի} առաջեւ, որ մեծամեծ աշխատութիւնք, այո՛, քրտինքո

իժի շաղկապը է լոկ հաւասարութիւնը եւ ոչ կեանքը"։ {Աչքի} տակ առնելով միմիայն այս հաւասարութիւնը, անհնարին

ծ փիլիսոփայութիւնը, ինչպէս Հեգելը անում է միշտ, {աչքի} առջեւ ունենալով յունական իդէալը, այն ժամանակ նոր

ու կորուստը դղրդել էր նորա ուղեղը, ուստի եւ նորա {աչքի} առջեւ երեւում էին միայն Լուդովիկոս XVI-ի եւ Մարիա

ւք էին կաթում աչքերիցս: Բայց ապագայի յոյսերը մեր {աչքի} առաջեւ նկարագրելով, մխիթարում էինք միմեանց եւ աս

յրաքաղաքին: Մոռանում էի ասել, թէ Լանկթամուրը իմ {աչքի} առաջեւ երեք անգամ արիւնով ներկեց բոլոր Ասիան եւ Ե

ռել այն ճշմարտութիւնը, որ մերկապարանոց կար նոցայ {աչքի} առաջեւ: Ամենայն ժամանակ անվեհեր հոգով պատերազմու

ւնը ապացուցանելու համար, որովհետեւ ճշմարտութիւնը {աչքի} յայտնի է։ Թէ ինչ ժամանակից սկսուել Վաղարշապատ

մեծ փոփոխութեան է ենթարկվել, որոնց մի քանիսը՝ մեր {աչքի} առջեւ կատարված։ Սորանից 20-30 տարի առաջ շատ պառաւ

այրն էր մտնում: Իսկոյն հասկացաւ սատանան իւր {աչքի} ցաւելու պատճառը, վասն որոյ եւ գոռաց. - Ու՞ր է ճ

որ Ձեր մռայլութեան առջեւ են այժմ... - Այդ {աչքի} համար ասում ես դու ինձ, 800 տարի է շարունակ. ես

ր, որ եթէ չափը չճանաչէ, ոչ միայն այսչափ, այլեւ {աչքի} լոյսը եւս հանելու էր: Այստեղ պ. Մարկոսը երեւակա

յս խօսքերը ասելով տուեց մետալը Շաքարեանցին, բայց {աչքի} հայեացքով, ասես թէ, հեռուից լափում էր այդ մետալ

Կոմսը, իւր մի րոպէ նեղանալը դատապարտեց իսկոյն, {աչքի} տակ առնելով այս բոլորը: Եթէ այնքան ուժ եւ զօրութ

ն եւ բանաստեղծութեան մէջ, որ երեւում է մի անփորձ {աչքի}, թէ պատմութիւնը մի յիշատակարան է ստուգապէս կատար

ազգի ուղեղի եւ արիւնի մէջ, ահա խնդիրը: Այժմ {աչքի} տակ առնունք մեր ազգի կեանքը - ամայի՛ անապատ, կամ

անապատ, կամ ձոր Յովսափատեան - տրտմութեան հովիտ․ {աչքի} տակ առնունք մեր ազգի պատմութիւնը, քննենք նորա քա

յն հակառակաբանող պատճառքը, այլ այս միայն առնունք {աչքի} տակ, թէ դուք ինչպէ՛ս կարողացաք կարծել, որ կոմս

. եթէ նա կենդանի լինէր, ինքը քեզ կը վկայէր, որ {աչքի} փոքր ինչ շիլ լինելը ոչինչ արգելք չէ ամուսնական սի

ուածքը: Բայց աւա՜ղ, սորա հակառակ գալիս էին նորա {աչքի} առաջեւ, որպես թէ հայրը հրաժարւում էր պարոն Շահու

կիցքը Ռուսսիայում, Տաճկաստանում կամ ուր եւ իցէ։ {Աչքի} առաջեւ ունենալով այս հանգամանքները՝ մեք հարկադրւ

նների հոգին եւ խաբեբայական ուղղութիւնը, մանաւանդ {աչքի} առջեւ ունենալով նոցա ապստամբութիւնը Պապական հրամա

ան ժողովի անդամ լինելու յոյսը, իսկ միւս կողմից, {աչքի} առաջ ունենալով իրենց սահմանափակ թիւը, չէին կարող

ւմ, հաշուի առնելով ազգի ընդհանուր ցանկութիւնը եւ {աչքի} առաջ ունենալով Երուսաղէմի աւանդութեան խախուտ լինե

արում է մեր հատուածը։ Գուցէ աւելորդ էլ լինէր այս {աչքի} յայտնի թուլութեան վրայ շատ խօսել, մանաւանդ որ ին

ը քերականութիւնից պիտի պահանջել, բայց մենք աւելի {աչքի} երեւցող եւ ամեն մարդու հասկանալի մէկ պատճառը միայ

շատ անտեղի անցք եւ բոլորովին խելքի հակառակ, եթէ {աչքի} տակ ենք առնում բոլոր հանգամանքը: Ի՛նչ երեխայութի

արում է մեր հատուածը: Գուցէ աւելորդ էլ լինէր այս {աչքի} յայտնի թուլութեան վրայ շատ խօսել, մանաւանդ որ ին

նում են մարդուն. սա միանգամայն ոչնչանում է, երբ {աչքի} առջեւ տեսնում է մի այնպիսի ուժ, մի այնպիսի զօրու

կութիւն տալ ազգին նորայ մասին, պէտք էր, որ մենք {աչքի} տակ առնուինք բնութեան մէջ (բացի երկնքի լուսաւորն

րողներին, - եւ հրաժարուիլ իր սրտի վկայութիւնից եւ {աչքի} յայտնի ճշմարտութիւնից: Բայց երբ դեռ բանը չէր հաս

մ հայհոյութիւնք գտնէ, երբ խօսք է լինում աստուծու {աչքի}, ձեռքի, կամ բարեկամութեան մասին: Եթէ ազգի խամո

հնարաւոր է այս, ապա ուրեմն է՛լ աւելի հարկաւոր էր {աչքի} տակ ունենալ այս խամութիւնը այն դատողութեանց մէջ,

Աբովեանի ուղղութեան, իր բովանդակ գործի մէջ միշտ {աչքի} առջեւ ունեցել է գործ դնել ազգային առածներ, ասացա

ռնուլ որպէս իրողութիւն: Բայց այնպիսին, երբ {աչքի} տակ առնու բնութիւնը, երկու ազգի կեանքերի միօրինա

ւզում երկար խօսել այս մասին, որովհետեւ մեր համար {աչքի} յայտնի ճշմարտութիւն է այս: Սակայն, չենք աս

հետեւ եւ տեսանելի առարկաների մէջ, որ ամեն օր մեր {աչքի} առջեւն են, շարժողութիւնը ինքը պատճառ չէ, այլ պա

ր նստիս ու լաս, մինչեւ որ թաղման գերեզմանդ լցուի {աչքիդ} արտասուքով։ Իհարկէ, ազգային օրագրերից գոնէ հարի

ել էի: - Դու մտածում ես քո ապրուստի համար, {աչքիդ} առջեւ ունիս քո ժառանգների եւ քո սերունդի ապագան,

հոները թաղած ըլլայիք նե, կենե աղեկ էր, ամեն օր {աչքին} տիմացն չէր ըլար, ինձի տեղով հայտնիք, եւ թե հոքո

այս հրաւէրը, եւ ահա Արեւմուտքը երեւում է Հայերի {աչքին}: Մեք գիտենք մի ազատախօս հեղինակի վիճակը անկիրթ ա

այս է պատճառը, որ " Հիւսիսափայլը " փուշ է շատերի {աչքին} ։ Բայց միշտ մտածում ենք, թէ պատասխանատու ենք Աստ

ըստ որում մեք ինքնին պիտի կասկածելի երեւէինք մեր {աչքին}: Ազգի անդաստանի մէջ հինգ ցորենաբոյս չկայ, բ

՜ղճ վիճակում, պատկերացնում է մի վայրկեան հիւանդի {աչքին} այն ամենայն բանը կատարուած, որոնց փափագով ցանկան

այ: Նա գտանելու չէ իւր տունը, իւր ծնողքը, նորա {աչքին} պիտի հանդիպին երկու գերեզման եւ մի ամայի բնակարան

անում իւր հետ առնուլ իւր դիմակը. դարձեալ դնում է {աչքին} տեսութիւնը խարդախող ակնոցները եւ ահա դերասանը եւ

Լցուիլ արիւնով, եւ այդ նշանով Դողդոջուն {աչքին} այդ մարդասպանի Երեւել դարձեալ կապոյտ երկնքո

ն Ճառագայթները փայլուն, Չեն տանելի մեր {աչքին}, Ատելի են մեր հոգուն: Ճանաչում

բայց ամպի պէս մի պատկեր Հեռուիցը երեւեցաւ իմ {աչքին}. Մօտ վազեցի, դարձեալ տեսայ..... ես նո

էր անդադար. Ո՛հ, թէեւ այնքան գեղեցիկ էր իմ {աչքին}, Բայց երկիւղից սիրտս զարկում էր կատաղած:

շքեղ տաճար Ու դէպի նա աղօթեց։ Իմ {աչքին} ի՞նչ երեւաց՝ Մի շինուածք կիսակործան Որ

արդոց պէս, որ իրենց գերանին չնայելով, ուրիշների {աչքին} մօտենալով՝ նայում են, որ շիւղը հանեն։ Եւ այսպի

ան էակ, որ այս րոպէիս անտեսանելի է մեր մարմնաւոր {աչքին} ։ Մեր, սովորաբար անուանած կեանքը է մի ժամանակամի

. վերջապէս քուն եղաւ... քուն եղաւ, բայց նորա {աչքին}, երազում, երեւեցան կոմս էմմանուէլը եւ Բեգզադէն

ուրդ կամ զօրութիւն չունին, բայց եւ այնպէս ամբոխի {աչքին} երեւցող լինելով, ստիպում են բերանաբաց ժողովրդին

դէմ բան խօսել: Իսկ ինչ որ վերաբերւում է Մարինոսի {աչքին} եւ օխտը ձիու մուննաթ անելուն, ո՜հ, դորա ընդդէմ

այս րոպես: Սիրտս շատ կոտրած է, եւ ոչինչ բան {աչքիս} չէ երեւում, վերջին հուսահատության մեջ: Այս բոլո

վատաս՝ հոգիես արեւես զզվիլ եմ. ասօր մեռնիմ նե, {աչքիս} չերեւնալ, բայց երեւումը տահա կերեզման չերեւնալ,

նեալ մսուրի մօտ: Ձեռքիս շղթաները մերկացուցին {աչքիս} առաջեւ կախարդական վարագոյրը, եւ այդ շղթաների տխո

եւ փիլիսոփայական պատկերից, մինչ նոցա հետ միասին {աչքիս} առաջեւ են գալիս աւերակ Հայաստանը, ցիրուցան ժողով

ախարդական գաւազանի զարկուածքի պէս դղրդեց ուղեղս: {Աչքիս} երեւեցան իսկոյն ֆրանսիական Պուպլիցիստները, Մարաթ

մենք նորց։ Յանկարծ Աստղիկը իւր որդւով {Աչքիս} առաջ կանգնեցաւ. Սրտէս կարծես փոքրափողիս

խոյն իւր շառաւիղքն ամփոփեց, Չերեւեցաւ աւել {աչքիս} ՝ յետքից կարմիր գոյն թողեց: Ես նստած եմ դա

նը, այն սիրած աղջիկս, ուրուականի պէս երեւում էր {աչքիս} եւ անյայտանում դարձեալ: Շատ մտածեցի, շատ որոնեց

ւր կորան. իսկ աղջկայ պատկերը ասես թէ բեւեռել էին {աչքիս}, որովհետեւ աչքերս այս կամ այն կողմը ձգելու ժաման

ծ, կամենում է բռնել մի թիթեռնակ: Ինձ թուեց, թէ {աչքիս} է երեւում... շփում եմ ճակատս, սրբում եմ աչքեր

ցորդք, որի կազմուելու ժամանակ դուրս էին թռել մեր {աչքից} ուրախութեան արտասուք. մոռանալ մի գործ, իհարկէ՝

ութիւնը: Իզիսը պիտի քօղով ծածկուի միշտ եգիպտացու {աչքից} ։ Այս պատճառով եւս տեսանում ենք զանազան խլրտմունք

, թագուցանելով փտած եւ ապականուած վէրքերը ընկերի {աչքից}, կարող էր պարտակել իւր ողորմելի դրութիւնը. այդ

մ, ըստ որում, ընկերական հոգին վաղուց թռած է մեր {աչքից}: Աստուծոյ մի նոր շնորհը կը լինի մեր վերայ,

, կամի՞ արդեօք ուսանել, թէ ոչ: Սակայն չէ պիտոյ {աչքից} հեռացնել նոցա քաղաքակրթութեան տարբերութիւնը մեր հ

արացնելու համար եւ իւրեանց բռնած ճանապարհը ամբոխի {աչքից} ծածկելու խորամանկութեամբ գրեցին իւրեանց դրօշակի վ

նենալով անուշ սիւգ ` Առագաստել անզօր է"։ Ասաց ` {աչքից} ցօղելով Մարգարիտները տրտում. Առաջին արցո՜ւնքն էր

ւիտենական ամօթ ժառանգած են նոքա, որ ճնշեցին նորա {աչքից} արտասուքի կաթիլներ: պ. Կ[ոմս] Էմ[մանուէլ], Կա

ւմտքում դիզուած սեւ սեւ ամպերը ծածկեցին արեւը մեր {աչքից}: Մեք ընկղմուեցանք մի խոր գիշերի մէջ: Կայծակի ահ

յ եւ առանց խնայելու կտրատեցին, երբ տեսան, թէ քո {աչքից} ընկայ։ Եւ այժմ, իմ ունեցածներով զարդարուած, մա

արձակէին նորա վրայ բանսարկութիւնք անել Վահանին եւ {աչքից} հանել։ Ոչ օտար ասելով, մեզ թվում է, թէ ուզում

ները եւ սոցա ողբալի հետեւանքը միշտ անպակաս է ազգի {աչքից} ։ § 67. " Մի բազում վարդապետս լինել եղբա՛րք ի

ոյ, եւ չղջիկները չեն կարող թաքչել աստեղաբաշխների {աչքից}, նոքա այդ բոլորը դասում են երկնքի լուսաւորների կ

: Հեռի՛ մեզանից, դու յանդուգն յիմար, կորի՛ր մեր {աչքից}, ստախօս եւ անպատիւ դու, մեք ճանաչում ենք քո խաբ

որպէս մահապարտ․ Ինչ անմեղութիւն, ինչ հայեացք {աչքից} ։ Մինչ ոտքից գլուխ սպիտակ հագած Դիմո

ծ, Ինչպէս յուսահատ անմեղ աղաւնին, Բազէի {աչքից} անգութ հալածուած: Անդունդի վերայ այսպէս

մեր նաւն արագ Վազեց դէպ յառաջ... կորաւ իմ {աչքից}... Եւ այլ միւս անգամ մինչեւ այս րոպէս,

, իմ երեսի կեղտը պիտի որ ես ինքս ծածկեմ օտարների {աչքից}... Մինչդեռ այսպիսի մտածմունքով ման էր գալի

փանցիկ պաստառից լայն զգեստ, որ երբեք չէր ծածկում {աչքից} նոցայ մերկութիւնը... Աջ ուսերի վերայից դէպի

մի անմերձենալի վարագուրի տակ ծածկած լինելով նորա {աչքից} պապականութեան ստոյգ ինչութիւնը, միւս կողմից՝ ան

արը հարկադրուած են վարագուրել պապական իշխանութեան {աչքից}. նոքա երեւում են բոլորովին այլ զգեստով՝ որպէս ք

ուք թէ վարագուրում էին առ ժամանակ այդ վէրքը օտարի {աչքից} ։ Ո՞չ ապաքէն մի փոքր ժամանակից, դոյն այդ վէրքը փտե

, գործողութեան կցորդը կամ սորանց արդարադատութեան {աչքից} վարագուրողը, բայց ոչ երբեք մի ամբողջ ազգ, որի ա

ի քամակից գնալով՝ կէս գոյները կամ կէս ստուերները {աչքից} փախցնենք, նկարի տպաւորութիւնը կը կորցնէ իր ներդա

իր խնդիրը: Այնպիսի բարակ, հոգեբանական եւ շատերի {աչքից} անզգալի կերպով թռչող անցնող երեւոյթներ է բռնել եւ

ւմ է: Շերամի դեղնացաւը պատճառւում է Մարինոսի չար {աչքից}. դորա ճարն էլ Պէտքականենց Համազին երթալ " օխտը ձ

որան զանազան հրապուրիչ գոյներով, յետոյ, ասես թէ {աչքից} ձգելով կամ բարկանալով այդ բանի վերայ, այնպիսի գա

ախօսութիւնը որպէս մաքսանենգութիւն հազար արկոսների {աչքից} ծածկելով, որպէս մի սրբազան աւանդ սիրտը բերանը եկ

ամպերը ծածկեցին, Արուսեկի նուազ լոյսն էլ իմ {աչքիցը} խլեցին..... Ով բնութեան դու Արարիչ, ի

ս խօսքը ասած չասած, ծուխի պէս Անյայտացաւ իմ {աչքիցը} ամէն բան: Տեսանում եմ, որ կանգնած եմ

Թէ սիրական հայրենիքիս մի վտանգ կայ. Քունը {աչքիցս} փախաւ հեռի շաբաթներով, Որ Հայրենիքը պաշտպան

ր սրտումս եւ ճարակում է սորան: Քունը իսպառ փախաւ {աչքիցս}, օրը ինձ տարի էր թւում. վերջապէս, զրկուելով ամ

: Գիշերներով, ամբողջ գիշերներով, քունը փախել է {աչքիցս}, եւ այն կիսաքուն թմրութեան մէջ քո ուրուականն է ե

քով չես չափւում, Ճառագայթիդ եւ մեր հոգուոյ {աչքն} էլ բնաւ չի դիմանում. Դո՛ւ, որ բնութիւնը ս

կատարած Մեծատան դէմքն այլանդակեց Երկու {աչքն} էլ թողեց բաց։ Անձն իմ, օրհնէ այն Աստ

ու, բայց, հաւասարութեան ոգին ունքը շինեմ ասելով {աչքն} էլ հանեց - երկու տունից էլ մի մի մարդ առաւ սպանեց

աւ վայրապար։ Ի Գողգոթայ զառաջինն իմ բոցեղէն սուր {աչքոյք} Զաստուած տեսին պիրկ ի փայտ, ի գլուխ պսակ բա

հասած՝ արդեն ծերացել են. այս բանը տեսանում ենք {աչքով}, բայց որովհետեւ մանկությունից մինչեւ ծերություն

մ եմ, որ այնտեղ եւս խելացի եւ բանագէտ մարդիկ այդ {աչքով} նայում են դորա վերայ: Մի քանիքը իմ բարեկամներից

ստեղծել նորան: Ամենակալ Տէրը արդա՛ր է եւ հաւասար {աչքով} նայում է ոչ թէ միայն բոլոր մարդկութեան վերայ անխտ

մի այդպիսի տղայի մէջ ցանկալի հետեւանքը: Այս {աչքով} նայելով այս ծանրակշիռ եւ մեծախորհուրդ բանի վերայ

ամն է, անփորձ են... Բայց, համեմատաբար եւ ներող {աչքով} նայելով, մանաւանդ, ուշադրութիւն դարձուցանելով հ

յիբներ: Պատանին, որ առաջնորդեց ինձ, ցոյց տուեց {աչքով} երկու ծերունու մէջտեղը նստած մարդու վերայ՝ առանց

ւ որ մի փոքր նստի նոցա ջերմութիւնը, որպէսզի սառն {աչքով} կարողանամ նկատել նորանց, մանաւանդ որ այդ բաները

ից գրելու աշխատութեան հետ հաւասար լինելով, թեթեւ {աչքով} եւ առանց կատարեալ ուշադրութեան նայել է սրբագրողը

բան չունինք ասելու պարոն թարգմանողին, ներողամիտ {աչքով} նայում ենք թէ՛ լեզուի եւ թէ՛ թարգմանութեան թերութ

ն տղայաբար այն մարդիկը, որոնց ծանր է տեսանել բաց {աչքով} որեւիցէ պակասութիւն մեր ազգի անդամների վերայ. առ

ւմ է, եւ այդ պատճառով եւս Բէգզադէն սկսում է ծուռ {աչքով} նայել ողորմելու վերայ: Հայհոյանք, թուք ու մ

րին այնքան զոհ տուեց Հայաստանը մինչեւ այսօր: Մեր {աչքով} տեսանում ենք ուրիշ թառամած ազգերի վերստին ծաղկիլը

տանուիլ: Մեք խնդրում ենք այն մարդերից, որ թեթեւ {աչքով} նայում են մի շարունակ հրատարակութեան վերայ, իջան

մ էր սորա բթամտութեան վերայ, եւ գրեթէ ատելութեան {աչքով} նայում էր դէպ ուղիղ նորա աչքերի մէջ: - Ինչո

լ են նորա ոսկերքի մէջ, շատ անգամ, չէ կարող հաշտ {աչքով} նայել ազատ հրապարակախօսութեան երեսին: Նա հալածու

ւն, մինչ հանդիսի մէջ երեւում են մարդիկ, որ պարզ {աչքով} տեսանելով եւ հասկանալով ճշմարտութիւնը, քարոզում

եանք երջանիկ, քեզ ամեն մարդ Չի ճանաչիլ պարզ {աչքով}, Միշտ չարաչար կը գործածէ Սիրտը լցուած

միասին անհաւատ եւ հերետիկոս կոչուել, քան թէ բաց {աչքով} մեր մարդկութիւնը, մեր մարդկային ազատութիւնը եւ ի

նջես։ Թող չկարծեն, թէ մենք չենք ուզում կամ ծուռ {աչքով} նայում ենք նոցա գրքին կամ օրագրին, քաւ. Մովսիսի

րութեան մէջ, եթէ յանցանքը մնայ անպատիժ. եթէ բաց {աչքով} ներողութեան տրուի սպանութիւնը: Զարմանք յանցանքի

կողմից պաշարուած եւ օրհասի գրկի մէջ, արտասուալից {աչքով} աղօթեցինք առ երկնաւոր Հայրը եւ մեր կեանքի փրկութե

մէջ ձեռներս դէպի երկինք տարածանելով, արտասուալից {աչքով} աղօթք արեցի այսպէս. " Սիրով խաչիդ, դառն վշ

եք կեղծաւորուիլ: Սոյն այս պատճառով կարդինալը խէթ {աչքով} էր նայում սորան: Սա ինքն եղաւ իւր արձակման պատճա

: Երկրորդ, լաւ իմանալով, որ կարդինալը նորան լաւ {աչքով} չէ նայում, պարտ էր ամեն կողմից աշխատել ծառայողնե

նգիստ։ Մեք գիտենք, որ ապագայքը, որ կարող էին սառն {աչքով} նայել անցած գնացած իրողութենների վերայ, եւ ամենայ

չեւ այն աստիճան անարգել իմ մարդկութիւնը, որ սառն {աչքով} նայեմ այդ բանի վերայ, եւ հայհոյութիւն չէ՞ր իմ կո

րեանց, դու մի օր յանկարծ կը մեռանիս եւ հոգիդ բաց {աչքով} կը մատնես, որ կերակուր լինի սատանայի: Միթէ՞ ամօ

- Եղբայր, ես կոյր չեմ, եւ ինչ որ մարդկային {աչքով} կարելի է տեսանել, միշտ տեսանում եմ: Ինչպէ՞ս չտե

Թագաւորական Հասարակութիւնը, որ յառաջուց շատ սառն {աչքով} նայում էր այս փորձերի վերայ, հարկ համարեց, որով

նթուխեանցը խօսքերով չպատասխանեց այս հարցմունքին, {աչքով} միայն ստորասաբար նշանացի արեց. նորա ինքնաբաւական

էր այդ մետալի կտորը: Շաքարեանցը, սեղանաւորի {աչքով} քննելով մետալը, խոստովանեց նոյնպէս, թէ ոսկի էր

սկսեց նայել Մանթուխեանցի վերայ նոյնպիսի մեծարական {աչքով}: Եւ Մանթուխեանցը, որպէս մի տգէտ մարդ, իսկոյն ս

արիտը պիտոյ է ասել, Շաքարեանցը իւր ժամանակին այս {աչքով} նայած չէր Մանթուխեանցի վերայ: Ինչեւիցէ: Մեք թող

նց ժամանակները, ամենայն բանի վերայ նայում են այն {աչքով}, ինչ աչքով նոցա հայրերը նայում էին, կամ ամենայն

րը, ամենայն բանի վերայ նայում են այն աչքով, ինչ {աչքով} նոցա հայրերը նայում էին, կամ ամենայն բան չափում

ութիւնը մի գեղեցիկ առաքինութիւն է եւ եթէ դուք այդ {աչքով} նայում էք խնդրի վերայ, ուրեմն թոյլ տուեցէք ինձ ա

տեղ չգտանէ նոցա սրտումը. ի՛նչ զարմանք, եթէ սառն {աչքով} նայեն այսպիսի բանի վերայ, առանց որեւիցէ գաղափար

օթեւանը: Պ. Յովնաթանեանցը, որպէս, Հայերի {աչքով}, մի փոքր ի շատէ հարուստ վաճառականի գործակալ, դե

որ ծնողքի համար զաւակները միեւնոյն են, չէ՞ որ մի {աչքով} կը նային նոքա իւրեանց զաւակների վերայ. եւ միթէ՞

համար: Բայց բնութեան հարազատ որդին պիտոյ է սառն {աչքով} նայի այս բանի վերայ եւ պիտի օրհնէ նորա Արարիչը,

Ամենայն մարդ իւր կարծիքն է ասում. ի հարկէ նոցայ {աչքով} խելօքը նա է, որ մի նոր եւ դժուարահաւատալի բան աս

պէս սուրբ էր նորա համար Մանուշակի խօսքը, որ թէեւ {աչքով} տեսանում էր նորա թուլութիւնը, այնուամենայնիւ մեղ

տխուր եւ մռայլոտ վարագոյրը՝ հնար է տալիս նա բաց {աչքով} նայել լուսին եւ սորա միջնորդութեամբ քննել եւ գնահ

մ է ժողովրդին իւր պառաւական տրամաբանութեամբ, բաց {աչքով} անմեղանչական եւ անսխալելի ճանաչել նորա անձը, ուր

էջ բերելու քաղաքական պատճառները, առանց կրիտիկոսի {աչքով} գնահատելու որեւիցէ իրողութիւն ազգային կեանքի մէջ

րդին եւ աշակերտներ ճարել։ Հոգեւորականութիւնը լաւ {աչքով} չէր նայում նորա վերայ եւ մինչեւ անգամ դատապարտում

ապացուցանում էր աշխարհին, թէ ինքը չէ կարող սառն {աչքով} հանդիսատես լինել այդպիսի ոճիրների. ոչ երբեք մի ա

ւնի մորմի խայթոցի ընդդէմ, երբ աշխարհ, արարած իր {աչքով} տեսնում է, որ երէկ մորմից չարաչար խայթուած (?)

ազարաւոր գրքեր տպուեցաւ, բայց ազգը միայն արտաքին {աչքով} տեսաւ։ Այսպէս կը լինի եւ 900 տարի յետոյ եւ 1000

արտութիւնը չեն կարողանում այդ պարոնները դեռ իստակ {աչքով} տեսանել, ուստի եւ ասում են, որ պիտոյ է մարդ այն

յն այս չափ, այլ շատ անգամ եւ զզուա՜նքը։ Եթէ բաց {աչքով} տեսնում ենք շորի նոյնութիւնը, նորա անփոփոխութիւն

տեմ։ Նամակիս հետ վերադարձուցի պահարանը, որ ինքդ {աչքովդ} տեսնես խոսքիս ստուգությունը: Սիրելի եղբայր,

ելով, չպիտի կարողացած լինիմ քեզ ճանաչել եւ օտարի {աչքովը} պիտի ճանաչեմ. իմ սերս ահա՛ այսքան է, թեեւ ձեր ա

հետո դարձյալ նույն գումարով վերադառնալ: Ովի {աչքում} որ մեծ բան է երեւում 3000 մանեթը Նախիջեւանի մեջ,

այդ ձգտումը կարող էր գցել իմ վարկը հասարակության {աչքում}, - այդ կողմից ես բոլորովին հանգիստ եմ, - այլ որ

ւ անկիրթ։ Նա ոչինչ չգիտէ։ Բայց հասարակ ժողովրդի {աչքում} լինում են վարսաւիրայք, ո՛րտեղ է մնում բժիշկը, շ

ամարդիկ են դարձած այդ նահատակները խաժամուժ ամբոխի {աչքում} ։ Փոյթ չէ՛, որ մի տեսաբանական խաբէութեամբ (опти

ւթիւնը. ազատութեան արժէքը աւելի վեր բարձրացաւ իմ {աչքում}, եւ այդ օրից ուխտեցի վերջին արիւնս թափել ազատութ

սէրը այնքան ծանր կշիռ, այնքան մեծ արժէք ունի իմ {աչքում}, որ այդ բանի համար թէ ինչի ասես պատրաստ եմ...

ր մի մատենագիր մարդ: Այս բաների մէջ ոչինչ են մեր {աչքում} մի քանի կռապաշտ Հայերի պատուասիրութիւնը եւ անձնաս

ջ կամքը, անշուշտ, կորուսանելու է իւր յարգը նորա {աչքում}... Ինձ հարկաւոր է այդ, ես... դեռեւս կը ծիծաղեմ

րատուրեանի առաջարկած խնդիրը շատ մեծ յարգ ունի մեր {աչքում}. համաձայն ենք նորա թէ՛ գաղափարին եւ թէ՛ այդ գաղա

ան լուսակամարի երեւոյթը, որի մէջ մի քանի մարդերի {աչքում} պատկերանում էր պարոնը: Հասարակութիւնը իրաւունք տ

դարձուց այն բաների վերայ, որ աւելի մեծ էին նորա {աչքում} եւ որ յիրաւի կարօտ էին ուղղութեան, որպէս՝ ա. Յ

ջոյ, անբարոյական պարսաւանքը, թոյլ երեւեցան նորա {աչքում}. նորա վշտացած հասկացողութիւնը թելադրում էր նորան

րդութիւնը, բեռնակրութիւնը աւելի արժէք ունին նորա {աչքում}: Շատ դառն է մեզ ասել այս խօսքը, բայց ծածկել այն

թող պաշտօնական բարոյականք կնտրուկ ծխեն քեզ, մեր {աչքում} դու ամբարիշտ ես: Եւ ի՞նչպէս չդառնաս դարձեալ

էի, Չարութեան ու յանցանքի էջը Մարդոց {աչքում} կարդում էի: Ես սկսայ սէր քարոզել,

ն անմահ բարեկամքը եւ անտարակոյս, Պ. Չամուռճեանի {աչքում} հերետիկոսները եւ հերձուածողները: Բայց երջանկութի

ւատացնում ենք, որ ժանգոտ փարայի արժէք չունին մեր {աչքում}: Ահաւասիկ մէք կանգնած ենք այժմ, բաց հրապարակ

ը, ինչպէս այժմ, նոյնպէս եւ առաջ կշիռ ունէին մեր {աչքում} ։ Չէ՛, առաջ էլ նայել էինք նոցա վրայ որպէս դատարկ

, որ այժմ մեր հասկացողութեամբ կորուստ են, նոցայ {աչքում} եղած են որպէս վնասակար բաների մերժողութիւնք: Եւ

նչպէս եւ անդրանկական համակարգութիւնը, այո՛, մեր {աչքում} շատ ստգտանելի է, բայց հարցնենք անգլիացուց, եւ տ

րող է գործ դնել այղ հնարը: Եւ այն, որ անգլիացու {աչքում} բնական է եւ բաների կարգում, ինչպէ՞ս կարող է ենթա

ալիս էր, իւր կաշառակերութիւնը ծածկելու, եւ պապի {աչքում} երեւելու հաւատարիմ: Եթէ պապը նորան ասում էր, ու

ումը, մի փոքր փառք գտանելու համար ռամիկ ժողովրդի {աչքում}: Ապա թէ ո՛չ, նա այնպիսի մարդ չէր, որ կարողանար

, որ այս մարդկային հնարները յարգ ստանան մի պարոնի {աչքում}, որի հիւանդութիւնն էր սիլլաների, քաջերի, դեւեր

րի նման մի վարդապետ. Հայոց պատմութիւնն էլ շատերի {աչքում} մի առասպել, եւ ոչ գիտութիւն եւրոպական հասկացողու

յս մասին Վարդանի վկայութիւնը բնաւ արժէք չունի մեր {աչքում} ։ Գուցէ, եթէ Փարպեցու պատմութիւնը չլինէր եւ Թուղթն

է ազգասէր համարել իւրեան կամ համարուել ուրիշների {աչքում}: Ես այս խօսքը ասում եմ միմիայն մեր հայերի համար

, ցաւելի ճշմարտութիւն, յարգ ունի խաժամուժ ամբոխի {աչքում}, այսպիսի մի մարդ, որ փորը հաստացրել էր եւ ընչան

արդալ մի այլ աղօթք, որ աւելի ներգործական էր նորա {աչքում}: Պ․ Շաքարեանցը քնեց... Դեռեւս ամբոխուած էր նո

որ յառաջ շատ սիրելի էին ինձ, այժմ դարձել էին իմ {աչքում} փսխողական փոշի. նոցա իմ մօտ ներս մտանելը ատելի է

ան կամ հարուստ մարդ, որ յարգելի էր հասարակութեան {աչքում}, ասէ թէ այսօր ամսի քառասուն եւ հինգն է, նա պիտո

նակ պիտի կենդանի մարդիկ թուին մեր արտասուելի ազգի {աչքում}: Երեւում է, որ մեք տեսանելու չէինք Նախախնամութե

րդ եւ արժէք ունին մեր գիտուն անուանուած պարոնների {աչքում}, ոչինչ են վերաբերութեամբ դէպի ազգի քաղաքական կեա

է կերպով օգուտ քաղել ձեր հարստութենից, բայց, իմ {աչքում} ամենեւին զանազանութիւն չունիք այն ռամիկներից, որ

ր ցածացնել պ. Յովնաթանեանցի պատիւը նորա ընտանիքի {աչքում}: - Առաւօտը ես գնում եմ ամառանոց, - ասաց տիկ

հումեանցին, երջանիկ եւ ուրախ. հարստութիւնը նորա {աչքում} բան չէր թւում, որովհետեւ անմեղ էր նորա կուսական

ը պիտի ճանաչեմ. իմ սերս ահա՛ այսքան է, թեեւ ձեր {աչքումը} եւ մեկ թուրքի կամ չերքեզի կարգում եմ, որ ամեն նա

ուք նորան թուրքի կամ չերքեզի հավասար կկարծեիք ձեր {աչքումը}: Այս բաները փոքր ի շատե խոսելուց հետո, հայտն

եին: Ազգի եւ ճշմարտության համար իմ կյանքը իմ {աչքումը} ոչինչ է, եւ ամեն րոպե պատրաստ եմ զոհել, եւ այն

վ մի այդպիսի հզօր եւ գիտնական հակառակորդի"։ Ձեր {աչքումը}, ճշմարիտ, գուցէ մի անկիրթ եւ բիւր տեսակ նախապաշ

մարտութեան։ Ճշմարտութիւնը աւելի մեծ յարգ ունի իմ {աչքումը}, քան թէ աշխարհի բոլոր թանգագին գոհարները եւ հարս

ել ազգի անմխիթար պակասութիւնքը բուն ազգիցը եւ ձեր {աչքումը}, ինչպէս յայտնի ցոյց էք տալիս, միեւնոյն կշիռ ու

որոնց թիւը բարձրացնում էք մինչեւ բիւր։ Գուցէ ձեր {աչքումը} շատ փոքր նշանակութիւն ունի բիւրը, բայց մեք տասն

չարագործութիւն: Ես ասել էի, որ Պ. Իսահակեանցի {աչքումը} միեւնոյն յարգ ու արժանաւորութիւն ունին, թէ ազգը

ւ նոցա գործը՝ յիշատակ ճշմարիտ ազգասիրութեան: Իմ {աչքումը} այն մարդիկը, որ պարապում էին այսպիսի գործերով,

ս կատարել այս իմ ցանկութիւնը՝ իմ պատիւը ժողովրդի {աչքումը} պահելու համար: Եւ այսպէս, երկար եւ տեսակ տ

ատճառով էլ ուսանողները Դատարկ մարդիկ են նոցա {աչքումը} ։ ՄՏԱԾՈՒԹԻՒՆ (I) Անցան օրերս տխր

իկոսներ, մեղաւորներ, որոնք յարգելի էին սատանայի {աչքումը}, փառաւորուած նեռներ, նոցա հետ միասին գտնւում են

ական լաւ կազմով գրքեր, որ համեղ էին երեւում նորա {աչքումը}, թաթախեց իւր ղահուէի մէջ, դրեց բերանը եւ խածեց

բարեխօսութիւնը եւս յարգութիւն չունի տէր սատանայի {աչքումը}, նա ինքը իւր ընտրութեամբ տալիս է այդ պաշտօնքը իս

ձ, մի մարդ չկայ, որին հաւանէր այդ պարոնը, նորա {աչքումը} ամենեքեան յիմար են, ամենեքեան օբսկուրանտ, ամենե

ճառ, որ տարաժամ խլէր նորա կեանքը: - Միթէ՞ քո {աչքումը} մարդը եւ ճրագը հաւասար բան են, - գանչեց Թիւթիւնճի

: - Մի՞թէ մոխիրը, որ կը ստանայիր փայտից, քո {աչքումը} ոչինչ էր. ոչինչ չէ՛ տեսանւում եւ չէ՛ շօշափւում,

եւ խնամարկութիւնը հաւասարաչափ ստանալու. մի՞թէ քո {աչքումը} նոցանից մինը սիրելի կը լինէր առաւել քան թէ միւսը

տողութիւնը, միայն ես չեմ կարող արդարացնել քեզ իմ {աչքումը} այն բանի մէջ, որ դու կասկածում ես իմ սրտիցը եւ հ

տարուեցան առ Աստուած։ Ոչինչ էր պապականութեան {աչքումը} այսքան մարդերի կորուստը. նոցա արիւնով ոռոգում էր

րեանց այդ ցանկութեանը, եւ թէ աղբիւրը պիղծ էր մեր {աչքումը}, ո՞րչափ եւս այն ջուրը, որ նորանից բղխում էր։ Ո

մէջ միայնակ, նայում էի պատուհանիցս դէպի դուրս: {Աչքս} ոչինչ այլ բան չէր տեսանում, բացի պատառուող պղպջա

կանը եւ ստացականը այն օրիցն եմ ես ուրացել, երբ, {աչքս} բանալով, բարոյապէս նայել եմ մարդկութեան վերայ:

ամենայն օր մի քայլ մօտենալով գերեզմանի բերանին, {աչքս} ՝ դուռը, նստած եմ, թէ ո՛վ արդեօք շնորհ կը բերէ

ացմունքներով լցուած Թփթփում էր ` պատուհանից {աչքս} դէպի դուրս ձգած: Ահա՛ պայծառ երկնից դժխոյն

աղաղակից դուրս գալով այդ խոր մտածութեան միջից եւ {աչքս} դարձնելով դէպի այն կողմը, որտեղից լսել էի աղաղակ

ռ, ծաղկանկար թեւերը: Մի անգամ դարձեալ սրբում եմ {աչքս}... եւ դարձեալ տեսանելով նորան վազում եմ դէպի ն

արարողութիւնը կատարած, մեծ եւ անզովանալի փափագով {աչքս} ձգում եմ պտուկի վերայ, երեւում է ինձ մի կերպարան

պահանջած վարձին նայիր... կորի՛ր, կորի՛ր, որ {աչքս} չտեսանէ: Այլ բան չկար, որ խոսէր ողորմելի ծա

ի վերաս... Աւելի ոչինչ չգիտեմ: Երբ միւս անգամ {աչքս} բացի, տեսայ, որ դու կանգնած ես մօտումս: - Ի

ւմ եղանակ բանիցս. սիրտ մեր լցաւ արեամբ ի տեսանել {աչօք} բացօք զպատիւ եւ զփառս ազգի մերոյ եւ եկեղեցւոյ առա

ո՛չ իբրեւ ինքնացեալ ուսումնական, չկարաց անպղտոր {աչօք} տեսանել զմայրենի եկեղեցին, այլ մա՞րթ ինչ իցէ արդ

ծածուկ էր առաւել քան թէ երեւի նկատողացն հարեւանցի {աչօք}: Ուսումնական ընկերութիւնք առ Հայս Տաճկաստանի եթէ

ն Հռովմէական լեզուաց, չեմք յերկբայս թէ նա ինքնին {աչօք} բացօք տեսանէր զվտանգաւոր արտեւան քարակտուր լերին

անն՝ իբրեւ ազատալուր, զի այլ ազգ չկարէի առնիլ. {ապա} թէ ոչ՝ կորնչէր ի զուր ամ մի ողջոյն: Այժմ թէ բար

իմ լավ անունս լսած չեք նե, գեշը բնավ լսած չեք, {ապա} ի՞նչ է իմ ծնողաց ընդդեմ մեղքս, ասացեք, որ ես էլ

րին, որ չեմ սպասում, ըստ կատարված ուղղումների, {ապա} կոմիտեն առանց ինձ այդ մասին նախապես հայտնելու լիա

սպասում է, որ ստանա յուր վճռական իրավունքները եւ {ապա} գործ կատարել այնպես, որ ոչինչ անհամությունք չպատ

ով ու չարչարվելով. այսքան միայն կգա մեր ձեռքից. {ապա} նյութական հնա՞րը, այդ չունինք մեք, եւ ազգը պիտի

լը չեն երեւում մարդու աչքի եւ եթե կանխատես չէիր, {ապա} նոքա կծառայեն քեզ հուսահատության եւ անտանելի նեղո

պարտական էր իսկ եւ իսկ բանալ զկանոնաւոր քննութիւն {ապա} հատանել զվախճանական զվճիռ ի սրբագումար ատենին:

ականը ցույց է տալիս գործով, որ թե հնար ունենար, {ապա} ուրեմն անշուշտ խեղդելու էր Իտալիայի նորաբողբոջ ազ

, դեսպանին Ռուսսիոյ ի Լոնդոն, սկսանել զգործն եւ {ապա} գիտութեամբ եւ վճռադատութեամբ տէրութեանն Անգլիոյ ի

առաքել յատենատեղի մի անուանեալ " Ֆօռն օֆֆիս " եւ {ապա} ի հիւպատոսարանն Ռուսսիոյ: Ուստի ի վաղիւ դիմեց

առաջագոյն ստանալ զհրիտակսն, յորոց ի ձեռս իցէ եւ {ապա} զթուղթն զայն տալ"։ Այսոքիկ ամենայն տեղեկութ

ւցանել զի թէ նա գրել տայ յօգուտ այդ անուն դպրոցաց {ապա} ուրեմն կային յայնժամ դպրոցքդ: Այլ բաց ի տանէ

ործակալ Նախիջեւանայ: ա) զի թէ կտակ էր այն, {ապա} ուրեմն կամայ ակամայ թողլոց էր զայն ի կառավարութեա

ազատություն ես վայելում, թեեւ շատ նեղ շրջանում, {ապա} դրանից կարող ես եզրակացնել, թե ինչ վիճակում եմ գ

դեպս, նա կարող է այստեղ էլ հարցնել, եւ եթե կա, {ապա} առնել 2-3 մսխալ, հետո Մոսկվայում, նույնպես 2-3

են ստացել ես եւ եթե համաձայնվես վերադառնալ տուն, {ապա} հենց ինքդ կտանես այդ սերմերը եւ կկատարես մնացյալը

եք օգտվում, քաղաքային ծախսերը եթե չեն ավելացել, {ապա} գոնե մնացել են նույնը. հարց է ծագում, թե ինչո՞ւ

նրանց հարուցած աղմուկն այդ նպատակն է հետապնդում, {ապա} կարելի է նրանց դրականապես ասել, որ շատ ուշ եք ու

ող է փոխարինել եթե ոչ կարգավորիչին մեխանիկայում, {ապա}, համենայն դեպս, ազատարար նավակներին, որոնց մաս

ի Շլոսսերը կամ Մակոլեյը, եթե քեզ հաջողվի ճարել, {ապա}, խնդրում եմ, մի քանի հատոր միասին բերես, եւ ոչ

ստ եղեք: Եթե մեզ վիճակված չէ շուտով տեսնվել, {ապա} մի՛ մոռանար հաղորդել ինձ ձեր հետապնդումների արդյո

ում է այն բանին, որ ես նրան որեւէ աշխատանք տամ, {ապա} իմ կարծիքն է՝ հետաձգել այդ բարենպաստ ժամանակի,

նիս. ի՞նչ է՝ ստացա՞ր, թե ոչ: Եթե չես ստացել, {ապա} պետք կլինի խնդրել [բանտի] վարչությունից թույլտվու

ք Անանիային, եթե իրոք դա ուշադրության արժանի է, {ապա} ինձ համար մի օրինակ ճարիր, հավանաբար, այստեղ Գլ

որ վիգերի եւ տորիների գոյության մասին է խոսում, {ապա} ուրեմն, լիովին ընդունում է արմատականների եւ առաջ

cto) վերջին հետքերը քշեցին հեռու դեպի բաց ծովը, {ապա} միաժամանակ, նա չէր կարող չտեսնել եւ չզգալ վտանգ

ի Սանչոյի հանդիպմանը Դուլսինեայի հետ Տոբոզոյում, {ապա} վաղօրոք կարելի է շնորհավորել խմբագրությանը՝ ապագ

Եթե սա գրված է Քրիստոսի ծննդից մի քանի դար առաջ, {ապա} այս իսկական գանձ է ստուգելու հրեական նազարեթյան տ

ե Անանիան Ուստիմովիչին կամ Կովալսկուն նամակ գրի, {ապա} թող ինձնից նրանց շնորհակալություն հայտնի՝ ինձ ու

րությունների մեջ չէին: Եթե ես տեսնեի Անանիային, {ապա}, հավանաբար, նրան հարցերով կգնդակոծեի, եւ նախ ե

երջացնելու վրա եմ. այնուհետեւ կսկսեմ Շլոսսերը եւ {ապա} նորից Ֆոշեն: Մակոլեյն, իր մշտական հումորով ինձ

թագործ] եւ կառքը մանրամասն քննության ենթարկի, եւ {ապա}, որպեսզի նա հարկ եղածը հիմնավորապես ուղղել տա,

ում, նա հավատացած է, որ եթե ոչ ներկա սերունդը, {ապա} հաջորդը իրեն ըստ արժանվույն կգնահատի. " Спи пост

կարելի հրաժարվել: Բայց ինչ վերաբերում է Բոքլին, {ապա} խոստովանում եմ, որ նա ինձ վախեցնում է ո՛չ միայն

Շլոսսերը չկա (Հռոմեական պատմությունից սկսած), {ապա} ինձ ուղարկեցեք նրա 18-րդ դարի պատմությունը, որ ա

ելացնեմ, որ եթե որեւէ կերպ թույլ տան տեսնվելու, {ապա} վաղօրոք ձեզ զգուշացնում եմ, որ ես ոչ մի դեպքում

անակներում: Եթե Անանիան տեր Մովսեսին նամակ գրի, {ապա} թող նրան հաղորդի, որ նրա (այսինքն տեր Մովսեսի)

ւ հարգանք: Եթե տանից որեւէ տեղեկություն ստանաս, {ապա}, հավատացած եմ, չես մոռանա ինձ հաղորդել: Առայժմ

ի, եթե դեկտեմբերին ուղարկածիցդ չի կարելի ճարել, {ապա} եկող շաբաթ կուղարկես մի ֆունտ՝ մի քանի օր սրանից

րաժեշտը՝ ըստ քո նամակի բովանդակության, եթե ոչ, {ապա} վաղը առավոտյան, միեւնույնն է, կհանձնեմ, դու բո

ջացնում եմ, իսկ բան է, եթե այսօր ստացա նամակդ, {ապա} պատասխանը կգրեմ երկուշաբթի: Ցտեսություն: Քո

: Հավանորեն մոտ օրերս Անանիային նամակ կգրես, {ապա} չմոռանաս նրան հաղորդել իմ սրտանց շնորհակալություն

տաբար, որովհետեւ հին ձեւով այլեւս չի հասկանում - {ապա} ի՞նչ տրամաբանությամբ մենք կարող ենք դիմել մի բարբ

, մեր արդի պահանջներին համապատասխանող նոր ձեւեր, {ապա} խնդրեմ տվեք: Լեզուն որեւէ ուսմունք, այսինքն

հպանել կամ չի մշակել տվյալ մտքի համար որեւէ ձեւ, {ապա} այստեղ ո՛չ մի արխիվ չի օգնի, սխալ է այն ուղղությ

կ սրա համար պետք է զինվել, եթե ոչ մանրադիտակով, {ապա} գոնե խոշորացույցով: Ների՛ր, եղբայր, անհնարին է

աշվի է առնվում մեծամասնության անգլերեն չիմանալը, {ապա} ինչպե՞ս են անթարգմանելի թողնում հունական մեջբերու

ը, որի համար դու տոմս ունես: Եթե գիրքն ստանաք, {ապա} տուր կազմելու ճիշտ այնպես, ինչպես կազմված է առաջ

լ կգաս, եթե պ. Եղյանցը ցանկանում է ինձ տեսնել, {ապա}, հավանորեն, հնարավորություն կգտնի հետաձգելու իր

էլ ինձ նման համակրում է խեղճ Գրիգոր Ալաջալյանին, {ապա} հնարավոր չէ՞, որպեսզի Անանիան մի անգամ նրան իր մ

րկոծ եղէց"։ Իսկ եթե նրան այդ գործը հաջողվի, {ապա} նա ինձ մեծագույն ծառայություն մատուցած կլինի, դե

ик естественных наук " եւ զբաղվելով կենդանիների, {ապա} նաեւ բույսերի օդընտելացմամբ (նա հրավիրված էր այգ

ան հավի մի քանի ձու - կբազմանային նրանք այնտեղ, {ապա} կարելի կլիներ տարածել եւ ուրիշ տեղեր: Մի անգամ է

վ ուսումնասիրենք, նաեւ նրանց աճեցնելու եղանակը, {ապա} կարելի է Արարատյան դաշտի հայ շինականների բարբառով

նրանք ապրել են այնտեղ մինչեւ հիշյալ եպիսկոպոսը, {ապա}, անպայման, այժմ էլ ապրում են: Բայց առաջին գործ

րում: Եթե ես իմանայի բանվորների ընդհանուր թիվը, {ապա} իմանալով այդ գործարանների արտադրանքի ընդհանուր ար

գործը: Իսկ ինչ վերաբերում է վավերագրի էությանը, {ապա} եթե մինչեւ անգամ իսկականը ներկայացնեն չաղճատված ե

ա: Աշխարհումս անվերջ բան չկա, եթե դա այդպես է, {ապա} ուրեմն ինձ այժմ հալածող դժբախտությունը նույնպես վ

քստի սրբագրությունը: Եթե նա այդպես պիտի տպագրի, {ապա} երբեք վերջ չի ունենա. պետք է, չէ՞ վերջացնել երբ

նրան եւ երբ շաբաթ օրը գաք, թողեք Գ. Բ. -ի մոտ, {ապա} թե ոչ՝ ասացեք Լ. Ի. -ին, թե բոլոր մորեները եւ

ւիս եւ օր առաջ այս գործը վերջանալուն ջանք կանիս, {ապա} թե ոչ, վնասը ձեզ կլինի, ինձ չէ, ինչու, որ դու

ան թէ չիք կանոն զի քահանայք օծցեն զպատկերս ընդէ՞ր {ապա} օծանեն հրամանաւ միոյ աշխարհական անձին, եւ թէ կար

րձակուել է ձեռնամերձ լինել նորա Վարդապետութեանը, {ապա} հաւատացած կաց, որ դորա համար պատասխանատու կը լին

ո՛ղ հաց պատրաստէ նոցա ապրուստը ապահովելու համար, {ապա} թէ իրաւունք կը ստանայ ասել, թէ " գիտնական որդիք

հետեւում։ Եթէ գտանւում են առաքինի մարդերի մէջ, {ապա} սկսանում են ինքեանք եւս օրէ օր առաքինանալ, եթէ գ

ի մարդ, որ կամի, թէ իւր զաւակը առաքինի դառնայ, {ապա} նախ եւ յառաջ թող ինքը առաքինութեան օրինակ լինի իւ

րը եւս յարմար ընթացուցանէ միշտ իւր քարոզութեանը, {ապա} թէ ոչ, երեխայն իսկոյն կը նկատէ իւր հօր քարոզութե

մում ես այժմ մեզ: - " Աստուած ինձ սիրտ էր տուել {Ապա} ի՞նչ բանի համար. Սիրականիս շուտ գտայ, Նա եւս չը

այծակից մեռած կնոջ մարմինը լուացուի անձրեւի տակ, {ապա} կը շարունակուի այդ անձրեւը վեց շաբաթ, իսկ այդպիս

. - Ուրեմն գիտե՛ս: - Անտարակո՛յս: - {Ապա} ասա՛, ի՞նչ ասել է: - Անհաւատ, հերետիկոս,

- Եթէ միայն լսելով քո ականջն է ցաւում, ի՞նչ առնէ {ապա} այն մարդը, որի փորի մէջ մտել է... - Խելքդ գ

ա համար Կալկաթայի Ազգասէր օրագրի միջնորդութեամբ: {Ապա} այս իրողութիւնը ինչպէս պիտոյ է համաձայնեցնել այն

էր նա իւր զաւակի կրթութիւնը եւ լուսաւորութիւնը, {ապա} ուրեմն՝ եւ նորա երջանկութիւնը աշխարհի երեսին:

րժապետ եւ հաւաքում էր նորա մօտ մի քանի աշակերտք, {ապա} պատրաստ էին այդ օբսկուրանտները մինչեւ երկինք բարձ

էր է, դպրոցներ է բաց անում, ինչ ուսեալ մարդ է, {ապա} նորա քարոզը, այնպէս հրաշալի քարոզ ասաց ուսումնար

էս պիտի խօսի Յիշատակարանիս կարդացող Հայը, ինչո՞ւ {ապա} վառեցիր, բորբոքեցիր իմ մէջ մի ազգասիրութեան անշի

էջ, որովհետեւ չկան: Ասացի արժանի ուշադրութեան, {ապա} թէ ոչ այնպիսի չնչին գործողութիւնք, որպիսիք հրատա

ն մէջ դէպի մեր ազգը, որպիսում գտանւում են այժմ: {Ապա} եթէ ազգը լուսաւորուի, նայի յետ եւ յառաջ, քննէ ի

թիւնքը եւ լցուցանել իւր բազմադիմի կարօտութիւնքը: {Ապա} եթէ ազգը լուսաւորուի, եւ ինքը այնուհետեւ սկսի քե

: Պարոնը ասում է. " Եթէ կայ եւս մի այդպիսի փոս, {ապա} ուրեմն Հայաստանը պատրաստել է նորան իւր վսեմութիւն

կատարող մոլորակներիցն է. շուտ շուտ չէ երեւում։ {Ապա} եթէ սխալուել եմ եւ կօմետը ընդունել եմ մոլորակի տե

նգստանալու: Լեզուագիտութիւնը շատ լաւ բան է. {ապա} ի՛նչ կը լինէր իմ վիճակը, եթէ ես չիմանայի նոցա լե

մէջ: - Ափսո՛ս, որ կէս դար յառաջ չենք ծնած, {ապա} թէ ո՛չ, գուցէ դուք եւս ընկնէիք ֆրանսիական էնցիկլ

մ, որ եթէ դուք փոքր ի շատէ յարգում էք ձեր անձը, {ապա} ուրեմն առանց ամենայն վնասի ինձ պիտոյ է արձակէք դէ

շահս մեծ քաղեն ի լոյս աղօտալոյս մտաց պատմութեան, {ապա} ո՞րքան աւելի եւ առատաձեռն նիւթ մատակարարեսցի մերո

նուհետեւ ի գուճս անկանին եւ բարձրանան եւ աղօթեն. {ապա} յետ կիսոյ կամ միոյ ժամու արշաւեն ի բարձունս ի չոր

յայնժամ գոյ յոյս կենդանութեան մօրս թշուառացելոյ, {ապա} թէ ոչ ընկղմեալ եմ եւ ընկղմիմ ի թշուառութենէ ի թշո

ուառութենէ ի թշուառութիւն եւ ի վշտաց ի վիշտս, եւ {ապա} անվրէպ համբուրել ունիմ զմահ, - ասաց զայս ողբալին

էջ կենդանացած մարդերի մարմինքը եւս կենդանանային, {ապա} ուրեմն պիտի տեսանէի անշուշտ, թէ ինչպէս անբաղդ Պո

ան դաստիարակ: Նոքա չեն արել այս եւ չեն առնելու. {ապա} եթէ Հայոց ազգը յայտնէ իւր իրաւունքը՝ մասնակից լի

վերածնելութիւն, եթէ կարելի էր երբեւիցէ յուսալ, {ապա} ուրեմն պիտի լինի այն ճշգրիտ եւ ստոյգ լուսաւորութե

մտութիւն, որքան կայ մեր առնելու պատմութեան մէջ, {ապա} ուրեմն, Յիշատակարանս կը հասանի իւր նպատակին, եւ

00 մանէթ պարտական: - Բայց այդ օտարքը ի՛նչպէս {ապա} պիտի ստանան իւրեանցը քո մարդ շինած գործակատարից:

ւնը, մեք ինքնին պարտական ենք նախ գործ սկսանել եւ {ապա} խնդրել Տիրոջ յաջողութիւնը: Առաջին գործը է դպ

աջ որպէս Հայի զաւակ ուսանի իւր սեպհական լեզուն եւ {ապա} ՝ օտարինը: Ազգութիւնը յառաջ է, քան թէ ընդհա

ընկնել Հայ մատենագրերի կարգը. եթէ այդպէս լինէր, {ապա} նորա աշխատութիւնքը պիտի լինէին Հայերէն եւ հարկաւո

մ յայտնէ Հիւսիսային Ամերիկային. եւ թէ չյայտնեց, {ապա} ուրեմն ակամայ, քանզի յաղթութիւնքը, որ տանում են

րազմի պատճառով, ժամանակաւորապէս բամբակ չգալուց, {ապա} եթէ հարաւային Ամերիկայի միջից ստրկութիւնը վերնայ

- Լսի՛ր, եթէ կամենում ես գեղի մէջ բնակուիլ, {ապա} ուրեմն միւս գեղացիների չափով կը ստանաս քո բնակութ

սերունդը եւս այն հողի վերայ իրաւունք ունենալուց: {Ապա} եթէ մի գեղի մէջ 100 տարու միջոցում, հողերը աղքատ

նական աշխատութեամբ ստացած դրամը չունի զօրութիւն: {Ապա} եթէ երկրագործութիւնը ծաղկի, դրամի հետ փոխուելու

ւմ ենք ասել, թէ մարդը նախ եւ առաջ կենդանի է, եւ {ապա} բարոյական էակ: Նորածին մանուկի համար, ինչ հարկա

նորան, եւ եղածը առնու՝ արծաթ վճարելով փոխարէն: {Ապա} եթէ հայ շինականի ձեռքը մի փոքր դրամ անցանէ, եթէ

, եթէ շատ անգամ գիտենք նաեւ նորա ծագումը, ինչպէս {ապա} ուրանում ենք նորա լինելութիւնը: - Մեք ուրան

չկայ, դոքա պատկանելիք են կառավարութեան: - {Ապա} ազգը՞: - Ազգը ի՛նչ վերաբերութիւն ունի տէրու

նի: Մեր բաղդն է, որ անշունչ բնութիւնը մարդ չէ. {ապա} թէ ոչ, ի՛նչ փոխարէն պիտի տայինք արեւին, որ մեզ

գութիւնքը դուրս գան եւ կորչին Նախիջեւանի ձեռքից, {ապա} այդ դիպուածում նախիջեւանեցոց գալոց սերունդքը պիտի

նքը ստացել էր Նախիջեւանը իւր պատգամաւորի ձեռքով, {ապա} կարող է անմիջապէս Տագանրոգու քաղաքապետի, Նոր Ռու

ւ մին ռուփի ամսական խարճն եւ կամ այլն վեր առցեն, {ապա} մնացեալ մապլաղն, վերն գրածի համեմատ, տասն եւ վե

կտակակատարին իմոյ, եղբայրակից պարոն Վարդանին եւ {ապա} երկու հարազատ եղբարցս Յովհաննէս եւ Գէորգին նաեւ մ

է ցօղում. Ու ձեռներըս տաք սրտին են պատահում: {Ապա} ձեռքըս վեր տանելով կրծքի մօտ ` Բաց եմ անում պինդ

ի թէ սրտիդ մէջ փչէր Շունչն այն բոցեղ, կիզանուտ, {Ապա} իրօ՛ք կը կորչէր Անդորրութիւնը հոգուդ: Եւ ո՞ւր դո

: Նախ տու՛ր ինձ սէր, իմ սրտի Ամայութիւնը լցրու, {Ապա} տես թէ կը գայթի Վէ՞ս բնութիւնը մարդու. Երբե՛ք ստ

Չի՞ սովրեցրել Գիրքը քեզ, Թէ չես լսել մինչ հիմա, {Ապա} վեր առ եւ կարդա: Իսկ այն մասին, թէ նրան Սիրէ Ադ

ժոյգի Եւ ձգտում է հարուածել Իր եղջիւրով շեշտակի. {Ապա}, ոտքի՛ քաջաբար Կպչում է լաւ ճմլուած Դրախտաբնակին

քո փչէր Զայն շունչ, այո՛, բոց հրոյ, {Ապա} կորուսեալ իսկ էր՝ Քո զանդորրութիւն հոգւոյ:

եւորք մեր, ընդ այս բողոքանս ժպտին առ վայրկեան եւ {ապա} որպէս զխելակորոյս դեմ են առ ի գիւտ հնարից կորստեա

ւ ո՛չ խոստովանի Այվազովսքին զհոգիս գոլ մահացուս, {ապա} ուրեմն հարկադրի խոստովանել զանզգուշութիւն իւր ՚ի

մահու Քրիստոսի կամ ՚ի կատարածի աշխարհիս, զի ա՞յդ {ապա} մեկնեսցէ մեզ Այվազովսքին զառակսն տասն կուսանաց,

ց եւ կամաց դատապարտի որպէս գործ կատարեալ, զիա՞րդ {ապա} սահմանեալ է մեզ Այվազովսքին աստիճան ծանրութեան կա

աւ: Եթէ այսպէս իցէ, որպէս եւ է ստուգիւ՝ զիա՞րդ {ապա} զանցանել զպաշտելիութեամբ կիւրակէի չունիցի համարիլ

պատարագին կայանայ միայն ի գոյափոխութեան, ընդէ՞ր {ապա} անուան ՚ի պատարագ կամ նուէր. ո՞վ պատարագի եւ ո՞ւ

կոյր ակամբք, քան զկուրացեալն մտօք, Ո՞ւր քո {ապա} ոսկւոյ անուն, ո՞ւր արծաթին, ո՜ դու կոյր,

շտպան, Կան այն տեղ խաղ, պար, երգեր. {Ապա} թէ նա հեռացած է, Փախէ՛ք, ընտիր երգիչներ,

ն մոռցան... Պարում են տօնի շքեղ զգեստով. {Ապա} ո՞վ է գիշերը, որ երբեմն սրտադող Վազում է դէ

ց, Գութ չունեցաւ իւր սրտում: " {Ապա} այն ի՛նչ աստղ է, հայրիկ, Որ այնպէս պարզ վ

Լսի՛ր խօսքիս, բայց տե՛ս, դու ձայն չհանես. {Ապա} թէ ո՛չ, ահա սուրս... ինձ պատուէր Sուել ե

: - " Աստուած ինձ սիրտ էր տուել {Ապա} ի՞նչ բանի համար. Սիրականիս շուտ գտայ,

ր տանք, Ազգ, եկեղեցի փրկենք ազատենք։ {Ապա} թէ խօսենք։ ՅԻՇԵՆՔ Հայկ ու Տիգրանին յ

ռութիւն Տիրեց սրտերին, դիմաց ամենուն, {Ապա} ալեզարդ ծերը բարկութեամբ Գոչեց բարձրաձայն յա

բէին. յոյս կայ, որ 7-ին վերստին գան տեսութեան: {Ապա} թէ ոչ ` 13-ին: 4-ին նամակ ստացայ եղբօրիցս 3-ից գ

ը, ձեռնածուների արկղի նման, երկու յատակ չունի, {ապա} ուրեմն պ. Չամուռճեանը հասել է մինչեւ վատութեան յ

ւունքի առաջեւ քննւում է եւ դատւում է նախ գործը եւ {ապա} գործողը: Գործը գնահատելով կարելի է վարձատրել մի

մար: Հոգեւորականք նախ եւ յառաջ քաղաքացի են եւ {ապա} հոգեւորական, ուրեմն, որպէս կցորդ քաղաքական իրաւ

ւ, եւ ոչ որպէս խրտուիլակ կամ մի այդպիսի ժողով, {ապա} ուրեմն կազմուած չէ հոգեւորների անարժանութիւնքը քօ

ա՞մբ, քարոզութեամբ, ընկերութիւններո՞վ, ո՞ւր են {ապա} այդ բաները, ուրեմն ինչո՞վ... եւ վերստին, ինչ

այթայթելու համար եւ թէ կամի նա խորհուրդ ունենալ, {ապա} ուրեմն պարտակածն է սպասաւորել ազգի յառաջադիմութեա

ւ վերստին իրենց յետ տալու համար միայն գործ դրինք, {ապա} թէ ոչ հայախօսութեան մէջ այսպիսի բայ տեղի չունի։

ելի հեղինակների ընթացքը այսպէս շարունակուի միշտ, {ապա} եւ Հայերի հոգեղէն կեանքը կը շարունակուի մի օրինակ

աղբյուրներից քաղել բոլոր կենսական հյութերը: {Ապա} պ. Նազարյանցն իր խոսքն ուղղում է իր ազգին եւ, ի

ացել մինչեւ այժմ մեր աբեղայական մատենագրութիւնը, {ապա} մեք դատապարութեան արժանի ենք։ Իսկ եթէ դորա հակառ

մեր ժամանակակիցքը։ Եթէ նիւթական զգեստը այսպէս, {ապա} ի՞նչ զարմանք, որ եւ մտքի զգեստը, որ լեզուն է,

ւնք, բարք ու վարք պատկերացնող կարճ պատմութիւնք, {ապա} զանազան խորհրդաւոր բանահիւսութիւնք, որ պարունակո

ածում փիլիսոփան կանգնած է իւր սեփական հողի վրայ: {Ապա} եթէ նորա համակարգութիւնը բացի իր ազգի կեանքից ուն

ունի այլ եւ այլ կերպարանքներ եւ ազդեցութիւնք), {ապա} ուրեմն ուսիր քո ազգի կեանքը, նորա հասկացողութեան

գտակար եւ յարմար են քո ազգի կեանքին եւ պէտքերին, {ապա} ուրեմն աշխատիր, որ այդ ճշմարտութիւնքը մտնեն նորա

ը մինչեւ այն աստիճան շփոթում է հասկացողութիւնքը: {Ապա} եթէ փիլիսոփայութիւնը, այսինքն որեւիցէ պատրաստ վա

ով եւ եթէ մարդկային խօսքը կշիռ ու խորհուրդ ունի, {ապա} ուրեմն ամէն խօսք իրարից տարբեր է եւ չէ շփոթւում:

վրայ: Բայց թէ ազատութիւնը մի վսեմական աւանդ է, {ապա} այդ աւանդը պահեց դարերի յորձանքի երեսից Անգլիան:

ութիւն: Երեք ժամ հաւասարապէս կատարելով հողմերը, {ապա} անակնկալ դադարեցան, եւ տիրեց մի խորին լռութիւն:

տ բարեկամ զրկէ ինձ իւր քաղցրութեան շառաւիղներից, {ապա} լա՛ւ իմացիր, որ այնուհետեւ ամենայն ինչ վերջացած

ը: Երբ պապը յանձնում է սորան մի ցուցանելի գործ. {ապա}, օրինակի համար, եթէ 2000 ռուբլի կաշառք կ՚առնուր

առաջ ասա՛ դու ինձ, թէ ովքե՞ր են քո բարեկամները, {ապա} ես քեզ կ՚ասեմ, թէ դու ինչպիսի՛ մարդ ես ", պատաս

ամենում էք լսել գործի հանգամանքը եւ ուղղութիւնը, {ապա} ձեզ պատմեմ, թէեւ ոչ այնքան երկարօրէն, բայց գոնէ

թար կեղծաւորութեան դիմակի տակ ման եկող հոգի չէր, {ապա} քահանայապետի կենդանութեան ժամանակը պէտք չէր այնքա

իպում էին այնպիսի գնացք ունենալ ծառայողների հետ, {ապա}, նախ սխալ է այն պատճառով, որ, երբ նորան արձակո

փոքր փառք գտանելու համար ռամիկ ժողովրդի աչքում: {Ապա} թէ ո՛չ, նա այնպիսի մարդ չէր, որ կարողանար գործա

իրողութենների մէջ, որոնց ամէնեւին անտեղեակ էին, {ապա} այսքան չարիք յառաջ գալու չէին: Եւ գործարանը իւր

եան կամեցած էիք խլել թշնամու ձեռքից յաղթութիւնը, {ապա} զուր էր ձեր կողմից, խնդրել ձեր դաշնակիցների օգնո

, եթէ դու իրաւ այդպիսի բարեմիտ մարդ էիր, ինչո՞ւ {ապա} չլսեցիր ժողովրդի աւագ մարդերի, պաշտօնատեարց եւ ծ

էր լինում, թո՛ղ քննողը հասկանայ, եթէ կարող է. {ապա} թէ ո՛չ, թող լռէ՛։ Արդ, դո՛ւ, Տէ՛ր, քա՛ղցր

անաւորի, թէ անարժանի, այն՝ տուողը լաւ գիտցաւ, {ապա} արդա՛րեւ քե՛զ միայն արժանի էի։ Որովհետեւ վերի

, ձե՛զ հասած վշտերից վախենաք։ Եթէ ի՛նձ սիրեցին, {ապա} եւ ձե՛զ կը սիրեն, եթէ ինձ հալածեցին, ձե՛զ էլ կը

ւմ Պաւղոսի բողոքը. " թէ որ մեր անձը դատէինք " ( {ապա} չպիտի դատապարտուէինք)։ Ուրիշներն էլ, ագահութեա

նուած վանքերից փոքր պակաս կամ յետ մնացած լինէին, {ապա} բնա՛ւ արժանի չէի համարիլ ինձ այնտեղ մնալ։ Թէպէտ

նուէրները կատարեցին նախ Կաթողիկէ եկեղեցու մէջ եւ {ապա} կոյսերի նահատակուած տեղերում (տե՛ս Փարպ., Պատմ

արայարկսն " (Սեբէոս, եր. 140)։ " Յետ որոյ {ապա} քակեալ սորա (Կոմիտասայ) զփայտակերտ գմբէթ Սրբոյ

ելով նոցա վրայ որպէս պատմական աշխատութեանց վրայ, {ապա} ուրեմն այս երեքի մէջ առաջինն է Ղազար Փարպեցին, ո

ւմ անզգամութեանս... մի ոք համարեսցի զիս անզգամ. {ապա} թէ ոչ գո՛նէ իբրեւ զանզգամ ընկալարուք զիս " (Թ.

ից լաւ կարող էր իմանալ, թէ ո՛ւմ աշակերտ է ինքը, {ապա} ուրեմն առանց այլ եւ այլի պիտի ասենք, որ այդ առաք

է նաեւ մի ամիս լինէր աշակերտուած Մեծ Թարգմանչաց, {ապա} անշուշտ եւ պարծանքով կը յիշէր այն սուրբերի եւ մի

անակութիւն չունի այդ խօսքը, որքան մեզ է յայտնի, {ապա} ուրեմն Վահանի մայրը՝ Ձուիկը, եւ Աշուշայի կինը՝

Եթէ Հ. Չամչեանը Վռամ չասէր այլ մի ուրիշ անուն, {ապա}, հիմնուելով Փարպեցու քեռի խօսքի վրայ, առանց երկ

ռքով, որից փոխ է առել վերապատուելին այդ անունը, {ապա} ուրեմն մեզ մնում է ասել, որ բաւական աջո՛ղ է եղել

ի համար ենք գրում։ § 39. " Եթէ զիս հալածեցին {ապա} եւ զձեզ հալածեսցեն. եթէ զբանն իմ պահեցին, ապա ե

ն ապա եւ զձեզ հալածեսցեն. եթէ զբանն իմ պահեցին, {ապա} եւ զձերն պահեսցեն " (Յովհ., գլ. ԺԵ., հ. 20

զբի " (Թիւք, գլ. ԻԵ, հ. 6-8, եւ 10-15)։ " {Ապա} եկաց 'ի մէջ Փենէէս, քաւեաց եւ արգելաւ մահ. համա

, համ. 26-27)։ Անթողլի է համարում այս մեղքը, {ապա} ուրեմն Հոգւոյն Սրբոյ հայհոյութիւն է ճանաչում, որ

Պաւղոսը այսպէս է ասում. " Զի եթէ զանձինս քննէաք {ապա} ոչ դատապարտէաք " (Թուղթ Պաւղ. առ Կորնթ. Առաջ.

ւ Պատմութեան 221-22 երեսները, որ ինքն է յիշում, {ապա} հազիւ թէ թոյլ կը տար այս ենթադրութիւնը։ Փարպեցու

ւ վերստին իրենց յետ տալու համար միայն գործ դրինք, {ապա} թէ ոչ հայախօսութեան մէջ այսպիսի բայ տեղի չունի։

բառերում ուզեցանք ասել. այսինքն՝ եթէ ջրին խումը, {ապա} եւ երկաթին ծեծուածքը։ Յոյս ունինք, որ այժմ հասկաց

ված վերջաւորութիւնից։ Եթէ այսպէս է (որպէս եւ է), {ապա} ուրեմն կրաւորական ընդունելութեան ված վերջաւորութե

ան գործն է եւ մեր ներկայ քննութեան մէջ տեղ չունի. {ապա} թէ ոչ, մեր հատուածը բնաւ չի վերջանալ։ Թո

եւ գոյանում է, աճում է, ծաղկում է եւ չորանում է {ապա} ։ Բայց մի՞թէ մարդը մարմին էր միայն. եթէ այսպէս հ

է մարդը մարմին էր միայն. եթէ այսպէս հաւատայինք, {ապա} զուր էր Քրիստոսի մահը մեր համար, անարդիւն նորա փ

լի ջերմացնել նորանց, թո՛ղ թէ խորովել... - {Ապա} ի՞նչ շինեցիր Իտալիայումը: - Ոչի՛նչ: -

է դաշնադրութիւնների սրբութիւնը պաշտեն ու չդրժեն: {Ապա} ի՛նչ է շինում Անգլիան: - Նա այժմ պարապած է հ

չեւիցէ պատճառով մի ապստամբութիւն կամ խռովութիւն, {ապա} թէ ո՛չ, ես քեզ... Quos ego.... ինչպէս աս

ն ասում է, - գոնէ այժմ մի փոքր հանգիստ վայելեմ, {ապա} թէ ոչ կեանք չունիմ կնոջս ձեռքիցը. կինը իւր կարգո

իմանար, որ մի տեղ խռովութիւն կար, ու ջանում էր {ապա} գիշեր ցերեկ, որ այդ խռովութիւնը բորբոքուի, վէճը

: - Տնաքանդ, եթէ ճանաչում ես ճշմարտութիւնը, {ապա} է՞ր չես ընդունում: Ես մարդ եմ, լաւ նայիր իմ վեր

Հայերի մէջ կան եւ այսպիսի մտածութեան տէր մարդիկ, {ապա} ուրեմն, դեռեւս պ. Մարկոսը մի երանելի մարդ է: Ո

: Որովհետեւ խօսք ընկաւ այստեղ պ. Մարկոսի վերայ, {ապա} թող ծանօթացնենք մեր ընթերցողներին դորա ով լինելը

անց փորը եւ այնուամենայնիւ համարւում են ազգասէր, {ապա} ուրեմն պ. Մարկոսը, մի խեղճ մարդ, արժանի է, որ

մարդ էր: Ինչպէ՛ս գեղեցիկ մեկնում էր ժողովածուն. {ապա} եկեղեցի եւ կաթողիկոս բառերի մեկնութիւնը, չկարծեմ

րելի էր խեղանալ իսկոյն կամ անդամալուծուիլ: " {Ապա} հաւատով խոստովանիմը ո՞ր օրի համար է, յիմա՛ր, Նա

չունիմ... "։ - Գուցէ ճշմարիտ էք խօսում, {ապա} ուրեմն, այդպիսի վատաբաղդ դիպուածում վնասը կը հաս

եթէ պ. Մարկոսը ստուգապէս տեսել էր ամենայն բան, {ապա} ինքն եւս խոստովանելու էր բոլորը․ այս դիտմամբ կտրե

սրբում եմ աչքերս, որպէսզի, եթէ երեւոյթ է այդ, {ապա} արիւնը երակներումս ընթացք ստանալով, անհետանայ այ

եթէ կիսակատար չթողուր իւր վհկական արարողութիւնը, {ապա} երեւելու էր նորա յաւերժահարսը եւ ինքը հասանելու ի

ց: Երկրորդ, միթէ՞ անասունքը բան չեն հասկանում, {ապա}, թէ մարդ ես, վեր ա՛ռ գետնիցը մի քար եւ տես թէ ք

արի՛տ, առաջին անգամ լսում եմ այդպիսի բան: - {Ապա} ի՛նչ էիր կարծում, սիրելիս: Ալքիմիան քո կարդացած

որա ընդդէմ մի մեծ թշնամութիւն յառաջանալու, որ եւ {ապա} հարկադրեց նորան հեռանալ Բազըլից: Նա զրկուած ամեն

պէս տեսանելով բոլոր մետալները, ուրեմն եւ ոսկին, {ապա} հարկաւոր էր փորձել եւ իմանալ, թէ այս մարմիններից

... որպէս զի մեծ են գործք քո, տէր... - {Ապա}, պ. Մարկոս, այսպիսի բաներ կան աշխարհի երեսին:

Եթէ մի այդպիսի մարդ է Կոմս էմմանուէլը, եղբայր, {ապա} նզովեալ լինի դորա ծնունդը. ինչ հարկաւոր է մեզ հր

երին, - պատասխանեց Մանթուխեանցը: - Ինչպէս է {ապա} նորա կարծիքը գուշակողների մասին, կամ նոցա գործած

բաղկացնում են այս մետալը, փորձ արել էիր, ինչո՞ւ {ապա} այն ժամանակ չյաջողուեցաւ ու այժմ այսպէս.. ․

ստեղ ես համարեա թէ ոչինչ եմ: - Ի՞նչ բաներ են {ապա}, - հարց արեց Մանթուխեանցը: - Ոսկին, որ առա

եթէ կամիս, որ պատճառ լինինք ազգի կործանութեանը, {ապա} բանանք այդ դպրոցը: - Ի՞նչ ես խօսում: -

ց, կոճատից եւ խունկից այլ բան չունէր... - {Ապա} ժողովուրդը՞, - հարց արեց կոմս էմմանուէլը: -

եմ ձեր ժողովրդի վերայ: - Եթէ զարմանում ես, {ապա} ուրեմն ոչինչ հասկացողութիւն չունիս մեր ազգի մասին

րդարեւ, եթէ մարդու կեանքը առնունք որպէս մի թել, {ապա} ուրեմն, շատ խայտաբղետ եւ պիսակ մի թել է նա: Այդ

մահմետականք էին նոքա, - պատասխանեց կոմսը: - {Ապա} որտեղի՛ց է Հայերի մէջ Ջալալեան մականունը. ես այն

: Ես չգիտէի, որ ունի նա " Տէ՛ր կեցո "-ի նօտերը, {ապա} թէ ո՛չ, խնդրած կը լինէի ածել այդ եւս, ըստ որում

Մարիամը տանն էր, որ կարողացաւ ֆրանսիարեն խօսել, {ապա} թէ ոչ, անհնարին պիտի լինէր միմեանց հասկանալ:

լ էր դատաստանի տակ ընկած իրողութիւնը կամ անհատը, {ապա} ուրեմն, անտարակոյս, հարիւրին եօթանասուն պիտի փո

է, որ մեք ամենեւին չունինք երաժշտութիւն: - {Ապա} հնուց մնացած տաղերը՞ եւ խաղերը՞: - Նոցա եղան

ժամանակ կային մեհենական երգեր ու երաժշտութիւնը, {ապա} ուրեմն խեղճ ողորմելի բաներ, ըստ որում օրինաւոր բ

այդ իրողութիւնքը, կամ, եթէ չեն եւս կատարուած, {ապա}, կարո՛ղ էին կատարուիլ, թէ ո՛չ: Այն գերբնական տ

էս միաւորուածքը, եթէ բաղկանում են հազար մասնից, {ապա} այդ հազարը եւս պահում են իւրեանց արմատական կամ բն

կրկնիր ընթերցմունքը. եւ եթէ այս անգամ եւս չգան, {ապա} ուրեմն տղայի անձնաւորութեան մէջ կայ մի ներհակութի

, այն ժամանակ, այն ազգի թղթով երդում տալ տուր եւ {ապա} հարցրու հարցանելիքդ, որ պատասխանեն եւ ամենայն ճշ

արց ու փորձդ, պիտոյ է նորանց արձակել, որ գնան, {ապա} թէ ոչ, պարտակա՛ն են մնալու մինչեւ որ հրաման տաս

է այն վարդապետութեան, թէ նպատակը կը սրբէ հնարը, {ապա} ուրեմն շատ հեշտութեամբ կարող է կարճ ժամանակից միլ

թէ ո՛ր բանից մանաւանդ զզւում եմ աշխարհի երեսին, {ապա} պատասխանելու էի, թէ մի երեսից, որ ոչինչ մարդկայ

պառ խայտառակել նորա ե՛ւ անունը, ե՛ւ անձը: Լաւ, {ապա} եթէ այդ նզովեալը վեր կենայ, եւ ինձ եւս, ինչպէս

ի՞նչ բան կամիս եւ դու չքացուր, եթէ կտրես: - {Ապա} մի փայտ տո՛ւր ինձ, ես կ՚այրեմ եւ կը չքացնեմ նորա

աւորութիւնը եւ պակասութիւնը. եթէ այս գիտենայիր, {ապա} դու ինքդ կ՚ասէիր, թէ արժանաւոր մարդը միայն պատկե

լ ատելութիւն, եթէ կամենում ենք նմանել Աստուծոյ, {ապա} պիտոյ է եւ նորա գործերը եւս գործէինք: Մարդը կը հ

թիւնը. այսպիսի դիպուածում նա Աստուծոյ պատկեր է, {ապա} թէ ոչ, առանց Աստուծոյ գործերը գործելու եւ դեռեւս

օսքը, եւ եթէ տեղիք կը լինէր այդպիսի մեղադրանքի, {ապա} յիշել Շահումեանցին նորա նամակի սառնութիւնը: Նշան

նկութիւնը շարժուած չէ իմ անունով, հարստութենով, {ապա} խոստովանի՛ր ինձ, որ ես կարողանամ հանգստացնել իմ

եմ քեզ, ասա՛ մանրամասն այդ մատանու պատմութիւնը, {ապա} թէ ո՛չ... Վերջին խօսքը ասելու ժամանակ Վարդ-

ւ չորս տարեկան հասակում ձեռնադրուեցաւ սարկաւագ եւ {ապա} ճանապարհորդեց դէպի Հայաստանի հռչակաւոր վանքերը,

լ, որ այդ իրողութիւնը պատահել է կրօնական մտքով, {ապա} ուրեմն Մխիթարը եւ նորա դեռահաս միաբանութիւնը ընդո

դրեցաւ սարկաւագ յետ ընդունելոյ զայլ աստիճանս, եւ {ապա} քահանայ, յետոյ վարդապետ եղեւ ըստ սովորութեան Հայ

նմա տեղի բնակութեան եկեղեցի եւ այլ եւ այլն։ {Ապա} Մխիթար աբբայ առաքեալ զոմանս յաշակերտաց իւրոց 'ի Հ

աբբայն ընդ կանոնօք սրբոյն Բենեդիկտոսի աբբայի։ Եւ {ապա} անցեալ 'ի Վենետիկ եւ շինեալ զվանս Սրբոյն Ղազարու

յ, յաջորդեաց նման երկրորդ Ստեփանոս աբբայ, որ եւ {ապա} ձեռնադրեցաւ եպիսկոպոս. 'ի ժամանակի սորա առաւել գ

եանց եւ երեւելի մեծամեծաց աբբայեան ժողովրդոց, եւ {ապա} Հ. Եղիա եւ Հ. Փիլիպպոս եւ այլքն. եւ ոչ թէ այն

րովհետեւ մեղանչել կարելի է դժրելով մի արգելանքի։ {Ապա} եթէ չկար ոչինչ արգելք ու խափան որեւիցէ թէ՛ նիւթակ

ւորների համար, այսինքն՝ ուսումնականների համար, {ապա} թէ ո՛չ, ամբողջ ազգի համար։ Քառասուն Մխիթար եւ ն

ան ո՛չ կարելով տանել. - պու նէ՞- ասեն, - ջնջեսցին {ապա} սոքա եւ գիրք սոցա զի հանգիցուք։ Զինչ ապա ժողովու

նջեսցին ապա սոքա եւ գիրք սոցա զի հանգիցուք։ Զինչ {ապա} ժողովուրդք, - ընդէ՞ր- ասեն- եւ դուք ոչ աշխատիք յօ

շխատիք յօրինել զգիրս։ " Չկարեմք " ասեն։- Ընդէ՞ր {ապա} ոչ ներէք կարողաց։ " Զի խոչընդակ են մեզ " նոքա "

սոյ ժամու էառ զոր խնդրէրն զի պատրաստ էր ամենայն։ {Ապա} բացեալ զգլուխ իւր յատենի անդ ասաց, " գոհանամ զքէ

աք ընդ քեզ, եկիր յԱրեւելս եւ վճարեցեր զամենայն, {ապա} եթէ վրիպեալ գայիր աստ, մինչ 'ի կատարած աշխարհի տ

են եւ ականջաց իւրեանց յարմարաւոր, փարին զնովաւ. {ապա} թէ այլազգ ինչ, մերժեն։ Յաւուր միում 'ի ժողո

ասեմ- եթէ կամիս եւ կարես անսալ, լո՛ւր զինչ ասես {ապա}, զոր վկայէ սրբազան Պապն Հռովմայ ընդունի՞ս։ " Այ

րդի սուրբ եկեղեցւոյ, ուրեմն անմոլար էջ յայնժամ, {ապա} թէ ո՛չ անհարազատ գտանէր, դու զի ասես։ " Ոչ քննո

կարգել, իբրեւ այն որ գլուխ եկեղեցւոյն Քրիստոսի. {ապա} թէ ոչ, կատարածն հայի 'ի յատակս դըժոխոց։ Այո՛,

մեն մի Քրիստոնեայ մարդու համար, թէեւ գանգատում էր {ապա} հոգեւորների տգիտութեան վերայ։ Ազգը իրաւունք չունի

նին քարոզ է զհեղինակին անժխտելի արժանաւորութիւն, {ապա} ուրեմն ասասցուք, որ ինչ ասելի զգործոյն որ եւ ի խ

ն էր [ոճ խօսից] եւ գրերոյն եւ ժողովրդեանն՝ զի՞նչ {ապա} հեկեկանք ծերունւոյն Խորենացւոյ առթեալք ի մահուանէ

ատասխանի արասցէն առողջ հայեցողութեամբ՝ ընկալցուք {ապա} զկարծիսդ իբր հաւանական, ապա թե ո՛չ զմերն յառաջ խ

ղութեամբ՝ ընկալցուք ապա զկարծիսդ իբր հաւանական, {ապա} թե ո՛չ զմերն յառաջ խաղացուցանեմք զընթացս բանից,

որոց] կազմի միաբանութիւն ուսումնականաց: Գանգատին {ապա} նոքին իսկ ուսումնականք հայոց՝ թէ չիք առ հայս լու

պահելոյ յինքեան զնուիրականն բարբառ, չաւանդէ մեզ {ապա} եկելոցս զայլ ինչ, ուստի բաց ի Ազգային պատմութեան

ւսաւորութիւն ժողովրդականացն առ հասարակ, [հարկ էր {ապա]} ընթանալ [նոցա զայն ճանապարհ], զոր ընթացան ցարդ

, ըստ որում մուրողաբար օտարին ապրի ողորմութեամբ, {ապա} արժան էր զխաւարն լուսով փարատել, եւ կենդանութեամ

գիչքն ի Գողթան բամբռամբ երգէին։ Հիմնեալ հաստատի {ապա} ի պատմութիւնս, թէ եւ ըստ ժամանակին անգթանալոյ զր

ոչէին. եւ այլ բազում ինչ իրօք թշնամանեալ՝ յետոյ {ապա} յաղագս այլոց ամօթոյ զխաբէական զեպիսկոպոսութիւնս ն

հատորս, այլ եթէ ուսաք զճշմարտութիւն պաշտել, բեր {ապա} ասասցուք, աստէն], զի նա, որպէս վկայեաց այսմ ի

գել զբազմութիւն Հայոց յեկեղեցին Հռովմայ, ասասցեն {ապա} թէ ի՞, ունին պահել զկենդանութիւն ազգին, լեզուա՞

անտի եւ մահ առաջի ըստ կորովաբան Նարեկացւոյն. ո՞ր {ապա} հնար էր եւ այն միակ, որ կարէր կակղել զվայրենութի

ց էր անդնդասոյզ միանգամայն ի յատակ անյուսութեան, {ապա} արժան էր զցրտութիւնն ջեռուցանել ոչ սառնամանեօք,

յից աւուրցս, ունելոց էր զանունդ ռամկախօսութիւն, {ապա} ուրեմն եւ այլ ամենայն լեզուք, որք ի լատինականէն

ն հեղինակաց Սինէացւոց մինչ չգիտէին զլեզուն նոցա, {ապա} իրաւունք էին դատապարտել զժողովուրդ մեր առ անգրասի

հայագէտ, վաճառական, քաղաքացի եւ գիւղական, լսել {ապա} կարծեաց նոցա իւրաքանչիւրոց, եւ տեսանել, թէ դոքա

անուանեալ, այլ թէ դեպ լինէր հարցանել, թէ զի՞նչ {ապա} պիտոյ էր ուսանիլ, ցուցանէ գէթ զսրբազան պատմութիւ

զգամ ք, մինչ իրքդ կատարին սեպհական գործարանօք, {ապա} եւ լուսաւորութիւն միջնորդութեամբ օտարին լեզւոյ կա

ուրս չ'մնար, ինչ որ պատմութիւնը մեզ հասուցել է, {ապա} հարկ էր ինձ մի Աստուածաշնչի մեծութենով գիրք գրել

t " (այսինքն՝ " թող լինի այնպէս, ինչպէս որ է, {ապա} թէ ո՛չ թող չ'լինի ")։ Պարլամենտի ցանկութիւնը եւ

անուղղակի կերպով մեղանչում են ազգութեան ընդդէմ, {ապա} ուրեմն արժանի, իւրեանց պաշտպանած յանցաւորի հետ պ

էք ստուգապէս ցանկանում ենք ազգի յառաջադիմութեան, {ապա} ուրեմն պիտի քննենք եւ քրքրենք ազգի բարոյական տարր

լով չէ՞ լուծւում քահանայութենից: Եթէ այսպէս չէ, {ապա} ուրեմն խաբեբայութիւն է ձեռնադրութեան ժամանակ ժողո

կան ժողովը այսուհետեւ պիտի ճանաչէ նորան քահանայ, {ապա} ուրեմն պիտի հակառակի Քրիստոսի հրամանին: Մեղ

. այսինքն, աւարտեսցի բովանդակ այբբենարանը: {Ապա} շուտով սաղմոս վեր առայ ձեռքս, այդ սաղմոսի թերթեր

գրես, մինչեւ որ ձեռքիդ մատները գրչին սովորեն եւ {ապա} կարողանաս թղթի վերայ գրել, որ ապագային տուր եւ ա

մօրուքը շփացնելով կանգնեց հանդիսաւորների առաջը. {ապա} կանչեց բիրտ ձայնով. " Որսկան, դուրս արի՛ շուտ ե

ծ լինեն զրկուելու իրենց առաջին կանոնադրութիւնից, {ապա} ազգի նշանաւոր մասը անցնելու է կաթոլիկութեան եւ բո

ւ քանի որ Ռուսաստանում գտնւում է կէս միլիոն հայ, {ապա} ուրեմն Թուրքիան իր որոշումով խախտում է նրանց անհե

ակցում Էջմիածնի ծայրագոյն պատրիարքի ընտրութեանը, {ապա} տեղին չէ՞ այժմեանից իսկ միջոցներ ձեռք առնել ` ոչն

այն է նորա գործածած՝ Կառամզինի իմաստուն խօսքին, {ապա} ի՞նչպէս պիտոյ է մեկնել նորա գործակատարութիւնը, ո

վ չափ ցանկալի է նոր լեզուի համազգային միութիւնը, {ապա} ուրեմն պիտի ուրախութեամբ ողջունել մի ամբողջ գործ

մէջ եւ այն աւելի կարճութեան եւ ճշտութեան համար, {ապա} թէ ոչ ըստ-ը ինքն իրեն այն նախադրութեանց կարգումն

աշխարհը, ուրեմն պատշաճապէս ներգործել տուր ինձ, {ապա} թէ ոչ, թո՛ղ ճնշուիմ դարերի ծանրութեան տակ։ Ա

է, որովհետեւ բաղդասութիւնը եւ ձեւերը ծանօթ են։ {Ապա} եթէ մի այնպիսի բառի պատահենք, որ չկարողանանք հաս

որ դարեր էլ անցան, եթէ դարերը զուր չեն անցնում, {ապա} ուրեմն այս նոր դարերը բնականաբար, քիչ շատ թուլաց

ղածի չափ յարմարուելով Աստուածաշնչի պատմութեանցը, {ապա} մեր ասելիքը պիտի հիմնենք մեր հին հեղինակների գործ

փոքր ի շատէ գաղափար ունի էլեկտրականութեան վրայ, {ապա} եթէ այս չենթադրելով խօսելու լինինք, այն ժամանակ

եւ մէկ օր առաջ տեսնել ազգի ազատութիւնը խաւարից, {ապա} ուրեմն պիտի լոյս գործ դնեն: Խաւարը, ո՛չ ինքն իր

ին: Եթէ ազգի խամութեան պատճառով հնարաւոր է այս, {ապա} ուրեմն է՛լ աւելի հարկաւոր էր աչքի տակ ունենալ այս

իւն ունենալով արդարեւ Փարպի գնալով բժշկւում էին, {ապա} ուրեմն նոցայ բժշկութեան բնական պատճառը, որ անհնա

Սովորական ոճով խօսելով գործ դրինք աւերանք բառը, {ապա} թէ ոչ փիլիսոփայաբար ուղիղ մտածութեամբ ոչ դրական կ

վ լափ ցանկալի է նոր լեզուի համազգային միութիւնը, {ապա} ուրեմն պիտի ուրախութեամբ ողջունել մի ամբողջ գործ

չկայ իմանալու թէ ով մեզանից ի՛նչ ազգից է ծագում, {ապա} թէ ոչ, բուն տոհմական հայերը, չնայելով որ այդ խա

ւթեան, բայց երբ ուզէ նա ազգի կեանքի մէջը մտնել, {ապա} ուրեմն այդ դատապարտուած ձեւերը են նորա ապահով անց

ա պարիսպ քաշել ճշմարտութեան ջրի ընթացքի հանդէպը, {ապա} թէ ո՛չ, ամենեւին հակառակելու տեղիք չկար այն բանի

րեա թէ մեր ամբողջ ազգին, ուր եւ գտանուէին սոքա. {ապա} թէ ոչ, զուր էր ամենայն ջանք եւ մտածութիւնք ազգի

ղովրդին, կարող էր կամուրջ լինել լուսաւորութեան, {ապա} ուրեմն մեր ժողովուրդը շատ ժամանակ է, որ լուսաւոր

են, ինչպէս յարմար էր ժամանակի հարկաւորութեանցը։ {Ապա} եթէ այս չլինի, հեղինակ, աշխատելով տիւ եւ գիշեր

այն է, որ շինուածքը ծառայէ քո իրական պէտքերին, {ապա} ուրեմն պիտի յարմարուին միմեանց հետ եւ ամբողջ շինո

նորա անփոփոխութիւնը, ինչպէս էր տասը տարի առաջ, {ապա} ուրեմն այն ժամանակուայ գեղեցկութեան եւ ներկայ տգե

իշողութիւնը մեզ վկայում են, որ շորը չէ փոխուել, {ապա} ուրեմն մենք ենք փոխուողը, այսինքն՝ մեր հայեացքը

, անշուշտ մահառիթ են, եւ եթէ մահ էլ չպատճառեն, {ապա} ուրեմն պիտի համաձայնել, որ աւելի այլանդակում են

նգութանգի կամ կօրիլլի համար կայ բարոյական խնդիր, {ապա} ուրեմն կայ եւ մունջի համար, բարոյական խնդիրը կար

գործերով 8 90 Համասփիւռին 11 91 Հայրապետեանցին, {ապա[հովագրեալ]} 14 92 Նազարեանցին, ապա[հովագրեալ] 19 93 Հայրապե

յրապետեանցին, ապա[հովագրեալ] 14 92 Նազարեանցին, {ապա[հովագրեալ]} 19 93 Հայրապետեանցին, ապա[հովագրեալ] 94 Ղազարո

զարեանցին, ապա[հովագրեալ] 19 93 Հայրապետեանցին, {ապա[հովագրեալ]} 94 Ղազարոս եղբօրս 95 Սիմէոնեանցին, ապա[հովագ

հովագրեալ] 94 Ղազարոս եղբօրս 95 Սիմէոնեանցին, {ապա[հովագրեալ]} 96 Քալանթարեանցին 26 97 Վարդազարեանցին, ուսմ

ալ 102 Հայրապետեանցին 103 Մատթ[էոս] սրբազանին {ապա[հովագրեալ]} [Թիֆլիսից] 21 104 Հայրապետեանցին, հասարակ

ինչ ապաբախտութիւն կապած է այդ մատանու հետ: - {Ապաբախտութի՞ւն}: - Այո, ապաբախտութիւն, այդ մատանու պատմութի

տեց խօսքը Աղուանեանցը, - բայց դու չգիտես, թէ ինչ {ապաբախտութիւն} կապած է այդ մատանու հետ: - Ապաբախտութի՞ւն:

յդ մատանու հետ: - Ապաբախտութի՞ւն: - Այո, {ապաբախտութիւն}, այդ մատանու պատմութիւնը յայտնի չէ քեզ, բայց ես

իւր վերայ դատապարտութիւն, անէծք եւ նորանց պտուղ {ապաբախտութիւն}: - Քո ամուսնու մահը չիմանաս այլ պատճառից, եթ

ի տեղ: Ես վաղուց կը փոխէի քեզ, բայց համադիւական {ապաբաղդութեամբ} արժանաւոր դեւ չունիմ... գնա՛: Վէզիրը գլու

անս ողորմելի անձին իմոյ՝ եւ հասանել ի յետին ծայր {ապաբաղդութեան}: Ընդ այսմ համարձակիմ խնդրել զայս եւս, զի ի դէպս

արժանի ժողովուրդը, որի վերայ ծանրացել է ազգային {ապաբաղդութեան} հետեւանքը: Անմխիթար տխրութիւն է ձգել միշտ իմ սրտ

ս հավիտենից: Ամեն մարդ ունի յուր աչքի առաջը յուր {ապագա} վիճակը, իհարկե դուք որ ինձ մեղադրում եք, այս բա

կարող ենք, մեր ժամանակից մի փոքր պարծանք թողուլ {ապագա} սերունդի համար եւ վառել ազգասիրության կրակը սառած

րենիքի փրկությունը, ազատությունը, միությունը եւ {ապագա} երջանկությունը համարում է պատերազմական անարգությո

), կապված է որեւէ քիմիական փոփոխության հետ հենց {ապագա} օրգանիզմի կազմի մեջ: Տեղի է ունենում այդ, թե ոչ

րակախոսն անգամ կարողանա նախատեսել նրա համար որեւէ {ապագա}: Այդ ժողովուրդն, սկզբից ի վեր սնված լինելով Եգի

ապա վաղօրոք կարելի է շնորհավորել խմբագրությանը՝ {ապագա} coup de baton-ի համար, որով հյուրասիրել է Դոն-Քի

անար կանդիդատի քննություն բռնել: Ո՞րն է այժմ նրա {ապագա} հեռանկարը: Ի՞նչ, նա դեռ Մար[իա] Նիկ[ոլաեւնայի]

ւնը եւ գործնական բուսաբանությունն առաջիկայում մեծ {ապագա} ունեն: Գյուղատնտեսությունը եւ քաղաքատնտեսություն

. ճշմարիտ է, դեռ մանուկ է նա, բայց թե ինչպիսի՞ {ապագա} է սպասում նրան - խոսքով գրեթե անկարելի է արտահայտ

եալ ի վերայ երկուց ճանապարհաց, վասն եղանակի իմոց {ապագայ} կենաց եւ թէ յի՞նչ ունի եզերիլ վճիռ Սինօդին եւ գտա

րծոյն իմոյ զպատկանեալ ընթացս, որով հայտնեսցի ինձ {ապագայ} վիճակ իմ այս է կամ ընդունել զիս եւ վերահաստատել ի

ազգը: Եթէ այսպէս չլինէր, դուք, ուրանալով ազգի {ապագայ} բարօրութիւնը եւ լուսաւորութիւնը, որ պիտոյ է յառա

դ դաստիարակութեան մէջ պարունակւում են նորա զաւակի {ապագայ} առաքինութեան, երջանկութեան, վատթարութեան եւ թշո

րհքը, չէ պիտոյ յօժարի իւր զաւակների կրթութեան եւ {ապագայ} բարօրութեան համար տարեկան մի բան վճարե՛լ ազգային

էր ցոյց տայ մեր վնասը ազգի ընդհանրութեանը եւ նորա {ապագայ} ճակատագրին: Ազգի լուսաւորութեան եւ հասկացողո

վարչացն եւ կամ նոցա օրդնի յիշեալ Տէր Ստեփանոսի եւ {ապագայ} նորին տեղակալ յիշեալ կառավարչաց օրդնուն, այսու պ

չափն աստ ի ներքոյ նշանաւորում եմ ըստ այսմ եւ վասն {ապագայ} ապահով մնալոյ իմ ստատին եւ ի տանցն եւ այլն, եւ ե

սպէս բաժանելով յամենու բաժինն. վասն ապահովության {ապագայ} պատահմանց յանձնվի Մադրու որբոց սնդուկին եւ մնասցէ

տ եւ ցաւ զգայուն սրտից եւ ՚ի չարաչար թշուառութիւն {ապագայ} սերնդեան։ Նաւաբեկութիւնս չարաշուք պատճառ եղեւ եւ

աղափարս, յաջողեցուցիչս ազգային անձնապահութեան եւ {ապագայ} բարօրութեան, բե՛ր ասել, ազատութեան ի ծառայութեն

ընդ բարին եւ ընդ խոտանն ի նոցանէ: Եւ զի՞նչ {ապագայ} ազգի միոյ ընկճելոյ, որոյ այսպէս իցեն հոգեւորք,

ոգով չափ ցանկանում ենք կարողութիւն եւ յաջողութիւն {ապագայ} աշխատութենների մէջ։ Քաղցր պարտականութիւն կը

ւում է, թէ այս անպտղութիւնը բնական է, որովհետեւ {ապագայ} մարդը ենթարկուելով իր ժամանակի ազդեցութեան կրաւոր

նկ եւ անբարոյական մարդիկն են, որ քանդում են ազգի {ապագայ} երջանկութեան պայմանքը եւ իւրեանց քսակը միայն ցուց

գործերը եւ վրէժխնդիր լինի նոցայ: Երբ մարդկութեան {ապագայ} սերունդը կը կարդայ նորա թերթերի մէջ այս ամենը, ա

րան պատասխանեցի. թո՛ղ այդ բանը քննել մարդկութեան {ապագայ} սերունդը, եւ թո՛ղ դոցայ գործերը դատէ անաչառ պատմ

աներէն եւ թուաբանութիւն, եւ մեծ յոյսեր տալով իւր {ապագայ} յառաջադիմութենից, այնպէս գրաւել էր իւր դաստիարակ

ուայ լռութեան մէջ, որ մեծ ազդեցութիւն ունէր նորա {ապագայ} վիճակի վերայ: Մանուշակին թեթեւ թափելը պատահեց

ծակցութիւնը նոցա հետ, չէին կարող խոստանալ մի լաւ {ապագայ} հայկական գրատպութեանը։ Նախախնամութեան կամքն էր,

այկական չորրորդ կամ հինգերորդ դարուց: Այլ յաղագս {ապագայ} հարցասիրաց եւ խուզարկուաց հինն հայախօսութեան յիշե

րայ լեզուին, որպէս պարոն Թաղիադեացն: Առ հասարակ {ապագայ} հնախոյզք առեալ ի ձեռն զմատենագրութիւնս ի հին լեզո

է տեղւոյս յիշել, միակ պարոն Թաղիադեանն լոյս տացէ {ապագայ} խուզարկուաց, թէ զիա՞րդ հայեցաւ դարն 19-երորդ ի հ

աղաչանքին ականջ դնելով, կամ գուցէ դեռեւս աշխարհի {ապագայ} փառաւոր յոյսերից հրապուրուելով, մնային այնտեղ,

՝ այս կոնդակի հեղինակքը, փախչելով հեռատեսութեամբ {ապագայ} վէճերից եւ հերքողական փաստերից, չ'կամեցան դատապա

նց հետ. եթէ կը հասկանան ինչպէ՛ս պիտոյ էր նոցայ, {ապագայ} օրերը աւելի լաւ, աւելի խելացի կերպով հոգալ ու տն

ց, սրբութեամբ սահմանելու եւ ճոխացրած կտակելու քո {ապագայ} սերունդին: Ահա՛, իմ ազնուամիտ ազգակից, հ

, խռովութիւն առաջացրին ազգի մէջ, պահանջելով, որ {ապագայ} պատրիարքն ընտրուի բացառապէս Երուսաղէմի միաբանների

կան յայտարարեց աւանդութիւնը եւ սկսեց քարոզել, թէ {ապագայ} պատրիարքը պէտք է ընտրուի բացառապէս Երուսաղէմի վան

շատէ ծանօթութիւնքը նորա աշխատութեան վերայ, նորա {ապագայ} ասպարիզումը։ 1858 թ. մայիս

լեզուի հիմնաւոր գիտութիւնը, նորա մշակութիւնը եւ {ապագայ} միութեան գաղափարը առանց այդ գաւառական բարբառների

նկատողութիւնքը կարող են նորան օգտակար լինել նորա {ապագայ} ասպարիզում, մանաւանդ եթէ ուխտ չէ արել միշտ Աշտար

Բայց այս ուսումնասիրութիւնը կարող է միայն նոր կամ {ապագայ} սերունդին աջողիլ. ինչ որ վերաբերւում է մեր իմաստ

նորա մշակութիւնը եւ աոաջատարութիւնը, որպէս նաեւ {ապագայ} միութեան գաղափարը առանց այդ գաւառական բարբառների

եւ քանի որ չէ հաղթել ու չէ դուրս եկել ներկայից, {ապագայի} մեծ ճանապարհը ընկնելու՝ նորան հեշտ չէ հասկանալ ե

ը կէս կոպէկի գրչով եւ կէս կոպէկի թանաքով կը թողու {ապագայի} դատապարտութեան եւ արհամարհանքին նորա եղկելի եւ թշ

մեծի եւ փոքու սիրտը առհասարակ իրենցից կտրել, որ {ապագայի} մէջը կը նշմարուի: Վասն զի հիմա մեր ժողովուրդն էլ

ր գուշակում ես: - Ո՛չ, ես մարգարէ չեմ եւ իմ {ապագայի} մասին գուշակութիւնը հիմնւում է անցած եւ ներկայ իր

Ընտանեկան կամ մայրենի դաստիարակութեան մէջ է ազգի {ապագայի} սերմը, բայց մեր ազգի մայրերը տալիս են ազգին կեղե

իւր անձը, քննել իւր անցածը, իւր ներկան եւ հոգալ {ապագայի} մասին: Այս է գլխաւոր պատճառը, որ ամենայն թշուառ

ւնը բարձրաձայն խօսում են այստեղ: Եթէ յոյս ունինք {ապագայի} վերայ, նորա երեւեցուցիչը դուք էք, ձեզանից կախւո

ները. նոցա արեւը մտած է, իսկ դուք կենդանի էք եւ {ապագայի} արշալոյսը ձեր գլխի վերայ է բացւում: Ձեր սակաւաթի

մի քանի օր, եւ այն՝ սպանուածների հաշուով: Այս {ապագայի} ստուերական եւ թոյլ օրինակը Պօլսի մէջ երեւցաւ 1861

ն չէ գգւում մի հրապուրիչ յոյս, նա չէ տեսնում իւր {ապագայի} հորիզոնի վերայ մի երջանկութեան աստղ, նորա ներկան

լու, մեր սիրելի Հայը եւ ոչ անգամ կամի մտածել իւր {ապագայի} վերայ. նա թողնում է իւր երկիրները եւ կենդրոնանու

յառաջ, քան թէ պիտի մտածէ եւ հոգաբարձու լինի իւր {ապագայի} մասին, այս բոլորից առաջ, մարդը կարօտ է նիւթի:

աջքը, թէեւ այսօր հալածակա՜ն եւ աքսորակա՜ն են այդ {ապագայի} մարգարեքը եւ առաքեալքը: Եւ ինչպէս միջին դարերում

ներկան, այն ժամանակ իսկոյն կը ճեղքուի նորա առջեւ {ապագայի} կարծեցեալ վարագոյրը: - Չէ՛, փոքրիշատէ կարո

իճակի վերայ, արտասուք էին կաթում աչքերիցս: Բայց {ապագայի} յոյսերը մեր աչքի առաջեւ նկարագրելով, մխիթարում է

ունէին, նաեւ աշխատում էին իսկ հասանել մի նոր լաւ {ապագայի} ։ Ի՞նչպէս ուրեմն դադարեցուցանել, մեռուցանել մարդ

չունի տարաժամ եւ այն իր բերնից խօսելով մերկացնել {ապագայի} վարագոյրը: Իբրեւ գրագէտ, իբրեւ հեղինակ առաւել ե

ուններին, նոքա ինչպէս ներկայի լուսին, այնպէս եւ {ապագայի} հետ մասն ու բաժին չունին, եւ նոցայ հետ չէ մեր խօ

ձակուիմ այն աղօտ եւ գունաթափ լոյսը ընդունել որպէս {ապագայի} հրաշափառ արեւ լուսի կարապետը։ Չկա՞յ այս։ Բուեր

րենց վերայ եղած խօսքերը, բայց շատ կը սխալին, եւ {ապագային} այս լռութիւնը իրենց շատ թանգ կը նստի: Աւելի

ց. բնական է զի ներկայն ծնունդ է անցելոյն եւ ծնեղ {ապագային}, բայց եւ ժամանակն ունի զիւր ներգործութիւն յիւրու

չին սովորեն եւ ապա կարողանաս թղթի վերայ գրել, որ {ապագային} տուր եւ առութեան ժամանակիդ պիտանի լինի քեզ: - Կրկ

ն ենք ընդդեմ զինվորվել եւ ցույց տալ ժամանակով մեր {ապագայից}, որ ազգի համար անհոգ չենք եղել, որ ազգի թշնամին

ց ժողովեսցէ ի գլուխ գլխոցն զլրիւ չափ արհամարհանս {ապագայից}: Առ այժմ զայսչափ եւ եթ հասուցեալ ձեզ զտեղեկու

որ ինչ ասելի զգործոյն որ եւ ի խրթնութիւնս դարուց {ապագայից} [որ անցանելոց էին ըստ կարգի, ահա անցելոցն] փայլե

իք արդիւնաւոր կացուցանել վասն ժամանակցաց իւրոց եւ {ապագայից}, եթէ զոր գրեաց, գրեալ էր ի լեզու առ հասարակ հաս

եզ եւ ազգին մնայ պատասխանատու կալ բարոյապէս առաջի {ապագայիցն}, իսկ իմ պաշտօն եւ առաքելութիւն լրանայ ամենայն պա

յն յիւրում ժամանակի ի գիր անցուցեալ, աւանդեսցուք {ապագայիցն} մերոց, դրոշմեալ ի ճակատ ողորմելի հակառակորդացն

տ եւ յառաջ, քննէ իւր անցածը, ներկայն եւ գուշակէ {ապագայն}, այլեւ հոգաբարձու լինի սորան բարւոքելու համար,

ի հայը ստորագրությամբ պարտավորվել է հին հայերին՝ {ապագայում} չարտահայտվել այլ կերպ, քան խոսել են նրանից 2000

ժմ բավական թուլացել է եւ շատ հավանական է, որ մոտ {ապագայում} բոլորովին կկորչի: Քո հանձնարարած օծանելիքը ես չբ

արիմ առհաւատչեայ լինել ճշմարտութեան քարոզիչների՝ {ապագայում} եւս անդուլ գործունէութեան մասին: Եւ այսպէս յայտն

նախատինք համարում ենք ներկայումս եւ պիտի համարենք {ապագայում}, ըստ որում, չենք կարող մեր անձը չանարգել՝ թոյլ

յդ գործը (եւ իրաւունք չունէր չընդունելու) որպէս {ապագայում} աւելի մեծ յոյսեր տուող երիտասարդ բանաստեղծի մի աշ

ւ անթիւ աւերածք: Ի՞նչ տեսակ կին կարող էին դառնալ {ապագայումը} այն աղջիկ թոռները, որ իւրեանց մեծ մօրից լսում էի

կ, իւր հօր անհոգութենից անկիրթ ու խաւար մնալով, {ապագայումը} դառնար մի վատթար մարդ, Աստուծոյ եւ մարդկութեան ա

գի՝ կրթուած եւ դաստիարակուած մայր դառնալու համար {ապագայումը}. այդ շատ օգտակար գործ է, եւ ես այն ժամանակ կը փ

անը, որ միշտ եւ հանապազ կրելու էր քո անունը, եւ {ապագայումը} շատ մայրեր աղօթք կ'առնէին քո հոգու համար, շատ եր

ստուծուց դուստր եւ դաստիարակած նորան, նա պիտոյ է {ապագայումը} օրհնէր քո յիշատակը եւ աղօթէր քո գերեզմանի վերայ,

ի լինելոց ուսումնարանի մասին, եթէ ոչ այժմ, գոնէ {ապագայումը}, եւ մի՞թէ չէ կարելի սկսանել այժմ մի հիմնաւոր հոգ

ջ. նորա ժրաջան աշխատութիւնը շատ բան էր խոստանում {ապագայումը} ։ Մի կողմից արծաթի պակասութիւնը, միւս կողմից

աբեր եւս, այլեւ չար եւ թունաւոր պտուղների պատճառ {ապագայումը} ։ Այս երեւելի Մխիթարը արժանի է մեր առանձին ուշադր

նցեալի վերայ, հոգ տարան բարւոքել ներկայն, որ սա {ապագայումը} գեղեցիկ եւ երջանիկ օրերի մայր դառնայ։ Ազգերը, ո

անաչեն այստեղ իւրեանց անձը եւ գուցէ կը հրաժարուին {ապագայումը} այդպիսի երեխայական գործերից։ Մոսկուացի

ն հանդարտ է եւ խղճմտանքը՝ հանգիստ։ Մեք գիտենք, որ {ապագայքը}, որ կարող էին սառն աչքով նայել անցած գնացած իրողո

պապականութիւնը դրեց իւր երեսին որպէս դիմակ, նորա {ապագայքը} ծնանում են արդէն դիմակով, բայց՝ հայկական դիմակո

սողութեամբ նկատել զանցեալն եւ զներկայն, ուստի եւ {ապագայքն} ո՛րպէս որդիք ի հօրէ բնաւորեալ են յառաջանալ: Ա

ը գլուխը բերած պիտի մտածե յուր անցածը, ներկան եւ {ապագան}, պիտի չափե օգուտը, որ կարո՛ղ էր լինել յուր խելա

ող է հասկացնել [..... ] ինչպես պիտի որոշեմ իմ {ապագան}, որ հ[ուսալով] աստուծո նախախնամությանը նվիրել եմ

ւույթքը. իսկ երբ բավական ճանապարհ կատարելով դեպի {ապագան}, կամենա ետ նայել յուր անցածի վերա, յուր կատարած

բան է, եւ ճակատագիրը նոյն վիճակով վճռելու է դորա {ապագան}, որով վճռուեցան Կովկասը եւ Արարատը: Ես չեմ կարո

ցածը, ազգի ներկան, եւ այսպիսի ներկայի հետեւելու {ապագան}, երբէք չէ եղած նորա համար ուսումնասիրութեան եւ փ

որ ազգը մի փոքր կարեկից լինէր նոցա՝ վճռելով նոցա {ապագան} եւ կորզելով այն վհատական դրութեան միջից, որի հոր

որա երեւեցուցիչը դուք էք, ձեզանից կախւում է ազգի {ապագան} եւ ձեր վերայ է միակ յոյսը: Ինչ չափով պիտի արդարա

ղը պիտի լինի ձեր գործը: Մի՛ մոռնաք, որ ձեր {ապագան} պիտի դատաստան կատարէ ձեր գերեզմանի վերայ, ինչպէս

, աչքիդ առջեւ ունիս քո ժառանգների եւ քո սերունդի {ապագան}, իսկ ես, որ ոչինչ ունիմ, ինձ ապրուստ պէտք չէ՞

ոյրը, որի քամակում կանգնած է Ռուսիոյ սոսկավիթխար {ապագան}, լուռ կացին եւ առանց միմեանց հետ խօսելու, միմեա

իզոնի վերայ մի երջանկութեան աստղ, նորա ներկան եւ {ապագան} խաւար է: Նա տանում է իւր կեանքի ծանր խաչը, մինչ

անապէս բարւոքել իւրեանց կեանքը, իւրեանց ընտանիքի {ապագան}, մեռածը՞ պիտի հոգայ: Նորա ընտանիքին սպասու

տակ մի կտոր հող ճանկելու եւ նորա մշակութեամբ իւր {ապագան} ապահովելու, մեր սիրելի Հայը եւ ոչ անգամ կամի մտա

րներ եւ կղզիք կենդանի վկայք են մեր խօսքին: Ասիոյ {ապագան} աւելի մեծ է, աւելի լայն է տնտեսական խնդրի վերաբե

տնտեսական խնդրի վերաբերութեամբ, քան թէ Եւրոպիոյ {ապագան}: Հայերին մնում է վաղօրօք օգուտ քաղել իւրեանց դրո

տութեան խորհուրդը այն է միայն, որ ազգը մտածէ իւր {ապագան} եւ ազատէ իւր անձը սարսափելի նեղութենից եւ աղքատու

ուայ գալիքը, քան թէ այսօրուայ քննութիւնը, քանզի {ապագան} ծածկուած է վարագուրով, որի վերայ մարդը խոշոր տառ

րով, որի վերայ մարդը խոշոր տառերով գրել է յոյս: {Ապագան} ծածկուած է լոկ կարճատես աչքերի համար: Ապագան ներ

ս: Ապագան ծածկուած է լոկ կարճատես աչքերի համար: {Ապագան} ներկայի ժառանգն է, եւ եթէ մարդը քննէ ներկան, այ

մ է բիւր բերան, Քեզ դաբնի պսակներ հիւսում է {ապագան}. Ընդունի՛ր այս երկտող իմ անշուք հիւսուածը

յօժար սրտով վերաները առած, գուշակելու մի մարդու {ապագան}, չէին իմանում թէ ի՞նչ գործով է պարապում Թիւթիւնճ

րից անշուշտ երեւում էր, թէ ո՛րքան ապահով էր նորա {ապագան}, ընկերութեան կառավարութեան կերպը, այդ տեսակ կառ

յդ, առժամանակեայ անախորժութիւնների գնով գնւում է {ապագան}: Կէսկտուր հնարները միշտ վնասեցին մարդկութեան, հ

նօթք Մանունք, անտեսք, մազանման. Չէ՞ {ապաժոյժ} այս արդեօք Նախկին հեղեալ, սրբազան, Թ

տանել, զառաջինն [զի մի սովամահ կորիցին], քան թէ {ապախտ} արարեալ վզնոցին պիտոյիւք] փառս անձին որոնել տղայա

" Մեղուի " կուրծքի վերայ, որ, դուրս քարշուելով {ապականեալ} հիւթերը, ճանապարհ տային ազատ շնչելու: - " Մ

հաւատալ, թէ գտանւում եմ բանտում՝ գոմի մէջ, մի {ապականեալ} մսուրի մօտ: Ձեռքիս շղթաները մերկացուցին աչքի

խային ամբոխումն եւ նախանձի որդերը եռ են գալիս այն {ապականեալ} սրտի վերայ: - Արդեօք այդ բաները յարակցութիւն

թութեան մէջ շրջեց թանաքամանը տետրակի վերայ, որով {ապականեց} գրածի մեծ մասը: Որքան տեղ մնացել էր մաքուր, նոյ

րտասուքը աչքերից եւ քթից թափուելով նամակի վերայ, {ապականեցին} նորան: Վերջապէս յաջողեցաւ նորան աւարտել իւր ն

անում էր փտել, իւր վերլուծութեան միջոցին, օդը կ' {ապականէ} անպիտան արտաշնչութեամբ, որից յառաջանում են զանազ

, անսանձ խելագար, որ ընկնում է ամենայն կողմ, որ {ապականէ} եւ պղծէ կարապների մաքուր փետուրների պատուական սպի

առանց իրիք կողմնապահութեան եւ կամ այլ ուխտից, որ {ապականիչք} էին մարդկային ազնուութեան, յուսամք թէ ջանք մ եր

եան մրուրը մինչեւ տակը խմեցնելու համար, այլ ազգի {ապականող} աղուէսները բռնելու եւ հոտը գիշատող գայլերը ջնջելո

ւ հեղեղի յորցանքը այն սահմանի մէջ ուղղելով՝ նորա {ապականող} եւ աւերող ուժերից փրկուել։ Բնութիւնը կրա՛կ է, կ

նեվաճառութեան եւ լոմայափոխութեան մէջ մոլորուած եւ {ապականուած} լինէին, եւ ազգային գիտութեան եւ յառաջադիմութեան

ւնեվաճառութեան եւ լոմայափոխութեան մէջ մոլորուած, {ապականուած} լինէին: Սիրելիս, աղաւնեվաճառութիւնը եւ լոմայափո

դեօք չունէի՞ն ինքեանք եւս այդպիսի գործեր, արդեօք {ապականուած} չէի՞ն նոյնպիսի կամ եւս աւելի վատթար կեղտերով: Յի

ր, տեսանելով ապականութիւնը, ասում է յայտնի, թէ {ապականուած} ես: Տարակոյս չկայ, մեր ազգի հիւանդութիւնը դ

բժշկից, նա կարծում է, թէ, թագուցանելով փտած եւ {ապականուած} վէրքերը ընկերի աչքից, կարող էր պարտակել իւր ողոր

ղանց կամ շատ անգամ զօշաքաղութեամբ եւ պոռնկութեամբ {ապականուած} մի ձեռք: Ո՛հ, ինչ սարսափելի վիհ կայ այն անցա

ակին երեւում էր մի խուրձ թուղթ, արիւնով եւ ցեխով {ապականուած}, գօտուցը կախած մի սուր եւ երկու թափանչայ. ձեռքո

դրած ականջի քամակումը, թեւերի տակին սեւ թղթակիր {ապականուած} թանաքով եւ լեղիով, մօտեցաւ խաւարի թագաւորի գահին

թար. ըստ որում շատ ռամիկների սիրտ եւ հոգի այնքան {ապականուած} չէ, ինչպէս ձերը: Կարծեմ թէ ապացուցել էի ձեզ

են կարգել եւ դէպի յաւիտենական ամօթ դատապարտում են {ապականութեան} անքրիստոնեայ գործերը։ Զարմանալին այս է, որ Մխիթ

, այդ պառլամենտականութիւնը շտեմարան է պոլիտիկական {ապականութեան} եւ անխելքութեան։ " Ձեւաւոր ազատութեան աղաղակը եւ

ն յանդիմանող անձն է: Տարաբախտ ճշմարտութիւն, դու {ապականութեան} դարումը Թեբայի անապատը գտար քեզ ապաստանարան, այժ

թարթափել: Չէ կարելի մաքրութիւն քարոզել եւ {ապականութեան} ծովի մէջ լողալ: Չէ կարելի նորի շինութիւնը

րի գործ լինելով, յետոյ հռոմէական բարքի ընդհանուր {ապականութեան} ժամանակ դարձաւ ազնիւ երիտասարդների, պատրիկիոսներ

եւ, բռնելով ցանկացողի ձեռքից, հանում է ցեխից եւ {ապականութենից} դէպի վեր, դէպի մի երջանիկ կեանք: Մեր ազգը վ

իր էին ածում գլխներին, որ ստանում էին կովի այրած {ապականութենից} ։ Ինչ ժամանակ կոյս աղջիկը ստանում էր իւր կատարեալ

նձ, որպէս Հայի, ցաւելի է տեսանել որեւէ արատ կամ {ապականութիւն} մեր ազգի անդամներից մինի վերայ, մանաւանդ մի այնպ

. ի՞նչ խղճմըտանքով ուրեմն աշխատում են մի այդպիսի {ապականութիւն} պահել եկեղեցու մէջ, որ մի նուիրակա՜ ն սրբութիւն

քան թէ բարկանալ այն մարդու վերայ, որ, տեսանելով {ապականութիւնը}, ասում է յայտնի, թէ ապականուած ես: Տարակոյ

աղուել էր ստրկութեան մէջ: Բռնակալութիւնը, բարքի {ապականութիւնը}, սնանկութեանը եւ մարդկային արժանաւորութեան ուրաց

ոյս չկայ, մեր ազգի հիւանդութիւնը դարաւոր է. այն {ապականութիւնքը}, որով նա պղծել է իւր հայութեան անունը, մեծ հնար

ի խորհուրդն է դուրս բերել հիւանդի կազմուածքից այդ {ապականութիւնքը}: Իջանելով Հայ դպրութեան ասպարէզը՝ մեք գիտէի

չեն ախորժում, եթէ ցեխոտուի իւրեանց հանդերձը կամ {ապականուի} իւրեանց տունը, որի մէջ բնակւում են. ի՞նչ խղճմըտ

ցի կոմենդանտին խնդիր միջատների մասին, որ անդադար {ապականում} էին կերակուրքը եւ թէյը: Երեկոյեան ինձ յայտնեց վե

ամենայն մարդու, զօշոտում են եւ զօշոտած ժամանակը {ապականում} են աչքերը ցեխով. գրգռում են նոցա մէջ գործունէութ

րհուրդ հոգացողութիւնը պ. Յովնաթանեանցի, որով մի {ապակեկազմ} սենեակ եւս յաւելացուց իւր տան կողքին, որի ծաղկազ

երպով լծորդուած է իրար հետ: Տեսաբանութեան մէջ մի {ապակի} է մտնում, քիմիայի մէջ մի տարր է աւելանում եւ ահա

ներգործողքը էին զանազան աղեր, պաղլեղ, արջասպ, {ապակի}, բուռա, քացախ եւ կրակ: Ջեբերի ժամանակից սկ

արծաթափայլ ճառագայթները խաղում էին տանս պատուհանի {ապակիների} հետ: Կապոյտ երկինքը զարդարուած անհամար գոհարներո

գործակատարին, շտեմարանի պատուհանների կոտրատուած {ապակիների} տեղ հաստ թուղթ կպցնել, որ ընդունող աստիճանաւորը

երկնակամարի օդը, այլեւ իմ ողորմելի պատուհաններիս {ապակիքը}, որ ներկել էր ժամանակը ծիրանի գօտու գոյներով: Ա

ճաշակի, սովորութեան, հասկացողութեան եւ ժամանակի {ապակիքը} վարում են ամենամեծ պաշտօնը, միեւնոյն բանը ցոյց ե

թների կրկին բեկբեկումն " է: Յոյս ունինք, որ մեր {ապակու} երեսը նոյնպէս հարթ լինի եւ նորա թանձրութիւնը զուգ

, ինչպէս արեւի ճառագայթքը, անցնելով մի ոսպնաձեւ {ապակուց}, որ իսկոյն կրակեն այդ կատաստրօֆը, եթէ համեմատու

ան, ինչպէս արեւի ճառագայթքը անցնելով մի ոսպնաձեւ {ապակուց}, որ իսկոյն կրակեն, - այդ կատաստրոֆը, եթէ համեմա

գործերի մէջ, վաճառականութիւնը եւ ձեռագործութիւնը {ապահո՛վ} են, ուստի եւ միջին դասակարգը ժողովրդի միշտ պաշտպ

լոյ վեհափառութեանդ, կամ անձամբ անձին, կամ այլով {ապահով} ճանապարհաւ, եթէ հանգամանք արգելուցուն զիս ի կատա

մի կատարել, որպէս եւ հասուցանել ի Հնդիկս կարճ եւ {ապահով} ճանապարհաւ զամենայն զթուղթ առ Ձէնջ եթէ հաճեսջիք

նակւում էր նորա մարմնաւոր եւ հոգեկան երջանկութեան {ապահով} գրաւականը, եւ որքա՛ն մեծ է այս պարտականութիւնը,

նորա սերունդը հաստատում է իւր կեանքը մի ամուր եւ {ապահով} հիմքի վերայ, եւ անհնա՛ր է, որ նա կա՛մ աղքատութե

էր երկու համազօր աշխարհների մէջ, գուցէ կարողանար {ապահով} եղանակով ապրիլ, թէեւ միմիայն իւր համար, այսինքն

մ նա, եւ ամեն մարդ առանց երկբայութեան, իբրեւ մի {ապահով} տեղ դնում է իւր ունեցածը: Եւ ինչի՞ պիտի վախենայ

տուն եւ այլն եւ այլն, ուրեմն, ինչպէս իմ կեանքը {ապահով} էր, նոյնպէս եւ իմ ժառանգները ապահովուած են"։ Ն

եւ այլն, եւ նորանով կարծում ես թէ քո ժառանգները {ապահով} են, իսկ մեք ասում ենք, որ այդ կարծեցեալ ապահովո

ինէր քո ասածը, գուցէ քո որդիքը կամ նոցա սերունդը {ապահով} լինէին: Բացի սորանից, ուր չկայ դուրս արտադրող զ

տ ի ներքոյ նշանաւորում եմ ըստ այսմ եւ վասն ապագայ {ապահով} մնալոյ իմ ստատին եւ ի տանցն եւ այլն, եւ եմ վասն

ւ խութերը մի՞թէ չի հարթում Եւ չի՞ բաց անում ուղի {ապահով}. Մարդն է առած սղոց ու մուրճ Գետի վրայ գցում կամ

հեռի շաբաթներով, Որ Հայրենիքը պաշտպանեմ ես {ապահով}: Թէ իմացայ, որ մի տեղում Ռուսի Աթոռը

- Սորանից յետոյ ես շարժեցուցի եւ մի այլ ազգ, որ {ապահով} բնակւում էր հիւսիսային աւազների վերայ մի մեծ գետի

յ դրութիւնը, որից անշուշտ երեւում էր, թէ ո՛րքան {ապահով} էր նորա ապագան, ընկերութեան կառավարութեան կերպը

էակ Հոգի, եւ ինչպէս մարմինը կարող է այնքան աւելի {ապահով} կացուցանել իւր ամբողջութիւնը, իւր բարօրութիւնը,

կ մարդ, իւր գոյքը եւ բարեկենդանութիւնը մի կերպով {ապահով} կացուցանելու համար բռնակալութեան երեսից։ Պապական

, նիւթական օգուտներ ճարելով այս տգիտութենից, միշտ {ապահով} կացուցանեն իւրեանց բարեկեցութիւնը։ Նոքա խլել էին

ն, որպէս թէ երեւել է նորան Քրիստոս եւ խոստացել է {ապահով} մուտք տալ Վենետիկ։ Ճշմարիտ. մինչեւ անգամ Վենետկ

սարակութիւն աշխարհի երեսին հաստատուած չէր այսպիսի {ապահով} հիմքերի վերայ, ինչպէս Յիսուսեան Կարգը։ Սարսափել

տնել, ապա ուրեմն այդ դատապարտուած ձեւերը են նորա {ապահով} անցագիրը եւ առանց նորա ազգի կեանքի դուռերը փակ են

րպով չէր կարող ձեռքից դուրս գալ, եւ, այս կերպով {ապահոված} լինելով իմ ներկայութիւնը, թոյլ չտուեց իւր բարկու

այն ժամանակ այդ ազգի ընդհանրութիւնը հարուստ է եւ {ապահովեալ}, որովհետեւ նորա հիմքը դրուած է բնականապէս եւ բնո

ծագոյն մասը: Ազգի մեծագոյն մասը երկրագործութեամբ {ապահովեալ} է, եւ անհնար է, թէ նեղութեան պատահի ապրուստի կո

կան մեքենական վաճառականութեան մէջ. այնտեղ մարդը {ապահովեալ} է բնութեան օրէնքներով: Այն մարդը, որ բնութեան հ

ակ: 15-ին նամակ գրեցի եղբօրս եւ ասի, որ Սերոբին {ապահովեալ} թուղթ գրէ: 20-ին տես[ութիւն] եղբօրս հետ. առաջ[ի

ազարեանցին, ուսմ[ան] վրայով 98 Հայրապետեանցին, {ապահովեալ} 99 Սիմէոնեանցին, ապահովեալ Հոկտեմբեր 10 100

98 Հայրապետեանցին, ապահովեալ 99 Սիմէոնեանցին, {ապահովեալ} Հոկտեմբեր 10 100 Նախիջեւանայ քաղաքական գլխոյ,

քաղաքական գլխոյ, ի մասին հնդկ[ական] հրի[տակաց], {ապահովեալ} 101 Պատգամ[աւորաց], ի մասին եկեղ[եցական] դրամո

01 Պատգամ[աւորաց], ի մասին եկեղ[եցական] դրամոց, {ապահովեալ} 102 Հայրապետեանցին 103 Մատթ[էոս] սրբազանին ապ

ագիր ի հոգեւոր կառավարութեան տեղւոյդ, առ ի նովաւ {ապահովել} զսնունդ իւր յայդմիկ պանդխտութեան, զորմէ ունի խնդ

այնտեղ, ուր է ազգը. բ) Դպրոցը հիմնելուց յառաջ {ապահովել} նորա մշտնջենաւորութիւնը, որ ազատ մնայ ամենայն պա

ն, այլ մանաւանդ օգուտ են քաղել դորանից եւ առաւել {ապահովել} են իւրեանց բարեկենդանութիւնը: Երբեւիցէ խօսել

ւիցէ աղքատ համարուած ազգ, եթէ ունի մի կտոր հող, {ապահովել} է իւր կեանքը, մինչդեռ անգլիական գործաւորը, որ ա

տարեկան ապրուստը, զիարդ եւ իցէ, պիտի կարողանար {ապահովել}: Նա չէ կարող աւելի ցանել, որովհետեւ ոյժ չունի,

ր էական պէտքերը, երբ այդ բոլոր ասում ենք հոգալով {ապահովել} էր իր կեանքը, այն ժամանակ միայն զարթում են նորա

ման ապառաժ էլ դէմ անէիր կայծակին, կարո՞ղ էիր քեզ {ապահովել} նորա հարուածից։ Բայց տե՛ս, բնութիւնը դարձեալ զէ

ուցանելու համար, թո՛ղ հաց պատրաստէ նոցա ապրուստը {ապահովելու} համար, ապա թէ իրաւունք կը ստանայ ասել, թէ " գիտ

կը, գո՛նէ պիտի բարւոքէր ներկան գալոց ժամանակները {ապահովելու} համար, գոնէ՛ այժմ պիտոյ է հոգաբարձու լինէր մի ար

րներ են, այլ հնար գտնել իւր կեանքը եւ գոյութիւնը {ապահովելու} համար: Եւ հաւատացէ՛ք, որ վաճառականութիւնը եւ ար

ն խնդիրը միակ խնդիր է մարդու կեանքը եւ գոյութիւնը {ապահովելու} համար, եւ որչափ ծանր արժէք ունի այս խնդիրը, որչ

կտոր հող ճանկելու եւ նորա մշակութեամբ իւր ապագան {ապահովելու}, մեր սիրելի Հայը եւ ոչ անգամ կամի մտածել իւր ապա

յաճախելով եւ այս ոչ միայն թատրոնի նիւթական կեանքը {ապահովելու}, այլեւ բարոյական քաջալերութիւն տալու համար:

աւասարութիւնը աւելի հզօր ներգործող է ընկերութիւնը {ապահովելու} համար: Եսական ոգով վարակուած ընկերութեան մէջ

պահպանել էինք մեր եւ մեր զաւակների կենդանութիւնը {ապահովելու} համար։ Ո՞րը աւելի շուտ կարող է մեզ կշտացնել, մե

եռք բերելու համար, որպէսզի այդ ազգութեան անդամքը {ապահովեն} իւրեանց ապրուստը, որպէսզի գերի եւ ստրուկ չլինին

նի... գո՛նէ, մի քանի տարի ժամանակով, դարձեալ կ՚ {ապահովէ} իւր գիտութեան համբաւը, որ սկսել էր արդէն գունաթա

ններից ազատուելու համար դժոխք էր գնացել, որպէսզի {ապահովէ} իւր անձը, ականջին ասաց մի դեւի, որ կանգնած էր ի

հպատակ մնալով՝ մարդը պիտոյ է յաւիտեանս յաւիտենից {ապահովէր} իւր անանցանելի երանութիւնը։ Այս կեանքի կենտրոնը

ՐԱՊԵՏ ՄԱՐԳԱՐՅԱՆ Հարազատ բարեկամ, Ձեր գրած {ապահովյալ} նամակը արձակած հուլիսի 15-ից, եթե չեմ սխալվում թ

ՆԱԽԻՋԵՎԱՆ ՔԱՂԱՔԻ ՊԱՐՈՆ ԿԱՐԱՊԵՏ ՄԱՐԳԱՐՅԱՆ, Ձեր {ապահովյալ} նամակը ամսույս 19-ից, հասանելով ինձ 27-ին, հայտ

: Դիցուք թե պարտապանը ճանաչվի պարտապան, բայց դա {ապահովո՞ւմ} է արդյոք հասարակության պահանջը: Նախ որ, ի հաշիվ

էս իմ կեանքը ապահով էր, նոյնպէս եւ իմ ժառանգները {ապահովուած} են"։ Նորա մտածութիւնը աւելի չէ տարածւում, քան

դք, որ այսօր երեւում են քեզ: Մինչդեռ ընդհանուրը {ապահովուած} չէ, մասնաւորի երջանկութիւնը մի վաղանցուկ երա՜զ է

յլ, հանդարտութեամբ կատարելով իւր գործը, ամենայն {ապահովութեամբ} աշխատում էր հասանել նպատակին: Նախիջեւանցիք սովոր

Ազգային վաճառականք ուրեւիցէ կարող են ամենայն {ապահովութեամբ} գործ կատարել այս տան հետ, մանաւանդ, Նախիջեւանցո

քա՛ն դողալ հարկաւոր է, մինչեւ այդ բոլորը ամենայն {ապահովութեամբ} կ'անցանէ ձեռքից: Ամենայն անգամ ես գիտեմ, թէ ի՛ն

ր այնտեղ կանգնելով, վերջապէս վեր առեց խարիսխը եւ {ապահովութեամբ} հասաւ Երուսալեմ դեկտեմբերի 4-ին 1523 թուականին։

որպէս արդիւնք մի պատահական կայծի, առանց որեւիցէ {ապահովութեան}, այս րոպէումս գտանւում է նեղութեան մէջ դրամական

անկութիւնը պիտի երեւի նորա ընտանեկան եւ տնտեսական {ապահովութեան} մէջ, նորա խղճմտանքի եւ բանականութեան ազատութեան

է կառավարութեան վերայ, այլ մեծապէս պատճառ է նորա {ապահովութեան} կամ կործանութեան: Մեր ընտանեկան կեանքը նման

ուսումնականը մեր մէջ վիճակուած է այնպիսի նիւթական {ապահովութեան}, որ կարողանար այսպիսի զոհ բերել ազգին: Հայք չու

ւնքը: Մեր դաւանութիւնը Հայոց ազգի ամբողջական {ապահովութեան} վերաբերութեամբ այսպէս է, թէ ազգը պիտի իւր գոյութ

մէջ եկեղեցու ինքնուրոյնութիւնը եղել է եւ մեր ազգի {ապահովութեան} գրաւականը: Մեք միշտ ուրախութեամբ ենք յիշել, որ

հ բերած լինէին իւրեանց քաղաքականութեան կամ մի այլ {ապահովութեան}: Նոքա լաւ էին հասկանում, որ կրօն ասացեալը,

րդը աշխատում է իւր անձնական օգտին եւ իւր անձնական {ապահովութեան} համար, ինչպէս շատ տեղ վնասում է նա մի ուրիշ անհա

նքն իմ կրկին ի նոյն սանդղօջն փակեալ պահեսցեն վասն {ապահովութեան} ։ Նոյնպէս ամենայն ստացուած եւ իմ անուամբ գտեալ տն

ն, տանում էր ինձ իր մօտ, ինչ տեղ որ լինէր ինքը {ապահովութեան} դուրս եկած։ Եւ ա՛յսպէս, իմ առաջուայ վարք ու

տանում էր ինձ, ուր եւ ինքը դուրս եկած էր լինում {ապահովութեան}, այդ միջոցի կեանքիս որպիսութիւնն էլ այս յիշուած

րկութեան համար, պապականութիւնը ազգեր չքացուց իւր {ապահովութեան} համար եւ դեռեւս՝ պաշտպան քրիստոնէութեան հրատարակ

անսիա մտանել, այսուամենայնիւ չեմ կարող իմ կեանքի {ապահովութեան} համար երաշխաւոր լինել։ Այդ մարդիկը ամենայն տեղ գ

: Երկրորդ, Ապարանը, որպէս այժմ նոյնպէս եւ առաջ {ապահովութեան} տեղ եղած լինելով, շատ հաւանական է, թէ ապարան հա

կար բաները, ո՞վ փոյթ տարաւ ոչխարի առողջութեան եւ {ապահովութեան}: " Աղաչեցէ՛ք զտէր հնձոցդ հանել զմշակս ի հո

էր երաշխաւոր լինել յաւելուածի եւ ամբողջ շինուածքի {ապահովութեանը}: Գլխաւոր շինութեան մէջ բովանդակւում են մատենադար

րաշխաւոր լինել նախկին Արքունի խոստովանահօր կեանքի {ապահովութեանը}, որի ընդդէմ պատրաստ էր ժողովուրդը գործ դնել ամեն

ւ խաղաղութիւն. մի խօսքով՝ նորա մահը գրաւական եւ {ապահովութիւն} եղաւ ամենայն կերպով մեր կեանքին եւ գոյութեանը։

ւրոպիոյ եւ Թիւրքիոյ մէջ եւ ոչ անգամ երազելի է այն {ապահովութիւնը}, քանի որ Թիւրքիան յարաբերում է Եւրոպային՝ իբրեւ

ապահով են, իսկ մեք ասում ենք, որ այդ կարծեցեալ {ապահովութիւնը} անհիմն է"։ - Ինչպէ՛ս, - հարցնում է նա մեզ

- հասնելու պատիժից վախենալով. ուրեմն ընկերութեան {ապահովութիւնը} էականապէս հիմնուած է երկիւղի վրայ. ամէն մի անգամ

ն, այլ կցկտուր․ եւ այդ կեանքի շարունակութիւնը եւ {ապահովութիւնը} բոլորովին ապաստան մնացած արտաքին պատահմունքի: Այ

նց վերայ բարդելով կուտակելով եւ նորա միաւորութեան {ապահովութիւնը} այդ միաւորուածների քարշողական յատկութեան մէջ տեսա

, չէ ուզում ասպարեզ մտանել յուր անունով եւ առավել {ապահովության} համար ծածկում է յուր անձը բոլոր հոգեւորականության

ին բաժին. այսպէս բաժանելով յամենու բաժինն. վասն {ապահովության} ապագայ պատահմանց յանձնվի Մադրու որբոց սնդուկին եւ

ազգի հիմքը, լծակը, շարժարանը: Ընդհանրութիւնը կ' {ապահովուի}, քանզի զօրութիւնը կը գրաւէ իւր կողմը, քանզի Եւր

նորա ժառանգներին մշտնջենաւոր ժամանակով, դորանով {ապահովում} էր նա իւր զաւակի կրթութիւնը եւ լուսաւորութիւնը,

կամ նոցա գահերէ՞ցը: - Ճի՜շդ: - Ինչո՞վ {ապահովում} է կառավարութիւնը այն պարտքը, որ առնում է ժողովու

ն։ Նոցա գլխաւոր հաստարանը ճշմարտութիւն լինելով, {ապահովում} է մարդկային ընկերութիւններ՝ նոցա փոխադարձ միմեան

տեցնում է օդի ելեքտրականութեան գործունէութիւնը եւ {ապահովում} է քեզ ու քո տունը։ Ի՛նչ է պատճառը, որ Մասիսի նմ

դրացու աղջկանը մեր շեմքի վերայ, իբրեւ քո հարսի {ապայ} այն օրից պիտի փոխեմ նորա վարքը, բարքը, մտածութի

ծի վերայ եւ իր կարծիքով գրուածքը իսկոյն պատառելով {ապաշխարեց} եւ մեղայ գոչեց։ Սմբատ թագաւորի եղբայր Աբասը, իր ե

աց եւ ոտաբոբիկ կանգնած եկեղեցու դռնումը, պիտոյ է {ապաշխարէր} ։ Դեսպանքը միւս Հենրիկոս չորրորդի, որ ընկել էր Ս

՛չ ոք բարեպաշտ Հնդկացիներից չէր ուտում կովի միս։ {Ապաշխարողքը} ապաշխարութեան օրերում մոխիր էին ածում գլխներին,

էջ մեր եւ 'ի Քաղկեդոնականացն, վասն որոյ աղօթահայց {ապաշխարութեամբ} եւ առաջի անկմամբ պատառեցի նովին սուրբ ձեռօք զձեռն

մնական կրօնաւոր, իսկ այժմ սոսկական Պօղոսը մինչեւ {ապաշխարութեամբ} չքաւէ իւր մեղքերը, չեմ կարող հաղորդութիւն ունենա

ների հակառակը. թող նայի՛ն եւ տեսնե՛ն առաջին հարց {ապաշխարութեան} ճանապարհը։ Աստուծու մա՛րդը՝ Ենո՛վքը, որ օրինաւ

շտ Հնդկացիներից չէր ուտում կովի միս։ Ապաշխարողքը {ապաշխարութեան} օրերում մոխիր էին ածում գլխներին, որ ստանում էին

ն դասեր, բայց շուտով նորանից յետոյ սկսեց դարձեալ {ապաշխարութիւն} եւ խիստ բարոյականութիւն քարոզել ժողովրդին։ Նորա

ի մէջ, քարոզում էին ժողովրդին բարքի սրբութիւն եւ {ապաշխարութիւն} ։ Այսպիսի կեանքը սիրելի դարձաւ Իգնատիոսին. նա դի

ւեցան բոլոր Իտալիայի քաղաքները եւ սկսեցին քարոզել {ապաշխարութիւն}, վարքի սրբութիւն եւ հնազանդութիւն դէպի Պապական ա

ուկ նոցա համար պատրաստուած տան մէջ եւ քարոզում էր {ապաշխարութիւն} ։ Մի անգամ այս կանանց մէջ պատահեցաւ մի ամուսնաւոր

եւ սկսեց երեխայք հաւաքել եւ ուսուցանել, քարոզել {ապաշխարութիւն}, վարքի ու բարքի մաքրութիւն։ Նա այս բաները քարոզ

թէ կամենում էր Քրիստոսի գերեզմանի մօտ կատարել իւր {ապաշխարութիւնը} ։ Աբեղայն գովեց այս դիտաւորութիւնը։ Իգնատիոսը,

ն հասանելու համար ոչինչ բան չէր խնայում։ Անդադար {ապաշխարութիւնը}, երեխաներ կրթելը, ընտանեկան գործերում միջնորդ լ

: Այն մարդը աղաչաւոր եւ բարեխօս դառնալով այս {ապաշնորհին}, հաւանեցրեց քահանայապետին թոյլ տալ սորան. որով

յս մարդերի գործերի վերայ. տեսա՞ր դու այդ մարդերի {ապաշնորհութեան} չափը. տեսա՞ր, թէ դոքա այն մեծ խորհրդաւոր գործար

ղ սոքա մնան մի փոքր լռութեան մէջ, տեսանենք դորայ {ապաշնորհութիւնը} ուրիշ բաների մէջ: Սա լինելով խորհրդական ան

արանքները եւ նորա աշխարհի երեսին ունեցած աղքատ ու {ապաշուք} կեանքը. սրբացնում էին ստրկութիւնը եւ հերձուածը,

ամէն չափ ու կշիռ եւ ֆրանսզների համբերութիւնը եթէ {ապառաժ} լինէր, չէր կարող դիմանալ որ չպատռէր: Նա էլ չէր

ը պատմութեան մէջ թէ ո՛չ. սա մի անգամ գտանուել էր {ապառաժ} Լիգուրիայի պատերազմումը, որ ծածկուած է անվերջ ան

րատեան դաշտը, որ ամէն կողմից գրեթէ շրջապատուած է {ապառաժ} եւ մերկ սարերով, նոյնպէս եւ Արագածի վիթխարի քարա

Ֆրանկլինի շանթարգելը, որ հազար տարի Մասիսի նման {ապառաժ} էլ դէմ անէիր կայծակին, կարո՞ղ էիր քեզ ապահովել ն

րստ դէպի հիւսիս հեռաւորութեամբ՝ մի բաւական բարձր {ապառաժեայ} սարի վերայ: Վանքը հիմնուած է յիշատակի արժանի Յով

անում եմ այս րոպէիս եւ Պ. Իսահակեանցը: Դա է այն {ապառաժը}, որի վերայ ընկնողը կը փշրուի եւ, թէ ինքը մի բան

ւրեան պաշտողներին, որի հիմքը դրուած է ազատութեան {ապառաժի} վերայ, որ ոռոգուած է Յիսուսի Քրիստոսի արիւնով:

Միշտ անդղորդ, անսասան, Կանգնած նման {ապառաժի} ` Ձեռք պարզեցիր մարդկութեան: Եւ

փարատում է ամենայն խաւար, հիմնուած լինելով սիրոյ {ապառաժի} վերայ՝ ամենայն տեղ տարածում է սէր եւ խաղաղութիւն

հոգալով նորա հոգեկան պիտոյքը։ Երանի՛ էր մեզ, եթէ {ապառաժի} վերայ չլինէր մեր սերմանածը, երանի՛ էր մեզ, եթէ, ց

կալի անձնազոհութիւն։ Այս կարգից դուրս գործերը եւ {ապառաժի} նման հաստատ կամքը, որ տեսանում ենք Կարգի անդամնե

լը եւ այն հերիք ենք համարում, որ վերստին չյիշենք {ապառաժի} անմատչելի լինելը, աղօթկերի Նարեկը, Եփրեմ Խորինը

քեզ ու քո տունը։ Ի՛նչ է պատճառը, որ Մասիսի նման {ապառաժի} չկարողացածը կարողանում է մի չնչին երկաթի կտոր։ Յ

եանց քրինօլինների մէջ՝ մոլորութեան մի վէմից միւս {ապառաժին} զարկուելով։ Այլ իրաւունք չենք համարում երես թեքե

ուրը նոյնպէս քաղցրահամ եւ մաքուր, որ հոսում է մի {ապառաժից}, ոչ շատ հեռի գետի ափից՝ քաղաքի հարաւային արեւել

տեղը սերմ ցանել չոր ու մացառոտ երկրի վերայ, կամ {ապառաժների} եւ ճանապարհի վերայ, օգուտ ամենեւին ունենալու չէր

ում, ազգի ազատութիւնը վաղուց ահա գրած էր Ալբիոնի {ապառաժների} վրայ: Նա միայն մէկ խօսք ունէր - մա՜հ ֆրանսիական

... Ջրեղէն դաշտում, դեռ նոր խաղաղած Մի {ապառաժուտ} կղզի երեւեց: Ահա՛, նա դարձեալ ծովում լ

Ներկայն՝ անցեալն՝ եւ գալոցն՝ որոյ անունս {ապառնի} ։ Մահկանացուք մինչ յարեւ կայտռան զօրէն հէգ մանկան

անկատարի մէջ, որովհետեւ եմ բայի կատարեալը եղէ, {ապառնին} եղէց է, մինչդեռ եմ լծորդութեան տակ գնացող բայերի

դեռ եմ լծորդութեան տակ գնացող բայերի կատարեալի եւ {ապառնու} վերջաւորութիւնքը եցի եւ եցից է։ Կարող են մեզ վրա

ս գլխովին տատանեալ ի մտայոյզ խռովութեան յոգիս եղէ {ապաստան} եւ մինչեւ ցայժմ չստացեալ զպատասխանին, ի մեծի տրտ

աքանչիւր զրկեալ յուսայ փրկութեան, քանզի նա միայն {ապաստան} զրկելոց յանիրաւութենէ անբարեբարոյից: Բարեւհաճեսց

ենաողորմած կայսերութեան Ռուսաց՝ յոր միայն գտանիմ {ապաստան} (այլ) առանց հայելոյ ի ծակախոյզ պատասխանիս քահան

ւրս 28, ուրեմն զաւուրս 38 ունիմ լողալ ի ծովու, {ապաստան} արարեալ զկեանս ի չնչին փայտն: Յուսամ թէ ոչ դո

ւոր անձանց ի գործ, պաշտօնական արձանագրութեամբք, {ապաստան} արարեալ յիս միայն, բռնադատիմ բողոքել առաջի Ձեր ե

. եւ ոչ այսչափ միայն այլեւ զիւր զկտակ առնէ ի նա {ապաստան}: Որդի սորա, յիշատակեալ Յարութիւնն Կիրակոսեան

՚ի սմա ՚ի լեզու բնիկ մեզ, եթէ յազգասիրութիւն Ձեր {ապաստան} առնեմ տեսանել զհաշիւ հրիտակին ընդ պ. Հագի (ընդհ

ճառականների ունեցած շատ կամ սակաւ նիւթական ոյժը, {ապաստան} է իւր երկու ձեռքի աշխատութեան: Բայց, չնայե

Եւրոպայից, որովհետեւ սովորական չափով բերածը եւս {ապաստան} է հանգամանքներին եւ շատ անգամ մնում է անվաճառ՝ կ

չէ երեւակայել, որովհետեւ իրականապէս կան), օդին {ապաստան} արած իւրեանց կեանքը: Նոքա գալիս են եւ գնում են,

սուրբ ժողովը մեր ազգի կեանքի մէջ։ Այդ ժողովին էր {ապաստան} Ս. Լուսաւորչի շինած նաւը, եւ այդ ժողովը, դարձե

կեանքի շարունակութիւնը եւ ապահովութիւնը բոլորովին {ապաստան} մնացած արտաքին պատահմունքի: Այն փոքր ի շատէ աշխա

ռանձնութեանն վայր Աստուծոյ Ամենակալի թողեալ զիրսն {ապաստան}: Յաւուրսն յայնոսիկ Վռամշապուհ արքայ Հայոց, երթե

մեռանի թողեալ զգործն յԱւետիս եւ յՈսկան Երեւանցիս {ապաստան}, որք լրացուցեալ զշինութիւն տառիցն ի թիւս զանազան

ացնում է նոյն գաղափարը։ Յայտնի է թէ նոր լեզուն, {ապաստան} մնալով միմիայն հասարակ ժողովրդի բերնին, պիտի ճապ

ուածում, եկեղեցականութիւնը չէ՞ դառնում արդեօք մի {ապաստանարան}, ուր կարելի էր ամենայն անօրէնութիւն գործել անպատ

դու ապականութեան դարումը Թեբայի անապատը գտար քեզ {ապաստանարան}, այժմ ու՞ր պէտք է ապաւինիս քո անիրաւ եւ անհամար

անելու համար, ուր նա կարո՛ղ էր գտանել մի հանգիստ {ապաստանարան} ։ Այսպէս եւս կատարուեցաւ։ 1588 թուականի յուլիսի

հալածական լինելով բոլոր Պապական աշխարհներից, ) {ապաստանարան} գտան Պրուսսիայի եւ Ռուսսիայի մէջ, բայց շուտով եւ

ութեան զբարեբաստիկ կեանս, եւ առողջութիւն, մնամք {ապաստանել} յօժանդակութիւն աղօթից ձերոց ամենախոնարհ ծառայ

Բոնապարտը մերկեց իր երկաթը: Ազատութիւնը դարձեալ {ապաստանեցաւ} դէպի այն կղզին, որ միայն մի նեղ ջրանցքով բաժանւո

կորուսեալ է առաջինն եւ չիք յայժմուս. մնայ ուրեմն {ապաստանիլ} ի կրօնն եւ ի լեզուն, այլ եթէ պատուելի Մխիթարեանք

ր ազգի զգացմանը գործակից եղող հոգեւորականք այնտեղ {ապաստանին}, բացի վանքերէն, որպէսզի " Հիւսիսափայլի " մեղադր

հարկ ժամանակում: Այսքան Ձեզ հայտնի լինի, որ գեր[ {ապատիվ]} Այվազովսկին հայտնի թշնամի է մեր օրագրին, գանգատ

տուն մի փառաւոր, ընդդէմ սորա կանգնեաց եւ այլ ոմն {ապարան} մի, ընդ այս չկարացեալ տանիլ առն, բազում ինչ արա

նում է, որին բնաւ չէ դիպել հեղինակի գրիչը: {Ապարան} բառի ստուգաբանութիւնը, այսինքն պ. Պռոշեանցի կար

որ այս վերջինը եղած լինէր դպրութեան մէջ, մինչդեռ {Ապարան} խօսքը (յատուկ առքով) երեւում է գործածուած: Երկ

հովութեան տեղ եղած լինելով, շատ հաւանական է, թէ {ապարան} հասարակ անունից լինի յատկացած: Այլ թէ ինչի՞ կարո

ծ եւ այդ բոլորովին նոր բարդութիւն է. յայտնի է թէ {Ապարանը} անպարանից դուրս գալու համար հարկաւոր էր, որ այս

(յատուկ առքով) երեւում է գործածուած: Երկրորդ, {Ապարանը}, որպէս այժմ նոյնպէս եւ առաջ ապահովութեան տեղ եղա

ած: Այլ թէ ինչի՞ կարող էր մի իշխանի կամ թագաւորի {ապարանը} այնտեղ եղած լինիլ: Բայց մենք այստեղ բառերի ծագու

րը: Իւրաքանչիւրք աջ բազուկների վերայ ունէին ոսկի {ապարանջան} հիանալի քանդակած: Հրաւիրուած քուրերը, ամէն մ

ը ձնի տակից հանելիս ու ծամելիս " տեսնում են նորան {Ապարանցիք} ։ Մի շաբաթ է, որ նորա քամակից ման են գալիս Աշտար

ը ձնի տակից հանելիս ու ծամելիս " տեսնում են նորան {ապարանցիք}: Մի շաբաթ է, որ նորա քամակից ման են գալիս աշտար

ս։ 1710 թուականին Կարգը ունէր 612 Կօլլեգիա, 340 {ապարանք}, 59 նորընծայական տուն, 200 առաքելական ժողով եւ

րծել եւրոպական պալատների վերայ: Ես տեսայ այն {ապարանքը}, այն տները, ուր ապրում էր Ֆրանսիան, այո՛, Ֆրա

երայ: Այդ ժամերում բիւրաւոր ճրագներով լուսաւորած {ապարանքը} խաւար էր այժմ... Հազար յիշատակներ եւ բիւր մտ

պատերը զարդարել զանազան քանդակներով, քանդել հին {ապարանքը} Sարտարոսի կողմից ճանապարհ բանալու համար, կրով ծե

խաւարովը, որ թագաւորում է նորա մէջ, կարող է լաւ {ապարանքի} տեղ ծառայել օբսկուրանտների համար։ Կարծեմ, որ Պ

), - ամենայն օր ահագին հաշիւներ ցոյց ես տալիս իմ {ապարանքի} նորոգութեան համար, բայց, որ կողմը եւ նայես, ամ

ինչ նա քնած էր անկողնի մէջ: Գիշերը կոխում է, {ապարանքի} մէջ հանգչում են ճրագները, պալատականներից ամէն մա

ան գործերի վերայ։ Իգնատիոսը, բնակուելով Պապական {Ապարանքի} մօտ, որ այն ժամանակներումը փայլում էր Եւրոպայի մ

ատում եմ, որ կայսրների, թագաւորների եւ դուքսերի {ապարանքները} բոլոր մահկանացուների բնակարաններից ամենափառաւորքն

էական մասը եւ չէին կարող ոչինչ բանի տիրել։ Բայց {ապարանքները}, Կօլլեգիաները եւ նորընծայական տները առաջինների ն

ի վերայ այսր ամենայնի չ'հրաժարուել եւ թագաւորական {ապարանքներից} ։ Թագաւորները, ամենայն կողմից փորձանքներով եւ ամ

ծել մեր ազգի մէջ, նորա գործը չէր եւ նա բոլորովին {ապարդիւն} գտանուեցաւ։ Մխիթարեանք, ուսանելով մի դպրոցի մէջ

անց ի վերայ կուտակելոյ զլերինս դժուար ուսանելի եւ {ապարդիւն} հին հայախօսութեան: Առ ի վկայութեամբ հաստատելոյ զ

ւթիւնքը Օրանժեանի ընդդէմ, եւ պաշտպանութիւնքը նախ {ապարքայ} Յակոբ II-ին եւ վերջը նորա որդուն, որ 70 տարի թագ

քն գլխովին հայացեալ եւ մերժեալ զաղանդ կաթոլիկաց, {ապացոյց} այնմ բերելով զմկրտութիւն երկուորեակ զաւակաց իւրոց

" հրատարակողի գրագիր լինելը Կաթողիկոսի մօտ ոչինչ {ապացոյց} չէ նորա գիտնական, ուսումնական եւ եւրոպացի մարդ լ

եւ ողբ կատարելը անօգուտ էք համարում ազգին։ Իբրեւ {ապացոյց} ձեր խօսքին՝ մէջ էք բերում Խորենացու ողբը Հայոց ա

, գնաց, ի՞նչ էք վզիս նստել՝ անհաւատ մարդերի պէս {ապացոյց} պահանջելով, տեսուած բա՞ն է Հայերի մէջ օրինաւոր,

ը միլիոններ հաւատում են միմեանց, դուք ինձ մի չոր {ապացոյց} չէ՞ք հաւատում... " Մեղուն " ձեզ երաշխաւոր... Պ

մ օգտակարութիւնը: Հեղինակը իւր գործի մէջ նոր {ապացոյց} է տալիս մեզ իւր անսահման իրաւունքներին, որից օգո

Մի քանի օր սորանից յառաջ ստացած նամակը մի նոր {ապացոյց} տալիս է մեզ մեր աբեղաների ֆանատիկոսութեան մասին:

աշեւը, զենդական խօսքերի անունը յիշելով եւ նորանց {ապացոյց} բերելով Հայոց կրակապաշտութեան, ապացուցանում է լո

հասկանալը (թէպէտ հարկաւոր եւս չէր այս բանի համար {ապացոյց} ներս բերել) նորանով, որ նոյն այդ յառաջ բերած "

նորհալին, գիտութիւնը չէ կարող ընդունել: Այդ դեռ {ապացոյց} չէ, եթէ ոչ մի տեղում չեղած եւ ոչ մի ուրիշի վկայո

պաճոյճ ` Յայտնում ենք, որ չենք խաբում, Ահաւասիկ {ապացոյց}: Ադամն ուխտել էր անխաբ Չսխալուել մեղկօրէն, Ուստ

Փարպեցին վերջին կառավարիչը չէր, այդ մասին դրական {ապացոյց} ունինք։ Փարպեցու հալածուելուց առաւել քան թէ հարի

գալիս է, կարելի է ասել. էլ ո՛չ քննութիւն եւ ո՛չ {ապացոյց} ։ Մենք ոչ միայն չենք մեղադրում Չամչեանին, այլ ու

ր Փարպեցու ձեռքով։ Մեզ թւում է՝ պ. Էմինը բնա՛ւ {ապացոյց} չունի։ Թղթի օրինակը, որ տպել է, ապացոյց չէ, ո

բնա՛ւ ապացոյց չունի։ Թղթի օրինակը, որ տպել է, {ապացոյց} չէ, որովհետեւ այնտեղ կան եւ ուրիշ սխալներ եւ ուր

պարտածը Հրատ անունը չէ, այլ այն ուղղութիւնը, որ {ապացոյց} չունեցող ենթադրութիւնը դնում է աշխարհի առջեւ, որ

կռուեցուցել եմ ես մարդիկը միմեանց հետ. ասածներիս {ապացոյց} կարող են լինել կոտրած կոտոշը եւ փորած աչքը, որ Ձ

ք է, չարագործ մարդիկ պատուհասելու համար: Ասածիս {ապացոյց} քեզ ջրհեղեղը, ինչով ջնջեց Աստուած մարդկութիւնը,

որ գործւում է նոցա մէջ կրակի ազդեցութենից, է մի {ապացոյց}, թէ այդ մետալները կարող են առաւել եւս կատարելագո

ւմ, մարդը նման է Աստուծո՞յ. այդ անկարելի է, եւ {ապացոյց} չկայ. եթէ հոգու կողմից ես ասում, ես մասնաւորապէ

ւթական կապանքի տակ։ Կրօնի անհրաժեշտ լինելը հերիք {ապացոյց} է, որ նա մեծ ազդեցութիւն ունի մի մարդու կամ ազգի

անաւոր [յառաջախաղացութեան դարուս իննուտասներորդի] {ապացոյց} տամք [մանաւանդի զնոր հայախօսութիւն հեղինակիս, մշ

ողութիւն ամենաճիգն լինիլ ի խրթնաբանութեան, զորոյ {ապացոյց} ՝ կարեմք քաղել ի գովաբանութեանց նոցին իսկ վանեցւո

ինակին: Ոչ ուրանամք բնասիրութիւն նորա, զորոյ {ապացոյց} կարեմք ի մէջ բերել զՅովհաննէս կաթողիկոս եւ զթուղթ

բամբռամբ երգէին ի ցուցս..... ըստ ոմանց {ապացոյց} Համարին բանաստեղծական յօրինուածոց, որոց լեալ կար

աւորների ներկայութեամբը ոտքի տակ կոխել խաչը որպէս {ապացոյց} նորա անքրիստոնէութեանը։ Ամենայն ոք այս անարգութի

ւթիւնը։ Այս բաները ոչ այլ ինչ են, եթէ ոչ յայտնի {ապացոյց} եւ քարոզ, թէ այդ Յիսուսեան աբեղայքը ջարդ ու փշու

ելով, հեռացաւ նորանից։ Բայց այս բանը դեռ հաստատ {ապացոյց} չէր. պատճառ, Դամիէնը ծառայում էր Յիսուսեան Կօլլ

ւցին մի խղճալի վիճակ վեհերոտութեան, մի անմերժելի {ապացոյց} այն բանին, թէ այդ հնարների գործ դնողքը ազատուած

իտեմ ես, բայց թէ գիտե՞ն ստուգապէս, դորան դրական {ապացոյց} չկայ, մանաւանդ թէ ամեն քայլափոխ հակառակ վկայութի

է տապանակի եւ վկայութեան խորանի գաղտնիքը, - թեթեւ {ապացոյց} չէ: Հոգով չափ ցանկալի էր, որ մեր բնագէտ եղ

պիտի նորա ժառանգին խնամ տանի, սորանից աւելի հզօր {ապացոյց} չունի նա՝ իր սէրը դէպի մեռածը վկայելու։ Իսկ սոր

ներիս գրուածքին կարողանում եմ պատասխանել: Ասածիս {ապացոյցը} կը տեսանես իմ մի քանի նկատողութենից Պ. Իսահակեան

'ասեմ, եւ դուք պարտական էք հաւատալ եւ ընդունել, {ապացոյցը} յետոյ մէջ կը բերեմ, ուրիշները միլիոններ հաւատում

ցոյց տալով նոցայ, ազգի բարոյական զօրութեան եւ մի {ապացոյցը}: Պակաս ուրախութիւն չզգացինք մեք, տեսանելով

մի գիտնական կամ կանոնաւոր կերպով գրած բան. սորա {ապացոյցը} տեսնում ենք մենք եւ կարող ենք ցոյց տալ մեր ընդդիմ

ա՞յ. գո՛նէ մինչեւ այժմ չէ երեւում դորա մի դրական {ապացոյցը} ։ Բանը այստեղ հասած լինելով՝ հարկաւոր էր հեղ

մուռճեանի աստուածաբան եւ տրամաբան լինելու այս նոր {ապացոյցը}, վերին աստիճանի տխուր տպաւորութիւն թողեց մեր վեր

լի օրէնք է մարդկեղէն աշխարհի մէջ, որի միլիոնաւոր {ապացոյցը} ամենայն մարդ տեսանում է, որ աչք ունէր տեսանելու

ական ասուած մոլորական կրակների լուսին։ Ասածներիս {ապացոյցը} երեւում է նոցա մի քանի ձախ ու ծուռ պատմաբանական գ

ի մէջ, եւրոպացոց պէս ամենայն բանի համար ցոյց տալ {ապացոյցներ} եւ փաստեր: Ւ՛նչ սովորութիւն է. մի բան էր, ասաց

սքն է լինում, որին ո՛չ տասնաւոր, այլ հարիւրաւոր {ապացոյցներ} պատրա՛ստ ենք դնել պահանջողի առջեւը։ Բանը այն

եւ տանել, բայց անպիտան պառաւը սկսեց հազար տեսակ {ապացոյցներ} պահանջել, հարցրեց, թէ ո՞ր տեղից նամակի եմ սպասո

ենք կարծում ենք, թէ իրաւունք չկայ, առանց դրական {ապացոյցներ} ունենալու, ամէն մի հին աւանդութեան մնացորդ տեսնե

ին ձմեռնային երկար երեկոներում՝ առանց փաստերի եւ {ապացոյցների}, միմիայն կոյր հաւատ պահանջելով լսողների կողմից:

ծ բա՞ն է Հայերի մէջ օրինաւոր, կապակից, հիմնաւոր {ապացոյցներով} եւ փաստերով խօսել։ Այսօր բանը կ'ասեմ, եւ դուք պ

իկոսքը սովորութիւն ունին մի գործի արժանաւորութիւն {ապացոյցներով} հաստատելու համար, զանազան հատուածներ դուրս գրել

անգամանաց, յորոց միջի գտանիմք մեք: Չեմք նոյնպէս {ապացոյցս} թէ պատուելի հայրենակիցք մեր ընկալցին զգրածս մաքու

սարանի տեսեալ զայնս՝ ոչ բաւականանայ, զի այնոքիկ {ապացոյցք} են գէթ իմում վարժապետութեան, եւ թէ գտանիմ ի Ձերո

ոնը մեծ ազդեցութիւն ունէր Հայաստանի վերայ: Իբրեւ {ապացոյցք} մեր այս մասին ասածներին՝ դնում ենք Պ. Խուդաբաշե

, սպառնալեօք եւ հալածանօք, ըստ որում չեն ի միջի {ապացոյցք} յաղթողք՝ պատճառք բանաւոր. ողբալի ճշմարտութիւն,

լ է վարագուրի քամակում եւ իւր հսկայական գիտութեան {ապացոյցքը} գրաւորական կերպով բերած դրած չէ հանդիսի մէջ, որ

ձակ քայլափոխներ է անում, այդ մասին հարիւրաւոր են {ապացոյցքը}: Նոյնիսկ մեր յիշած Ցիմմերմանի ֆիզիկան, - ուր էլե

զ ասել, թէ մինչեւ այժմ մեր բերած վկայութիւնքը եւ {ապացոյցքը} աւելի վերաբերւում են այն խնդրին, թէ ո՞րը պիտի նա

, հետեւաբար մարմինների տեսակը եւս կջնջվեր, սորա {ապացույց} ունինք շատ լեզուներ, որոնց մի քանիսի միայն անուն

տ պատրաստ են. իհարկե այս ոչ այլ ինչ է, բայց եթե {ապացույց} նորա բարոյականության հիվանդությանը: Գիտեմ, ո

ը"։ Ահա մի նոր խրատ մարդկության, մի սոսկալի {ապացույց} այն բանին, թե բռնակալության արվեստի դժոխային մեք

Առանց այդ արշավի նա երբեք չէր աղաղավորվի. ահա մի {ապացույց} եւս այն բանի, որ " չիք չարիք, առանց բարեաց"։

չեւ իսկ ներկա լինելու դեպքում լռություն պահպանելն {ապացույց} չէ, որ բացակայողը կամ նա, ով լռում է, իրավունք

է մեր խեղճ հասարակության աներկբայելի օգտի մասին: {Ապացույցների} համար հեռու գնալու կարիք չկա. մեր քաղաքի նախկին

բառն այժմ այնքան առաձգական է, որ առանց փաստական {ապացույցների} ոչինչ չի նշանակում. երկրորդ, բոլոր մարդիկ, որո

5 տարում: Ինչեւիցե, դուք կտեսանեք այս բաների {ապացույցքը} եւ նկատողությունքը յուր ժամանակին, այժմ կամեի տե

յս թոյլ լիցի ասել (թէ եւ պատրաստ եմք ի պատասխանի {ապացուցական} փաստիւք [որոց] այլապէսն խորհին). որովհետեւ հայա

ծիքը: Առաջին կարծիքը՝ նորանով, որ պարոնը, {ապացուցանել} կամելով Հայաստանում մոգական կրօնի, այսինքն՝ կրա

ենայն ջանք գործ է դնում Յիսուսեանների խաւարը լոյս {ապացուցանել}, իսկ հակառակորդների լոյսը՝ խաւար։ Ցաւում եմ,

ւնենայինք, այնուամենայնիւ կարելի էր հաստատողապէս {ապացուցանել}, թէ Փարպեցու գրչիցն է դուրս եկած այդ Թուղթը. պա

քանը գիտենք, որ պ. Էմինը ո՛չ մի կերպով չէ կարող {ապացուցանել}, եւ հաւանականութիւն էլ բնաւ չկայ, թէ Փարպեցին,

այութեններով եւ աշխարհի երեսին կատարուած փորձերով {ապացուցանել} ձեզ, թէ մի ընտանիք, ինչպէս ձերն է, երբեք ճաշակ

եզրակացութիւնը մեր ընթերցողների առաջեւ, որով եւ {ապացուցանել}, թէ ինչ կերպով կամ ինչ ճանապարհով ստրկութիւնը մա

յտառակութիւն զի թէ անտեղի էին առ լուսաւորեալ ազգս {ապացուցանել}, թէ գիշերն խաւար է, իսկ տիւն լոյս, առ մեզ պէտս

ալին է եւ չար քան զամենայն, զայլ ոճ խօսից. առ ի {ապացուցանել} զայս կարծիք պիտոյ է գէթ հրաւիրել յիւրաքանչիւր անջ

ռողջամիտ փաստերով, եւ խոստացաւ հետեւեալ նիստումը {ապացուցանել}, որ ինքեանք Յիսուսեանք են հերետիկոս եւ կամենում

աբեղաների ճշմարտութիւնը։ Այսպէս կամենում են նոքա {ապացուցանել} իւրեանց իրաւունքը եւ հերքել հոյակապ Պասկիէի իմաստ

յհոյութիւն, գաւազան եւ բռնութիւն երբէք չեն կարող {ապացուցանել} մի շինովի, հնարած ճշմարտութիւն։ Վա՜յ այն ճշմարտ

թէ ոչ կախարդութեան էութիւնը եւ ներգործականութիւնը {ապացուցանել}: Մեզ թւում է թէ այս ուղղութիւնը դատապարտելու մեծ

դէպի իր ազգը, քան ձեր սէրը. դժուար թէ կարողանաք {ապացուցանել} ։ Բուն այն ճշմարիտ սէրը, որ չի հնանում, որ չէ վ

ծեմ թէ այսքան հաւաստի վկայութիւնք բաւական են վասն {ապացուցանելոյ} զնորին կաթոլիկութիւն: Երկրորդ՝ զայն ամենայն գրո

րզ եւ բնա՛ւ երկբայութեան տակ չընկնող վկայութիւնքը {ապացուցանելով} ապացուցանում են, որ Ս. Գրիգոր Լուսաւորչի հիմնած

Օրանսկին ասացին սրտաշարժ իմաստներով անգիր ճառեր՝ {ապացուցանելով} իւրեանց սէրը եւ ջերմեռանդութիւնը դէպի հանգուցեալը

ն խորհուրդը, որ փեսան հրապարակով ցոյց է տալիս եւ {ապացուցանելով} ընկերութեան իր այրութիւնը եւ արժանաւորութիւնը իրա

Բօսքոյի ճարտարութեամբ, երեւի մաքսատան կնիքը... {Ապացուցանելու} համար, թէ սահմանից դուրս գործուած ու ներս բերուա

յ է հանդէս հանել ազգի առաջեւ նորա խաւար կողմերը՝ {ապացուցանելու} համար, թէ լաւութեան ոյժը չէր կարող յաղթահարուիլ

ես դառնում: Ո՞վ է թքում քո հարստութեան վերայ եւ {ապացուցանելու} համար, թէ դու ոչինչ վնաս չէիր կարող տալ ինձ քո ա

, տեսել էր Հայաստանի ամենայն բանը գլխիվայր, եւ, {ապացուցանելու} համար, թէ Խորենացու այդ ողբ գրելը պտուղ չէր մի ր

ձեւ է, եւ նամակը բաւակա՛ն է գրողի կենդանութիւնը {ապացուցանելու} համար: Չկամիմ դարձեալ մէջ բերել իմ առ ու տրական

այլն"։ Այս ծանրակշիռ վկայութիւնը հերիք է՝ {ապացուցանելու} համար ազգային եւ եկեղեցական պատմութեան անտեղեակ Պ

թեան: Մեզ ուրիշ վկայութիւն հարկաւոր չէ մեր ասածը {ապացուցանելու} համար. ազգի վիճակը առնում ենք իբրեւ իրողութիւն ե

ձը իբրեւ վկայութիւն դնելով հասարակութեան առաջեւ, {ապացուցանելու} համար, թէ թատրոնաբեմը չէ՛, որ կողոպտում է բարոյ

ալի եւ ըմբռնելի դրութիւնը այսօր կարօտութիւն չունի {ապացուցանելու} նաեւ շատ միջակ հասկացողութեամբ մարգոց: Բայց

աւելորդ են Նոր քաղաքի եւ Վաղարշապատի նոյնութիւնը {ապացուցանելու} համար, որովհետեւ ճշմարտութիւնը աչքի յայտնի է։

գրեթէ վերջանում է լճի մօտ։ Այդքանն էլ հերիք է՝ {ապացուցանելու} համար, թէ Ս. Կաթողիկէ Էջմիածինը Վաղարշապատ քաղա

արող էինք եւ ուրիշ վկայութիւնք բերել մեր ասածները {ապացուցանելու} համար, բայց այսչափն էլ գուցէ աւելորդ երեւի ոմանց

ում, ուր հարկ չկայ իւր ցանկութիւնը իսկոյն գործով {ապացուցանելու}: Ի՛նչ մի դժուար բան է խօսքերով միայն լինել ազգաս

ը, որ իւրեանք սիրում էին միմեանց, կամ, լաւ եւս {ապացուցանելու} համար ասածը, ցոյց տար իւր նամակի պատասխանները,

թեան, այդպիսի փաղաքշանքով ներս ընդունեց նորանց՝ {ապացուցանելու} համար իւր նախանձաւորութիւնը Պապականութեան օգտին,

երը պիտոյ է յաղթահարէի՞ն վերջապէս պապական աթոռը։ {Ապացուցանելու} համար, թէ այսպիսի մի վտանգ կարելի բան էր, հերիք

լու իւր եւ միաբանութեան ջերմեռանդն պապականութիւնը {ապացուցանելու} համար, որովհետեւ այլ կերպով չէր կարելի արդարանալ

իսուսեանք հարիւր հատորից աւելի գրեցին միմիայն այս {ապացուցանելու} համար, թէ Քրիստոնէութիւնը ո՛չ Հնդկաստանում, ո՛չ

էի իմաստուն ասածները։ Ի՞նչ ասել է, ճշմարտութիւն {ապացուցանելու} համար հայհոյել եւ նզովել. եթէ ունին նոքա իրաւուն

հնարների էր կարօտում։ Ողբա՜լի հնար ճշմարտութիւն {ապացուցանելու} ։ Բայց այս կարապները օրէ օր աւելի գործի տէր է

ն ուսումնականներին մի պարզ եւ յայտնի ճշմարտութիւն {ապացուցանելու} համար պիտոյ էին այդքան խօսք, վկայութիւնք եւ օրին

խանեց Շահումեանցը, -բայց դու ինձ հարկադրեցիր, որ {ապացուցանեմ} քեզ, թէ, մահ չկայ աշխարհի երեսին: - Ինչպէս

նենք, երբ Պ. Իսահակեանցը օրինաւոր վկայութեամբ կ' {ապացուցանէ}, ըստ որում, երեխայական օդաբաղխութիւնը բանականու

ն դաւանութիւնը՝ որպէս թէ այն դիտաւորութեամբ, որ {ապացուցանէ}, թէ ինքը կատարեց այս գործը ո՛չ եթէ Պապից երկիւղ

ներորդ եւ եօթեւտասաներորդ դարս եւ լեզուին աղճատել {ապացուցանի} եթէ ո՛չ ի մէջ բերցուք զայլս պատմագրութեամբ Առաքել

մուրճի տակ. պատճառ, բանականութենով եւ խելքով կ' {ապացուցանուի} ճշմարտութիւնը, եթէ կայ, բայց հայհոյութիւն, գաւ

իւղից, մինչդեռ Չամչեանը, Աւգերեանը եւ Ինճիճեանը {ապացուցանում} են հայոց լեզուի առաջնութիւնը եւ Ադամի լեզու լինել

թէ ազգը եւ թէ նորա պակասութիւնքը։ Ասածս դարձեալ {ապացուցանում} է այդ պարոնը՝ ասելով, թէ " ազգը պակասաւոր լինել

եւ նորանց ապացոյց բերելով Հայոց կրակապաշտութեան, {ապացուցանում} է լուսաւորեալ աշխարհի առաջեւ, որ բնաւ իսկ գաղափա

՛նչ ասել է Հնդկա-եւրոպական լեզուներ, կատարելապէս {ապացուցանում} է, որ անտեղեակ է այդ լեզուների ծագման եւ կերպարա

110): Պ. Խուդաբաշեւը, այս տողերը գրելով, {ապացուցանում} է մեզ, թէ ազգի հոգին եւ հասկացողութիւնը քաղաքակա

: Մարդիկ իւրեանց գոյութիւնը եւ ներկայութիւնը {ապացուցանում} են իւրեանց ազգութեամբ: Կենդանի եմ ես եւ խօսում ե

ան տակ ընկած առարկայի յառաջադիմութեան վերայ, այդ {ապացուցանում} է ամենօրեայ փորձը։ Շատ անգամ մի այսպիսի իրող

ւում է, սոքա շատ դուր են եղել, ինչպէս առհասարակ {ապացուցանում} է փորձը: Եթէ նոքա կամեցած լինէին հայրենիքին ծառա

կբայութեան տակ չընկնող վկայութիւնքը ապացուցանելով {ապացուցանում} են, որ Ս. Գրիգոր Լուսաւորչի հիմնած եւ շինած կաթ

իորդի ուրուականը կանչելը եւ այդ հրէշի ինձ երեւելը {ապացուցանում} էր, թէ օրիորդը, որի վերայ սիրահարուած էի, արդա

նը. նորա այսպիսի տուն ընտրելը արդէն հիմնաւորապէս {ապացուցանում} է, թէ որքան շատ մտածում էր եւ հոգս էր առնում իւր

այ, այնտեղ, ուր շատ անգամ շատ մարդիկ դրականապէս {ապացուցանում} են կամ հերքում են մի բան առանց ամենեւին իմացած լի

պատուէրը։ Շատ օրինակներ կան պատմութեան մէջ, որ {ապացուցանում} էին մեր ասածը, բայց մեք յիշենք այստեղ մի իրողութ

նալը։ Մեր մինչեւ այժմ ասածերը, բացի Չամչեանից, {ապացուցանում} են եւ միւսքը։ Այս նամակից երեւում է ահա, որ Աւգ

գմանութիւնը, եւ Փափազեանի եկեղեցական պատմութիւնը {ապացուցանում} են մի ուրիշ բան։ Այդ մի ողբալի բան է՝ նոցա կամա

տ էր ենթարկուիլ մի նոր վերանորոգութեան։ Մեր ասածը {ապացուցանում} է այն իրողութիւնը, որ ժողովուրդը սիրով ընդունեց Յ

ւթիւն էր գրել, որի մէջ շատ հասուն բանականութենով {ապացուցանում} էր աբեղայական Կարգերի անօգտութիւնը եւ մինչեւ անգա

ը առ հասարակ վարդապետում է Պապական իշխանութիւնը, {ապացուցանում} է Պետրոսի գերազանցութիւնը միւս առաքեալներից, որի

ը Համալսարանի Սենտիկ էր, մի գիրք շարադրեց, որով {ապացուցանում} էր Յիսուսեանների քաղաքական տեսութեան բոլոր վնասը

եան մէջ։ Նա իւր մահու մահճումը բողոք գրեց, որով {ապացուցանում} էր Կարգի որպէս թէ անմեղութիւնը։ Այս միջոցին

համարձակ գրչի ներգործելով, այդ մարդիկը իրողապէս {ապացուցանում} են, որ դեռեւս չեն հասկանում, թէ այլ է ազգութիւն

չ երբեք մի ամբողջ ազգ, որ դատապարտելով յանցաւորը {ապացուցանում} էր աշխարհին, թէ ինքը չէ կարող սառն աչքով հանդիսա

նչում ասում է այն պատճառով, որ ինքը հիմնաւորապէս {ապացուցանում} է ւիւնի ձայնաւոր լինելը, ինչպէս այժմեան ֆրանսիակ

եր ենթադրութեան. պատճառ, ինչպէս ասացինք, փեսան {ապացուցանում} է դորանով, թէ կարօղ է հոգալ իր ընտանիքի ապրուստը

վ յայտնում են իւրեանց միտքը. սորանով իրանք իրանց {ապացուցանում} են, որ նոր լեզուն ունէր կեանք ու գործածութիւն ըն

րհիկ եպիսկոպոսին, որ իր սքանչելի տրամաբանութեամբ {ապացուցանում} էր, թէ Նապալէոն առաջինը եղած չէ աշխարհի երեսին։

compagnie des Jesuites"։ Այս առաջարկութեան մէջ {ապացուցանւում} էր, որ երկու Յիսուսեանք իւրեանց շարադրութիւնների

րօտ խնդիր չէ, որովհետեւ պատմութեան ձեռքով արդէ՛ն {ապացուցեալ} ճշմարտութիւն է։ Բայց սակայն չենք կարող ասել, թէ

ատճառք բանաւոր. ողբալի ճշմարտութիւն, գաւազանաեւ {ապացուցեալ}, ըստ որում հակառակորդն, թող զբռնութիւն գազանակա

պանել Հայաստանի հետ: Կտոր փշուր եղած դէպքերը եւս {ապացուցել} են արդէն վաղուց, որ Հայաստանին օգնելու մտքով չէր

գիտական առաջաբաններում ամբողջ հիմնավորվածությամբ {ապացուցել} էր հայերին՝ ներկայիս կրթության համար հարկավոր կե

յնքան ապականուած չէ, ինչպէս ձերը: Կարծեմ թէ {ապացուցել} էի ձեզ եւ ձեր ընկերակիցներին, թէ տեղիք չունիմ ծա

.. եւ վերստին, ինչո՞վ: Այս բոլորի հակառակը {ապացուցելու} համար փաստերը մեր ձեռքում կանգնած ենք եւ այսուհետ

տով այդ բաները գրուելուց յետոյ, ինքը պատմութիւնը {ապացուցեց}, թէ ինչպէս անհիմն էին այս մռայլոտ գուշակութիւնքը

Չամուռճեանի անժխտելի տրամաբանութիւնն է, որ այսօր {ապացուցեց} մեզ, թէ դեւերի գոյութիւնը կամ կախարդութեան լինել

նեց Համալսարանի իրաւունքը։ Գեղեցիկ ճարտարութենով {ապացուցեց} Յիսուսեանների վնասակարութիւնքը Ֆրանսիացոց հոգեւոր

արի պաշտօնեայ դառնալու։ Սխալ է նորա տեսութիւնը՝ {ապացուցէք}. բայց եւ ո՛չ այդ դիպուածում իրաւունք ունիք դատապ

ինեցայ վերոյգրեալ սրբազան հարց եւ բանաւոր փաստիւք {ապացուցի} զպարականոն լինել վերջաւորութեան գործոյն, յայնժամ

ն բան, որ կարող էր յիշեցնել կռապաշտութիւնը, այդ {ապացուցի} կարօտ խնդիր չէ, որովհետեւ պատմութեան ձեռքով արդէ

աչնչին հանգամանքի վրայ ոչ ո՛ք իրաւունք ունի առանց {ապացուցի} բերան բանալ։ Մեր դատապարտածը Հրատ անունը չէ, այ

տորագրութեամբ կնքելու, որին, եթէ վերստին մի նոր {ապացուցի} տեղ չկարողանայ ծառայել այս նամակս, մի օր, երբ թ

եամբ, որի լինելութիւնը եւ ազդեցութիւնը դեռեւս չէ {ապացուցուած} եւ ընդդէմ է մինչեւ այժմ յայտնի բնական օրէնքներին

սոփայական քննութիւններ, որոնցով ոչինչ քննուած ու {ապացուցուած} չէ. պատմութիւններ, որոնց մէջ ոչինչ չէ պարունակւ

հոգին ապրում է քո հոգու կեանքովը, եւ այս բոլորը {ապացուցուած} է արտասուքի հազարաւոր կաթիլներով: Գիշերներով, ա

compagnie des Jesuites"։ Այս վճռահատութեան մէջ {ապացուցուեցաւ}, որ երկու Յիսուսեանք իւրեանց շարադրութենների մէջ

գիշերն խաւար է, իսկ տիւն լոյս, առ մեզ պէտս ունի {ապացուցութեան} ՝ լարեալ թերեւս զկարելին ոյժ եւ զկարողութիւն տրամ

, այլ այսպիսի կարծիք պէտս ունին մեծամեծ փաստից եւ {ապացուցութեանց}, թերեւս աղաչէաք զհնասէրս ի հանդէս հանել զայնս առ

ն, ոչ կամելով ունկն մատուցանել օրինաւոր բանից եւ {ապացուցութեանց} առ ի մտածողացն կողմանէ, եւ փողին զհնախօսութիւն ա

նպէս, ի վերայ այսր ամենայնի բազմապատիկ փաստից եւ {ապացուցութեանց} ոչինչ օգտիմք, զի սիրտք հնամոլացդ այդոցիկ բերեն յ

մ այնր տալ զապացուցութիւն ըստ որում պատասխանի կամ {ապացուցութիւն} պահանջին յայնմանէ յորոյ, վասն որոյ գտանի ոք խնդր

ենդանարարն նիւթ յագուրդ տալ նքողեալ հոգւոյն: Եթէ {ապացուցութիւն} բանիս պահանջեսցի ի հնասիրաց, աղաչեմք տալ պատասխա

այլ այն, թէ լոկ անունը չէ կարող ընդունուիլ որպէս {ապացուցութիւն} Ժամանակի, աւանդութեանց մէջ: Այդ լոյսը կամ

ել, թէ նա ինքն է հերետիկոս, եւ այս բանը պիտոյ է {ապացուցուի}, մի ազատ եւ օրինաւոր, լրացեալ ժողովքով։ Եթէ Սի

ախված է յուրաքանչյուր քաղաքացու բարի կամքից եւ չի {ապացուցում} երբեք, որ նա իրավունք չունի ներկա գտնվելու: Դրա

, ոչ բոլոր անդամներն են ներկա լինում. մի՞թե այդ {ապացուցում} է, որ բացակայող պատգամավորի կողմից ներկայացվող հ

ապտես: Արտասուաթոր անոք հիգին դու ես միայն {ապաւէն}. Ում ոտնահար լինին մարդիկ, եւ ում երեu ոչ

անկատար վասն չունելոյ զարձակուրդ ի ճեմարանէ: {Ապաւինեալ} ի շնորհս ազգասիրական հոգւոյ Ձերոյին գերազանցութեա

մբ մերով դիմեցին անպատճառ յայն ատեան, յոր եսն եմ {ապաւինեալ} ։ Զի՛ կայր քո եւ սոյնպիսեացդ, հա՛յր Միքայէլ. բա

տեսանելոյ զտրուպս արդարացուսցէ զիս, քանզի 'ի նա {ապաւինեցայ} ։ Իսկ զոր ինչ գրեալ էիք վասն Վահանին, թէ 'ի նմա

ի անապատը գտար քեզ ապաստանարան, այժմ ու՞ր պէտք է {ապաւինիս} քո անիրաւ եւ անհամար հալածիչների երեսից: Վերակաց

մբ հասեալ աստանօր եւ իմացեալ զայնց ամենից՝ մնացի {ապաքէն} յապշութեան թէ ե՞րբ է իմ ունեցեալ զգրութիւն ընդ Բա

նակ հրամանի, վիճակային կոնսիստորիային պարտաւորիմ {ապաքէն}, սրբազնագոյն տէր տարածանել առաջի Ձերոյին գերամբա

վերայ զգործն Կալկաթեան հրիտակաց, այո՛, բողոքէի {ապաքէն} առ փոխարքայն եւ խնդրէի բանալ զքննութիւն ի վերայ պ

ծաղիկ բանալու որակութիւնը: Այս ի՞նչ բան է. ո՞չ {ապաքէն} այդ ծառը ունէր իւր մէջ պտուղ բերելու ընդունակ գոր

իւր մէջ պտուղ բերելու ընդունակ գործարանները, ո՞չ {ապաքէն} ոչինչ բան աւերուած ու պակասած չէ նորա ներքին կազմ

իարակուած օրիորդքը հայհոյելու էին քո անունը, ո՞չ {ապաքէն} ամեն մինը նոցանից երախտագիտական արտասուքով պատուե

- Ի՛նչ բանի համար պահում ես դու այդ շանթերը, ո՞չ {ապաքէն} չարագործ մարդիկ պատժելու համար: - Այո՛:

ածելու, թէ ո՛վ են այդ կամեցողքը եւ առնողքը, ո՞չ {ապաքէն} իւր նման անդամք հասարակութեան: Ահա այս կերպով հա

զութիւնը եւ նպատակը, եթէ ոչ իմ խօսքերից, եւ ո՞չ {ապաքէն} այդ իմ խօսքերից բաղկանում էր իմ քարոզութիւնը եւ ն

եթէ կը վնասէ ինձ, գլուխը քարը, թո՛ղ վնասէ. ո՞չ {ապաքէն} միանգամ պիտի մեռանիմ, գոնէ մինչդեռ ժամանակ ունիմ

յ մնում է առանց մի չար հետեւանքի նորա համար։ Ո՞չ {ապաքէն} ձեր ոյժը եւ զօրութիւնը, որի մասին մեծ կարծիք ուն

րին աստիճանի թուլութեամբ եւ ոչնչութեամբ: Ո՞չ {ապաքէն} մեր աշխարհի կառավարութեան մէջ գտանուած մեծամեծքը

քննութիւն առնելով, հատուցել է արժանի վարձը: Ո՞չ {ապաքէն} առաւել, քան թէ թեթեւամիտ է նա, որ այսպիսի անհիմ

առնուր իւր պարոնից։ Ինչ ազատութիւն էր այս, ո՞չ {ապաքէն} եւ առաջ նոյնն էր գործում, միայն այս տարբերութեամ

հատուի, եթէ նա տեսնէ իւր մշակութեան պտուղը, ո՞չ {ապաքէն} կրկնապատիկ կը սկսի ցանել, կրկնապատիկ հնձել: Ո՞չ

կրկնապատիկ կը սկսի ցանել, կրկնապատիկ հնձել: Ո՞չ {ապաքէն} դաշտերը կը մշակուին եւ ժողովուրդը մի փոքր ազատ շո

տէր մարդը, պատասխանում ենք մեք: Վաճառականը ո՞չ {ապաքէն} դրամ է տալիս իւր վաճառելի ապրանքը ձեռք բերելու հա

լիս իւր վաճառելի ապրանքը ձեռք բերելու համար: Ո՞չ {ապաքէն} ունի մի քանի փարայ, որի շրջանառութեամբ ապրում է

է նա եւ նորա ընտանիքը: Կարողութեան տէր մարդը ո՞չ {ապաքէն} իւր արծաթը դնում է սեղանաւորի մօտ կամ տալիս է մաս

ո՞ղ է հարստանալ՝ առանց քսանի շահին դպչելու: Ո՞չ {ապաքէն}, եթէ մեզնից մինը իւր ունեցածից աւելի մի հարիւր ս

ի՝ համարեսցի բղխել կամ յառաջագայել յՈրդւոյ, ո՛չ {ապաքէն} եւ առաքեալք տային զհոգին, ո՞չ զնոյն տայ այսօր քա

Քրիստոս ասէր զՂազարու հանգչիլ ՚ի գոգ Աբրահամու, {ապաքէն} այդ առակ էր, սովորական ձեւ խօսից Քրիստոսի ի քարո

ով կա՛մ արքայութիւն կերթայ կա՛մ դժոխք"։ Այսուիկ {ապաքէն} ուսուցանէ զմասնաւոր դատաստանն, այլ արձակելով զհո

կ է լայն եւ տայ ի դպրոցս յուսումն մանկտւոյն. ո՞չ {ապաքէն} այս գործ Այվազովսքւոյ ինքնին դատախազ լինի նմա։ Մ

Եւ ասեն, թէ ընդ Մովսիսի միա՞յն խօսեցաւ Տէր. ոչ {ապաքէն} եւ ընդ մե՞զ խօսեցաւ եւ լուաւ Տէր... Եւ եղեւ բարկ

- Դու դարձեա՞լ խօսում ես այդ լեզուով: - Ո՛չ {ապաքէն} համոզեցայք Դուք ինքնին։ - Ես թոյլ տուեցի մի

վաղ մարդ ուղարկելուս պատճառով: Օրհնած հոգի, ո՞չ {ապաքէն} տոմսակումս գրել էի հրաւիրելուս պատճառը. փառք Աստ

՛վ է տեսել այդ հոգին, մարդու վիզը որ կտրես, ո՞չ {ապաքէն} այնպէս մեռանում է, ինչպէս այն սեւ հաւը, որ տեսա

նալուց կարելի՞ է եզրափակել նոցա անբանութիւնը, ոչ {ապաքէն} մեր խօսածը եւս նոցա համար այնպէս անհասկանալի է,

, բայց բնակուելով անխելների եւ տգէտների հետ, ո՞չ {ապաքէն} պարտական էր գոնէ՛ պատշաճի ընդդէմ չներգործելով, ի

բամբասող եւ վատաբանող: Միթէ՛ կարելի է այս, ո՛չ {ապաքէն} Մարկոսը եւ Կիրակոսը քրիստոնեայք են: Եւ ինչպէս քր

Բացի դորանից, քո համար մի զարմանալի բան չէ, ո՞ր {ապաքէն} դու ես դորա արարիչը, ո՞չ ապաքէն էգուց փութերով կ

ալի բան չէ, ո՞ր ապաքէն դու ես դորա արարիչը, ո՞չ {ապաքէն} էգուց փութերով կարող ես ստանալ․ թող մի լաւ զննեմ

, - ինչպէս է, որ առանց մկնդեղի ստացուել է: Ո՞չ {ապաքէն} ուրիշ անգամ, սոյն իսկ նիւթերով որ այժմ բաղկացնու

: Երեսփոխանը ի՛նչ է. ովի՛ երեսփոխանն է նա. ո՞չ {ապաքէն} ժողովրդի եկեղեցու մէջ, ժողովրդի գործակատարը: Ժո

ժամը չկայ, թէ տուն գնաս ի՛նչ պիտոյ է առնես, ո՛չ {ապաքէն} ժամանակ է, որ անցուցանում ենք, եթէ միայն ձանձրա

զանցառու եղայ իմ ծառայական պարտականութեանը: Ո՞չ {ապաքէն} դուք ինքներդ գովեցիք ինձ, մինչ ես երկու միլիոն կ

ս եւ ցուցանեն գործք որ գործեցան յառաջ ժամանակաւ։ {Ապաքէն} Աբրահամ կաթողիկոս Լիբանանու վասն դատի միոյ ժամու

գուրում էին առ ժամանակ այդ վէրքը օտարի աչքից։ Ո՞չ {ապաքէն} մի փոքր ժամանակից, դոյն այդ վէրքը փտելով եւ ճարակ

հայեաց] տեսութիւնս եւ [բեղմնաւորի գաղափարս, ո՛չ [ {ապաքէն]} ամենօրեայ փորձն ինքնին ախոյեան ելանէ ընդդէմ մոլա

ւթեամբ կամ կենդանութեամբ նոյն լեզուի: Քաջայայտ է {ապաքէն}, թէ հին լեզուն մեռեալ է եւ դնի ի խորս գերեզմանի

ցաղել զնիրհեալ հոգի հայկական մանկտւոյն, որ լինէր {ապաքէն} հրաժարելով ի քարուտն ճանապարհ է եւ ուղեւորելով ըն

մարմնի՝ ցանկ երկնային զօրացն էր քաղաքակից. ո՞չ {ապաքէն} ի տեղւոջէ ի տեղի աբեղեանդ Հայոց հալածական արարին

" կամելով ասել թէ առ ի լուսաւորութի՞ւն ազգի. ո՞չ {ապաքէն} հալածանօք վախճանեցուցաք զփիլիսոփոսն Մովսէս եւ մար

եւ մարտ թերեւս ընդ ոսկերս եդեալ արկաք ի գետ, ո՞չ {ապաքէն} զՂազար մ երկ ողորմելի ի վանացն արտաքսեցաք յափշտակ

արժանաւորութեանը, իսկ արդ, ո՛վ է եկեղեցին, ո՛չ {ապաքէն} հաւատացեալների բազմութիւնը անխտիր: " Աստուածային

ակատար առողջություն, եթե տենդից դեռ բոլորովին չի {ապաքինվել}, իսկ երկրորդին ցանկանում եմ, որ ամբիոնն ստանա:

ոխացն, եւ ի դատաստան մտանել եւ մինչեւ յԵւրոպ եւս {ապել} առնել. Եւ ի յայսպիսի պատահմունս ամենայն մանրամաս

3/15 Չեթու 5/17 Սուլթանին 11/23 Ամբր[ոսիոս] վարդ[ {ապետին]} Արեւմուտքին, Ոսկանեանին [12/24 հ[այր] Ղեւոնդին

աքուր էր Մխիթարեանց խղճմտանքը (կա՞յ), չէ պիտոյ {ապերախտ} գտանուէին ընդդէմ բարերարին, չէ պիտոյ պապականութի

ւաքէին, որ ապրէր: Մի՞թէ ծանր չէր նորան ընդունել {ապերախտ} բռնակալից 14000 ֆրանկ որպէս ողորմութիւն: Մեր ընթ

երին, ինչպէս առիւծ, Նոքա եղան նորա հանդէպ {ապերախտ} ինձ: Գայիսոնը, գահն ու սուրը ա՛ռ դու

ների՛ր դու ինձ՝ Իբրեւ որդւոյ քո ազգի, {Ապերախտ} եմ առաջիդ Որպէս անդամ ամբողջի, Օ

իւն, որ պիտոյ է դարուց դար քարոզուի ազգերի մէջ: {Ապերախտ} կարդինալը փոխանակ իւր կեանքը դնելու իւր առատաշնոր

պարտելի դու ի զինուց, որս եղեր չար դաւանաց {Ապերախտին} անգութ ձեռամբ խզեցաւ թել քո կենաց. Անջնջել

, թէ աշխարհի երեսին ամենայն լաւութիւն վճարւում է {ապերախտութեամբ}: Եղբայրս որ, եթէ ես չլինէի, պիտի ծառայ լինէր ո

ում է նորա կեանքի լապտերը: Ահա քեզ մի զարհուրելի {ապերախտութիւն}, որ պիտոյ է դարուց դար քարոզուի ազգերի մէջ: Ապե

ամբ գինով ընդ մեռելոյն կագին"։ Մի՞թե հնար է ընդ {ապերախտութիւն} պարեգօտաւորացս չքստմնիլ.... Մամբրէ վերծան

կցութիւնները: Երբ որ պապը շտապում էր պատժել նորա {ապերախտութիւնը} եւ անհաւատարմութիւնը, կարդինալը դարան է գործում

կացն, հարկադրեալ եղէ հրաժեշտ տալ հոգեւոր կոչմանն {ապիկար} զանձս առ սպասակարկութիւն գտեալ աստուածեան տաճարին

աւ: - Ոչի՛նչ, մռայլագոյն սատանայ: Ես այժմ {ապիկար} զօրական եմ, եկած եմ արձակուրդ խնդրել Ձեզանից, վ

յ բոլորը կ'իմանայ։ Արդարեւ, արձակեալ կապիտանը, {ապիկար} զինուորը թողնում է իւր օդեղէն գաղափարները, վերադ

. փառք եւ պարծանք Մխիթարեանց անուանը, Յիսուսեան {ապիրատ} կարգի, աշխարհին յայտնի կանոնադրութիւնը, որ Իգնա

ցի եւ առաքելականաւդ հեզութեամբ հաճեաց ներել քումդ {ապիրատ} զաւակաց, որոց բանդագուշեալ ի զառանցանս կրօնամոլո

mnium Ecclesiarum, որով եւ վերականգնեց Յիսուսեան {ապիրատ} Կարգը հին եւ նոր աշխարհների մէջ։ Բայց կործանուած

ացի զաշակերտ Մեծին Ներսիսի ի սուգ անմխիթար: Զկնի {ապիրատութեանս} գործելոյ երանելին Մեսրոպ թողու լքանէ զքարտուղարու

դատապարտուած Կարգին, չէր կարող ջնջել նորա անցեալ {ապիրատութենների} յիշատակը Ազգերի սրտից, որ ամենայն րոպէ սպանում է

ւնդի էլեկտրականութեան հետ, երեւել են զարմացած եւ {ապշած} ամբոխին լուսեղէն կտուցով: Նոյն այս բնական երեւոյ

է: Ընդհանրապէս, նկարագրուած բնաւորութիւնքը {ապշելի} հարազատութեան ունին, բայց երբեմն աւելի զօրութեան

ու էին մի օտար աշխարհից եկած ձայն։ Նոքա զարմացած {ապշելու} էին, եթէ մեք, համարձակ ձեռքով ճեղքելով այդ թագո

, նա, կարդալով Ֆոշեի գիրքը, չի կարող չզարմանալ {ապշեցուցիչ} եւ ակներեւ առաջադիմության վրա՝ կատարված այնպիսի

իանի վրայ, կամ Սահարի անապատում. թէեւ ոչ այնպէս {ապշեցուցիչ}, ինչպէս մի Ամազոն, Միսսիսիպի կամ Օրինոկոյ, կամ

սորան. Ազգի վիճակը ծանրացաւ սրտիս... {Ապոլլոն} տուեց ինձ իւր քնարը, Որպէս փարատիչ տրտում

Լո՛ւռ կաց, դու քնար, այլ մի՛ հնչեր ինձ, {Ապոլլոն}, յե՛տ առ դարձեալ դու նորան, Տո՛ւր մի այլ մ

ում Դելֆեան հարցուկին: ԱՊՈԼԼՈՆԻՆ Դու {Ապոլլոն}, որ տուիր Ինձ այս քնար հոգեմաշ, Այո՛, գոհ չե՛մ

, Նա այլ չէ լսում Դելֆեան հարցուկին: {ԱՊՈԼԼՈՆԻՆ} Դու Ապոլլոն, որ տուիր Ինձ այս քնար հոգեմաշ

զանց ներկայութեամբ առաջին անգամ բացին ազգի առաջեւ {ապոլոնեան} հայելու հրապարակական վարագոյրը: Կեցցէ՛ երի

, նորա ծառաները, Աղեքսանդրացի Արիոսի, Գատիկեցի {Ապողինարոսի}, Անտիոքացի Նեստորի, Կոստանդնուպօլսեցի Եւտիքէսի

նաղի քնարը, Հնչէ՛, ինչպէս հնչում էիր {Ապողոնի} ձեռումը։ Հայր Աստուածը երբ բարկացած

գալը հաստատ է նե, ճիճայիս ասա ինձի մեկ ճիվթ աղեկ {ապուխտ} թող բիրե: Երեշկիկ չուզիմ, չիմ ուտիլ, միայն ապո

ւխտ թող բիրե: Երեշկիկ չուզիմ, չիմ ուտիլ, միայն {ապուխտ}, ան ալ 2 հատ, չըլլա թե ավելի, զերե խըմըզի ատեն

տի մէջ շատ բան ցոյց են տալիս արեւին չորացնելու եւ {ապուխտ} շինելու համար, բայց դարձեալ վէրքեր չէին, որ չոր

միասին իջած էր տան գետնատունը, տնտեսական գործով {ապուխտ} եւ երշիկ պատրաստելու համար. - յինանց պաշար. - որ

Մարտին Մակարիչի անունով եկած ձուկը եւ երեշկիկ {ապուխտը} ստացա, շնորհակալ եմ, բայց նա խոստացավ Նախիջեւան

ազմարուեստ անձն, մանաւանդ որ նորա հակառակորդները {ապուշ} մարդիկ էին, կարողացաւ նոցայ դիւրեաւ յաղթել, այս

մբ շատ ու շատ գերազանցում են նրան: Ճիշտ չէ՞, որ {ապուշի} անուն ու տիտղոս կվաստակեր մեկը, եթե անհրաժեշտ պա

լով անձնական դյուրությամբ, նեապոլիտանյան նեղսիրտ {ապսոլյուտիզմի} ժամանակ, եթե չկարողացավ դեմ դնել ազգի միջից դուր

թեամբ հում նիւթեր առնուլ հայ երկրագործից, ապրանք {ապսպարել} նորան, մանր մունր գումարներ տալ յառաջուց այս եւ

ների եւ փերիների հետ խօսակից լինել միշտ․ նոցա բան {ապսպարել}, եւ շատ անգամ հաւատացուցած է իւր ընկերներին եւ բ

նը, չկայ մինը, որ ապրանք խնդրէ նորանից, ապրանք {ապսպարէ} նորան, եւ եղածը առնու՝ արծաթ վճարելով փոխարէն:

նից խնդրում են կօշիկ, նա կարում է. մանաւանդ եթէ {ապսպարողը} եւս իւր կողմից երբէք մտածել չէ այն բաների արժանաւ

այն խնդրի մէջ, թէ ի՛նչ չափով պիտանի էր այդ գործը {ապսպարողին}: Նորանից խնդրում են կօշիկ, նա կարում է. մանաւա

ի խոցուածք: - Արհեստաւորը, կատարելով իւրեան {ապսպարուած} գործը, կարօտութիւն չունի մտանել այն խնդրի մէջ,

ս եւ գլխաւոր խոհարար. նա կառավարում է խոհարանը, {ապսպարում} է ճաշ, եւ նախաճաշիկը ինքը իւր ձեռքովն է բերում:

լորին կատարեալ խռովութեան եւ անհանգստութեան մէջ. {ապսպարում} եմ ապստամբութիւն նշանակուած օրում եւ ժամում, գահ

ապոնկաների ստացածդ մինչեւ այժմ չի հայտնեցիր: Ինձ {ապսպրած} բաներդ Բերբերովի ձեռքով անպատճառ կստանաս. նա այս

սեց գրականութեան դեւի հետ: Վէզիրը, որ հրովարտակ {ապսպրելով} վերադարձել էր սատանայի մօտ, յայտնեց թէ հնդկական

ոյ, իր սիրտը կատարելապէս բանալով Անոյշի առջեւ եւ {ապսպրելով} Սօսին հասցնել իր գաթան, ասում է, որ ինքը հաստատ

անել առ նախարարն տէրութեան զիւր անմիտ գանգատ, թէ {ապստամբ} ոք իցեմ ես, խռովեցուցիչ ժողովրդեան եւ զրպարտող ա

ւաբանը: (Պ. Այվազովսքին պատասխանում է)- Մի {ապստամբ} մարդ: - Իրաւունք թողո՞ւց պ. Այվազովսքին այսո

նել, ահա այժմ եւս իմ մօտ կան տասն հատ գերմաներէն {ապստամբական} ճառեր, որ ասուեցան Համբախումը եւ ամբողջ թիւ Die

իկ դաշնադրութիւն. նոքա երդում կերան, որ երեւելի {ապստամբական} քանքարով գերազանց կը լինին, քան իւրեանց նախնի հի

իւր թագաւորութիւնը։ Մի ամսից յետոյ յայտնագործած {ապստամբական} դաշնադրութիւնը ցոյց տուեց, թէ Սրբազան Լիգայի եւ

։ Բնակիչքը, կորուսանելով իւրեանց համբերութիւնը, {ապստամբեցան} Պօրտուգալացոց ընդդէմ, եւ Կրիմինալը, Յիսուսեաննե

ն ստրկանում էին Պապութեանը, այժմ յայտնի համարձակ {ապստամբեցան} ընդդէմ Պապականութեան եւ փոքր մնաց, որ ջնջէին Արե

տ փոքրիկ երկրի տէր էին յառաջ Եւրոպայի մէջ, յետոյ {ապստամբեցան} իւրեանց թագաւորի ընդդէմ, ծովային աւազակ դարձան ե

որա գործք անբան բողոք կալան սաստկագոյն։ Դժողակէզ {ապստամբն} խիստ ՚ի շղթայս ահագին, Կաշկանդեցաւ իմ հանդէ

անական ոճը սեպհական է վատնողների, կռուարարների, {ապստամբների} եւ լուսնոտների. իսկ մեծ մարդերի համար, ինչպէս դ

ան անաստուածներին, մա՜հ թագաւորասպաններին, մա՜հ {ապստամբներին}: Գերմանական ազգը մեծ ազգ չէ եւ նորա փոքրութի

Միայն ձեր պարտականութիւնը այն լինի, որ դուք այս {ապստամբներին}, որ կալանաւորեցինք մեք պատերազմում, պահպանէք ձե

նց մասին քեզ վերեւում ասացի, եւ սկսում են որոնել {ապստամբներին}: Ես ականատես էի, երբ սոքա դատում էին այն անմեղն

Չկարողացայ դիմանալ, որ այլեւս խօսէր նա, արիւնը {ապստամբուեցաւ} երակներիս մէջ, փաթաթուեցայ նորա վզին՝ աղաղակելո

կան էին յայտարարութիւնք կատարել. արհի նախագահը, {ապստամբութեան} եւ խռովութեան առաջին դուքսը, օրագրութեան ոստիկան

ց տէր սատանայի պոչի ծայրը: - Թո՛ղ հանդէս գայ {ապստամբութեան} եւ խռովութեան արհի նախագահը, - ասաց սատանան: Գ

աչէր նորա դէմքից, թէ՛ սա չար ոգի էր խռովութեան, {ապստամբութեան} եւ յեղափոխութեան, որի անունը Աստարօտ: Յառաջ եկա

դէմ անգլիացոց, բայց դա մի արժանաւոր բան չէ. այդ {ապստամբութեան} մէջ չէ երեւում մեր հոգին, որովհետեւ այդ հարստահա

, մի մօրուքաւոր հեծելազօրական, որ ամենեւին չգիտէ {ապստամբութեան} խորհուրդը, յարգը եւ արժանաւորութիւնը, վիրաւորեց

ր մռայլութիւնը... - Լո՛ւռ կաց.... {Ապստամբութեան} դեւը, իւր ծննդական լրբութենով կամենում էր ահա դա

մասին: Սատանան վազում էր Աստարօտի քամակից, բայց {ապստամբութեան} արհի նախագահը, իսկապէս սատանայի նման, ամենայն ժ

իւր գլխի վերայ, ձգեց սարսափելի զօրութեամբ: {Ապստամբութեան} խեղճ դեւը, թափանցելով բոլոր դժոխքից, անցավ երկր

ւմ են երկնքի լուսաւորների կարգը: Այս միջոցին {ապստամբութեան} դեւը թռաւ, թռաւ, թռաւ ու սաստիկ ճայթոցով ընկաւ

ս զի կարողանայ այս ընդհանուր ընդդէմ Պապականութեան {ապստամբութեան} առաջը առնուլ, անհրաժեշտ հարկ համարեց ընդունել հա

լ Փարիզի մէջ։ Լուդովիկոս XVը, կամելով փակել այս {ապստամբութեան} առաջը, համաձայնեցաւ Պարլամենտի անարդար առաջարկու

- Չկայ եւ ո՛չ մի օրինաւոր բան, բացի հնդկական {ապստամբութենից} ընդդէմ անգլիացոց, բայց դա մի արժանաւոր բան չէ.

կազմակերպութիւնը, որ կարողացաւ դիմանալ Եւրոպական {ապստամբութեններին}, որի պատճառը ակներեւ է։ " Հոգեւոր Վարժութեան "

ողմից ազատութեամբ յառաջացուցած, մեք ճանաչում ենք {ապստամբութիւն}, իսկ ապստամբութիւնը՝ պատժի արժանի յանցանք: Դու

ք, եթէ իրաւունք պահանջելը, վսեմ ոճով, կարելի է {ապստամբութիւն} անուանել: Կառավարութիւնը զէնք գործ դրեց նոցա վեր

ք բերել: - Ին՞չ պատճառով չկայ ոչ մի օրինաւոր {ապստամբութիւն}. ի՞նչ եղան այն ապստամբութիւնքը, որ քանի տարի սո

շուտով սկսանես, ուրեւիցէ, ինչեւիցէ պատճառով մի {ապստամբութիւն} կամ խռովութիւն, ապա թէ ո՛չ, ես քեզ... Quos e

ն, կեղծաւորւում են, բամբասում են. խռովութիւն, {ապստամբութիւն}, զրկանք, արիւն, հրկէզ, արտասուք, կողոպուտ,

լ խռովութեան եւ անհանգստութեան մէջ. ապսպարում եմ {ապստամբութիւն} նշանակուած օրում եւ ժամում, գահավիժում եմ իշխանո

ռաջացուցած, մեք ճանաչում ենք ապստամբութիւն, իսկ {ապստամբութիւնը} ՝ պատժի արժանի յանցանք: Դու այնքան երկար կը մնաս

ուղղութիւնը, մանաւանդ աչքի առջեւ ունենալով նոցա {ապստամբութիւնը} Պապական հրամաններին եւ կոնդակներին ընդդէմ, 1773

, որ միացած էին այն զօրքի հետ, որ եկած էր այնտեղ {ապստամբութիւնը} շիջուցանելու համար, ընկաւ պատերազմի մէջ մեռած։

ելու, Լարօշելը առնելու, Ֆրանսիայի ազնուականների {ապստամբութիւնը} շիջուցանելու ժամանակներումը. այս բոլոր երեւելի դ

ան հաւատալիք։ Ժողովրդի վրդովումը սաստկանում էր. {ապստամբութիւնը} պատրաստ էր ահա՛ վառուիլ Փարիզի մէջ։ Լուդովիկոս X

քո յայտարարութիւնը: Դու պատմեցիր ինձ միայն երեք {ապստամբութիւնների} մասին, ո՞ւր մնացին միւսերը: Մի փոքր յառաջ պարծե

տեղեակ էր. - յետո՞յ: - Այս երեք արժանաւոր {ապստամբութիւններից} յետոյ ես քաշուեցայ դէպի Փարիզ - իմ գլխաւոր բնակու

թիւն, ազատութիւն, խաղաղութիւն ու կարգ. բայց իմ {ապստամբութիւններից}, խաբեբայութիւններից եւ առհասարակ իմ գործերից, ո

շինում Անգլիան: - Նա այժմ պարապած է հնդկական {ապստամբութիւններով}, երկիւղի մէջ է, որ մի գուցէ հնդկացիք եւս անցանի

ւառներում դուրս երեւեցան զանազան ընդդիմութիւնք եւ {ապստամբութիւնք}, եթէ իրաւունք պահանջելը, վսեմ ոճով, կարելի է ա

գահը: Ասա ինձ, համառօտ եւ բացայայտ, քանի՞ նոր {ապստամբութիւնք} ես բարձրացրել: - Չկայ եւ ո՛չ մի օրինաւոր բա

ական կատարելութեանը։ Վկայ է պատմութիւնը, որ {ապստամբութիւնք}, խռովութիւնք, սպանութիւնք, հրկէզք, յափշտակութ

չկայ ոչ մի օրինաւոր ապստամբութիւն. ի՞նչ եղան այն {ապստամբութիւնքը}, որ քանի տարի սորանից յառաջ սկսուել էին մինչեւ ե

երկու հարյուր տարի առաջ, Արգոսյան դուքսի ընդդեմ {ապստամբության} ժամանակակից անցքերը, թեթեւ կերպով կրկնվել են դար

լոկ ընդունելութիւն չի ցոյց տալ, որովհետեւ մեռածը {ապստամբում} է բնութեան ընդդէմ՝ իր գերեզմանից դուրս գալով։

ոյ անկախութեան աշխատողքը, իբրեւ տէրութեան ընդդէմ {ապստամբք}, կարո՛ղ են դատապարտուիլ դէպի թիարան... - Ք

Ուզում են կռուե՞լ մեր հետ. Ա՛հ, խելագար {ապստամբք}: Ուզո՞ւմ են, որ մի խօսքով Դորանց դժո

բայց երբ սկսեցի կարդալ արդէն յառաջաբանը, ասես թէ {ապտակ} իջեցուց երեսիս. հարկ չկայ ասել, որ բոլոր գիրքը

ն որոտալից ձայնով եւ հասուց Բուբանդուսի երեսին մի {ապտակ}, մի այնպիսի ապտակ, որի զօրութենից գեղեցկախօս ճա

ւ հասուց Բուբանդուսի երեսին մի ապտակ, մի այնպիսի {ապտակ}, որի զօրութենից գեղեցկախօս ճարտասանը, որ նստած

ւր առանցքի վերայ 666 դարձուած. պատճառ, սատանայի {ապտակի} զօրութիւնը, համեմատելով մեր շոգեշարժ մեքենաների

այլ հնի, մեռածի դարավոր ավերակներից, կպցրած են {ապրած} -անցած սիստեմի ազդեցությամբ, որտեղ թեկուզ երբեմն

յ կրած չլինէին Փիւնիկեցի յատուկ անունը, եթէ նոքա {ապրած} լինէին մարդու անունով, նոքա չպիտի վերջանային, ո

ութեան անունով: Եւ քաղաքական նաւաբեկութենից {ապրած} մարդիկ, եթէ հասկանում են ազգութիւնը մի ամբողջութ

յերին, որոնք պաշտպանում են բնությունն ու իր դարն {ապրած} ձեւերը, այդ միջնադարյան մարդկանց, հին դասական լ

եւ ընթերցողը կարդաց, կամ, եթէ սոցանից շատ առաջ {ապրած} հեղինակների գործերում էլ լինի սոցա նմանքը, մենք

իսպառ ընկաւ որսորդութիւնը: Գրեթէ երկու դար յետոյ {ապրած} Արշակ Գ-ի ժամանակի վերաբերութեամբ, լսում ենք մեր

հանելու, ինչ իրաւունք որ ուներ 4. 000 տարի առաջ {ապրած} հայը այնպէս խօսել, նոյն իրաւունքին համազօր իրաւո

անեմ Տէր Ստեփաննոս Յարութիւնիցն, միաւորած ընդ իմ {ապրանաց} բաժին գննի եւ մի եւ նոյն ջուքամում կգոյ տեղս եւ յ

պարտադրաբար կամ պաշտոնապես, այլ որպես մաքսանենգ {ապրանք}, գաղտնի, որպեսզի ընդդիմադրություն առաջ չբերենք

ական է: Նամանավանդ որ, Նախիջեւանը համարյա ոչ մի {ապրանք} չի ստանում արտասահմանից, որ մեծ նշանակություն ու

ի մէջ: Եթէ Եւրոպացին, երրորդ ձեռքից ստանալով մի {ապրանք}, որից արդէն քանի մարդիկ շահուել էին, ուրեմն հետ

րծակից էր մի ազգասէր Հայ: Եթէ շատ ցորեան կամ այլ {ապրանք} ուղարկուելու լինի Եւրոպա Մարսէյլի վերայով, այդպի

ասի ճանապարհը փակելու համար գրում է Բէգզադէին նոր {ապրանք} ուղարկել: Բէգզադէն, սկզբումը այսօր էգուց ասելով

է նա եւ շատ անգամ, եթէ չէ կամենում Բէգզադէն նոր {ապրանք} հասուցանել, որպէսզի կա՛մ ինքը գնայ այդ քաղաքը,

իտասարդի ձեռքը յանձնել էր Բէգզադէն 30. 000 մանէթի {ապրանք}, գործակատարը ժամանակ առ ժամանակ հասուցանել է Բէգ

5. 000 մանէթ: Ներկայ ցոյց է տալիս 10. 000 մանէթի {ապրանք} ՝ հաշուելով այն գնով, ինչ գնով Բէգզադէն յանձնել

որանից: Երկրորդ՝ Բէգզադէն սովորութիւն ունէր {ապրանք} ուղարկել մի մեծ քաղաք, երբ վաճառի հանդէս էր լինո

ում է, որ եթէ այդ անգամը Բէգզադէն յօժարի մարդ եւ {ապրանք} չուղարկել այդ վաճառահանդէսը, ինքը՝ պարոնը, պատ

ս ժամանակով գնել Բէգզադէից մօտ իբր 15. 000 մանէթի {ապրանք} ՝ հարիւրին 10 շահով: Բէգզադէն համաձայնում է, տա

ն վաճառականք: - Այս ինչ պարոնի այսքան արծաթի {ապրանք} հաւատացի, բայց թէ նորան վաճառած, թէ ծովը ձգած,

մութեամբ գնելով նա օտարազգիներից հետզհետէ զանազան {ապրանք} եւ, վաճառելով նորանց, կարողութիւն կը ստանայ վճա

ն ժամանակները, երբ կանայք համարւում էին որպէս մի {ապրանք}, ինչ, կահ, կարասիք, գնելու կամ վաճառելու բան

Եւ մինչեւ այս, թող հայ վաճառականը հազար տարի {ապրանք} բերէ Եւրոպայից ու վաճառէ, կամ, որ նոյն է, օտար

կայ այդ ապրանքի վաճառականութիւնը, չկայ մինը, որ {ապրանք} խնդրէ նորանից, ապրանք ապսպարէ նորան, եւ եղածը ա

անութիւնը, չկայ մինը, որ ապրանք խնդրէ նորանից, {ապրանք} ապսպարէ նորան, եւ եղածը առնու՝ արծաթ վճարելով փ

վստահութեամբ հում նիւթեր առնուլ հայ երկրագործից, {ապրանք} ապսպարել նորան, մանր մունր գումարներ տալ յառաջու

յառաջուց այս եւ այն շինականին եւ հունձից յետոյ, {ապրանք} ստանալ փոխարէն: Կարողութեան տէր մարդը, նոյն այս

ւելի (թէեւ ունենար աւելի դրամական ոյժ) չէ կարող {ապրանք} բերել Եւրոպայից, որովհետեւ սովորական չափով բերած

ում է մեր առջեւ: Գրեթէ ազգովին սովորութիւն առնել {ապրանք} գնել Եւրոպայից, մինչ ինքեանք կրկին անգամ աւելի պ

ի մանր վաճառականը ոյժ չունի, նա խաղալիք է իւրեան {ապրանք} տուող մեծ վաճառականի, կամ գործարանատիրոջ եւ կամ

: Մանր վաճառականը բոլոր ժամանակ աշխատեցաւ իւրեան {ապրանք} տուողի օգտի համար, եւ ոչ միայն այսչափ, այլ առեւ

նը, ի՛նչ գործէ: Հաւատարմութիւնը ընկած է, ոչ ոք {ապրանք} կամ դրամ չէ տալիս նորան, եւ եթէ տային եւս, հարի

րի՛ երթանք շուտով խանութ մեր զանազան հնարքով {Ապրանք} ծախենք թէկուզ մեր հօրը, սակայն շատ մեծ օգուտով։

դոս կայսրից Պարսից ընդդէմ օգնութիւն խնդրելու (Ինչ {ապրանք} էր այդ կայսրը, Եղիշէն ասում է թէ "քանզի խաղաղասէր

, գինիներն ծախել է, բայց մարդը տահա վերուցած չէ {ապրանքը} եւ փողը տված չէ: Սրբազանի բաները նույն դրութ

նկերութիւնքը երկրորդ եւ երրորդ ձեռքից ստանում էին {ապրանքը}, մինչդեռ Հայը անմիջական միջնորդ էր լինելու ռուսա

դիկ շահուել էին, ուրեմն հետեւաբար եւ թանգացած էր {ապրանքը}, եթէ սորան վաճառում է նա Եւրոպայի մէջ եւ դարձեալ

ասարդ՝ տարեկան վարձ տալով նորան եւ խանութի բոլոր {ապրանքը} հաշուով յանձնելով: Երիտասարդը, ինչպէս վերեւում

Նա պարտակա՛ն էր վաճառած ապրանքի արծաթը եւ մնացած {ապրանքը} ցոյց տալ Բէգզադէին նոյն հաշուով, ինչ հաշուով ստա

յդ քաղաքը, կա՛մ մի այլ մարդու յանձնէ, հաշիւը եւ {ապրանքը} ստանայ իւրեանից եւ գործը աւարտել: Բէգզադէն,

րդին: Բայց Բէգզադէն մի մանէթով երիտասարդին տուած {ապրանքը} յետ չէ ընդունում մի մանէթի տեղ, այլ հաշւում է 75

Պարո՛ն, թէ նոր է, թէ հին է, ահա քո՝ ինձ տուած {ապրանքը}, ես չեմ կերել, չեմ վատնել, այլ որքան վաճառել ե

ազար եւս շահ հանելով, ուստի արժա՛ն է, որ մնացած {ապրանքը} յետ առնուս նոյն գնով, ինչ գնով ես քեզանից ստացել

՝ թաբակը քաշելուց յետոյ տուփի կողքին զարկելով: - {Ապրանքը} հնացած է եւ այժմ չէ արժում մի մանէթ: Այս կեր

ով եւս վերջացնում է Բէգզադէն իւր հաշիւը. մնացորդ {ապրանքը} յետ է ընդունում ցած գնով, չէ տալիս երիտասարդի վա

իւրին 10 շահով: Բէգզադէն համաձայնում է, տալիս է {ապրանքը} եւ ստանում է պարոնից կանոնաւոր մուրհակ: Երբ գնող

էգզադէն բարերարութեան անունով իւր մնացորդ եւ փտած {ապրանքը}, որ եթէ վաճառելու լինէր, անշուշտ, իւրաքանչիւր

դէն սպառնում է ոչ մի կոպէկ վարձ չտալ սայլորդներին {ապրանքը} բերելու համար: Այս բաներից յետոյ գնում է Բէգ

ն պատճառն ես հարցանում ինձանից, պատճառը ո՞րն է: {Ապրանքը} իմը չէ՞, երէկ վաճառում էի տասնի, այսօր քսանից պ

ն, հաստգլուխ ես եղած, որ մինչեւ այժմ չհասկցար: {Ապրանքը} նոցա ապրանքը չէ՞... - Հերիք է, լսիր: Քո բ

ես եղած, որ մինչեւ այժմ չհասկցար: Ապրանքը նոցա {ապրանքը} չէ՞... - Հերիք է, լսիր: Քո բոլոր ասածների

երէ Եւրոպայից ու վաճառէ, կամ, որ նոյն է, օտարի {ապրանքը} ուղարկէ Եւրոպա։ Ազգին ո՛չ շահ կայ եւ ո՛չ վնաս,

տեան չպիտի լինի ոչինչ գործունէութիւն, երկրագործի {ապրանքը} կարող էր մնալ նորա ձեռքում, որովհետեւ չկայ այդ ա

: Վաճառականը ո՞չ ապաքէն դրամ է տալիս իւր վաճառելի {ապրանքը} ձեռք բերելու համար: Ո՞չ ապաքէն ունի մի քանի փարա

հով կարող է աճեցնել իւր գումարը: Եւ եթէ չկամի նա {ապրանքը} պահել իւր ձեռքում, մի րոպէի մէջ կամեցաւ եւ ահա պ

էջ կամեցաւ եւ ահա պատրաստ են վաճառականք գնել նորա {ապրանքը}: Այս ճանապարհով միայն դրամի շրջանառութիւնը

ներ չեն, եւ նորա մանր վաճառականը պիտի վաճառէ իւր {ապրանքը} հասարակ ժողովրդին: Ժողովուրդը շատ անգամ շռայլանո

, երկրագործութեան բերքերի վաճառականը պիտի գնէ իւր {ապրանքը} Թիւրքիոյ մէջ եւ պիտի վաճառէ Եւրոպացոց, ասել է թէ

մից՝ խաղալիք է բիւր հանգամանքների ձեռքում: Նորա {ապրանքը}, ինչպէս ասացինք, չունի այն ոյժը, այն կարեւորու

ութիւնը, որ մարդը առանց նորան չկարողանայ ապրել: {Ապրանքը} մնում է անվաճառ, կամ վաճառուածի դրամը անհնար է ձ

շուարել նորա նման։ Մնում է առանց վաստակի վաճառել {ապրանքը}, որպէսզի պարտքը կարողանայ վճարել: Եթէ գործ չդնէ

ապրանքի վաստակը, թէեւ սկզբում ծանր թուեցաւ նորան {ապրանքը} առանց վաստակի վաճառել եւ պարտքը վճարել: Ուստի իջ

նորա մէջ բերած գումարը եւս հալեցաւ, բոլոր ձեռքի {ապրանքը} պարտքի փոխանակ տալուց յետոյ դեռեւս պարտական մնաց

էս կենդրոնանում է այնտեղ, որտեղից դուրս ելաւ այն {ապրանքը} կամ գումարը: Զօրութիւնը եւ ոյժը այնտեղ է, կրկնո

ը այնտեղ է, կրկնում ենք, ուր որ դրամագլուխը կամ {ապրանքը} կայ: Առնողը տկար է, քան թէ տուողը, առնողը կարօ

ոչինչ ունի: Նա միայն յոյս ունի, թէ ահա կ'առնու {ապրանքը}, կը վաճառէ, նորանից կը վճարէ ապրանքի տիրոջ իւր

նցնէ նորա ձեռք, թո՛ղ որչափ կամի, փոքր լինի նորա {ապրանքը}. ոյժը, այնուամենայնիւ, դրական զօրութիւն է, քա

րոպացին վատնում է ածուխի կամ փայտի համար: Եւ այն {ապրանքը}, որի հում նիւթը, շատ անգամ Ասիայից երթալով Եւրո

թեամբ եւ միեւնոյն հաստատ յուսով, որ այս տարի մեր {ապրանքը} ամէնից շուտ հասանելով Հնդկաստան, պէտք է որ մեք ե

վի խաղաղել էր: Թէպէտ մեք կորուսել էինք մեր բոլոր {ապրանքը}, բայց ողջանդամ փրկուեցանք մեզ մօտեցած մակոյկների

մ, անուամբ Նահատակ. հռչակաւոր Փարիզից մեր բոլոր {ապրանքը} վեր առած, իմ տասն եւ մի ընկերներիս հետ շոգենաւ ն

անքը մահուան գրկից, բայց ամենեւին կորցրեցինք մեր {ապրանքը}: Իմ բոլոր ընկերներս այստեղ ու այնտեղ գնացին իւրե

որ կին միջնորդի ձեռքով ինքը վաճառում էր իւր եղբօր {ապրանքը} կամեցածի պէս: Այսպիսի անզգամ կնոջ, այնպիսի տխմա

յդտեղ վաճառական ընկերութիւնք, մանաւանդ՝ հացեղէն {ապրանքի}, որով պարապողքը մեծ մասնով երեւելի արծաթագլխի տէ

ւրոպայում իւր համար մի գործակալ, եւ այդ պատճառով {ապրանքի} գինը Նախիջեւանի մէջ բարձրանում է եւ ցածրանում է `

եւ իւր հետ գործ կատարել կամեցողներին միշտ յայտնել {ապրանքի} գները եւ հարկաւորութենների քանակութիւնքը: Մանաւա

գզադէի շահին կամ վնասին։ Նա պարտակա՛ն էր վաճառած {ապրանքի} արծաթը եւ մնացած ապրանքը ցոյց տալ Բէգզադէին նոյն

է պարոնից կանոնաւոր մուրհակ: Երբ գնող պարոնը իւր {ապրանքի} հետ միասին հեռացած էր քաղաքից դէպի վաճառահանդէսը

է Բէգզադէն, - նա՝ որպէս անկախ մարդ, եւ այդքան {ապրանքի} տէր երեւելով վաճառականների մէջ, կարո՛ղ է հաւատար

էթը, որ գտանւում էր Բէգզադէի մօտ: Կանչում է իւր {ապրանքի} համար վարձուած սայլորդները, նոցա եւս պատուիրում

, չէ կարող բամբակ տալ Անգլիային, նորա բամբակեղէն {ապրանքի} գործարանքը փակւում են, գործարանատերքը սնանկանում

որ բոլորը եւս միացել են եւ կրկնապատկել են իւրեանց {ապրանքի} գինը: - Ների՛ր, պարո՛ն, հաստգլուխ ես եղած

նող ապրանքների մաքսը աննշան, իւր մէջ պատրաստուած {ապրանքի} վերայ աւելի ծանր հարկ, ո՛չ երկրագործութիւն, ո՛չ

իւնը կարգի դնելու եւ դուրս տուած եւ ներս ընդունած {ապրանքի} կամ դրամի մէջ զուգակշիռը պահելու ձգտողութիւն, եր

ը կարող էր մնալ նորա ձեռքում, որովհետեւ չկայ այդ {ապրանքի} վաճառականութիւնը, չկայ մինը, որ ապրանք խնդրէ նո

վաճառականը առողջ դրամ պիտի վճարէ Եւրոպայից ստացած {ապրանքի} փոխարէն, իսկ ինքը պիտի վաճառէ Թիւրքիոյ մէջ ո՛վ գ

եռագործի վաճառականին, ըստ ինքեան: Ձեռագործ {ապրանքի} մանր վաճառականը ոյժ չունի, նա խաղալիք է իւրեան ա

որ պիտի վճարէ իւր նոր պարտքի համար, կը տանի նորա {ապրանքի} վաստակը, թէեւ սկզբում ծանր թուեցաւ նորան ապրանքը

կի վաճառել եւ պարտքը վճարել: Ուստի իջեցնում է նա {ապրանքի} գինը հարիւրին մի քանի տասանորդ: Միւս վաճառականը

նորդ: Միւս վաճառականը ի՛նչպէս կարող է պահել նոյն {ապրանքի} նախկին արժէքը. իջեցնում է եւ նա: Կէս-մեռ, կէս-

հա կ'առնու ապրանքը, կը վաճառէ, նորանից կը վճարէ {ապրանքի} տիրոջ իւր պարտքը եւ աւելորդ շահով ինքը կ'ապրի կամ

յժը, այնուամենայնիւ, դրական զօրութիւն է, քանզի {ապրանքի} փոխարէն պիտի ստանայ զուտ արծաթ: - Մի՛թէ այս

քով մեր ընկերութիւնը պիտի տուր եւ առք առնէր, այդ {ապրանքի} տեսակից եւ բաւական պաշար վեր առած, Փարիզից ուղեւ

Մի քանի տարի ծառայում է այս երիտասարդը, խանութի {ապրանքները} օրէ օր սկսանում են հատանիլ, այս պատճառով եւս տես

ռում կային շտեմարաններ, ուր պահւում էին վաճառելի {ապրանքները} ՝ ոսկի, արծաթ, գոհարեղէնք։ Նոցա երեւելի վաճառա

- Նախ, որ Տէրութեան սահմանի ներսումը գործած {ապրանքների} վերայ, Կարոլոս Բօսքոյի ճարտարութեամբ, երեւի մաք

րդները, նոցա եւս պատուիրում է, որ չհամարձակուին {ապրանքների} հետ վերառնուլ տղան եւ հնար տալ Մ... քաղաքը հասան

որ տարիներով չեն տեսնում ռոճկի երես, ներս մտանող {ապրանքների} մաքսը աննշան, իւր մէջ պատրաստուած ապրանքի վերայ

եւս չկայ. որքա՛ն կամիս, այնքան կարես: Ձեռագործ {ապրանքների} մեծագոյն մասը կեանքի էական պիտոյքներ չեն, եւ նոր

անք մշակ դարձան եւրոպացոց: Որեւիցէ ձեռագործ {ապրանքով} վաճառականութիւն առնողի շահին հակառակ է, եթէ նոյն

վաճառականութիւն առնողի շահին հակառակ է, եթէ նոյն {ապրանքով} վաճառականք բազմանան նորա չորս կողմում, իսկ բնակա

ռականների համար սոսկալի տարբերութիւն կայ ձեռագործ {ապրանքով} եւ երկրագործութեան բերքերով վաճառականութիւն առնել

ընկեր, որով բոլորեցունցս թիւն էր տասներկու: Ինչ {ապրանքով} մեր ընկերութիւնը պիտի տուր եւ առք առնէր, այդ ապր

, թէ ի՞նչ անամօթ լրբութեամբ պատասխան է տալիս: " {ապրե՞ս}, որդի, խելօք ես խօսում, օձի փուշը լակլակը (ար

իակ խնդիրս եւ ցանկությունս. Փարիզում ես կարող եմ {ապրել} 800 մանեթով. եթե դուք այնքան բարի եք եղել, որ հ

կուքս կարողանանք այնտեղ ամիսը 40 ֆունտ ստերլինգով {ապրել}: § 5. Երբ որ քաղաքին հայտնած էինք, թե այսքա

ածն է անում եւ ապրում է այնպես, ինչպես կցանկանար {ապրել}: Սիրելի եղբայր, ե՞րբ, արդյոք, մենք կտեսնվ

ւթյուններ եմ ստանում այն շրջանից, ուր մի ժամանակ {ապրել} եմ, թե չէ ես ինձ կզգայի ուղղակի բեւեռից դուրս,

որ այդպիսի մի քանի փոխակերպումներից հետո ուղղակի {ապրել} հնարավոր չի լինի: Այժմ ուժեղ հազը՝ շնչափողի եւ

երի: Չէ՞ որ ժողովուրդը թողել է կամ այսպես ասած՝ {ապրել}, անց է կացրել (пережил) հին լեզվով, հին ձեւով

ախտաբար, ընտանիքի աղքատությունը հարկադրել է նրան {ապրել} Իսահակի հետ, իսկ սա Գրիշայով բոլորովին չի զբաղվե

միջատները) որոնել ու գտնել. չէ՞ որ՝ եթե նրանք {ապրել} են այնտեղ մինչեւ հիշյալ եպիսկոպոսը, ապա, անպայմ

տագա սերունդը մինչեւ իսկ չիմանա, թե 50 տարի առաջ {ապրել} են նման ողորմելի արարածներ: Մեզանում ոչ ոք չ

րկել մինչեւ իմ վերադառնալը. ապրի՛ր տանը, ինչպես {ապրել} ես մինչեւ այսօր, պայմանագիրը, որ կնքել ես դու,

Ահա՛ իմ վերջին խոսքը. 1) Ապրիր տանդ, ինչպես {ապրել} ես ու մի՛ փոխադրվիր. մեզ մոտ մի քանի ընտանիքի հա

իս անցած օրերում, Որքա՞ն մարդ էր ինձ սիրում. Ես {ապրել} լաւ գիտէի. Ո՞ւր ես իմ ջերմ մանկութիւն, Իմ սպիտա

հինգի միւս կողմը, Չէի քնում գիշերներ... Ես {ապրել} լաւ գիտէի. Ո՞ւր ես իմ ջերմ մանկութիւն. Իմ սպիտա

կանիս շուտ գտայ, Նա եւս չըսպասեց ինձ երկար: Ես {ապրել} լաւ գիտէի. Ո՞ւր ես իմ ջերմ մանկութիւն. Իմ սպիտա

անց կացնում առաւել, Ուրիշի հետ քնքշութեամբ: Ես {ապրել} լաւ գիտէի. Ո՞ւր ես իմ ջերմ մանկութիւն. Իմ սպիտա

ատուն, Եկեղեցու միջումը Օրէնքով պսակուելով: Ես {ապրել} լաւ գիտէի. Ո՞ւր ես իմ ջերմ մանկութիւն. Իմ սպիտա

սնել կարող էր... Չտեսաւ. թէեւ էր ներկայ... Ես {ապրել} լաւ գիտէի. Ո՞ւր ես իմ ջերմ մանկութիւն. Իմ սպիտա

որ գործած մեղքերըս Հազիւ կասեմ պարզ, մեկին: Ես {ապրել} լաւ գիտէի. Ո՞ւր ես իմ ջերմ մանկութիւն. Իմ սպիտա

րմեռանդ զոհեր, Միշտ ըստանում էր կուռքը: Ես {ապրել} լաւ գիտէի. Ո՞ւր ես իմ ջերմ մանկութիւն. Իմ սպիտա

ուն ոտք"։ - Մեծ մայր, արդեօք արժա՞ն էր Եւ մեզ {ապրել}, ինչպէս դուք Ապրել էիք ձեր կեանքում. - Թոռներն

այր, արդեօք արժա՞ն էր Եւ մեզ ապրել, ինչպէս դուք {Ապրել} էիք ձեր կեանքում. - Թոռներն արեցին հարցմունք:

արք գործեցին եթէ, Ձեզ, Աստուած է հրամայել: Ես {ապրել} լաւ գիտէի. Ո՞ւր ես իմ ջերմ մանկութիւն. Իմ սպիտա

մի՞թէ լաւ ուտել, լաւ խմել, լաւ հագնել, փառաւոր {ապրել}, հարստութիւն ճարել, փառք ու պատիւ ստանալ։ Մի՞թ

քատ կանայք առաւել լաւ կը համարեն մուրացկանութեամբ {ապրել}, քան թէ ծառայել մի մարդու տան մէջ որպէս աղախին,

նաչե՞լ ենք մեզ, թէ մարդ ենք, ուրեմն եւ արժան էր {ապրել} եւ մարդկութեան համար՝ հրաժարուելով եսական անձնաս

. լա՛ւ է ազատութեան մէջ մեռանել, քան թէ բանտում {ապրել}: Ինչո՛ւ համար: Նորա համար, որ եթէ զրկո

ւակներին: Հա՛յ կանայք, մեր ազգը մինչեւ այժմ {ապրել} է ողորմելի խեղճութեան մէջ. նա մոխիր է կերել հացի

դարձել է մի ամենօրեայ հաց, առանց որին չէր կարելի {ապրել}, մի ելեքտրականութեան պէս բան, որ փայլակի շուտու

ան վերայ խօսիլ, ո՞ր բանը այսպէս չէ: Այսքան տարի {ապրել} եմ եւ միշտ կօշիկ եմ հագել, եւ միշտ մի զոյգ կօշիկ

թեամբ, քանզի ինքը՝ կառավարութիւնը, մինչեւ այժմ {ապրել} է արտաքին եւ ներքին պարտքերով: Ահա՛ այդ համեմատա

կարեւորութիւնը, որ մարդը առանց նորան չկարողանայ {ապրել}: Ապրանքը մնում է անվաճառ, կամ վաճառուածի դրամը

թեան խնդիրը եւ ուշադրութեան արժանի բան չէ. մարդը {ապրել} է Հայի անունով, թէ մի այլ անունով, դարձեալ միեւ

ն ապրուստ, որ կազմել է իւրեան մի ճանապարհ, որով {ապրել} է եւ կ'ապրի դեռեւս, այդպիսի մարդը, բնականապէս ե

Նիկողայոսի ձեռքով Ազատուել էր վտանգներից ու {ապրել} էր ասրահով: Խղճմտանից բռնադատուած ` ինքն է

արանը նոր ծնող է Ուսանողներին, Բարւոք {ապրել} սովորցնում է Աշխատողներին: Օրհնեալ լի

ոյն է եղել, Նոյն կը լինի յաւիտեան, - {Ապրել} արեւու երեսին Կամ քնել խաղաղ քուն մահուան։

րում, Որքա՞ն մարդ էր ինձ սիրում. Ես {ապրել} լաւ գիտէի. Ո՞ւր ես, իմ ջերմ մանկութիւն,

մը, Չէի քնում գիշերներ... Ես {ապրել} լաւ գիտէի. Ո՞ւր ես, իմ ջերմ մանկութիւն.

, Նա եւս չըսպասեց ինձ երկար: Ես {ապրել} լաւ գիտէի. Ո՞ւր ես, իմ ջերմ մանկութիւն.

ել, Ուրիշի հետ քնքշութեամբ: Ես {ապրել} լաւ գիտէի. Ո՞ւր ես, իմ ջերմ մանկութիւն.

միջումը ` Օրէնքով պսակուելով: Ես {ապրել} լաւ գիտէի. Ո՞ւր ես, իմ ջերմ մանկութիւն.

Չտեսաւ. թէեւ էր ներկայ.... Ես {ապրել} լաւ գիտէի. Ո՞ւր ես, իմ ջերմ մանկութիւն.

ս Հազիւ կ՚ասեմ պարզ, մէկին: Ես {ապրել} լաւ գիտէի. Ո՞ւր ես, իմ ջերմ մանկութիւն.

ր, Միշտ ըստանում էր կուռքը: Ես {ապրել} լաւ գիտէի. Ո՞ւր ես, իմ ջերմ մանկութիւն.

- Մեծ մայր, արդեօք արժա՞ն էր Եւ մեզ {ապրել}, ինչպէս դուք Ապրել էիք ձեր կեանքում, -

ք արժա՞ն էր Եւ մեզ ապրել, ինչպէս դուք {Ապրել} էիք ձեր կեանքում, - Թոռներն արեցին հարցմուն

, Ձեզ, Աստուած է հրամայել: Ես {ապրել} լաւ գիտէի. Ո՞ւր ես, իմ ջերմ մանկութիւն.

նորդութեամբ: Երկիւղն է, որ յոյս է տալիս մարդուն {ապրել} ուրիշ մարդու հետ, ենթադրելով, որ այդ ուրիշը պատ

թէպէտ անկեայց ի դժուար: Յուսամ զի ես կարեմ {ապրել} յովկիանու ջուրցն եւ խոր, Թէ յիմ վերայ հովա

չունիմ տէր, պարտ եմ սորա եւ նորա դրանը մուրալով {ապրել}: Երկու կողմից եւս պաշարուած եմ: Իմ խօսքս վերջաց

գաղտնիքը բանալու համար: Ութերորդ դարու մօտ, {ապրել} է Արաբացոց մէջ Գեբեր կամ Ջեբեր անունով գիտնականը

եղը, որի օգնութեամբ կարելի է քանի հարիւր տարիներ {ապրել}: Ֆրանսիսկեան կարգի աբեղայքը, նորա նախանձոտ եղբա

րհներով յառաջ գնալով քաղաքականութիւնը, չէր կարող {ապրել} որպէս մի բարոյական էակ. ամենայն էակ ապրում է պայ

կը, որ պատահած էին մահին, այնուհետեւ առաւել չեն {ապրել}, այլ իսկոյն մեռել են: - Չկամի՞ս արդեօք ասել

անք. եւ բնութեան համար միեւնոյն է, թէ մի արարած {ապրել} է այս կամ այն ձեւի տակ, նորա կանոնը միայն այս է

իրէ իւր ընկերը, ազգը եւ մարդկութիւնը առհասարակ: {Ապրել} միմիայն իւր համար, գազանին է սեփական, արծաթ հաւ

տարիներ են անցել նորանից յետոյ, երբ մեր ցեղապետը {ապրել} է աշխարհի երեսին Ղրիմի Թաթարի իշխանի իշխանութեան

քննութեան, երեւում է նորանից, որ մարդը չէ կարող {ապրել} աշխարհի երեսին առանց կրօնի։ Որքան ժամանակ մարդը

նելութեան վերայ։ Եւ ինչպէս կարելի էր առանց կրօնի {ապրել}. առաջին մարդիկը, որ գուցէ եւ չգիտէին իւրեանց բա

, նոյնքան եւս բացայայտ է, որ ոչինչ մարդ չէ կարող {ապրել} առանց կրօնի, թող լինի նա անաստուած, ամենաստուած

ոյն գնացին նորա քամակից հիւանդանոցները եւ սկսեցին {ապրել} մուրացկանութենով։ Իգնատիոսը Մոնտեգիւ (Montaigu

րուել. այնպիսի դիպուածում նա կարող է շատ տարիներ {ապրել} ։ Թոքերը կամ սի՞րտն է կաթուածահար եղել. այն ժամա

արւում է եղած կամ Մինասի ժամանակ, որ շատ առաջ էր {ապրել} Թորոսից կամ Նիկողոսի, որ Թորոսից շատ դարեր յետոյ

Թորոսից եւ կը վերագրեն մի մարդու, որ կամ առաջ է {ապրել} Թորոսից կամ վերջը, որի վրայ ազգը մեծ համարում ու

ւմ ենք այսքան, որ ամէն ազգ իր մանկութեան ժամանակ {ապրել} է եւ այժմ եւս վայրենիքը ապրում են որսորդութեամբ:

ախինն քինչ դատաստանաւ ամենայն տվել եւ թողլով վասն {ապրելեաց} մին տուն հանդերձ երկու աղածին եւ ընդ նմին իւր ուն

ինչեւ այժմ այն ազգութիւնը, որ ոյժ ունի, որ ինքը {ապրելով} չկամի ուրիշի կեանքի վերայ մտածել, աւելի կամ պակա

մարմնավոր օգուտը, ուտելով, խմելով, փառավորապես {ապրելով}, որպես թե աստված ստեղծել էր մարդս նյութական բարե

մել, որ մարմնի մէջ եղած ժամանակ անմարմինների պէս {ապրելով} հրեղէ՛ն կառքով դէպի հոգեղէն կեանքը վերացաւ։ Իսկ

արհորդութիւնից յետոյ, երկար ժամանակ գետնի երեսին {ապրելով}, այստեղ էլ վախճանեցաւ (Տե՛ս Չորր. թագ., գլ.

ոց մեծատունը կերակրի, հանդերձի, գինու, փառաւոր {ապրելու}, սնոտի եւ անցաւոր փառք ճարելու համար թափում է իւ

ապրում է այսօր, չգիտէ թէ վաղը պիտի հնար ունենա՞յ {ապրելու}, թէ ոչ, քանզի չգիտէ, թէ պիտի շարունակէ՞ գործար

ը, որ ինձանից յետոյ ոչինչ ստանալու չեն ինձանից, {ապրելու} չե՞ն: Բայց դու կը քանդուիս, այսինքն՝ քո աւելոր

ւրեանց պատմութիւնը, եթէ ընդունակ լինին իբրեւ ազգ {ապրելու}. իսկ եթէ ոչ, օրըստօրէ կ'անհետանան, որպէս մի կա

ն գրաւական մեր բարեկամութեանը։ Քո քաղցր յիշատակը {ապրելու} է մեր սրտում, քանի սա զարկում էր մեր կուրծքի մէջ

պում է ուրախանալ: Չքաւորութիւնը, աղքատութիւնը, {ապրելու} եւ ընտանիք պահելու հոգսը, շատ անգամ խտրութիւն չո

ող կին դառնալ այդպիսի մարդու, որի մտածութիւնքը, {ապրելու} կերպը, պարապմունքը եւ այլ անհամար պարագաները հակ

լ անհամար պարագաները հակառակ էին իմ մտածութեանը, {ապրելու} կերպին եւ այլ հանգամանքներին, այստեղ իմ յոյսը դո

րից պիտի փոխեմ նորա վարքը, բարքը, մտածութիւնը, {ապրելու} կերպը, եւ հոգին էս. մի խօսքով, բացի մարմնի կեր

առանց ոչ թէ շաբաթներով, օրերով, այլ եւ ժամերով {ապրելու} ։ Թէ Սօսն ասես, շատ կեղծ վիճակում է։ Ցրտում

ժամանակ պիտի որ իսկոյն մեռնէր, առանց շաբաթներով {ապրելու}: Իսկ միւս ներքին գործարանների կաթուածահարութիւնը

ւսանողի կյանքի պոեզիան բաղկացած է՝ ցանկացածի պես {ապրելուն} արգելակող միջոցների դեմ մղած պայքարից եւ իրական ա

ի՛նչ խելագարություն է, որ ես ուրիշից պարտք առնեմ {ապրեմ}, " Հյուսիսափայլի " վերա տիվ եւ գիշեր աշխատեմ, բ

Ողջակէզ է միշտ պատրաստ։ " Այսպէս {ապրեն} թէ ապրում են, - " Ասում է փորն իմ ճարպոտ,

էս է եւ ինչ պիտի լինի այդ նորը: Եթէ մենք քեզ հետ {ապրենք} մինչեւ այն ժամանակ, եթէ ուսանենք այն ժամանակի պէ

տերը քեզ պէս, Կեանք գտանել, որ միշտ մնաս, {ապրես} արեւու երես, Լսի՛ր Քրիստոսի խօսքերին, թէ

ելից մրրիկ, Հուր, բոց տիեզերասաստ, {Ապրեսցի} ՞ քո մակուկիկ"։ Զայս սերովբէն ննջելոյն

մարտ դնել ընդ նմա, այլ զի բացցին աչք ազգին, եւ {ապրեսցին} մանկունք մեր ՚ի խմորոյ պապականութեան, զոր առատու

լցուած էր սիրտս եւ հոգիս․ Որով շնչեցի, որով {ապրեցայ}, Ինչպէս մի ծաղիկ գգուած զեփիւռից։

ւների տակից դուրս շողացին պողովատիկները: Նոքա {ապրեցան} եւ քրտնեցան ընդհանուրի օգտի համար, լաւ հասկացած

է հարկաւոր ներկայումս, իսկ մեր գեղեցիկ նախամարքը {ապրեցան} եւ մեռան երկու հազար տարի առաջ, եւ մեզ այս սերու

կրատելու համար: Մինչեւ այժմ վերացականութեամբ {ապրեցանք}, որ, ուրիշ խօսքերով, ասել է մեռանք, մի՞թէ պէտ

ացուր քո յիշողութեան առջեւ այն շրջապատը, որի մէջ {ապրեցար}, ի՞նչպէս են, կա՞ն այն հարուստները, որ տեսել էի

գութեամբ: Եղան ժամանակներ, որ մարդը հարիւր տարի {ապրեցաւ}, բայց մի օրուայ ճամփայ չգնաց, բայց եղան ժամանակ

նքը ապրում էր ողորմութենով։ Այսպիսի դրութեան մէջ {ապրեցաւ} նա 1722 թուականից մինչեւ 1727 թուականը։ Վերջապէս

ձեր պարոնները վերջացած է. գնացէ՛ք, ուր կամիք եւ {ապրեցէ՛ք}, ինչպէս կամիք"։ Բայց կառավարութիւնը եւ ազ

այժմ դրվատվում է " Կռունկում ", բայց ես ճգնաժամ {ապրեցի}, եւ իմ աչքերը բացվեցին: Ինձ համար այժմ կարեւորո

ուած որդուն: Եթէ մարդու ձեռքում հնար չկայ մեռածը {ապրեցնել}, արդարութեան եւ հաւասարութեան անունով երկու նոր

տամ, գոնե մեկ տեղ կգտանեն, եւ կկարողանամ գլուխս {ապրեցնելով} իմ գործը շարունակել եւ այս հուսով դուրս եկա Մոսկվ

, չէ կարող եւ այն մի քանի շիլլինգը ճարել ընտանիքը {ապրեցնելու} համար: Անգլիոյ մէջ որեւիցէ մի ձեռագործի ընկ

ւնը, անհնարին է խօսք եւս մէջ բերել հաշտութեան եւ {ապրեցնելու} մասին: Բոլորովին ուրիշ բան է, երբ սէրը կը լինի

ձեռքով Սաւուղը այն թշնամին կործանող եւ ժողովուրդը {ապրեցնող} մարդուն՝ Դաւթին, անդադար ականատներ էր դնում եւ

ողորմելի տիրացուն, բացի գիշեր ցերեկ խոնարհեցո՛- {ապրեցո} ՛ ասելով փրփրելուց, այլ բան չգիտէր։ Ազգի համար ե

լ 'ի մեզ զնոր իմն աւազան լուսաւորութեան, որով եւ {ապրեցուցանել} զգալոցն ազգ 'ի սպառնացեալ ահաւոր կորստենէ: Հո

իներուն եւ Կօլլեգիումներուն, իսկ ինքեանք պիտոյ է {ապրէին} մուրալով։ Բայց թէ գտանուէին Կօլլեգիումներում եւ

Լամարթինի համար պիտոյ է ողորմութիւն հաւաքէին, որ {ապրէր}: Մի՞թէ ծանր չէր նորան ընդունել ապերախտ բռնակալից

քան թէ լինելութիւնը, եթէ մարդը պիտոյ է լինէր ու {ապրէր} որպէս մի լոկ բուսական կամ շնչական արարած: Ես անգ

ում էր կեանքը շարունակել, պէտք էր որ աւելի երկար {ապրէր[} 12], Օգոստոս 16, կէս գիշեր: Ոչ Հեգելի աշակ

ոյ է աճէ իւր հողի վերայ, ամենայն կենդանի պիտոյ է {ապրի} իւր աշխարհում: Այդ օտար դպրոցներ ուղարկուած զաւա

ղովուրդ, անհող եւ անկայան, ի՛նչ գործէ, ինչպէ՛ս {ապրի}: Նոյն հողը, որի վերայ բնակւում էր եւ որ գործում

իչ: Այսպիսի վիճակում, մինչ միլիոնաւոր հոգի պիտի {ապրի} իւր մեքենական աշխատութեան վարձով, մինչ եւ այն ամ

էթ պիտի երեւի, որ իւր ողորմելի ստրուկներից աւելի {ապրի} մի քանի օր, եւ այն՝ սպանուածների հաշուով: Այս

տի գոյանայ, յառաջ, քան թէ գոյանալուց յետոյ պիտի {ապրի}, յառաջ, քան թէ պիտի քննէ եւ իմաստասիրէ իւր անձը

ապրանքի տիրոջ իւր պարտքը եւ աւելորդ շահով ինքը կ' {ապրի} կամ գանձ կը դիզէ: Եւ այս տեսակ վաճառականութեամբ

ր կազմել է իւրեան մի ճանապարհ, որով ապրել է եւ կ' {ապրի} դեռեւս, այդպիսի մարդը, բնականապէս եւ ծանր նստած

նքում Չունէր ապրուստ, շոր կամ տուն, Կ՚ {ապրի} նոյնպէս այնուհետեւ Աղերսելով գթութիւն։

ղքը հպատակօրէն գլուխ տալով աղաղակեցին միաձայն, - {ապրի} ՛ տէր սատանան. բայց նոցա ձայնը ոչ ոք ձեզանից չէր

ռնալ զնախատինս նորա, ըստ որում մուրողաբար օտարին {ապրի} ողորմութեամբ, ապա արժան էր զխաւարն լուսով փարատե

թէ օտարացեալ է ի սեպհական գրականութենէ եւ օտարին {ապրի} ժառանգութեամբ, նա զօրհանապազ ցուցանէ այսմ առիթ գ

ամ մերժել, արդարացնել կամ պարտաւորել: Թո՛ղ {ապրի} ՛ հրապարակախօսութիւնը: Ինձ, որպէս Հայի, ց

ւմ - ոչ մի բան չձեռնարկել մինչեւ իմ վերադառնալը. {ապրի՛ր} տանը, ինչպես ապրել ես մինչեւ այսօր, պայմանագիրը

րձր ձայնով: Բոլոր դեւերը ցած ձայնով աղաղակեցին - {ապրի՛ք}. իսկ Բրուսսելի օրագիրները միւս օրը հրատարակեցին

արի առաջ հարիւր ոսկի ունենալով, հանգիստ կարող էր {ապրիլ} մի տարի, այժմ նոյն մարդը երկու հարիւր ունի, բայ

ովուրդը հող չունի, ուր չէ կարող երկրագործութեամբ {ապրիլ}, նա կենդրոնանում է քաղաքներում եւ մայրաքաղաքներո

սը այս տեսակ վաճառականների հազիւհազ կարողանում են {ապրիլ}, բաւական բազմաթիւ մասը զոհ գնաց Թիւրքիայի դրամակ

աշխարհների մէջ, գուցէ կարողանար ապահով եղանակով {ապրիլ}, թէեւ միմիայն իւր համար, այսինքն՝ առանց ազգի ը

լս հոգեղէն եւ իմացական զուարճութեանց, ՚ի մարմինս {ապրիլ} ՝ կեանս համարեցան: Բայց սակայն ազգն մեր վեր

տարան, ամուր պահենք մեր մտքումը։ 1851 {Ապրիլ} ՀԵՐՔՈՒՄՆ ՅԻՄԱՐԱԿԱՆ ԿԱՐԾԵԱՑ ԶՈՐ ԱՆՄԻՏՔ ՈՒՆԻՆ

ԹԻՒՆՆԵՐ] ՄԱՏԵԱՆ ՅԻՇԱՏԱԿԱՔ [1859] Վառշաւ[այ]ից {Ապրիլ} 3/15 տուն Սալտիկեանցին Սրբազանին Չեթու Սահ

51 Լուսեղէն եղբօրս 52 Հայրապետեանցին Կ. Մ. {Ապրիլ} 6 53 Նազարեանցին 20 54 Ղազարոս եղբօրս 22 55 Ս

4/16 50 Եզեանցին 9/21 51 Սուլթանին [Փարիզից] {Ապրիլ} 1/13 52 " Մեղուին " 12/26 53 " Մեղուին ", 4 պա

3 Հայրապետեանցին 26 54 Տիգրանին 27 55 Տիգրանին {Ապրիլ} 10 56 Ս. Հ. Աբգար 57 Հ. Գ. Աբգար 58 Ս.

. Աստուծոյ համար ասա՛, կարելի՞ է այդքան գումարով {ապրիլ}, տուն տեղ եւ ընտանիք պահել: Մեզ ասում են, թէ ա

նդամները պարտական են բնակուիլ հիւանդանոցներում եւ {ապրիլ} մուրացկանութեամբ, բ) այն անդամները, որ կը բնակ

յնտեղի հիւանդանոցը, սկսեց ծառայել հիւանդներին եւ {ապրիլ} ողորմութենով։ Իւր լիակատար իրաւունքների մասին,

տեւ առանց նորան ինքը այդ մարդը չէ կարող երեւիլ եւ {ապրիլ} մի ընկերութեան մէջ: Այն յանցանքի ցուցակը,

ռքերը ․ այդպիսի դիպուածում նա կարող է շատ տարիներ {ապրիլ}: Թոքե՞րը կամ սի՞րտն է կաթուածահար եղել, այն ժամ

ւնը. նա չէ կարող ներկան ուրանալով անցածի անունով {ապրիլ}: Այն ուղղութիւնը, որ առանց մի էական խորհրդի բռն

հետեւ ո՛չ Փարիզեան տարազաւորը իր շորերով կարող էր {ապրիլ} արջային շրջանակի տակ եւ ո՛չ Լուկուլլոսը իր կերակո

եպի Ձեզ այս շաբաթ, եւ ապրիլի մեջ կտպենք մարտը եւ {ապրիլը}, այնպես որ մայիսին կհավասարվինք եւ այս անտեղի ու

ստրի տուած խրատը, ուր ասում էր նա, թէ " պարտքով {ապրիլը} նմանում է ծակ տակառի մէջ ջուր լցնելու"։ Մոռանո

ծառայ Միքայէլ Ղազարեան Դարբնեանց 1848, ի 7 {ապրիլի} ի Նախիջեւան 4. ՆՈՐ ՆԱԽԻՋԵՒԱՆԻ ՀԱՅՈՑ ՀՈԳԵՒՈՐ Կ

ամսոյն մարտի: Միքայէլ դպիր Նալբանտեանց յ13 {ապրիլի} 1850 ամի Ի Նախիջեւան 1851 9. ԵՓՐԵՄ ՎԱՐ

ն նոյն հոգեւոր կառավարութիւն ի 3-էն յաջորդ ամսեան {ապրիլի} ետու զպատասխանի, այլ յօրէ յայմանէ մինչեւ ցայսօր

ծառայ Միքայէլ դպիր Ղազարեան Նալբանդյան Ի 20 {ապրիլի}, 1852 ամի, ի Քիշնեւ 13ա. ԵՓՐԵՄԱՅ ՎԱՐԴԱՊ

բարձր սրբազնութեան Մատթէոս արքեպիսկոպոսի ի 21-էն {ապրիլի} 1852 ամի եւ ընդ ձեռն Սինօդի սրբոյ Էջմիածնի ի 10-է

որոգություն լինի։ Հայտնում եմ եղբայրությանդ, որ {ապրիլի} 3-ին գրած սիրո նամակը ստացա եւ ինչ որ գրել էիր՝

մ եմ քեզ միշտ բարյացակամ Մ. Նալբանդյանց 19 {ապրիլի} 1856 Մոսկվա Իմ հասցես. На Большой Дмит

լ եմ, որ այդպես ստեպ գրագրություն կանես: Ես քեզ {ապրիլի} 8-ին մի ստրախավոյ նամակ գրել եմ եւ Ֆեոդոր Միխայլի

հարազատ բարեկամ եղբայր Մ. Նալբանդյանց 12 {ապրիլի} 1857 Մոսկվա 30. ԳՐԻԳՈՐ ՍԱԼԹԻԿԵԱՆԻՆ ՍԻՐԵԼԻ

երկրորդը ճանապարհ կընկնի դեպի Ձեզ այս շաբաթ, եւ {ապրիլի} մեջ կտպենք մարտը եւ ապրիլը, այնպես որ մայիսին կհ

ոս եւ Վիրգինիան ", իմ " Թափառական Հրեան " մինչեւ {ապրիլի} 10 կավարտվի նույնպես, եւ այն ժամանակ պիտո էր մի

ուցանել ինձ հարկավոր արծաթը, որ կարողանամ, գոնե {ապրիլի} 20-ից սկսանել տպագրությունը, որովհետեւ այդ միջոց

ուց փոշտ կընկնի, 3-ը ամսույս 20-ին փոշտ կընկնի. {ապրիլի} 15-ին կստանաք չորրորդը՝ կտակներով հանդերձ: Գ

Մ. Նալբանդյանց 42. ԳՐԻԳՈՐ ՍԱԼԹԻԿԵԱՆԻՆ 23 {ապրիլի} 1859 թիվ Փարիզ 5 մայիսի ՍԻՐԱԿԱՆ ԵՂԲԱՅՐ ԻՄ

ական խոնարհ ծառայ Միքայէլ Նալբանդեանց Ի 10 {ապրիլի} 1860 ամի, Ի Ս. Պ. Բուրգ 47. ՄԵԼՔՈՆ ՓԱՆ

Ի Ս. Պ. Բուրգ 47. ՄԵԼՔՈՆ ՓԱՆՅԱՆԻՆ Ի 20 {Ապրիլի}, 1860 Ս. Պ. Բուրգ ԱՐԳՈ ՀԱՅՐԵՆԱԿԻՑ ՄԵԼՔՈՆ ԳԱՍՊԱ

. Նալբանդյան 48. ԿԱՐԱՊԵՏ ՀԱՅՐԱՊԵՏԵԱՆԻՆ 30 {Ապրիլի}, 1860 թ. Ս. Պ. Բուրգ ՄԵԾԱՊԱՏԻՎ ՀԱՅՐԵՆԱԿԻՑ, Ա

հայ եկեղեցւոյ, յամի 1825, ՚ի 10-երորդ թուականէ {Ապրիլի}, նամակաւ իւրով առ սրբազնակատար Եփրեմ կաթողիկոսն

րկրորդ կտակի նորին, ստորագրելոյ յամի 1795, ՚ի 1 {Ապրիլի}, սեպհականք են երկուց ազգային դպրոցացն, յանուն ս

вечал. Я в долгу!! Мишель. 1863 թ., {ապրիլի} 8, Պետերբուրգ Իմ սիրելի եղբայր, Ե

ю тебя и до свидания. Твой Мишель. 1863, {ապրիլի} 12, Ս. Պետերբուրգ Իմ անգին եղբայր,

что, она употребит всю свою силу. 1863, {ապրիլի} 19, Ս. Պետերբուրգ Թանկագին իմ եղբայր.

3/4 արշին հեռավորության վրա մեկը մյուսից: Ցանել {ապրիլի} սկզբին, երբ այլեւս առավոտյան սառնամանիքներից վտա

: Բայց ես դրանից էլ օգուտ չպիտի քաղեմ. պատճառ, {ապրիլի} 15-ին, թե միայն մնացի կենդանի, կերթամ քաղաքից դ

ալ եմ, բայց այս է բանը, որ շոգենավերը հազիվ հազ {ապրիլի} 20-ին սկսին ներգործել, իսկ ես մայիսի 1-ին դուրս

չերեւնալ, կասե թուղթ նայող Ասվատուրը: Թէ որ {ապրիլի} մեջ ճիճայիս ինձի տեսության գալը հաստատ է նե, ճիճ

ՆՆԵՐ Կոմս Էմմանուէլի օրագրութեան թերթերից Ա. {Ապրիլի} 20. այսօր շատ վաստակած եմ եւ բաւական թոյլ, բայց

պատճէնը. " Ողորմած Պարոն, Կոմս Էմմանուէլ. {Ապրիլի} 14, 1858. Րեդուտկալէ: Իմ ձեռքը հասած " Հիւսիսա

ի վերայ, որ տպած էր այդ " Մեղուի " 14 համարում, {Ապրիլի} 5-ից: Խնդրեմ շուտով ուղարկել ինձ այն երաժշտա

բաների կարգին: Նախիջեւանցիք տարին մի անգամ՝ {Ապրիլի} 23-ին, տեսանում են իւրեանց քաղաքի բազմութիւնը Սո

չեն հասանում իւրեանց բուն նպատակին: Ներկայ տարու {Ապրիլի} 14 թուականից ուղարկել էի Պ. Կ. Էմմանուէլին մի յ

ւր, նորա ասելով, Պ. Կոմս Էմմանուէլը " Մեղուի " {Ապրիլի} 19-ին դուրս եկած թերթը կարդում է Մոսկուայի մէջ Ապ

լի 19-ին դուրս եկած թերթը կարդում է Մոսկուայի մէջ {Ապրիլի} 20-ին: Ես բացի " Հիւսիսափայլի " վերոյիշեալ երեսը

սւում է միայն, որ մեր նորընտիր Վեհափառ Հայրապետը {Ապրիլի} մէջ գալու է մեր կողմերը եւ գնալու Էջմիածին:

ՈՒԱԿԱՆ ԵՂԲԱՅՐՍ ԿՈՄՍ ԷՄՄԱՆՈՒԷԼ Բեռլինից, {Ապրիլի} 12-ից գրած նամակդ, որով Քրիստոսի յարութիւնը շնոր

կտակով (մինը 1794 մայիսի 30-ից, իսկ միւսը 1795 {ապրիլի} առաջին թուականից) աւանդում է իւր անշարժ գոյքի Նո

նս անզրաւ յաւիտենիւ ամէն: Եղեւ յամի Տեառն 1795, {Ապրիլի} ամսոյ մինն ի Կալկաթա: Մասէհ Բաբաջան կամ Մար

ինձ յայտնեցին, թէ Զատկին տեսութիւն թոյլ կը տան: {Ապրիլի} 1-ին տեսութիւն եղբօրս եւ այլոց: 3-ին նամակ ստաց

: Ժողովրդական քերականութեան վերայ սկսեցի աշխատել {ապրիլի} 1-ից: 7-ին նամակ ստացայ երկու հատ, մինը 4-ից,

ղիկ, Ուպմանից: Մայիսի 1-ին նամակ գրեցի եղբօրս ` {ապրիլի} 29-ին ստացածիս պատասխանը: 2-ին նամակ ստացայ 1-ի

իւն եղբօրս հետ. առաջիկայ տեսութիւնը նշանակուած է {ապրիլի} 6-ին: [Ապրիլի] 1-ին նամակ ստացայ եղբօրիցս եւ 1

առաջիկայ տեսութիւնը նշանակուած է ապրիլի 6-ին: [ {Ապրիլի]} 1-ին նամակ ստացայ եղբօրիցս եւ 1 ֆունտ թաբակ: Նո

ւ Համազասպը, դահճի ձեռքով մորթուեցան նոյն 786 թ-ի {ապրիլի} 8-ին՝ հաստատ եւ հաւատարիմ մնալով ազգին եւ եկեղեցո

աքսատան մէջ, նարինջ գնելու գնացած լինելով այնտեղ {ապրիլի} մէջ: Իսկ այս միջոցին Մանուշակի 18 տարեկան լինելը

արտեց ու կնքեց իւր բազմաշխատ կեանքը աշխարհի վերայ {ապրիլի} 16-ին՝ 1749 թուակ., 74 տարօք։ Նորա մարմինը թա

- Կեցցէ՛, կեցցէ՛: - Թո՛ղ կենան, թո՛ղ {ապրին} օդի մէջ, - ասաց մինը, որի աչքերը աւելի հեռատես

սեպհականութիւն չէ, նորա վերայ ապրում են եւ պիտի {ապրին} բոլոր նորա որդիքը անխտիր: - Բայց, եթէ ես ի

ը, թէ. " Թո՛ղ աստուածասէրքը ամեն ժամանակ այնպէս {ապրին}, որ նոցա խիղճը չտանջէ նորանց "), աղօթք էր անո

ատճառով չեմ կարող: Ահա՛ իմ վերջին խոսքը. 1) {Ապրիր} տանդ, ինչպես ապրել ես ու մի՛ փոխադրվիր. մեզ մոտ

րի Շրթունքներից նրբանուրբ Գեղեցկութեան պանծալի {Ապրշումէ} քօղը սուրբ Շղարշում է լաւ ձգուած Մուտքը հեշտին

հայկական առեւտրի պատմության համար: Մեր արխիվը ` {ապրող} սերունդն է. եթե նա չի պահպանել կամ չի մշակել տվյ

ում է չքացած, եւ երբ յառաջանում է, վաղուց արդէն {ապրող} մի բազմութեան, կազմում է նոր դարագլուխ կեանքի եւ

ւնը կենդանացաւ տասն եւ ութ-տասն եւ ինն դարերի մէջ {ապրող} մի քանի մասնաւոր մարդերի համար։ Թող ինքը՝ Մխիթա

ւ կենդանի գոյներ ունին. եւ այդ հասարակութեան մէջ {ապրող} բնաւորութեանը այս կամ այն մոմենտները հիանալու արժ

ես, որովհետեւ կարկտանը միշտ կարկտան կը մնայ։ {Ապրող} ծառի ճիւղ կարելի է միայն ապրող ծառի վրայ պատուաստ

րկտան կը մնայ։ Ապրող ծառի ճիւղ կարելի է միայն {ապրող} ծառի վրայ պատուաստել, չորցած ծառի ճիւղը որ կտրես

ատուաստել, չորցած ծառի ճիւղը որ կտրես եւ բերես, {ապրող} ծառն էլ կտրելով նորա տեղը պատուաստես, կամ ապրող

ապրող ծառն էլ կտրելով նորա տեղը պատուաստես, կամ {ապրող} ծառը կտրես ու տանես չորցած ծառի արմատի վրայ պատու

աստես, երկու դիպուածումն էլ զուր տեղը կտրեցիր քո {ապրող} ծառը, որովհետեւ ոչ չոր ծառի ճիւղը պիտի կենդանանա

ետեւ ոչ չոր ծառի ճիւղը պիտի կենդանանայ եւ զարթի՝ {ապրող} ծառի վրայ պատուաստվելով, եւ ոչ թարմ եւ զարթուն ծ

Ավստրիայում, Վալախիայում, Մոլդավիայում եւ այլն {ապրում} են ավելի քան 500, 000 հայեր: Միայն Եվրոպական Թու

նո, եւ այլն, ըստ նորագույն հետազոտությունների՝ {ապրում} են 450, 000 հայեր. Վալախիայում եւ Մոլդավիայում՝

իմ ջանքերին: - Ուստիմովիչն ինչո՞ւ էր Իսահակի հետ {ապրում}. ինչը նրան ստիպեց, փող չունե՞ր, ինչ է: Կարծեմ

ւմ է, բայց այնուամենայնիվ, իր ուզածն է անում եւ {ապրում} է այնպես, ինչպես կցանկանար ապրել: Սիրելի եղ

կարը: Ի՞նչ, նա դեռ Մար[իա] Նիկ[ոլաեւնայի] մոտ է {ապրում}, թե եղբոր, ինչպես ասում է Անանիան՝ փողոցում:

նչեւ հիշյալ եպիսկոպոսը, ապա, անպայման, այժմ էլ {ապրում} են: Բայց առաջին գործն է՝ լավ ուսումնասիրել այս

ինչ չի նշանակում. երկրորդ, բոլոր մարդիկ, որոնք {ապրում} են ու հանդուրժելի են քաղաքային հասարակության կողմ

ՍԱՆԴՐ ՆԻԿՈԼԱԵՒԻՉ Կայսեր, որովհետեւ ՍՈՑԱ շնորհքով {ապրում} է այսօր Մեծ Մօր՝ Ռուսսիայի հողի վերայ որպէս իւր

՝ ամենեւին ճախինի մէջ, ուր բուսանում է եղէգն եւ {ապրում} են զանազան զեռունք եւ սողունք։ Այս շնչաւորների մ

ն, եւ ահա կը տեսանես ամենայն, որի մէջ կամ որպէս {ապրում} եմ ես: Ահա, այս վիճակի մէջ անցուցանելով օրե

րայ: Ես տեսայ այն ապարանքը, այն տները, ուր {ապրում} էր Ֆրանսիան, այո՛, Ֆրանսիան, որովհետեւ Վերսայլ

գաղափար յղացողը կամ այդ խրատաբանութեան հետեւողքը {ապրում} են միեւնոյն արեւի լուսի տակ, ինչպէս բնակւում են

րա հոգին, եւ այս պատճառով եւս Հայը մարմնով միայն {ապրում} է առողջ: Մի քանի թեթեւամիտ օրագրերի եւ լրագր

ռքին ջուր ածող կամ այն պարզ կերակուրը եփող, որով {ապրում} էին: Իւրեանց ձեռքի արուեստով կերակրուեցան նոքա ե

ործարանի մէջ եւ ստանալով շաբաթը մի քանի շիլլինգ, {ապրում} էին որպէս եւ իցէ. այժմ այն գործաւորը դարձած իւր

րմերը եւ նորա հազարաւոր մշակները, որ այնչափ տարի {ապրում} էին այն հողի վերայ, ոչինչ ունին ասելու ազնուական

լ է իւր կեանքը, մինչդեռ անգլիական գործաւորը, որ {ապրում} է այսօր, չգիտէ թէ վաղը պիտի հնար ունենա՞յ ապրելո

երկրագունդը անհատի սեպհականութիւն չէ, նորա վերայ {ապրում} են եւ պիտի ապրին բոլոր նորա որդիքը անխտիր:

հողը կիսեմ քո հետ, ես կը քանդուիմ, ես մինչ ցարդ {ապրում} եմ նորանով. ի՛նչ կը լինի յետոյ իմ ժառանգների եւ

են այդ զօրութեան: Նոցա շահը այն է, որ հազիւ հազ {ապրում} են, բայց նոցա կեանքը զոհուած է զօրութեան շահին:

ի տարի, այժմ նոյն մարդը երկու հարիւր ունի, բայց {ապրում} է նեղութեամբ, քանզի այժմեան երկու հարիւրը անցած

ւմ դարձեալ մարդկային կեանքի վերայ, քանի որ մարդը {ապրում} է եւ օդ է շնչում, մեք հրատարակում ենք նորան իմաս

՞չ ապաքէն ունի մի քանի փարայ, որի շրջանառութեամբ {ապրում} է նա եւ նորա ընտանիքը: Կարողութեան տէր մարդը ո՞չ

առականների ընդհանրութիւնը՝ միջին թիւը, հազիւհազ {ապրում} է, եւ աղքատութիւնը օրէ օր տարածում է իւր սեւ վար

տեան կայ ", - կցորդում ենք մեք: Չքացած ազգը {ապրում} է իւր ժառանգների մէջ, յառաջացած նոր ազգը վաղո՛ւց

է իւր ժառանգների մէջ, յառաջացած նոր ազգը վաղո՛ւց {ապրում} էր իւր նախահարց մէջ: Ազգի մահը անհատի մահի պէս չ

անձնաւորութեան: Եւ այդ անձնաւորութիւնը բարոյապէս {ապրում} է եւ ինքնուրոյնաբար ունի իւր սեպհական կեանքը, իւ

րողանում է նոցա դէմ դնել, պահպանում է իւր անձը՝ {ապրում} է: Բայց երբ էակի ներքին եւ արտաքին աւերիչ ոյժերի

ն եւ լուծում են նորա կազմուածքը: Ազգութիւնը {ապրում} է, եթէ նորա մէջ կայ արտաքին, աւերիչ ոյժերի հաւա

- Եւ ի՛նչ հարկաւոր է քեզ կերակուր, երբ դու {ապրում} ես այդ փառքով: Չնայելով այս բոլորի վերայ,

պահում արտաքին ոյժերի ընդդէմ, որով եւ ազգութիւնը {ապրում} է: Դու հազար տարի քարոզէ ինձ քո վերացական ազգութ

որա հետ վերաբերութիւն չունի, ըստ որում անցածը չէ {ապրում} այլեւս: Այսօր, եթէ մի ժողովուրդ ստրուկ է,

լիս մի երկիր, ուր ամենայն ընտանի գրաստ աճում է, {ապրում} է եւ բազմանում է, հետեւաբար նոցա բերքը եւս, այս

ասնաւորի կերպարանքով: Դնենք, թէ քսան հոգի, մեք {ապրում} ենք մի տեղում եւ վաճառականութիւն ենք առնում մեր մ

, նա չէ քննում, նա թողնում է եւ առօրեայ տեսածով {ապրում} է այսօր, վաղը ինչ կամի թող լինի: Նորան աւելի թե

տուռն այս Քո անունով կոչելու, Տունն այս, որտեղ {ապրում} են Քո որդիները հլու: Սեղան շինուեց սրբութեան,

կէզ է միշտ պատրաստ։ " Այսպէս ապրեն թէ {ապրում} են, - " Ասում է փորն իմ ճարպոտ, - " Բ

կը տանի, սպասաւորել մարդկութեան, քանի որ միասին {ապրում} ենք երկրագունդի վերայ. խոստովանում ենք մեր տկարո

Պ. Չամուռճեանը, գտանուելով երկրագունդի վերայ, {ապրում} է շատ հեռի նորա մակերեւոյթից. երկիրը փոքր է նորա

ոգեւորներից, թէ նոցայ արդիւնքն է, որ հայոց ազգը {ապրում} է մինչեւ այժմ աշխարհի երեսին: Եթէ կան մի տեսա

րովհետեւ մի ոտքը գրած է լոկ գաղափարի վրայ, որ չէ {ապրում} այլեւս որպէս կենդանի, այլ տեսնւում է եւ բռնւում

: Է՜յ, դու, որ եւ ոչ բնաւ գերմանացի ես, դու որ {ապրում} ես հարիւր տարի Քանթից յետոյ, քեզ ի՛նչ կարող են օ

(Խորենացին), որ արդա՛րեւ, մինչդեռ մարմնով էր {ապրում}, գրեթէ երկնքի զօրքերին էր քաղաքակից. չէ՞ որ այդ

միայն այն ժամանակամիջոցի վերայ, երբ հանգուցեալը {ապրում} էր մի նիւթական շրաջապատի մէջ, այն ժամանակ չափից

նիստ բակի վերայ. ոչի՛նչ, եւ ո՛չ ոք... Այնտեղ {ապրում} էր միայն անշունչ բնութիւնը. այնտեղ, քամին միայն

գիտէ. նորա խելքը չէ հասանում այդպիսի բաների: Նա {ապրում} է քաղաքի մէջ իւր չքաւորութեամբ եւ յոյս ունի հարու

է գալիս մտքի ծովի վերայ եւ այդ ճանապարհորդութեամբ {ապրում} է այն րոպէին: Այդպիսի րոպէներում մարդու բոլոր զգ

ճերը բոլորովին անկիրթ եւ անդաստիարակ, համարեա թէ {ապրում} են միմիայն բուսական եւ շնչական կեանքով, իմացական

ղ է ստանալ մի այնպիսի բանից, որ կեանք ունէր, որ {ապրում} էր ոչ որպէս մի հանք կամ մի եգիպտական մումիա, այ

կարող ապրել որպէս մի բարոյական էակ. ամենայն էակ {ապրում} է պայմանների տակ, բայց Հայոց համար պակաս էին այս

րաժշտութեան, չունինք բանաստեղծութիւն, որովհետեւ {ապրում} ենք միմիայն բուսականաբար եւ շնչականաբար: Հաւը կո

ւ չէր եղած իւր զաւակների կրթութեան մասին: Պարոնը {ապրում} էր բաւական լաւ, եւ նորա մօտ ել ու մուտ ունէին ոչ

այլ տեսակ կեանք. ածխածինը, ջրածինը, թթուածինը {ապրում} էին մի ժամանակ իբրեւ ծառ, իբրեւ բուսական, փոխու

խանեց Թիւթիւնճի-օղլուն, - որ մարդը մեռանելով, չէ {ապրում} այլեւս իւր համար, թէեւ նորա մարմինը, ճշմարիտ,

ամաց-կամաց վաճառում է եւ նորանցից ստացած արծաթովը {ապրում} է. բայց նորա Նախիջեւան գալը արդէն տասն եւ եօթն տ

տը դուրս է թռչում դէպի քեզ. գիտե՛ս, որ իմ հոգին {ապրում} է քո հոգու կեանքովը, եւ այս բոլորը ապացուցուած է

" Պապին համար գրիչը ձեռքը կացած է, Պապին համար է {ապրում} եւ այլն եւ այլն ")։ Մեք հաւատացած ենք, որ Մխի

նորան, բայց նա բոլորը բաժանեց աղքատներին եւ ինքը {ապրում} էր ողորմութենով, այսինքն՝ մուրացկանութենով։ Դժ

կարողացաւ ազատութեամբ մտանել Վենետիկ։ Այնտեղ եւս {ապրում} էր մուրացկանութենով եւ գիշերները հանգչում էր սուր

անանց մէջ պատահեցաւ մի ամուսնաւոր կին, որ կռուով {ապրում} էր իւր մարդի հետ։ Նա, համոզուելով Իգնատիոսի քար

եցած կայքը, արծաթը բաժանեց աղքատներին, իսկ ինքը {ապրում} էր ողորմութենով։ Այսպիսի դրութեան մէջ ապրեցաւ նա

որքան կարող էին զգալ: Խորհրդաւոր ժամանակում ենք {ապրում} մենք. եւ մեծ պարտականութիւն կայ մեր վրայ, գրգռե

ւմ են այն մէկ անգամ դրուած օրէնքով, ինչպէս մարդը {ապրում} է եւ բազմանում է, թէեւ առաջին մարդը միայն դուրս

մանկութեան ժամանակ ապրել է եւ այժմ եւս վայրենիքը {ապրում} են որսորդութեամբ: Տարակոյս չկայ, որ եւ մեր ազգը

նչպէս ասացինք, անխտիր միեւնոյն պայմանների տակ են {ապրում}: Ով որ միայն ազգ ազգից բաժանում է անունով եւ կրօ

անց ստամոքսը յագեցուցանում եւ օտարի կենդանութենով {ապրում} են, եւ սորանով հետզհետէ օտարանում են, այսուամեն

ս են շատ միլիոնների, բայց այդ միլիոնները նոյնպէս {ապրում} են, ինչպէս ապրում են շատ նկարիչք, որ քսան երեսո

, բայց այդ միլիոնները նոյնպէս ապրում են, ինչպէս {ապրում} են շատ նկարիչք, որ քսան երեսուն տարիներով Հռովմ

ավոր տեղ ծառայություն գտանելով " կարողանամ օրական {ապրուստ} ճարել եւ բժշկությունը շարունակել: Պետք է որ ես ի

այց չունեւորքը կ'ստանան ՄԵՐ գանձատնից ոչ թէ միայն {ապրուստ} առաջին տարու համար, այլեւ սերմանացութեան համար,

րդը իւր, չասենք հարստութիւնը, այլ ապրուստը. եւ {ապրուստ} հաւաստի, մշտնջենական եւ ոչ առօրեայ: Հասարակ ժող

քի որդիք ենք, եղբայր ենք: Ինչպէս քեզ հարկաւոր է {ապրուստ}, նոյնպէս եւ ինձ, ինչպէս դու կրում ես հայրենիքի

ո սերունդի ապագան, իսկ ես, որ ոչինչ ունիմ, ինձ {ապրուստ} պէտք չէ՞. իմ ժառանգները եւ իմ սերունդը, որ ինձա

արող գտանել, կարելի՞ է հարստութիւն, հնարաւո՞ր է {ապրուստ} ։ Եւ եթէ այսպէս է հասարակ ժողովուրդի վիճակը մի ա

ատէ կարողութեան տէր մարդը, որ ունի արդէն բաւական {ապրուստ}, որ կազմել է իւրեան մի ճանապարհ, որով ապրել է ե

ցանկայ Աղքատ մարդը այս կեանքին, Չունի {ապրուստ}, տուն ու հանգիստ, Չունի սակաւ դիւր անձին։

վ։ Նորա ընտանին եւ իւր կեանքում Չունէր {ապրուստ}, շոր կամ տուն, Կ՚ապրի նոյնպէս այնուհետեւ

ան տներում, այն ժամանակ ստանում էին նոքա իւրեանց {ապրուստ} այս շինուածների եկամուտից։ Ժողովողների ուխտը կատ

նորանց սնուցանելու համար, թո՛ղ հաց պատրաստէ նոցա {ապրուստը} ապահովելու համար, ապա թէ իրաւունք կը ստանայ ասել

ուսսիայում, տաւարի կամ ոչխարի ճարպը, մշակները, {ապրուստը}, բնակութեան վարձը, մի խօսքով՝ ամենայն բան թանգ

անալով մի քանի շիլլինգ մի անգամ, մինչդեռ հացը եւ {ապրուստը} հարկաւոր է ամեն անգամ: Ֆրանսայի մէջ՝ Լիոն

ասարակ ժողովուրդը իւր, չասենք հարստութիւնը, այլ {ապրուստը}. եւ ապրուստ հաւաստի, մշտնջենական եւ ոչ առօրեայ

ժամանակների հարիւրի զօրութիւնը չունի, որովհետեւ {ապրուստը} թանգ է: - Ի՛նչ է այդ թանգութեան պատճառը եւ

մանում է եւ հնձում է այնքան, որքանը նորա տարեկան {ապրուստը}, զիարդ եւ իցէ, պիտի կարողանար ապահովել: Նա չէ

, որպէսզի այդ ազգութեան անդամքը ապահովեն իւրեանց {ապրուստը}, որպէսզի գերի եւ ստրուկ չլինին ուրիշին: Ազգութի

մբ: Այսքան միայն յայտնի էր, որ Թիւթիւնճի-օղլուի {ապրուստը} շատ պարզ էր, նորա կեցութիւնը շատ հասարակ. մարդ

կարո՛ղ էր որեւիցէ ճանապարհով վաստակել իւր օրական {ապրուստը} ։ Այս թշուառ իրողութենների մէջ շիջաւ Հայաստանում

ջապէս կարողացաւ ճանաչել նորա թոյլ կողմը։ Կսաւիէի {ապրուստը} շատ շռայլ էր, վասնորոյ շատ անգամ արծաթի մեծ պակա

ուցանում է դորանով, թէ կարօղ է հոգալ իր ընտանիքի {ապրուստը}: Մենք կարծում ենք, թէ իրաւունք չկայ, առանց դրա

եմ, եւ տկարությունս իսպառ փարատեցավ: Որպես {ապրուստի} ճանապարհ ես պիտո է լինեի կանդիդատ եւ գնում եմ Պետ

լու եւս արծաթ չլինի, թողում այնտեղ բնակության եւ {ապրուստի} հոգսը, ինչպե՞ս կլինի մարդու սիրտը եւ վիճակը: Ին

բա՛յր, եթէ դու աւելորդ կարողութիւն ունիս, որ քո {ապրուստի} համար հարկաւոր չէր, եւ եթէ մի այդպիսի արծաթագլու

նհրաժեշտ, ինչպէս ջուրը ձուկի համար, միակ աղբիւր {ապրուստի} եւ հարստութեան է երկրագործութիւնը: Երբ որ մի ազգ

բ ապահովեալ է, եւ անհնար է, թէ նեղութեան պատահի {ապրուստի} կողմից: Փոքրագոյն մասը, որ բաղկանում է վաճառակա

: Այո՛, փորձերը ուսուցին, ի վերջոյ, եւ առօրեայ {ապրուստի} կարօտութիւնը ստիպում է մի փոքր խելացի լինել: Հող

ակութիւնը փոքրացրել էի: - Դու մտածում ես քո {ապրուստի} համար, աչքիդ առջեւ ունիս քո ժառանգների եւ քո սեր

ղ վարձկանութեանը, միշտ եւ միշտ կարօտ է թէ՛ էական {ապրուստի} վերաբերեալ հում նիւթերի եւ թէ՛ գործելի կամ մշակել

ական մնաց եւ առանց ամենայն հնարի, որ անհրաժեշտ է {ապրուստի} համար: Ո՛ւր գնայ այժմ այն վաճառականը, ի՛նչ

կնալու համար: Աշխարհիս երեսին մարդ չկայ, որ իւր {ապրուստի} համար կարօտ չլինի նիւթի եւ չհասկնայ հացի խնդիրը.

ւսանելով իւրեանց հարստութիւնը, շատերը նոցանից եւ {ապրուստի} հնարը, պատերազմական ծուխի եւ թափառական ճանապարհո

նտեղի իշխանքը պատրաստ էին տալու բնակութեան տեղ ու {ապրուստի} հնար։ Այս հիմքի վերայ դուրս եկաւ Մխիթարը Ցանթէ կ

սովորել է նիւթականովը միայն շատանալ, իւր փառաւոր {ապրուստի} վերայ հոգալ։ Մեք այն ազգն ենք, որի մէջ առաջին անգ

թիւն հաւաքելու, որ տեղից բաւական արծաթ բերեց իւր {ապրուստի} համար։ Այս միջոցներումը կարողացաւ նա մի քանի

թէ երկրագործութիւնը եղած լինի ընդհանուր ժողովրդի {ապրուստի} լծակը: Այն մարդը, որ կարող էր մաճ բռնել, նա ստ

տարակցիք այգեգործութեամբ են պարապում, այդ է նոցա {ապրուստի} միակ ճանապարհը: Տեսէ՛ք այժմ, թէ ինչ աջողականութ

իմ ազատութիւնը յայտնեմ բացարձակապէս, պիտի զրկեմ {ապրուստից} ե՛ւ ինձ, ե՛ւ իմ ընտանիքս, ծառայ լինելուց դադարե

ործից: Ցանկալի էր իմանալ՝ ինչ է դոցա արածը, որ {ապօթէոս} են պահանջում մեզանից՝ դեռեւս չորս միլլիոն ազգի ե

քները։ Բայց XVII դարու սկզբումը, երբ Յիսուսեանք {Ապօթէոս} էին պատրաստում իւրեանց նահապետին, Րիբադանէյրայի

րն իրավունք չունեին, եւ նրանց կատարած վավերագիրն {ապօրինի} է: Եթե դա ունենար գեթ մի փոքր ուժ, մեր հասարակո

ել են իւրեան հետ, եւ թէ նա, իւր պարտապահանջների {ապօրինի} ընթացքի պատճառով հասել է մեծ վնասի, որ դուրս էր

անութեան միջնորդութենով անցաւ Ֆլօրենտացի զօրավարի {ապօրինի} որդու՝ Յուլիոս Մեդիչիսի ձեռքը։ Այս ամենանենգաւո

Եպիսկոպոսը, որ հռչակաւոր Դիւպրա (Duprat) Կանցլերի {ապօրինի} որդին էր, որ կամենում էր գնել Պապական Աթոռը 1, 200

րավոր չի լինի: Այժմ ուժեղ հազը՝ շնչափողի եւ նրա {աջ} ճյուղի անհաճելի խտտոցով, քիչ է կրկնվում, իսկ խո

կ ձգողը: - Լսի՛ր, - աղաղակեց Պ. Բէգզադէն՝ {աջ} ձեռքը դէպի յառաջ պարզելով օդի մէջ, - այսօր քնած

ուտելու համար: Վանքի սարից որ ցած ես գնում դէպի {աջ}, վանքից կէս վերստ հեռաւորութեամբ, կամ աւելի եւս

իարակ կրօնաւորների բնակարանքը: Գլխաւոր շինութեան {աջ} ու ձախ կողմից շինած են նոյնպէս բնակութիւնք, որոն

, ի ծառայս, Եւ մի՛ յիշեր զանուղղայս, {Աջ} Քո լիցի ի նոսա, Այլ ի չարէն զիս փրկեա՛,

կամ զգեստ, պատարագ: Ո՛վ խնամող եւ հաստիչ {աջ}, ո՜վ երկնային կառավար, Ո՞վ է հաշուել, քա

" կրիտիքելուկ)՝ քննադատելու էին դուրս գալիս եւ {աջ} ու ձախ բրդում։ Մեր ամենամեծ ցանկութիւնը այն է մի

ցաւերը: Մօտեցանք միմեանց անծանօթաբար, մէկ մեկու {աջ} կարկառեցինք, եւ իրեար ողջունելուց յետոյ, նստեցի

դուրս գալով, եթէ իսկոյն դէմքդ շրջես արեւմուտք եւ {աջ} կողմդ Սրբազնագոյն Սիւնհոդոսի շինուածքը, իսկ ձախ

յառաջ, միւսները քարշում են հետ, մինը քարշում է {աջ}, միւսը ` ձախ, եւ միջականի հետեւողքը անշարժ մնու

պատճառ, մի մեծ ամբոխ դեւերի, դուրս պրծած դժոխքի {աջ} կողմից, խառն ի խուռն աղաղակով գալիս էին դէպի սատ

ն Բրամինի նախահայրը, որ կանգնած էր սատանայի գահի {աջ} կողմից, ձեռքին բռնած գալարած մի թերթ թուղթ, յառ

ութեան մէջ, կանգնած ոտքի մատների վերայ եւ պարզած {աջ} ձեռքը, աշխատում է բռնել մի մեծ թիթեռնակ, որ նստ

րբեք չէր ծածկում աչքից նոցայ մերկութիւնը... {Աջ} ուսերի վերայից դէպի մէջքի ձախ կողմը, ձգած է. ու

աց կապոյտ գունով, որ յետոյ մէջքի վերայով դարձեալ {աջ} կողմը բերած, կապած էր այնպիսի ճարտարութենով, այ

չէին ծածկում հրեշտականման երեսները: Իւրաքանչիւրք {աջ} բազուկների վերայ ունէին ոսկի ապարանջան հիանալի քա

բունքի, առանց ուղղութեան հանդիպածը գրում են, էլ {աջ} ու ձախ նայել չկայ։ Լեզուի մասին ատեան ենք կանչու

վաղը: 10-ին տեսութիւն եղբօրս, Յովհ[աննէսի] եւ {Աջ[եմեանի]} հետ: Առաջիկայ տեսութիւնը նշանակուած է մայիսի 20

արգ եւ զպարտականութիւն իւր եւ ընկերին, եւ այսպէս {աջակից} գտեալ միմեանց՝ նորոգէին փոքր մի զհոգեկան կենդանո

ինչ կարէր վճարել, չեւ ստացեալ զժողովուրդն ինքեան {աջակից} եւ լծակից մի, զի զոր կարէր հեղինակն պատրաստել վա

ընդհանուր օգտին: Նախիջեւանը գտանւում է Դօն գետի {աջակողմեան} ափում՝ մի բաւական բարձր սարի վերայ, ափսո՛ս, որ

քով եւ Ձեր ստորագրությամբ կգրեք տետրակի մեջ, որի {աջակողմյան} բաժինը կտրելով կտաք ստորագրել պարոններին, որպես

որպէս այր, որ գտանէ աւար բազում, անդէն առ նմին {աջակցութեամբ} աշակերտաց իւրոց Յովհաննու եւ Յովսէփու միջամուխ լի

ցությանը, ամենախոնարհաբար խնդրում եմ չմերժել Ձեր {աջակցությունը} վերոհիշյալ թղթերն ետ ստանալու համար: Կանդիդատ

ւր եւ առութեան ժամանակիդ պիտանի լինի քեզ: - Կրկին {աջահամ}... Անէ՜. որ մարդ դարձար եւ խալֆայ եղար, գնաց

տարեն յամի ամի՝ նուիրելով եւ հոգեւորականաց զառատ {աջահամբոյր}. ես բազմիցս ջանացայ ի խափանել զայն վնասակար սովո

, պատուելի վարժապետս այբբենարանը տուեց կարդալու. {աջահամբոյրը} ի հարկէ անշուշտ պիտոյ է լինէր. ես եւս այս անկար

թիւն՝ շարունակ կարգաւ ստանալով ի ժողովրդոց զառատ {աջահամբոյրս}, ուստի լոկ հրաման նորա առանց օրինակի եղեալ է անպ

տի՛ է քեզ այդ արծաթը, այն ժամանակ ասում էր նա իմ {աջահամբոյրս} է: Այժմ բաւական հարստութեան տէր է, 25 հազար ֆրա

ննում են, ասում են. Նուրին Նուրինն էկել ա {Աջբայ} հուրին էկել ա Շիլայ շապիկ հագել ա Կարմիր գօտիկ կ

ն կարգի վաճառական Սեվաստօպօլեայ զպարոն Հարութիւնն {Աջեմեան}, զորս եւ վաւերական ստորագրութեամբ արգոյ ժողովրդա

լոցն, պ. Միքայէլի Նալբանդեանց եւ պ. Յարութիւնի {Աջեմեանց}, վասն գնալոյ ի Հնդկաստան, ի խնդիր ազգային հրիտա

այսօր հաստատել զթուղթ երեսփոխանութեան իմ եւ արգոյ {Աջեմեանցի}, զտուեալն յազգէն Հայոց բնակելոց ի քաղաքիդ, յաղա

, ետուն արգոյ երեսփոխանաց պ. Նալբանդեանցի եւ պ. {Աջեմեանցի} զլիակատար զերեսփոխանութեան զթուղթ, վաւերական հաս

0 Նազարեանցին [Նոր Նախիջեւանից] Յուլիս 19 81 {Աջեմեանցին} 26 82 Խաֆաֆեանցին 83 Խալիբեանցին [Թիֆլիսից]

6 օրինակի փող 2 օրինակ Իզմիրեանցին 1 օրի[նակ] {Աջեմեանցին} 1 - Եզեանց 1 - Բուդաղ[եանց] 1 - Կարկանով 1 - Շ

գն զանազան պայմանադրութեամբ, ընդ իս եւ ընդ արգոյ {Աջեմեանցն}, ընտրեալ էր իւր երեսփոխանութիւն, զորմէ ոմանք ան

ւրում ի Հնդկաստան, երեսփոխան ճանաչել զիս եւ զպ. {Աջեմեանցն}, ի մասին ասացեալ գործոյն եւ ձեռնտու լինիլ մեզ ՚ի

աքելական եկեղեցւոյ: Երեսփոխանակից նորին, պ. {Աջեմեանցն} յաւուրս յայսոսիկ հասանք նոյնպէս 'ի Նախիջեւան եւ ա

ց եւս յուրյանց կարգով: Ահավասիկ իմ եւ պ. Հ. {Աջեմյանի} պայմանները. եթե Դուք կամ քաղաքը հավանիք այս պայմ

ող ենք վճռել այս խնդիրը: Ես եւ պ. Հարություն {Աջեմյանցը}, որի հետ Ձեր նամակի հիման վերա խոսեցա, հոժար են

ուրդ ընդհանուր ձեռնարկութիւնը թող օրհնէ Բարձրելու {աջը}: ՄԵՔ, քննելով ձեզանից ՄԵԶ ուղարկած ընդհանուր եւ

րհրդով դուրս է երեւեցնում աշխարհատնտեսի աներեւոյթ {աջը}, որ նոցանով զգուշացնէ պարզամիտները, արթնեցնէ թմ

է՛ր, նայիր քո ծառային, Անուղղելոյս մի՛ յիշիր. {Աջըդ} լինի նրանց վրայ, Իսկ ինձ չարից դու փրկի՜ր, Որդ

ւնն, զաստուածապէս համբարձումն եւ զնստիլ նորա ընդ {աջմէ} Հօր, յորմէ ո՛չ երբէք մեկնեցաւ: Ունայնանայ խորհո

` Որ սփռում էր սերովբէն: Եւ կարկառւում է ստեղծիչ {Աջն} էութեանց վա՛ր դէպի, Բարեխօսներն շուրթերից Այս են

այունք ՚նդ երկնից մաղթանս համօրէն, Եւ {աջն} ՝ հաւակ էութեանց, Ի վայր յերկիր կարկառի,

իմ երրորդ տանն եւ տան ամենայն սարանջամն, այսինքն {աջնասն} բոլորն անպակաս յանձնեսցեն թաֆսիլով իմ աղախին Աննա

անունը, ապա ուրեմն մեզ մնում է ասել, որ բաւական {աջո՛ղ} է եղել այդ առասպելի արուեստականութիւնը։ Խնդրի վա

Պոլլուկս, - նաւաստիքը ուրախանում են, որովհետեւ {աջող} նաւարկութիւն են բերում Կաստորը եւ Պոլլուկսը, յու

լեզուն ուսաւ Յունաստան։ Յայտնի է, թէ այս շատ {աջողակ} վկայութիւն է եւ մեծ օգնութիւն այն մարդուն, որ ան

: Առհասարակ պ. Պռոշեանցի ծանօթաբանութիւնքը {աջողակ} չեն: Խօսելով հարսանիքի, որսի եւ մենամարտութեան

ցա ապրուստի միակ ճանապարհը: Տեսէ՛ք այժմ, թէ ինչ {աջողականութեամբ} մեղադրում է հեղինակը: " Սոս եւ Վարդիթերը "

թացքից մի կտոր է դուրս բերւում: Գոնէ՛ մենք աւելի {աջողականութիւն} չունինք այս բանում: Նկարագրելով Աշտարակի,

հետքը այդ գործի վրայ, առանց դորան չէր լինիլ բայց {աջողակի}, ինչպէս արդերն ասացինք, այդ թերութեանքը եւ խորդ

փ ինչ զօրէ մարդկայինս մտաց ոյժ, զայն ամենայն շատ {աջողակութեամբ} ի գործ եդեալ հոգիացելոցս ի մարմնի, եւ վտարեալ զա

ր չեմ հաւատում, թէ կարող էի երբեւիցէ հասանել այն {աջողակութեանը}, որ տանելի կերպով երգէի: - Յուր անձին վերայ

ւր ամէնի թելերն էլ քաշուէին: Թել քաշելը թէեւ մեծ {աջողակութիւն} եւ մեծ զգուշութիւն է պահանջում քաշողի կողմից, մա

կապ անձինս, թարգմանիչս յունական դպրութեան, որոց {աջողաձեռն} յաջողութեամբ բերէ յինքեան զտիպար հինգերորդ դարու

նրամասն կը խօսինք այս բաների մասին, երբ Աստուծու {աջողելով} հրատարակենք Փարպեցու թարգմանութիւնը։ § 10. Բ

եսութիւնը նոր լեզուի մշակութեան մասին, եթէ միայն {աջողի} մեզ կատարելագործել այդ ձեռքկապ աշխատութիւնը։ Բայ

ներածութիւն է... Եթէ, ինչպէս մի անգամ ասացինք, {աջողի} մեզ գլուխ բերել այդ կտիտ գործը։ Այս բոլոր խօս

սիրութիւնը կարող է միայն նոր կամ ապագայ սերունդին {աջողիլ}. ինչ որ վերաբերւում է մեր իմաստուններին, նոքա ի

մ չա՛ր կամքերի ուզածներին, այլ իր խնամակալութեան {աջողութեամբ}, հանապազ եւ անփոփոխ բարին է կատարում, իր սո՛ւրբ

շխատում են երեւակայութեան օգնութեամբ, եւ ոչ միշտ {աջողութեամբ}, ծածկել: Պ. Պռոշեանցը երբեք կարօտ չէ այդ օգնու

ենք կենարար սկեպտիցիզմի արած ազդեցութիւնը: Մենք {աջողութի՛ւն} եւ ընթա՛ցք ենք մաղթում այդ երկնային դեսպանին:

ալ Եւրոպան: Ծաղկազարդ կիրակին առհասարակ մեծ {աջողութիւն} է բերել հեղինակի գրչին: Եկեղեցու մէջ ժողովրդի նկ

ղակի ուղւոյ լինի յԷջմիածին, 'ի համբոյր սրբազնեալ {աջոյ} մեծի քահանայապետիդ 'ի վերտողեալ միտս: Վեհափառ

ւթեան ոգին, իսկ միւսի գլխի վերայ հրեղէն լեզու եւ {աջոյ} ձեռքում բռնած մի ջահ, լուսաւորում է Արարատը: Սո

, Մոկաց եւ Ռշտունեաց իշխաններին) կէսքն փափաքեալք {աջոյ} կողմանն գրո՛հ տուեալ ընթանային 'ի հօտ ոչխարացն ժա

տին գործարանի երեւութացեալ հոգւոյն աչաց թաթ ձեռին {աջոյ} գրելով ի վերայ վիմի Ա, Ե, Է, Ը, Ի, Ո, Է, զ

այել Նալբանդեանց Պատկառ ակնածութեամբ սրբոյ {աջոյն} համբույր շատ Ի 6-ն ամսույս շնորհս գտի ստանալ

սպետի Հայկազն Միքայել Նալբանդեանց Սրբոյ {աջոյն} համբոյր շատ Անօթք, որք պահեն զազգութի

քնքուշ եւ թարմ կանացի ձայն, որ երգում էր. " {Աջովդ} համատարած Զազգ մեր արտահալած Փոյթ գումարէ

ստանալով ձախումը՝ պարսպից արձակուած քարից, իսկ {աջումը} հրազէնքի գնտակից, վայր ընկաւ մեռելի նման։ Նորա

նչ: Ինչ եւ իցէ, այժմ ամենայն հոգեւորականք երթան {առ} նա, այլ ես չհանդուրժեալ, ես գալով աշակերտ տէր

եմ ի քէն յայտնել ինձ, կարելի՞ է զայն գիրք առաքել {առ} Սենատդ առ ի յառնուլ զհրամանս տպագրութեան, յայտնե

այտնել ինձ, կարելի՞ է զայն գիրք առաքել առ Սենատդ {առ} ի յառնուլ զհրամանս տպագրութեան, յայտնել աղերսեմ

դպիր Ղազարեան Ուստայեանց 1866, ի Նախիջեւան {առ} Տօնաւ: 2. ՏԻՐԱՑՈՒ ՍԱՐԳՍԻՆ ՍԻՐԵԼԻ ԵՂԲԱՅՐ ԻՄ

ստորիայն, սակայն չգտանի անդ եպիսկոպոս, վասնորոյ {առ} քեզ գրեմ, եւ զժամանակ օծութեան կաթողիկոսին. նոյ

են: Խնդրեմ զպատասխանին գրեսջիք: Ի Նախիջեւան {առ} Տօնաւիս գետով: Գրէ Միքայէլ Ղազարեան " դպիրն ս

, զի սա է ժողովուրդ եւ խաշն արօտի քո, որ աղաղակէ {առ} քեզ հոգւով. " Ովսաննայ բարձրելոյդ"։ Ընկալ ի տե

եզ առաջնորդ ըստ հոգւոյ ու ըստ մարմնոյ՝ հա՛ն զմեզ {առ} այն, որում հանդերձեալ ես զմեզ մատուցանել, ասելո

արձրագույն կարգադրութեան: Ուստի դիմեալ յուսով {առ} Ձերդ բարձր սրբազնութեան, ամենախոնարհաբար խնդրեմ

մի գրութիւնս յանուն իւր գրեցեալս, որպէս թէ յինէն {առ} ինքն գրեցեալ, եւ երկրորդ լսեմ այժմ զի այնոքիկ թո

ըստ յանձնարարութեան նորին վեհափառութեան հասեալ են {առ} Նախիջեւանայ քաղաքական գլուխ ազնուական աղայ Յարութ

ոք, եւ որովհետեւ կայի ի հեռաւոր բացակայութեան՝ {առ} այն մնացեալ էր վասն իմ առնելն կառավարութենէդ զտնօ

այեանն...... եւ թէ Նալպանտեան դպիր չէ գրեալ {առ} ինքն զգիր։ Ինքն գոլով ծնեալ եւ սնեալ ի սմին քաղա

սիկ գրութիւնս իւր զոր այժմ ուրանայ ուղղել շեշտակի {առ} կառավարութիւնդ ի քննել առ ի զգրողն ածել ի յայտ ե

ուրանայ ուղղել շեշտակի առ կառավարութիւնդ ի քննել {առ} ի զգրողն ածել ի յայտ եւ ո՛չ նորանոր ճարտասանութե

ամբ որ ո՛չ է վայել կոչման իւրոյ եւ աստիճանի գրել {առ} մասնաւոր անձինս հրատարակել զայդպիսիս եւ վերջապէս

այն առաքմամբ պատճէնի պատասխանւոյ Բարսեղ քահանային {առ} իս բաւականացուցանել զիս, այլ օրինաւոր պահանջմամբ

բարձրագոյն դատաստանս համաձայն առաջին խնդրոյ իմոյ {առ} գա հետեւեցելոյ ի 8-էն նախընթաց ամսոյն մարտի:

խնդրել փութացայց ի բարձրապատուութենէ ձերմէ զայն, {առ} որ մշտապատրաստ հանդիսացուցեալ էք զձեզ (այս է ի ձ

, լինել գրագիր ի հոգեւոր կառավարութեան տեղւոյդ, {առ} ի նովաւ ապահովել զսնունդ իւր յայդմիկ պանդխտութեան

րել ի նոյն հոգեւոր ատենէ կարգել զինքն ի նոյն: {Առ} այնպիսի նպատակ նորա, որ թեւակոխէ յապահովութիւն ս

, զի թէ մարթ ինչ իցէ, չխնայել զձեր ներգործութիւն {առ} այն նպատակ Պատկանեանին, որով ունիք պարտաւորել զի

ականի զանդառնալի միջնորդութենէ սրբազան հօրն մերոյ {առ} քաջափայլ աղայ Լազարեան վերազինս զարդիս ժամ է ինձ

եւ ծանուցեալ զքաջառողջ դրութենէ ձերմէ ուրախ եղէ, {առ} որ մատուցանեմ զիմս լիաբերան շնորհակալիս, առաքեմ

տ որում չէ մեզ պիտոյ, դուք պահեցէք զայն գիր միշտ {առ} Ձեզ իբրեւ զամրագիր կամ դոկումենտ: Դրութիւն մե

իպոլ, զի անդ քահանայ ոչ գոյ, վասն զի տէր Մակարն {առ} աստուած փոխեցաւ, տէր Գրիգորն մերձ ի մահ է. եւ գ

, տէր Գրիգորն մերձ ի մահ է. եւ գտանի ի Դուպաuար {առ} ոտս բժշկին, եւ տէր Յարութիւն գտանի ի շրջակայ գիւ

ալ է վկայել նորին սրբազնութիւնն ի գրութեան իւրում {առ} տէր փոխարքայն Կովկասու, որ վասն ընդունելոյ զկաթո

րտիրոս քահանային Թորոսեան, որ արարեալ էր միմիայն {առ} ի խաբել զպարզամիտսն ի հասարակութեան հայոց Նախիջեւ

ամենայնի ես ընդ այլոց հոգեւորականաց սկսայ յաճախել {առ} նոյն կաթոլիկն այլ տեսանելով զօր հանապազ զակնյայտն

որին դաստիարակութիւն, որ առեալ էր յանձին միմիայն {առ} ի գտանել զաւուրն պարէն եւ առ ի ունել զիրաւունս ըն

ալ էր յանձին միմիայն առ ի գտանել զաւուրն պարէն եւ {առ} ի ունել զիրաւունս ընդ անուամբս հոգեւոր ուսուցչի վ

յտարարութիւն ի Նախիջեւանայ հոգեւոր կառավարութիւնն {առ} բան հարցման նորին, կամ յամի 1846, կամ 1847, զո

847, զորոյ չունիմ օրինակն, եւ առաւել քան զայս, {առ} ի ծածկել զարժանաւոր նախատինս կաթոլիկաց, ծագեալ ի

աւ, եւ ես ինքն ենթարկիմ քննութեան եւ դատողութեան {առ} այն իմով խնդրաւ ի 8 նոյն մարտի յանուն Նախիջեւանայ

ի իւրում ի 29-էն նոյն մարտի համարաւ 218, առաքեաց {առ} իս զպատճէն պատասխանւոյ նոյն Բարսեղ քահանային, որ

կարէ հաւաստել, թէ ես գրեալ իցեմ նմա զգիր թէ ոչ, {առ} որ վերստին խնդրագրութեամբ իմով յանուն նոյն հոգեւո

յ գնալն եւ վերադառնալն բաղկացուցանէ զ4600 վերսս, {առ} որ անշուշտ պէտք են դրամոց իբրեւ 400 մանէթ արծաթ,

փառութիւնն բարեհաճեալ է յիշել, չեմ ես բնաւ գրեալ {առ} տիրացու Սարգիսն, քանզի չունէի ընդ նմա զգրագրութի

ւն, զի զի՞նչ օգուտ կարէր ինձ բերել գրելն իմ զայդ {առ} տիրացու Սարգիսն, երբ նա ինքնին աստանդական դեգերէ

ուր ճշմարիտ արդարադատութեան եւ վարձ հարազատութեան {առ} եկեղեցին ազգային, եթէ բազմօրինակ ծեքաբանութիւնք

ետութեան՝ դիւանատունս պատիւ ունի ընդ այսմ առաքել {առ} ձեզ զայն ծրար, ծանուցանելով զվերտողեալ տեղեկութե

բերանոյ զհրամանագրութենէ Սինօդին սրբոյ Էջմիածնի՝ {առ} իւր բարձր սրբազնութիւն, յաղագս յետադրելոյ զտնօրի

ութիւն քննողական գործոյն իմոյ վարելոյ ի Սինօդին, {առ} այն տնօրինութիւն լուսաւորչեան Սինօդին՝ պարտաւորի

րեմ այժմիկ խօսիլ ինչ, այլ նոյնութեամբ հասուցանել {առ} իս զայն ընդ ձեռն տեղւոյս բարձր սրբազնութեան վիճակ

իքայէլ ջահընկալ Ղազարեան Նալբանդեանց, համաթուեալ {առ} գղերս Նախիջեւանայ սուրբ Լուսաւորչայ աւագ եկեղեցւո

րեալ եղէ հրաժեշտ տալ հոգեւոր կոչմանն ապիկար զանձս {առ} սպասակարկութիւն գտեալ աստուածեան տաճարին. այսու

եւոր կոչմանէ եթէ հաստատեալ իցէ, իսկ թէ ոչ, յետս {առ} իս զարձակման թուղթն իմ առաքել, զոր եւ ընկալայ եղ

տօն հոգեւոր եւ կալ մնալ ի սպաս տաճարին աստուծոյ: {առ} այս նպատակ ուղղեալ ես զիմ մտադրութիւն, ընկալայ վ

բր ութն ամսոյ նորին բարձր սրբազնութիւն կոչեալ զիս {առ} իւր, յայտնեաց ինձ զհրամանագրութենէ Սինոդին սրբոյ

տնեաց ինձ զհրամանագրութենէ Սինոդին սրբոյ Էջմիածնի {առ} ինքն, որով ծանուցանէր նոյն իշխանութիւնն թէ զառաջ

զիս ի հոգեւոր կոչումն եւ կամ թէ անարժան ոք ղատիմ {առ} այն, առանց զիս դեգերեցուցանելոյ եւ ծախելոյ զժամա

եցուցանելոյ եւ ծախելոյ զժամանակ իմ ի նանիր, յետս {առ} իս զվկայագիր իմ դարձուցանել, որպէսզի ընկալեալ զա

աստատել ի հ[ոգեւոր] կոչման եւ կամ վերադարձուցանել {առ} իս զվկայագիր իմ ամենայն ամբողջութեամբ, զի առանց

լ լիջիք ինձ նեղելոյս, եւ հրամայեսջիք դարձուցանել {առ} իս զօրինաւոր վկայագիրս իմ որք գտանին այդր, եւ զա

աթուղթս իմ՝ պարտավորեսջիք զիս գոլ միշտ երախտագէտ {առ} ազգասէր գերդաստան Ձերոյին գերազանցութեան: Մնալով

վ որչափ ուժ է իմ կարողութիւն՝ զբարերարութիւն Ձեր {առ} իս, ի վեր քան զհայրական, եւ զերախտապարտութիւն ի

ս, ի վեր քան զհայրական, եւ զերախտապարտութիւն իմ {առ} Ձերոյին գերազանցութիւնս: Աղաղակեմ այսօր, աղ

պաշտօնի, երկրորդն՝ գրութեան գերազանց Պութկովայ {առ} Ձերոյին գերազանցութիւնս՝ ի նոյն միտս դարձեալ: Բ

վին այլ բաների մասին: Ուրիշ բան չունիմ գրելու {առ} ժամս: Մնում եմ քեզ միշտ բարյացակամ Մ. Նալ

կդնեմ գրքի ճակատումը: Ուրիշ բան չունեմ ասելու {առ} ժամս, միայն խնդրում եմ կատարել խնդիրս, եթե կարե

ոսի մասին ո՞վ ձեզանից ընտրվեցավ դեպուտատ: Ժամ {առ} ժամ սպասում եմ Ձեր ավետավոր նամակին: Ողջ եղեք

իկողայոսյանի նշանածներդ իմացա, շնորհավորում եմ: {Առ} ժամս ուրիշ բան չունիմ գրելու, ողջ եղիր: Քեզ

ուսիսափայլի " 11 №. այնտեղ կտեսնեք իմ մին նամակը {առ} հրատարակողը, որ ճշմարտությունից եւ խղճմտանքից հա

դարձյալ Գաբրիել վարդապետ Այվազովսկին գանգատավոր է {առ} նախարարն Ազգային լուսավորության, որպես թե " Հյու

թե ձեռքերից գա, ամեն րոպե կխափանեին, բայց հույս {առ} աստված, ամեն բան կդրստվի: Ամենեւին վատ չէր լինե

ւյս չկա, որ դուք գիտեք ձեր բանը [..... ] {Առ} ժամս այսքան, ավելի ոչինչ [.. ] մինչեւ որ Մոսկվա

ես գրել է, հավաքում է ծանոթությունք եւ մինիստրին {առ} ժամս առնելու բան չկա, ուստի միամիտ կացեք, մինչե

թին բանը ինչպես վերջացուցածը ինձի հայտնեց, որ ես {առ} միամիտ լինեմ: Ես ողջ եմ ու առողջ եւ ամառը անպ

յնի, յոր զձեռն մխեմք, առաջնորդիմք ի սուրբ սիրոյ {առ} ազգն մեր, շատ այն է՝ նշկահեալ զմրրկօք, որ բազմ

իրազեկ լինել զազգաշահ գործոց եւ զբարեկարգութեանց {առ} ՚ի Վեհափառութենէդ ազգին շնորհելեաց: Ասպարէզ մ

կայքեր են գնած կտակի զորությամբ, գուցե թե քաղաքը {առ} ժամս բան չստանա ներկա առձեռն պատրաստ արծաթով կամ

թով իւրեանց կացուցին զնուաստութիւնս, երեսփոխան, {առ} ի ներկայանալ վեհաստիճան ծայրագոյն քահանայապետիդ ը

դ ըստ զօրութեան շնորհաձիր կոնդակի Ձերոյ, տողելոյ {առ} նոսա ի 6-էն Հուլիսի այսր ամի համարաւ 370, եւ առ

առ նոսա ի 6-էն Հուլիսի այսր ամի համարաւ 370, եւ {առ} ի պաշտպանել զիրաւունս ազգին անտեսեալ ի Գաբրիէլ վա

նուաստութեան երեսփոխան եւ երկրորդ, զգործն վարեալ {առ} ի նոցանէ, յորում, մանաւանդ ի վճռի պատգամաւորացն

կամ Ձերոյին վեհագունութեան, կամ որում հրամայեսցի {առ} ՚ի Ձէնջ: Յիմոյս կողմանէ, որ ինչ քննչացն թուե

ց թէ բանիւ եւ թէ գրով եւ յամենայնի գործակից լինել {առ} ՚ի գիւտ իրաւանց ազգին մերոյ, որ ի Նախիջեւան:

լ էր իւր երեսփոխանութիւն, զորմէ ոմանք անբարեմիտք {առ} ազգն, թիւր մտօք գրեալ էին առ նորին վեհափառութիւն

մէ ոմանք անբարեմիտք առ ազգն, թիւր մտօք գրեալ էին {առ} նորին վեհափառութիւնն, առաքելով զպատճէն գրութեան

եհափառութիւնն, առաքելով զպատճէն գրութեան իւրեանց {առ} քաղաքական խորհրդարանն, զորմէ քաջ գիտէք, յայն մի

վեհափառութիւնն ընդ փոյթ գրելոց է զառանձին զթուղթ {առ} պայծառափայլ փոխարքայն Կովկասու եւ ծանուցանելով զբ

ան Ձերում մնայ տնօրինել զարժանն վասն հասուցանելոյ {առ} իս, ընդ ձեռն փոխանակագրաց, զմնացորդն պայմանեալ

: Խնդրելով աներկբայ լինիլ յանկեղծութեան իմոյ {առ} Ձեզ յարգանաց Մնամ արգոյ հայրենակցիդ խ. ծ.

կայ ամի, որ համաձայն կոնդակի նորին վեհափառութեան {առ} Ձեզ ի 6-էն Յուլիսի համարաւ 370, քաղցի պարտականու

յն յայտարարութեամբ մատուցի զբովանդակ գործն վարեալ {առ} ի ձէնջ, յաղագս ի նորոյ արկանելոյ զայն ի ներքոյ մ

րծակից նորա զԱյվազովսքի վարդապետն, եւ այն թերեւս {առ} ի զանձինս պահելոյ յանպարտութեանց, քանզի ընկալեալ

ղթն զոր 41 անձինք տուեալ են վարդապետին Այվազեան: {Առ} այդ հարկեցայ յայտնել ժողովականաց ի ներկայութեան վ

յ, առանց գիտութեան համօրէն ազգին ինքնին կոչեալ է {առ} ինքն զասացեալ անձինս եւ ինքնին գրեալ զգիրն մատուց

զասացեալ անձինս եւ ինքնին գրեալ զգիրն մատուցեալ է {առ} ի ստորագրել ուր զառաջինն Խալիբեանք կամակար ստորագ

վսքին, թէ եւ Այվազովսքին յառաքելն զպատճէն թղթոյս {առ} Սինօդն գրեալ է թէ գիտութեամբ հասարակութեան եւ համ

ին զգացեալ ազդեցութենէ, եթէ խարդախութիւն ինչ կայ {առ} դուրս յաւելեալ են ի ստորագրին, թէ յօժարին ընդ հի

մայեաց առաքել զմի ոք յանդիմոց Սինօդին ի Նախիջեւան {առ} ի քննել զգործն ի նորոյ, գործակից ինքեան ունելով

աւուրց սրբազան արքեպիսկոպոսն Մակար հրաւիրեալ զիս {առ} ինքն խնդրեաց թարգմանել զվճռադատութիւն ձեր, զոր տ

ութեան մերկանալոց են խարդաւանութիւնք պաշտպանելոցն {առ} ի նոցանէ գործք քստմնելի սեղանակապտութեան: Թէ եւ

վերջէ 18 ամսոյս հոկտեմ[բերի] Սինօդն հրովարտակ գրէ {առ} իս համարաւ [բաց], յորում երեւի գայթ ի գայթ եւ կց

ալ է ընդ զայն մինչդեռ պարտական էր զգուշանալ զի մի {առ} ոտն կոխեսցի արդարութիւնն եւ օրէնքն տէրութեան: Զպ

երութեամբ, զորոյ զպատճէն վաղ ուրեմն հասուցեալ եմ {առ} Ձեզ, եւ ի ժողովի անդ իբրեւ տեսի եթէ ոչ ուղիղ գնա

նդ ՚ի պաշտպանողական ոգի վերոյգրեալ երկուց անդամոց {առ} վնասապարտս ազգի եւ եկեղեցւոյ ոչինչ աւելի մարթացայ

զգործն Կալկաթեան հրիտակաց, այո՛, բողոքէի ապաքէն {առ} փոխարքայն եւ խնդրէի բանալ զքննութիւն ի վերայ պարա

ւել մնալ աստանօր ՚ի պատճառս աշնանային եղանակաց եւ {առ} դուրս գալոյ ձմեռան, մինչդեռ կայ մնայ ինձ ընդ ցամ

յօտարութիւն: Զգործն եկեղեցական դրամոց վարեալ {առ} ի Ձէնջ առաքեցից ի Թիֆլիզոյ առաջին սուրհանդակաւ յա

ելով զՁեզ աներկբայ լինել ՚ի մշտական յարգութեան իմ {առ} Ձեզ ցանկամ մնալ նովին ազգասէր պարոնացդ միշտ

մենայն Հայոց ի 14-էն այսր Հոկտեմբ. համարաւ 504, {առ} նորին պայծառափայլութիւնն գլխաւոր հրամանատարն կովկ

րամանատարն կովկասեան բանակի եւ փոխարքայն Կովկասու {առ} տէր գեներալ-ֆեյլդմարշալ, իշխան Ալեքսանդր Իվանովի

նքով դիպլոմատիկական դիւանատան իւրոյ, այլեւ գրեալ {առ} մինիստրն արտաքին գործոց ի Ս. Պետերբուրգ, որպէս

թիւն երեսփոխանական թղթոյն եւ գիր տեառն փոխարքային {առ} մինիստրն արտաքին գործոց ուղղի ի Ս. Պ. Բուրգ:

ելոց է ի Տրապիզոն: Ոչ զանց արարից հասուցանել {առ} Ձեզ զվաւերական պատճէն գրութեան տեառն փոխարքային,

Ձեզ զվաւերական պատճէն գրութեան տեառն փոխարքային, {առ} մինիստրն արտաքին գործոց, ի տեղեկութիւն Ձեր:

: Ընկալարուք, աղաչեմ, զանկեղծ հաւաստիս իմոյ {առ} Ձեզ կատարեալ յարգութեան եւ մտերմութեան, որովք ցա

Չեմ նախանձում Իտալիայի ազատության, դորա հակառակ {առ} ի սրտե ուրախ եմ, սակայն տեսանելով նորա ազատությո

ն հնդկական հրիտակացն, զգրելոյ վեհափառ հայրապետին {առ} զպայծառափայլ փոխարքայն Կովկասու, արդէն գրեալ ծան

թուականէ ասացեալ նոյեմբերի, համարաւ 1303, գրեալ {առ} պ. նախարարն արտաքին գործոց տէրութեան Ռուսսիոյ,

իս:. Անդէն ըստ պատշաճեալ կարգին ներկայացեալ {առ} պ. Բույլվեր, դեսպանն Անգլիոյ, խնդրեցի ՚ի նմանէ

վերայ հիման գրութեան պ. նախարարին արտաքին գործոց {առ} տէրութիւնն Անգլիոյ եւ երեսփոխանական թղթոյն, միջն

ն, առանց սկիզբն առնելոյ գործոյն, մինչեւ ընկալցի {առ} այն զլուծումն բացարձակապէս Մինչ ՚ի Թիֆլիս էի,

եւան զձերբակալ լինել անգոյ նամակի իրիք, որպէս թէ {առ} յինէն գրելոյ, առ պ. Նազարեանցն եւ այն որպէս թէ

ել անգոյ նամակի իրիք, որպէս թէ առ յինէն գրելոյ, {առ} պ. Նազարեանցն եւ այն որպէս թէ շնորհիւ պ. Յովնան

դրագրով, ստորագրութեամբ իբր 280 անձանց առաքեալ է {առ} վեհափառ կաթողիկոսն: Ոչինչ է իմ գրեալ ՚ի Թիֆլ

ափառ կաթողիկոսն: Ոչինչ է իմ գրեալ ՚ի Թիֆլիսէ {առ} պ. Նազարեանցն. մի նամակ միայն յէջմիածնէ եւ այն

ւն նամակին, կամ զոր յարաբերութիւն բովանդակութեան {առ} որսացողս եւ ոյք 280 անձինք բողոքաւորք զայնմանէ զա

զոր թշնամիք մեր վերագրեն նմա: Նամակք հասեալք {առ} իս ի Թիֆլիսէ, ստորագրեալք յառաջներորդ թուականէ ա

է գոյութիւն նամակին, որպէս նաեւ առաքումն այնորիկ {առ} վեհափառ կաթողիկոսն, ծնունդ իցէ նեխեալ ուղեղի, ո

նդկական հրիտակացն, եւ զգրելոյ վեհափառ հայրապետին {առ} պայծառափայլ փոխարքայն Կովկասու, արդէն գրեալ ծանո

ասու, ի վերայ հիման գրութեան վեհափառ կաթողիկոսին {առ} ինքն, հրամայեաց դիպլոմատիկական դիւանատան իւրում

ռաջներորդէ ասացեալ նոյեմբերի համարաւ 1303, գրեալ {առ} պ. նախարարն արտաքին գործոց, ի Պետերբուրգ, խնդր

օլիս: Անդէն ըստ պատշաճեալ կարգին ներկայացեալ {առ} պ. Բույլվել, դեսպանն Անգլիոյ, խնդրեցի տալ ինձ

վերայ հիման գրութեան պ. նախարարին արտաքին գործոց {առ} տէրութիւնն Անգլիոյ եւ ՚ի վերայ հիման երեսփոխանակա

զայս նամակ: Ի մուտ գործել իմ ի Լոնդոն, անդէն {առ} նմին գնացի ի նամակատունն տեսանել եթէ գուցէ ինչ նա

լ են զձերբակալ լինիլ անգոյ նամակի իրիք, որպէս թէ {առ} յինէն գրելով առ պ. Նազարեանցն, եւ այն ընդ ձեռն

ինիլ անգոյ նամակի իրիք, որպէս թէ առ յինէն գրելով {առ} պ. Նազարեանցն, եւ այն ընդ ձեռն պ. Յոնանեանցին

ամակն այն խնդրագրով մերձ իբր 280 անձանց առաքեալ է {առ} վեհափառ կաթողիկոսն, եւ այլն: Ցաւիմ վասն թշնա

ողիկոսն, եւ այլն: Ցաւիմ վասն թշնամեացս, որք {առ} ի վնասել զիս պարապին անձնախաբէութեամբ եւ զպառաւակ

ուաքաղօք մխիթարել: Ոչինչ է իմ գրեալ ի Թիֆլիզէ {առ} պ. Նազարեանցն, մի նամակ միայն յէջմիածնէ եւ այն

ին ի գործ դնել թշնամիք, անկորուստ հասեալ են միշտ {առ} որս ուղղեալ են, թողեալ զթշնամիս բերանաբաց մէկուս

մ արդէն վաղ ուրեմն Ձեզ: Վերջին պաշտօնական թուղթն {առ} յինէն առաքեցաւ ՚ի Լոնդոնէ, յանուն Ձեր, ի 13/25

այ հիման գրութեան պայծառափայլ փոխարքային Կովկասու {առ} ինքն, գրեալ պ. դեսպանին Ռուսսիոյ, որ ՚ի Լոնդոն

: Վսեմափայլ մինիստրն Անգլիոյ պ. Ջոն Ռօսսըլըն {առ} այս գրութիւն դեսպանին Ռուսսիոյ, յետ գրագրութեան

սդարեան բազմութեամբ ամաց, եթէ դէպ լիցի ինձ դիմել {առ} վսեմապատիւ ընդհանրական նահանգապետն: Երիւք աւ

անական զթուղթն յանդիման առնել հիւպատոսին Ռուսսիոյ {առ} ի վկայել: Այսօր, ներկայացեալ ի Հիւպատոսարանն

այտնեցի զպատուիրելոյն ինձ, ի պ. կոմս Բլուդովէ, {առ} որ պատասխանի արար ինձ պ. հյուպատոսն, եթէ հարկ

Ուստի ի վաղիւ դիմեցից դարձեալ ՚ի դեսպանատունն {առ} ի յայտնել զպատասխանւոյն եւ առ ի խնդրել զանօրէնու

ալ ՚ի դեսպանատունն առ ի յայտնել զպատասխանւոյն եւ {առ} ի խնդրել զանօրէնութիւն յաղագս պատշաճ եղանակաւ հաս

ըստ հին տոմարի, թէեւ հարկ ի վերայ իմ կայր անդէն {առ} նմին ուղեւորիլ ի Հնդկաստան, այլ ձմեռնային եղանակ

իւպատոսն Անգլիոյ ի Ղրիմ: Խորհուրդ թղթոյն հայի {առ} ի ձեռս բերել զհրիտակսն, զորոց ես ինքնին առաքիմ ՚

՚ի Հնդիկս: Այլ թէ յանուն որո՞յ իցէ թուղթն այն եւ {առ} ո՛չ գտանի այժմ, զայդ չկարեմ գիտել, իսկ գոյութիւ

Թադթէոս եպիսկոպոսն, պաշտօնական գրութեամբ իւրով, {առ} Այվազովսքին, խնդրէ առաքել առ ինքն զպաշտոնական թ

գրութեամբ իւրով, առ Այվազովսքին, խնդրէ առաքել {առ} ինքն զպաշտոնական թուղթ մի, ստորագրութեամբ իւրով

սոքիկ ամենայն տեղեկութիւնք, աղբերացեալ եւ հասեալ {առ} իս ի պաշտօնական անձանց, իրողութիւնք են եւ որպէս

եւան եւ հրաւիրել Ձեզ ի գործ դնել զպատշաճեալ հնարս {առ} ի կարճել զներգործութիւնս ոյր ուրուք եւ իցէ եւ զառ

կութիւն: Խնդրելով աներկմիտ լինել ի յարգանս իմ {առ} Ձեզ եւ առ ազգն, մնամ մեծապատիւ հայրենակցիդ մե

Խնդրելով աներկմիտ լինել ի յարգանս իմ առ Ձեզ եւ {առ} ազգն, մնամ մեծապատիւ հայրենակցիդ մեծարողապէս

ի 1861 ամի, ՚ի Կալկաթա. Hotel gallais No 93 {ԱՌ} ԱՐԺԱՆԱՊԱՏԻՎ ՏԷՐ ՅՈՎՀԱՆՆԷՍ ԱՒԱԳ ՔԱՀԱՆԱՅ ՍՈՒՐԲ ՆԱԶԱ

է յօգուտ դպրոցին եւ տպարանին Նոր Նախիջեւանայ, որ {առ} երի ամրոցին Ազովու, մերձ իբր զութսուն հազար հու

ար զԿիրակոսն Յարութիւնեան: Զայսմանէ զառաջինն գրէ {առ} Եփրեմ սրբազնակատար կաթողիկոսն ամենայն հայոց, Յար

բ իւրով յերեսներորդէ ամսեանն Նոյեմբերի 1828 ամի, {առ} սրբազան արքեպիսկոպոսն Ներսէս, որ յետոյ կաթողիկոս

նդ փոշւով գրեա՛ թէ կէսդարեան ժամանակի չեն բաւական {առ} ի գտանել զհետս այնոցիկ հրիտակաց գուցէ եւ իսպառ ան

սն ծանօթութիւնս եւ զամենայն ՚ի վար արկանել զհնար {առ} ի գիւտ այնոցիկ հրիտանաց, յայս սակս, դիմեալ առ

առ ի գիւտ այնոցիկ հրիտանաց, յայս սակս, դիմեալ {առ} արժանապատուութիւն Ձեր, շնորհ ունիմ խոնարհաբար խն

հաղորդ կացուցանել զիս տեղեկութեանց, վերաբերելոց {առ} այսոսիկ հրիտակս, եթէ ունիք ինչ քաղեալ ՚ի լրոյ,

է, ՚ի Մադրաս եւ զքաղեալ զծանօթութիւնս հասուցանել {առ} իս, ի լրութիւն գործոյն, յաղագս յանդիման առնելոյ

ապատուութիւնդ յանկեղծութիւն յարգանացս, զոր ունիմ {առ} Ձեզ: Մնամ նովին մեծարանօք խոնարհ ծառայ Կ

ռ վաճառականութեամբ, յԵւրոպա եւ յԱսիա հռչակաւոր, {առ} խնդիրս իմ ի մասին հնդկական հրիտակացն, ծանոյց թ

13 Յունիսի, յաւուր Համբարձման տօնի, ներկայացեալ {առ} պ. Հագն ու ցուցեալ նմա զթուղթն երեսփոխանութեան,

նձն իմ, որպէս եւ զպատճառ գալստեանս ՚ի Կալկաթա: {Առ} այս պատասխանի արար ինձ պ. Հագն, եթէ հարկ է սկսա

րէ միշտ զամենայն զդատաստանսկան զգործս վերաբերեալս {առ} պ. Աբգարեանցն: Ուստի պ. Աբգարեանցն արձակեալ ը

ն արձակեալ ընդ իս զորդին իւր զպ. Սէթն Աբգարեանց {առ} ի վեր անդր ասացեալ օրէնսգէտն, յանձն արար որդւոյ

անութեան իմոյ, եւ զայն թարգմանին դիւանի իւրոյ, {առ} ի թարգմանել յանգլիական լեզու, ի ֆրանսիական թարգմ

առափայլ փոխարքային Կովկասու, հրաւիրելով զիս գալ {առ} ինքն յետ երկուց աւուրց: ՚Ի 5/17 ամսոյս գնացի

ինքն յետ երկուց աւուրց: ՚Ի 5/17 ամսոյս գնացի {առ} նա եւ նորա առեալ զպատրաստի թարգմանութիւնն զոյգ ը

նագրի երեսփոխանական թղթոյն եւ կտակին, որ գտանիւր {առ} նա ինքն, ի նոյն իսկ օր յղեաց առ պ. Հագն, պաշտօ

կին, որ գտանիւր առ նա ինքն, ի նոյն իսկ օր յղեաց {առ} պ. Հագն, պաշտօնական գրութեանբ։ Ի գրութեանս

աստել զտունն եւ զկրպակսն այլեւ զգումարեալ դրամս, {առ} ի յանձնել ինձ, ըստ օրինադրեալ կերպին: Առ այս

ս, առ ի յանձնել ինձ, ըստ օրինադրեալ կերպին: {Առ} այս գրութիւն օրէնսգիտին, պ. Հագն ցարդ ոչ ետ պատ

պ. Հագն ցարդ ոչ ետ պատասխանի ինչ. եւ ՚ի գնալ իմ {առ} նաեւ ի խնդրել, փութացուցանել զպատասխանին, ասաց

. զի ըստ զօրութեան կտակին ինքն օգտի յարդեանցն, {առ} հարիւրն հինգ: Մանաւանդ առիթ առեալ ինչքեան, որպէ

կաց ինչ կորուստ: Թէ որքան իցէ գումարեալն դրամ {առ} Ադմինիստրատորն, զայդ ոչ ոք կարէ գուշակել հաւաստե

աքեսցէ Ադմինիստրատորն զճիշտ եւ զմանրամասն հաշիւսն {առ} օրէնսգէտն: Եկամուտն, ի տանէն եւ ի կրպակաց

գումարէ աստի, ինքն Ադմինիստրատորն տասանորդ առնու {առ} հարիւրն հինգ. նոյնպէս վճարէ ՚ի գանձարանն տէրութե

825, ՚ի 10-երորդ թուականէ Ապրիլի, նամակաւ իւրով {առ} սրբազնակատար Եփրեմ կաթողիկոսն գրէ, թէ, հանեալ ի

զհաշիւսն: Այս ամենայն տեղեկութիւնք վերաբերին {առ} մի տուն եւ առ կրպակս հանգուցեալ Բաբաջանեանի, որ

Այս ամենայն տեղեկութիւնք վերաբերին առ մի տուն եւ {առ} կրպակս հանգուցեալ Բաբաջանեանի, որք, ըստ զօրութ

՚ի կտակին: Օրէնսգէտ պ. Բայլն, ի թղթի իւրում {առ} Ադմինիստրատոր պ. Հագն, պահանջէ զլիակատար համար

զլիակատար համար տնտեսութեան նորա, վերաբերեալ եւ {առ} կառավարութիւնս այսոցիկ տանց՝ զորս ցարդ չէ իմ տես

աւուր ամսեանն Նոյեմբերի 1818 ամ ի, ի Կալկաթայէ, {առ} սրբազնակատար Եփրեմ կաթողիկոսն, երեւի, թէ բաժին

գնեն եւ ընդունին զտոմսակն, ՚ի բաց զեղջեալ զքսան {առ} հարիւրն (дисконт)։ Տիկինն պ. Յովհանջանի չ

ալ ի Կալկաթա բնակի ՚ի տան իւրում: Այսօր ուղղեցի {առ} նա զգիր մի օրինակ զայս: " Մեծարու Տի՛կին

մրոցն Ազովու), խոնարհաբար խնդրէ ի Ձէնջ նշանակել {առ} այս զժամադրութիւն, երբ եւ ուր պատշաճ թուեսցի Ձեր

ձերում, այլ եւ խնդրելով ընդունիլ զյարգութիւն իւր {առ} Ձեզ, Մեծարու Տիկին, Մնայ նովին յարգանօք լիակ

Hotel gallais"։ Յետ ստանալոյ զպատասխանի {առ} այս երթայց առ նա եւ խնդրեցից զհրիտակն, զորոյ յան

": Յետ ստանալոյ զպատասխանի առ այս երթայց {առ} նա եւ խնդրեցից զհրիտակն, զորոյ յանցուցանել ի Նախ

ոյ յանցուցանել ի Նախիջեւան եւ ի կորուսանեալ զքսան {առ} հարիւրն ստացայց ՚ի բանկէն կամ ի սեղանաւորէն զհաշի

ւր, յուղի անկանելն ի Մադրաս կամ ի Կալկաթա: {Առ} ՚ի գտանել զհետս արանցս այսոցիկ, կամ կտակին ու կա

՛ղ զմեծակշիռ կորուստ ազգին, ափ ի բերան պապանձեմ {առ} մերազնեայս եւ առ օտարս, մինչ հարցանեն զպատճառ վա

ւստ ազգին, ափ ի բերան պապանձեմ առ մերազնեայս եւ {առ} օտարս, մինչ հարցանեն զպատճառ վաթսուն եւ հինգ ամե

րգիս Ծատուրն Աղաւելեան, ըստ տեղեկութեանց դասելոց {առ} իս. այրն մեծանուն եւ հռչակաւոր ազգասէր, յամի 1

եթող հայրն իւր եւ ՚ի վճարիլն վատնէ՜ եւ զթողեալսն {առ} ի Սարգսէ Ծատուրեան Աղաւելեան: Այլ զայսմանէ ճգ

որիապօլսի ընդ Գրիգոր եպիսկոպոսի իւրեանց: {Առ} այժմ ոչ աւելի, քան զոր գրեցի, գիտեմ ինչ. զամեն

Խնդրելով հաւատալ անկեղծութեան հարգանացս զոր ունի {առ} Ձեզ, մնամ նովին միշտ, որպէս յերեկն եւ յեռանդն՝

նդրէ ՚ի յարգութենէ Ձերմէ, շնորհ առնել, նշանակել {առ} այս զժամադրութիւն, երբ եւ ուր պատշաճ թուեսցի մեծ

Ձերում, այլեւ խնդրելով ընդունել զյարգութիւն իւր {առ} Ձեզ, Մեծապատիւ հայկազնուհի, մնայ նովին յարգ

№ 97 Յունիս 2014 Հուլիսի 1861, Կալկաթա {ԱՌ} ՄԵԾԱՐՈՒ ՊԱՐՈՆ ՊԱԼ Մեծարու պարոն, ՚Ի գործո

եկութեանց բովանդակելոց ՚ի վեր ասաց գրութեան իմում {առ} որս վերաբերին ըստ մասին գրելիքս յառաջ խաղամ ի պա

ըստ մասին գրելիքս յառաջ խաղամ ի պատմութեանս: {Առ} ձեզ է գրութիւն իմ՝ նախկին ՚ի Կալկաթայէ, կալարու

ախկին ՚ի Կալկաթայէ, կալարուք զայն եւ ընթերցջիք, {առ} ՚ի բարւոք եւս ՚ի միտ առնուլ զոր ինչ գրեմս այժմիկ

արւոք եւս ՚ի միտ առնուլ զոր ինչ գրեմս այժմիկ: {Առ} պահանջողութիւն իմ յադմինիստրաթորէն Կալկաթեան Սուպ

է ոչ ներկայացուցեալ զգործն յատեան դատաստանի հանեց {առ} նա զբացարձակ հրաման Սուպրիմ Կորտի առ ՚ի տալ ինձ զ

աստանի հանեց առ նա զբացարձակ հրաման Սուպրիմ Կորտի {առ} ՚ի տալ ինձ զհրիտակն: Զայս պատասխանի նորա ընկալայ

/28 այնր Յունիսի: Աւելի քան զամիս մի դեգերեալ {առ} օրէնսգէտս եւ առ փաստաբանս պարապեցայ պատրաստութեամ

: Աւելի քան զամիս մի դեգերեալ առ օրէնսգէտս եւ {առ} փաստաբանս պարապեցայ պատրաստութեամբ թղթոց ըստ ճիշտ

եւ փաստաբանն պատրաստէին զթղթեանն, ես ներկայացեալ {առ} պ. Ադմինիստրատորն, պահանջեցի զհաշիւ գումարին գտ

մինիստրատորն, պահանջեցի զհաշիւ գումարին գտանելոյ {առ} ինքն, յաղագս մուծանելոյ զքանակութիւն նորա ՚ի բող

րկրորդական առարկայ, որպէս ոչ ուղղակի վերաբերեալ {առ} ներկայ պահանջողութիւնս իմ: Իսկ զկնի ստանալոյ

00 ռուփիս, այն է զ70 ֆունտ ստերլինգս, զոր անդէն {առ} նմին հատուցեալ, ընկալայ զպաշտօնական ստացագիր: ՚

ա զհաւատարիմ եւ զարժանաւոր ոք ի փոխանորդութիւն իմ {առ} ՚ի վարել զդատն: Գէթ այսպիսի եղանակաւ ազգն զերծան

, առաքելով փոխանորդ կարգելոյն զգումար դրամոց լոկ {առ} ՚ի պէտիս դատաստանական ծախուց եւ վարձոց օրէնսգիտաց

ք առաւել իցէ քան զծախս, զոր անհրաժեշտ պիտի առնել {առ} ի գիւտ կորուսելոցն: Այլ զայսմանէ գրեցից զկնի, ե

րէնսգէտն իմ յարդարեաց զթղթեանն, առաքեաց զայնոսիկ {առ} օրէնսգէտս պ. Հագին եւ Տիկնոջն Յովհանջան Էլիազ,

նտարկելոցն ի փոքր ատենի, վասն պարտուց: Անդէն {առ} նմին բացան աչք մեր եւ քննեալ զօրինակս կտակաց տպա

յս եւ ի Հիւսիսափայլ օրագիրս այլեւ զօրինակս եղեալս {առ} իս, գտաք ստուգիւ, թէ յերկրորդ թղթի գտանի սսորագ

ցեալ սովին եւս հերիքնալ, դիմեցաք ի Սուպրիմ Կօրտն {առ} ի տեսանել զբնագիր կտակին եւ երկրորդ թղթոյն, այլ

երկուս վկայս: Իբրեւ այսպէս խուճապէաք, դիմեցի {առ} հիւպատոսս Ֆրանսիոյ եւ Բելգիոյ խորհուրդ հարցանել ի

նժամեան եւ արդի օրինաց Անգլիոյ: Ելեալ անտի գնացի {առ} օրէնսգէտն իմ եւ առանց յայտնելոյ նմա զխրատելն իմ հ

ռաջնոյ կտակին, քանզի երկրորդն չէ վաւերական: {Առ} այս ասեմ ցնա- եւ ո՛վ ասաց ձեզ, թէ կտակ իցէ երկրո

փեաց գումարաւն արդեաց: Ելեալ անտի, փութացայ {առ} փաստաբանն իմ եւ խնդրեցի բողոքել առաջի գեներալ Պրօ

եան տակին եւ պարգեւագրոյն: Գեներալ Պրօկուրօրն {առ} այս բողոք պատուիրեաց յիշեալ օրէնսգիտին թոյլ տալ բ

օրէնսգէտն այն անշուշտ նեղսրտեալ, ցայս վայր պահէ {առ} ինքն զթուղթն, այլ ի վաղիւ հասանէ վերջին օրն, աւ

չկարէ պահել եւ ՚ի դարձուցանել նորա զայն ամենայն {առ} օրէնսգէտն իմ, գործն այն բովանդակ, այն է կտակն

Ահա ներկայ վիճակ Բաբաջանեան գործոյն. եկից այժմ {առ} հրիտակն հանգուցեալ Տիկնոջ Կատարինեայ Խօջամալ:

զվիճակէ հրիտակն, յաւելի եւ զպատճէն գրութեան իմոյ {առ} Տիկին Վառվառ Յովհանջան Էլիազ, առ որ գտանի գումար

ն գրութեան իմոյ առ Տիկին Վառվառ Յովհանջան Էլիազ, {առ} որ գտանի գումարն: Առ յիշեալ գիր իմ Տիկինն Էլի

Վառվառ Յովհանջան Էլիազ, առ որ գտանի գումարն: {Առ} յիշեալ գիր իմ Տիկինն Էլիազ ՚ի 15/27-էն Յունիսի պա

նիսի պատասխանի գրեաց, որով եւ խնդրեաց յինէն գնալ {առ} ինքն յետ վեց աւուրց, այն է յ3 Յուլիսի: Իբրեւ

ցէ զպահանջողութիւն իւր ընդ ձեռն դատաստանի"։ {Առ} այս ասացի ցտիկինն - եթէ Այվազովսքին գաղտագողի, զ

սէք այդպէս, իսկ յերեսփոխանական գրութեան առաքելոյ {առ} ՚ի նմանէ, ստորագրեալ են երեւելիք ի Նախիջեւանայ "

ն ընդ ձեռն օրէնսգիտի իմոյ եւ փաստաբանի, վճարելով {առ} ժամս զ300 ռուփիս ՚ի պէտս թղթոց եւ տպագրութեան նոր

տանալիք մեր, այսինքն ամբողջ հրիտակն, ոչ բաւեսցէ {առ} ի ծախս: Զայս ամենայն դնեմ ի տեսութիւն ազգին

յսր ամենայնի պարտական է ծախուցն, զոր ի գործ դնեմ {առ} ի ցրել զորոգայթն լարեալ առ ՚ի նմանէ եւ թէ յայսմ գ

ուցն, զոր ի գործ դնեմ առ ի ցրել զորոգայթն լարեալ {առ} ՚ի նմանէ եւ թէ յայսմ գտայց անյաջող, յայնժամ պարտ

ն: Բազում են այժմ գրաւոր տեղեկութիւնք հասեալք {առ} իս ի մասին հրիտակացս, յորոց երեւի, թէ փախստական

լ ի ձեռս բերել զգումարն դրամոց Մ. Բաբաջանեանին, {առ} ՚ի հիմնել ՚ի Փարիզ զդպրոց: Երեւի դարձեալ, թէ

: Մի՞թե չիցէ զարմանալի ձգտողութիւնք հոգեւորացս {առ} ՚ի ձեռս բերել զսեպհականութիւն ազգի մերոյ եւ այն կ

լորդ է այլեւս խօսիլ, քանզի տեղեկութիւնք հասեալք {առ} իս վկայել վկայեն, թէ անդարձ կորուսեալ է այն. ա

գլուխ գլխոցն զլրիւ չափ արհամարհանս ապագայից: {Առ} այժմ զայսչափ եւ եթ հասուցեալ ձեզ զտեղեկութիւնս,

ՍԵԱՆԻՆ 17/29 Օգոստ. 1861 Կալկաթա № 126 {ԱՌ} ԱՐԳՈՅ ԵԿԵՂԵՑՊԱՆ ՍՈՒՐԲ ՆԱԶԱՐԷԹ ԵԿԵՂԵՑՒՈՅՆ ՀԱՅՈՑ ՚Ի

ղեկութեան: Ուստի շնորհ ունիմ դիմել գրութեամբս {առ} Ձեզ, որպէս առ եկեղեցպան տեղւոյս եւ հաւաստի առնել

Ուստի շնորհ ունիմ դիմել գրութեամբս առ Ձեզ, որպէս {առ} եկեղեցպան տեղւոյս եւ հաւաստի առնել զՁեզ, արգոյ պ

ՐԵԱՆԻՆ ԵՒ ԸՆԿԵՐՈՒԹԵԱՆԸ 1861, սեպտեմբերի 21, {ԱՌ} ՄԵԾԱՐԻ ՀԱՅԿԱԶՆ ԱՐԳՈՅ ՊԱՐՈՆ ԱԲԳԱՐ ԵՒ ԱՌ ՊԱՏՈՒԵԼԻ Ը

բերի 21, ԱՌ ՄԵԾԱՐԻ ՀԱՅԿԱԶՆ ԱՐԳՈՅ ՊԱՐՈՆ ԱԲԳԱՐ ԵՒ {ԱՌ} ՊԱՏՈՒԵԼԻ ԸՆԿԵՐ[ՈՒԹԻՒՆ]Ս Յետ մեծի կարեկցութեան

ւրս ինչ եւ ես չկարեմ այլեւս մնալ աստէն, վասնորոյ {առ} ժամս ՚ի հաշիւ կիսոյ բաժնին ստացայ ՚ի պ. Հագէ զվա

պ. Ս. Յ. Աբգար եւ պ. Պ. Յ. Պալ, յայտնելով {առ} ժամն պարոնին այնմիկ եթէ զՁեր յարգութիւն կարգեմ լի

միկ եթէ զՁեր յարգութիւն կարգեմ լիակատար երեսփոխան {առ} ՚ի վերջաւորել ընդ նմա զհաշիւսն, ստանալ զմնացուա

շիւսն, ստանալ զմնացուածս գումարին եւ հասուցանել {առ} իս զոր նա ընկալաւ կամակար: Այժմիկ աղաչանք իմ

յանուն իմ ՚ի Լոնդոն եւ զփոխանակագիրսն հասուցանել {առ} իս յաղագս ստանալոյ զգումարն ՚ի Բէնկէն Անգլիոյ որ

bandoff"։ ՚Ի միասին ընդ փոխանակագրացն առաքել {առ} իս զհաշուագրութիւնս պ. Հագի եւ օրէնսգէտ պ. Պալի

արոն Հագէ: Զփոխանակագիրսն եւ զհաշիւսն առաքել {առ} իս ՚ի Լոնդոն այսպիսի հասցէիւ Michei Nalbandoff Ch

արոն Բայլէ ՚ի մասին գործոյն Բաբաջանեանի առաքեալ է {առ} փաստաբան իւր խնդրելով զնորա (1 անընթեռ. ) թէ զի

յ զպատասխանի ՚ի փաստաբանէ իւրմէ ունի վերստին գրել {առ} պարոն Բայլն: 5. Գրութիւն տէր Յովհաննես Ա. ք

Աղաւելեան: Ընդ այսմ առաքէ զպատճէն գրութեան իւրոյ {առ} Թադթէոս եպիսկոպոսն Բեկնազարեան ՚ի մասին հրիտակին

եւ պ. Յարութիւնի Աբգար ՚ի 27 դեկտեմբ. 1859 ամի {առ} Թադթէոս եպիսկոպոս Բեկնազարեանց: 7. Գրութիւն

ութիւնէ Աբգարեանց: Ծրարքս այսոքիկ յանձն եղեն ինձ {առ} անկորուստ մատուցանելոյ վեհափառութեանդ, կամ անձամ

սմ, ի սպաս վեհապետիդ զնամականիսն, որք վերաբերին {առ} առաջնորդութիւն յիշեալ եպիսկոպոսի: Ի նստիլ իմ

եալ լինին նշանք ՚ի տէրութենէ պարսից եւ գոհութիւնք {առ} աստուած ՚ի քրիստոնէական եկեղեցւոյ ընթանան զմահմե

: Այլ մեք դառնամք ՚ի խորհուրդ թղթոյս: Ունիմք {առ} մեզ զբովանդակ կայից եւ կալուածոց զցուցակ, որք սե

ասն ստուարութեան նորա չկարեմք արձանագրել աստէն մի {առ} մի, յուսալով ի պատեհ ժամու ի տիպ արձանացուցանել

ացուցանել զայն ընդ այլոց տեղեկութեանց վերաբերելոց {առ} ազգն մեր ՚ի Ջուղա եւ առ առաջնորդութիւն Ամենափրկչե

տեղեկութեանց վերաբերելոց առ ազգն մեր ՚ի Ջուղա եւ {առ} առաջնորդութիւն Ամենափրկչեան վանաց, որպէսզի Սիւնհ

իւ տնտեսութեան առաջնորդ կացուցելոցն ՚ի Ջուղա: {Առ} ի՞նչ պէտս արդեօք վատնին եկամուտք վանացն մինչ եւ դ

ահա նամականիք արժանաւորք լրացեալ հաւատոց հասանին {առ} իս եւ ծանուցանեն, եթէ ազգն մեր ՚ի Հնդկաստան ոչ ա

եքն դեկտեմբերի 1861 ամի, վճռեալ են աղերս արկանել {առ} վեհափառութիւն Ձեր յաղագս յետս կոչելոյ զԹադթէոս եպ

ինքնագովք, թերեւս եւ նոյն իսկ ՚ի Կալկաթայէ հասցէ {առ} Ձեզ ստորագրութեամբ քանի մի անձանց. թուղթ նմանօրի

րութենէ: Կարծեմք, թէ բողոքանք հարստահարելոց {առ} ազատ ազգականս իւրեանց ՚ի Հնդիկս ստուգագոյնք իցեն

անութիւն վեհափառութեանդ կարէ բացերես տեսանել: {Առ} Ձեզ է բողոք իմ զանարժան հոգեւորաց ընդհանրապէս, ո

ղղեալ ՚ի Պետերբուրգէ ՚ի 11-էն փետրվարի 1850 ամի, {առ} Ձեզ են բազմապատիկ բողոքանք զանազան հասարակութեանց

պարտականութիւն, եւ զի՞նչ արդեօք, զառաջինն դիմել {առ} Ձեզ, որպէս առ ընդհանրական Հայրապետ ազգի, առանց

, եւ զի՞նչ արդեօք, զառաջինն դիմել առ Ձեզ, որպէս {առ} ընդհանրական Հայրապետ ազգի, առանց ձեռն սկսելոյ ՚ի

համարի լցեալ, այն ինչ ամենայն լրջութեամբ դիմեմք {առ} Ձեզ, հաւատալով, եթէ վեհափառութիւն Ձեր կարեկից ե

ով ազգին, չունիցի անտեսել զբողոք նորա, երբ մինչ {առ} Ձեզ բարձրանայ ի մղձկեալ սրտէ: Սրբազնակատար տէ

ւս եւ կատաղիմք իսկ, իբրեւ ի շանթից, ի հարուածոց {առ} ազգն, ընդոստացեալ, քանզի չեմք նմա օտար, քանզի

ոյ ազգի մինչ իսպառ բողոքել զանիրաւութեանց դասելոց {առ} ազգն յարտաքոյ եւ ի ներքոյ: ՚Ի նանիր փորձեն, որք

արկու: Զամենայն զհրաման կամ զյանձնարարութիւն {առ} ի Ձէնջ պատրաստ կամի կատարել, որպէս եւ հասուցանել

Հնդիկս կարճ եւ ապահով ճանապարհաւ զամենայն զթուղթ {առ} Ձէնջ եթէ հաճեսջիք շնորհել: Զայդ ամենայն պարտ

ն ըստ ներքոյգրեալ հասցէիս. անտի անկորուստ հասանի {առ} իս ուր եւ իցեմ ես եւ հետեւաբար հրաման եւ յանձնարո

թղթիս, կարէք զկոնդակն կնքեալ մակագրել այսպես. " {առ} Մ. Նալբանդեանց, յաղագս հասուցանելոյ ի Հնդկաստան

Մ. Նալբանդեանց, յաղագս հասուցանելոյ ի Հնդկաստան {առ} պ. Յարութիւն Աբգարեանց. եւ յետոյ զայդ կնքեալ ծր

իմ բնակեալ ի տան յորում եւ ես բնակիմ, հասուսցէ {առ} իս անկորուստ, ուր եւ իցեմ ես եւ ես ըստ կարգին հա

պ. Հարություն Աբգարյան բարեպաշտ ծերունվո նամակը {առ} վեհափառ կաթողիկոսը ուղարկել եմ հունվարի 20-ին մի

անձին նամակով, որի պատճենը այս մեկով ուղարկել եմ {առ} պ. Ս. Հ. Աբգար, եւ խնդրել եմ որ ինքյանք կարդա

յդ մասին անհոգ կացեք: Կաթողիկոսի հարաբերությունը {առ} Թադթեոս եպիսկոպոսը ինձ հայտնի է, որի մասին կարծե

ութենէ Ձերմէ ժողով գումարել հասարակութեան մերոյ, {առ} ՚ի տալ նմա զկարեւոր տեղեկութիւնս եւ զգումար հրիտա

ձեռս բերել: Խնդրելով ընդունել զհաւաստիս իմոց {առ} Ձեզ անկեղծ յարգանաց, մնամ միշտ մեծարու հայրենակց

շատ ուշ եք ուշքի եկել: Ընդունեցե՛ք ողորմած տեր, {առ} Ձեզ անկեղծ հարգանացս հավաստիքը, որով պատիվ ունեմ

թարգմանված էր թուրքերեն: Բացի այդ, ժամանակ {առ} ժամանակ Դռանը կրկնում էին, որ հայերը, որոնք դավ

իմ սիրելի Սաշայի: Դրա հետ մեկտեղ նրան հաղորդեցեք {առ} նա ունեցած իմ խորին հարգանքն ու պատիվը: Տեսակ

տի ինձ հարկ եղավ ամսույս 15-ից վաղօրոք խնդիր գրել {առ} գավառապետն, որ հրաման հանե կամ ինքը տա մայիսի 1-

վերջացնում եմ գիրս, ցանկալով քեզ ու քո ընտանիքին {առ} ի սրտե ամեն բարի, ամեն հաջողություն, առողջությո

ք, չկա, շատ սուտ չի լինիլ: Մնամ քեզ միշտ եւ {առ} ի սրտե բարյաց փափագող եղբայր Մ. Նալբանդյանց

տուցանել վասն այսր զոր եւ իցէ քանակութիւնս դրամոց {առ} որ եւ իցէ վախճան պատրաստ եմ հատուցանել, ըստ որու

իջեւան, յայտնագործեալ զվաղնջուց թողածն հասուսցեն {առ} ազգն մեր, ի բարւոք տնտեսութիւն բարոյական պիտոյից

, որպէս այր արդարեւ ազգասէր եւ բարեմիտ, փութացաւ {առ} այժմ միայնակ ելանել յԷջմիածին եւ արկանել զազգային

վ չէ դա, եթէ ոչ, որ ազգի սրտացաւ անդամքը, փոքր {առ} փոքր հասկանալով բանի զօրութիւնը, բժշկութեան հնար

ա բովանդակութիւնը. այս պատճառով արտագրում եմ բառ {առ} բառ: Պ. Կոմս Էմմանուէլ. " Ես լսած

իմ դատողութիւնը Պ. Յովհաննիսեանի՝ Նոր Քնարի եւ {առ} հասարակ ազգային երգ անունով աշուղների գրած կամ աս

մագնիսեան սլաքի վերայ: Ոչինչ այլ բան չունիմ {առ} ժամս ձեզ գրելու, մնացէք բարեաւ մինչեւ ցմիւս նամա

ւմնարան։ Դու այդ քո աւելորդ արծաթը գործ դիր գոնէ {առ} ժամս, մի փոքրիկ ուսումնարան բաց, ուր թող ուսանի

պչի քո Բէգզադէութիւնը։ Ի սէր Աստուծոյ, ձեռք վեր {առ} ինձանից. ականջներս ցաւում են, չեմ կարող լսել..

ՈՅՆ, եւ Ռուսաց Կայսրների ողորմութիւնքը՝ ժամանակ {առ} ժամանակ առատացած Նախիջեւանու վերայ, վերստին օրհն

" Մի՛ արկանէք զմարգարիտս ձեր առաջի խոզաց, զի մի {առ} ոտն կոխեսցեն"։ Եւ այս պատճառով եւս ազատ մնացին

ելով բնութեան վերայ եւ տեսանելով, երբ որ սա փոքր {առ} փոքր հետ էր քարշում իւր կենսական զօրութիւնքը եւ պ

Հայաստանի մոխրացած աւերակներին մի համբոյր տալու: {Առ} այժմս ուրիշ արժանի ուշադրութեան բան չունիմ գրելու

արեցին իւրեանց ասպարէզը, իմ սիրտը չէ դիմանում մի {առ} մի նկարագրել: Ես տեսանում եմ, որ Պ. Իսահակեանց

, եւ Խորենացու ասածի նման լինում է՝ աշակերտ հեղգ {առ} ուսումն եւ փոյթ առ ի վարդապետել, նախ քան զտեսութ

ի նման լինում է՝ աշակերտ հեղգ առ ուսումն եւ փոյթ {առ} ի վարդապետել, նախ քան զտեսութիւնն աստուածաբան:

ի-Շամաման աչքերը տնկած նայում էր երեսիս՝ ժամանակ {առ} ժամանակ բացագանչելով: Երբ աւարտեցի ես իմ պատմութ

Ինչեւիցէ, ուրիշ շատ խօսակցութեններից յետոյ, որ {առ} այժմս անպատշաճ եմ համարում ներս բերել Յիշատակարան

արժանի լինելով հարցասիրութեան, արտագրում եմ բառ {առ} բառ. " Րեդուտկալէ, 14 Փետր., 1859

) վերստին ընդունեցի Սուննաթի դաւանութիւնը, անդէն {առ} նմին հասկացայ, որ սխալուած էի՝ Շիյեաթների կրօնը

ո՛ւր էին այս մտածութիւնքը այն ժամանակ, երբ երես {առ} երես կանգնած էի Շամիլի առաջեւ, ո՛րտեղ մնացել էր

" Եւ ես Հա՛յ եմ, եւ ես Հայ, մեր սիրական Հայերին {առ} ի սրտէ բարի կամեցող"։ Բայց այնպիսի կրքով եւ

ապացուցանելու համար: Չկամիմ դարձեալ մէջ բերել իմ {առ} ու տրական գործերիս ընթացքը, որովհետեւ նոքա ոչինչ

րես 503) խօսում է հեղինակը Հայաստանի բերանից. " {Առ} այժմ լիովին սփոփիմ եւ զովարար ցօղ հիւսիսոյ խառնեա

ակարանի մէջ այս բոլորի մանրամասն նկարագրութիւնը: {Առ} այժմ ուրիշ ոչի՛նչ գրելիք, սպասում եմ նամակիդ: Ո

երեկոյ առաւօտ: Աղօթքի բովանդակութիւնը է մի խնդիր {առ} Աստուած, որ բոլոր Հայերը, պապական դառնալով, մի

սըկէց ելի հունա նստէ ", " այդ կուժը ձգէ, միւսն {առ} " եւ ասոր նման հազար ու մէկ խրատներ եւ սպառնալիք

՝ մի քանի բան այլապէս փոխելով. աւելի լաւ էր բառ {առ} բառ օրինակել Բեռնարդէն դը Սան-Պիեռի " Պաւլոս եւ Վ

հրատարակողը եւ հիմնադիրքը թող հաճին ընդունել մեր {առ} ի սրտէ հրապարակական շնորհակալութիւնը, որոնց ցանկ

զադէն 30. 000 մանէթի ապրանք, գործակատարը ժամանակ {առ} ժամանակ հասուցանել է Բէգզադէին 25. 000 մանէթ: Նե

մարով գրում եմ տեսածս եւ լսածս: Բայց հերիք է {առ} այժմ, շրջենք մեր երեսը այդպիսի մառախլապատ կերպար

արակութիւնը, որ պահանջելի էր եւրոպացի կանանցից. {առ} ժամս, մինչեւ մեր ազգի նոր մայրերը, հերիք է մեզ

եւս չկամին մի այդպիսի բան, ուստի մտածում եմ, թէ {առ} այժմս պիտոյ էր ազգի թուովը միայն շատանալ, որ հեշ

նդիրքը հասել են մեզ բազմաթիւ նամակներով, թէպէտեւ {առ} ի սրտէ պատրաստ էինք յարգել մեր ազնուամիտ թղթակիցք

գուտ եմ քաղել " ասելով, հասկանում է եղած իւր բառ {առ} բառ թարգմանելը։ Թողունք Պ. Խուդաբաշեւի ծուռ եւ

կզբում ինձ ցոյց կը տամ Հայոց կողմում, յետոյ փոքր {առ} փոքր, աստիճան առ աստիճան եւ զգուշութեամբ կը սկսե

տամ Հայոց կողմում, յետոյ փոքր առ փոքր, աստիճան {առ} աստիճան եւ զգուշութեամբ կը սկսեմ բանալ նոցա իւրեա

ծածուկ) նամակի մէջ նա ուղղակի ցոյց էր տալիս իւր {առ} ի սրտէ ցանկութիւնը՝ ուղղափառ եկեղեցու հետ միաւոր

ն բան։ Պատասխանելու չենք տրտնջանքին, որ ժամանակ {առ} ժամանակ բարձրանում են այսպիսի չնչին զոհերի պատճառ

եթէ ոչ այսօր, վաղը կամ միւս օր պիտի հանդիպի երես {առ} երես: Ի՛նչ հնար կարող է գործ դնել հասարակու

ան կազմող մասերը օրըստօրէ ընկնին, եւ մնացողը եւս {առ} վաղիւ յարատեւելու չկարողանայ երաշխաւորել: Ա

Լեհաստանի ընդդէմ մեր նօտր գրով տպածը, գրեթէ բառ {առ} բառ: Եւ մի՛թէ շա՞տ ժամանակ անցաւ այն օրից, երբ

յստեղ յաջող ենք համարում եւ դէպի նոցայ ուղղել մեր {առ} ի սրտէ շնորհակալութիւնը եւ ընթացք ու յաջողութիւն

ինն է գաւիթն սուրբ եկեղեցւոյն. այսինքն յարեւելից {առ} յարեւմուտս հաւասար չափոյ տանս երկայնութեան ուղղագ

երձ Հայոց եւ լատինացոց եկեղեցւոյն եւ է սահմանակից {առ} յարեւելս եւ առ հիւսիս Գաբրիէլ Յովհաննիսի տան, առ

տինացոց եկեղեցւոյն եւ է սահմանակից առ յարեւելս եւ {առ} հիւսիս Գաբրիէլ Յովհաննիսի տան, առ յարեւելս սհաթս

առ յարեւելս եւ առ հիւսիս Գաբրիէլ Յովհաննիսի տան, {առ} յարեւելս սհաթսազ Մարգարի որդի Նիկողոսի տանն, իսկ

լսէթ եւս յայտնէ: Երրորդ տունն է սահմանակից {առ} յարեւելս Սաքսանլուեան Ստեփանոս Յարութիւնի տանն,

յարեւելս Սաքսանլուեան Ստեփանոս Յարութիւնի տանն, {առ} հիւսիս հեթանոս Ամիրշանտի տան, առ յարեւմուտս Դավի

րութիւնի տանն, առ հիւսիս հեթանոս Ամիրշանտի տան, {առ} յարեւմուտս Դավիթ Ստեփանոսի տանն. իսկ հարաւ կողմա

րկու մասն հիւանդանոցին եւ երկու մասն որբոց տանն, {առ} ի մնալ անդ ի նոսա ինձ յիշատակ ի քաւութիւն մեղացս

անիցին եւ յիշեալ վեց սամիցն աւելի մապլաղ մնասցէ, {առ} այս պատուիրեմ, զի նոյն մապլաղովն ի նոյն բանտումն

ւ երեք սամատեարքն, թողում դարձեալ մնալ հաստատուն {առ} ի կառավարել եւ ի ժառանգել զմիւս տներն եւ ստատն ըս

ն եւ ի տանցն եւ այլն, եւ եմ վասն միամտեալ գնալոյ {առ} տէր։ ԶՆոր Նախիջեւանում բարեկարգութեանց կառավարիչ

իչսն եւ կամ զնոցա օրինին եւ վերայ իմ կտակակատարաց {առ} իմ կտակակատարութեան գործոյն մշտնջենաւորական էմին

առիչքն եւ կամ նոցա օրինին իմ կտակակատարաց զգործսն {առ} իմ ստատն քննեսցեն եւ զամենայն իմ կտակիս ներհակ եւ

զի սոքա են տեղեակ իմ ամենայն անցիցն։ Ես ահա {առ} այս զերկուս թուղթս գրեալ ի մի յօրինակ է ներկայութ

Յիսուսի, օրումս առաջ դրվեցայ ելանելոյ աստի ծովով {առ} ի յերկիրն Մադրաս եւ Կալկաթայ, վասնորոյ դեֆտերն ի

ք որ հարկաւոր լինիցի, զնոյնն նոյն դրամով տպեսցեն {առ} ի յիշատակի իմոյ եւ ծնողացս եւ յետ այնու տպեցեալ գ

պեցեալ գրքերոջ վաճառի բովանդակութիւնն յետս դարձցի {առ} տպարանն որպէս վայր դրամոյ եւ շահն ի վաճառմանէ տպե

աշտօնի՝ օր մի ի միոյն տարոջ տէր ողորմեա հայցելով {առ} ամենագթած արարչէն թողութիւն մեղաց եւ փրկութիւն հո

երայ տասն եւ երկու բաժնոյ թողում Ժառանգութիւն նախ {առ} կտակակատարին իմոյ, եղբայրակից պարոն Վարդանին եւ

խի, մինչեւ ի նոցանէ լինիցի հոգացողութիւն տանելոյ {առ} իւրեանց, բայց կտակակատարն իմ ոչ երբեք յապաղէ յայ

նացած Ծխում արցունք մարդկային, Իբր անուշ խունկ, {առ} Աստուած, Ալելուներն են հնչում Երկնային ողջ զօրու

եցրել Գիրքը քեզ, Թէ չես լսել մինչ հիմա, Ապա վեր {առ} եւ կարդա: Իսկ այն մասին, թէ նրան Սիրէ Ադամն պիտ

Վարդենեաց ոչինչ նիազ Գողտրիկ անդրաձայնութիւն: {ԱՌ} ԸՆԹԵՐՑԱՆԵԼԻՍ Je ne veux pas passer pour

թ կանխեմք աղաչել, զի մի՛ ոք համարեսցի եթէ եւ մեք {առ} հայկաբանս կամ առ քերթօղս զանձինս գրիցեմք. քաւ լի

, զի մի՛ ոք համարեսցի եթէ եւ մեք առ հայկաբանս կամ {առ} քերթօղս զանձինս գրիցեմք. քաւ լիցի մեզ: Դուզնաքե

ս արարեալ ճշմարտութեան՝ ո՛չ երբեք զանձինս ունիմք {առ} որ չեմք, եւ ո՛չ երբեք: Ընդե՞ր իսկ բնաւ եւ

ուցանեմք. ո՞չ բազումք իցեն, քան եթէ սակաւք, զի {առ} ծանր թեթեւութեան անձամբ զանձինս յանդգնեցուցանեն,

թարգմանչաց զգահուց բուռն հարկանել: Սակա՞ւք իցեն {առ} մեզ, օրէն լիցի հարցանել, որ ի չափս ինչ արուեստա

քատին Ի մերայոց օթեւան։ Tiens! կացեալ {առ} դուրս տան Ձայնէ առ իս նուիրակ, Եւ ես

ան։ Tiens! կացեալ առ դուրս տան Ձայնէ {առ} իս նուիրակ, Եւ ես, յանգէտս ի մթան,

նեցաւ Սեղան Տեառնդ ընդ հարաւ, Որդւոյդ {առ} յիշատակի Հաց եւ գինի Քեզ մատչի:

Մի՛ թշնամի՞ Աստուած ի քեզ զայդ ելոյց"։ Զայս {առ} կոյսն, եւ զնորա իրանաւ Պարապատեալ թաւալիմք

կոյսն, եւ զնորա իրանաւ Պարապատեալ թաւալիմք {առ} վարդենեաւ Ի դալարիս, յոր երկինք դեռ ցօղէին

տղիկ վեհափառ՝ Արուսեակդ փարփառ Կոչեր {առ} նախնեօք, Եւ պաշտէր բագնօք: Իսկ զքեզ

Ընդ Ոսկիամօր Տիկնոջն երկնաւոր Պաշտեալ {առ} նախնիս Յողջոյն աշխարհիս. Խնկեմ զանու

եզ, քո՛յր, տիրաւա՛նդ ողջույն "... Այլ նա {առ} այս. - Եւ, ո՞ իցես դու: " Յոյր ի դրախտին

ն խորտակման: Պատի՜ր սոքա են ուրուականք {Առ} անձկութեամբ հրեշտակին. Չի՛ք ի բնաւս, չի՛ք

ագնոյ Ոչ շողայ թարց քերելոյ, Է Ածէ՛ք {առ} քերօղն Անուանեալ քերթող:........

տխրադիտակ. " Ես հի՞մ, ասէ, ստեղծայ, {Առ} ի՞նչ այս դրախտ փափկութեան, Առ ի՞նչ հանուրց

եղծայ, Առ ի՞նչ այս դրախտ փափկութեան, {Առ} ի՞նչ հանուրց կացուցայ Էից ի բնաւս տէր, իշխա

նաւակ մի փոքրիկ, Որ ի կրծիս մակուկէ, {Առ} չունելոյ զանոյշ սիւք Առագաստել չզօրէ"։

պէտս բաղբաղայս, Յօդես, ասէ նախահայրն {Առ} սերովբէն, յանզգա՞յս Բնաւ ունիս դու զմարդն

ս, սերովբէ. Ըստ քեզ միթէ սիրտ մարդոյ {Առ} վսեմն դօ՞ս իցէ։ Ո՞ կարիցեմ ես ի սէր Զ

ուժ է մարդն"։ Ընդ հենգն ելանէ Ադամ Եւ {առ} սերովբէն բարբառի, Ժպիտ ի դէմս առ վայրկեան

մ Եւ առ սերովբէն բարբառի, Ժպիտ ի դէմս {առ} վայրկեան Փայլեալ շողայ դժպհի. - Որ ոչ

ալ ի զով զիւր ստուեր, Շնչոյն դիւրէր տուր եւ {առ} ՝ Եւ սերովբէն հասանէր: Եւ առ Ադամ մատ

տուր եւ առ՝ Եւ սերովբէն հասանէր: Եւ {առ} Ադամ մատուցեալ Նստի յահեկէ կուսէ Եւ զ

սեն խայտացեալ Ի մենաւոր վայրս անքոյթ, {Առ} ի՞նչ, - այդ չէ ասացեալ: Յամբովկ հասեալ սե

լ ընդ երդումնն, Զդողանի հարկանէր, Եւ {առ} Ադամ՝ զներումն Խնդրել երդմանցն ակնարկէր.

հեռանայ, Իսկ հարսնացուն լուսեղէն Ածէ {առ} Ադամ զԵւայ: Այն ինչ յառեալ Ադամայ Ի ճա

ովին՝ " Ոչինչ գտայց ուխտազանց, Ասէ, {առ} ի՞նչ տուաւ կին: Իմ ուխտեալ է չմեղկիլ

, Յի՞նչ ուրեմն ինձ տուան Սէր, կին, {առ} ի՞նչ Տէր օրհնեաց, Յի՞նչ ակնարկէ նորա բան,

ամբ Զարկուցանէ զանշաղախն Յորսայս անդէն {առ} ետեղբ, Եւ ընդ գճեալ շեշտ ընդ ակնն Նկր

ահաւոր ճշմարտութիւն խոստովանի ամբողջ Եւրոպա, եւ {առ} ի պահպանութիւն բարոյական՝ ընդ նմին եւ նուիրական

եւ որ ո՛չ զօրէ կենդանացուցանել զմեռեալն, այն ինչ {առ} կենդանութեամբն չկարաց պահպանել զնոյն: Ազգա

, առանց թեւակոխելոյ յամբիոնն ուսուցչութեան, կա՛մ {առ} փառասիրութեան կամ առ չարաչար տգիտութեան, յորում

ամբիոնն ուսուցչութեան, կա՛մ առ փառասիրութեան կամ {առ} չարաչար տգիտութեան, յորում դեդեւին: Շատ իսկ է մ

, որ ժպտի տխրութեամբ ընդ այս տգիտութեան արգասիս: {Առ} մեզ անպէտ առ ամենայն կացութիւն մարդ՝ պիտանի՛ դատ

ութեամբ ընդ այս տգիտութեան արգասիս: Առ մեզ անպէտ {առ} ամենայն կացութիւն մարդ՝ պիտանի՛ դատի առ հոգեւորա

եզ անպէտ առ ամենայն կացութիւն մարդ՝ պիտանի՛ դատի {առ} հոգեւորականութիւն. եւ այսպէս խրթնացեալ եկեղեցի մ

մերոց սրբոց մեզ ընծայեցուցանէ: " Աշակերտք հեղգք {առ} ուսումն եւ փոյթք առ ի վարդապետել, որք նախ քան զտ

այեցուցանէ: " Աշակերտք հեղգք առ ուսումն եւ փոյթք {առ} ի վարդապետել, որք նախ քան զտեսութիւնն աստուածաբա

նհատի, նախ քան զբարին հասարակաց: Հոգեւորք, որք {առ} ընկճեալ ազգս խրախոյս եւ քաջալեր կարդացին հօտին իւ

ւածոց իւրեանց եդին ի վկայութիւն սերնդոց իւրեանց, {առ} մեզ, այս թշուառացեալս յամենայնի, հոգեւորք մեր ա

ռ մեզ, այս թշուառացեալս յամենայնի, հոգեւորք մեր {առ} անձնական օգտի կամ մուրանալոյ յօտարէն զչնչին փառս

վերջէ զազգն ամբողջ ինչ ո՛չ խղճահարին կորուսանել, {առ} ՚ի գիւտ բարեկենդանութեան կամ ի զովացումն փառասիրա

պատմական իրողութիւնս ներկա ժամանակիս: Բազում են {առ} մեզ օրինակք աննուէր քահանայից եւ անկնդրուկ եպիսկո

ի ժամուս. հոգեւորք մեր, ընդ այս բողոքանս ժպտին {առ} վայրկեան եւ ապա որպէս զխելակորոյս դեմ են առ ի գիւ

ժպտին առ վայրկեան եւ ապա որպէս զխելակորոյս դեմ են {առ} ի գիւտ հնարից կորստեան բողոքաւորացն. իսկ եթէ զքա

ւորացն. իսկ եթէ զքարի փշրեսցին ատամունքն, անդէն {առ} նմին զամենայնն հողմոց հնչիւնս վարկուցեալ հանապազո

գի, խօսեցայց ուրեմն ՚ի մասնաւորի: Այլ որովհետեւ {առ} սակաւութեան ժամանակի չկարեմք զբազմաց ճառել, յայն

շխանութենէ երազեաց. եւ եղբայրն հարցուխնդիր լինէր {առ} ամենեսին, եթէ գուցէ արդեօք օրինակ ի պատմութեան մ

ալ: Մանրամասնութիւնք գործոյս, ո՛չ անագան հասցեն {առ} Ձեզ ՚ի ձեռն բողոքանաց բովանդակ ազգին հայոց բնակել

պետին Նազարեանց: Այվազովսքին փութացաւ հասուցանել {առ} նախարարն տէրութեան զիւր անմիտ գանգատ, թէ ապստամբ

ղխել գէթ ի Հօրէ: 3) Երես 5. Այվազովսքին, {առ} հարցումն, եթէ մարթ իցէ յաւելուլ ՚ի հանգանակն զոր

ւ յՈրդւոյ բղխի ", պատասխանէ, թե " անհնա՜ր է ". {առ} այս պատճառս տալով ո՛չ զխանգարումն հասկացողութեան

լ թէ սուրբ հարքն մեր ընկալեալ զհանգանակն Նիկիոյ, {առ} հարկին յաւելին ՚ի նմա զքանի մի բառս բացադրականս,

ոց էր յաւելուլ - ըստ որում ի պատասխանւոյն տուելոյ {առ} հարցումն որ ի 2 §, յայտնի երեւի, թէ ուղղափառ ճա

րաստութիւն մտաց եւ կամաց նորա: 4) Երես 7. {Առ} հարցումն " ուրեմն այս աշխարհս, եւ ինչ որ կը տեսն

ուսուցանէ զհաւատոյս, պարտի դրականապէս պատասխանել {առ} առաջարկեալ հարցմունս, եւ ո՛չ բնաւ տարակուսել: Ը

ամիտեալ ի Քաղկեդոնիտսն: Եթէ ուրեք ուրեք բան լինի {առ} սուրբ հարս մեր զկրկին բնութենէ ՚ի Քրիստոս, այն ո

բնութիւն չիմանամք զպատճառն։ 7) Երես 50. {Առ} հարցումն. " Պատրիարքաց մէջ նախապատմութեան կողման

նատիոսի Լոյոլայի, հիմնադրի կարգին ճիզվիթաց, որք {առ} շրջելոյ զուշադրութիւն ժողովոյն ի բուն խնդրոյն, ո

ցնծացին ընդ կամագիւտն լինել: Եթէ ինքեանք պապք, {առ} ` անձնասիրութեան եւ փառասիրութեան իւրեանց համարեա

լ քան զայլ առաքեալս, թերեւս կշտամբեալ ի Քրիստոսի {առ} փառասիրութեան, ՚ի հարցանելն, եթէ ո՛վ իցէ մեծ,

րցմունք գիտութեամբ առաջարկեալ լինին յԱյվազովսքւոյ {առ} ի ցուցանել զգերադասութիւն պապին Հռովմայ, եւ ՚ի վ

ւն եւ առաքելականութիւն): Զկնի այսորիկ պատասխանէ {առ} հարցումն ստորասաբար, զի եւ մասնաւոր եկեղեցիք կար

ասնաւոր եկեղեցեաց, զորս ուղղափառս խոստովանի այժմ {առ} հարկին ստիպելոյ, որպէս եւ ի պատասխանւոյն՝ որ առ

առ հարկին ստիպելոյ, որպէս եւ ի պատասխանւոյն՝ որ {առ} հարցումն, երես 52, երեւի. " ուրեմն, ո՞ր եկեղե

ր մեղքերուն ամենն ալ մահուչափ կամ մահացո՞ւ են"։ {Առ} այս պատասխանէ բացասաբար, յաւելեալ եթէ ըստ ծանրու

ինչ Քրիստոս ասէ. " ամենայն որ հայի ՚ի կին մարդ, {առ} ի ցանկանալոյ, անդէն շնացաւ ընդ նմա ՚ի սրտի իւրու

ւթիւնս կուրօրէն հաւատալ, ըստ պապական պահանջման, {առ} մեզ ճանաչի հետեւիլ փարիսականութեան, եւ հաւատ, ո

, զոր ո՛չ ընդունի հոգին, մաքուր խղճմտանօք, այլ {առ} հարկի կամ ստիպանաց, չար քան զանհաւատութիւն խոստո

, ո՛չինչ նուազ քան " զվարժութիւն հոգեւոր պաշտեալ {առ} ճիզվիթս, յորում գտանի ամենայն ինչ բաց ի ճշգրիտ վ

տրկականս, եւ ՚ի կոյր հնազանդութեան ժողովրդեան որ {առ} հոգեւորսն՝ զքրիստոնէութիւն տեսեալ, զայն ամենայն

եթէ ուրուք չիցէ պաշտեալ զկիրակէն, առանց ստանալոյ {առ} այդ դրժողութիւն զբացարձակ հրաման յօրինաւոր առաջնո

ինաւոր առաջնորդաց: Սրբել զօր շաբաթուց, կացուցաւ {առ} Մովսիսիւ: Քրիստոս բազում ուրեք ելոյծ զշաբաթսն,

նալ լճանապարհ, այլ գիտակցութեամբ, եթէ արժան է, {առ} վայր մի թողեալ է մարմնականսն զԱստուծոյ եւ զԱստուա

բ կիւրակէի չունիցի համարիլ ի մեղս, եթէ ունիցի ոք {առ} այն զներողութիւն առաջնորդին. Մի՞թե եկեղեցին մեր

րով զդաշն ուխտին վաւերացուցեալ. միթե մե՞ծ ճանաչի {առ} մեզ առաջնորդն քան զեկեղեցին եւ քան զպատուիրանն սր

մենայն ինչ կարծել հնարաւոր եւ ներելի, եթէ ունիցի {առ} այն զաններելի հրաման առաջնորդաց, որպէս զի զնոսա

ւնքդ ՚ի դատապարտելի սկզբանց եգիպտական քրմաց, որք {առ} անձնապահութեան եւ եթ կուրացուցանել կուրացուցանէին

նքդ ի դրութեանց դպրաց եւ փարիսեցւոց, որք նոյնպէս {առ} անձնապահութեան իւրեանց, զանցեալ զպատուիրանաւ Աստ

զառաջնորդս մեղանացն կացուցանեն: Եւ առաջնորդ, որ {առ} պատուասիրութեան, կամ վասն այլոյ իրիք ախտի, ժպրհ

նախատինք, զի Այվազովսքին աղճատէ զտասնաբանեալսն, {առ} տգիտութեա՞ն, եթէ արհամարհանօք բերեալ զնոցանէ, յ

կն Հոգին ՚ի վերայ մկրտելոյն: Եւ մկրտեալ ոք, եթէ {առ} չբերելոյ հանգամանացն չընկալցի զխորհուրդ դրոշմ ին

ոգւոյ: 15) Երես 94. Հարց. - " Զայս արարէք {առ} իմոյ յիշատակի ըսելով, ի՞նչ ըրաւ Քրիստոս"։ Պատա

ոխազաց քոց ըմպեմ ո՛չ ". եւ բանիւս " զա՛յս արարէք {առ} իմոյ յիշատակի " հաստատեաց զխորհուրդ անարիւն պատար

յ եւ ուղղութեան մատենկանն Այվազովսքւոյ, արձակեաց {առ} նա զհրաման, յաղագս ժողովելոյ զցրուեալ օրինակս Վա

ս պատուէր, եւ ահա հրաման արձակէ ի թեմական ատենէն {առ} ամենայն ենթադրեալ հոգեւոր կառավարութիւնս եւ անձին

լի արդարաբանութիւնս: Սխալանք տպագրութեան համարին {առ} ամենայն ազգս, եթէ փոխանակ տառիս դ՝ տպեսցի թ, ե

տովանութիւն նորա. ձեռն մխել յայն ո՛ր եւ է մտօք, {առ} մեզ համարի սպանանել զազգն եւ մինչ իսպառ մատնել յա

մեր, որ հազարօք եւ բիւրուք անկան ՚ի պատերազմունս {առ} պահպանութիւն ազգի եւ կրօնի մերոյ: Սերունդ եմք քա

աց խաղաղութեան ազգի եւ եկեղեցւոյ: Ոչի՛նչ են {առ} մեզ ախտացելոց ոմանց ըղձակաթութիւնք, ժողով գումար

ի համար Հերոստրատեանց: Զայս նամակ, ուղղեալ {առ} Վեհափառ Տէրս, յանձն արարից նոյնպէս պատմութեան,

զճանապարհ կենսագործ Փակեաց, ես անդկայի մերձ {առ} սերովբէն ահագին։ Աղեխորով մինչ Եւայ առ դիակամբ Ա

կայի մերձ առ սերովբէն ահագին։ Աղեխորով մինչ Եւայ {առ} դիակամբ Աբելի Արտասուաթոր հեկեկէր, ես ցաւակ

լուսափիւռ խոր համակէր ՚ի խաւար։ Մինչ զվերջինն նա {առ} Հայր մահուն բարբառ որոտաց, Ականատես ես վկայ

վկայ գտանէի տխրազգեաց։ Երբ աշխարհի կարճեցաւ գութ {առ} խնամս Օծելոյն Մատանց նորա գործք անբան բողոք

րակոյս։ Զարքայորդւոյն Սողոմոնի զարդար {առ} այդ վճիռ լուր, Որ լաւ ասէ զկոյր ակամբք, քա

ՎԵՑԵՐՈՐԴԸ - ՄԻ՛ ՇՆԱՐ... Եւրոպացոց {առ} հասարակ քաղաքական մի ծէս էր, Որ այր մարդը հ

уда обедать: Փակեցեք ժամի դուռը Աչառը {առ} դու հետըդ: ՎԱՅՐ ԸՆԿՆՈՂ ԱՍՏՂԵՐ (Թարգմանութ

ր օրից հասած գիշերին, Աղօթք է առնում վերեւ {առ} Աստուած. Այլ քո ծագելուց մինչեւ մտանելդ

ու պէս սուր սրած, Մի կարճ աղօ՛թք արա շուտով {առ} Աստուած"։ - Միթէ կարելի՞ է...

ու քնար, այլ մի՛ հնչեր ինձ, Ապոլլոն, յե՛տ {առ} դարձեալ դու նորան, Տո՛ւր մի այլ մարդու, որ

օձի պէս Կարէ մտնել մարդ միայնակ։ {Առ} խարխափ շօշափելով Գտանում է այն ծակի մէջ

Ուրացողք, ծո՛ւնկ չոքեցէք: ՈՒՂԵՐՁ {Առ} Մեչուխեչան ի Կոստանդնուպօլիս Հողմերից

Ա՜խ որի գործը, որ մարդու արարք Պատմեմ մի {առ} մի, պատանի հայազգ, Մեհրուժան, Վասակ, Նիկ

պատասխանեցի, որ կ՚երթայ վաղը: Նոյն օրը գրեցի եւ {առ} Ֆ[եօդո]ր Իւան[ովիչը] մօրս մասին: 5-ին նամակ ստաց

ելուց յետոյ, քանի մի անգամ հանդիպեցաւ մեզ, երես {առ} երես պատահել անամօթ վատութեան: Եւ ո՛չ անգամ վշտա

ով, չենք կարող, միեւնոյն ժամանակ, չյայտնել մեր {առ} ի սրտէ կարեկցութիւնը պ. Չամուռճեանի գրուածքին պա

ն մարդիկ այդ ճանապարհը, բայց ի վերջոյ, երբ երես {առ} երես հանդիպեցան եւ զարկուեցան անանցանելի պատին,

այդ խաւար ճանապարհը, կամ թէ որչա՛փ մարդիկ դեռեւս {առ} թարթափ գնում են նորանով, շատ անգամ առաջնորդուած

ղոսը, որոնց մասին Հիւսիսափայլը բողոքած է ժամանակ {առ} ժամանակ, այլեւ շատերը... այլեւ Երուսաղէմի միա

ների ձեռնադրութեան պայմանների մէջ, մինչեւ այժմ " {Առ} մեզ անպէտ առ ամենայն կացութիւն մարդ, պիտանացու դ

ւթեան պայմանների մէջ, մինչեւ այժմ " Առ մեզ անպէտ {առ} ամենայն կացութիւն մարդ, պիտանացու դատի առ հոգեւո

անպէտ առ ամենայն կացութիւն մարդ, պիտանացու դատի {առ} հոգեւորականութիւն ", մինչեւ այժմ սիմոնականութիւ

, լսելով այս մահաձայն աղեղների դռնչիւնքը, աղօթեց {առ} Տէր եւ վճարեց իւր կեանքը, որի եւ ոսկերքը օտարք ե

րդ դարում, երբ բան է լուսաւորութեան մասին: " {Առ} դառնաշունչ նախանձու իւրեանց, որ բունեալ է ի նոսա

... պատատեալ եւ քօղարկեալ երեսօք նստին, որպէս {առ} հոտեալ դիական, պապանձեալ իբրեւ զհամր դեւ"։

ենակիցքը, շատ անգամ լսելով ազնուամիտ հեղինակների {առ} ի սրտէ ճշմարտասէր եւ ցաւակցական խօսքերը Ազգի անու

ին հրիտակացն) 94 Կովայլսկուն, Բեռլին 14/26 95 {առ} Վառվառ տիկին Էլիազ 15/27 96 առ Հ. Գ. Աբգար 22

Բեռլին 14/26 95 առ Վառվառ տիկին Էլիազ 15/27 96 {առ} Հ. Գ. Աբգար 22/4 97 առ պ. Պալ Օրէնսգէտ, ի մա

ռ տիկին Էլիազ 15/27 96 առ Հ. Գ. Աբգար 22/4 97 {առ} պ. Պալ Օրէնսգէտ, ի մասին Աղաւելեանի 26/8 98.

իսլաւին Օգոստոս 2/14 121 Խաֆաֆեանցին 3/15 122 {առ} պր. Պալ Օրէնսգէտ 10/22 123 Հայրապետեանցին 124

բարեխղճության մեջ: Ընդունեցե՛ք, ողորմած պարոն, {առ} ձեզ ունեցած իմ անկեղծ հարգանքի հավաստիքները, որո

ներիս մխիթարութեան ու դաստիարակութեան համար։ {Առ} հասարակ մեծ շնորհակալութեան արժանի բան է, որ գեր

մ է մտաւորական եւ կենսական շարժողութիւն։ Մեր {առ} ի սրտէ երախտագիտական շնորհակալութիւնը թող հաճի ըն

ութեան շրջանր աւելի տարածութիւն է ստանում աստիճան {առ} աստիճան: Մասնաւոր դրութիւնք, որ շատ մօտ են

նձնից պատասխանի մի սպասէ, ես փիլիսոփայ չեմ: {Առ} այժմ, ես այսչափ միայն գիտեմ, որ կորցուածը պէտք

րել իր ուղեղը, ասել է ուրեմն եւ զգում է երբ երես {առ} երես քսւում է իրական աշխարհի հետ, նա դատապարտել

եւ օրհասի գրկի մէջ, արտասուալից աչքով աղօթեցինք {առ} երկնաւոր Հայրը եւ մեր կեանքի փրկութեան յոյսը դրեց

ցան, եւ տիրեց մի խորին լռութիւն: Սեւ սեւ ամպերն {առ} փոքր փոքր սկսան ցանուցիր լինել: Արեգակը դուրս գա

լսէք: Այստեղ ես նորա խօսքը կտրեցի ասելով. {առ} ժամանակ թո՛ղ այդ բաները, նախ եւ յառաջ պատմի՛ր ին

ունի նա Քուէպէքի մէջ, խաբուած քահանայապետի սիրոյ {առ} նա շնորհն են: Բայց թո՛ղ սոքա մնան մի փոքր լ

Երբ այս լուրը առաւօտուն վաղ կարդինալին հասաւ, նա {առ} երեսս շատ հաճութիւն ցոյց տուեց եւ հրամայեց բերել

Երբ այս պաշտօնական թղթի պատճէնը կարդացինք, անդեն {առ} նմին համոզուեցանք, որ այսուհետեւ ասելիք չկայ, ա

յն եւ չհանգուցանէր 'ի ծերութիւնս. եւ կարող լինէի {առ} նմա գո՛նեայ սուղ ինչ ժամանակ մնալ, թէպէտ եւ ոչ թ

եալ իմն զօրհնելոյ տիկնոջ Աւագի զմիտսն ոչ ծանուցին {առ} ժամայն. նա աղաչելով զերանելի մայրն հոգացեալ իբրե

ձեռքում՝ գո՛հ եղանք գտնուածով։ Յայտնի է, թէ " {առ} 'ի չգոյէ Աստուծոյ 'ի մէջ Իսրայէլի առ Ճանճիկ աստու

տնի է, թէ " առ 'ի չգոյէ Աստուծոյ 'ի մէջ Իսրայէլի {առ} Ճանճիկ աստուածն Ակկարոնի դիմեցին"։ Դեռ լա՛ւ է,

ստուածաշնչի վկայութիւնը, որ բերինք այստեղ, բա՛ռ {առ} բառ ուղի՛ղ է բո՛ւն հրէական բնագրի հետ։ Թովմա Արծ

ում. " յորում եւ ե՛ս իսկ ճգնիմ անխիղճ միտս ունել {առ} Աստուած եւ առ ամենայն մարդիկ յամենայն ժամ " (Գոր

եւ ե՛ս իսկ ճգնիմ անխիղճ միտս ունել առ Աստուած եւ {առ} ամենայն մարդիկ յամենայն ժամ " (Գործք Առաք., գլ

արածն եղիցի ըստ գործոց իւրեանց " (Թուղթ. Պաւղ. {առ} Կորնթ., երկր. գլ. ԺԱ, համ. 13-15)։ § 1

աջի Աստուծոյ, 'ի Քրիստոս խօսիմք " (Թուղթ Պաւղ. {առ} Կորնթ. երկր. գլ. Բ, համ. 17)։ " Յոր ինչ

արիսպն, եւ փախեայ 'ի ձեռաց նորա"։ Թուղթ Պաւղ. {առ} Կորնթ. երկր. գլ. ԺԱ, համ. 21-33։ Բացի սո

9)։ Պաւղոսից է փոխ առնում այս ձեւը. " Մանաւանդ {առ} ընտանիսն հաւատոյ ". Թ. Պաւղ. առ Գաղատ. գլ. Զ

ը. " Մանաւանդ առ ընտանիսն հաւատոյ ". Թ. Պաւղ. {առ} Գաղատ. գլ. Զ, համ. 10։ Իններորդ դարում ծաղկա

խօսքն է այս. " Եւ համարիմ կղկղանս " (Թ. Պաւղ. {առ} Փիլիպ, գլ. Գ, համ. 8)։ § 15. Բնագիրը.

լ որդի " (եր. 40)։ Մենք թէեւ թարգմանեցինք բառ {առ} բառ, բայց յայտնում ենք այստեղ, որ միտքը չենք հա

գո՛նէ իբրեւ զանզգամ ընկալարուք զիս " (Թ. Պաւղ. {առ} Կորթ. երկր. գլ. ԺԱ, համ. 1 եւ 16)։ § 17

յանձնառու չենք դրական պատասխան տալ այս բանին։ {Առ} հասարակ, տարածուած կարծիք է, թէ Փարպեցին, թէեւ

մէջ այսպէս է խօսում. " Գնացեալ աշակերտեցաւ Ղազար {առ} ոտս Աղանայ, որ եւ քեռի գոլով Վահանայ Մամիկոնենի

։ Զկնի յերկար մի դեգերելոյ յուսումն սրբազան տառից {առ} ոտս սրբակրօն առնս ըստ հրամանի նորին եւ վարդապետաց

" զկնի յերկար մի դեգերելոյ յուսումն սրբազան տառից {առ} ոտս սրբակրօն առնս ըստ հրամանի նորին եւ վարդապետաց

սքերը ասում ենք այն պատճառով, որ Փարպեցու ասած " {առ} 'ի բժշկութիւն վիրաւորաց փութա՛ հա՛ս յօգնել " բանի

'ի Սիւնիս կեցի անդ ամս երկուս, զձմեռն 'ի քարայրի {առ} առն միում հռչակելոյ 'ի բնակչաց գաւառին յամենայն կ

յն՝ քահանայապետ աշխարհիս՝ տէր Մուշէ, տանէր զիս {առ} ինքն, ուր եւ լինէր 'ի հովու։ Արդ՝ զառաջինն կել

րութեամբ (տե՛ս Փարպ., Պատմ., եր. 180)։ Թէ {առ} հասարակ ո՞ր աստիճանի յարգութեամբ եւ քաղաքավարութե

ջն Եթէովպացւոյ, զոր ա՛ռ Մովսէս. զի կին Եթովպացի {առ} ։ Եւ ասեն, թէ ընդ Մովսիսի միա՞յն խօսեցաւ Տէր. ո

գլ. ԺԵ, համ. 2)։ § 34. " Յայնժամ մատեան {առ} Նա աշակերտքն Յովհաննու եւ ասեն, ընդէ՞ր մեք եւ փա

գլ. նոյն, հ. 2)։ § 37. " Քանզի գիտէր թէ {առ} նախանձու մատնեցին զնա... առեալ ջուր լուաց զձեռս

ամենայն, որ կախեալ կայցէ զփայտէ " (Թուղթ Պաւղ. {առ} Գաղատ., գլ. Գ, համ. 13)։ Մեր ուսումնական ե

. " Եւ ահա այր Իսրայէլացի, գայր ածէր զեղբայր իւր {առ} կին իւր Մադիանացի յանդիման Մովսիսի, եւ յանդիման

ենայն ժողովրդեան որդւոցն Իսրայէլի, եւ նոքա լային {առ} դրան խորանին վկայութեան։ Եւ տեսեալ Փենէէսի որդւո

իում աւուր քսան եւ չորք հազարք " (Թուղթ. Պաւղ. {առ} Կորնթ. Առաջ. գլ. Ժ, համ. 8)։ " Պղծեցան նոք

ամ. 20)։ § 48. Ամենայն որ հայի 'ի կին մարդ {առ} 'ի ցանկանալոյ նմա, անդէն շնացաւ ընդ նմա 'ի սրտի

զՔրիստոսի, որ ինեւս ընդ ձեզ խօսի " (Թ. Պաւղ. {առ} Կորնթ., երկր., գլ. ԺԳ. համ. 3)։ § 50

րանս Քրիստոսի 'ի մարմնի իմում կրեմ " (Թ. Պաւղ. {առ} Գաղատ., գլ. Զ., համ. 17)։ " Լնում զպակասո

ութիւն նեղութեանցն 'ի մարմնի իմում " (Թ. Պաւղ. {առ} Կողոս., գլ. Ա, համ. 24)։ Ամենայն Հայոց եկե

ւը. " Զի ընդ գիտունս օրինաց խօսիմ " (Թ. Պաւղ. {առ} Հռովմ., գլ. Է, համ. 1)։ § 52. Բնագրում

անի՛ իսկ 'ի ձեզ ընդէ՛ր պոռնկութիւն " (Թ. Պաւղ. {առ} Կորնթ., առաջ., գլ. Ե, հ. 1)։ Որ միեւնո՛յ

, գլ. Ե, հ. 1)։ Որ միեւնո՛յն է, գրե՛թէ բառ {առ} բառ, Փարպեցու Թղթի բնագրում մէջբերուածի հետ. "

ն եւ անուանեսցի մի՛ 'ի միջի ձերում " (Թ. Պաւղ. {առ} Եփես., գլ. Ե, համ. 3)։ § 54. " Ամենայն

նձ հրոյն որ ուտիցէ զհակառակորդսն " (Թուղթ Պաւղ. {առ} Եբր., գլ. Ժ, համ. 26-27)։ Անթողլի է համարո

էր ասած. " Յաղագս որոյ եւ զայլսն ամենայն եւ զորս {առ} նոսա արանցն ծառայք նորա ", եւ այլն. (եր. 48)

է տեսնել ընթերցողը, թէեւ թարգմանել ենք գրեթէ բառ {առ} բառ, բայց խոստովանում ենք, որ մի փոքր մութ է եր

ն, քաղեցէք նախ զորոմնդ, եւ կապեցէք զայդ խրձունս {առ} ի յայրել եւ զցորեանն ժողովեցէք 'ի շտեմարանս իմ "

անձինս քննէաք ապա ոչ դատապարտէաք " (Թուղթ Պաւղ. {առ} Կորնթ. Առաջ., գլ. ԺԱ., համ. 31)։ (Դատապ

կարդում ենք. " Եւ բանից գլուխ խօսիցս ", որ բառ {առ} բառ է յունականի հետ. " Kefàlaion dè èpi tojs leg

ալ գայ ի մեզ Վասակ, լրբի անամօթութեամբ սրտիւ գալ {առ} մեզ յողջոյն, եւ քո զմտաւ ածեալ, որպէս պարտ է առ

գործ դնել, ինչպէս հալածը, որի մասին խօսեցանք։ {Առ} հասարակ մենք խօսում ենք ընդհանուր կանոնների վրայ,

ում էին՝ "ձեռօքս գրի", բայց այժմ իսպառ չէ լսվում։ {Առ} հասարակ այդ քաղաքի լեզուն մեծ փոփոխութեան է ենթար

ատօլ անուն, որ էր նորա սպարապետ արեւելից, առաքեաց {առ} նա բազում գանձիւք։ Եւ արք Պարսիկք, որ փախուցեալ է

օրութիւն։ Պ. Անքէի խորհուրդը անպտուղ չմնաց. {առ} ժամանակ մի հրաժարուելով իւր մտադրութենից՝ կամէր

ղ պարտականութիւն ենք համարում նոյնպէս յայտնել մեր {առ} ի սրտէ անկեղծ շնորհակալութիւնը ազնուական հայկազն

եւ ձգեց դէպի ճարտարապետի ճակատը, ասելով. - վեր {առ} այս ներողութեան կոնդակը եւ փակիր սորանով առաստաղի

անւում էին ` արդ, քանզի՛ եւ արդ, իբրեւ յորժամ, {առ} բառերով, եւ մինչեւ այժմ ոչ ոք այդպէս համարձակաբա

աննշան եւ խելացնոր մարդիկ դուրս են տալիս ժամանակ {առ} ժամանակ, առանց օրագիր անունը վերան դնելու, որպէ

է մնասցէ այս արձան յիշատակի երախտապարտութեան իմոյ {առ} տէրդ՝ ի ժամս եւ ի ժամանակս: Լեզու իմ ծանրաշարժ

ռայլութիւն Ձեր հետամուտ լինի հնար դիւականս հնարել {առ} ի չարչարել զմեզ եւ թափուր ի փառաց հեղինակի կացուց

րեսցի անուն, այսմ ամենայնի մարթ է հասնել միայն, {առ} խարխաբ զժողովուրդն ընթացուցանելով ի տգիտութեանն ա

գահ նորա ամբարձեալ էք Դուք, մռայլագոյն սատանայ: {Առ} ի բարւօք եւս յապահովի կացուցանելոյ զիշխանութիւն Ձ

րամին գլխաւոր. Յաւուրց անտի մանկութեան {Առ} դրան կացեալ մեհենին ` Նա դիւական նենգութեամբ

կարդանք, - իսկոյն պատասխանեց պ. Մարկոսը: - {Առ}, կարդա՛, բայց ձայնով, ես եւս կամիմ լսել, որով

ծ չէր Մանթուխեանցի վերայ: Ինչեւիցէ: Մեք թողունք {առ} ժամանակ սորանց այստեղ, եւ տեղափոխուինք մտքով դէպ

մ գոյքի մէջ"։ - Թէ Աստուած սիրում ես, ձեռք վեր {առ} այդ բաներից, մեք լաւ ճանաչում ենք քեզ, Աստուած

ժամը ինն էր համարեա, եւ շամանդաղը սկսում էր փոքր {առ} փոքր գետինը առնուլ: Դատարկ փողոցի մէջ լսւում էր

կորդային լեա խազը կարօտ է մի փոքր մշակութեան: Եւ {առ} ժամանակ ես խորհուրդ չեմ տալիս ձեզ երգել այնպիսի բ

ց, Պարսից, Յոյնից եւ ուրիշներից, որոնց ժամանակ {առ} ժամանակ հպատակեցան Հայք: Նորերումս դուրս եկան ազ

երը հրաւիրել, հարկ է, որ սուրբ մնաս անկողնուց: {Առ} մի կլայեկած աման, դի՛ր նորա մէջ մի հայելի, յետո

այնքան ջուր լի՛ց ամանի մէջ, որ հայելին ծածկուի: {Առ} մի ութ կամ տասն տարեկան տղայ, բայց հարկաւոր է,

է ինձ. բայց ես չեմ համարձակւում այդքան խնդրել, {առ} ժամս հերիք է տասն արծաթը: Խնդրում եմ, ոտքերդ հա

թիւնը մերժող ԿՈՄՍ ԷՄՄԱՆՈՒԷԼ " - {Առ} քեզ խայտառակութիւն, - բացականչեց պարոնը, ձեռքը մ

ի՛տ է, շատ չար են ժամանակիս տղայքը: - Ուրեմն {առ} այս գիրը եւ հասցրո՛ւ, ինչպէս ասացի, պարոն Շահու

մոլորակի մի նշանակեալ տեղ գալը, սպասում են րոպէ {առ} րոպե. սպասում է եւ ամբողջ քաղաքը նոցայ հետ: Մի՞

որ կորուսել էին իւրեանց սովորական փայլը: ժամանակ {առ} Ժամանակ ցաւութիւն էր, զգում նա իւր մարմնի մէջ,

նչ կախարդական ոյժ ունի այդ անիրաւը, ճշմարիտ, իմ {առ} ու տուրը կարող է լաւ կանգնել, եթէ երկու հազար մա

ր ցեղապետի մօտ, եօթն մարդ պիտի մեր ցեղից ժամանակ {առ} ժամանակ մեռանին տարաժամ, վերջին զոհը պիտի լինի մ

, նորան եւս նոյնպէս գրկախառնեց եւ քանի անգամ փոխ {առ} փոխ կատարեց այս ամբոխուած գրկախառնութիւնը բոլորով

ց Հայոց ծնաւ Մխիթար աբբայ, եւ 'ի մանկութեան սնաւ {առ} ոտս երկուց կուսանաց, որք ունէին համարումն 'ի նոյ

նետիկեան հասարակապետութեան. եւ կառավար տեղւոյն, {առ} 'ի ծաղկեցուցանել զայն տեղի այլեւայլ ազգօք եւ բնակ

ար աբբայ առաքեալ զոմանս յաշակերտաց իւրոց 'ի Հռովմ {առ} սրբազան Պապն Կղեմէս XI, ընկալաւ 'ի նմանէ բերանաց

ւին աղքատ իւրովքն հանդերձ պէտս ունէր նպաստից, եւ {առ} այս ոչ ոք այնպէս կարող էր օգնել ուղղափառ եղելոց ա

պէս եւ զկնի նորա, եւ թղթովք օրհնութեանց առաքելով {առ} մեծամեծս 'ի նոցանէ, եւ առաւել եւս 'ի հեռաւոր վայ

րութիւնս լեզուին Հայոց, ունելով զայն ոճ Եւրոպացի {առ} 'ի շահել զամենեսին, զի մի ոք հայասէր դիցէ, եւ ա

չէր դիպող ժամ եւ ժամանակ. եկեսցեն աւուրք, յորս {առ} սակաւ սակաւ կարասջիք ընտելացուցանել զհակառակորդս

ովին մտօք հեռի կային 'ի Հռովմայ. եւ հուսկ ուրեմն {առ} 'ի ճողոպրել զանձինս 'ի ձեռաց Քօլլեճեանց 'ի յերեւա

Չամչեանց եւ այլն, որոշեցին ստանալ տեղի 'ի Հռովմ {առ} 'ի ջատագովել եւ պաշտպանել զմիաբանութիւն իւրեանց ե

ւսն եւ կամակից գտան նմա եւ երեւելիք 'ի վանաց, եւ {առ} սակաւ սակաւ ամենեքին եւ զիւր ձեռնասուն աշակերտս վ

խնդրոց, միաբանութեամբ Պօղոս աղայի Սեբաստեան գրէր {առ} Կոստանդի՛՛ (գուցէ 'ի Կոստանդնուպօլիս) առ իւրայի

ն գրէր առ Կոստանդի՛՛ (գուցէ 'ի Կոստանդնուպօլիս) {առ} իւրայինս, հնարել հնարս եւ առնուլ 'ի ձեռաց Հայոց

լեճեանց 'ի վիճաբանել եւ գտանել հնարս միաբանութեան {առ} 'ի յաղթող երեւիլ Մխիթարեանց, եւ որպէս զի արդարաս

իլիպպոս եւ այլքն. եւ ոչ թէ այն անձինք, որ յետոյ {առ} հարկի ստիպեալ 'ի բռնութենէ տէրութեան եւ պատրիարգի

րաման ետ երթալոյ, երբ նա ինքն առաքեցաւ 'ի նոցանէ {առ} Մօնսինեօր Քորեսսի հարցանել զնա վասն այսորիկ։ Եւ

ց երկրորդ Ստեփանոս աբբա Գիւվեր Ագոնց եւ եպիսկոպոս {առ} իւր կրօնակիցս, թէ բարւոք է արարք ձեր. բայց յանց

զկրօնակիցս իւրեանց ունիթօռս եւ հերետիկոսս կոչեցին {առ} 'ի զերծուցանել զանձինս իւրեանց եւ 'ի ծածկել զկեղծ

ս իւրենաց ոչ անդադար խօսէին եւ խորհէին եւ գործէին {առ} 'ի ճարել զարդարացումն Հայոց, եւ իբր թէ ոչ կրթէին

րութիւն յանձին բերէին զինաւորելով երկսայրի զինուք {առ} 'ի գործ ածել երբեմն յաջ եւ երբեմն յահեակ, միայն

րոպա գոլով ոչ ուսուցանել իւրայնոց զլեզու Եւրոպացի {առ} 'ի համարձակ վարիլ ընդ որոց արժանն էր եւ պիտոյ, թ

ւ որպէս զի մի ունիցին գրիչ 'ի ձեռին, գրել անձամբ {առ} անձին եւ զեկուցանել առ որ պարտն էր, այլ ամենայն

րիչ 'ի ձեռին, գրել անձամբ առ անձին եւ զեկուցանել {առ} որ պարտն էր, այլ ամենայն ինչ 'ի գլխաւոր նոցին ամ

խիթարեանց ընդ Քօլլեճեանս, եւ սակայն այս ո՛չ հայի {առ} խնդիր ինչ եւ կամ հետեւողութիւն հեղինակի յԱստուածա

աբանական եւ 'ի փիլիսոփայական վիճմունս, այլ միայն {առ} Հայոց ջատագովութիւն եւ այս այնու օրինակաւ, որ ըն

ձէնջ Հռովմէական սուրբ ժողովոյն տարածման հաւատոյ, {առ} 'ի ըստ իւրումն խոհեմութեան դատել եւ ուղղել։ Ի վե

մասին հասկացողութիւնը, ուրեմն եւ կրօնը, ժամանակ {առ} ժամանակ կերպարանափոխ է լինում, թէ ի՞նչպէս մարդկա

ներ կտրուեցան ու գոհաբանական աղօթքներ կատարուեցան {առ} Աստուած։ Ոչինչ էր պապականութեան աչքումը այսք

ս է խօսել այստեղ եւրոպական լուսաւորութեան աստիճան {առ} աստիճան յառաջխաղացութեան մասին. այդ բոլորը աւանդ

ոլոր մարդկային ազգը, քարոզում էին ազգերին, թէ ( {առ} ժամս) կրօնական մտքով պիտոյ է հարկաւորաբար լսել ա

ամ տասնապետն իւր, եւ ել հրաման մենամարտելոյ նոցա {առ} 'ի մահ նահատակեալ։ Յայնժամ ծերոյն ել ընդդէմ եւ կ

կացուցից։ Անզգամութեամբ ասեմ, շատ են ոսկերք իմ {առ} շաղփաղփ Աստուածաբան կարծելոցն։ Իսկենտեր պէյ

ոխն նշմարի, այլ պահանջմամբ արդարութեան բողոքելով {առ} ամենայն տէրութիւնս. եւ ոչ իսկ դադարէ մինչեւ ոչ տ

քարալաշիւ 600 ղուռուշ ծախելով առաքեցին 'ի Պուքրէշ {առ} Ելքենճի խանն, զի անձամբ տարցէ 'ի Հռովմ, եւ փաստ

լորեցուցչաց Հայոց եւ այլն"։ Այսչափ ինչ շատ լիցի {առ} այժմ. զի չիք կար զօրութեան 'ի ձեռին իմում։ Բայց

։ Եթէ ունիս զօրինակ, առաջնոյ թղթոյն գրելոյ յինէն {առ} սրբազան ժողովն, ընթերցիր, զի յայն թուղթ բովանդա

գրիս թուղթ մի համառօտ, որոյ օրինակն այս է։ {Առ} սրբազան Հայրդ երկու գիրս գրեցի, առ սրբազան ժողով

ն այս է։ Առ սրբազան Հայրդ երկու գիրս գրեցի, {առ} սրբազան ժողովն իբրեւ բողոք, զայս գրեմ առ սրբութի

գրեցի, առ սրբազան ժողովն իբրեւ բողոք, զայս գրեմ {առ} սրբութիւնդ իբրեւ աղերս, լուեալ էք եւ լսէք զվիճակ

մէջ ոստիւնք, այլ ամենայն բան կատարւում է աստիճան {առ} աստիճան, փոքր առ փոքր, աննշմարելի կերպով, վասնորո

ամենայն բան կատարւում է աստիճան առ աստիճան, փոքր {առ} փոքր, աննշմարելի կերպով, վասնորոյ անհրաժեշտ էր այ

նդէսը է աստուածաբանական գիտութենների մէջ. իսկ մեք {առ} այժմս Աստուածաբանութիւն գրելու միտք չունինք, վասն

ինքը՝ Քերթողահայրը. "Այլ ինձ թուի, որպէս այժմ եւ {առ} հինսն Հայաստանեայց լեալ անսիրելութիւն իմաստութեան

գի վերայ, ծածկել նորան։ Դիցուք թէ վարագուրում էին {առ} ժամանակ այդ վէրքը օտարի աչքից։ Ո՞չ ապաքէն մի փոքր

սպանեցին Խոսրովիկը (տե՛ս Ղազարայ Փարպեցւոյ թուղթ {առ} Վահան տէրն Մամիկոնէից, Մոսկուա, 1853, երես 63-65)

ԳՐՈՒԹԵԱՆ Ճ Ա Ռ " Այլ ինձ թուի, որպէս այժմ եւ {առ} հինսն Հայաստանեայց լեալ անսիրութիւն իմաստութե

գերորդ ոսկեղէն [ասացելոցն, յորժամ] բանականն հոգի {առ} հայս [զարթուցեալ ի] բազմաժամանակեայ [իւրոյն քնոյ]

ըստ կարգի, ահա անցելոցն] փայլեսցի անշէջ, որպէս {առ} մեօք գործք ականաւոր արանց Եւրոպիոյ, որք զառաջինն

՝ որոց չեւ էր ողջունեալ զհինն դպրութիւն, եւ թէ [ {առ} ոչինչ] համարիւր յաչս նորա փառքն էին հայախօսութեան

ղափարօք եւ մաքուր հայեցողութեամբ ի բնաւս եւ իբրեւ {առ} անձնական եւ մասնաւոր ինչ պաշտեն զհին դպրութիւնս Յ

սինքն է ի պէտս պատմաբանական գիտութեանց, եւ ոչ թե {առ} ի յունարէն եւ հռոմէաբար գրել եւ խօսել յունկն ժողո

ով եւ մշակելով զնորն բարբառ հասարակաց հասկանալի, {առ} ի հնարաւոր կացուցանել զնա լինել յայտարար խորհրդոց

անգամ երեւեսցին ի հանդիսիս անձինք՝ թէ այժմ եւ թէ {առ} յապայն մատուցանել հեղինակին զլիաբերան գոհաբանութի

ց անմերձենալի էր հինն լեզու, թերեւս եւ անպիտան, {առ} ոչ ունելոյ յինքեան զկենդանարարն նիւթ յագուրդ տալ

նի " [մինչ] ամենայն դարձուածք բանից [ըմբռնելի էին {առ} ի ընթերցանելեացն՝ առանց եւ դոյզն բացառութեան, ե

ն բեղմնաւոր մտացն եւ լուսաւոր տեսութեանցն, [այլ] {առ} հարթութեան [հնախօս ոճոյն՝ գրելոյն: Զաւակն հայկա

ակէ] առաջի նորա, մի՞թե ուրասցի զերախտապարտութիւն {առ} առաջնորդն՝ որ ուղղեաց զնա ի փրկարարն ուղի: Հ

ց աղբերանայր ոչ ի կենդանի եւ ոճոյ խօսից] պաշտելոյ {առ} ազգն, այլ [ի պղտորեալ վտակաց անագանեալ Բիւզանդեա

թիւնդ այդ՝ թէպէտ մնալ այդպէս ոչ կարէ, ըստ որում {առ} դուրս գայ ժամանակին անվեհեր Հաննիբալ: Հետեւանք ա

ք էին քաղաքականք եւ եկեղեցականք, յաւելուլ զեղերս {առ} այն թէ չէ ոք ի միջի որ յարգեսցէ զուսումն եւ զգիտո

նց, թերեւս աղաչէաք զհնասէրս ի հանդէս հանել զայնս {առ} ի պարզել զայս խնդիր ազգային մատենագրութեան: Խնդր

յլեւ եգիտ զտեղի ի Դիւանս՝ Արքունեաց: Ժողովուրդն {առ} հասարակ ըստ հարկին պահանջման բնական ընթացեալ կանո

ամանակին], թերեւս եւ ո՛չ առանց գիտակցութեան, զի {առ} ասիականս որպէս եւ ցայսօր իսկ՝ պաշտելի է աւանդութ

՝ կամ էին փառս որոնել անձանց ի սրտի ժողովրդեան, {առ} անհասկանալի նմա գրելոյն, որով եւ զլեզուին անգործ

եւս բազում հանճարոյ եւ իմացականութեան պէտս ունին {առ} ի ճանաչել միայն զզիարդն եւ զորպէսն նոր հայախօսութ

մաբանութեամբ առաջարկելով հետեւեցուցանել այտի, թէ {առ} ազնուագործելոյ եւ մշակելոյ զլեզուն՝ պիտի խաթարել

ազմած բուն հայախօսութեանն՝ որ միակ աղբիւր ճանաչի {առ} ի լցուցանել զպակասութիւնս նորոյ լեզուին: Ո՞րով հ

՝ որպէս թէ առաջի կայցէ կործանումն հնախօս լեզուին {առ} շինութեամբ նորոյն, ուսցուք ի լուսաւորեալ ազգաց,

ութեանց ժամանակին, յար եւ նման էին հայախօսութեան {առ} հայս՝ տեղի ետ ծնելութեան նորոցն, եւ մի՛թէ նորան

տենագրութիւնս հեղինակաց, եւ [այժմուս պաշտի միայն {առ} սակաւաթիւ ուսումնական ոմանս, եւ այն մասնաւոր եւ

յողջոյն ընթացս գրուածոյն իբրու ընդ մի օղ շարեալ, {առ} եւ ո՛չ մի հեղինակ գտանեմք, թո՛ղ զոմանս ի նոցանէ

վ, որպէս ասաց ոմն ի հնոց: Մինչեւ յե՞րբ պաշտեսցի {առ} մեզ ասիականդ մոլորութիւն խօսիլ, գրել, երգել, ա

անգատին ապա նոքին իսկ ուսումնականք հայոց՝ թէ չիք {առ} հայս լուսաւորութիւն, եւ թէ մանկտին հայկական չէ հ

ւթեան. բայց ինձ այլապէս թուի, ճշմարտութիւն չի՛ք {առ} հայոց ուսումնականս, թո՛ղ զայն [յոյժ տարակուսելի]

էր չափել չափով բարեկամութեան կամ թշնամութեան, որ {առ} եւրոպացիս միշտ երկրորդական իրք էին, մինչ [քննելի

շմարտութիւն կարծեաց որոյ եւ իցէ առն մտածողի: [ {Առ} Հայս ի շրջակայս մեր տեսանի եւ ճշմարտութիւն մի այլ

ափայլին միտք, կենդանանայ եւ սնանի հոգին, եւ կամ {առ} անհնարին հնասիրութեանցն յաղթահարեալ ի կրից՝ հնչե

ւն, որ չէ այլ ինչ, եթէ ոչ հնար իմն արուեստակեալ {առ} ի խաբել զազգին պարզամտութիւն: Ասացաք արդէն եւ խն

թիւնս Յունաց եւ Հռովմայեցւոց, որ զայն բան ունէին {առ} մերս հայկական, զոր բան տիւ առ գիշեր. եւ ոչինչ մ

որ զայն բան ունէին առ մերս հայկական, զոր բան տիւ {առ} գիշեր. եւ ոչինչ մխիթարեմք՝ քաջ գիտելով թէ դպրու

է զի՞նչ իմանան իմաստունքն հայոց կործանութիւն Ազգի {առ} շինութեամբ նոր մատենագրութեան, ցաւ է ինձ խոստովա

մարթ լինել ազգի. նա հոգի է ազգի, եւ ազգ մարդկան {առ} հասարակ նովաւ կեայ. իսկ լեզու չոր եւ անծուծ, այ

ի՞նչ այդ տրամաբանութիւն ամենեւին նոր եւ անբանական {առ} իմաստունս Հայոց, որք յառաջարկութեանցս՝ թե Ազգ Հ

րն զայն հիւթ, զորպիսի պահանջէ դարս լուսաւորեալ՝ {առ} ի պահպանել ըստ կարի զկենդանութիւն. բանականութեան

ենդանին բարբառ, դնելով ի նմա ուղ եւ ծուծ բաւական {առ} ի կեանս հրաշագործել զննջեցեալ բանականութիւն, աստ

ւեցուցանեն, թէ կործանի ազգն, եթէ ո՛չ թարթափեսցի {առ} նսեմ լուսով հնոյն մատենագրութեան եւ եթէ ջովացեալ

հաստելով լուսաւորութեան՝ զնորն բարբառ հասկանալի {առ} հասարակ այլ ի սմին հակառակ է գտեալ զմուտ նորոյ աշ

որ քարոզիւր բերանով իմաստնոյն Դանթեայ. հալածանք {առ} ի դպրոցականաց ընդդէմ նորոյս իտալախօսութեան ոչ այլ

եւ չորանան հոգւով], զգեցցեն զայնքան գէթ արութիւն {առ} խոստովանելոյ միայն զճշմարտութիւնս, եւ ի բաց յանձ

նթեռնու եւ [տեղեկանայ իւրոցն] պարտականութեանց իւր {առ} [անձն իւր], առ ընկերն, եւ առ Աստուած, եւ որ ին

կանայ իւրոցն] պարտականութեանց իւր առ [անձն իւր], {առ} ընկերն, եւ առ Աստուած, եւ որ ինչ վերաբերին յաստ

արտականութեանց իւր առ [անձն իւր], առ ընկերն, եւ {առ} Աստուած, եւ որ ինչ վերաբերին յաստուածայինն վարդա

աստի եւ անտի հաւաքելոց, քան [թէ ընթերցանելի բանս {առ} ի] հեղինակէն: Որպէս մեզ թուի՝ [կրօնուսոյց] մատե

ք նոցա միտեալ էին ի լուսաւորութիւն ժողովրդականացն {առ} հասարակ, [հարկ էր ապա] ընթանալ [նոցա զայն ճանապա

ամեն հարկաւոր] հոգաբարձութիւն [ոչ ուրեք տեսանիմք {առ} ի մերng] աստուածաբան [վարդապետաց, որք, վայելելո

եզու աշխարհիկ: Գործ այս արժանի բիւր շնորհակալեաց {առ} ի մէնջ, զի ո՞ր այն իցէ առաւելագոյն շնորհ, քան ճ

ունկն մատուցանել օրինաւոր բանից եւ ապացուցութեանց {առ} ի մտածողացն կողմանէ, եւ փողին զհնախօսութիւն անվե

աչեմք ասել, եթէ զգայութիւն ո՛չ թելադրէ նմա անդէն {առ} նմին զխօսելիսն, եթէ բանականութիւնն ծածկեալ է դեռ

ս դժուար ուսանելի եւ ապարդիւն հին հայախօսութեան: {Առ} ի վկայութեամբ հաստատելոյ զասացեալսն ցայս վայը, ո

երել հարեւանցի զպատմութեամբ գրականութեանս մերոյ, {առ} ի լուսափայլ կացուցանել զսով հոգեղէն կերակրոց՝ որ

կ անուանեալ, զի զսա գտանեմք յերգս վիպասանաց, եւ {առ} արքունի դիւանաւ Տրդատայ. իմա դու ինձ զմատենագրու

Ագաֆանգելեայ յոյն պատգամագրի, իսկ հեռացեալ փոքր {առ} փոքր ի միջերկրէից յեղափոխի յեզերականս. յեօթն ազգ

թիւն լեզուիս, որչափ լոյս տան մեզ նշխարք մնացեալք {առ} հինաւուրցն Խորնոյ՝ յար եւ նման առ ամենայն ազգս ս

շխարք մնացեալք առ հինաւուրցն Խորնոյ՝ յար եւ նման {առ} ամենայն ազգս սկսանի վիպասանական երգովք զքաջագործո

րպես Մար Իբաս առաքեալ ի Վաղարշակայ արքայէ Հայոց՝ {առ} Արշակ արքայ եւ յուզեալ զդիւանն արքունի՝ որ ի Նին

լեն գրոց՝ զպատմութիւն ազգիս եւ բերէ զայն ի Մծբին {առ} Վաղարշակ արքայ՝ յոյն եւ ասորի գրով։ Պատմակա

ց եւ ոյր ուրուք գործոց քաջութեան՝ այրել, իսկ որ {առ} իւրովք ժամանակօք՝ դադարեցուցանել, եւ որ ինչ վաս

րու, ի ձեռն Լուսաւորչին Հայաստանեայց դատապարտեալ {առ} հասարակ իբրու շտեմարան սնոտիապաշտութեան, ընդ երե

իստոսի [խտրոց ի մէջ անկանի], վիհ մեծ անանցանելի [ {առ} ի մէնջ]: Ոչ շատացեալ ժամանակին եւ այսու զոհագործ

ք ծաղկեալք ի Հայաստան, ի կատարած առաջինն դարու՝ {առ} Արտաշիսիւ Երկրորդաւ, զորոց մանրամասն աւանդէ մեզ

ի մեզ աստանօր, փոքր ինչ ըստ սահման ելեալ ճառիս, {առ} որով պաշտի համառօտութիւն բանից՝ հանդարտաքայլ ընթ

եւ օրէնք, այլ միայն քաղել անտի զկարեւոր գիտելիս {առ} ի վկայութիւն ասացելոցն ի մէնջ, ուստի զհամառօտիւ

նելին Մեսրոպ թողու լքանէ զքարտուղարութեանն պաշտօն {առ} Արքունի դրան եւ փուլթացեալ դիմ ի ցանկալին միայնակ

րութենէ Ազգին եւ ի խնդիր ելեալ հայկական նշանագրաց {առ} ի կենագործել զդպրութիւնն՝ գայ առ սուրբն Սահակ զե

կական նշանագրաց առ ի կենագործել զդպրութիւնն՝ գայ {առ} սուրբն Սահակ զելս խորհել իրացն, այլ եւ զնա ինքն

ճարտար, զի յետ մեկնելոյ սրբոյն Մեսրոպայ՝ դպիրք {առ} հասարակ եղեալք առ արքունի դրանն, պարսկականաւն վա

եկնելոյ սրբոյն Մեսրոպայ՝ դպիրք առ հասարակ եղեալք {առ} արքունի դրանն, պարսկականաւն վարէին եւ եթ գրչութե

անցն եղեալ, յելանել իւրում ի Հայս գտանէ ժողովեալ {առ} Մեծն Սահակ եւ Մեսրոպ (որ վերստին գնացեալ էր առ Ս

լ առ Մեծն Սահակ եւ Մեսրոպ (որ վերստին գնացեալ էր {առ} Սահակ) զամենայն եպիսկոպոսունս առ հոգալոյ զգիւտ դ

ստին գնացեալ էր առ Սահակ) զամենայն եպիսկոպոսունս {առ} հոգալոյ զգիւտ դպրութեան Հայոց, եւ յիրազեկ առնել

չլինել անփոյթ, վասն որոյ հրեշտակ վաղվաղակի առաքէ {առ} Աբել զայր հաւատարիմ Վահրիճ անուն, զկատարումն պահ

նջեալ խոստմանցն: Առեալ հրեշտակին զԱբել եւ երթեալ {առ} Դանիէլ՝ հմտանայ քաջ նշանագրացն եւ դարձ ի ժողովն

նելոյ վերահասու եղեալ՝ թէ նշանագիրքն չեն բաւական {առ} ի յօդել զամենայն վանկ բառից, առ պակասաւորութեանն

իրքն չեն բաւական առ ի յօդել զամենայն վանկ բառից, {առ} պակասաւորութեանն զորոց թիւ Ասողիկ դնէ քսան եւ ինն

: Ինքնին սուրբն Մեսրոպ աշակերտօքն հանդերձ գնացեալ {առ} Դանիէլ չգտանէ ինչ առ նմա աւելի քան զոր ուսան ի ձե

պ աշակերտօքն հանդերձ գնացեալ առ Դանիէլ չգտանէ ինչ {առ} նմա աւելի քան զոր ուսան ի ձեռն հրեշտակին կանխաւ ա

ռ նմա աւելի քան զոր ուսան ի ձեռն հրեշտակին կանխաւ {առ} նա առաքելոյ: Եւ ո՛չ կամեցեալ ձեռնունայն ի Հայս ե

անցանէ յԵդեսիայ եւ ընդ Փիւնիկէ եւ հասեալ ի Սամոս {առ} աշակերտ Եպիփանու Հռոփանոս անուն, որ վարժ էր ի գր

ժ էր ի գրթեան Հելլենականին, խնդրէ զձեռնտուութիւն {առ} ի կատարել զգործն, այլ եւ ի սմանէ ինչ ո՛չ օգտեալ

ր՝ հանդերձ Հռոփանոսիւ կերպաձեւեալ զգիրն Մեսրոպայ {առ} ձեռն պատրաստ, փոխատրելով զհայերէն աթութայսն ըստ

սրոպայ, որպէս այր, որ գտանէ աւար բազում, անդէն {առ} նմին աջակցութեամբ աշակերտաց իւրոց Յովհաննու եւ Յո

ւորեալ զգործն՝ բէրէ նշանագրօք հանդերձ ի Հայաստան {առ} սուրբն Սահակ եւ առ Վռամշապուհ արքայ Հայոց: Այլ զ

է նշանագրօք հանդերձ ի Հայաստան առ սուրբն Սահակ եւ {առ} Վռամշապուհ արքայ Հայոց: Այլ զի արանցս այսոցիկ մե

արգադրելոյ հրաւիրեալ լինէր սուրբն Մեսրոպ ի Վիրս՝ {առ} ի նոյն գործ, որոց եւս արարեալ զնշանագիրս, իջանէ

ի Պարսից՝ դիմեն փափագանօք ի նոյն առաքելութիւն եւ {առ} Հայս, եղեալս ի բաժնի Պարսից՝ դիմեն փափագանօք ի

ի Պարսից՝ դիմեն փափագանօք ի նոյն առաքելութիւն եւ {առ} Հայս, եղեալս ի բաժնի Յունաց. այլ հանդիպեալ ատել

թոռն իւր ի Բիւզանդիոն, տուեալ նոցա տանել զթուղթս {առ} Թէոդոս կայսր, առ Ատտիկոս եպիսկոպոս Յունաց, որ ի

իոն, տուեալ նոցա տանել զթուղթս առ Թէոդոս կայսր, {առ} Ատտիկոս եպիսկոպոս Յունաց, որ ի Հայոցս ազգէ Սեբաս

ոս Յունաց, որ ի Հայոցս ազգէ Սեբաստացի քաղաքաւ եւ {առ} Անատոլիս զօրավար, որպէս զի կայսերական արասցեն հր

սրոպ գրեալ յառաջին վարդապետսն: Հասեալ հրեշտակացս {առ} Սահակ խիլայեալ ի կայսերէ՝ զանձուկ փափագանաց սրտի

ց հոսանս: Այլ Սահակայ զՄեսրոպ բաւական գոլ տեսեալ {առ} ի կեանս հրաշագործելոյ զդպրութիւն Ազգին յարեւմուտս

հրաշագործելոյ զդպրութիւն Ազգին յարեւմուտս՝ թողու {առ} նմա զթոռունս իւր եւ ինքնին Վարդանաւ հանդերձ անցան

առաքելականն կատարելոյ զպարտս, ելանէ ի Վաղարշապատ {առ} սուրբն Սահակ: Ուստի խորհուրդ արարեալ լուսաւորչաց

ողբ գեղջէ Եզնիկ անուն առաքեն ի Միջագետս յԵդեսիա՝ {առ} ի թարգմանել եւ բերել զգիրս առաջնոց հարց փութանակի

որենացի, զորով չկարեմք առնել զանց եւ հարկաւորեմք {առ} վայր մի զկայ առնուլ եւ սքանչանալ ընդ այրն եւ ընդ

նն էր գիւտ՝ կամեցաւ նաւել յԵլլադա եւ գնալ յԱթէնս {առ} աշակերտակիցս իւր, այլ վասն հողմոյն ընդդէմ լինելո

ելոյ՝ խոտորեցաւ. յԻտալիա եւ ելեալ ի Հռոմ, եկաց {առ} ժամանակ ինչ շահեցեալ զգիտութիւն զանազան իրաց, ու

պիտոյից " եւ զայլ բազում եկեղեցական երգս, որք մի {առ} մի յիշատակին ի յառաջաբանութիւնս շարականաց տպելոց

գօտաւորքն, զայն ամենայն կամ ի հուր դատէին եւ կամ {առ} ի կուլ ջրոյ մատնէին, Նինոսին ախտացեալ զախտ, զի

գլխաւորաց քահանութեանն, չերկուանամք նոյնպէս սոցա {առ} գրել զպատճառ կոորստեան զանազան թարգմանութեանց Մեծ

ամային, զորոց յիշէ երանելին Ղազար ի Թղթի իւրում {առ} Վահան զայս օրինակ. " Երանելի փիլիսոփոսն Մովսէս,

ին: Ո՞չ զԼուսաւորիչն եւ զտգիտահալած զգրեանն նորա {առ} անգիտութեան " փաթաղիկէս " կոչէին. եւ այլ բազում

վերահասու լինել կամիցի՝ կարէ տեսանել ի Թղթի նորա {առ} Վահան, տէրն Մամիկոնէից, տպեալ ի Մոսկվա յամի 185

եմք՝ եթէ կոչել զսա համարձակեսցուք " Ոսկի բերան " {առ} Հայս, զի որ սորայս են պարզութիւնն ոճոյ լծորդեալ

լիսոփայականին, առողջ եւ կենդանի հայեցողութիւնք, {առ} եւ ո՛չ մի ընկերակիցս նորին գտանեմք: Յատկութի

Խոսրովից է, զոր Ղազար Փարպեցի յիշէ ի թղթի իւրում {առ} Վահան Մամիկոնեան, զորմ է յիշեցաք, յասելն յերես

ստանէ լուեալ զդռնչիւն մահաձայն աղեղանցն՝ աղօթեաց {առ} Բարձրեալն եւ վաղվաղակի ընկալաւ զխնդիրն, որում եւ

արդացւոյ: Եօթներորդն դար, թէեւ բաղդատութեամբ {առ} այլ հոծ եւ հարուստ դարս, անբերրի եւ ամուլ գտաւ ի

Շիրակացի, որ ուսեալն էր զմաթեմատիկական ուսմունս {առ} Տիւքիկոսի Բիւզանդացւոյ ի Տրաբիզոնդ, յօրինէ զաստղ

ի Բուխարացւոյ: Մովսէս Սիւնի եպիսկոպոս քերթող {առ} մեզ անուանեալ յաղագս յօրինելոյ զքերականութիւն, զ

ականութիւն սորա եւ զհռետորական գիտութեանցն կանոնս {առ} գրեն ի դարձ փոխարինին պատուական ծերունւոյն: Այլ

շատք վասն մեր՝ համարին կորուսեալ, իսկ որ պահին {առ} մեզ՝ են սոքին, թարգմանեալք ի յունականէն, Դիոնե

քաղաքացի քան Նարեկացի, որոյ աստուածաքարոզ աղօթք {առ} մեզ Նարեկ անուանեալ, գործ արդարեւ անզուգական, ա

պատմութեան Հայոց. ի սկզբանէ ազգիս ց1001 ամն, որ {առ} ճշգրիտ տարեգրութեան համարի նախապատիւ քան զայլս:

ուանեցաւ եւ Կլայեցի: Բազմաթիվ են գրուածք սորա եւ {առ} ուսումնական եւ աստուածաբանական գրուածոցն, հարկաւ

՝ մեկնիչ Ղուկասու աւետարանի, իսկ Սարգիս վարդապետ {առ} քաղցրութեան բանիցն եւ խորին ուղղամտութեան Շնորհալ

թուականէ, աւարտի ի 1132 թուականի. ոճ գրութեանն {առ} հասարակ պակասեալ ի բուն հին հայախօսութենէ, չունե

տայ գոնե մեզ՝ նմանեցուցանել Ղազարայ Փարպեցւոյ, {առ} որոյ տեսանեմք զհատու իմաստից զեղմունս: Ի կատարած

ւ համախմբութեամբ քաղաքական իրաւանց, հիմնաւորելոց {առ} հասարակ ի վերայ օրինաց, եդելոց ի Թէոդոսէ եւ ի Յո

է վասն ճշգրիտ ժամանակագրական ծանօթութեանցն, զորս {առ} նմա գտանեմք. երեւին եւ ի գրածս սորա հետք այժմեան

դէմ Խաչին Քրիստոսի՝ կործանեաց զեկեղեցիս, յաւարի {առ} զանօթս սպասահարկութեանց, գերփեաց զբնակիչս եւ զամ

ն բարի գործս, անխորհուրդ, յիմարական նախանձ սոցա {առ} միմեանս, կրկնապատկէ զցաւ եւ զվիշտ Հայաստանի, այ

եւ շատ կամ նուազ մօտ յստակ հայախօսութեան, թէպէտ {առ} հասարակ պիտոյ է ասել, թէ հին հեղինակացն բարբառ չ

եղելոց ի Հայաստանեայց աշխարհի: Անպտղութիւն եւ {առ} հասարակ սով ի մատենագրութեան մերում ի վեշտասաներո

աթողիկոսէ Հայոց յամի 1655: Արհեստ տպագրութեան {առ} Հայս տեսանի զառաջինն է Կոստանդնուպօլիս, այլ՝ ո՛

ակոբայ Կաթողիկոսի, հոգ տանի յղել յԵւրոպայ զայր՝ {առ} ի կերտել տալոյ զգաղափարս մաքուր գրոց, վասն որոյ

ս զանազան եկեղեցական գրեանց տպագրեն նաեւ զառաջինն {առ} Հայս զԱստուածաշունչ մատեանն, թէեւ ցաւելով պիտոյ

ոյն Ղազարու ի Վենետիկ: Մատենագրութիւնն մեր եւ {առ} հասարակ կենդանութիւն լեզուին, իմա դու ինձ զբառդ

, յորս ըստ իս, որչափ պատահեալ եմ գրուածոց նոցին {առ} հասարակ, կորովաբան թուին հարք՝ Վրթանէս Ասկերեան

ատմաբանական գրուածովք, ընտիր հայախօսութեամբք զոր {առ} սակաւս եւ եթ ոմանս տեսան եմք. այո՛, չկարեմք նոյ

ութեանց, ազգային պատմութեանն վերաբերելոց, քանզի {առ} նմա գտանեմք ո՛չ միայն զմասնաւոր ինչ ստութիւն, այ

ելս, հռովմէական եղջերուաքաղս: Կաթողիկոսք մեր եւ {առ} հասարակ եկեղեցին լուսաւորչական մինչ հերքեն զկարծե

ատմական արժանաւորութենէ. ոչինչ տարադէպ համարիմք {առ} տեղեաւս խօսիլ սակաւուք զՊատմութենէ Հայոց, եթէ,

այն կարելի էր անուանել զայն պատմութիւն: Ուսանիմք {առ} հասարակ ի լուսաւորեալ ազգաց, եթէ պատմութիւնդ անո

ոց նախ քան զամենայն զնիւթ, զկերպ, զգործարանս եւ {առ} հասարակ զկազմած, յար եւ նման կազմութեան գործարան

երութիւնս Չամչեանին, թէ զրկեալ է Պատմութիւն նորա {առ} հասարակ ի պատմաբանական կարգաց (systema), այլ ե

անք ազգի մերոյ չեն բնաւ եղեալ պատմականք, զորպիսի {առ} այլս նկատեմք, այլ՝ ընդհատեալ, հատուկոտոր, ստր

խանութեանց, եւ այն՝ թեեւ ցաւ է մեզ խոստովանիլ՝ {առ} տարրացեալ ի Հայս դժոխային իմն հոգւոյ անմիաբանութե

ոյ էր տալ նոր հայոյն եւ նոր յոճ խօսից, հասկանալի {առ} հասարակ, վասն զի հասկանալիքն կարէին օգնել նմա,

գիտնաւոր եւ քան զբազումս արժանի: Այլ հերիքասցին {առ} այժմս բանք զպատմութենէ Հայոց: Դարձցուք վերստին ի

ածոց: Թէպէտ չկարեմք դատապարտել զՄխիթար Սեբաստացի {առ} ուրացութեան զեկեղեցին Հայոց, բայց եւ ոչ գովեմք զ

ւ ոչ գովեմք զայրն այդպէս ընթացեալ: Ինձ թուի, թէ {առ} ի ոչ անիրաւել առ Մխիթար հաւատափոխ, պարտ էր միտ դ

այդպէս ընթացեալ: Ինձ թուի, թէ առ ի ոչ անիրաւել {առ} Մխիթար հաւատափոխ, պարտ էր միտ դնել բռնակալ հանգա

իւն ազգին պահեն թագաւորութիւն, կրօնն եւ լեզուն. {առ} մեզ կորուսեալ է առաջինն եւ չիք յայժմուս. մնայ ու

անհասկանալի է ազգին հինն եւ նուիրականն, իսկ նորն {առ} նոսա աղճատեալ ցայն վայր, զի դժուար էր ականջաց լս

ն, այդորիկ վասն ոչ ուրանալ զմեր շնորհապարտութիւն {առ} նոսա. այլ թէ այդ վերակենցաղութիւն հնոյն լեզուի ո

ենցաղութիւն հնոյն լեզուի ունէ՞ր ընդհանուր ինչ բան {առ} ազգն Հայոց, զա՛յսմանէ է բովանդակ ճառս: Այո՛, ո

զա՛յսմանէ է բովանդակ ճառս: Այո՛, ո՛չ պակասին եւ {առ} մեզ նախապաշարեալ անձինք, որք արտաբերեալ զբառդ Վե

նց պատրաստել վասն զաւակաց իւրեանց զսեպհական հնարս {առ} ի լուսաւորել զնոսա, զի լոյս ցոլացեալ յօտարաց չար

ձ, որպէս եւ ազգն ողջոյն գրաւեալ մաքուր խղճմտանօք {առ} ի նմանէ: Երանի թէ ողջոյն օրագիրք մեր նովին ընթան

թեամբ (որք անագան յոյժ յետ տպագրութեան հասեալ են {առ} մեզ առ աշխարհին հեռաւորութեան, յորում գտանի ուսո

որք անագան յոյժ յետ տպագրութեան հասեալ են առ մեզ {առ} աշխարհին հեռաւորութեան, յորում գտանի ուսումնական

անակին ի վերայ լեզուին, որպէս պարոն Թաղիադեացն: {Առ} հասարակ ապագայ հնախոյզք առեալ ի ձեռն զմատենագրութ

սխանի տան ուսումնական հարցասիրաց, այլ ժողովուրդն {առ} հասարակ զի՞նչ օգտի ի սմանէ՝ ոչինչ եւ կրկին անգամ

ոյլ, այլ շնորհիւ Ամենակալին բերանք մեր բացեալ են {առ} ամենայն հակառակորդը ճշմարտութեան եւ աղեղունք լարե

ւ իւրեանց յատուկ բանականութեամբ լոյս հնարաւորելով {առ} ի լուսաւորութիւն իւրայնոց, չեւ զայս արարեալ սուտ

ւթիւն, որոյ անուն ընդ օդ գէթ հնչի հանապազօր: {Առ} ի զընթացս գլխաւորել բանիս ասասցուք եւ զհեղինակաց

թացս գլխաւորել բանիս ասասցուք եւ զհեղինակաց մերոց {առ} Ռուսահայս, թէպէտ եւ դժուար եւ կարի դժուար էր որո

ատողացն հարեւանցի աչօք: Ուսումնական ընկերութիւնք {առ} Հայս Տաճկաստանի եթէ շատ ինչ ոչ արարին վասն ազգի,

գործել ցուցանել զեռանդն արգասիրութեան: Հեղինակք {առ} մեզ ի Ռուսահայս արժանաւոր են յոյժ թուով, յորոց ս

ոչ նուազ երեւելոյ ի խումբս եկեղեցականաց մերոց չէ {առ} տեղեաւս պատշաճաւոր գրել, այլ ի պատմութենէ նորին

րջէ լքեալ զօտարին եկեղեցի, ոչ տարակուսեցաւ դիմել {առ} իւրն եւ ախոյեան հանդիսացեալ ընդդէմ լատինահայոց՝

Ճշմարիտ է՝ այրս այս համեմատելով իւրոցն կարգակցաց {առ} հոգեւորս Հայոց, գերազանց էր յաստուածաբանական եւ

ոց եւ ապագայից, եթէ զոր գրեաց, գրեալ էր ի լեզու {առ} հասարակ հասկանալի ժողովրդեան. եւ միթէ ընթերցողք

ն Ռուսաց, որ կամիցին ուսանիլ զլեզու Հայոց, բայց {առ} ուսանելոյ Հայոց լեզու Ռուսաց յաւէտ պիտանի էր բառա

էր տեսանել զբանասիրական քննութենէ (ոչ վասն ազգին {առ} հասարակ, այլ հայագիտաց), զի ամենայն որ գիտուն

ափայլ կացուցանել զխնդիրս, զմթութիւնս վերաբերեալս {առ} լեզու մեր եւ առ գրականութիւն, այլ պատուելի հեղին

զխնդիրս, զմթութիւնս վերաբերեալս առ լեզու մեր եւ {առ} գրականութիւն, այլ պատուելի հեղինակդ, զարմանամք

երես 5, ասէ. " որոց գոյութիւն (ազգային երգոց) {առ} մեզ, չգիտեմ էր վասն, միակամ յամենեցունց ժխտի "

զՅովհաննէս կաթողիկոս եւ զթուղթն Ղազարայ Փարպեցւոյ {առ} Վահան Մամիկոնեանց տէր, զորս տպեաց ի Մոսկվա յամի

կական պէտս ունի շատ եւ շատ մշակութեանց լոյս առեալ {առ} հասարակ յեւրոպէականացն փորձութենէ: Քարոզութիւ

, զկոչականն՝ ընդ նմին գրաբար դարձեալ պատասխանել {առ} հարցուածս վարժապետին՝ ըստ մեզ համարին ողորմելութ

ութիւն նորա եւ զբիւր հանգամանս, յորոց զրկեալ եմք {առ} հասարակ, ընդունիմք եւ խոստովանիմք զայդ ամենայն մ

: Անգրասիրութեան եւ արմատացեալ ուսումնատեցութեան {առ} հասարակ ազգի մերոյ ականատես վկայք են եւ քարոզք ին

գրուած յօտար լեզուս... զի՞նչ էր պատճառ զի Հայք {առ} հասարակ հակադրական հոգւով հայէին ընդ գրականութիւն

ի՞թէ չէ լուեալ դոցա զօրհանապազն գանգատ ժողովրդեան {առ} ոչ հասկանալոյ նորա գրուածս ի լեզու Հայ. մի՞թէ չգ

րոյ լեզուի, զի պիտին նմա ամբողջ հինգ կամ վեց ամք {առ} ուսանելոյ զնա. ամենայն Հայորդի չեւ յարբունս հասե

անկոխ անապատս զսերմն բարի, ջուր տալ եւ սնուցանել {առ} պտղաբեր գործելոյ, եթէ ո՛չ խօսիլ ընդ ազգին լեզուա

րօտ մնալով մեկնութեան ոմանց թերակիրթ անձանց, որք {առ} հասարակ սովոր են յազգի մերում միջամուխ լեալ ի խու

ցին զանսիրելութիւն իմաստութեան, որ որպէս այժմ եւ {առ} հինսն Հայաստանեայց լեալք ուսանիմք ի ծերունւոյն Խո

ւոյն Խորնոյ, այլ այս ցրտութիւն նորա ջեռցի տակաւ {առ} տակաւ եւ աստիճան առ աստիճան, իսկ մինչ դեռ պաշտօն

յս ցրտութիւն նորա ջեռցի տակաւ առ տակաւ եւ աստիճան {առ} աստիճան, իսկ մինչ դեռ պաշտօնակատար գտանի հինն բա

է ամենայն ջանք եւ զուր են քըրտունք իմաստնոց Հայոց {առ} ի լուսաւորութիւն ազգին, զոր ի գործ դնեն. եթէ դն

Արք ոմանք որք ի բանագիտաց համարի զանձինս ունին {առ} անձնապահութեան եւ եթ ախոյեան հանդիսանան երկնային

նքն ըստ Հայկական առակին ի [կոկիւսոն] հայոց եւ ո՛չ {առ} երես նետեալ զսքեմ աբեղայութեան՝ աղաղակէր ռամկախօ

եանս մտաց, ցայն վայր յետնեալ գտաւ ի ճշմարտութենէ {առ} անձնապահութեան եւ եթ... զի ո՛չ կարաց դատել, թ

լութեամբ, ո՞ր լեզու զառաջինն ոչ կակազեաց, տակաւ {առ} տակաւ չմշակեցաւ: Ստեղծագործութիւն լեզուի ե՞րբ ար

եւ այն ի նշանակեալ ժամ ու՝ որպէս թէ ըստ օրինակի {առ} հասարակ երկասիրութեանց՝ մարթ էր կազմ ել զլեզու,

ճատեաց զլեզուն, անհատ ոք անկարանայ ուղղագործել, {առ} այս պիտին ժամանակ եւ բազում գրողը: Մերձ է առ մեզ

լ, առ այս պիտին ժամանակ եւ բազում գրողը: Մերձ է {առ} մեզ եթէ չունիմք զայնքան համբերութիւն զաչս դարձուց

է յաւէտ ամօթն եւ խայտառակութիւն զի թէ անտեղի էին {առ} լուսաւորեալ ազգս ապացուցանել, թէ գիշերն խաւար է

ապացուցանել, թէ գիշերն խաւար է, իսկ տիւն լոյս, {առ} մեզ պէտս ունի ապացուցութեան՝ լարեալ թերեւս զկարե

երեւս զկարելին ոյժ եւ զկարողութիւն տրամաբանութեան {առ} ի խելամուտ առնլոյ զիմաստունս մեր: Այո՛, չունիմք

ցանեմք անդուլ արդարասիրութեամբ, կամ գուցէ հզօր է {առ} նոսա կամակորութիւն քան զառողջ դատողութիւն կամ անձ

ոչ իսկ խոտ դալարի: Հին սովորութիւն է, որպէս {առ} ամենայն ազգս եւ առ մեզ, զի պատուելի հեղինակք բամ

: Հին սովորութիւն է, որպէս առ ամենայն ազգս եւ {առ} մեզ, զի պատուելի հեղինակք բամբասել զժողովուրդն ա

ռ մեզ, զի պատուելի հեղինակք բամբասել զժողովուրդն {առ} անուսումնասիրութենէ նորա, որպէս թէ չէ կարող նա դ

ել զարժանաւորութիւնս քանքարաց հսկայից իւրոց, որք {առ} մեզ համարին պարոն հեղինակք հնախoս գրուածոց. առ տ

ք առ մեզ համարին պարոն հեղինակք հնախoս գրուածոց. {առ} տեղեաւս չէ տարադէպ եթ է տալ յօժարեսցուք պատուական

ի խորախոհիցդ այդոցիկ, թէ զինչ վարձ ուն էին դոքա {առ} հասարակ վասն հեղինակաց Սինէացւոց, զորոց զլեզուս

նոցա, ապա իրաւունք էին դատապարտել զժողովուրդ մեր {առ} անգրասիրութեանն, զի որ ինչ վասն իմաստնոց Հայոց հ

նէ ընդ ընկերս, օցտ է եւ փեռեկտէ զմարդիկ իրերաց. {առ} մեզ, որպէս եւ առ կիսալուսաւոր ազինս, բաժանեալք

տ է եւ փեռեկտէ զմարդիկ իրերաց. առ մեզ, որպէս եւ {առ} կիսալուսաւոր ազինս, բաժանեալք այդոքիկ ունին զիւր

ր ողբալին է եւ չար քան զամենայն, զայլ ոճ խօսից. {առ} ի ապացուցանել զայս կարծիք պիտոյ է գէթ հրաւիրել յի

ոյ ազգի ունէին ամենեքին զմի նպատակ վերաբերութեամբ {առ} լուսաւորութիւն ազգին, քաւ լիցի. գիտէի՞ն եւ հասկ

ով եւ բարեծնունդ վերապատուութեամբ խորհի գէթ զհնար {առ} ի կեցութիւն այնպիսի, յորում չպակասէր ոչինչ. նա

անց ոչ միայն զանձինս հոգալ, այլ եւ զընկերն. իսկ {առ} մեզ հոգեւորականն, ուսեալ ի դրունս եկեղեցւոյն զշա

ամենայն խնդիրս, թէեւ չունէր զոչինչ յարաբերութիւն {առ} այն զդաւանաբանական գիտելիս, բազում այն է անդուլ

մարդկային կանոնադրութեանց, որք համ եմ ատութեամբ {առ} երկնային Վարդապետութիւն Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստ

ին լուսաւորութենէ, այլ զի՞նչ հոգեւորրականք մեր, {առ} ի՞նչ արդեօք ձգտեն միտք դոցա, եթէ ոչ համոզել զժող

ենդանութիւն իւրեանց, ի սպառ կործանեալ: Հայք {առ} հասարակ դաստիարակեալ ընկերատեցական հոգւով եւ հայր

կերատեցական հոգւով եւ հայրենի ժառանգական նախանձու {առ} միմեանս չունին զ ուսումնասիրական ընկերութիւնս, յ

դարու, զոր ուսանիմք ի Թղթոյ Ղազարայ Փարպեցւոյ որ {առ} Վահան տէրն Մամիկոնէից, այն ինչ լուան զգալուստ մի

թէ " ահա ուր գայ միւս թարգմանն " կամելով ասել թէ {առ} ի լուսաւորութի՞ւն ազգի. ո՞չ ապաքէն հալածանօք վախ

որութեան որդիք են առաջնոցն, որք զայս արարին: {Առ} Հայս Ռուսաստանի միակ գերդաստան է եւ այն գերապատիւ

եւ ի նմա եւս դժբախտաբար պաշտի հինն դպրութիւն, եւ {առ} հասարակ լեզուն գործական օտար է Հայոց. բայց ի վեր

ւթեան: Լազարեանք միակ շատ արար են համեմատութեամբ {առ} ազգն ողջոյն, նոքա զառաջինն բացին զԱթենեան տաճար

եւ ինքեանք պատկանէին, ճանաչել զնոսա եւ հնար տալ {առ} ի լուսաւորութիւն: Դիցուք եթէ նախնիք այժմեան Ռ

եւ ժամանակն ունի զիւր ներգործութիւն յիւրում կարգի {առ} հասարակ ի վերայ ենթալուսնէից, եթէ այսմ չիցէր, ս

ոստովանել զճշմարտութիւնս մերկանդամ, թէեւ բազումք {առ} տկարութեան աչաց չկարէին յայս հայել, այո՛, չունի

թեան եղեալ է պատճառ կորստեան բանաստեղծական հոգւոյ {առ} Հայս, թէպէտ պիտոյ էր խոստովանել զճշմարտութիւն,

այս՝ կարծիք է եւ եթ, մանաւանդ յառաջ ի հնասիրաց {առ} ի զօշոտել զաչս հասարակաց: Ըստ մեզ Հայք իբրեւ ժող

ել եւ զայնպիսի կորովի բանաստեղծութիւնս, զորպիսիս {առ} այլս տեսանեմք, զի որպէս ըստ մեզ, սապէս ըստ լուս

սառն կերակրոյն, յորովայնն զջուր եւ եթ արկանէր: {Առ} ի՛նչ դոցա հոգալ զլուսաւորութենէ ազգի. հերիք է զա

Հայք Ռուսաստանի առեալ ի ձեռին զտաղաչափութիւնս եւ {առ} հասարակ բանաստեղծութիւնս Հեղինակաց Ռուսաց, որպիս

ին, որ փոքր մի ազնիւ էր քան զհասարակայն բարբառ. {առ} մեզ հինն լեզու կրէ յինքեան զայս արժանաւորութիւն.

գրականութեան Ռուսաց եւ ի Հին հայկական դպրութեան: {Առ} այսոսիկ անտեղի պատճառանս յիշեալ իմաստնոյն Հայոց տ

լեզուին, այլ ի բանաստեղծական գեղեցիկ մտացն, որք {առ} մեզ բնաւին չիք. եւ թէ տացեն եւս այսպիսի գաղափարք

է, զհին հեղինակաց, որոց տեղեակ է մտածութեանց թէ {առ} անձնասիրութեան եւ եթ անխղճ էին խօսիլ ընդ ազգին հի

իայն հեղինակք, թէեւ լինէր նա երկնային ոք եւ անձն {առ} ի լուսաւորել զհայրենակիցս պատարագեալ, ի վերայ այ

աջի հայկական հասարակութեան եւ զայլ ինչ վերաբերեալ {առ} լուսաւորութիւն զաւակաց: Ի դերուն հետէ սովորութիւ

սաւորութիւն զաւակաց: Ի դերուն հետէ սովորութիւն է {առ} մեզ թէ շատ եւ եթ փոքր այսու ամենայնիւ զհետ լինիլ

դեցութեամբ համարեն զայն կրթել զորդիս, տուեալ զնա {առ} եկեղեցական ոք՝ սերտել անգիր զսաղմոս եւ զշարական

դպրոցաց ի կրթութիւն եւ արական սեռի, որ չիք այժմ {առ} մեզ, հարկաւոր է անշուշտ, յորում պարտի լինել միջ

գիտութեանց ամբարտակս առանց օտարին ձեռն կարկառելոյ {առ} որս զարդիս դեգերեմք մուրողաբար, եթէ կերակուր այլ

յրենակիցս մեր ոչ վերջանամք յառաջ բերել եւ զայս զի {առ} ի լուսաւորել զմանկտին հայկական սեպհական լեզուախօս

պաշարեցին Պամպէլունա քաղաքը։ Պաշարուած զօրքը եւ {առ} հասարակ բնակիչքը անյաջող հակառակամարտութենից յետո

սիրտը յղացաւ նոր խորհուրդ աւետարանել Թուրքերին եւ {առ} հասարակ արեւելեան ազգերին։ Նորա անսանձ երեւակայո

ւելեան ազգերին։ Նորա անսանձ երեւակայութիւնը փոքր {առ} փոքր հանդարտեց, երեւեցաւ նորա մէջ մտածողութիւն ե

ձեալ մուրացկանութիւն առնել։ Բայց Ֆրանսիացիք, որ {առ} հասարակ մեծահոգի են, ակամայ տալիս էին Սպանիական

մատնեց նորանց խուզարկու ատենին։ Այս կերպով փոքր {առ} փոքր յառաջացաւ նա իւր ասպարէզի մէջ, այսինքն՝ Յի

num regem), խօսել այս թագաւորի հետ, յետոյ փոքր {առ} փոքր թագաւորի տեղը դնել Քրիստոսը, ժողովրդի տեղ՝

կի մէջ։ Այս կերպով Աբեղայական Կարգից աստիճան {առ} աստիճան գոյացաւ մի հասարակութիւն, որ ունէր իւր ս

)։ Յիշեմ միայն այս, թէ Լայենէզը առաջին մասնումը {առ} հասարակ վարդապետում է Պապական իշխանութիւնը, ապաց

ատ արտօնութիւններ իւր Կարգին։ Նա ինքը սկսեց փոքր {առ} փոքր յետ կենալ իւր առաուջայ ուխտերից։ Պորտուգալի

եան կարօտութիւնը զգում էին ամենայն տեղ, աճում էր {առ} հասարակ քննողական հոգին, եւ երեւում էին նոր նոր

ոնցով շատ եւ շատ պարապած էր մարդկութիւնը։ Մարդիկ {առ} հասարակ ուսումնականութենով, բանաստեղծութենով եւ

այս հրաշալի մարդու երեսը։ Կսաւիէ վեր ելանում էր {առ} հասարակ ծառերի վերայ եւ այնտեղից քարզում էր իւր Ք

եղեցիներ էին շինում, պատարագի ժամանակ պահում էին {առ} հասարակ ո՛չ թէ Պապական, այլ Հնդկական արարողութիւ

ր պատճառը, որ ամենայն նորանց գոյացուցածը աստիճան {առ} աստիճան քանդւում էր Կարգի նենգաւոր քաղաքականութեա

բանդ դրուեցաւ եւ մեռաւ մարտիրոսական մահով։ Բայց {առ} հասարակ Յիսուսեանների ուրախութիւնը շատ կարճաժաման

ան թշնամու շատութենից։ Կայսրը մեծ հալածանք հանեց {առ} հասարակ Քրիստոնեաների վերայ. ամենայն օտարական մա

Բայց այնպիսի խորամանկութեամբ ներգործում էին, որ {առ} հասարակ դուրսից նայելով երեւում էր, որ նոցա գործ

իսուսեանները, վախճանեցաւ շուտով, նորա ժառանգը, {առ} հասարակ քրիստոնեաներին չ'սիրելով, խլեց քարոզիչնե

եսանելի կերպով հետեւում է նոցա քամակից եւ աստիճան {առ} աստիճան չորացնում է այն հողը, որի վերայ սերմանել

մի ազատ եւ հանգիստ կեանք պարգեւելու համար եւ փոքր {առ} փոքր իւրեանց Կարգի իշխանութեան հետ ընտելացնելու հ

հանդիսավեհութեամբ, ինչպէս Աստուածային պաշտօնը։ {Առ} հասարակ ներկայացնում էին զանազան անցքեր Սրբազան պ

ն այլ Կարգերի նման եպիսկոպոսների իրաւասութիւնը եւ {առ} հասարակ Ֆրանսիայի մէջ հրաժարուէին իւրեանց արտօնու

պատասխան է, վասն որոյ դուրս եմ գրում այստեղ բառ {առ} բառ։ " Թող Պասկիէ շաղփաղփէ այնքան, մինչեւ որ մե

ուորուիլ այս գրքի ընդդէմ եւ դատապարտել նորան, որ {առ} հասարակ Յիսուսեանների սովորութիւնն էր, վասն որոյ

այելով իւր փայլուն շնորհքների վերայ՝ Դուքսը փոքր {առ} փոքր կորուսանում էր իւր նախկին աշխոյժը. հեշտախտ

համեմատւում է, այս տեղ հինգ զգայարանքների աստիճան {առ} աստիճան գործակցութենովը քննւում է պատկերի բոլոր մ

քը, եւ վերջապէս Խօսակցութիւն (Golloquium) աղօթք է {առ} Աստուած, որի մէջ նկարւում են այն բոլոր զգացողութի

րտակի պատճէնը, որ կարողանայի այս յօդուածի մէջ բառ {առ} բառ արտագրել. մանաւանդ այն պատճառաւ, որ Պարոն Փափ

արժառիթ նամակովս: Թէպէտ եւ ես ի վաղուց հետէ {առ} ի սրտէ կամենում էի մի առանձին նամակով յայտնուիլ ձ

մէջ չկար որեւէ բան, որ կարող լինէր փոխել հայերի {առ} Դուռն ունեցած հպատակութիւնը, քանի որ այն վերաբեր

ւթիւնից, ենթարկուած Դռան կամայականութեանը, փոքր {առ} փոքր կ՚անցնի (եւ արդէն անցնում է, մասամբ կաթոլի

կից հանելիս ու ծամելիս"։ Բայց այս մասին այսքանը {առ} այժմ հերիք է։ Նոր լեզուի մէջ կրաւորական բայը

սեռի անհատների աճելութիւնը եւ սորա օրէնքը, քայլ {առ} քայլ երթալով նորա իւրաքանչիւր գլխաւոր մոմենտների

ւել վասն ամբաստանութէան առնես աշխատ... Զի՞նչ քեզ {առ} այսոքիկ կարօտութիւն, առասպելք սուտ... Մի արդէ

ըստ մարմնոյ, որ են իսրայէլացիք " (թուղթ Պօղոսի {առ} Հռովմայեցիս, Գլ. Թ, համար 3): Թո՛ղ չկար

չէր հասել այդտեղ նա ունի գրած մի պատուական նամակ {առ} Madama Christina Granduchessa madre, որից դնում

յ: Շնորհքով զոռով տղայ դա՛ռ. Սաղ աշխարհքը ձեռդ {առ}. Էս մեր դուշման ազգերին, Խեղճացրու հոգին առ:

եռդ առ. Էս մեր դուշման ազգերին, Խեղճացրու հոգին {առ}: Ձենդ լսողը սասանի, Ծակը մտնի, տազ անի, Ասի

ում էին նոր Հայախօսութենով, այլ եւ ջանք անէ փոքր {առ} փոքր մաքրել իւր խօսուածքը՝ դուրս ձգելով այն բառե

էր Աստուած եւ Աստուած էր բանն. նա էր 'ի սկզբանէ {առ} Աստուած, ամենայն ինչ նովաւ եղեւ եւ առանց նորա եղ

որի վրայով կարող են ազատօրէն ընթացք ստանալ մտքերի {առ} եւ տուրքը։ Անլեզու մարդու վիճակը, այսինքն՝ մու

հական զօրութիւնը, կեանքը, որ անդադար շարժելով՝ {առ} ու տուրի մէջ էր այդ ներգործողների հետ։ Ինչ մն

վ, դեռ խօսել լոկ առտնին խոշոր բաների մասին, կամ {առ} եւ տուրի մասին՝ առանց համարձակուելու մօտենալ գիտ

Ես եւս անքաղաքավարութիւն համարելով ստիպել նորան, {առա} նորա հրաժարական ողջոյնը, նա ինձանից լուսի թռչողա

րի վրայ տեսուչ կարգուիլը այդ Թղթի հրատարակուելուց {առա՛ջ} էր յայտնի Ստեփանոս Տարօնեցու պատմութիւնից, ուր 3

, ինքը, ազգն էր ստրկացել է թուրքին. եւ լեզուից {առա՛ջ} է ստրկացել: Բայց ի՛նչ խօսիս: Մարդ խոցելու

, կուտ, կուտ - կի՜ " Կղզում է տափած: - Բերքն {առա՛տ} լինի, - Ասում եմ արբած Եւ զիլ ու հպարտ ` ձայնով

մեղքի պատճառով ամուլ ամպերի թող չնմանի դա՛, այլ {առա՛տ} անձրեւ թափելով՝ թող ջրէ՛ մեր հոգիների անդաստանքը

եայք էր անուանւում (ըստ որում, անհիմն կարծիքներ {առա՛տ} են մեր ժամանակներում), ուստի վկայ ենք կանչում Ա

ն չունեմ - մենակությունը միշտ առատ է դրանով: Եթե {առա՜նց} ինձ քեզ համար ձանձրալի է եւ տխուր, քեզ համար, ո

ր է այժմ դատել թէ այդ լոյսը կամ կրակը Լուսաւորչից {առա՞ջ} էր տեսել ազգը, թէ՞ յետոյ: Լուսաւորչի անունը այդ

իր նաւարկել, Ո՛վ տէր Ադամ, հմտօրէն, Զի սրտերին {առագաստ} Լցրեց սիրոյ բոց-մրրիկ, Կը դիմանա՞յ բոցին սաստ Ար

հմտօրէն Ի նաւալիւղն լինել, Զի զսրտիդ {առագաստ} Սիրոյն ելից մրրիկ, Հուր, բոց տիեզեր

անվտանգ յափն անքոյթ իմ կենաց, Խաղաղութէամբ {առագաստեալ} ընդ անհուն ծով փորձանացէ: Այս սրտաբուխ աղօթ

զպարզամիտսն ի հասարակութեան հայոց Նախիջեւանայ եւ {առագաստել} զիւր կաթոլիկութին, զի մի՛ խտրութիւն ինչ ծագեսցի

Որ կրծքիս տակ նաւում է, Չունենալով անուշ սիւգ ` {Առագաստել} անզօր է"։ Ասաց ` աչքից ցօղելով Մարգարիտները տրտ

րծիս մակուկէ, Առ չունելոյ զանոյշ սիւք {Առագաստել} չզօրէ"։ Ասաց, եւ աչք ցօղեցին Յական

ւր գործին ` շատ է տեսել ալիքներ, Նորա նաւի {առագաստը} ՝ շատ են ուռցրել գիժ հողմեր: Բայց անվտանգ

արդերին: Փոշոտուեցան եւ ծխոտուեցան սենեակները եւ {առագաստները} նորահարսների, եւ սարդի ոստայն պատեց նոցա նախկին

կոխել վճռաբար նոր սահմանագլխի վերայ, ուր մանուկ {առագութեամբ} ծածանում է յառաջընթացների դրօշակը: Չէ կարելի միե

ի Քրիստոսի: Պատուելի Այվազովսքին պատրուակ ինքեան {առադրեալ} զանունդ " Վարդապետարան քրիստոնէութեան ", ըստ իրի

րտութիւն, ճեղքելով զցնցոտի պատրուակս զոր սովոր է {առադրել} ամենայն ոք յանցաւոր, ոչ միայն արժա՛ն է ժառանգորդ

պաշտպանելոյ զիրաւունս ազգի մերոյ թշուառացելոյ եւ {առաթուր} կոխելոյ, քանզի ուխտեալ է նոցա սպաս հարկանել ազգի

ամ այն պարոնի վերայ՝ հրատարակելով սորանց տգէտ եւ {առաթուր} կոխելիք իւր բարձրագոյն գիտութեան ոտքի տակ: Ա

չօք բացօք զպատիւ եւ զփառս ազգի մերոյ եւ եկեղեցւոյ {առաթուր} կոխեալ: Խորամանկութեամբ եւ ճիզվիթական հնարիւք սպ

նք մեր բոլոր կարողութիւնը: Պաշտպանել այն Հայի {առաթուր} կոխուած իրաւունքը է մեր կեանքի բուն խորհուրդը եւ

աստակոց, արդէն երանելի զմեզ համարիմք: Ա. {ԱՌԱԻՕՏՈՒՑ} Այգուն այգուն, Ի բուրաստան շուշա

կրթություն, եւ որովհետեւ այդ բանի գլխավոր նյութը {առած} է նախիջեւանցոց կյանքից, վասն որո եւ մանավանդ հաս

ան ստորագրություն գալոց տարու համար աշխատել հանձն {առած} ենք: Տարեկան ծախքը օրագրի հազիվ հազ կարողանում

: Բացի սրանից, Դուք եւ քաղաքը դատաստանը աչքի տակ {առած} լինելով, չէ պիտո մոռանաք, որ գնացողքը գործ ունի

ի՞նչ հայրենասիրութիւն է, որ կացին եւ մանգաղ վեր {առած}, լեզուները սրած՝ ազգը պախարակելու վերայ են եւ վ

վ բան խնդրելու համար, յանձնառու չենք։ Մեք փորձը {առած} ենք այդ բաների, եւ մեր մեծատունների տտիպ համը առ

նտանի խնդիրներուն մէջ մտնելու արտօնութիւնը ուստի՞ {առած} է: Երկրորդ՝ նոյն արտօնութիւնը մեզ ալ կը տա՞

ւարթ, ինչպէս դուրս էր եկել այնտեղից, այլ հասակն {առած}, ոյժաթափ եւ թօշնած: Վերադառնում է իւր տունը...

ի հարթում Եւ չի՞ բաց անում ուղի ապահով. Մարդն է {առած} սղոց ու մուրճ Գետի վրայ գցում կամուրջ: Եւ խաղե

։ Չեմ մոռացել եւ Հոմերը, Որ քեզ {առած} իւր ձեռին Երգեց Յունաց հերոսները Ու քան

ւխեչան ի Կոստանդնուպօլիս Հողմերից թեւ {առած}, թռչում ես, Մեչուխեչա, Ծովերից ու ցամաքի

լի բան։ Թող որ նա, այնքան մեծ աշխատութիւն յանձն {առած} ու գլուխ բերած, այնքան յստակ եւ գեղեցիկ ոճով խօս

վ իւր մէջ գաղափարներ՝ ունի դոցա համար եւ ձեւեր՝ {առած} նոյն իսկ ազգային լեզուի աղբիւրից եւ ո՛չ Թուրքից ե

ստանում է երկու փայտ իրար հետ քսելով: Առաջին {առած}. Զարգացման վերին աստիճանը իր ձեւով նման է նորա ս

ստիճանը իր ձեւով նման է նորա սկզբին: Երկրորդ {առած}. Եթէ մի որեւիցէ ազգ հասել է իր զարգացման վերին ա

առնէր, այդ ապրանքի տեսակից եւ բաւական պաշար վեր {առած}, Փարիզից ուղեւորուեցանք դէպի Բօրդօ, շոգեշարժ կա

սնաւորապէս բարեհոգի անձինք, որոնք ամէն բան յանձն {առած}, իւրեանց կեանքը մեր փրկութեան վերայ դնելով, արի

Նահատակ. հռչակաւոր Փարիզից մեր բոլոր ապրանքը վեր {առած}, իմ տասն եւ մի ընկերներիս հետ շոգենաւ նստեցի Բօր

մեր բացատրութեանց մէջ, որ մենք ուրիշ գրքերից ենք {առած} ։ Չկամենալով ամեն անգամ կրկնել, թէ մեր գործ դրած

ւ իր ուրացութիւնից։ Երբ Վասպուրականի իշխանութիւնը {առած} վերադառնում էր իր երկիրը, Վան քաղաքում նստող Մամի

մերսետ կոմսութեան մէջ 1214 թուականին եւ ուսումն է {առած} նախ Օքսֆորդում, յետոյ Փարիզում: Նորա աշխատութիւ

եց Մանթուխեանցին: Պ. Մանթուխեանցը, բաժակը ձեռք {առած} չառած, կարդաց տակի գրերը... - Չկամի՞ք ծխե

երը՞: - Նոցա եղանակների մեծ մասը թուրքերից է {առած} ․ միւսները, նայելով թէ ժողովուրդը ինչ ազգերի մէջ

հեղինակը էր ինքը կոմսը, եւ երգի բովանդակութիւնը {առած} էր ստուգապէս պատահած անցքից... - Արդէն ժամ

նի խորհուրդը: Պ. Յովնաթանեանցը իւր վերայ էր {առած} տէրութենական հիւանդանոցների համար պատրաստել, չգի

ատ անգամ պատգամախօսի պաշտօնը յօժար սրտով վերաները {առած}, գուշակելու մի մարդու ապագան, չէին իմանում թէ ի

ի ճրագ Թիւթիւնճի-օղլուն, միւսը Մանուշակը ձեռքերը {առած}, ճանապարհ էին ձգում Շահումեանցը. բայց վերջինս,

ալ անկողին. այս պատճառով եւ Մանուշակը միւս ճրագը {առած} ձեռքը, գնաց իւր ննջարանը, անորոշ զգացմունքով:

լու համար։ Սոցա քարոզիչքը, ծով եւ ցամաք ոտի տակ {առած}, հողմի թեւերով թռչում էին անհաւատալի տարածութիւն

համարուի, ուրեմն կասկած չ'կայ, որ բոլորը միասին {առած}, եթէ հակառակուին Պապին, հերետիկոս կը համարուին

հասանեն ագռաւները եւ անգղները՝ նորա մարմնի հոտը {առած}, գերեզման, որին չէ պիտոյ կարողանան մարդիկ մօտեն

որ արդարասիրութեան եւ ազատամտութեան մուրճը ձեռքն {առած} անաչառապէս փշրում է շատ զարտուղի ընթացքներ, ամեն

ը Աշտարակում: Վարդիթերը թութի տերեւը այգուց {առած} գնում է տուն (եր. 71-72). հայրը հանդիպում է ն

լսում ենք բանագէտ մարդերի բերանից, որոնք, փորձ {առած} լինելով, կարող էին փորձանքի մէջ եղողներին օգնակա

կքը, մինչեւ այսօր ասիացի դաստիարակութենով սնունդ {առած} լինելով, աւելի նախընտիր են համարել, որ իւրեանք

անութիւնքը։ Բայց չէ պիտոյ մոռանալ Ղազար Փարպեցու {առածը}. " Ըստ խոզի հարսնացելոյ կոյաջուր բաղանիք ", այդ

իս, որ ծիծաղեն իմ վերայ եւ ասեն դեռեւս հասարակաց {առածը}, թէ " խելագարի հացը խելօքի փորը"։ Շատ շնորհակա

" Խորհուրդ մարդկան, կամք Աստուծոյ ", - ասում է {առածը}. սորա ճշմարտութիւնը ինձ եւս պատահեցաւ փորձել, ի

տ (որպիսի՛ սրբապղծութիւն)։ Բայց մի՞թէ ստոյգ չէ {առածը}. " Նման զնմանն սիրէ"։ Դարձեալ պիտոյ է ասենք ճշ

հարիւրից գերմաներէն էլ չգիտէին. բայց ինչ անես, {առածը} ասում է. " Լեզուն ոսկոր չունի ", ուստի եւ նոքա

թագուցանել ճշմարտութիւնը։ Յայտնի է մեզ լատինական {առածը}, "Մեռածների վերայ կամ լաւ, կամ ոչինչ խօսել". բայց

նանոցի անկարգութենից, եւ, ինչպէս ասում է Ռուսաց {առածը}, սատանան ոտը կը կոտրէր մտանելով այդ անկարգ պահար

չներգործելով, ինքը եւս անխելանալ եւ յիմարանալ: {Առածը} ասում է, եթէ մի քաղաքում բնակուող մարդիկը միական

լաւ է. Repetitio est mater studiorum, ասում է {առածը}, - հաւելացուց կոմսը, ժպտելով: - Ինչու՛ չէ

մ են եւ խօսել այնպէս, ինչպէս որ գրում են"։ Այդ {առածը}, որ նա անդադար գործ է ածում իւր աշխատութենների ճ

փուեցաւ եւ " բնութեանը դարտակութիւնից վախում է " {առածը} մերժուեցաւ, այն օրից, երբ Նիւտօնը գտաւ կենտրոնա

ագործութեանց հիմնական արդիւնքը երեւում է հետեւեալ {առածի} մէջ. " Զարգացման վերին աստիճանը իր ձեւով նման է

տականութիւն ենք համարում պահել այստեղ այդ հոյակապ {առածի} բնագիրը. " Ըստ խոզի հարսնացելոյ կոյաջուր բաղանիք

բաց օդում ավելի մնալ, բայց քամի էր ու հետեւելով {առածին}, թե՝ " լավից քիչ-քիչ ", վերադարձա բնակավայրս,

կրակ յաւելացնելը մօտենում է Հօմէօպատների խելագար {առածին} ՝ similia similibus curantur: Լամարթինի գործ

կնել նորա գործակատարութիւնը, որ անհամաձայն է այդ {առածին}, մանաւանդ այնպիսի գրքի մէջ, որ առաջին անգամ պիտ

ությունը եւս ունեցել է երգեր, ավանդություններ եւ {առածներ}, որոնցից մի քանիսը Խորենացի պատվական ծերունու մի

նում են նորա հասկացող ունակութիւնը եւ կան այնպիսի {առածներ}, որ ուղղակի բնութեան արտափայլութիւն լինելով բիւր

ի մէջ միշտ աչքի առջեւ ունեցել է գործ դնել ազգային {առածներ}, ասացածներ: Մենք լիասիրտ շնորհակալութիւն ենք յա

49)։ Թէպէտ եւ սովորաբար չեն թարգմանում այսպիսի {առածները}, մանաւանդ որ շատ անգամ եւ չէ թարգմանւում, կամ հ

րա կեանքից, նորա խօսքերը եւ գործածական զուարճալի {առածները}. պատմում էինք միմեանց ո՛վ ինչ գիտէր նորա վարքից

ամենայն ազգի գրականությունը սկսանում է երգերով, {առածներով} եւ տաղաչափություններով: կարծես թե այս հասակը համ

ավոյ նամակ գրել եմ եւ Ֆեոդոր Միխայլիչից 200 մանեթ {առածս} հայտնել եմ, հուսամ, որ մինչեւ այս նամակիս ստանա

գրիլ եմ հունվարի 28-ին, անկից ետեւ մեմ ալ աս էր {առածս}, քանիում գիրս է տեյին խոռոզլամիշ եղածդ ի՛նչ է,

րա մէջ եղած երեւոյթների վերայ, յետոյ՝ բարոյական {առածք}, սկզբնական հիմունք, բարոյական խրատք եւ նկատողու

կը դնէ, ու գրիչը Փարիզի Հայոց վրայ կը դարձնէ եւ {առակ} չթողուր իրենց կանչելէն ետեւ, անոր ալ գոհ չըլլար

ը Պ. Խուդաբաշեւը, ըստ որում, ինչպէս մի ժամանակ {առակ} էին արել Թիւրքիայի Հայերը, " արտաքին թշնամանք չէ

էր զՂազարու հանգչիլ ՚ի գոգ Աբրահամու, ապաքէն այդ {առակ} էր, սովորական ձեւ խօսից Քրիստոսի ի քարոզութեան,

աղմկելով մեր հոգին, Տո՛ւր մեզ տաղեր, վէպ, {առակ}, Հաճոյացիր մեր սրտին։ Թո՛ղ դատ

Հիմի է՞լ խօսենք, երբ հրապարակում Պարսիկը {առակ} արել է Հային. " Եթէ Ասորու նման աշխարհում

էր նա, եւ լաւ իմանալով, որ հռոմէական ժողովրդին {առակ} նշաւակի է դարձած, պէտք է աշխատէր այն կեղտ անունը

շառ ճշմարտութեան սրբութիւնը։ Այսչափ։ Այլ {առակ} լուարուք. "իսկ զկնի վճարման սուրբ նահատակացն մեր,

, - ո՛ր կողմ... Աստուած յաջողէ: - Տիկի՛ն, {առակ} կայ, ասում են, թէ " երեխային միրգ խոստացիր, սո

եւ Այծեղջիւրի մէջ: Արարատեան գաւառը, որի ցուրտը {առակ} է եղած հին աշխարհում, չունի յիշուած աշխարհների ա

նց այս լեզուին չկայ ազգ, սուտ բան է եւ առասպել, {առակ} ։ Ոչինչ բան չէ կարող բնութեան մէջ լինել կենդանի,

զեղմունս: Ի կատարած երկոտասաներորդ դարու Մխիթար {առակախօս}, մականուանեալ " Գօշ ", մտանէ ի թիւ հեղինակաց հա

հաննու եւ Յովսէփու միջամուխ լինի ի թարգմանութիւնս {առակացն} Սողոմոնի, եւ Նոր Կտակարանի, եւ գլխաւորեալ զգործ

ց, եթէ չկայցէ թշնամի ընտանի)։ Բայց արդ բացից {առակաւ} զբերան իմ, լուարուք զոր ասեմս եւ զոր գիտեմ։ Ի հ

նքակտելի բարեկամությանը: Ուղարկում եմ Քռիլովի {առակը}. խրիստոմատիան վերջին տիպը դեռ չէ դուրս եկել. եթ

վրայ է ակնարկում։ Կարդացողը կարո՛ղ է տեսնել այդ {առակը} Մատթ. գլ. ԻԵ, համ. 1-12։ § 58. Սաղմոսիցն

Ճռաքաղ արեցէք, մնացորդը քաղցր է լինում, ասում է {առակը}, գոնէ այդ չնչին գործողութիւնովը կը կարողանաք հաւ

այ: - Իմ համար ասում են, թէ շատ բաներ ունիմ {առակի} ձեւերով, եւ թէ իմ բովանդակած բաների մասին նախընթ

ա՛ այս է Եզովպոսեան սառած օձի եւ երախտաւոր մարդու {առակի} միտքը, որ այնքան իմաստութեամբ է ասած: Սորա կեան

§ 57. Քրիստոսի ասած յիմար եւ իմաստուն կոյսերի {առակի} վրայ է ակնարկում։ Կարդացողը կարո՛ղ է տեսնել այդ

ն: Մինն ի նոցանէ վերամբարձեալ զինքն ըստ Հայկական {առակին} ի [կոկիւսոն] հայոց եւ ո՛չ առ երես նետեալ զսքեմ աբ

ենայն տեղից լսվում են երգերի ձայներ, տեսնվում են {առակներ}, բանաստեղծություններ հատված բաներ, որոնք դարձյա

տիկոսների կարգը՝ քննելով Գամառ-Քաթիպայի Եզովպոսի {առակները}: Այս բանում եւս չէ կարելի չտեսանել նորա պարկեշտո

էր նկարագրելու կասկածաւոր մարդերի վիճակը, եթէ ես {առակուելու} լինէի դորանով։ Մի՞թէ այս եւս Մուզան է ասել Պ. Ի

ոսք երջանկանան յարքայութեան երկնից: Եթէ զամենայն {առակս} ասացեալս ՚ի Քրիստոսէ ունիմք ընդունել որպէս իրողու

թիւ հեղինակաց հայկական դպրութեան իւրով բարոյական {առակօք} եւ համախմբութեամբ քաղաքական իրաւանց, հիմնաւորելո

իվ մարդիկ են: Նախ եւ առաջ, այդ բառն այժմ այնքան {առաձգական} է, որ առանց փաստական ապացույցների ոչինչ չի նշանա

ժուեցաւ, այն օրից, երբ Նիւտօնը գտաւ կենտրոնական {առաձգութեան} օրէնքը, այդ օրերից բռնած էլ ջուրը չէ հնազանդւում

մինչ ամենայն մարդ քնեց ու չորս կողմը հանդարտեց, {առայ} թղթերիս միջից Յուլիա Պաստրանայի պատկերը, ցած իջա

բովանդակ այբբենարանը: Ապա շուտով սաղմոս վեր {առայ} ձեռքս, այդ սաղմոսի թերթերը ճղելով քամու նման վազ

անալի լեզվավ. կաթոլիկների մեջքը կոտրելու է այդ: {Առայժմ} ներե եղբայր, որ երկար չեմ գրում, թեեւ հարկավորո

ւնիմ խոսելու: Պետր Նիկոլաեւիչին սիրով բարեւ: {Առայժմ} այնքան: Մնաս բարեւ մինչեւ տեսություն: Քո հար

Ահա այսքան լուր միայն Իտալիո մասին կարող եմ գրել {առայժմ}: Չեմ նախանձում Իտալիայի ազատության, դորա հակառա

վ թե Լոնդընի՞, այդ կախված է գործիս ընթացքից: {Առայժմ} այստեղի ծայրագույն դատարանի մեջ (Սուպրիմ կորտ)

, - այդ թվում նաեւ հոգու հանգստություն, - որոնք {առայժմ} չկան իմ տրամադրության տակ: Ուրեմն համբերություն

եր հայրենի գրականության մեջ այնպես խիստ զգալի է: {Առայժմ} նա թող աշխատի իր մասնագիտությամբ՝ բժշկությամբ,

ան կամ ավելի պարզ խոսքերով շարադրված նամակիդ, ես {առայժմ} ինձ մոտ եմ թողնում հիշյալ պատճենները եւ անցնում ե

ետեւակներ ենք եւ Հռոմից դենը չենք գնում՝ մնացածը {առայժմ} տրամադրելով Վինկելմաններին, Բեկերին եւ մյուս բնա

: Այժմ, սրտապնդվելով, կկարդամ ե՛ւ բուն գիրքը: {Առայժմ} կարդալու բան ունեմ. եւ ես գրքերը ո՛չ թե սոսկ կար

հումորով ինձ մեծ հաճույք է պատճառում: Գերվինուսն {առայժմ} լուրջ գրող է, չգիտեմ ինչ կլինի հետագայում: Բայց

ինչ չափ ունի, ամեն ինչ վախճան ունի ", եւ այլն: {Առայժմ} անկաշկանդ կողքի ընկած, անդորրության մեջ, մեծ,

, ապա, հավատացած եմ, չես մոռանա ինձ հաղորդել: {Առայժմ} չեմ կարող ավելի ծավալել այս նամակը, եւ սպասելով

դեպս, կոկորդդ ու քիթդ մրի նման չի ծածկում: {Առայժմ} ուրիշ ոչինչ չունեմ գրելու: Սպասում եմ զատկին եւ

ը, ինչ կցանկանայի հաղորդել նրան, եւ ավելի... {առայժմ} ոչինչ: Հույս ունեմ, որ դու ամեն ինչ ճշտորեն կհա

կարդալ " Կռունկում " մատնանշված հոդվածները, իսկ {առայժմ} հանգուցյալ Ախվերդյանի կարծիքի մասին, թե " Տարոնի

-Ռյումինի խմբագրության չեն խոսում: Է՜հ, ոչինչ, {առայժմ} այդ էլ բավական է: Բայց բանն այն է, որ այդ մասը

կոչված ենք աշխատելու: Ինչ վերաբերում է ինձ, ես {առայժմ} աշխատում եմ քերականության վրա, մի վերին աստիճանի

մ կարող քեզ ասել, թե երբ այդ ամենը կվերջանա: {Առայժմ} այլեւս ուրիշ բան չունիմ գրելու: Հա՛, մոռացա, ե

, թե բոլոր մորեները եւ թառափները կանհայտանան: {Առայժմ} այլեւս բան չունեմ գրելու: Քո եղբայր Միքայել

գիրն ինձ մոտ է, եւ ես այն կբերեմ, երբ գամ, իսկ {առայժմ} ո՛չ քեզ, ո՛չ ինձ այն հարկավոր չէ: Սերովբե եղ

Երբ ես կգամ, այն ժամանակ մնացածը կլրացնեմ. իսկ {առայժմ} ես հանգիստ եմ, գիտենալով, որ մայրս կհոգա հորս մ

ապությունից այնքան գրեմ, որ դուք էլ զզվիք, բայց {առայժմ} ներեցեք: 1866 101. ԱՆՀԱՅՏ ԱՆՁՆԱՎՈՐՈՒԹՅԱՆ

ի՛նչ է տէրութիւնը, այդ մասին մի ուրիշ ժամանակ. {առայժմ} այսչափ միայն, որ անգլիական ազգը ամեն ազգից աղքատ

եցցէ՛ հոգեւոր վարժութեանը, Կեցցէ՛ Լոլօյան"։ {Առայժմ} միջոց չունինք ուրիշ բան ասելու, առայժմ հերիքանու

ան"։ Առայժմ միջոց չունինք ուրիշ բան ասելու, {առայժմ} հերիքանում ենք երկու տողով: Բայց մեր տեսածը եւ լ

րութենից, որ ճնշում է հոգիս... բայց ինչ... {առայժմ} այսքան ասեմ ձեզ, որ ազգային երգ, կամ առհասարակ

այն կերպով ընթանամ նորա հետ: Ուրիշ բան չունիմ {առայժմս} գրելու, պատճառ, ինչ որ ունեի ասելու՝ ստրախավոյ

նից, որ խեղճ մայրս հոգս չառնե: Եվ գնալուս մասին {առայժմս} ոչ ոքին բան չասես, ոչ ոքին ամենեւին, ոչ թշնամու

ւյն, Պետրոս Նիկողայոսյանին նույնպես: Այսքանը {առայժմս} բավական է, միայն աղաչում եմ, նամակս ստացածովդ փ

ուհետեւ տերս գիտե: Փոշտի ժամանակն անցնում է, {առայժմս} այսքան, մինչեւ հետեւյալ նամակս: Ողջ եղիր աստ

ինել բնական կանոնից: Մենք, հերիք համարելով {առայժմս} այսքան խօսքը, կտրում ենք մեր ճառի ընթացքը, ձեռք

մեզ ազգի հոգեկան կեանքի այն երեւոյթքը, որ մարմին {առան} ու երեւեցան իրական աշխարհի մէջ այս եւ այն կերպարա

ետադրեաց զիւր վասն իմ տնօրինութիւն, պարտաւորեցայ {առանձին} խնդրագրաւ ի 10-էն դեկտեմբերի անցեալ 1852 ամի աղեր

վունք հայտնի կերպով պարապել այսպես բանի, թեպետեւ {առանձին} գործակից եմ օրագրին, ըստ որում մի մարդու անկարել

տվից: Օրագրի " Հիշատակարանների " վերա դարձուր {առանձին} ուշադրություն, մանավանդ 7 եւ 8 համարներին, եւ հ

գրավական լինել ասած կամ խոստացած բաներիս: Խնդրեմ {առանձին} ուշադրությամբ կարդաք 7 եւ 8 համարների " Հիշատակար

կեցած տեղը: Մերոնց ողջունիր, ժամանակ չունեի {առանձին} նամակ գրելու: " Հյուս[իսափայլի "] 1 տետ[րը] ս

ցին եթէ նախ քան զկարգելն նորոյ քննութեան ընդ ձեռն {առանձին} քննչաց արժան իցէ պահանջել բացատրութիւնս յԱյվազովս

302: Նորին պայծառափայլութիւն տէր փոխարքայն, {առանձին} պաշտօնական գրութեամբ, յառաջներորդ թուականէ ասացե

ս, որպէս թէ նամակն այն անկեալ ի ճանկս թշնամեաց, {առանձին} խնդրագրով, ստորագրութեամբ իբր 280 անձանց առաքեալ

ն, ՚ի յարգանս միջնորդութեան վեհափառ հայրապետին, {առանձին} պաշտօնական գրութեամբ յառաջներորդէ ասացեալ նոյեմբե

նզի ըստ օրինաց պետութեանն Անգլիոյ, այդ դատ պարտի {առանձին} վարիլ, որպէս երկրորդական առարկայ, որպէս ոչ ուղ

վեհափառ կաթողիկոսը ուղարկել եմ հունվարի 20-ին մի {առանձին} նամակով, որի պատճենը այս մեկով ուղարկել եմ առ պ

նիր երկու սեռի բոլոր ծանոթներիս, յուրաքանչյուրին {առանձին} -առանձին: Այնուհետեւ բոլորդ ողջ եղեք եւ ներողամիտ

ւ սեռի բոլոր ծանոթներիս, յուրաքանչյուրին առանձին- {առանձին}: Այնուհետեւ բոլորդ ողջ եղեք եւ ներողամիտ շփերթ ն

ուր լեզվին կարող են օգնել ինքնուրույնաբար մշակված {առանձին} բառերով եւ արտահայտություններով, ընդ որում միայն

րաժեշտության մեջ, այդ ինձ բավական է: Ես, որպես {առանձին} վերցրած միավոր, մասնակի հարցերում կարող եմ եւ մե

մ հնարավոր չէ պահանջել, որ նկարի յուրաքանչյուր, {առանձին} վերցրած դեմքը նկարված լինի գերազանց կերպով. իմ ն

են, որովհետեւ գրում եմ յուրաքանչյուր թեզի մասին {առանձին}: Այստեղ այդ նյութերն ընդհանրացնել չեմ կարող եւ հ

է ուսումնասիրել այն: Դա կարելի է հրատարակել նաեւ {առանձին}, իբրեւ 8-10 թերթանոց գրքույկ, թեեւ առաջին հրատա

ի որեւիցէ կոչմամբ, ամենեցուն միասին եւ ամեն մինի {առանձին} թող հասանի ՄԵՐ ԿԱՅՍԵՐԱԿԱՆ ողորմած ողջոյն: Ձ

. Երբ որ դուք արդէն բնակութիւններ էիք հաստատել մի {առանձին} քաղաքում՝ Պօլուդենկա ասացեալ սահմանի մօտ, Նախիջ

ը եւ գիւղերումը պաշտպանութեան համար կարգուելու են {առանձին} մեծաւորներ Ռուսաց ազգից, որ, չխառնուելով այս գա

եւ այլն: Քաղաքը կամ նորա շրջակայքը չունին մի {առանձին} բերք, որ յատկապէս նորան պատկանէին: Նոր ժամանակն

ի եւրոպական բնաւորութիւն: Ամենայն մարդ իւր համար {առանձին}, մինչեւ անգամ միեւնոյն գերդաստանների անդամք, աշ

անգամ միեւնոյն գերդաստանների անդամք, աշխատում են {առանձին} կերպով վարել իւրեանց առուտուրքը եւ առանձնապէս վայ

լուսաւորութեան պատմութիւնը գրելու տեղը չէ, եւ թէ {առանձին} պիտի գրէ"։ Ինչպէ՛ս է, սիրելի՛ ընթերցող, Պ. Ի

որ փաշան, Պայծառափայլ Դուռնից հրաման խնդրելով, {առանձին} գերեզմանատուն նշանակեց Աւետարանական Հայերի համար

ր խնդրում եմ, որ դու եւ քո Յիշատակարանիդ սիրողքը {առանձին} ուշադրութեամբ եւ, մանաւանդ, համբերութեամբ կարդա

պատարագ խոստացել են նորան: Հնախօսութիւնը մի {առանձին} եւ հոյակապ գիտութիւն է, եւ հնախօս լինել կարող է

թեան, ներկայացուցած է Վատիկանին եւ արժանի է եղած {առանձին} ինդուլգենցիայի: Ազգը այսքան տարիներով լռում է եւ

են աշակերտների ննջարանքը՝ ամենայն աշակերտի համար {առանձին}, իսկ միւսի մէջ՝ դասատունքը՝ երեք կարգ բաժանուա

մինչեւ այժմ դեռեւս չտպուած տաղերգութիւնքը տպել է {առանձին} ՝ որպէս Նուագք, Հայրունի մակագրով: Հին լեզուով

ոպան ալ առաւել որոշ կերպիւ եւ ըստ ամենայնի զատ ու {առանձին} ազգ մը կը ճանչնար զիրենք: Հիմա դուն ըսէ, սր

եւ շփոթ: Արգոյ վարդապետը այս բաները տպում է իւր {առանձին} տպարանում: Խօսելով տպարանի վերայ՝ պարտականութիւ

եւ ցուցակը այդպիսի տառերի վաղուց հրատարակած է մի {առանձին} մեծ թերթի վերայ: Մեծ հաճութեամբ յաջողեցաւ մեզ լս

ամիսներով եւ տարիներով ողբալու նիւթ: Մեք մի {առանձին} յօդուածով մասնաւորապէս կը խօսենք " Արեւմուտքի " վ

ծում Պ. Թիւյսիւզեանը եւ Պ. Գռէյլը պատրաստ են մի {առանձին} տուն բանալ Մարսէյլում: Ահաւասիկ Պ. Թիւսիւզեանի

մեր ազգի անդամներին, որոնց չեմ կարող ամեն մինին {առանձին} առանձին նամակ գրել, թող որ շատերի հետ ծանօթութիւ

ի անդամներին, որոնց չեմ կարող ամեն մինին առանձին {առանձին} նամակ գրել, թող որ շատերի հետ ծանօթութիւն եւս չո

ոցա հարցմունքին, բայց ֆիզիկական անկարելութիւնը՝ {առանձին} պատասխանել այդ բոլորին, յաղթահարում է մեզ եւ հար

մաբան Կաթողիկոսի խօսքերը, որ, պատմելով Արեւելքի {առանձին} առանձին պատրիարքութենների հիմնարկութիւնքը եւ հաստ

թողիկոսի խօսքերը, որ, պատմելով Արեւելքի առանձին {առանձին} պատրիարքութենների հիմնարկութիւնքը եւ հաստատութիւն

նդունում են այլ բարոյական կերպարանք՝ կազմելով մի {առանձին} ազգութիւն, ա՛յլ պայմանների տակ, կամ մտանում են

ոյ տիրէ այնտեղ, մինչեւ այդ երկու կողմերը չկազմեն {առանձին} առանձին տէրութիւնք: Եւ այն ժամանակ միայն Անգլիան

այնտեղ, մինչեւ այդ երկու կողմերը չկազմեն առանձին {առանձին} տէրութիւնք: Եւ այն ժամանակ միայն Անգլիան կը հասն

այց մի՛ մոռնար, որ այն իւրաքանչիւր մասերի տէրերը {առանձին} առանձին պիտի կազմեն քո նման գերդաստան: Իւր կարգո

մոռնար, որ այն իւրաքանչիւր մասերի տէրերը առանձին {առանձին} պիտի կազմեն քո նման գերդաստան: Իւր կարգով, նոցա

ւթիւն ենք առնում մեր մէջ: Մեք ամենքս գործում ենք {առանձին} առանձին, իւրաքանչիւր մարդ՝ իւր օգտի համար, եւ

ք առնում մեր մէջ: Մեք ամենքս գործում ենք առանձին {առանձին}, իւրաքանչիւր մարդ՝ իւր օգտի համար, եւ մեզնից ի

իմով կատարելապէս վաղֆ արարի եւ ետու յատկացեալ եւ {առանձին} Նոր Նախիջեւան քաղաքի սուրբ Գրիգոր Լուսաւորչի անու

ն Անապատում դու հնչեցիր, Երբ յուսահատն {առանձին} Մահ էր խընդրում ճարակըտուր, Սփոփ

Միայն քնարս հնչեն նոքա Իւրեանց հոգուն {առանձին} ։ Արարատի շուրջ բոլորած Թո՛ղ ագռա

ռքը տիկնոջ, քաշեց նորան իրեն մօտ։ Երբ {առանձին} ջերմ համբոյրներ նորա ձեռին տալիս էր, Քարտո

Կտեսնես այնտեղ անտարակոյս Եւ քո պատկերն {առանձին} ։ Անցաւոր է ամենայն ինչ Այս աշխար

մակ ստացայ 27-ից գրուած, պատասխանեցի եւ գրեցի մի {առանձին} նամակ մեր տունը, որ կ՚երթայ 29-ին: 29-ին նամակ

ծ ու վարագուրած գաղտնիք, որ պահած լինեին մի քանի {առանձին} եգիպտոսյան քուրմերի համար: Գիտությունը չէ այսօր

ւր գործի: Ամսագիրը լույս կտեսնի ամեն ամիս, {առանձին} գրքերով, 8-10 ութածալ տպագրական թերթերով: Բնագի

յն պարոնի գործը։ Մոսկուացի հայ սխօլաստիկը մի {առանձին} հաճութեամբ կատարեց այդ յանձնարարութիւնը եւ դեռեւս

բարակ զէվզէկութիւն: Այս բոլորը եթէ իբրեւ մի {առանձին} գիտութիւն, համակարգութիւն, աւանդւում են մի մարդ

ը: Զարմանալով Րիշելիօյի եւ Նապոլէօնի սեփական {առանձին} յատկութիւնքը ճնշելու արուեստի վրայ, նա ինքը միեւ

ամէն տեսակ փիլիսոփայութեան եւ կարծիքների մէջ եղած {առանձին} յատկութեանց: Նա ձգտում էր հպատակեցնել միտքը նոյն

շատ ընդհանուր վիճակից մինչեւ էութեան իւրաքանչիւր {առանձին} կարգի ամենաճիշտ մանրամասնութիւնքը երեւում է այս վ

, դոքա եղան իմ վրայ քո խօսքի հրամանը կատարողքը, {առանձին} առանձին, ի՛րենց կամեցողութեամբ, վանքի պտղաբերու

եղան իմ վրայ քո խօսքի հրամանը կատարողքը, առանձին {առանձին}, ի՛րենց կամեցողութեամբ, վանքի պտղաբերութիւնը հա

երից ստացել էի, այդ բոլորը՝ իւրաքանչիւրի տուածը {առանձին} առանձին գրի անցուցած, մնաց վանքում, եւ ինձ մե՛ր

ցել էի, այդ բոլորը՝ իւրաքանչիւրի տուածը առանձին {առանձին} գրի անցուցած, մնաց վանքում, եւ ինձ մե՛րկ եւ խայ

ւ իմ հետ, ինչպէս Փրկիչը հրամայում է, ես եւ ինքը {առանձին}, կամ մէկ եւ կամ երկու ընկերով, որ չհաւնելով եւ

րշապատի մէջն էլ չէ, այլ նորա հարաւային կողմում, {առանձին} եւ շէնից մեկուսի։ Բայց սակայն այդ եկեղեցին շինու

ա՛րդ զայդ ձեռագործ, եւ զերիս աւուրս շինեցից ա՛յլ {առանձին} ձեռագործի։ Սակայն եւ այնպէս չէր նման վկայութիւնն

տեւ այդ լեզուն, ինչպէս մեր լեզուն, նա եւ նոյն, {առանձին} դերանուն չունի, այլ երկուքի գաղափարն էլ տալիս է

զգասէր եւ միշտ վառ հոգին, թէեւ շատ պարապած լինէր {առանձին} գործերով, քաղցր հաճութեամբ սովոր էր մտածել ազատ

ւնքը երբէք արգելք չեղան նորա յառաջադիմութեանը իւր {առանձին} բժշկական գիտութեան մէջ։ Նա, սրտի յօժարութեամբ ո

ունիս գողանալ նիւթեր, եւ մի այլ տեղում շինել մի {առանձին} դժոխիկ, քո սիրեկանի անունով, եւ բնակել այնտեղ ի

միմեանց հետ, եւ առաջին ճախնային ժողովրդին տուեցի {առանձին} թագաւորութիւն, ուր դարձեալ կանո՛ն գրեցի չճանաչել

ի ես զանազան կարգերի եւ իւրաքանչիւր օրագրի տուեցի {առանձին} կարգ եւ ուղղութիւն: Միմիայն Ֆրանսիայումը կարգեցի

ը դրել էր: - Այս ձեւով ահա հնարագործելով մի {առանձին} քաղաքական գաղափար, մի այնպիսի գաղափար, որ ամենա

Դեռեւս ամբոխուած էր նորա շնչառութիւնը, սիրտը մի {առանձին} խռովութեամբ բաբախում էր կուրծքի մէջ. երեսի վերայ

ւ վարդապետ Պրայսը անդամ էր այդ հասարակութեան, մի {առանձին} ժողով կարգել, ոսկեգործութեան հնարները եւ եղանակն

գի մասին: Ժողովուրդ ասացեալը բաղկանում է զանազան {առանձին} առանձին մարդերից, այնպէս չէ՞: - Անտարակոյս

: Ժողովուրդ ասացեալը բաղկանում է զանազան առանձին {առանձին} մարդերից, այնպէս չէ՞: - Անտարակոյս: -

մն ժողովուրդը խօսելու համար, հարկաւոր է, որ այդ {առանձին} առանձին մարդիկը միմեանց մօտենան, խորհուրդ կատարե

ուրդը խօսելու համար, հարկաւոր է, որ այդ առանձին {առանձին} մարդիկը միմեանց մօտենան, խորհուրդ կատարեն, եւ ի

լի մարդ։ Գլխին դրել է, թէ աշխարհի երեսին կար մի {առանձին} գիտութիւն - թալիսմանական, վհկութիւն, եւ թէ ամեն

ն չեն, զոր օրինակ, երկու հանք, որ բաղկացած էին {առանձին} առանձին երկու կամ երեք տարերքից, կարող են միաւոր

զոր օրինակ, երկու հանք, որ բաղկացած էին առանձին {առանձին} երկու կամ երեք տարերքից, կարող են միաւորուիլ եւ

կապած էր մի նեղ թաւիշեայ սեւ ժապաւէն, որի տակից {առանձին} ոսկի շղթայով կախած փոքրիկ եւ գեղեցիկ ոսկի խաչը բա

ով. մանաւանդ նորա մէջտեղում նստածը փայլում էր մի {առանձին}, սքանչելի գեղեցկութենով, որի նմանը դեռեւս չէ ստ

ճառ ապագայումը։ Այս երեւելի Մխիթարը արժանի է մեր {առանձին} ուշադրութեանը, եւ նորա վաստակքը իրաւունք ունին պ

ը եւս գտանւում են Մխիթարեանք, որ կազմում են այժմ {առանձին} միաբանութիւն։ Մխիթարը աւարտեց ու կնքեց իւր բ

ական աթոռը, որ պապ դառնալուց մի քանի շաբաթ յետոյ {առանձին} ժողովով վճռել էր, որ ո՛չ թէ միայն քահանայք անկին

մնեղէն կատարելութիւնքը, որ ցիր ու ցան երեւում են {առանձին} առանձին կենդանական եւ բուսական թագաւորութենների մ

ատարելութիւնքը, որ ցիր ու ցան երեւում են առանձին {առանձին} կենդանական եւ բուսական թագաւորութենների մէջ։ Նկա

յօրէ բորբորքեալ տոչորէ եւ ոչ ունի շիջանիլ հնարիւք {առանձին} մարդոյ։ Հա՛յր սուրբ, ձեռն սրբութեանդ կարէ բարեկ

եւ Յիսուսեանները, բայց դորա փոխանակ Սպանիայի մէջ {առանձին} պաշտպանութիւն ցոյց տուեց նորանց Ֆրանսիսկոս Բօրջիա

ում, ասում է Լայենէզ, եթէ իւրաքանչիւր եպիսկոպոս {առանձին} առանձին պարտական են հնազանդուել Պապին, եւ թէ նոր

ում է Լայենէզ, եթէ իւրաքանչիւր եպիսկոպոս առանձին {առանձին} պարտական են հնազանդուել Պապին, եւ թէ նորանցից մի

Երկրորդ մասնումը հերքում է նա այն կարծիքները, որ {առանձին} առանձին տրուեցան Պապի հակառակ։ Այս ճառը զանա

մասնումը հերքում է նա այն կարծիքները, որ առանձին {առանձին} տրուեցան Պապի հակառակ։ Այս ճառը զանազան տպաւ

որա գոված Պապը։ Մանաւանդ Փարիզի Արքեպիսկոպոսը մի {առանձին} ոգեւորութենով ջարդեց Լայենէզի կարծիքները օրինաւոր

Ոմանք սրբացնում են նորան, ոմանք վերագրում են մի {առանձին} քանքար։ Ճշմարիտը խօսելով եթէ ասենք, նա, ո՛չ այ

անները չունէին յատկացուցած օրէնքներ. իւրաքանչիւր {առանձին} պատահմունքների համար կամ Գեներալը, կամ կառավարիչ

)։ Բացի սորանցից, կային եւ այլ Յիսուսեանք, որ {առանձին} գաղտնի երդումներով կապուած էին Կարգի հետ, բայց բ

, իսկ իւրաքանչիւր գաւառների համար նշանակւում էին {առանձին} այցելուք (visitator)։ Բոլոր գաւառների դէպո

րը, ինչպէս Պապ ընտրելու ժամանակ, փակւում էին մի {առանձին} սենեակի մէջ (conclavium) եւ ո՛չինչ կերակուր չէի

երում արձակ ճանապարհ Կարգի անդամների համար։ Նա, {առանձին} ներգործելով Կարգից, չ'սեպհականեց ինքեան նորա բնա

կան Առաքելութեան վերայ։ Այս երկիրը ունէր իւր {առանձին} սովորութիւնքը՝ Չիներից ստացած։ Սա եւս Չինաստանի

չէ կարելի մտածել, որ Կարգի անդամներից ամենայն ոք {առանձին} եւ առանց բացառութեան այսպէս եւ այս հոգով ներգործէ

աւը, որ եւ երիտասարդ ժամանակին չէր ցոյց տուել մի {առանձին} խելք, եւ փակեց նորան Պուատուի Շատինիէ անունով ամ

հրաւիրեց նորան ճաշ ուտելու իւր մօտ։ Ճաշից յետոյ {առանձին} մնալով Րիշիէի հետ, առաջարկեց մի քանի խնդիրներ,

եցան դատապարտել Քենելի գրքի իւրաքանչիւր կանոնները {առանձին} -առանձին. ահագին ներածութենից յետոյ, հասարակաբար

ապարտել Քենելի գրքի իւրաքանչիւր կանոնները առանձին- {առանձին}. ահագին ներածութենից յետոյ, հասարակաբար Պապի իշ

, եթէ քո եղբայրը մեղանչէ քո ընդդէմ ` խրակիր նորան {առանձին}. եթէ չլսէ ` մի երկու վկայի առջեւ. եթէ դարձեալ չ

էպէտ եւ ես ի վաղուց հետէ առ ի սրտէ կամենում էի մի {առանձին} նամակով յայտնուիլ ձեր յարգութեանը, նամանաւանդ այ

ւն վանականներին: Սրա հետ մէկտեղ հարկաւոր է {առանձին} ուշադրութիւն դարձնել այն հանգամանքի վրայ, որ յիշ

սեռականից՝ նախդիր յաւելացնելով վերան, եւ չունին {առանձին} բացառական վերջաւորութիւն։ Այսպէս եւ բոլոր հոլովմ

տեղ անյարմար է ասպարէզ բանալ. ուրիշ ժամանակ, մի {առանձին} գործով կը հրատարակենք մեր տեսութիւնը նոր լեզուի մ

լով, իսկ բայական վերջաւորութիւնը՝ եմ, ես, է, {առանձին} գրելով։ Բայց, արդարութեան անունով խոստովանում ե

ւնին ինչպէս վերը դրված եմը։ Այս վերջաւորութիւնքը {առանձին} առնված բայ չեն, բայացուցիչ մասնիկներ, այնպէս որ

մանակ բայական վերջաւորութիւնը պէտք չէր, որ իբրեւ {առանձին} առնված էական բայ բայարմատից բաժանէին. ի՞նչ են կա

նելութիւն որ եմ, ես է'ն իբրեւ էական բայ գրում են {առանձին} ։ Թերեւս մեր պահանջողութիւնը երիտասարդ գրողներից

, խնդիր է լինում, ներկումից չէ ընդունվում որպէս {առանձին} առնված բայ եւ ներկումը նորան խնդիր, այլ երկուքը

, ինչպէս մի չգիտցած լեզու սովորելու ժամանակ, եթէ {առանձին} առանձին առնված բառեր միայն սորվենք, հերիք չէ մեզ

մի չգիտցած լեզու սովորելու ժամանակ, եթէ առանձին {առանձին} առնված բառեր միայն սորվենք, հերիք չէ մեզ այդ բառ

անք նոր լեզուի ոգուն բաղդասութեան եւ օրէնքներին։ {Առանձին} առանձին առնված բառեր սորվելը շատ հեշտ է, մենք մե

լեզուի ոգուն բաղդասութեան եւ օրէնքներին։ Առանձին {առանձին} առնված բառեր սորվելը շատ հեշտ է, մենք մեր փորձեր

չունի այս ցաւին ճար անելու. բայց ժողովուրդը այդ {առանձին} առանձին առնված բառերը կարող է կամաց կամաց սորվել

յս ցաւին ճար անելու. բայց ժողովուրդը այդ առանձին {առանձին} առնված բառերը կարող է կամաց կամաց սորվել եւ հասկա

մ, իսկ այնտեղ, ուր բնաւորութեանքը ներգործում են {առանձին} առանձին եւ ուր, նոցայ ներգործութիւններից աւելի,

այնտեղ, ուր բնաւորութեանքը ներգործում են առանձին {առանձին} եւ ուր, նոցայ ներգործութիւններից աւելի, ընթերցո

ծ է (այսինքն ֆիզիկայի մասին գրուած գրքի) կամ մի {առանձին} հատուածի էլեկտրականութեան մասին եւ ոչ բնաւ կարելի

միաւորուիլ: Երկու այլասեռ էլեկտրականութիւնքն էլ {առանձին} -առանձին կարող են իրենց ներկայութիւնը յայտնել քննո

ւիլ: Երկու այլասեռ էլեկտրականութիւնքն էլ առանձին- {առանձին} կարող են իրենց ներկայութիւնը յայտնել քննողին եւ ա

մ շատ անգամ յիշւում է մի լոյս, որ երեւել է, կամ {առանձին} -առանձին զինուորների, կամ նոքա ամբողջ լեգէոնի նիզ

գամ յիշւում է մի լոյս, որ երեւել է, կամ առանձին- {առանձին} զինուորների, կամ նոքա ամբողջ լեգէոնի նիզակների ս

կատարելութեան գաղափարը այնպիսի մեծ բան է, որ մէկ {առանձին} առնուած հոգի, թող լինէր նա ամենամեծը մահկանացուն

ալու համար։ Եւ դեռ հերիք չէր, եթէ բարբառները {առանձին} առանձին առաջ երթային լոկ իրենց շրջապատի վերաբերու

ար։ Եւ դեռ հերիք չէր, եթէ բարբառները առանձին {առանձին} առաջ երթային լոկ իրենց շրջապատի վերաբերութեամբ։

էեւ չէ նշմարւում մի քանի տարում, կամ չէ կարելի, {առանձին} առանձին քննելով, գտնել մի մեծ տարբերութիւն, բայ

շմարւում մի քանի տարում, կամ չէ կարելի, առանձին {առանձին} քննելով, գտնել մի մեծ տարբերութիւն, բայց գումար

ոյ. զի որ քրիստափոր անուանիմ քրիստոնեայ եմ. այլ {առանձինն} գոհանամ զԱստուծոյ, զի այսպիսի վարանս զարթոյց յոգ

ացած էինք, այս պատճառով անհրաժեշտ հարկաւոր է մեր {առանձնախօսութիւնը}, որից յետոյ պիտոյ էր ինձ առարկայ բանալ իսկոյն քո

, մի հօրեղբայր ունիմ, որ միշտ քննում է իմ բոլոր {առանձնական} գրուածքս անգամ: Իմ անունով ուղարկուած, բայց

, - ասացի ես, - եթէ անպարկեշտութեամբ վրդովեցի քո {առանձնական} ժամերի խորհրդականութիւնը, բայց ես չեմ մեղաւոր,

մասին: " Ուսումնականք, եթե մի քանի այդպիսի {առանձնական} մարդիկ կային հայոց մեջ Ռուսաստանում, - գրում է պ

նը։ Վերջապէս բոլորովին հրաժարուեցաւ աշխարհքից եւ {առանձնանալով} մի այրի մէջ՝ սովամահ մեռաւ։ Այսպիսի անսովոր դիպ

մպի մէջ առաջանում են էլեկտրական լարողութիւնք, որ {առանձնանում} են ամպի եւ երկրագունդի մէջ եղած օդով, որովհետեւ

ում ենք եւ հաւատարմացնում ենք այդ իրաւունքների եւ {առանձնաշնորհութենների} զօրութիւնը եւ անձեռնամերձ լինելը, որի հաւատարմու

իարակութեան համար, ինչու միայն որպէս մի մասնաւոր {առանձնաշնորհութիւն} հասանում է այդ բոլորը պապական Հայերին: Ինչո՞ւ հա

ել է ցուցանել Նոր Նախիջեւանու Հայոց ազգին զանազան {առանձնաշնորհութիւնք}: Շատերը Նախիջեւանցի Հայերից անունով միայն գիտեն

ութեան մէջ վայելել ոչ թէ միայն բոլոր իրաւունքը եւ {առանձնաշնորհութիւնքը}, որ ՄԵՐ համօրէն հպատակքը ՄԵԶԱՆԻՑ եւ ՄԵՐ Նախնիքից

եւ օրէնքների հովանաւորութեան տակ: Այս բոլոր {առանձնաշնորհութիւնքը} տալով՝ ՄԵՔ հանդիսաբար եւ ժառանգաբար բոլոր հասարա

եց Վիցէ-Կանցլեր Կոմս Իւան Օստերման: Այս {առանձնաշնորհութիւնքը} վերստին հաստատուած են այլ Բարձրագոյն հրովարտակներ

: Հրովարտակ ՄԵՐ Սենատին. Իրաւունքները եւ {առանձնաշնորհութիւնքը} Նախիջեւանի Հայոց հասարակութեան, ՄԵՐ Ամենասիրելի

ՄԵԶ ամենահպատակագոյն խնդիր, նոցա իրաւունքները եւ {առանձնաշնորհութիւնքը}, պարգեւած ի Տէր հանգուցեալ Մեծ Թագաւորների, ՄԵՐ

աղաքը մինչեւ այսօր վայելում է այս իրաւունքները եւ {առանձնաշնորհութիւնքը}. մինչեւ այսօր քաղաքական կառավարութիւնը գտանւում

մը ունի իւր ձայնը եւ իրաւունքը. արտօնութիւնքը եւ {առանձնաշնորհութիւնքը} չեն տրուած միմիայն Մարկոսին, Կիրակոսին, որ ուրի

ով հումեդահավի պես այնքան է բղավել, որ մշակել է {առանձնապես} աննորմալ տոնի ձայնալարեր: Հաճախ կարեւորագույն ժո

ում են առանձին կերպով վարել իւրեանց առուտուրքը եւ {առանձնապէս} վայելել իւրեանց հարստութիւնը: Չկան այդտեղ վաճառա

ն Մուրադեան վարժարանին, եւ նոցա մասին միտք ունիմ {առանձնապէս} խօսել, մանաւանդ՝ այն խնդրի վերայ, թէ արժանայիշ

յ ընկայ այս ու այն տեղ՝ իմ պէտքս եւ կարօտութիւնս {առանձնապէս} հոգալով. սակայն իմ քարոզութիւնքս շատ ախորժելով ե

ն տալիս, որ ոչ մի կողմին կուսակից չեն, բայց եթէ {առանձնապէս} պատահեն երիտասարդին, գովում են նորա կարծիքը եւ հ

ասել, թէ բաղկանում էր երկու սենեակից, որի մինը {առանձնապէս} պատկանում էր նորա քրոջը: Աղուանեանցի քոյրը շի

հաց ունէր եւ ո՛չ պատիւ. ամենայն մարդ մտածում էր {առանձնապէս} իւր օգտի վերայ, որպէս թէ մասնաւոր օգուտը կարելի

եցան տիկին Յովնաթանեանցի ներս մտանելով մեր պարոնի {առանձնարանը}: Յովնաթանեանցը, բոլորովին ամբոխուած, ծածկե

ի բոլոր փառքը անյայտացաւ, եւ ինքը գտանուեցաւ իւր {առանձնարանի} մէջ: Վէզիրը ահ ու դողով կանգնած էր տէր սատան

։ Այն միջոցին, երբ սոքա, հաւաքուած Մային դուքսի {առանձնարանի} մէջ, խորհուրդ էին կատարում, երեւեցաւ Բուրգուան

հրամայեցի ծառայիս ընդունել նորան. նախասենեակի եւ {առանձնարանիս} դուռերը բացուեցան եւ փակուեցան, եւ ներս մտաւ պ.

ը եւ ամենայն քաղաքավարութեամբ սկսեց թօթափել նորան {առանձնարանիս} մէջ։ Ես նայում եմ նորա վերայ, նա երկար ժամանակ

ն ուշ էր, եւ պ. Յովնաթանեանցը միայնակ նստած իւր {առանձնարանում} նայում էր ճրագին, որ չգիտէ ոչինչ տնտեսութիւն եւ

խնդրէր ինքեան տալ: Երբ որ բաւական սրսրկել էր {առանձնարանս} անձրեւի ջրով, ձեռքերը տրորելով՝ մօտեցաւ ինձ, ե

տկերքը եւ կահ կարասիքը, այն կանացի եւ խորհրդական {առանձնարանքը}... խուռն յորձանքով յիշեցնում են Լուդովիկոսները,

ձեզ Ազովեան գաւառի մէջ այն, միւս բնակութեններից {առանձնացած} հողաբաժինը Սուրբ Դիմիտրիյ Րօստովսկիու ամրոցին, ի

քը եւ երբ իւրաքանչիւրը նոցանից օդի միջնորդութեամբ {առանձնացած} լինելով գտնւում է լարուած վիճակում, այն ժամանակ

, որ 1/4-ը ամբողջապես փոշի է, եւ ես պետք է փոշին {առանձնացնեի}, որովհետեւ խառնած հավասար չի ծխվում։ Չնայած այդ

ս, չմոռանաս, որ գրքում եղած աղյուսակները պետք է {առանձնացնել}, եւ ոչ թե գրքի հետ կազմել, որովհետեւ ձեր մեղքով

, կամայ ակամայ յօժարում է: Մեր՝ իմ բարեկամի հետ {առանձնութեան} միջոցին, միւս սենեկումը բաղանիքի հանդէս է կատարո

կին դուրս էր գալիս մեծ Տրիանոնից անտառի եւ գիշերի {առանձնութեան} մէջ՝ ողբալու իւր թշուառութիւնը, գիշերին, ծառեր

Լուսաւորիչը գնում էր այդ սարի գլուխը, գիշերային {առանձնութեան} մէջ Նարեկ քաղելու, այն ժամանակ հրամայում էր եւ ի

երի ընդդէմ եւ միայն գիշերով, ծածուկ, խորհրդական {առանձնութեան} մէջ բողոքել, երբ ոչ ոք չէր լսում նորա բողոքը..

րենի լեզուն, ինչ կերպարանքներով, ինչ ձեւերով եւ {առանձնութեններով} երեւում է զանազան Հայ հեղինակների գրչի տակից։ Մխ

մ տպել, արդեօք կարելի՞ է առաքել զայն ի Սինհոդոսդ {առանց} առաքման ի կոնսիստորիայն ի Քիշնեւ յաղագս դատաքննու

Բազում ժամանակք են, յորս բանաւոր փարախս այս կայ {առանց} Հովուապետի, յօրէ՝ յորմէ հետէ եբարձ Տէր զՏէրն մե

մ ի Բարսեղ քահանայէ զոր հառաջացուցեալ է նա ինքն՝ {առանց} տալոյ ինձ զտեղի բարձրացուցանել զիմ բողոք արդար ի

րութեան Ռուսաց՝ յոր միայն գտանիմ ապաստան (այլ) {առանց} հայելոյ ի ծակախոյզ պատասխանիս քահանային Բարսեղի՝

դորին վերատեսողութեան յամենաողորմած տէրութենէ, {առանց} տալոյ ինձ զպատճառ բարձրացուցանելոյ զիմ բողոք իրաւ

արծէր) ի լսելիս նորին վեհափառութեան, ի հարկէ թէ {առանց} յիշելոյ զայն ամենայն, զորս ի վերոյ յիշեցի, այլ

տ ամենայն քրիստոնէական իւրոյ խղճի գ) անընդհատ եւ {առանց} խտրելոյ լուծանէ նա զպահս ձկամբ, այսմ կարեն վկայե

նապարհի զգումար, որովք մարթացայց անկանել ի չու, {առանց} որոյ չունիմ ես զմիջոց, մանաւանդ զի գործն, որոյ

ռաջարկութիւն նորին բարձր սրբազնութեան ունի թողուլ {առանց} ընթացից մինչեւ գործն ծագեալ ըստ անձամբ կարգադրութ

գեւոր կոչումն եւ կամ թէ անարժան ոք ղատիմ առ այն, {առանց} զիս դեգերեցուցանելոյ եւ ծախելոյ զժամանակ իմ ի նան

նել առ իս զվկայագիր իմ ամենայն ամբողջութեամբ, զի {առանց} կորուսանելոյ զժամանակ իմ յընդվայր կարողացայց զայն

յսերական Համալսարանի տեղւոյս ըստ բժշկական մասին. {առանց} որոյ մնայի թերեւս զրկեալ ի հնարից առնելոյ եւ զոտն

եծ արարեալ ի վերայ իմ ղՁեր բարերարութիւն, իսկոյն {առանց} ժամավաճառ լինելոյ ունիմ մատուցանել զայն ընդ այլ թ

թյունը բանաստեղծություն է, եւ ի՞նչ հնար կար, որ {առանց} նվիրական երգերի կատարվեին նոցա պաշտամունքը: Ա

լի օրինակներովը մեկնել: Գիտենք որ թե մի բուսական {առանց} բնության ներգործության, այլ արվեստի բռնութենովը

յան վերա, ես բաց սրտով գրում եմ Ձեզ այս նամակը, {առանց} սուտ քաղաքավարությունների, որ մինչեւ այժմ եւս չե

բավականություն տալ եւ խնդիրի մեջ գրել ենք, թե նա {առանց} վարձի պատրաստ է ծառայել, որպեսզի տերությունը չհա

սպասում, ըստ կատարված ուղղումների, ապա կոմիտեն {առանց} ինձ այդ մասին նախապես հայտնելու լիակատար իրավունք

յալ վիճակը: Ես գրում եմ Ձեզ որպես բարեկամի, {առանց} թագուցանելու, որպեսզի Դուք իմանալով իմ հանգամանք

գասիրական օգնությունը չեք խնայելու: Եղբայր, մեք {առանց} ձեր ոչինչ ենք, նույնպես եւ դուք առանց մեր. պետք

բայր, մեք առանց ձեր ոչինչ ենք, նույնպես եւ դուք {առանց} մեր. պետք է ձեռք ձեռքի տալ եւ միաբան ուժով ջարդե

րիշները կարդան եւ հավատան, որ Նալբանդյանցը ոչ թե {առանց} ստորագրության սորան եւ նորան նամակ գրող է, այլ յ

մեր թշնամիքը: Ինչ ասեմ, կարծեմ որ դուք ամեն բան {առանց} իմ ասելուն եւս գիտեք եւ հասկանում եք: Ցանկանո

եւս, ուրիշների հետ միասին, աներկբա մնալով, որ {առանց} տոմսակի եւս օրագիրը պիտի հասաներ մի այդպիսի պարոն

արապայման նեղության մեջ. մեր ազգը, փառք աստծո, {առանց} այդպիսի պատճառների եւս, շատ սեր չունի լուսավորու

մալսարանում։ Իմացիր որ ես մայիսին կանդիդատ եմ {առանց} այլեւայլի. թող այդ ստանամ, ինձ վնաս բերելու չէ

նչեւ Կալկաթա, այսպես են այդ հավաստի լուրերը, որ {առանց} հաշվելու Կալկաթայում բնակության ծախքը, միմիայն ճ

հետ, չեն կարող խոզի նման բնակվել Հնդկաստանում, {առանց} յուրյանց սեպհական պատիվը, կամ քաղաքի պատիվը, որ

ս լոկ քաղաքացի եւ որպես լոկ ազգի օգտին ցանկացող, {առանց} այն պատճառի, թե հասարակության ընտրությունը ընկնե

: § 3. Մեր ստացած ճանապարհի ծախքի արծաթով, {առանց} վերստին այլ ծախք պահանջելու, կմնանք Հնդկաստան եր

աստան երկու ամիս: § 4. Եթե այդքան ժամանակում {առանց} դատաստանի չկարողանանք գործը ավարտել, եւ եթե հարկ

յս պայմանները եւ գործը հանձնելով մեզ, կհարկադրվի {առանց} արծաթ չթողուլ մեզ օտարության մեջ, եթե հարկ լինի

, քանզի ընկալեալ զխաբէական գրութիւն Այվազովսքւոյ {առանց} ամ[ենայն] հիման եւ ուշադիր լինելոյ որպիսութեան գո

առաքուր կոխելով զշահ եկեղեցւոյն, այլ Այվազովսքին {առանց} պաշտոնական ձեւոյ, առանց գիտութեան համօրէն ազգին

եցւոյն, այլ Այվազովսքին առանց պաշտոնական ձեւոյ, {առանց} գիտութեան համօրէն ազգին ինքնին կոչեալ է առ ինքն զ

նէ, կամ ի պատգամաւորացն, այլ թէ յօժար են նոքա, {առանց} դատաստանական վիճմանց վերջաւորել զգործն այսինքն եր

տերութենական շինվածքների ճակատում, այդ բոլորը, {առանց} ամենայն բացառության, խորտակված են այժմուս եւ նոց

րն եւ ընդ նմին յաւելոյր, զի թէ իջայց ի Կալկաթա, {առանց} զառաջինն խնդիր գործելոյ ի Լոնդոն, յայնժամ կառավա

ռավարութիւնն հնդկական ինքնին գրելոց է ՚ի Լոնդոն, {առանց} սկիզբն առնելոյ գործոյն, մինչեւ ընկալցի առ այն զլ

րում, յիւր անուն պատուէր տալ օրէնսգիտին այնմիկ, {առանց} ամենայն զանցառութեան Հոգեբարձու լինիլ գործոյն մեր

չունի տալ զտունն կամ զարդիւնս, խաղաղութեամբ եւ {առանց} դատաստանական երկար եւ ձիգ վիճաբանութեանց. զի ըս

նեցի ձեզ զամենայն, որ ինչ յայնժամ գիտէի, այժմիկ {առանց} կրկնելոյ զոմանս ՚ի տեղեկութեանց բովանդակելոց ՚ի վ

ր գտանէ ի պանդոկի զմի եւ եթ սենեակ եւ զկերակուր ( {առանց} իրիք ոգիաւոր ըմպելեաց) վճարեալ յաւուր զմի ֆունտ

այսմ յամիսն արժէ ինձ կառքն 9 ֆունտ ստերլինգ: Իսկ {առանց} կառաց անհնար է շրջիլ հետի, մի վասն սաստիկ յորդահ

սն տարածութեան քաղաքիս: Ըստ այսմ ծախք իմ աստէն, {առանց} վարձուց թափչի (լուացարարի) եւ առանց այլոց մանրա

իմ աստէն, առանց վարձուց թափչի (լուացարարի) եւ {առանց} այլոց մանրամասնութեանց հասանէ մինչեւ 70 ֆունտ ստե

գրութիւնք երկուց վկայից) կտակն ոչ կարէ վաւերանալ {առանց} երից վկայից: Զայս եդեալ ի պատճառս, հետեւեցու

նաց Անգլիոյ: Ելեալ անտի գնացի առ օրէնսգէտն իմ եւ {առանց} յայտնելոյ նմա զխրատելն իմ հիւպատոսէն Ֆրանսիոյ, ա

համոզել զտիկինն, որ պարզապէս զլացաւ տալ զհրիտակն {առանց} հրամանի դատարանին, ըստ որում Այվազովսքին պահանջե

ն ազգի մերոյ եւ այն կանխուլ ի նմանէ, գաղտագողի, {առանց} համաձայնութեան նորա, առանց գէթ յայտնելոյ նմա ինչ

ի նմանէ, գաղտագողի, առանց համաձայնութեան նորա, {առանց} գէթ յայտնելոյ նմա ինչ եւ կատարելապէս հակառակ կամա

վանաց, որ յետ ունելոյ զայնքան աղբիւրս եկամտից եւ {առանց} ծախելոյ, զդանկ մի ի շինութիւն ազգի կամ ի պահպանո

մել առ Ձեզ, որպէս առ ընդհանրական Հայրապետ ազգի, {առանց} ձեռն սկսելոյ ՚ի հնարս զառ ի Ձէնջ անկախս: Եւ բնակ

գիր, իսկ ձախակողմյանը կթողուք տետրակի մեջ, որով {առանց} շփոթության հայտնի կլինի ստորագրողի անունը, օրինա

րն էլ դրամ են, չեն կարող հանձնվել հասարակությանը {առանց} իմ՝ հասարակությանը լիակատար հաշվետվություն ներկա

նախատիպը, կիսաստվածը 12 տարի կառավարել է քաղաքը {առանց} վերահսկողության, առանց որեւէ հաշվետվության. հաս

2 տարի կառավարել է քաղաքը առանց վերահսկողության, {առանց} որեւէ հաշվետվության. հասարակության վրա յուրաքանչ

լ ես, մի անդամ եւս համոզեց ինձ, որ պատմությունն {առանց} աշխարհագրության դժվար հասկանալի է: Որտե՞ղ էր կատ

այն ժամանակ ոչ մի խոնավություն չի ազդի նրա վրա: {Առանց} այդ արշավի նա երբեք չէր աղաղավորվի. ահա մի ապացո

. ահա մի ապացույց եւս այն բանի, որ " չիք չարիք, {առանց} բարեաց"։ Սակայն, ցտեսություն, ձանձրույթից

եր եմ փաթաթում քո վզին, բայց արդյոք փող ունե՞ս. {առանց} այդ էլ ասում էիր, թե այստեղ արդեն պարտքեր ես արե

միտքը, որ դու այստեղ, օտարության մեջ, կարող ես {առանց} փողի մնալ, բացի այդ ընկնել նաեւ պարտքի մեջ: Իմ

ավարտեմ դեռեւս առավոտյան սկսած նամակս: Երկար եւ {առանց} ընդմիջման չեմ կարողանում գրել. անդրադառնում է կր

քիայում։ Առողջությունս վատ չէ. հույս կա, որ {առանց} որեւէ դեղորայքի կանցկացնեմ. կրկին շնորհակալությո

Սուլթան-Շահին եւ երկու սեռի բոլոր բարեկամներիս՝ {առանց} բացառության: Անանիային ողջույն չեմ գրում, որովհ

սնում, թե թարգմանիչներն ինչպես են հրապարակ հանել {առանց} ծանոթագրությունների, in modo crudo: Այդ վերնագի

նությունից կամ պուրիտանիզմից, ինչպես ուրիշներն, {առանց} այլեւայլության, բխեցնում են անպայման կաթոլիկությ

այս երրորդ հատորն այնքան մանրատառ է տպագրված, որ {առանց} դժվարության հնարավոր չէ կարդալ, մանավանդ որ իմ ա

հետ, որպեսզի ձեզ նամակ գրելու դեպքում գործածեմ՝ {առանց} ոչ ոքի նեղություն տալու: Հույս ունեմ, որ հետեւյ

դեպքում տեսակցության տեղը չեմ գա, եթե դուք կգաք {առանց} ինձ համար կաշառք բերելու, առանց սիգարի: Կրեյցբե

, եթե դուք կգաք առանց ինձ համար կաշառք բերելու, {առանց} սիգարի: Կրեյցբերգը գազաններին ձրի ցույց չի տալիս

յժմ առավել եւս կհամբերի, քանի որ իր նամազն էլ նա {առանց} արեւմտյան դեսպանների թույլտվության չի կատարում:

վության չի կատարում: Է՛հ, բավական է այս մասին, {առանց} այն էլ դրան շատ տեղ հատկացրի: Երեւի Անանիան մ

հարկե, օտար բառերից՝ եթե ժողովուրդը գործածում է {առանց} կարիքի եւ առանց խտրության շարադրել նոր լեզվի համե

երից՝ եթե ժողովուրդը գործածում է առանց կարիքի եւ {առանց} խտրության շարադրել նոր լեզվի համեմատական քերականո

եւ ինչ որ առավել շոյում է մեր ինքնասիրությունը՝ {առանց} դպիրների, բնության երկրպագուների, ինչպես եւ գավ

դրանով գիտության համար դյուրանցանելի ուղի բանալ, {առանց} որի ամեն մի լուսավորություն եւ ամեն մի ազատագրում

գշաբթի օրը նրա մոտ գնալու, որպեսզի թափ տա): Ես {առանց} այն էլ ձանձրանում եմ եւ օրերն եմ հաշվում, թե երբ

մասին ես գրում եմ միանգամայն լուրջ եւ թող Անանիան {առանց} կատակի զբաղվի դրանով, եթե չի ցանկանում մի օր նոր

ւնեն: Գյուղատնտեսությունը եւ քաղաքատնտեսությունն {առանց} նրանց մեռյալ են, կամ թե՝ առանց կողմնացույցի նավ

աքատնտեսությունն առանց նրանց մեռյալ են, կամ թե՝ {առանց} կողմնացույցի նավարկություն: Թեկուզ նորագույն փիլ

ությունները, բնապատմությունն էլ չոր ֆորմուլ էր՝ {առանց} կենսագործման, եւ դրա հետեւանքով, նրանով քիչ էին

Ռուլյեն - օդընտելացման առաջին հիմքը դրեց, գրեթե {առանց} որեւէ օգնության, աղքատիկ միջոցներով հրատարակելով

ն մասը սկսած էլ չի եւ այն չի կարելի այստեղ մշակել {առանց} նյութերի, թերեւս կարելի է նույնպես մի բան անել,

շաբթի բերես ինձ նույն տեսակի մի ծխափող, միայն թե {առանց} օղակի: Վերջին ծխափողս ես դարձյալ կոտրեցի այդ անի

ւ այն գրքերը, որոնց մասին ես գրել եմ քեզ 15-ին: {Առանց} գրքերի չափազանց ձանձրալի է, իսկ ես քեզ արդեն գրե

որոնց տեղ հասցնելը մեծ ծախսերի հետ չի կապված: Ես {առանց} այն էլ կամենում էի Բենգալիայից բերել մի զույգ ընտ

սարքել է Գաբրիել Այվազովսկին, այդ ձեւով անգամ, {առանց} խարդախության, չի ներկայացված Սինոդին. պատգամավո

մ այս անբարեխիղճ միջոցառումը ոչ թե նրա համար, որ {առանց} դրան վավերագիրն ուժ կունենար, ո՛չ, այլ իբրեւ նմ

յն, որ ստորագրող պարոնները համաձայն են հաշիվներն {առանց} դատարանի վերջացնելուն, այսինքն, ուրիշ խոսքով,

րտատիրոջը եւ թույլ են տալիս նրան վճարել իր պարտքն {առանց} դատական կամ վերջնական որոշման եւ դրանով փրկում են

խ եւ առաջ, այդ բառն այժմ այնքան առաձգական է, որ {առանց} փաստական ապացույցների ոչինչ չի նշանակում. երկրոր

մ մեր սորգոյին: Դու արդեն գիտես, որ փորձն անցավ {առանց} հետեւանքի. բայց не все коту масленница, մյուս ա

անկագին անձը, երկրորդ՝ բողոք եղբորս արածի դեմ, {առանց} իմ գիտության: Ինձ համար այդ անհրաժեշտ է, որպեսզ

այնվեմ դիմել Մեֆիստոֆելի օգնության, քան թե նրա: {Առանց} ավելորդ երկարաբանությունների, այդ բոլորը ես կշար

անէիք, վասնորոյ մնացեալ է մինչեւ ցայսօր ժամանակի {առանց} օծման: Ի նորումս ի քաղաքիս աստիճանաւոր Խալիբո

զերեսուն արծաթս զորս եւ ոչ տուեալ իմ մնաց պատկերս {առանց} օծման: Զայսմանէ յայտնելով խոնարհաբար Ձեր բարձ

եմ հատուցանել, ըստ որում պարոն Խալիպովն թոյլ չետ {առանց} դրամոց, թէեւ եկեղեցին մեր չունի եւ հերքէ զսիմոնա

որ գիտակցաբար ճանաչում էր իւր արժանաւորութիւնը: {Առանց} որեւիցէ փոքրոգի կասկածաւորութեան, պիտոյ է հանդէս

արդիկ, այդ մանուկը, չափահաս լինելով, կարո՞ղ էր {առանց} զզուելու նայել իւր հօր կամ եղբայրների դատապարտելի

յ՝ բանագէտ եւ առաքինի մայրեր պատրաստելու համար: {Առանց} այս հոգաբարձութեան սո՛ւտ է ամենայն կատարեալ եւ ըն

անին: Անցեալները գրում էր մի պարոնի տեսութիւնը՝ {առանց} ծոցից արծաթ դուրս տալու իւր պարտքերը հատուցանելու

եան եւ անբարոյականութեան հետ (պարտք հատուցանել՝ {առանց} իւր ծոցից արծաթ դուրս տալու) շատ լաւ բան էր, բա

երեք օր, անձրեւը գետի նման թափւում էր երկնքից՝ {առանց} մի րոպէ դադարելու: Այս առատութիւնը անձրեւի պատճա

ւրը մի քաղաքավարի մարդ պիտոյ է լինի, որովհետեւ, {առանց} իւր անունը եւ ո՛վ լինելը ծառայիս յայտնելու, հրամ

, եւ մեր մէջ բացուեցաւ մի այսպիսի խօսակցութիւն՝ {առանց} ողջունի. - Մեր տղա՛յ, ոչինչ բանից տեղեկութի

փոստայով ուղարկեց իմ մօտ մի ոտանաւորի պատճէն, որ {առանց} ստորագրութեան ստացել էր Թիֆլիզից եւ որի բնագիրը Մ

ժամանակով բոլոր հասարակութեան օգտի եւ շահի համար {առանց} որեւիցէ հարկատուութեան դէպի ՄԵՐ գանձատունը:

փայտ եւ այլ հարկաւորութիւնք կը տրուին գանձարանից {առանց} վճարի, իսկ ունեւորքը կարող են նոցա տրուած հողերի

, ցոյց են տալիս, որ քաղաքի հիմնարկութիւնը եղած է {առանց} ուշադիր լինելու այն օգուտներին, որ յառաջանալու է

. նորա հոգը չէ, նա ամենեւին տգէտ է, որ արիւնը, {առանց} դորան եւս ջրացած լինելով, հասարակ տենդը փոխելու

որ մօտենում էին Նախիջեւանին: Այս եւս հարկաւոր է {առանց} յիշատակութեան չթողուլ, որ օրական մշակութիւնը երե

ակ նոցա հաշուատունքը Նախիջեւանի եւ Մարսէյլի մէջ, {առանց} ամենայն տարակուսի, ոչ թէ միայն պակաս լինելու չէի

ընդունել եւ իմ բերանով քարոզուած ճշմարտութիւնը՝ {առանց} մտածելու, թէ ես եւ իմ քարոզած ճշմարտութիւնը ջոկ

նի նա ամենահարուստի որդի, աճում է եւ զարգանում է {առանց} ամենայն դաստիարակութեան եւ կրթութեան, աշխարհի լո

ինելով տէր եւ հոգաբարձու այդ աշխարհական դպրոցին, {առանց} մէջ բերելու հոգեւոր մարդերի գործակցութիւնը, քանի

ջակայքից պիտի նայի այդ լուսաւոր եւ առատ սեղանին՝ {առանց} վայելելու նորան, Նախիջեւանի դրութիւնը կը մնայ այ

է. " Իմ ի՞նչ գործն է, թող ինչ կամին, առնեն "՝ {առանց} մտածելու, թէ ո՛վ են այդ կամեցողքը եւ առնողքը, ո

որովհետեւ մի անհիմն բան է մասնաւորի երջանկութիւնը {առանց} ընդհանուրի եւ հասարակաց բարօրութեան: Նախիջե

ս, որ այս ասածներս մնալու են Յիշատակարանիս մէջ՝ {առանց} մասնակցութիւն գտանելու ընդհանուրի սրտի մէջ։ Ափսո

ինչեւ երկինք բարձրացնել մի այդպիսի գործողութիւն՝ {առանց} մտածելու, թէ ինքը՝ այդ ողորմելի տիրացուն, բացի

ւառ էակները աշխարհի երեսին, արժանի չէին ամենեւին {առանց} պատրաստութեան ոտք կախել մեր խնդրած ուսումնարանի շ

նում, որ մեր համար նա է օրինաւոր ազգասէրը, որ, {առանց} մեզանից արծաթ խնդրելու, բացում էր ուսումնարաններ

ոյն է ուսումնարանի լինելը կամ չլինելը, բայց թէ, {առանց} մեր ձեռնարկութեան, մի գիւղում, մի գոմի մէջ, եր

նձ բարեկամութեան մասին, իսկ եթէ չէ հասկանալու եւ {առանց} իւր օգուտը ճանաչելու պիտի բամբասէ մի մարդ, որ ազ

ցանքը ձեւացուցել էին առաքինութիւն, այն ժամանակ, {առանց} ամենայն տարակուսի, այդ տեսակ ստախօս գրքերը եւ լր

րփրացէք, եւ ձեր պարսաւները, որ գրում էք, որքան {առանց} լոգիկայի գրէք, այնքան փառք ու պատիւ է ձեզ։ Բայց

առաջ դրականապէս բարեաւ մնայ է ասել լօգիկային, որ {առանց} դորան եւս շատ սիրելի չէ օբսկուրանտներին: Ճշմարիտ

ինք շատ թուլութիւնք. երբեմն սիրում ենք մի մարդ՝ {առանց} կարողանալու հաշիւ ու համար տալ մեզ, թէ ինչո՞ւ հա

վը, հասկանալով մարդու եւ մարդկութեան խորհուրդը, {առանց} բռնադատուելու մի հարկադրական պահանջողութենից, ին

երի խօսելու մասին Պ. Իսահակեանցի հետ: Բայց նա, {առանց} լուծանելու իմ երկբայութիւնը, մէջ է բերում մեծատո

ել եւ " Հիւսիսափայլ " կտրիճ եւ անխարդախ օրագիրը, {առանց} կարօտելու վերացական անունների գործակցութեանը, առ

նց կարօտելու վերացական անունների գործակցութեանը, {առանց} կարօտելու քնքուշ Մուզաների գործակցութեանը, ողբու

Պ. Իսահակեանցը, մեծ շնորհ է ցոյց տալիս ինձ՝ " {առանց} դիտողութեան թողնելով իմ անվերջանալի վէճը աբեղաներ

վ սեղանի վերայ իւր ընտանիքի եւ զաւակների առաջեւ, {առանց} մտածելու, որ գալոց օրի համար չունէր հացի գին անգ

եւ անխել: Մեք երբէք իրաւունք չունինք ուրախանալու {առանց} օրինաւոր պատճառների, եւ այդ պատճառքը էին մեր գոր

համար՝ հրաժարուելով եսական անձնասիրութենից: {Առանց} այս բաները քննելու, Նոր տարին նոյնպիսի օր է, ին

կան ենք ցոյց տալ ամենայն մարդկային կարեկցութիւն՝ {առանց} զզուելու եւ յետ քարշուելու: Անցեալները գրում է ի

тно! " երգի եղանակով: Մի բան եւս չէ պիտոյ թողուլ {առանց} ուշադրութեան. Պ. Չիքուայիձէ Վրացի ուսանողը, մա

հոգեւորականք էլ Մեսրովբ դառնան: Չէ՛, եղբա՛յր. {առանց} Վռամշապուհներ ունենալու, Մեսրովբներ չի ունենար մ

ու, Մեսրովբներ չի ունենար մեր ազգը։ Թէ որ իրանք {առանց} Վռամշապուհ դառնալու կ՚ուզեն, որ մենք Մեսրովբ դառ

խից: Այսպէս, ահա, սկսանում եմ իմ պատմութիւնը, {առանց} ճարտար ներածութենների, եւ խոնարհաբար խնդրում եմ

, վատ չէ, վատ չէ, մինչեւ այն աստիճան, որ այժմ {առանց} Շամիլի հրամանին չենք կարող քեզ արձակել, թէեւ մի

աչքով երկու ծերունու մէջտեղը նստած մարդու վերայ՝ {առանց} ձայնի հասկացնելով, թէ նա է ահա Շամիլը: Ես ո

դուք փոքր ի շատէ յարգում էք ձեր անձը, ապա ուրեմն {առանց} ամենայն վնասի ինձ պիտոյ է արձակէք դէպի իմ աշխարհը

ասն որոյ բարի խորհուրդ տալիս եմ ձեզ արձակել ինձ՝ {առանց} հրապարակելու մեր խօսակցութիւնը մեր կառավարութեանը

նէ, որ ձեր գանգատը մի անզօր մարդու վերայ մնում է {առանց} մի չար հետեւանքի նորա համար։ Ո՞չ ապաքէն ձեր ոյժը

տեսանում էք, որ ձեր ներկայութիւնը խափան չէ ինձ՝ {առանց} վարագուրելու խօսել ճշմարտութիւնը, բայց ո՛րչափ խօ

մէջ: Այսպէս անցաւ իմ առաջին տեսութիւնը: {Առանց} ամենայն այցելութեան երկու շաբաթ մնացի գոմի մէջ:

բարձրանալ մտքով դէպի քեզ: Այս խօսքերը ասաց՝ {առանց} ուշադրութիւն դարձուցանելու իմ վերայ։ Յետոյ, որպ

որան ինքս ինձանով, թէ կարօտ է նա մեկնութեան, թէ {առանց} առաջնորդի կը գայթակղուիմ եւ կը կորչիմ... Աւա՜ղ,

ի ներողամտութիւնը, որ ինձ եւս ձգես քո մէջ, եւ, {առանց} վերահասու լինելու իմ դրութեանը, ծուլութեան դրոշմ

րող կը լինին նայել եգիպտական աստուածուհու երեսը՝ {առանց} քօղով ծածկելու նորան: - Այդ ե՞րբ է լինելու:

ստացայ ամսուս 14-ին, եւ ահա գրում եմ պատասխանը՝ {առանց} գիտելու, թէ ուր էիր այժմ, միմիայն յուսալով Վիսբ

աշխատութեան հետ հաւասար լինելով, թեթեւ աչքով եւ {առանց} կատարեալ ուշադրութեան նայել է սրբագրողը, կամ սա՛

էջ է նորա առաջին եւ գլխաւոր սխալը: Չէ կարելի {առանց} ծիծաղելու կարդալ, մինչ յարգի հեղինակը իւր կցկտու

պատմել իւր թոռներին ձմեռնային երկար երեկոներում՝ {առանց} փաստերի եւ ապացոյցների, միմիայն կոյր հաւատ պահան

ղովրդոց զառատ աջահամբոյրս, ուստի լոկ հրաման նորա {առանց} օրինակի եղեալ է անպտուղ"։ Այստեղ բամբասւում

ն Հանքաբանութիւնը եւ Քիմիան, այն ժամանակ, գուցէ {առանց} փորձի, անալոգիայով միայն կարող էր իմանալ, որ այ

նաւոր քննութիւն եւ հասկացողութիւն դժուար էր նորան {առանց} ձեռքում ունելու բաղդատող կշիռը եւ չափը: Վերջ

ում, որ մեր նորընտիր Հայրապետը չթողու այս խնդիրը {առանց} ուշադրութեան: Ինձ պատմեցին Փարիզում, թէ Մխի

դդէմ է առողջ բանականութեան որեւիցէ գործ սկսանել՝ {առանց} մի հաստատ հիմք ունենալու, այս պատճառով եւս ազգայ

գային դպրոցը, որպէս արդիւնք մի պատահական կայծի, {առանց} որեւիցէ ապահովութեան, այս րոպէումս գտանւում է նե

ւսուցանել, հեղինակութիւն կամ թարգմանութիւն առնել {առանց} հոգու եւ սրտի անդորրութեան, անհնարին բան է, եւ

է յոյս ունենալ մեր անձին եւ մեր ընկերի վերայ, եւ {առանց} լքանելու եւ վերացական բաների թողնելու մեր մասին հ

մէկ դի: Համախոհաց ծիծաղելի Աստուածաբանութեան {առանց} մատչելու (որն որ արհեստնիս չէ, մօտենալու միտք ա

կ ուր ստրկութիւն, այնտեղ չկայ կեանք: Հայոց ազգը {առանց} նորան եւս քաղաքականապէս մեռած է ներկայումս. մի վ

տք առնելով այս մեծախորհուրդ բառիս նշանակութիւնը, {առանց} թոյլ տալու իւրաքանչիւր մարդու ազատօրէն խոստովանել

մաքրէ հայկական մոլախոտեալ անդաստանը: Արդեօք {առանց} մեր կողմից ջանքի եւ հոգաբարձութեան, առանց զոհաբե

Արդեօք առանց մեր կողմից ջանքի եւ հոգաբարձութեան, {առանց} զոհաբերութեան եւ անդուլ աշխատութեան Տէրը կ՚առնէ՞ր

Դպրոցի օգուտը պիտի հետեւի նորա ուղղութենից. {առանց} խղճի եւ մտքի ազատութեան, չկայ լուսաւորութիւն:

ցուած գեղերի եւ քաղաքների մէջ ներս մտանելը։ Բայց {առանց} այդ ճանապարհորդութեան եւս կարող ենք մեր ներկայ խն

վերայ խօսել, ազգի վերանորոգութեան վերայ մտածել, {առանց} ճիշդ տեղեկութիւն ունենալու ազգի վերայ, նորա որքա

: Ազգութիւնը ասես թէ դարձել է մի ամենօրեայ հաց, {առանց} որին չէր կարելի ապրել, մի ելեքտրականութեան պէս բ

ի՛նչ դպրոցի եւ ի՛նչ փիլիսոփայութեան հետեւող եմ: {Առանց} դատողութեան չեմ ընդունում ո՛չ Քանթը եւ ո՛չ Հեգելը

ձեռքով դատապարտուեցան դէպի կորուստ, դէպի կրակ՝ {առանց} ամենեւին խնայելու, կորան, կործանուեցան եւ այն գ

յետոյ, բայց եւ այս պայծառ օրերը Հայերի անցել են {առանց} մի ծառայութիւն ցույց տալու ազգին՝ քրքրելով եւ մշ

նը ոյժ առնու եւ կարողանայ ինքնօրէն գործ կատարել, {առանց} վերստին ծանրաբեռնելու իւր պատուելի անդամքը: Ես մ

պետական հոգին՝ պարզութեամբ դիմել դէպի մի մարդ եւ {առանց} վարագոյրների յայտնել սրտի խորհուրդը: Թողունք

ը կարդալը հաւասար էր կից ընդունելու: Թողունք {առանց} ուշադրութեան այլ սխալները, որովք շատ փարթամ է Պ

վածու՝ տեղի եւ անտեղի, հում եւ խակ նիւթերի, որ {առանց} ընտրութեան, առանց կարգի, այս ու այն տեղից հաւաք

եղի, հում եւ խակ նիւթերի, որ առանց ընտրութեան, {առանց} կարգի, այս ու այն տեղից հաւաքել է եւ, տպելով խո

որութեան լայն ասպարէզը: Մեր կարծիքով, առաջինը, {առանց} երկրորդին, երբէք յաջողութիւն չէ գտանելու, եւ քա

այս անգամս ուրիշ բաների վերայ խօսել, ըստ որում, {առանց} նոցա եւս բաւական ձգուեցաւ բանի ընթացքը: Բայց եւ

կարող էք մշակել եւ գործել ձեր բաժին ընկած հողը, {առանց} վաճառելու կամ գրաւ դնելու իրաւունք ունենալու, քա

վաճառելու իրաւունք չունենալով, իսկ միւս կողմից, {առանց} արգելքի հողը գործելու եւ արդիւնաւորելու իրաւունքը

ճառականութիւնը եւ արուեստը որչափ որ ծաղկին, թէեւ {առանց} երկրագործութեան չկայ եւ վաճառականութիւն, որչափ

եւ կանգնեցաւ: Սեպհականութիւնը այն բանի, որ {առանց} մեր աշխատութեան, բնութիւնը դնում է մեր առջեւ, գ

նգամ, ինքը ազգը զգում է բռնութեան ծանրութիւնը եւ {առանց} արմատը քննելու, այսինքն, առանց իւր անձը քննելու

ն ծանրութիւնը եւ առանց արմատը քննելու, այսինքն, {առանց} իւր անձը քննելու, ասպարէզ է դուրս գալիս այն չարչ

դէ՞մ, եւ մի աշխարհում, ուր ամենայն բան տպւում է {առանց} արգելքի, որի՞ կողմից արդեօք, մինչ կառավարութիւն

գնած է Ռուսիոյ սոսկավիթխար ապագան, լուռ կացին եւ {առանց} միմեանց հետ խօսելու, միմեանց միտքը եւ դրութիւնը

նութիւնը զոհ չբերէ երկիրը, բայց ինչպէ՛ս լուծել՝ {առանց} հող տալու շինականին: Երկիր չտալ նոցա, ասել է 23

նքեան լոկ խօսք է եւ իրողապէս չէ կարող մարմնանալ՝ {առանց} տնտեսական խնդրի լուծուելուն: Ոչ մի ազատ կառավարո

ւթիւնը, այսինքն՝ իւր երկու ձեռքը: Աշխատութիւնը {առանց} նիւթի եւ առանց հիմքի, հասարակաց վերաբերութեամբ,

ն՝ իւր երկու ձեռքը: Աշխատութիւնը առանց նիւթի եւ {առանց} հիմքի, հասարակաց վերաբերութեամբ, չունի՛ այն ոյժ

ակաս կարել: Խօսելիք ունի՞ս։ Եթէ չվճարես ոսկին, {առանց} կօշիկի կը մնաս: Կարո՞ղ ես բռնի կարել տալ: Ո՞ր մ

ակների մտերմական, գողտրիկ եւ անմեղ հայեացքը, որ {առանց} ձայնի, առանց խօսելու, կարող են ամոքել ճակատագրի

ան, գողտրիկ եւ անմեղ հայեացքը, որ առանց ձայնի, {առանց} խօսելու, կարող են ամոքել ճակատագրի դառնութիւնը,

ակատագրի դառնութիւնը, եւ այս բոլորը անխորհուրդ, {առանց} հիմնական հաշուի, եւ չկամելուց, արմատական կերպով

երք ունի, եւ այս թանձրութիւնը վկայ է բերում Նա: {Առանց} մարմնի չկայ շօշափելի կենդանութիւն, իսկ մարմինը ն

ին անգամ դուրս արձակում է իւր թոքերից ածխաթթուն, {առանց} վերստին թթուածինը ներս ընդունելու, նա կենդանի չէ

, չունի այն ոյժը, այն կարեւորութիւնը, որ մարդը {առանց} նորան չկարողանայ ապրել: Ապրանքը մնում է անվաճառ

շուարել է, շատերն են շուարել նորա նման։ Մնում է {առանց} վաստակի վաճառել ապրանքը, որպէսզի պարտքը կարողանա

ւ այնպէս վճարէ. չվճարել իւր ժամանակին չէ կարող, {առանց} գործերը դադարեցնելու: Բայց այն տոկոսը, որ պիտի

վաստակը, թէեւ սկզբում ծանր թուեցաւ նորան ապրանքը {առանց} վաստակի վաճառել եւ պարտքը վճարել: Ուստի իջեցնում

րտքի փոխանակ տալուց յետոյ դեռեւս պարտական մնաց եւ {առանց} ամենայն հնարի, որ անհրաժեշտ է ապրուստի համար:

անակով ապրիլ, թէեւ միմիայն իւր համար, այսինքն՝ {առանց} ազգի ընդհանրութեան մի օգուտ բերելու։ Բայց Եւրոպի

բիւր հոգաբարձութեամբ յառաջ է բերում այն, ինչ որ {առանց} աշխատութեան բնութիւնը ինքը կարող է մեզ տալ Ասիայո

ո՛, գործունէութիւնը շարժողութեան հետեւանք է, եւ {առանց} շարժողութեան, չկայ գործունէութիւն: Ուր չկայ գոր

ել նորան: Մարդը մինչեւ այժմ չէ հասել այնտեղ, որ {առանց} երկրորդական եւ պաշտօնական անունի հանդէս գայ, միա

նորա վերայ: Նա տանում է աղքատութեան ծանր լուծը՝ {առանց} հաշիւ տալու ինքը ինքեան, թէ ի՛նչ բանի համար են ա

ար, ներքին պարտք է հրատարակում նա, եւ ամեն մարդ {առանց} երկբայութեան, իբրեւ մի ապահով տեղ դնում է իւր ու

, անզէն մարդոց վերայ յարձակուելով, սպանում են՝ {առանց} խնայելու հասակի եւ սեռի, Ռուսիոյ գերմանաթաթար կա

ռաքելութեան ընթացքը: Չոր չոր ազգութիւն քարոզել, {առանց} մեկնելու քո քարոզութեան պատճառները, ոչ այլ ինչ է

սպէս. - Ես իմ հօրից ոչինչ ստացայ, ինքնին, {առանց} մի բան ունենալու այսչափ վաստկեցայ միմիայն իմ աշխա

բերել մեր մէջ, մեզնից մինը կարո՞ղ է հարստանալ՝ {առանց} քսանի շահին դպչելու: Ո՞չ ապաքէն, եթէ մեզնից մին

կորուսանէ այն բանաստեղծական (poetique) գոյնը, {առանց} որի անապատ է մարդու կեանքը: Մի՞թէ մեք հակառ

յգ հաշուի վերայ, յոյս չէ, այլ անձնախաբէութիւն: {Առանց} սերմանելու հունձ չկայ: - Գուցէ՞ լինի, շատ

ւթեան տէր մարդ, չէ՛, իմ պարոն, համաձայնիր, որ {առանց} հաշուի է քո յոյսը, թէ քո որդիքը նոյնպէս պիտի տիր

ն ահեղ դատաստանը, ուր արդարութիւնը եւ յանցանքը, {առանց} աչառութեան, ստանում են իւրեանց արժանի հատուցումը

բարոյականի եւ իմացականի քամակից, ըստ որում հոգին {առանց} մարմնի չէ կարող գործ կատարել նիւթական աշխարհումս

ի այդպիսի վատաբախտութիւն, այս աշխատութիւնը յանձն {առանց} այդ կտակների հաւատարիմ օրինակները հրատարակել Հիւս

անի, որի տէրը լինելու էր ինքը ` անմիջապէս ազգը, {առանց} դիմելու դէպի հոգեւոր մարդերի գործակցութիւնը, ըստ

ւ բոլոր անշարժ կայքն իմ, այսինքն տներն եւ այլն, {առանց} վաճառել, առանց գրաւել եւ առանց գին դնել մնասցէ.

այքն իմ, այսինքն տներն եւ այլն, առանց վաճառել, {առանց} գրաւել եւ առանց գին դնել մնասցէ. քանզի ամրափակեմ

ն տներն եւ այլն, առանց վաճառել, առանց գրաւել եւ {առանց} գին դնել մնասցէ. քանզի ամրափակեմ կտակաւս իմով եւ

եալ Մասէհի ստատովն գնեցինք եւ որ յիշատակ մնալոց է {առանց} վաճառելոյ եւ առանց գրաւ դնելոյ յաւիտեանս ժամանակա

գնեցինք եւ որ յիշատակ մնալոց է առանց վաճառելոյ եւ {առանց} գրաւ դնելոյ յաւիտեանս ժամանակաց, որպէս վերն յիշե

ւ տան ամենայն սարանջամովն ՚ի յիշեալ տանն բնակեսցի {առանց} քրէհի մինչեւ իւր մահն, եւ իմ մօրս աղախին Սուզայի

րեսցեն եւ ի հարկաւոր ժամանակի կարողութիւն ունիցին {առանց} հարցանելոյ միւս սամատեարցն եւ կտակակատարացս իմ,

, վերոյ տասն եւ ինն հատորին բովանդակութիւնն, որ {առանց} ոչ ինչ պատճառ բարւոք կերպիւ մատուցումն եղիցի:

ցուածէս եւ հարիւր յիսուն 150 ռուպլի արծաթ դրամ եւ {առանց} ոչ ինչ պատճառի հատորս այս կատարելն կխնդրեմ։

ի. ասում ենք եւ վերջացնում, այլ ինչ որ պէտք է, {առանց} ամենեւին քաշուելու, իսկական ճշմարտութեամբ եւ փոր

իր բիւր ու անբաւ, Եւ որովհետեւ գոհարն մեծագին {Առանց} տաշուելու չի՜ փայլում բնաւ ` 0՜, բերուի այն տաշո

ա՛ւ, եւ մի՛ լիցի, ասեմք եւ կնքեմք, այլ զդիպողն {առանց} բնաւ թանգուզանաց, արդիւնաւոր ճշմարտութեամբ եւ ի

ելով զդպրոցս եւ պաշտպան կալով նոցա աննախանձաբար, {առանց} թեւակոխելոյ յամբիոնն ուսուցչութեան, կա՛մ առ փառա

զիւ ուրեմն կարող գրել եւ ընթեռնուլ, շատ ա՛յն է՝ {առանց} զընթերցեալն հասկանալով, թշնամիք են լուսաւորութեա

օլսոյ ի տիպ զայն մուծանել՝ այլ զի զանցեալն ողբալ {առանց} ամենայն ի ներկայումս գործունէութեան՝ պառաւանց մի

հարկին յաւելին ՚ի նմա զքանի մի բառս բացադրականս, {առանց} մուծանելոյ յայն զայնպիսիս, ընդ որս մտանել ունէին

չ վարդապետարանն քրիստոնէութեան ինքնին դեդեւի, եւ {առանց} ամենայն հիման դիմէ երբեմն ՚ի վեց, եւ երբեմն յեօթ

կանապէս եւ ընդդէմ շփոթողաց եւ՛ ընդդէմ բաժանողաց, {առանց} երբեմն յայս եւ երբեմն յայն կողմն շեղլոյորպէս ցուց

զկնի յարէ իսկոյն զահեղ դատաստանն յետ յարութեան, {առանց} ՚ի սկզբան անդ սահմանելոյ զորոշակի յատկութիւնս մաս

ւթիւն համարի, եթէ ուրուք չիցէ պաշտեալ զկիրակէն, {առանց} ստանալոյ առ այդ դրժողութիւն զբացարձակ հրաման յօրի

առ լոյսը տեսանելով արեւին. Մայր է մտնում, {առանց} նորա խաւար ու գէջ գիշեր է. Ինչո՞ւ համար չե

Որ չըփայլի, հերի՛ք է. Այս աշխարհը ինձ {առանց} քեզ Մութ ու խաւար մի բանտ է"։

Ճշմարտութեան անպատճառ: Մինչդեռ եւ {առանց} նորան, Մինչ լոկ սուտի շնորհքով Այս աշխ

Ես պիտի դուրս գամ դէպի հրապարակ, {Առանց} քնարի, անզարդ խօսքերով. Ես պիտի գոչեմ, պ

եր տունը, որ կ՚երթայ 29-ին: 29-ին նամակ ստացայ {առանց} ամսաթուի: Սիգար հարիւր հատ, ընտիր ծաղիկ, Ուպմա

ացայ երկու նամակ, մինը նոյն թուականից, երկրորդը {առանց} թուականի, որով ուղարկեցին թաբակ, նարինջ եւ խաւի

ր սրտի խորքից ցաւում ենք, որ մեր անունը, թերեւս {առանց} մեր կամքի եւ գիտութեան, մի այդպիսի վիշտ է պատճառ

ս բանի վերայ եւ խնդրում ենք սրբագրել, եթէ յիրաւի {առանց} բացատրութեան ասուած է, թէ եկեղեցականների դատը պա

միահամուռ: Մէք խօսում ենք պարզ, այնպէս, ինչպէս {առանց} կարմրելու կարող էինք մեր բանականութեան հաշիւ ու հ

ով գրաւում է մեր ուշադրութիւնը եւ նորան դարձեալ, {առանց} եւ վայրկենական երկմտութեան, նուիրեցինք մեր բոլոր

րորդ, սաստիկ պատուէր տալ բոլոր եկեղեցականներին, {առանց} աստիճանի եւ պաշտօնի խտրութեան, չհամարձակուիլ ձեռ

լինելով, թէ սո՛ւտ է մասնաւորի քաջաբախտութիւնը, {առանց} ընդհանուրի երջանկութեան: Նոքա չկաշառուեցան օտ

ետարանը: Այս Վարդապետարանն էր դարձեալ, որ, {առանց} նորա դատապարտութիւնը քաջափայլ մինիստրի կողմից յիշ

րձուածող է գանչում: - Այդ տեղ նա մեղաւոր չէ, {առանց} նորա կամքին, վանքը յաւելացուցել է այդ էջերը։

էլ տրամաբանութիւն է պահանջում. բայց եւ այնպէս, {առանց} ճշմարտութիւնը թաքցնելու, ցոյց էի տալիս " Հիւսիսա

ուի վրայ, թերեւս նոցա կողմից բոլորովին ակամայ եւ {առանց} գիտնալու։ " Հիւսիսափայլի " լեզուի թերութիւնքը,

ելի անհոգութեամբ, այո՛, շատ անգամ եւ տգիտաբար, {առանց} բնաւ հայ լեզուն ուսած լինելու, անկարգ, անկանոն

մէկ խօսք, որ " Հիւսիսափայլի " գրիչքը գրած լինէին {առանց} չափելու եւ կշռելու. ուրիշ խնդիր է, թէ ինչպէս էր

կարող է ուղղագործուել, եթէ անյաջող էր, մինչդեռ {առանց} չափի, առանց մի որոշեալ համակարգութեան տակ, այսպ

ագործուել, եթէ անյաջող էր, մինչդեռ առանց չափի, {առանց} մի որոշեալ համակարգութեան տակ, այսպէս ասուած, կ

. ինչ օրագիր, ինչ լրագիր կամ ինչ թերթ ասես, որ {առանց} վէպի օր անցնէ։ Թողում ենք այն բազմահատոր վիպասան

, վասնորոյ եւ մնում են սորա եւ նորա տանը ընկած՝ {առանց} անգամ եւ բացուելու, կամ՝ քանի մի հին լեզու իմաց

երաբերուէր ընդհանուր կրթութեան, եւ այնպէս, որ, {առանց} նախընթաց կարօտութեան օրինաւոր դպրոցների եւ Համալս

ալ։ Իսկ մեք ո՛չ եթէ օրինաւոր պատուանդան, այլ եւ {առանց} մի ոտք կոխելու տեղ ունենալու, կամենում ենք օդի վ

բերանը, նոյն յատկութեններով դուրս գար որովայնից {առանց} մարսուելու եւ արիւն դառնալու. պատճառ, մարմինը,

խարհի մէջ ոչինչ բան չկայ, ոչինչ բան չէ կատարւում {առանց} խորհրդի։ Հեղինակները եւս մնալով այս հասարակաց բն

ռնէին նորանց, սուտ է ամենայն լուսաւորութիւն, եւ {առանց} ամենայն գործունէութեան սպասելը մի լուսաւրող ժաման

սել, թէ այս վիպասանութիւնը, այս հրաշալի գործը, {առանց} ամենեւին կողմնապահութեան նկարագրելով Յիսուսեաններ

նոցա տգիտութիւնը, կարծում են, թէ մեր բոլոր Ազգը {առանց} բացառութեան այդպիսի մարդերից է բաղկացած. եւ թէ,

վորության յուրաքանչյուր ճշմարիտ գնահատող չի կարող {առանց} համակրական ուշադրության լսել մարդկության հաջողութ

առավել մոտ է հայոց կենդանի, ընկերական բարբառին, {առանց} լինելու խաժամուժ ամբոխի գռեհկաբանություն"։ Պարո

լ, թե նա հարազատ որդի է տասն եւ իններորդ դարու, {առանց} մասնակից լինելու դորա հոգեղեն բարութեններին, պաշ

ժամանակի ուտող մաշող ատամներին. ուրեմն եւ մի ազգ {առանց} մտավոր եւ բարոյական լուսավորության չէ կարող պահպա

նց անձը Խորենացի ու Եղիշէ։ Մեր այսպէս խօսածը {առանց} հիմքի չէ։ 1853 թուակ. մի հայ սխօլաստիկ Թիֆլիզ ք

ւնի եւ մատենագրութիւն. պատճառ, մատենագրութիւն՝ {առանց} կրիտիկայի, միեւնոյն է, ինչպէս մարմին՝ առանց հո

՝ առանց կրիտիկայի, միեւնոյն է, ինչպէս մարմին՝ {առանց} հոգու։ Իսկ այն ազգը, որ չունի մատենագրութիւն,

դով այս րոպէիս այնտեղ ենք հասած, որ չենք կարող, {առանց} մեր խղճմտանքը արատաւորելու, ասել, թէ մեր ազգը ո

ո՞ր փոքր ի շատէ հասկացող ու զգացող Հայը կարող էր {առանց} հոգիանալու եւ ջերմանալու եւ սիրտը շարժուելու կարդ

րքի մէջ, եւ ուրիշները պատրաստ գտնում են նորան եւ {առանց} վերստին իրենց անձը աշխատութեան տալու ընդունում են

դառնում են այն հեղինակի արծաթագին ստրուկը, թէեւ {առանց} գիտնալու եւ զգալու: Կորցուած ազատութիւնը երեւում

պէտքերը լցնելու հնարները եւ կը դառնաս փիլիսոփայ, {առանց} սորա կամ նորա պատրաստած համակարգութիւնքը ընդունել

: Նա դառնում է դէպի թամաշաւորքը դառն խօսքերով. " {Առանց} բարկութեան, առանց երկիւղի, զբօսանքի համար, դու

թամաշաւորքը դառն խօսքերով. " Առանց բարկութեան, {առանց} երկիւղի, զբօսանքի համար, դուք մահի տալիս էք մար

փիլիսոփաներ, որ քամի կուլ տալով իդէա քարոզեցին, {առանց} այդ սքանչելի իդէան երբեւիցէ, իրենց համար մարմնաւ

ալիս անգլիական կառավարչութեան ստոյգ թերութիւնքը: {Առանց} պայմանի պիտի համաձայնել կրիտիկոսի (Հեգելի) հետ

ախենամ է գերմանացին, ինչպէս ագռաւը խրտուիլակից, {առանց} քննելու թէ այդ երեւոյթը ամենեւին անվնաս է, եթէ գ

ակ քաղաքագէտ եւ շատ հասարակ պուպլիցիստ չէին կարող {առանց} ամաչելու արտաբերել իրենց բերնից այն խօսքերը, ինչ

ել մարդկային սովորական եւ ընկերական կեանքի վրայ, {առանց} վնաս տալու այդ կեանքի բնական առողջութեան եւ առանց

առանց վնաս տալու այդ կեանքի բնական առողջութեան եւ {առանց} պատուաստելու այն ցաւագարական ախտերը նորա կազմուած

ոյն լարով լափուիլ, միեւնոյն ուղղութեամբ քայլել, {առանց} անօգուտ եւ վնասակար դառնալու: Բայց ի՛նչ անես, ո

յս պատճառով, հազիւ թէ կարողանան նոքա իրագործուել {առանց} տէրութեան եւ հասարակութեան շաղկապը սաստկապէս սասա

ը: Այդպիսի մի համակարգութիւն անհնար է երեւակայել {առանց} ձեւաւոր, յուսալի եւ գործարանաւորուած ընկերութեան

խեղճ վիճակում է, կարող է հասնել այդ աստիճանին, {առանց} այնքան ժամանակ եւ այնքան ուժ գործ դնելու, որքան

ոռաց կը մնայ մեր հոգու մէջ: Մտանք Հնդկաստան {առանց} արծաթի եւ ճանապարհի հանդերձով. երկար թափառեցանք

րակացուն, իւր վերայ պարտք համարեց գործ կատարել, {առանց} խորհրդակից լինելու հոգատարների հետ: Ամէնից առաւե

ր Հռոմի ժողովուրդը նորա դէմ վեր կը կենաս, եթէ նա {առանց} որեւիցէ օրինաւոր պատճառի արձակ է վերակացուն. այս

խորամանկութեամբ ձեռք բերել Հռոմի պապութիւնը, որ {առանց} մեծ պատրաստութեան եւ ժողովրդի միաբան ընտրութեան,

անակը շատ մեծամեծ անցքեր անցան, որ կպատմեմ, եթէ {առանց} ձանձրութեան կը լսէք: Այստեղ ես նորա խօսքը կ

էր ֆրանսիացւոց դեսպանի թեւարկութեամբ: Այս մարդը {առանց} տարակուսի կամ շատ անզգայ, կամ շատ անհմուտ մարդ պ

զոհուեցաւ վերակացուի չարահոգութեանը, որ ի հարկէ {առանց} կարդինալի գիտութեանը չէր: Քննենք ինչպէս սորա գոր

էմ: Եթէ դու տեսանէիր, թէ ինչպէ՞ս սա աներկիւղ եւ {առանց} նիզակակցի այս կողմ ու այն կողմ էր վազում եւ երկու

զէնքով, բայց թշնամի չկայ: Ասում են, եթէ այսպէս {առանց} մեր նիզակակցութեան կամեցած էիք խլել թշնամու ձեռքի

ձեր կողմից, խնդրել ձեր դաշնակիցների օգնութիւնը: {Առանց} ձեզ եւս կատարել ենք յաղթութիւնը, այնտեղից գոռում

տը միմիայն դէպի Քրիստոսի փրկարար տնօրէնութիւնքը, {առանց} կախարդութեան, որ ենթադրւում է, թէ լինում է դեւե

տեւ Քրիստոսի տնօրէնութիւնքը չե՛ն կարող ընդունուիլ {առանց} կախարդութեան եւ դեւերի գոյութիւնը ընդունելու, դր

են ընդդէմ պ. Չամուռճեանի, բացի կարեկցութենից: {Առանց} դեւերի միջնորդութեան, միմիայն Քրիստոսի արդիւնքին

տօնական շրջաբերականներով քարոզած էր աշխարհին, թէ {առանց} մեր իշխանութիւնը խոստովանելու, առանց մեր զօրութե

խարհին, թէ առանց մեր իշխանութիւնը խոստովանելու, {առանց} մեր զօրութեան եւ ազդեցութեան հաւատալու, ընդունայ

եան խօսքերի մասին. եւ ինչ որ ամեն մինը լսել են, {առանց} իրենց հոգին պարտաւորելու թող ճշմարիտը ասեն։ Բ

գայլերի նման վազեցին իմ ունեցած չունեցածի վրայ եւ {առանց} խնայելու կտրատեցին, երբ տեսան, թէ քո աչքից ընկա

Յառաջաբանը տալիս է մեզ մի քանի տեղեկութիւնք, {առանց} որոնց աւելի պիտի մթնէր մեր համար Թղթի բովանդակութ

ելով զբանն Պօղոսի, զի յամենայն ժամ աստուածասէրքն {առանց} խղճի մտաց կեցցեն " (եր. 37)։ Ո՛չ միայն Պաւղոս

ութիւնը, որ կարող էինք տալ Փարպեցու Պատմութեան՝ {առանց} վախենալու եւրոպական գիտութեան դատաստանից։ Հայ

շատերը նոցանից Ադամից են սկսում, այնուամենայնիւ {առանց} քննութեան, առանց դատաստանի փոխ են առնում իրենց ն

ամից են սկսում, այնուամենայնիւ առանց քննութեան, {առանց} դատաստանի փոխ են առնում իրենց նախորդներից, թէեւ

ղ էր իմանալ, թէ ո՛ւմ աշակերտ է ինքը, ապա ուրեմն {առանց} այլ եւ այլի պիտի ասենք, որ այդ առաքինի մարդը աշա

լու, որ նորա օրով էլ կային։ Պ. Էմինը, թէեւ {առանց} հիմքի գրել էր այս ծանօթութիւնը, գո՛նէ պիտի չմոռա

երի մասին, այդ ինքը՝ կարդացողը, կարող է տեսնել {առանց} մեր ասելու։ Երրորդ՝ մեր բոլոր պատմութեան մէջ

ի ամենաչնչին հանգամանքի վրայ ոչ ո՛ք իրաւունք ունի {առանց} ապացուցի բերան բանալ։ Մեր դատապարտածը Հրատ անուն

ուն, ապա, հիմնուելով Փարպեցու քեռի խօսքի վրայ, {առանց} երկարաբանութեան կ'անցնէինք՝ եւ բնա՛ւ իսկ ուշ չդն

ղութեանը, ձախողակի, շփոթուել է նոր լեզուի մէջ։ {Առանց} նորան էլ մեր մէջ դերանունները, սեռ չունենալով,

Ս. Յովսէփը, որ կաթողիկոսական պաշտօն էր վարում, {առանց} Ս. Ղեւոնդի հրամանին ոչ մի բան չէր անում. եթէ աս

եպիսկոպոսների վրայ։ Թէեւ այո՛, մենք էլ երբեմն, {առանց} քննութեան, պ. Էմինին հետեւելով, այդ նզովքը վեր

ղ ասում են գրուած. այս երկուքը տարբեր բաներ են եւ {առանց} ուղղախօսութիւնը շփոթելու չեն կարող իրար տեղ գործ

ի վերայ դրած վկայել մեր ասածին, եւ խղճմտանքով, եւ {առանց} կողմնապահութեան դատաստան առնել. բայց ուշաբարձութի

կարծելով, թէ կարելի է ընդունել քաղկեդոնեան ժողովը {առանց} ուղղափառ լինելուց դադարելու՝ հրատարակել էր այս մա

խօսելով՝ պատմում են մեզ ե՛ւ Փարպեցին, ե՛ւ Եղիշէն՝ {առանց} Ձուիկի կամ որեւիցէ կնոջ անուն յիշելու։ Չենք կարող

կամ մի բոզ յայտնուէր, իսկոյն քարկոծում էին նորան {առանց} խնայելու։ Էլ ի՞նչպէս ուրեմն կարող էր յատուկ բոզան

յիշել հնոցը պոռնկանոց հասկացողքը, որովհետեւ այժմ {առանց} վկայութեան էլ հաւատ չկայ։ Հետեւեալ § 4

առաջ էր խաղում իւր ասպարիզումը, որ շուտով ահա եւ {առանց} տարակուսի ստանալու էր վարդապետութեան աստիճանը։

սմանեան պատմութեան վերջին թերթերից մի քանիսը, որ {առանց} հեղինակի գիտութեանը յաւելացուցել էին տէր սատանայի

աշխարհի երեսին, կապել յունական եռանկիւնի կամար, {առանց} սորան չէ կարելի գամել արեւելեան փոքրիկ դռնակը, ե

ծեր դեւ. ճանկերը բորենու ճանկերի նման, ատամները {առանց} շրթունքի, ինչպէս դիակը լինում է. մի մեծ սպեղանի

ւ թափանչայ. ձեռքումը մի գաւազան եւ ժանգոտ հրացան {առանց} հրացայտի, ծոցերը լիք մանր քարերով եւ խորտակուած

համարձակւում ես սուտ խօսել, իմ առաջեւս, այդպէս {առանց} խղճմտանքի, որպէս թէ յայտնի չէ ինձ, որ մարդիկ եր

մեծ մարդ եմ... կարդա՛ ինձ ճարտասանական ոճով, {առանց} ծանրացնելու իմ գլուխը եւ խրտնեցնելու իմ երեւակայո

լացնոր մարդիկ դուրս են տալիս ժամանակ առ ժամանակ, {առանց} օրագիր անունը վերան դնելու, որպէս թէ իւրեանց խել

ի նման գրել, պարզ, առողջ, բնական, հասկանալի, {առանց} դպրոցական նեղ սահմանների, առանց ճարտասանական դիմ

ան, հասկանալի, առանց դպրոցական նեղ սահմանների, {առանց} ճարտասանական դիմակների, հասկանո՞ւմ ես թէ չէ:

ժամանակներումը մինչեւ անգամ բոլոր աղախինքը գիտեն {առանց} սատանայի գործակցութեանը. բայց բոլորից գերազանցը

եյը առաւել խորամանկ լինելով, ստացաւ նորա հոգին, {առանց} պարգեւ տալու, թէ ինչպէ՛ս պատահեցաւ այս, կ'իմանա

տէ ազատ կեցութեան հնարք: Ահա այս էր պատճառը, որ {առանց} Ասմոդեյի կողմից պարգեւի, նորա հոգին եկած է ձեր խ

ուելուց յետոյ, մի քանի մարդ եւ ինքը մնան զգաստ, {առանց} արբենալու, այն ժամանակ ինչպէս բարձր խօսելով գինի

ինչ է, ականջիդ լա՞ւ է եկել ազգասիրի անունը, դու {առանց} զրկանքի կամիս առաքինի լինել, ինչպէ՞ս կարելի է այ

շարժ կալուածք, որոնց արդիւնքով կառավարւում էր նա {առանց} գլխացաւութեան: Պ. Շաքարեանցը, իւր բոլոր կե

, այդ բոլորշի գծի կենտրոնում մի մորթած սեւ հաւ, {առանց} ամենայն պիսակի, եւ մի սեւ կոթով դանակ: Բնական բ

յդ բանը առնել, բայց չէի կամենում, յուսալով, որ {առանց} դորան եւս կարող եմ մի բան իմանալ: Քանի օր էր արդ

ղած լինէինք դոցա բոլորի բնաւորութեանը, որովհետեւ {առանց} այսպիսի խտրութեան, հանդիպողին հրաւիրել, իմ կարծ

ընկերութեան ուղղութեանը: Պատահում են մարդիկ, որ {առանց} ուշադիր լինելու տեղին, հանգամանքներին եւ պատշաճի

րը չկար, բոլորը խառնիխուռն ծալուած ճնշուած, որը {առանց} երեսի, որի թերթերը ցիրուցան, որը ցեցակեր. մի խ

ի մէջ ցոյց էր տուել փիլիսոփայական քարի գաղտնիքը, {առանց} յայտնելու շահաստացութեան ցանկութիւն: Պիտոյ է նոյ

, նա պատասխանեց, թէ չունի այլեւս այն փոշիները, {առանց} որոնց անհնար էր․ բացի սորանից մէջ բերեց մի քանի ա

որի կարողութիւնը անսահման է: Ոչինչ չէ յառաջանում {առանց} նորան. իսկ նորանով ամենայն բան կարելի է: Կր

այի վայրենիքը, եթէ տեսանեն, որ շոգեշարժ կառքը, {առանց} մի գրաստի կամ թէ մարդու օգնութեան, որ մինչեւ այժ

ենից: Երկու բարեկամքը եւս բաւական ժամանակ մնացին {առանց} խօսելու: Այդ միջոցին, նոցա միտք հասկացնող միջնո

այ շատ զարմանում եմ, - ասաց նա, - ինչպէս է, որ {առանց} մկնդեղի ստացուել է: Ո՞չ ապաքէն ուրիշ անգամ, սոյ

եան մէջ: Դպրութեան կանոնքը արգելում են մեզ, {առանց} որեւիցէ մարդու կամք ստանալու, տպագրութեամբ հրատա

պիսի մարդու վարդապետութիւնը զոհաբերութեան մասին ( {առանց} որին ոչինչ առաքինութիւն չկայ) այսպէս է, թէ այն

բ կատարում էր այդ գործը, եւ ամենեւին մեքենաբար, {առանց} մտածելու եւ իւր գործի հետեւանքից կամ շարժառիթից մ

րիտասարդ, արիւնդ տաք, ինչ ասես մտածել է տալիս, {առանց} կշռելու այն հանգամանքը, որոնց թոյլտուութենից կախ

ենայն բան կամաց կամաց լինի, համբերութեամբ լինի, {առանց} մի մարդու անձնասիրութեան մօտենալու, բայց երիտասա

ւմ էր նա մտածել․ անտարակոյս այն, ինչ որ լինում է {առանց} հոգաբարձուի մնացած անչափահաս որբերի վերջը․․․

խանեց տիրացուն կակազելով եւ բոլորովին մեքենաբար, {առանց} հասկանալու ասածի խորհուրդը: Կոմս էմմանուէլը

րաժշտական քանքարը: Այստեղ հարկաւոր է չթողուլ {առանց} յիշատակի այն, որ միւս առաւօտը, որի օրամտի մասին

լքից, որ շատ գեղեցիկ երգում էք: - Խնդրեմ, {առանց} հաճոյախօսութեան... ես ի՛նչ երգող իմ, այսքան հ

ից ` երբեւիցէ, մի անարդար վկայութիւն ձեր մասին: {Առանց} կեղծաւորութեան ասում եմ, դուք շատ գեղեցիկ երգում

րմանք, եթէ սառն աչքով նայեն այսպիսի բանի վերայ, {առանց} որեւիցէ գաղափար ունենալու ազատական արուեստների մա

ց ահա ներս էին մտած մեր եկեղեցու մէջ: Հարկաւոր է {առանց} ուշադրութեան չթողուլ այն եւս, որ եթէ հայերի հեթա

ննութեններով ձանձրացնել եւ այս պատուելիքը, որոնք {առանց} տարակոյսի ախորժակ չունին տխրելու: - Ոչի՛նչ,

ւմ է այդ անցքերի բնական եւ լոգիկական պատճառները, {առանց} տեղ տալու իւր էջերի վերայ վերացականութեան. եւ մի

նում է մեզ ազգի հոգեկան կեանքի այն երեւոյթքը, որ {առանց} մարմին ստանալու մնացին ազգի հասկացողութեան մէջ որ

կը որպէս մի գործարանաւոր էակ, այլ հանքերի նման, {առանց} ներքին զօրութեան, առանց գործարանների, միմեանց վ

էակ, այլ հանքերի նման, առանց ներքին զօրութեան, {առանց} գործարանների, միմեանց վերայ բարդելով կուտակելով

ծ միմիայն ոտքերի եւ վերջերի նոյնայանգութեան վերայ {առանց} ամենայն մտքի, բովանդակութեան, խորհրդի եւ բանակա

դութեամբ: Բայց գիտելի է, որ երբ երեւին փերիքը, {առանց} ուրիշ բան հարցանելու, պիտոյ է հարցանել, - ինչ ա

անալ, պահանջում էք. միթէ՛ չէ կարելի խնդրել, որ {առանց} փոխարինի երգէք: - Միթէ՛ չէ կարելի, - պատաս

է՜ս փրկեց նա Աւազակներից մի անմեղի կեանք․ {Առանց} խօսելու, համր նշանով, Վտանգի ժամը յայտնեց բ

րելով իւր պարոնի գործերը այս քաղաքում, իհարկէ ոչ {առանց} անձնական օգտի, վերջապէս դարձել էր նորան ընկերակի

նրբանում է եւ զօրանում է մինչեւ այն աստիճան, որ {առանց} մի ձայն լսելու, միմիայն նայելով խօսողի բերանի,

րմանում են, թէ ինչպէ՛ս Աստուած ստեղծել է աշխարհը {առանց} մի օգտի ակնկալութեան, եւ թէ ինչպէ՛ս ամենայն օր ե

մենայն օր երկնքի լուսաւորքը լուսաւորում են երկիրը {առանց} մի բան ստանալու: Այս պարոնը ունէր նոյնպէս մի քան

ն լինել ազգասէր եւ այսպիսի ամուլ շատախօսութեամբ, {առանց} ամենայն զոհաբերութեան, տօնացուցի մէջ գրուելու ար

ւ բերան սերտած բառերով հաստատում էր նոցա օգուտը, {առանց} ամենեւին գաղափար ունենալու, թէ ի՛նչ ասել է դպրոց

երին երեւում էին ոսկեղէն սարեր: Նա հաց էր ուտում {առանց} մոռանալու ճիշդ մաթեմատիկական հաշիւը, թէ այն օրու

ւ դուք մեքենաբար խօսում էք այդպիսի բաների վերայ, {առանց} զգալու... - Ես շատ պարապած եմ, ուստի շատ

, այլ բան չկայ աշխարհի երեսին: - Միթէ՞ դուք {առանց} օգտի կատարում էք ձեր բժշկական պաշտօնը: - Ես

օրինակ պահպանում է եւ դարմանում է ամբողջ տիեզերքը {առանց} խտրութիւն առնելու, թէ այս մինը մարդ էր, իսկ այն

դո՛ւք չարաչար օգուտ քաղեցիք ձեր հարստութենից, եւ {առանց} մարդկային սրտի զգացողութեան ընթանալով ձեր դստեր ե

ւ արծաթն է տալիս ձեզ այդպիսի տմարդի իրաւունք, եւ {առանց} այդ արծաթին, պիտոյ է մինը լինէիք այն ռամիկներից

անի շատ հասարակ պատկերներ, պատահմունքով գնուած, {առանց} հասկանալու, թէ ո՞վի պատկերներն էին, այլ իրրեւ ս

ն բանի, որի միայն կարող էր ժամանակը կորուսանել, {առանց} խտրելու այս բաների յատկութիւնքը, այսպէս ահա Շահո

, նա պիտոյ է ետ ստանայ քեզանից, նա արդար է, եւ {առանց} տոկոսիքի է ստանում այն գումարը, ինչ որ գործ էիր

դրականապէս ապացուցանում են կամ հերքում են մի բան {առանց} ամենեւին իմացած լինելու բանի զօրութիւնը, այլ մի

ննջարանը, մինչ այն մարդը եւս նոյնպէս ամբոխուած, {առանց} յառաջ խաղալու շեմքի վերայից, հարցրեց նորանից, թ

անջելուց, չկարողացաւ եւս լսել, մինչեւ Մանուշակը {առանց} եւ մի խօսք եւս ասելու իսկոյն վեր ելաւ սանդուղքից

ւ անկիրթ մարդ էր, եւ Մանուշակին խօսել էր իւր կին {առանց} հարցանելու նորա կամքը, եւ Մանուշակի ծնողքը եւս,

անուշակի հետ, տեսանելով, որ նա գեղեցիկ է, բայց {առանց} ամենեւին մի հոգեկան ձգտողութեան, իսկ Մանուշակը ո

այս յաջողութեամբ, որ նամակը կարողացաւ ուղարկել, {առանց} մի մարդու իմացնելու իւր կարծիքը: IV Երեկոյացե

ւ սրտիցը ծածուկ բարկացած մտածում էր, եւ որպէս թէ {առանց} ձայնի եւ խօսքերի պատասխանում էր մօրը, եթէ առաջու

ց, ի՞նչ ուխտ է, որ դնում է աղջիկը մի մարդու հետ {առանց} նորա երեսը անգամ տեսանելու: Մարդ, մի ասեղ, մի

ասեղի, մի մատնոցի չափ արժանաւորութիւն չունի, որ {առանց} նայելու, տեսանելու եւ քննելու պիտոյ է լինի, եւ

ի՞նչ ասացիր, - յաւելացրեց նա: - Ես ասացի, որ {առանց} քո հետ խօսելու չեմ կարող կտրական բան ասել: -

հրամայեցէ՜ք, պարոն Շահումեանց"։ Շահումեանցը {առանց} խօսքի, միայն գլխի շարժելովը շնորհակալ լինելով Թի

, որ կակազում է Թիւթիւնճի-օղլուն, - պատճառ, մինը {առանց} միւսին անկատար էր: - Չէ, - ասաց Թիւթիւնճի-օղլ

ն ազդեցութեանը հետեւելով, գործում են ամենայն ինչ {առանց} այս եւ այն կողմը նայելու: Մարդը կը լինի արժանաւո

հոգին եւ աճեցուցել էր Աստուծուց ստացած քանքարը, {առանց} լուսաւորութեան սէր չկայ, եւ այս բարոյական լուսաւ

ընկերը, պարտական ենք սիրել ամբողջ մարդկութիւնը, {առանց} խտրելու, - թէ այս ոք հեթանոս էր, միւսը հրէայ,

իսի դիպուածում նա Աստուծոյ պատկեր է, ապա թէ ոչ, {առանց} Աստուծոյ գործերը գործելու եւ դեռեւս լցուելով ամեն

տեսութիւն առնելու, կամ մի անմեղ թղթախաղ խաղալու {առանց} վճարի, կամ թէ շատ շատ մի բաժակ ղահուէով, որի ար

նց չափը եւ չմոռանալ պատշաճը: Մօտաւորութիւնը, {առանց} բարոյական եւ օգտակար խորհրդի, որ լինում է ղահուէ

, - շարունակեց Շահումեանցը, - ուշաթափ ընկնիլ... {Առանց} պատճառի... Անկարելի է: - Դու ուշացար, Շահ

ղեցապէս: Ամուսնութիւնը խաղալիք չէ, որ կատարուէր {առանց} մտածելու, առանց խօսելու, առանց մինը միւսի վճռակ

ւթիւնը խաղալիք չէ, որ կատարուէր առանց մտածելու, {առանց} խօսելու, առանց մինը միւսի վճռական կամքը լսելու,

է, որ կատարուէր առանց մտածելու, առանց խօսելու, {առանց} մինը միւսի վճռական կամքը լսելու, միմիայն հետեւել

ական Մանուշակ, ժամանակը ուշ է... Մանուշակը {առանց} խօսեյոլ համբուրեց Շահումեանցի երեսը: - Մնաս բ

ցին, ուրեմն եւ Մանուշակը մնաց իւր տկարութեան մէջ {առանց} բժշկուելու: Մի շաբաթ յետոյ այս անցքից, որ մի

ան հնարներ այդ ցաւերը բժշկելու, թեթեւը բժշկում է {առանց} ամենայն տարակուսութեան: Թեթեւ թափողը, եթէ հանդի

ր դուռը բանայ: Դայեկը բացում է դուռը. մարդիկ {առանց} ներս մտանելու, կարճ խօսքերով խնդրում են նորանից

էր մեզիմեն աղեկների մէջ, սայլումը դեռեւս նստած, {առանց} ձայն հանելու, կամաց թափում է գոգնոցից սխտորի փեճ

ակ, բացի անձրեւի պղպջակների պատառուելու ձայնից: {Առանց} որոտմունքի փայլակը երբեմն-երբեմն ներկում է դաշտը

արոն հայրը նա՞զի նստեց, ես մի քանի օր յառաջ, եւ {առանց} այս բանին եւս, կամենում էի ասել քեզ, որ ինքդ հր

նես, այդպիսի բռնակալ մարդերի չէ կարելի հաճոյանալ {առանց} մի քանի զրպարտութիւն գործելու, առանց մահապարտ լի

ի հաճոյանալ առանց մի քանի զրպարտութիւն գործելու, {առանց} մահապարտ լինելու... Այժմ եւս կան մարդիկ, որ հ

աւորութեանը նայելով պիտի քեզ հարս ընտրես, ուրեմն {առանց} կին կը մնաս: Խելքի մասին հարկաւոր չէ քննութիւ

անութենից յետոյ անհնարին պիտի լինի մնալ Ղրիմի մէջ {առանց} իւրեանց անձը վտանգի տակ ձգելու, իսկոյն գրում են

շուտով ղեպի Ղրիմ, այնքան արծաթով, որքան ունէր, {առանց} դուրսից մի բան ստանալու: X Առաւօտեան ինն ժամը

ամբոխուած գրկախառնութիւնը բոլորովին մեքենաբար եւ {առանց} գիտակցութեան: Այս միջոցին, աղախինը ներս մտաւ

մբ. 18... Սուդաղ - Մէք հարսանիքը եւ {առանց} քեզ կ՚առնենք, - ասաց Թիւթիւնճի-Օղլուն, - եւ ո՛չ գ

դին է մկրտելին: Պարոն Մկրտիչը գունաթափուեց եւ {առանց} հրաժարական ողջունի բաժանուեց քահանայից: Քահանան

րնէն ընկնում է մի մահանման քնի մէջ։ Հայոց ազգը, {առանց} աչք բանալու, քնում է միալար չորս հարիւր տարի՝ մ

տի վերայ, որպէս թէ մասնաւոր օգուտը կարելի բան էր {առանց} ընդհանուրին։ Տասն եւ ութերորդ դարու գործակատ

ւ հաղորդէին յԱստուածայինս ընդ բուն իսկ չարափառս, {առանց} ինչ բանս զմտաւ ածելոյ, ընդհանուր նախապաշարմամբ ե

եանց ուսեալք 'ի նոցանէ 'ի գործ արկին պարզ մտօք եւ {առանց} փօլիթիքայի։ Զի թէ ճշմարիտ էր վարդապետութիւն

ո՛րքան մեծախորհուրդ բան է կրօնը ընդհանրապէս, եւ {առանց} մանրմասն քննութեան, երեւում է նորանից, որ մարդը

նորանից, որ մարդը չէ կարող ապրել աշխարհի երեսին {առանց} կրօնի։ Որքան ժամանակ մարդը կայ աշխարհի վերայ, ն

ամ այլպէս լինելութեան վերայ։ Եւ ինչպէս կարելի էր {առանց} կրօնի ապրել. առաջին մարդիկը, որ գուցէ եւ չգիտէի

քան եւս բացայայտ է, որ ոչինչ մարդ չէ կարող ապրել {առանց} կրօնի, թող լինի նա անաստուած, ամենաստուածեան,

հետեւ մարդկեղէն աշխարհի մէջ չկայ օրէնք եւ կանոն՝ {առանց} բացառութեան։ Գիտենք, սարսափանք էր գալու քո վերա

ռ կրօնին, դառնում է մի մեքենայ, մի աւտօմատ, որ {առանց} ամենայն գիտակցութեան, զգացողութեան եւ անձնաճանաչ

ի՞նչպէս լսում է իւր այդօրինակ դատակնիքը, թէեւ՝ {առանց} այն զզուելի հանդիսաւորութեան։ Յետոյ պապերից մինը

սը եւ դէպի նորա յաջորդքը հաւատարմութեան երդումը՝ {առանց} երկբայելու, թէ " այսպիսի ընթացքին երիտասարդ արքա

րական գործունէութիւնը Հայկական լեզուի հանդիսում, {առանց} գնահատելու այս գործունէութեան արժանաւորութիւնը,

նուած է Մխիթարեանց ձեռքով բոլորովին անխորհուրդ եւ {առանց} որեւիցէ ազնիւ նպատակի։ Թողունք, որ Մխիթարեանք մ

տճառով, որ Աստուած բարկացել էր Հայաստանի վերայ, {առանց} մէջ բերելու քաղաքական պատճառները, առանց կրիտիկոս

վերայ, առանց մէջ բերելու քաղաքական պատճառները, {առանց} կրիտիկոսի աչքով գնահատելու որեւիցէ իրողութիւն ազգ

պէ մոռանալով, թէ խօսում էր Հայերի հետ, ուրեմն, {առանց} հայութեան դիմակով ծածկելու իւր պապականութիւնը, հ

գործարան տպագրութեան հարիւրամեայ ժամանակաց եւ այն {առանց} քննութեան։ Եկեղեցին Քրիստոսի բերս ոչ սաղարթի։ Բ

ժամու զերիս ամս պարաւանդեցաւ այդր, եւ հուսկ զկնի {առանց} կոչման ել բռնի յատեան դոցա, եւ 'ի միջոյ կիսոյ ժա

մում։ Բայց ակն ունիմ, թէ նա ինքն սուրբ եկեղեցին {առանց} ինչ տեսանելոյ զտրուպս արդարացուսցէ զիս, քանզի 'ի

ւթիւնը։ Այստեղ մի բան եւս հարկաւոր է չթողուլ {առանց} յիշատակի, այսինքն՝ թէ Մխիթարեանք տէր են իւրեանց

յն էր, որ չունէինք այս նամակի մի այլ օրինակը, իսկ {առանց} համեմատութեան, միմիայն հետեւելով լօգիկային սրբագր

րձուածք բանից [ըմբռնելի էին առ ի ընթերցանելեացն՝ {առանց} եւ դոյզն բացառութեան, եւ ո՞վ արդեօք կարիցէ [կորզ

եղայական հոգւոյ յղացեալս եւ ի լոյս ծնեալս նոյնպէս {առանց} գործակցութեան յաջողակ մանկաբարձութեան առաջնորդակա

ս իսկ է պատճառն զի Բիւզանդեանց ուսումնականութիւնն {առանց} պատշաճօրէն հայացուցանելոյ, պատուաստեալ ի վերայ հ

ք ի միջի որ յարգեսցէ զուսումն եւ զգիտութիւն: {Առանց} ամենայնի գիտակցութեան զհնութիւն ախտացեալ զախտ, չ

կալան շաւիղ եւ նոցին առաջնորդեալ տեսութեամբ, եւ {առանց} միտ դնելոյ սեպհական ազգի պիտոյիցն] ` նախընտիր վար

ւ [բուն Հելլենական ըստ ժամանակին], թերեւս եւ ո՛չ {առանց} գիտակցութեան, զի առ ասիականս որպէս եւ ցայսօր իսկ

լուսոյ], զհետ պնդել խաւար առաջնորդութեան հնոցն, {առանց} [շրջանկատն ուշադրութեան որ ինչ այժմուս հայկական ը

գովաբանութեանց նոցին իսկ վանեցւոյն հետեւողաց, որ {առանց} [մտացն լծակալ կշռելոյ, թէ արժանաւորութիւն իմացակ

ջին եւ վերջին հնար բորբոքելոյ զհայրենասիրութիւն, {առանց} որոյ առաջի կայցէ կործանումն ազգի, մանաւանդ, եթէ

ալ՝ թէ ասացեալն Ազգ չէ այլ ինչ, եթէ ո՛չ լեզու, {առանց} որոյ չէ մարթ լինել ազգի. նա հոգի է ազգի, եւ ազգ

խորհուրդ մեքենապաշտ ձգտողութիւն գիտելոյ զլեզուն, {առանց} մշակելոյ զանշէն մնացեալ բանականութիւնն, առանց յղ

, առանց մշակելոյ զանշէն մնացեալ բանականութիւնն, {առանց} յղկելոյ զտեսողութիւն նորա, վասն զի՝ լուսաւոր մտ

ն ծովացեալ եւ յանհնարինս ճիւղաւորեալ գիտութեանց, {առանց} ի վերայ կուտակելոյ զլերինս դժուար ուսանելի եւ ապա

Սահակ եւ Մեսրոպ զայլս ունին ի Բիւզանդիոն առաքել՝ {առանց} կամաց եւ հրամանի վարդապետաց իւրեանց դիմեն շեշտակի

ց յայտնի են մեզ գրածք։ Վեցերորդն դար անցանէ, {առանց} թողլոյ մեզ զկնիք հետոց նշանաւոր գտեալ միայն վերան

օսութեան: Աւելորդ համարելով մեզ յիշել աստանօր {առանց} բացառութեան զամենայն հեղինակս որպէս երկոտասաներոր

եւ ի ներքուստ աճեսցի անսայթաք յերիւրմամբ ճիւղոց, {առանց} խառնափընդորելով զկազմածն: Այս ամենայն պայմանը,

նախնեաց, չգիտէ զհարս՝ որոց է որդի: Անհոգութիւն {առանց} պատասխանի տալոյ: Քաջայոյս եմք, թէ գերապատիւ Ստե

ոկ. թող թէ բազում են եւ յաշխարհիկ մատենագրութեան {առանց} ի վերայ յաւելոյ մեկնաբանութիւն ուսուցչին, անհասկ

լ աղճատանաց Մխիթարեան միաբանութեան Վիեննայի, որք {առանց} յաջ եւ յահեակ նայելոյ գոլն գործեն գէթ թարգմանել զ

յելոյ գոլն գործեն գէթ թարգմանել զԳերմանական բառ: {առանց} զուգակշիռ ունելոյ զպայմանս լեզուի մերոյ, թէ կարէ

անգոյն փոքրիկ նաւակաց՝ յածելով միշտ ի ծովու խորշ {առանց} զարձակավայրս ծովուն թեւակոխելոյ: Պատուելի հեղինա

կերպարանափոխութեամբ կազմեցան ի հնոց՝ նոր լեզուք {առանց} կրելոյ զխժական տիտղոսը։ Ժամ է արդեն զաչս դարձուց

լուսաւորութիւն ազգին, զոր ի գործ դնեն. եթէ դնեն {առանց} ամենեւին գիտակցութեան, անձնապահութեան եւ եթե աղա

ցանել յարեւմտեանն Եւրոպա, ազգն Ռուսաց, կարող եմ {առանց} իրիք նեղութեան քննել եւ քրքրել զպատմութիւն նորոգո

, ուսեալ ի դրունս եկեղեցւոյն զշարական եւ զսաղմոս {առանց} ամենայն գիտակցութեան եւ ընտրութեան, յառաջ բերէ յ

տութեամբ մտածեն, եթէ մտածեն, թէ նախախնամութիւնն {առանց} ամենայնի ի կոչման է ազգին աշխատութիւն հեղուցու զի

ակ եւ եթ նպատակ ազգային լուսաւորութեան. հեղինակն {առանց} ժողովրդեան եւ ժողովուրդն առանց հեղինակի չզօրեն ին

րութեան. հեղինակն առանց ժողովրդեան եւ ժողովուրդն {առանց} հեղինակի չզօրեն ինչ առնել, այլ միացեալ ի կամս եւ

ան, չեւ զսեպհական ամբարձեալ գիտութեանց ամբարտակս {առանց} օտարին ձեռն կարկառելոյ առ որս զարդիս դեգերեմք մու

ծս մաքուր խղճմտանօք իբրեւ բղխուածք ազգասէր սրտի, {առանց} իրիք կողմնապահութեան եւ կամ այլ ուխտից, որ ապակա

ի մի այր, ուր անցուց քանի մի ժամանակ համարեա՛ թէ {առանց} կերակուր ուտելու։ Կասկած չ'կայ թէ նա կը մեռանէր

տառակութենից յետոյ եւ ինքը ոչինչ ուսումն չունէր, {առանց} որին չէր կարող անգամ եւ մտածել իւր գաղափարը կենդա

ել ժողովրդին փողոցներում եւ հրապարակներում եւ դ) {առանց} ամենայն վարձի։ Իգնատիոսը, Ֆաբերը եւ Լայենէզը ու

երքը համաձայնեցան նորա հետ եւ առաջարկութիւնը մնաց {առանց} հաստատուելու։ Բայց Լօյոլա եւ նորա ընկերքը չ'

օնութիւնը, որ Հռովմի աթոռը ինքը իւր ազատ կամքովը {առանց} ոչ ոքի համաձայնութեան սեպհականել էր իւրեան։ Շատ

կ կարող էր յետ կանչել քարոզիչները, եթէ կամենար, {առանց} խնդրելու Պապի յատուկ համաձայնութիւնը։ Բացի բոլոր

"։ Սոքա յատկացեալ պաշտօն չունէին Կարգի մէջ, այլ {առանց} ձայն հանելու պիտոյ է հնազանդուէին Կարգի կամքին եւ

նորընծայական տների կայքը անցուցանէր օտարի ձեռքը, {առանց} Կարգի օգտին, III) եթէ ընկնէր կրօնական մոլորութե

ները։ Սոցա նման հասարակութիւնը կարող է յարատեւել {առանց} այլայլութեան, որովհետեւ չ'կայ նորանում փոփոխութե

րիկայում եւ ո՛չ Աֆրիկայում կարո՛ղ էր հաստատուիլ՝ {առանց} նոցա գործակցութեանը, եւ թէ շատ Յիսուսեանք մարտիր

իւր ջերմեռանդութենովը դէպի Քրիստոնէական հաւատը, {առանց} գործ դնելու խորամանկութիւն եւ կեղծաւորութիւն, որ

շմարտութիւնքը քարոզում էին շատ վերացական կերպով՝ {առանց} ամենեւին կապելու նորան Հնդկաստանի հասարակաց կարգի

քահանայական կանոնը, եւ կատարուի այս ցանկութիւնը {առանց} յետաձգութեան (ulteriori dilatione remota)"։ Բ

կմունքը եւ ասպատակութիւնը Չինաստանից։ Յիսուսեանք {առանց} օգուտ քաղելու չ'թողեցին եւ այս բանը. նոքա սկսեցի

շուտով տիրապետեց երկնքի որդու կամքին, ուղղակի եւ {առանց} յօժարութիւնը հարցանելու մուտք ստացաւ Կայսրի մօտ,

էր Պապի ոտքերը եւ հաւատացնում էր, թէ իւր Կարգը, {առանց} մի սահմանափակութեան, հլու հպատակ է Պապի կամքին։

տածել, որ Կարգի անդամներից ամենայն ոք առանձին եւ {առանց} բացառութեան այսպէս եւ այս հոգով ներգործէր։ Լուզի

նկութիւնը իրագործուեցաւ. երեւեցաւ մի Տէրութիւն՝ {առանց} շնչառութեան, առանց շարժողութեան, զրկուած կեանքի

ցաւ. երեւեցաւ մի Տէրութիւն՝ առանց շնչառութեան, {առանց} շարժողութեան, զրկուած կեանքի ամենայն նշաններից։

րեզման, որին չէ պիտոյ կարողանան մարդիկ մօտենալ՝ {առանց} քիթերը բռնելու գարշահոտութեան պատճառով. որի վերա

ամի թագաւորի եւ Տէրութեանը, պարտական են բոլորը, {առանց} բացառութեան, այս վճիռը յայտնուելուց երեք օրից յե

սաստիկ Յիսուսեանների վերայ։ Շատերը մեռանում էին {առանց} հաղորդութեան, բայց չէին ընդունում Unigenitus կոն

խիստ եւ կամակոր մարդը, որ մի քայլ եւս չէր փոխում {առանց} Յիսուսեանների կամքին։ Այս մարդը սարսափելի հալածա

աւ այն մարդի վերայ, որ կանգնած էր թագաւորի մօտ՝ {առանց} գլխարկը հանելու։ Զինուորքը յափշտակեցին այս մարդը

գործեր, կալուածներ ստանալ կամ կորուսանել նորանց {առանց} Գեներալի հրամանին, ուրեմն ո՛չ թէ ամբողջ Կարգը,

նքի պաշտպանութիւն: Ոչ ոք չէ կարող յանցանք գործել {առանց} ուրիշի իրաւունքը յափշտակելու. ոչ ոք չէ կարող յան

ը յափշտակելու. ոչ ոք չէ կարող յանցանքը պաշտպանել {առանց} զրկուածի իրաւունքը խեղդելու: Բնական օրէնքով, իր

նելով, պիտի պաշտպանի իրաւադատութիւնը, որովհետեւ {առանց} նորան ինքը այդ մարդը չէ կարող երեւիլ եւ ապրիլ մի

ւ բողոքական եկեղեցիների առաջնորդքը. եթէ կարող են {առանց} իւրեանց եկեղեցին անարգելու ընդունել մի այդպիսի մա

ինչպէ՞ս գեղեցիկ մեկնում էր այն սաղմոսի ծածկամիտ, {առանց} այբ եօթն տունը. չկարծեմ, որ եպիսկոպոսները եւս ա

իւնից եւ չէին կարող ձեռնարկել կարեւոր որեւէ բան ` {առանց} սրա թոյլտուութեան: Ազգը, որ վաղուց էր կամենում

կամ տեղական մասնիկներ, որոնցից կարելի է փախչել, {առանց} լեզուի ժողովրդականութիւնը կորուսանելու, աղճատում

են Ռուսաստանի Հայերի մէջ, եւ պատճառը ակնյայտնի է {առանց} մեր բացատրութեանը եւս։ Հայերը, իւրեանց բոլոր ու

աւառական բարբառի։ Գրել ժողովրդական լեզուով՝ {առանց} ծառայանալու գաւառական բարբառներին, միեւնոյն ժամա

յ ենք դնում այն բանին, թէ մտել ենք քննութեան մէջ {առանց} ծածուկ մտքերի, այլ պարզութեամբ, եւ խօսում ենք ո

էեւ մեզ հասկանալի այլ ընդհանուրին ո՛չ, մնացել են {առանց} բացատրութեան, թէեւ շատերն էլ բացատրված են։ Բացի

կաթուածահար եղել. այն ժամանակ պիտի՛ որ մեռնէր՝ {առանց} ոչ թէ շաբաթներով, օրերով, այլ եւ ժամերով ապրելո

նութեան դանակի տակ ձգել. այդ շատ երկար կը լինի։ {Առանց} նորան էլ երկարում է մեր հատուածը։ Գուցէ աւելորդ

ամբ կարդան այս անցքերի նկարագրութիւնը, որ մենք, {առանց} մեր կողմից մեծ խօսք եւս աւելցնելու, քաղեցինք բնա

թեան տակ, պատմական դէպքերը չեն անցել նորա վրայից {առանց} իրենց հետքը խոր դրոշմելու, եւ բարբառները նոցա խօ

նը, նորա մշակութիւնը եւ ապագայ միութեան գաղափարը {առանց} այդ գաւառական բարբառների օգնութեան աներեւակայելի

ենք համարում ասել, որ, ստրկանալով հին լեզուին, {առանց} ժողովրդին ականջ դնելու, լեզուի նոր ծլած ձեւերը,

նոր լեզուն պիտի նայվի եւ մշակվի ինքնուրոյնաբար, {առանց} ամենեւին հին լեզուից խպնելու) եւ առանց այս կամ

յնաբար, առանց ամենեւին հին լեզուից խպնելու) եւ {առանց} այս կամ այն գաւառական բարբառին ստրկանալու։ Բոլոր

ութեան արդիւնք. որովհետեւ շատ նորելուկ գրողներ, {առանց} սկզբունքի, առանց ուղղութեան հանդիպածը գրում են,

րովհետեւ շատ նորելուկ գրողներ, առանց սկզբունքի, {առանց} ուղղութեան հանդիպածը գրում են, էլ աջ ու ձախ նայե

թիւն ցոյց տուող է այն թարմատար համարված Ս տառը եւ {առանց} նորան, տալի եմ ասելով, չենք կարող ցոյց տալ այն

գի հանրական կանոն է եւ ոչ մի տեղ չենք լսում նորան {առանց} վեվի։ Պ. Պռօշեանցը նոյնպէս ընդունում է այս, թէ

թոյլ տալ մէկ լեզու, որ միայն էական բայ ունենայ, {առանց} ուրիշ բայեր էլ ունենալու. յետոյ կարելի՞ է մի այդ

ր բայի իւրաքանչիւր ժամանակը, դէմքը եւ թիւը գրվեն {առանց} էական բայի։ Բայց մենք տեսնում ենք, որ ինչպէս մե

անգամ երեւի, նորան հետեւող բայերը կարելի է դնել {առանց} այդ վերջաւորութեան. այսպիսի դիպուածում էլ այս հե

էական բայ է եւ նոր լեզուի բայերի կազմող, ուրեմն {առանց} նորան, բայը չպիտի բայ լինի, բայց մենք վերի օրին

էմքը եւ թիւը, պատասխանի մէջ կարելի է բայերը դնել {առանց} եմ, ես է'ի. օրինակ, " ի՞նչ են անում ծոյլերը "

խմում, պառկում չէին կարող բայի զօրութիւն ունենալ {առանց}, անպատճառ, իրենց վերջում ունենալու եմ, ես, է

ինչպէս ձեռ-քեր-ն են-ներ-կում, որով ձեռքերը խօսքը {առանց} իր նշանակութիւնը փոխելու կամ կորցնելու ձգտում է մ

էս՝ կոտրում, բերում, վառում եւ այլն, կարող են {առանց} վերջաւորութեան գրվիլ։ Եւ դ), նոյն այս կանոնի զ

", Կիրակոսը կարող է պատասխանել բուն հարցմունքին {առանց} բայական վերջաւորութեան, ինչպէս, " ուտում, խմու

հարթութիւն ունենայ եւ մի կանոնով առաջնորդվի, իսկ {առանց} կանոն, առանց համակարգութիւն, երբեմն արեւելք նայ

ենայ եւ մի կանոնով առաջնորդվի, իսկ առանց կանոն, {առանց} համակարգութիւն, երբեմն արեւելք նայելով եւ երբեմն

, մեզ անծանօթ բառ հանդիպելու էլ լինի, շատ անգամ {առանց} բառարանի օգնութեան հասկանում ենք նորա նշանակութիւ

կները շատ տեղ գործ են դնում այս առքական անունները {առանց} նուի, ինչպէս՝ հերքում, մերժում, հոլովելով հեր

ում է այն փարելի բնական աղբիւրներին, որոնց ջուրը {առանց} մարդկային ճարտարութեան, առանց ջրմուղների, առանց

երին, որոնց ջուրը առանց մարդկային ճարտարութեան, {առանց} ջրմուղների, առանց մարմարոնեան շատրուանների եւ հռ

առանց մարդկային ճարտարութեան, առանց ջրմուղների, {առանց} մարմարոնեան շատրուանների եւ հռոմէական ագուգաների

փի տերեւները պսակում է ադամանդեայ կաթիլներով. եւ {առանց} մի նեղ սահմանի մէջ փակուելու ազատօրէն վազում է դէ

պիտի իր հայեացքը ուղղէ դէպի հեղինակի խօսքերը, որ {առանց} ուրիշի բերան տալու, ինքը հեղինակն է խօսում, այդ

րդիթերը: Այս գործի մէջ բանի ընթացքը առաջ է դնում {առանց} Սօսից եւ Վարդիթերից կախում ունենալու. այնտեղ հաւ

ութիւնը պիտի թողուին իրենց հետքը այդ գործի վրայ, {առանց} դորան չէր լինիլ բայց աջողակի, ինչպէս արդերն ասաց

րմանալի է, որ ինչպէս մեզ է թւում, պ. Պռոշեանցը {առանց} հարկի եւ ստիպողութեան ընկել է այս հակասութեանը մէ

նորան, գէթ ծածուկ տեղեկութիւն կը տար իր եղբօրը, {առանց} ամենեւին հոգով սրտով իր էրկայ դաւադրութեան հաղորդ

թէ մի իշխան պատուէր է տուել իր ծառային եւ ծառան, {առանց} տիրոջ մի խօսքը եւս մոռնալու, կատարում է պատուերը

տու է լինում նորան, բայց հասարակ ժողովուրդը, որ {առանց} նորան էլ տրամադրուած է կախարդութեան եւ չար ոգիներ

այ տեսարանի առաջուց արած ճիշտ ստորագրութիւնը, որ {առանց} եւ մէկ մազի չափ վրիպելու կատարուել է: Ինչպէս առա

ածահար եղել, այն ժամանակ պիտի որ իսկոյն մեռնէր, {առանց} շաբաթներով ապրելու: Իսկ միւս ներքին գործարանների

նութեան դանակի տակ ձգել, այդ շատ երկար կը լինի, {առանց} նորան էլ երկարում է մեր հատուածը: Գուցէ աւելորդ

ղութիւնը իր ամլութեամբ մաշում է կենդանի ազգի ուժը {առանց} ամենեւին արդիւնք տալու: Նա նմանում է այն քարէ ձո

է այդ ոտանաւորը եւ ասւում է բոլորովին պիտակաբար, {առանց} որեւէ արարողութեան կամ խորհրդի: Չորս տող միայն յ

լխին միշտ նկարուած է լինում մի անհեթեթ շինուածք. {առանց} դորան չէր լինիլ, - այդ Նոյեան տապանն է: Արագածի

ւ այնպէս չկայ աշխարհիս երեսին մի աւանդութիւն, որ {առանց} ամենայն պատճառի առաջանար: Այո՛, այդ աւանդութիւն

անութիւնը վերջի սերունդը ընդունում է պատկերաբար, {առանց} նոցայ մէջ թաքնուած ճշմարտութեան կամ փիլիսոփայութե

այդ կրակները եւ լուսերը ոչ բարձր են ամպերից եւ ոչ {առանց} երկրի գործակցութեան [են] առաջանում: Բնութիւնը,

կներում: Մեծ ճարտարապետը, որ քեզ ստեղծել է {առանց} քո օգնութեան կամ խորհրդին կարօտելու, մի՞թէ կարօտ

մասնութեամբ, մինչդեռ նոցայ ընդդէմ մերժողութիւնքը {առանց} բացատրութեան, լոկ Լաւուազիէ, Դեւի եւ Լիբիղ հեղի

աւուազիէ, Դեւի եւ Լիբիղ հեղինակների անուններով, {առանց} ասում ենք, գոնէ՛ մասնաւորապէս յիշելու թէ ի՛նչ ճա

նելով նորան իրենց անձնական շահասիրութեան: Բայց, {առանց} լսելու պէտք չէ դատապարտել մի հեղինակ, որ չի դիպչ

ապրուստը: Մենք կարծում ենք, թէ իրաւունք չկայ, {առանց} դրական ապացոյցներ ունենալու, ամէն մի հին աւանդու

նց տակ. պատմական դէպքերը չեն անցել նորա վրայից, {առանց} իրենց հետքը խոր դրոշմելու, եւ բարբառները նոցայ ա

ատարութիւնը, որպէս նաեւ ապագայ միութեան գաղափարը {առանց} այդ գաւառական բարբառների օգնութեան աներեւակայեւի

տ ենք համարում ասել, որ ստրկանալով հին լեզուին, {առանց} ժողովրդին ականջ դնելու, լեզուի նոր ծլած ձեւերը,

որ լեզուն պիտի նայուի եւ մշակուի ինքնուրոյնաբար, {առանց} ամենեւին հին լեզուից խպնելու, առանց գաւառական բա

ուրոյնաբար, առանց ամենեւին հին լեզուից խպնելու, {առանց} գաւառական բարբառների կամ օտար լեզուների ազդեցութե

Սակայն ինչպէս ամենայն ճանապարհորդի ներելի է, {առանց} թերեւս զանազան պատճառների խոր քննութեան, միմիայն

բայց, մի՞թէ չկան այնպիսի թեթեւ աշխատութիւնը, որ {առանց} ծանր ուժ գործ դնելու առաջանում են, եթէ միայն աչք

անաչէ, որ յետոյ համոզուի եւ գնա՛յ նոցա քամակից: {Առանց} սոցա ոչ միայն չեղած օգտակարը չէ կարող ներս բերել

որութիւն: Ի՞նչ է պատճառը. ինձ պատասխանեցին, թէ {առանց} ծառի էլ մոծակի ձեռքից օր ու արեւ չունին. ծառն էլ

յդ դատապարտուած ձեւերը են նորա ապահով անցագիրը եւ {առանց} նորա ազգի կեանքի դուռերը փակ են հեղինակի առջեւ:

վ բանը, կարելի՞ է խոր ներս մտնել ազգի կեանքի մէջ {առանց} այդ կեանքի սեփական ձեւ ու ոճը գործ դնելու: Մենք

նալով անցածի անունով ապրիլ: Այն ուղղութիւնը, որ {առանց} մի էական խորհրդի բռնաբարում է ներկայի իրաւունքը կ

, - մթնել ա տուն չի գալիս, Էս անտէր բարձի վրայ, - {առանց} եար քուն չի գալիս: Ոչխարն արել եմ բակը, - դէմ տո

՝ իւրեանց տուրքովը, պիտոյ է գործ կատարեն. մինը {առանց} միւսին ոչինչ չեն կարող առնել, եւ եթէ այսպիսի պատ

եք տեսանում ենք մարդումս բաղկացութիւն երկու իրի, {առանց} որոց եւ չէր մարդ, այսինքն՝ հոգին եւ մարմինն, ե

գութիւնը ունի իւր հոգին, եւ այս հոգին լեզուն է։ {Առանց} այս լեզուին չկայ ազգ, սուտ բան է եւ առասպել, առ

նջի թմբուկի արձագանքը կը լսէր այն հասարակ մարդը՝ {առանց} ոչինչ հասկանալու։ Ի՞նչպէս կարելի է խօսել մի մարդ

մ փոխւում է նոյն իսկ այդ ազգի միջնորդութեամբ, որ {առանց} պատճառի, առանց հարկի, առանց որեւիցէ ազդեցութեան

իսկ այդ ազգի միջնորդութեամբ, որ առանց պատճառի, {առանց} հարկի, առանց որեւիցէ ազդեցութեան ոչ մի խօսք աւել

միջնորդութեամբ, որ առանց պատճառի, առանց հարկի, {առանց} որեւիցէ ազդեցութեան ոչ մի խօսք աւելցնում է, եւ ո

։ Իսկ եթէ նոյն քարերով աշխատես դարձեալ երդիկով, {առանց} պատուհանների եւ հողէ յատակով տուն շինել, ինչպէս

պէս մի այլ բանի վրայ, որ մեր ճաշակը փնտռում էր, {առանց} ուրիշ խորհրդի, միմիայն գեղեցութեան համար։ Գեղեց

անում։ Եթէ մենք էլ քո խելքին ընկնինք, ասել է թէ {առանց} կնիկ պիտի մնանք, որովհետեւ ներկայ աղջիկները դոքա

'ի սկզբանէ առ Աստուած, ամենայն ինչ նովաւ եղեւ եւ {առանց} նորա եղեւ եւ ո՛չինչ որ ինչ եղեւն. նովաւ կեանք էր

ս կապակից են իրար հետ եւ մինը չէ կարող առաջ երթալ {առանց} միւսին, մինը չէ կարող յետ մնալ եւ աւերուել առանց

առանց միւսին, մինը չէ կարող յետ մնալ եւ աւերուել {առանց} միւսին։ Լեզուն ըստ ինքեան մի աման է, որով մարդը

յս խնդրի մէջ բնաւ սխալ չէ եւ եզրակացականը եւ մենք {առանց} յողդյողդուելու կարող ենք մի անհատի մի մունջ մարդո

մ, իրաւունք չունիք եւ չէք կարող նորան քարկոծել՝ {առանց} ստութեան եւ խաւարի պաշտօնեայ դառնալու։ Սխալ է նո

դէն ըստ ինքեան արժանի է յարգութեան ամեն մարդ, որ {առանց} վարագուրելու եւ կեղծաւորուելու պարզապէս եւ որոշակ

տնին խոշոր բաների մասին, կամ առ եւ տուրի մասին՝ {առանց} համարձակուելու մօտենալ գիտութեանց, թող ներեն մեզ

շատ կարող էին մօտենալ, այսքանը անժխտելի է, որ, {առանց} ընդհանուր միութեան լեզուի, ունա՜յն երազ է հասարա

ւում է հասարակ ժողովրդի վերայ. սա է այդ մեքենայի {առանցքը}, լծակը եւ հաստարանը: Ազգի մէջ երեւեցած մեծա

ծայրումը շինած է մի դրօշակ, որ պտոյտելով փայտեայ {առանցքի} վերայ, ցոյց է տալիս, թէ ո՛ր կողմից փչում էր քամ

ծայրումը եւ այնպէս յաջող, որ հանդիպեցաւ ամենեւին {առանցքի} կենդրոնին, ուստի եւ ամրացաւ, հանդիսաւորութեամբ

գեղեցկախօս ճարտասանը, որ նստած էր գդակի դրօշակի {առանցքի} վերայ, սկսեց այնպիսի սաստկութեամբ պտոյտ գալ, որ

ցաւ նա մի ամբողջ շաբաթ, մի րոպէում կատարելով իւր {առանցքի} վերայ 666 դարձուած. պատճառ, սատանայի ապտակի զօր

այդ ազգի օրէնսդրութիւնը, որովհետեւ օրէնսդրութեան {առանցքի} վերայ կատարում է իւր շրջադարձը մարդկային բարոյակա

եղբօր հետ։ Արդարեւ կրկին շարժողութիւնքը ե՛ւ ի՛ր {առանցքի} վրայ, ե՛ւ դէպի միւս իր նմանը։ Կա՞յ այս շարժողու

պելու հրաման ուղարկեց վեհափառ կաթողիկոսը, թերեւս {առանք} կարդալու, հրաման կը տայ եւ ինքը յետոյ, կաթողիկո

Կարգին։ Նա ինքը սկսեց փոքր առ փոքր յետ կենալ իւր {առաուջայ} ուխտերից։ Պորտուգալիայի թագաւորը կամենում էր իւր

ւած զեփիւռից։ Այդ մի երազ էր․․․ կամ գէթ {առաչօք}, Որ կրակ ձգեց սրտիս մէջ անմար․ Թշնամի վհ

: Ուղւոյ եղեալ այլ ոք այր Ընդ բոխասեր {առապար}, Ո՞չ զսատանն օ՜ն ի բաց, Եւ ռահ հորդեա

ս չէր արժան դեգերեցուցանել զմանկտին ընդ անմատչելի {առապարս} մոլախոտեալ յերեքտասան դարուց հետէ: Թող զի ո՛չ եր

նձի շուտով գրեք, որ ես ալ միամիտ ըլամ, եւ ասկեց {առաջ} Սերոբին թուղթ գրիլ էի ձեր թղթի մեջն, աղեկ հասկըց

հավան թե կամիք հարցանել՝ տաք է, մեկ երկու շաբաթ {առաջ} քիչ մը ցրտեց եւ բուք եկավ, այժմ տաք է, փառք աստ

ծո միայն հայտնի է: Դուք ձեզի հակառակ խոսում եք. {առաջ} ասում եք, թե ինձ սիրում եք իբրեւ եղբայր, հետո Մ

հին երգերի մեջ, նորանից հետո հանկարծ գալիս է մեր {առաջ} նորա ծերացած հասակը. Աստվածաշնչի թարգմանություն

ով կհասնի ծերությանը, կթողնի կթառամի եւ մեր աչքի {առաջ} կմնա ավել երկար ժամանակ նորա ծերացած վիճակը, իսկ

Ավտուշն եւս հետներս էր: Հույս ունիմ, որ սորանից {առաջ} գրած նամակներս ստացած լինիք, թեպետ ես շատ ժամանա

ն կգանք երեքս էլ աստուծով: Այս գիրիցս քանի մի օր {առաջ} մի գիր գրիլ եմ օֆիցեր հայ Գեորգ Հովհաննիսյան Շահխ

նչո՞ւ եք բարկանում իմ վերա, ինչ եմ արել ես. եթե {առաջ} չեմ հայտնել իմ վիճակի մասին (երեւի թե այս է մեղք

ն վերաբերությամբ: Բայց պարզության համար, նախ եւ {առաջ} հարկավոր է մեջ բերել այստեղ Ձեր նամակի դրությունք

ջ: Երեւում է, որ սորանից իբր երկու հարյուր տարի {առաջ}, Արգոսյան դուքսի ընդդեմ ապստամբության ժամանակակի

ախություն " անունով: Այդ օրագիրը սորանից երեք օր {առաջ} ասում էր, թե շուտով պիտի ազատվին ե՛ւ Հռովմը, ե՛

րտի սկզբին: Պետք է այդ սերմերը ցանել երկու շաբաթ {առաջ} այն օրից, որից հետո, հավանականության տեսությամբ

վանական են արյան զարկերակայնության դեպքում: Աչքի {առաջ} ունենալով իմ ներկա վիճակը, հիվանդությանս նկատմամ

սեմ՝ բարեխիղճ աշխատանք է, որովհետեւ վրիպումներն {առաջ} են եկել ոչ թե հոգու խարդախությունից՝ ճշմարտությո

մեղադրել հեղինակին, քանի որ շատ կողմից է նրանից {առաջ} բացված ու տրորված սխալ ուղին: Իհարկե, քարտեզի ա

դրյալը խաչել է անմեղին: Թող խոնարհվին այդ հսկայի {առաջ} բոլոր օրենսդիրները, քաղաքակրթիչները եւ հրապարակա

անալ: Եթե սա գրված է Քրիստոսի ծննդից մի քանի դար {առաջ}, ապա այս իսկական գանձ է ստուգելու հրեական նազարե

հավանաբար, նրան հարցերով կգնդակոծեի, եւ նախ եւ {առաջ}, իհարկե, կասեի " Cвет Любим Карпович! Հիշո՞ւմ ե

բագրիչ: Ցանկանում էր խցկվել թատրոն, իհարկե նրան {առաջ} տանելու վսեմ նպատակով, բայց հետո, վերջապես, դա

չեմ մոռանա: Վերջերս միտս ընկավ, սրանից ութ տարի {առաջ} Մոսկվայում մեր միասին կատարած այցելությունը ձեղնա

վաղուց է, ես նրա նամակները չեմ կարդացել, ախր նա {առաջ} գրում էր: Անանիա, այնուամենայնիվ սպասում եմ Տոբ

եկող շաբաթ կուղարկես մի ֆունտ՝ մի քանի օր սրանից {առաջ} ուղարկածիցդ, բայց միայն՝ եթե կարելի է, հոգ տար

ակով: Պարոնայք միսիոներներն իրենց միսիայի ատյանի {առաջ} ամբողջ հայ ժողովուրդը ներկայացրել են որպես մահմեդ

աջին երեսը, հենց այն պատճառով, որ դրանից ոչ շատ {առաջ} " Le principe " թարգմանված էր թուրքերեն: Բաց

ութերը, բայց իմ միակ հույսն այն բանակռիվն է, որ {առաջ} կբերի իմ այդ աշխատությունը, տարբեր վայրերից գրվա

ահայտվել այլ կերպ, քան խոսել են նրանից 2000 տարի {առաջ}: Ահա՛ աղաղակող եւ՝ նոր լեզուն գործածության մեջ

դունում ենք միայն հարաբերականորեն, որովհետեւ նրա {առաջ} բացարձակորեն ստրկանալը մեզ ուղղակի կհասցնի անվերջ

եթե նա չպետք է դիտվի ինքնուրույնաբար: Ես ինքս էլ {առաջ}, ավելի կամ պակաս չափով, պաշտպանում էի այն ուղղո

սանենգ ապրանք, գաղտնի, որպեսզի ընդդիմադրություն {առաջ} չբերենք: Որեւէ բարբառի հին ձեւերը նոր լեզվի

ւնը սոցիալական տեսակետից մեծ նշանակություն ունի։ {Առաջ}, ինչպես բոլոր գիտությունները, բնապատմությունն է

ծված: Եթե քիմիան ու մանրադիտակը մի քանի քայլ եւս {առաջ} գնային, այն ժամանակ հենց միայն հիացմունքից, հեն

ը մարդկային կենցաղի բարելավման մի նոր աղբյուր է. {առաջ} հիմնականում կար միայն երկու աղբյուր՝ հող եւ աշխա

: Առաջին անգամ նրանց հայտաբերել է 20 կամ 25 տարի {առաջ} ծաղկարար եպիսկոպոս Սահակը, որի համար եւ ռուս կառ

թեեւ դանդաղ, թեեւ հավի քայլով, այնուամենայնիվ, {առաջ} է գնում: Ես մտադիր չեմ ավարտելու այդ գործը բանտա

гожку ", թերեւս այդպես է. բայց մի՛ մոռանար, որ {առաջ} էլ ես աչքի չէի ընկնում իմ գիրությամբ եւ անպետք կլ

ն: Հավանորեն կրկին կերթաս Մակարիա եւ սեպտեմբերից {առաջ} Պիտեր չես ընկնի. ճիշտ չէ՞: Բարեւիր այնտեղ բոլոր

պահպանելով ` պահանջի շուկան, յուրաքանչյուր տարի {առաջ} է բերում հավասար գումար առաջարկի շուկայում: Այնի

ովիչը կմեկնի սույն ամսի 5-ին, ուրեմն, 16 -17-ից {առաջ} չի լինի այստեղ: Մ. Ն. 89. ՂԱԶԱՐՈՍ ՆԱԼԲԱ

մի հասարակ նամակ գրելու համար: Հիվանդությունս {առաջ} չի գնում, բայց եւ չի թուլանում: Այսօր քսան օր է

րեսպաշտ արդարության դեպքում: Տնային եւ օրենքի {առաջ} ոչ մի զորություն եւ իմաստ չունեցող վավերագիրը, ո

այդ պարոնները. կասեն՝ ազնիվ մարդիկ են: Նախ եւ {առաջ}, այդ բառն այժմ այնքան առաձգական է, որ առանց փաս

, այդ վավերագիրը բնավ չունի նման իմաստ եւ օրենքի {առաջ} հավասար է ∞ 0, ես կանվանեի նրա բնական եւ միակ խո

զի հետագա սերունդը մինչեւ իսկ չիմանա, թե 50 տարի {առաջ} ապրել են նման ողորմելի արարածներ: Մեզանում ո

դասում են լայն պողոտայից: Դեռ սրանից 4. 000 տարի {առաջ} Եգիպտոսում վերականգնված էր այն աքսիոմը, որ կոր գ

րա բոլոր գործողությունների համար, հետեւապես, քո {առաջ} կանգնած է քո հարազատ եղբայրը, եւ ոչ այլ ոք:

ն, բացի այդ, նամակներս պետք է կարդամ կոմենդանտի {առաջ}. բարբարոսի արարքն էլ ծայր սահման չունին: Եթե նա

արո՛ն, Որպես հավելված, ճիշտ սրանից երեք տարի {առաջ} (" Հյուսիսափայլի " մեջ) հրատարակած հայտարարությ

ս ունիմ, որ դուն ալ նույն ոգվույն կհետեւիս եւ օր {առաջ} այս գործը վերջանալուն ջանք կանիս, ապա թե ոչ, վն

նայող բժիշկն ալ առաջվան պես չի վախնալ. մեկ ամիս {առաջ} ես ալ շատ հույս չունեի, բժիշկն ալ նութխը բռնված

ր անհատների թշուառութիւնը: Մի տեսակ ժապաւէն, որ {առաջ} գործածական էր, դուրս ընկաւ սովորութենից, եւ ժող

յուսալը՝ խելագարութիւն: Թո՛ղ բնաւ չյուսայ, որ {առաջ} հարստանայ եւ յետոյ երկիր ձեռք բերէ. այդ լինելու

ր պարոնից։ Ինչ ազատութիւն էր այս, ո՞չ ապաքէն եւ {առաջ} նոյնն էր գործում, միայն այս տարբերութեամբ, որ տ

դու մօտ աւելի դրամ կայ, քան թէ սորանից տասն տարի {առաջ}: Դրամը պակասել չէ, այլ զօրութիւն չունի, որովհե

թալով զօրանում է: Մի մարդ, որ սորանից տասն տարի {առաջ} հարիւր ոսկի ունենալով, հանգիստ կարող էր ապրիլ մի

տոյ մոռանալ, որ մի այսպիսի վատաբաղդ դիպուածում, {առաջ} քրիստոնեայք կը կողոպտուին, կը մերկանան եւ կը մեռ

ին վաճառականութիւնը, երբ նա, գլխաւորապէս, Հայի {առաջ} բերած նիւթը եւ արդիւնքը վաճառէ, այն ժամանակ միայ

ւ հոգաբարձու լինի իւր ապագայի մասին, այս բոլորից {առաջ}, մարդը կարօտ է նիւթի: Անցա՛ն այն ժամանակները,

չունի, այլ, կամենում ենք ասել, թէ մարդը նախ եւ {առաջ} կենդանի է, եւ ապա բարոյական էակ: Նորածին մանուկ

տանաց: Երկրորդ, աղաչելովն Յիսուսի, օրումս {առաջ} դրվեցայ ելանելոյ աստի ծովով առ ի յերկիրն Մադրաս ե

t Dieu m'a dit: Ne sois rien". Béranger Ամենից {առաջ} այս մի բանն ենք խնդրում, որ ոչ մէկը չկարծի, թէ

, միթէ, - Գործն Աստուծոյ, այս ահա՛, Իմ աչքերի {առաջ} չէ. Եւ ինքն իսկ չէ՞ Եհովան, Որ շրջում է, ժուռ

ի ցօղ զմատունս: Զի՜ գեղեցիկ, Զի ընդ {առաջ} յայգորել Բերի յուշիկ, Եւ զվարդունս համ

" ասկէ վեց եօթը հազար կամ շատ շատ միլիոն մը տարի {առաջ} այս բաներս չկային բնաւ"։ Ամեն այն գիր, որ ուսո

Մարդըս ջոկվում է ի՛նչով։ Ես ուզելով նախ եւ {առաջ} Նորա խելքը լաւ չափել, Ասի. - Բայց դու

նորց։ Յանկարծ Աստղիկը իւր որդւով Աչքիս {առաջ} կանգնեցաւ. Սրտէս կարծես փոքրափողիս Նո

ւ, միշտ երկնից արժան, Մարդերի եւ աստուծոյ {առաջ}: Ծածկեալ խորհրդի հոգսերով ` Սու

չեւ Դանուբ, մինչ այն մեծ գետը Շարելով դէպի {առաջ} գալիս է զօրքը: Ծռծռում են սուլթանները զինչ

Մովսէս թէեւ օրէնք տուեց, Բայց գիրը կար շատ {առաջ}, Մեսրովբ ազգերին գիր տուեց, Չարժէ՞ ս

ճ իմ ստիպեց, որ ուղիղն ու պարզն Յայտնեմ ձեր {առաջ}, որ այսքան տարի Պահել չկարացայ, գիտէ տէր Ա

ւղարկեցի: 11-ին առողջութիւնս թէեւ լաւ է, քան թէ {առաջ}, բայց տակաւին շատ տկար եմ. լերդս եւ գլուխս ցաւո

իւնը նշանակուած է թէեւ 12-ին, բայց յոյս կայ, որ {առաջ} էլ տեսնուինք: Այս երեկոյ, լոյս 6, սաստիկ տկարա

(§34) դնում է, " թէ որ մէկը պատիժ կ՚ընդունի, {առաջ} պիտի կատարէ զայն եւ յետոյ, թէ որ ասելիք մը ունի

ի, թէ նոցա կարծիքները, ինչպէս այժմ, նոյնպէս եւ {առաջ} կշիռ ունէին մեր աչքում։ Չէ՛, առաջ էլ նայել էինք

, նոյնպէս եւ առաջ կշիռ ունէին մեր աչքում։ Չէ՛, {առաջ} էլ նայել էինք նոցա վրայ որպէս դատարկ հողմարածութե

ղմնապահ լինել նաեւ դէպի մեզ. այս պատճառով ինչպէս {առաջ}, այնպէս եւ այս գրութեան մէջ ասացինք եւ խոստովանե

չէ, այլ՝ ժամանակի եւ պատմութեան ազդեցութեան տակ {առաջ} գնացած աճելութիւն։ Եթէ նոր լեզուն չունի հին լեզո

չէ նշանակում, թէ նա աւերուել է, այլ մանաւանդ թէ {առաջ} է գնացել։ Բայց " Հիւսիսափայլի " 1862-ի նոր համակ

ի մէջ խեղճութեան արդիւնք է։ Յայտնի է, թէ տալուց {առաջ} պիտի ունենալ. իսկ այն գրիչը, որ տակաւին իր լեզո

լով մայրենի նորախօսութեան, միշտ չափի ու կշռի տակ {առաջ} տանելով սորան, գիտցել են, այո՛, չափել ու կշռել

մարդկային բանական արժանաւորութիւն։ Ինչպէս այժմ, {առաջ} էլ այս սկզբունքի տէր էինք, ուստի եւ զարմանք չէ,

ավ բաժինը հասնում էր ընտիր վէպերի։ Բայց, ինչպէս {առաջ} էլ ասացինք, մեր ողորմելիքը ասում էին, թէ այդ վէ

ան, որպես լուսավորության ու գիտության սանդուղքով {առաջ} շարժվելու արմատական պայմաններից մեկը: Հարգա

Ինչպէ՛ս հրճուանք է գալիս մարդու վրայ, որ կէս դար {առաջ} միմիայն հռչակաւոր փիլիսոփային հասկանալի եւ ըմբռնե

րող ամէն ժամանակ ուղիղ լինել, որովհետեւ ժամանակն {առաջ} է վազում, հասկացողութեանց գումարը կերպարանափոխ է

վերջին միտքը ընկել էր թղթի վրայ. կեանքը գնում է {առաջ}, գնում է եւ նորա փիլիսոփայութիւնը: Բայց փիլիսոփ

տրաստած համակարգութիւնքը ընդունելու: Գիտութիւնքը {առաջ} են գնում եւ նոցայ ընթացքը զարմանալի կերպով լծորդո

ւմ եւ ահա բովանդակ գիտութիւնքը միայղոյն վազում են {առաջ}: Այս վիճակում լինելով բանի զօրութիւնը, յայտնի է

ձեալ զարմանալու արժանի մարդ է, որովհետեւ նորանից {առաջ} ուղեղի համար քար էլ է ասող չէ եղած, պատրաստ գիտո

վերջո՞յ, խոստովանեցաւ գոնէ Հայմը, թէեւ մի փոքր {առաջ} համաձայնում էր թէ անգլիական սահմանադրութիւնը " ան

ու չափով եւ կատարելութեան գաղափարը շարժում է դէպի {առաջ}: Յայտնի է, թէ փրկութիւնը դրած է դէպի կատարելութ

գործ դրուի մինչեւ այն կէտը, բայց եւ կէտը կը վազէ {առաջ} ձգտողութեան ուժգնութեան չափով: Սորանից յետեւում

ւթեան եւ մանկութեան ժամանակ կառավարելով, նոյնպէս {առաջ} նայեցաւ, բայց այն յիսո՞ւն երկաթէ տարիները, որ ա

նը ներգործելով արդէն ընդունուած սկզբունքների վրայ {առաջ} վարէ իր ընթացքը թէ ներքին եւ թէ արտաքին գործերի մ

նուր ձեւերը յայտնագործելով, որոնց միջնորդութեամբ {առաջ} է դնում զարգացման գործողութիւնը: Այս յայտնագործո

ն վերին աստիճանը իր ձեւով նման է սկզբին, որտեղից {առաջ} է գնում այդ զարգացումը"։ Այս վարդապետութիւն

արող է ուղղակի շոգենաւին ձեռք զարկել: Մարդը, որ {առաջ} կրակը տեսաւ մի կայծակից զարկուած ծառի արմատում,

ան աչքը մեր վերայ է: Նա այն խորհրդով բացել է մեր {առաջ} եւ այսպիսի նեղութեան ասպարէզներ, որ փորձել մեր հ

ուելով հիմնադրի մեծ նպատակից, մի նոր ուղղութեամբ {առաջ} է գնում: Սորա պատճառն եւս այն էր, որ ո՛չ հոգատա

աք կերպով կառավարւում է աշխարհի ստեղծագործութենից {առաջ}: Երբ Ձեր յօդուածը, Մոլորութեան Ոստիկանի ձ

, որով եւ լուսափայլէ վաստակը իր քարոզութեան, որ {առաջ} արել էր նոցա մէջ, որպէսզի չարախօս մարդոց լեզուն

անձի պատճառով Հրէից ժողովուրդը եւ քահանայապետքը, {առաջ} ժամանակներում ծաղր անելով, թշնամանում էին՝ երբե

մարում։ Բայց նոցա հայհոյանքի խորհուրդը, մի փոքր {առաջ} յիշուած, դարձեալ նոցա ասած բաներին նման էր, ինչ

յսօր էլ անում են։ Իսկ ինքս ինձ յանդգնութեամբ {առաջ} քշել դէպի վարդապետութիւն, ինչպէս անպիտաններից շա

գամութիւն է նոցա արածը. բայց ես այսպիսի քրտինքով {առաջ} բերած մեծ վաստակս եւ շատ աշխատութեամբ արած ծախքս

նդունելի երեւի, խնդրում եմ Տիրոջիցդ, ամեն բանից {առաջ} այդ բանը քննել, եւ ճիշդ տեղեկանալով, կամ զարմաց

նչ որ նորա գիտութեան մասին էք խօսում, ստո՛յգ է, {առաջ} շատ համեղ եւ զօրաւոր կերպով էր քարոզում, իսկ այս

աշխարհի թշուառութիւնը։ Նոյնպէս ասում էին. " {Առաջ} գիտնաբար էր խօսում Ղազարը, իսկ այժմ՝ անգիտաբար

սի շինուածքը, իսկ ձախ կողմդ Ներսէսեան լիճը բռնած {առաջ} գնաս բաւական տեղ դէպի արեւմուտք, այն ժամանակ հին

լի այլեւս հաստատ ասել. բայց երեւի թէ տակաւին շատ {առաջ} էր գնում, որովհետեւ Ս. Գայիանեանց վանքը բաւակա՜

այլն եւ այլն մի ուրախական տօնի պատճառով, նախ եւ {առաջ} իրենց ուխտերը եւ աղօթքը կատարում են Վաղարշապատի Ս

նը գտած Պարսկաստանից Հայաստան վերադարձաւ, նախ եւ {առաջ} գնաց Վաղարշապատ քաղաքը, ուր իր սովորութեան համեմ

նպէս եւ Վաղարշապատի Կաթողիկէ եկեղեցու գմբէթը, որ {առաջ} փայտից էր շինուած)։ Թողնելով ուրիշների վկայու

ի յառաջաբանը գրողը այս խօսքերն է, որ ուրիշ ձեւով {առաջ} է բերում. պատճառ, բացի սոցանից եւ ոչ մի նման բա

համ. 21-33։ Բացի սոցանից, եւ ուրիշ տեղերում {առաջ} է բերում Պաւղոսը իր պարծանքները. բայց մենք հերիք

եցաւ 421 թուին. ուրեմն Փարպեցին ծնած էր այդ թւից {առաջ}, եթէ Վռամշապուհի ականատես էր։ Երբեմն ասում է,

, թէ, ո՛վ վարդապետ, ո՛վ է վիզդ չաթու ձգել, որ {առաջ} Վռամշապուհին ականատես ասես, յետոյ՝ Մեծ թարգմանչ

խորդներից, թէեւ այո՛, երբեմն այլայլելով իրենցից {առաջ} գրողների ասածը։ Բայց այն բոլոր կարծիքները, ո

ինք, եւ ընթերցողը կարդաց, կամ, եթէ սոցանից շատ {առաջ} ապրած հեղինակների գործերում էլ լինի սոցա նմանքը,

ւած Սիւնեաց եպիսկոպոսը գիտէ։ Երկրորդ, ինչպէս {առաջ} էլ ասացինք (§ 20), Մեծ Վահանը հաշտուեցաւ Պարսի

միայն եղած չէ, որ Մուշէ անուն էր կրում. նորանից {առաջ} էլ, յետոյ էլ եղած են Մուշէներ։ Պատճառ չունինք չ

շտ եւ հանապազ, նո՛յնպէս, եւ մա՛նաւանդ 1500 տարի {առաջ} պատահած պատմական անցքերի նաեւ մի ամենաչնչին հանգա

ակ եղած ենթադրելու։ Մենք այսքանը գիտենք, ինչպէս {առաջ} էլ ասացինք, պատմութեան մէջ, որպէս գիտութեան մէջ

քսան եւ չորք հազարք " (Թուղթ. Պաւղ. առ Կորնթ. {Առաջ}. գլ. Ժ, համ. 8)։ " Պղծեցան նոքա 'ի Բէլփեգով

եզ ընդէ՛ր պոռնկութիւն " (Թ. Պաւղ. առ Կորնթ., {առաջ}., գլ. Ե, հ. 1)։ Որ միեւնո՛յն է, գրե՛թէ բա

ինչ պակասի. գուցէ անուն իցէ Յովհաննու, որոյ եւ {առաջ} բերեալ տեսանի բան"։ Լիակատա՛ր իրաւունք ունի պ.

րգարէս իւր... եւ արհամարհեցին զհրեշտակս նորա " ( {Առաջ}. Եզր., գլ. Ա, հ. 50-51)։ " Եւ ասէ Անգէոս

աք ապա ոչ դատապարտէաք " (Թուղթ Պաւղ. առ Կորնթ. {Առաջ}., գլ. ԺԱ., համ. 31)։ (Դատապարտէաք խօսքը

ներ։ Բայց մենք ուզում ենք տակաւին մի քայլափոխ {առաջ} տանել մեր սկեպտիցիզմը։ Ի՛նչ է մեր հիմքը, որ մեն

is telos egapesen autus Տիմոթէոսին գրուած Պաւղոսի {Առաջ}. թղթում գլ. Ա, համ, 5, թարգմանուած է գլուխ.

նիսը՝ մեր աչքի առջեւ կատարված։ Սորանից 20-30 տարի {առաջ} շատ պառաւներ կամ ծերունիք գործ էին ածում այնպիսի

երանքը շինել. հերիք է, եթէ միայն այդ ուղղութիւնով {առաջ} երթանք։ "Ասւում է լսուելու համար" եւ "Գլ

զի խաղաղասէր էր 'ի Քրիստոս, ոչ կամեցաւ ելանել ընդ {առաջ} պատերազմաւ. այլ այր մի Անատօլ անուն, որ էր նորա ս

. 13-14)։ Թէեւ այս բանը Հայոց օգնութիւն խնդրելուց {առաջ} էր)։ Իսկ այն չիք Մեհրուժաններից առաջինը, որ եւ

մինների վերայ, արդէն յիսուն-վաթսուն տարի սորանից {առաջ} նշանաւոր էր գտանուած իւր դժոխային խռովասիրութեամբ

ն եւ պահպանւում են բնութեան մէջ: - Ես մի ժամ {առաջ} ինձ համարում էի անբաղդ, բայց այժմ տեսանում եմ,

ռացաւ: Մանուշակը մտաւ ներս: Մանուշակի մի ժամ {առաջ} ունեցած ուրախութիւնը եւ սրտի ցաւը ուրախութիւն էր

րջին բաժակը, եւ Թիւթիւճի-օղլուն նոյնպէս, ինչպէս {առաջ}, ուրախ էր այս խօսքերի բայց Շահումեանցը քիչ մնաց

ղը: Թեթեւ թափողը գալով հիւանդի տունը, նախ եւ {առաջ} առնում է մաղի միջից արճիճը, տանում է նորան խոհար

ոգու վերին աստիճանի ամբոխմունքը: Նա մի քանի քայլ {առաջ} եկաւ եղբօր առաջեւ եւ ընդհատուած խօսքերով ասաց դրա

անական բարի անդաստան աշակերտաց իւրեանց, որոց ընդ {առաջ} ելցուք ի ստորեւ: " Հայաստան աշխարհի վերակենցա

, - միանգամայն ոչինչ, զի հազարաւոր խոչընդակք ընդ {առաջ} ելանեն ի մերայնոց իսկ եւ խափան արկանեն հնարից ազգ

ահա սորանից յետոյ հանդէս բացուեցաւ Յիսուսեանների {առաջ} ցոյց տալու իւրեանց ջերմեռանդութիւնը դէպի Առաքելակ

ռաջը, որ ինչպէս մի կրակ չոր նիւթերի մէջ, այնպէս {առաջ} էր վազում դէպի ամենայն կողմ ժողովրդի մէջ։ Այո՛,

ատելու Յիսուսեանները, Տրիդենտեան ժողովի մէջ նոցա {առաջ} բերած խնդիրների եւ կարծիքների մասին, հաստատեց ֆա

լը, ընտանեկան գործերում միջնորդ լինելը բղխում էր {առաջ} միմիայն հաւատից, բայց յետոյ, այսինքն՝ Իգնատիոս

ք չէր Յիսուսեանների համար։ Շուտով բացուեցաւ նոցա {առաջ}, իւրեանց թշնամիները հալածելու համար, մի նոր հնա

է սերովբէներ սպասաւորում են ահաւոր աստուծոյ, որի {առաջ} եւ սոսկալի յանցանքներով դրոշմուած մի անձն պիտի յա

չ անծանօթ մարդը բազմարդիւն քամիներ է փչել, ետ ու {առաջ} չնայելով. միեւնոյն ժամանակին բախտաւոր կը գտնուէի

Պոլսի հայ պատրիարքների միջոցով եւ վերջապէս ` Դռան {առաջ} իսկ խաղալու հայ ժողովուրդը ներկայացնողների դեր:

կան գործերը: Այս ժողովները պատասխանատու էին ազգի {առաջ} ` ի դէմս նրա պատգամաւորների: Միւս ժողովները - ու

ղովի անդամ լինելու յոյսը, իսկ միւս կողմից, աչքի {առաջ} ունենալով իրենց սահմանափակ թիւը, չէին կարող որեւ

հաշուի առնելով ազգի ընդհանուր ցանկութիւնը եւ աչքի {առաջ} ունենալով Երուսաղէմի աւանդութեան խախուտ լինելու հ

, բայց ոչ թէ Կանոնադրութեան կէտերի, կամ 12 տարի {առաջ} տրուած ֆիրմանի հիման վրայ, այլ ըստ իր ` պատրիարք

ի պատրիարքութիւնը: Այդ դէպքում մեր եպիսկոպոսների {առաջ} կը բացուի ճանապարհ դէպի Թուրքիայ: Ուղղակի կախում

րիշ նշանակութեամբ գիտէինք, այսինքն՝ աբեղայ, որ {առաջ} ամուսնաւոր քահանայ էր եւ այրիանալով վանական դարձա

երը հասկանան այն փոխաբերական ձեւերը եւ ոճերը, որ {առաջ} չէին հասկացել, եւ որոնք շատ տեղ, այո՛, աղ ու հ

հուրդը Սօսի կամ Վարդիթերի պատմութիւնը չէ, ինչպէս {առաջ} էլ ասած ենք, այլ Աշտարակի կեանքը, բայց եւ այնպէ

ում ենք անդադար ընթացքի մէջ, մեր կարծիքով՝ դէպի {առաջ} ։ Յայտնի է, թէ այն մարդը, որ գիշեր ցերեկ աշխատո

յն մարդը, որ գիշեր ցերեկ աշխատում է մի բան աւելի {առաջ} տանել, դորանով ներկայ վիճակը չէ կարող նորան գոհա

։ Ո՛չ. այդ տակաւին խորհուրդ ունէր եւ սկզբունքից {առաջ} էր գալիս, թէեւ ոչ դրականապէս գործադրելի էր այդ ս

ում է յատկացուցեալին, որ անմիջապէս յարաբերականից {առաջ} է։ Պ. Պռօշեանցը հին լեզուի համաձայն, բայց նոր

փոխանակ՝ մոռացնել կամ մոռցնել տալիս, յառաջ կամ {առաջ} գալիս, հոգի է տալիս ասելու տեղ։ Ինչպէս երեւում

յս հասարակաց փոխադարձ գործակցութեամբ լեզուի գործը {առաջ} երթայ։ Բացի սորանից, վեվի տեղ ու գործ դնել ա

Գաբրիէլեան ականաւոր Քերականը սորանից յիսուն տարի {առաջ} խոստովանել է իր ընտիր քերականութեան մէջ, նոր լեզ

նց գրած աւելի շատ են հասկանում, քան թէ տասը տարի {առաջ} ։ Հարկ չկայ ասել, որ քսան տարի ետքը աւելի լաւ պի

" Սոս եւ Վարդիթերը " դրած է. մեր առջեւ նախ եւ {առաջ} որպէս բանաստեղծութիւն, որպէս վիպասանութիւն, բայ

մ Սօսը կամ Վարդիթերը: Այս գործի մէջ բանի ընթացքը {առաջ} է դնում առանց Սօսից եւ Վարդիթերից կախում ունենալո

նք լսած ենք մեր պառաւներից, որ սորանի 60-70 տարի {առաջ}, Նոր-նախիջեւանի մէջ էլ եղել են այդպիսի անճոռնի պ

Տիրանի մեքենայքը խայտառակել): Եւ այդ մարդը, որ {առաջ} այնպէս սիրով ընդունում էր Սօսի առաջարկութիւնը, ս

ամասփիւռը մեղադրանքով խօսում է Արշաւրի մասին, թէ {առաջ} շատ յորդորել է, որ Վարդիթերը Սօսին տան, իսկ այժ

կով նախատում է իր դուստրը, խայտառակելով եւ ամէնի {առաջ} յայտնելով, թէ երիտասարդ տղոց ձի խաղացնելը, տաղ

(զօրութիւնը) եւս գիտեմ"։ Սորանից մի վայրկեան {առաջ} էլ, դարձեալ նոյն տեղում Վարդիթերի վրայ է թափում

ալը կամ չտալը կախւում է լոկ Գարեգնի խօսքից: {Առաջ} էլ ասացինք, որ հեղինակը անդադար պարապելով իր առա

նի այն տեղերի հայ ընկերութեան մէջ: Մենք, ինչպէս {առաջ} էլ ասացինք, թերութեանը կարգ չենք դնում այն չնչին

անց եւ մէկ մազի չափ վրիպելու կատարուել է: Ինչպէս {առաջ} էլ ասացինք, մենք բան չէինք ունենալ արգոյ հեղինակ

հուրդը Սօսի կամ Վարդիթերի պատմութիւնը չէ, ինչպէս {առաջ} էլ ասած են, այլ Աշտարակի կեանքը, բայց եւ այնպէս

ռնում է ազգի հասկացողութիւնից, բայց մենք մի փոքր {առաջ} ասածներս վերստին կրկնում ենք, թէ դպրութեան եւ լո

նաւորի հետքը կայ Նոր-նախիջեւանում. գոնէ շատ տարի {առաջ}, ես լսել եմ պառաւներից: Որքան միտքս գալիս է, ա

ք Աստուածածնի եւ ուրիշ սրբերի վրայ: Գեղացիք, որ {առաջ} աւելի աւանդապահ էին քան թէ այժմ, ունին զանազան ե

հանէ այդպիսի տեղեկութիւնը եւ աւելի կատարելութեամբ {առաջ} տանի սկսածը: Մենք քաջ որ Սօս եւ Վարդիթերը չէ հատ

ծուած: Երկրորդ, Ապարանը, որպէս այժմ նոյնպէս եւ {առաջ} ապահովութեան տեղ եղած լինելով, շատ հաւանական է,

բանը համարւում է եղած կամ Մինասի ժամանակ, որ շատ {առաջ} էր ապրել Թորոսից կամ Նիկողոսի, որ Թորոսից շատ դա

որ Թորոսից շատ դարեր յետոյ էր ծնել: Այդ ժամանակի {առաջ} ու հետ խաղալը կախւում է Թորոսի, Մինասի եւ Նիկողո

կը խլեն Թորոսից եւ կը վերագրեն մի մարդու, որ կամ {առաջ} է ապրել Թորոսից կամ վերջը, որի վրայ ազգը մեծ համ

ընդունելով որպէս իրողութիւն, բնականաբար խնդիր է {առաջ} գալիս, թէ ի՞նչ լոյս կամ ի՞նչ կրակ եղած պիտի լինի

է առաջացել, որովհետեւ այդ կրակը քրիստոնէութիւնից {առաջ} էլ նշմարած են, եւ ինչպէս առաջ, այնպէս եւ քրիստո

ը քրիստոնէութիւնից առաջ էլ նշմարած են, եւ ինչպէս {առաջ}, այնպէս եւ քրիստոնէութեան ժամանակ, նոյն այդ կրա

ինչեւ մեզ հասցնելու: Բայց, այժմ, կայծակից {առաջ} կամ շուտով կայծակից յետոյ, եթէ մի նկատող մարդ ու

: Վերը յիշուած կայծակի զարկելուց մի քանի ակնթարթ {առաջ}, նոքա տեսան, որ բոլոր նոցայ հալաւները (շորերը

արուեցաւ"։ Որքա՞ն ուրիշ այսպիսի դիպուածներ {առաջ} է բերում Արագօն, վերը յիշուած հոյակապ աշխատութեա

Ցիմմերմանի ֆիզիկան, - ուր էլեկտրական մասին մէջ, {առաջ} բերելով Բեն Դաւիթի, Միխայէլիսի եւ Լիհտենբերգի ու

ութիւնը երբեք չէ կանգնում մի կէտի վրայ, այլ միշտ {առաջ} է գնում. ամէն օր լինում են նորանոր յայտնագործութ

ի եւ Քոփփի սքանչելի կարծիքները ճշմարտանման կերպով {առաջ} են բերուած, բաւական քիմիական մանրամասնութեամբ,

ծել, որ մեր գրագէտքը կարդալով, իմ մինչեւ այստեղ {առաջ} տարած խօսքերը, կ՚ասեն թէ " այդ բոլորը մեզ մի անծ

սիրելի է մեզ կարծել, ուզում են փարատել եւ մէկ օր {առաջ} տեսնել ազգի ազատութիւնը խաւարից, ապա ուրեմն պիտի

չու քամուն"։ Մենք հասած ենք մեր նպատակին: {Առաջ} ենք գնում: Առհասարակ պ. Պռոշեանցի ծանօթաբա

ք Հռովմի կրկէսում - գլադիատորներին (ըմբիշ), որ {առաջ} միայն ստրուկների գործ լինելով, յետոյ հռոմէական բ

, թէ դոքա շատ հին ժամանակներից, եւ թագաւորներից {առաջ} ժամանակներից, մնացած արարողութիւնք են կամ այդ ար

ւքը հասկանան այն փոխաբերական ձեւերը եւ ոճերը, որ {առաջ} չէին հասկացել եւ որոնք, այո՛, շատ տեղ աղ ու համ

նձ " ասելով հասկանում եմ այն, ինչ որ 4. 000 տարի {առաջ} հասկացնում էին " տու՛ր ինձ զհաց " ասելով, լեզուն

անդէս հանելու, ինչ իրաւունք որ ուներ 4. 000 տարի {առաջ} ապրած հայը այնպէս խօսել, նոյն իրաւունքին համազօր

վ հաւան չէ, գնա՛յ գերեզմանները փնտրէ 4. 000 տարի {առաջ} մեռածներին եւ այդ մեռելների հետ խօսի: Իսկ մենք,

իւն եւ յարատեւ արիաջան աշխատութիւն: Մի փոքր {առաջ} պ. Պռոշեանցի յառաջաբանի անունը տալով ձախ ածականո

դհանուր առքով) մտացածին չհամարուէին: Ամէն բանից {առաջ} քննելիքը է ազգի կեանքը, որովհետեւ այդ կեանքն է բ

ի, նա էլ քեզ պէս մի մարդ: Բայց Վայկունը էլ {առաջ} է տանում իր բողոքը, - ի՞նչ են խարջում, եղն էլ,

ապարտում է իր եղբարց երկու երեսանութիւնը: Ինչպէս {առաջ} էլ ասացինք, ափսո՛ս, որ շատ քիչ հանդէս ունի " [Ս

ց մէջ էին նոքա իրենց գեղում. ուստի, եւ, ինչպէս {առաջ} ասացինք, այդ աղքատութեան պատճառը չենք կարող հաստ

ոտք չէ կոխել Հայաստան, մեր գրագէտքն էլ ջրհեղեղից {առաջ} մնացած գաղափարների քարոզ: Ո՛չ գիրք, ո՛չ կարդացո

ովրդի իրաւունքը ոտքի տակ կոխելը, քանի հազար տարի {առաջ} մեռած հայերի իրաւունքի անունով: Շատ ազգերի

ԱԾ Գլ. VI Նոր լեզուի մշակութիւնը չէ կարելի {առաջ} տանել՝ ստրկանալով հին լեզուի ոգուն կամ ազդեցութե

ափելի օրինակը թերեւս շորերի վրայ տանք։ Տասը տարի {առաջ}, թողնում եմ դարերով առաջինները, մեր հագած շորեր

։ Տարակոյս չկայ, շորը նոյնն է, ինչ որ տասը տարի {առաջ} շատ գեղեցիկ էր երեւում եւ մենք էլ էինք հագնում։

թիւնը, նորա անփոփոխութիւնը, ինչպէս էր տասը տարի {առաջ}, ապա ուրեմն այն ժամանակուայ գեղեցկութեան եւ ներկ

են ամենամեծ պաշտօնը, միեւնոյն բանը ցոյց են տալիս {առաջ} մեզ գեղեցիկ, ներկում են նորան զանազան հրապուրիչ

եան քաղցը, բայց ոչ պէտքերի քաղցը, եւ ամեն բանից {առաջ} եթէ մենք պէտքի քաղցը չկշտացնենք, մեր գոյութեան հ

ղեցիկ նախամարքը ապրեցան եւ մեռան երկու հազար տարի {առաջ}, եւ մեզ այս սերունդը թողեցին, որին այժմ դու չես

քան թէ այն պատճառներին, թէ ինչու համար չէ կարելի {առաջ} տանել նոր լեզուի մշակութիւնը հին լեզուի ազդեցութե

կական տրամաբանութեան տակ, եւ թէ նորա մշակութիւնը {առաջ} չտարուի հնի ազդեցութեան ստրկացնելով, այն ժամանակ

երկուքը եւս կապակից են իրար հետ եւ մինը չէ կարող {առաջ} երթալ առանց միւսին, մինը չէ կարող յետ մնալ եւ աւ

ա, որ գո՛հ է ազգի վիճակից, որ կարծում է, թէ նա {առաջ} է գնում, որ մտածում է (եթէ կարող էր կատարել այս

Եւ դեռ հերիք չէր, եթէ բարբառները առանձին առանձին {առաջ} երթային լոկ իրենց շրջապատի վերաբերութեամբ։ Ո՛չ,

ր միութեան լեզուի, ունա՜յն երազ է հասարակաց ազգի {առաջ} գնալը։ Բայց կրկնում ենք, այս շատ զգուշալի եւ նա

։ Անհնար է, թէ լեզուն, յեղափոխուելով ազգի աւելի {առաջ} գնացած մասին մէջ, անփոփոխ մնայ միւս մասին վերաբե

5-ին պատասխանեցի: 9-ին տեսութիւն եղբօրս հետ. {առաջ[իկայ]} տես[ութիւնը] նշան[ակուած է] 16-ին: 11-ին Քերոբի

ակ ստացայ եղբօրիցս: 16-ին տեսութիւն եղբօրս հետ. {առաջ[իկայ]} տես[ութիւնը] նշան[ակուած է] 23-ին: 18-ին նամակ

, որ կ՚երթայ վաղը: 13-ին տեսութիւն եղբօրս հետ. {առաջ[իկայ]} տե[սութիւնը] 20-ին: 15-ին նամակ ստացայ եղբօրից

8-ին նամակ ստացայ: 20-ին տեսութիւն եղբօրս հետ. {առաջ[իկայ]} տես[ութիւնը] նշան[ակուած է] 27-ին: 23-ին նամակ

6-ին նամակ ստացայ եղբօրիցս: 27-ին տես[ութիւն]. {առաջ[իկայ]} տես[ութիւնը] նշանակ[ուած է] մայիսի 4-ին: Այսօր

ցս նոյն օրից գրուած: 5-ին տեսութիւն եղբօրս հետ. {առաջ[իկայ]} տե[սութիւնը] նշանակ[ուած է] 11-ին: Այսօր ստացայ

16-ից գրուած: 18-ին տես[ութիւն] եղբ[օրս] հետ. {առաջ[իկայ]} տես[ութիւնը] նշան[ակուած է] 25-ին: 21-ին նամակ

ից գրածիս դարձը: 25-ին տես[ութիւն եղբ[օրս] հետ: {Առաջ[իկայ]} տես[ութիւնը] նշան[ակուած է] յունիսի 1-ին: Այսօր

պատասխանը: Յունիսի] 8-ին տեսութիւն եղբօրս հետ. {առաջ[իկայ]} տես[ութիւնը] նշանակ[ուած է] 15-ին: 12-ին նամակ

3-ին: 15-ին տեսութիւն եղբօրս եւ Անանիային հետ. {առաջ[իկայ]} տես[ութիւնը] նշան[ակուած է] 22-ին: Այսօր հիւանդ

ացայ եղբօրիցս: 22-ին տես[ութիւն] եղբ[օրս] հետ. {առաջ[իկայ]} տես[ութիւնը] նշան[ակուած է] 29-ին: Մօրս գիրը:

թիւն եղբ[օրս] հետ. այսօր իմացայ Անանուշին մահը: {Առաջ[իկայ]} տես[ութիւնը] նշանակ[ուած է] յուլիսի 6-ին: Յուլ

եւ այլն, եւ այլն: 6-ին տեսութիւն եղբօրս հետ. {առաջ[իկայ]} տես[ութիւնը] նշան[ակուած է] 13-ին: 7-ին նամակ

ւ եղբօր[իցս]: 13-ին տես[ութիւնս] եղբ[օրս] հետ. {առաջ[իկայ]} տես[ութիւնը] նշան[ակուած է] 20-ին: 14-ին այսօր

հովեալ թուղթ գրէ: 20-ին տես[ութիւն] եղբօրս հետ. {առաջ[իկայ]} տես[ութիւնը] նշան[ակուած է] 27-ին: 22-ին լերդս

ցս 22-ից գրուած: 27-ին տես[ութիւն] եղբօրս հետ, {առաջ[իկայ]} տես[ութիւնը] նշանակուած է օգոստոսի 3-ին: Օգոստ

տոսի 3-ին: Օգոստոսի 3-ին տեսութիւն եղբօրս հետ. {առաջ[իկայ]} տես[ութիւնը] նշան[ակուած է] 10-ին: 5-ին սենեակս

: 10-ին տեսութիւն եղբօրս եւ Սուլթ[անշահի] հետ. {առաջ[իկայ]} տես[ութիւնը] 17-ին: 13-ին նամակ ստացայ եղբօրից

: 17-ին տես[ութիւն] եղբ[օրս] եւ վարդապետի հետ. {առաջ[իկայ]} տես[ութիւնը] նշանակած է 24-ին: 19-ին նամակ ստա

ացայ եղբօրիցս: 24-ին տես[ութիւն] եղբ[օրս] հետ, {առաջ[իկայ]} տես[ութիւնը] նշան[ակուած է] 31-ին: 26-ին նամակ

կ ստացայ եղբօրիցս: 31-ին տեսութիւն եղբօրս հետ: {Առաջ[իկայ]} տես[ութիւնը] նշան[ակուած է] սեպտեմբերի 7-ին: Ս

րիցս 4-ից գրուած: 7-ին տես[ութիւն] եղբօրս հետ. {առաջ[իկայ]} տես[ութիւնը] նշան[ակուած է] 14-ին: 9-ին նամակ

11-ից գրուած: 14-ին տես[ութիւն] եղբ[օրս] հետ. {առաջ[իկայ]} տես[ութիւնը] նշան[ակուած է] 21-ին: 16-ին նամակ

կ ստացայ եղբօրիցս: 28-ին տեսութիւն եղբօրս հետ, {առաջ[իկայ]} տես[ութիւնը] նշանակուած է հոկտեմբերի 5-ին: Հոկ

ն եղբօրս հետ, Մագ[դաղինէի] եւ Լ[ազար] Ի[լյիչի]. {առաջ[իկայ]} տես[ութիւնը] նշան[ակուած է] 12-ին: 8-ին նամակ

հ[աննէսի] հետ. այսօր տուի Սուլթ[անշահի] նամակը. {առաջ[իկայ]} տես[ութիւնը] նշան[ակուած է] 19-ին: Տունից եկած

22 էր գրուած: 26-ին տես[ութիւն] եղբ[օրս] հետ. {առաջ[իկայ]} տես[ութիւնը] նշան[ակուած է] նոյեմբերի 2-ին: 29

ութիւն] եղբօրս, Յովհ[աննէսի] եւ Աճեմ[եանի] հետ. {առաջ[իկայ]} տես[ութիւնը] նշանակ[ուած է] 16-ին: 11-ին նամակ

ն] եղբ[օրս] հետ, Յովհ[աննէսի] եւ տէր Գրի[գորի]: {Առաջ[իկայ]} տես[ութիւնը] նշան[ակուած է] 23-ին: 18-ին նամակ

որեւիչի], Լ[ազար] Ի[լյիչի] եւ Մագդ[աղինէի] հետ. {առաջ[իկայ]} տես[ութիւնը] նշան[ակուած է] դեկտեմբերի 7-ին [Դեկ

է: 7-ին տես[ութիւն] եղբ[օրս հետ] եւ Բերբ[երի]: {Առաջ[իկայ]} տեսութիւնը 14-ին: 10-ին նամակ գրեցի եղբօրս,

14-ին տես[ութիւն] եղբօրս եւ Սուլթ[անշահի] հետ. {առաջ[իկայ]} տես[ութիւնը] նշանակուած է 21-ին: 16-ին երկու ն

ս 18-ից գրուած: 21-ին տես[ութիւն] եղբ[օրս] հետ. {առաջ[իկայ]} տես[ութիւնը] նշան[ակուած է] 28-ին: 24-ին նամակ

ր տարի: Յունուարի 1-ին տես[ութիւն եղբ[օրս] հետ. {առաջ[իկայ]} տես[ութիւնը] նշան[ակուած է] 4-ին: 4-ին տես[ութ

այ 8-ից գրուած: 11-ին տե[սութիւն] եղբ[օրս] հետ. {առաջ[իկայ]} տես[ութիւնը] նշան[ակուած է] 18-ին: 13-ին բոլոր

լ երեւեցաւ. տեսնենք: Տես[ութիւն] եղբ[օրս] հետ. {առաջ[իկայ]} տես[ութիւնը] նշան[ակուած է] 25-ին: Այսօր ընդ[ուն

աննշմարելի է: 25-ին տես[ութիւն] եղբ[օրս] հետ. {առաջ[իկայ]} տես[ութիւնը] նշան[ակուած է] փետրուարի 1-ին: 25

1-ին տես[ութիւն] Յովհ[աննէսի] եւ Ան[անիայի] հետ, {առաջ[իկայ]} տես[ութիւնը] 8-ին: Այսօր ընդունեցի 7-երորդ բաղն

պէս բժշկին Լ[ազար] Ի[լյիչի], Մ[ագդաղինէի] հետ. {առաջ[իկայ]} տես[ութիւնը] նշան[ակուած է] 15-ին: 8-9 վատ: 9

է իսպառ լաւ եմ: 15-ին տես[ութիւն] եղբ[օրս] հետ. {առաջ[իկայ]} տես[ութիւնը] նշան[ակուած է] 22-ին: 15-ին ընդ[ո

աւը իսպառ քամեց ուժս. տես[ութիւն] եղբ[օրս] հետ. {առաջ[իկայ]} տես[ութիւնը] մարտի 1-ին: 22-23 id[em] 23-24 լա

, Գոհ[արինէի], Յովհ[աննէսի] եւ Ան[անիայի] հետ. {առաջ[իկայ]} տես[ութիւնը] նշ[անակուած է] 8-ին: Վերջ

ԱՄԻԹ ՔԱՂԱՔԻՑ ՄԵՂԱԴՐՈՒԹԻՒՆ ՍՏԱԽՕՍ ԱԲԵՂԱՆԵՐԻՆ ԹՂԹԻ {ԱՌԱՋԱԲԱՆԸ} ) Աստուածային շնորհը միշտ լուսաւորում է արդարութ

յդ անբնականութիւնը, որ թէ ուրիշ ամենը թողած՝ իր {առաջաբանի} մէջ գործ դրված յատկացուցիչներին նայի, կը տեսնէ,

լեզվով գրած իր բազմաթիվ աշխատությունների գիտական {առաջաբաններում} ամբողջ հիմնավորվածությամբ ապացուցել էր հայերին՝

կ մարդկութեան, թէեւ նոցայ մշակողքը միայն մի քանի {առաջադէմ} ազգեր եղած լինէին: Ազգերի սեփական դպրութեան մէջ

ապա ուրեմն, լիովին ընդունում է արմատականների եւ {առաջադիմականների} համատեղ գոյությունը: Նա այն գաղափարն է անցկացնու

նի գործական ամլութիւնը, ուստի եւ սահմանափակում է {առաջադիմութեան} ասպարէզը " գոնէ տեսական յարաբերութեամբ " խօսքով:

ցիօնը իր կարգով ազդեցութիւն ունեցաւ Անգլիոյ աւելի {առաջադիմութեան} վրայ: Բայց թէ ազատութիւնը մի վսեմական աւանդ է,

բեր ազդեցութիւն կունենայ նոր լեզուի մշակութեան եւ {առաջադիմութեան} վրայ, գոնէ կը դանդաղեցնէ նորա ընթացքը։ Կան բառե

րայ հակառակ այդ մերժողութիւնը միակ պայման է նոցայ {առաջադիմութեան}: Քաջ Լամբրոնացին մի ուրիշ դիպուածով աղաղակում է

նը. եւ չկայ ոչի՛նչ բան այնպէս վնասակար գիտութեան {առաջադիմութեանը}, ոչի՛նչ բան, այնպէս, հասկացողութիւնքը խաւարեցն

է տեսական յարաբերութեամբ կարող են համարուել որպէս {առաջադիմութիւն} "։ Այս խօսքերում, պ. Հայմը մեծապէս սխալւու

արձեալ գերմանական փիլիսոփայութիւնը: Նորա, որպէս {առաջադիմութիւն} ընդունած " պարզ ձեւերը ", որ հիմնուած էին նոր տէ

օսում կրթութեան եւ լուսաւորութեան վրայ, ու՛ր ենք {առաջադիմութիւն} եւ քաղաքակրթութիւն բառերը բերան առնում: Գեղ

ք շինելու համար): Արդէն քաղաքակրթութեան մէջ մեծ {առաջադիմութիւն} է, երբ մի վայրենի, թափառական որսորդութեամբ պարա

իտուցիաները, Ֆոշեի՝ " քաղաքական փիլիսոփայության {առաջադիմության} " դեպքում: Միթե՞ նա մատնացույց կանի Վերսալը: Ո՞

րգին հանուն պ. Ֆոշեի " քաղաքական փիլիսոփայության {առաջադիմության} "։ Ֆրանսիացիները շատ են սիրում իրենց ռեւոլյուցիա

գիրքը, չի կարող չզարմանալ ապշեցուցիչ եւ ակներեւ {առաջադիմության} վրա՝ կատարված այնպիսի կարճ ժամանակամիջոցում, ին

տիարակներ, պետք է ծանոթանան մեր լուսավորված դարի {առաջադիմության} հետ եւ օգուտ ու առողջ հայացքներ ստանան կյանքի եւ

քան շատ գոռում էին անգլիական ժուռնալները: Դա մեծ {առաջադիմություն} է ծովագնացության համար զորեղ քամիների ժամանակ: Ա

անակներից քաղաքական փիլիսոփայությունը բավականաչափ {առաջադիմություն} է արել եւ այլն"։ Այնուհետեւ, որ " յուրաքանչյու

րի ձեռին չի լինի, նոր լեզվի գրականությունը ոչ մի {առաջադիմություն} չի ունենա: Կարելի է, թերեւս, սահուն էլ գրել,

, պ. կոմս Բլուդովն յայտնեալ ինձ զայսմ ամենայնէ, {առաջադրեաց} զերեսփոխանական զթուղթն յանդիման առնել հիւպատոսին

ոլոր այդ փիլիսոփաներն իրենց ամբիոնների բարձունքից {առաջադրում} են տեսություն տեսության հետեւից, դեռ մինչեւ հիմա

ւնն ընենք, ու այս օրուան ունեցած իր պատուաւոր եւ {Առաջակայ} վիճակովը մերկանդամ ազգին առջեւը խայտառակենք...

ել Համասփիւռի անկրթութեան, որից սովոր է ամէն բան {առաջանալ}, ուստի եւ այնքան անբնական չեն հակասութիւնքը, որ

երեսին մի աւանդութիւն, որ առանց ամենայն պատճառի {առաջանար}: Այո՛, այդ աւանդութիւնքը, որքան հեռանում են իր

անձն կառնուն այս մասին հոգալ. սառն մնալով բան չէ {առաջանում}, պիտո է ջերմությամբ կպչել գործին: Գիտեմ, որ այ

մս։ Մենք չենք ելած քննելու այն պատճառները, որից {առաջանում} են մեր օրագիրների տարածութեան սահմանափակութիւնը։

omo res sacra... " ամեն մարդ ազնիւ է, որովհետեւ {առաջանում} է աստուծուց. եթէ քու ազգաբանութեան մէջ կայ մի մո

ծ թթուածնի ներկայութեամբ), բայց դա ինքն իրեն չէ {առաջանում} բնութեան մէջ. վրայ երկու, որ այն ժամանակ բնաւ յ

տրականութեան մասին: Երկրագունդի եւ ամպի մէջ {առաջանում} են էլեկտրական լարողութիւնք, որ առանձնանում են ամ

ր են ամպերից եւ ոչ առանց երկրի գործակցութեան [են] {առաջանում}: Բնութիւնը, ինքը, ոչ թէ մի լոկ հրաշք է, այլ բ

ացնել, թէ տրոպիկական աշխարհների մշտական պասսատքը {առաջանում} էին հիմնուած լինելով էապէս այն պայմանների վրայ,

եթեւ աշխատութիւնը, որ առանց ծանր ուժ գործ դնելու {առաջանում} են, եթէ միայն աչքաբաց խնամատարութիւն լինի շինակա

կա՛մ անմիջապէս, կա՛մ կեանքի միջնորդութեամբ, որ {առաջանում} է բնական պայմանների վերայ։ Ինչպէս բնութիւնն է,

Այնինչ ֆաբրիկացիան, նախքան ի վիճակի լինի այդպիսի {առաջարկ} անելու, պահանջ-առաջարկի այդ գումարի համեմատ պահպ

ինչ որ աստված տա: Շնորհակալությունս Անանիային՝ {առաջարկած} ձկան համար, միայն խնդրում եմ, մի՛ բերի, ինձ ոչ

որդ՝ պիտի ասել, որ Պ. Իսահակեանցը փախչում է իմ {առաջարկած} հարցմունքին ուղղակի պատասխանելուց. երեւի թէ ձեռք

քեր: Օրհնեա՛լ է Աստուած: Պարոն Տիրատուրեանի {առաջարկած} խնդիրը շատ մեծ յարգ ունի մեր աչքում. համաձայն են

եւ կերպարանագործել մեր հայեացքը, որ ունէինք այս {առաջարկած} խնդիրների մասին: §1. Պ. Չերքեզեանցին յարգո

ի՜նչ պիտոյ է առնենք ազգի համար: - Ուրեմն քո {առաջարկած} մտածելի բաները ազգի՞ն են վերաբերւում: - Այո

եւորական կոչումն, որպէս եւ յիշեալ կառավարութիւնն {առաջարկեալ} էր զայնմանէ Ձերդ բարձու սրբազնութեան զոր նոյն օրի

նել նորան իւր մօտ: Յիսուն-վաթսուն տարեկան մարդու {առաջարկեալ} ծառայութիւնը պարոնների համար չէ կարող լինել մի հր

ուցանէ զհաւատոյս, պարտի դրականապէս պատասխանել առ {առաջարկեալ} հարցմունս, եւ ո՛չ բնաւ տարակուսել: Ըստ աստուածա

յութիւնիս: Այսոքիկ ամեն այն հարցմունք գիտութեամբ {առաջարկեալ} լինին յԱյվազովսքւոյ առ ի ցուցանել զգերադասութիւն

ակաւորի ի Նախիջեւան յիշեալ հոգեւոր կառավարութիւնն {առաջարկեաց} նորին բարձր սրբազնութեան շնորհել եւ ինձ ի թիւս այ

Ձերդ բարձր սրբազնութեան, ամենախոնարհաբար խնդրեմ {առաջարկել} զայսմանէ լուսաւորչական Հայոց Սիւնհոդոսին Էջմիածնի

մ է Վիկտոր Էմմանուելի դրոշակը, երբ քանի մի անգամ {առաջարկել} է պ. Ֆեռգուլային անձնատուր լինել, նա մերժելով ա

այդ հարցմունքին, որ շատ մարդ մեր ազգից կարող էր {առաջարկել} ինձ: Այն շարժառիթը, որ ստիպում է սուտ ազգաս

, որ խնդրեմ Ձեզանից Յիշատակարանիդ միջնորդութեամբ {առաջարկել} մի խնդիր. մի՞թէ չէ կարելի մի ընկերութիւն կազմել

եշտ հարկ ստիպէր զԱյվազովսքին, զայսպիսի հարցմունս {առաջարկել} մանկտւոյն մերոյ, քա՛ջ ճանաչեմք զնախապատրաստութիւ

անել ձգել Մխիթարյանց ձեռքը: Դուք կամ քաղաքը, {առաջարկելով} գնացողներին երեսփոխանություն եւ դատաստան մտանելու

՞վ այդքան վստահ մինչեւ նոր օրինակ տրամաբանութեամբ {առաջարկելով} հետեւեցուցանել այտի, թէ առ ազնուագործելոյ եւ մշա

նել, պատճառ, խորհուրդ չգտանք զուր տեղը խնդիրներ {առաջարկելու} մէջ, միմիայն մերժելու եւ չէ ասելու համար: Օրինա

որանց այս գործի համար եւ, երբ նոքա հաւաքուին, կ՚ {առաջարկեմ} նոցա այն բոլոր վկայութիւնքը, որոնց վերայ մտածում

իշխանութեան տակ ստորադրուիլ, եւ նոքա ինչ որ քեզ {առաջարկեն}, այն եւս կը լցուցանես դու: Հեզահոգի մարդը իման

տայ եւ կը հեռանայ, մանաւանդ եթէ մի այդպիսի խնդիր {առաջարկես}. թող այդ խնդիրը լինէր խելացի եւ լօգիկական, բայց

յդ աղքատներուն օգնելու համար։ Նոյնիսկ Գարիբալդին {առաջարկեց} Իտալիոյ մէջ մի հանգանակութիւն: Այս տեսակ աղ

բարի անդամ մարդկութեան բարեկամ ընկերութեանը, եւ {առաջարկեց} Պ. Կրէյզէր բժշկին ընդունել նորան իւր հիւանդանոցի

անում: Տիրեց դարձեալ լռութիւն: Տիրացուն {առաջարկեց} մի այլ պատմական խնդիր: - Պարոն, - ասաց նա,

րեց Շահումեանցին. սա պատուել կամենալով տանուտէրը {առաջարկեց}, որ յառաջ Թիւթիւնճի-օղլուն առնու: - Այդ ի՞նչ

ով դեռեւս խունկ ծխել Խաչատուրի պատուասիրութեանը, {առաջարկեց}, որ ինքը՝ Խաչատուրը, գլուխ լինի այդ միաբանութե

նքը։ Վանահայրը մի քանի Աստուածաբանական հարցմունք {առաջարկեց} ։ Ի հարկէ նա ոչինչ չ'կարողացաւ պատասխանել, եւ ին

su)։ Վերջապէս Լօյոլա Կարդինալ Կօնտարինու ձեռքով {առաջարկեց} Պապին իւր կարգի պայմանքը։ Այդ պայմանները այնպիսի

իւր մօտ։ Ճաշից յետոյ առանձին մնալով Րիշիէի հետ, {առաջարկեց} մի քանի խնդիրներ, որ յարաբերում էին Պապական իշխա

մենայնի հակառակ էր Յիսուսեաններին։ Նա քանի անգամ {առաջարկեց} թագաւորին ջնջել այս Կարգը Ֆրանսիայի միջից։ Շուազ

ոնադրութիւնքը տարի ու կէս քննելուց յետոյ վերջապէս {առաջարկեց} թագաւորին իւր վճռադատութիւնը անունովս " Recueil m

ջացաւ վերջին երկրաշարժութիւնից: Ես քանի մի անգամ {առաջարկեցի} Ձեր մռայլութեանը, միանգամայն քանդել այս շինուածը

յի եւ Գերմանիայի Եպիսկոպոսները, ճարերը կտրուած, {առաջարկեցին} ժողովքի դատողութեանը, Հռովմէական Աթոռի գործը, ա

գանգատին։ Յիսուսեանք, խրախուսուելով այս բանից, {առաջարկեցին} նորան Քրիստոնէական Հասարակապետութեան գաղափարը, ո

այ մարդ, անդամ որեւիցէ ստրկացած ազգի, թող այսօր {առաջարկէ} Անգլիոյ մէջ անգործ եւ յուսահատ գործաւորներին եւ ա

կրնա՞ն ըսուիլ կաթողիկէ եկեղեցի"։ Զայս հարցումն {առաջարկէ} Այվազովսքին, յետ խօսելոյ եւ սահմանելոյ զյատկութի

, յուրաքանչյուր տարի առաջ է բերում հավասար գումար {առաջարկի} շուկայում: Այնինչ ֆաբրիկացիան, նախքան ի վիճակի

քան ի վիճակի լինի այդպիսի առաջարկ անելու, պահանջ- {առաջարկի} այդ գումարի համեմատ պահպանում է աշխատանքի պահանջի

նդունելի ամենեցուն, եւ կամ թէ չեն բաւական այդմ, {առաջարկի} 'ի ձէնջ Հռովմէական սուրբ ժողովոյն տարածման հաւատո

լիս կրօնի կամ դաւանութեան դաշինքներին փոփոխութիւն {առաջարկողին}. այս պատճառով մեծ խորհուրդ է ունեցել եկեղեցին Հա

ի մարդու էր վերաբերում եւ ոչ երկուքի: Թող մտածեն {առաջարկողքը}, որ ամիս ու կես կամ lիսուն օր միմիայն ծովի վերա

նացողների, ե՛ւ քաղաքի առաջեւ: Ներկայումս ոչ {առաջարկողքը} գիտեն բանի զորությունը եւ ո՛չ այդ առաջարկության ը

րութիւնների տէրապիան շատ հարուստ չէ՛ եւ մանաւանդ {առաջարկուած} հնարները շատ պարզ բաներ լինելով, օրինակ սառն ջրո

ս բուն Լոյոլայի գործ, Կօնդարինի Կարդինալի ձեռքով {առաջարկուեցաւ} Պաւլոս երրորդ պապին հաստատութեան համար, այն աշխա

ան, որ եւ շուտով զրկուեցաւ իւր պաշտօնից հեղինակի {առաջարկութեամբ} եւ գնաց Էջմիածին: Ո՛հ, ինչքա՛ն նիւթեր մեր ժաման

մասին, այդ բոլորը միշտ պատահել են նախ՝ Յոյների {առաջարկութեամբ} եւ երկրորդ՝ ազգի անիշխանութեան կամ մի այնպիսի ժա

րաւունքը"։ Մի այսպիսի գործունեայ մարդ, այսպիսի {առաջարկութեամբ}, կարող է հազարաւոր կամաւոր զինուորք գտնել Անգլիո

յրագոյն պատրիարգ կաթողիկոսի ի Նոր Նախիջեւան, ըստ {առաջարկութեան} տեղւոյն Հոգեւոր կառավարութեան ընկալաւ զիս ի թիւս

ensceignées par la compagnie des Jesuites"։ Այս {առաջարկութեան} մէջ ապացուցանւում էր, որ երկու Յիսուսեանք իւրեան

արձակուի այսպիսի բացասական պատասխան տալ իւր եղբօր {առաջարկութեանը}, որ նոյնպէս համաձայն էր իւր մտքին: Վարդ-խաթո

։ 1615 թուականին Կայսրը, հաւանելով մի Մանդարինի {առաջարկութեանը}, սարսափելի հալածանք հանեց նոցա վերայ, որի պատճա

ամբութեան առաջը, համաձայնեցաւ Պարլամենտի անարդար {առաջարկութեանը} եւ որոշեց հրատարակել, թէ՝ ա. " Թեպէտեւ Unigeni

թերեւս աղաչէի զմեծիդ մռայլութիւն, ներել յանդուգն {առաջարկութեանս}, թոյլ տալ ինձ ի գրի հարկանել զոր ինչ շրթունք իմ

րը սկսում են սաստիկ յուզուիլ, երբ առաջարկութիւնք {առաջարկութեանց} քամակից հասնում են նորան, թողուլ այս աշխարհի թագ

թիւնը, հրաժարուելով հրաժարուել էինք այդ բարեկամի {առաջարկութենից} ՝ միեւնոյն ժամանակ չկարողանալով թաքուցանել մեր սր

, որպես թէ հայրը հրաժարւում էր պարոն Շահումեանցի {առաջարկութենից}, եւ կամենում էր ճիշտ պահել իւր խօսքը, որ տուել

ց, ինձ աւելի զարմացրեց, քան թէ համոզեց: Դու իմ {առաջարկութենների} ընդդէմ գրում ես ինձ, թէ անհնար է այժմ գլուխ բերե

ը, որ վերակենցաղէ Հայկական դպրութիւնը։ Բայց այս {առաջարկութենով} Մխիթարը չէր կարող բաղխել Վենետիկեան կառավարութեան

de, շատ ջերմեռանդութենով մտաւ այս վէճի մէջ, որի {առաջարկութենով} դուրս եկան անթիւ պապական կանոնադրութիւնք Չինաստան

ճշմարտասէր եղբայրների խորհրդակցութեամբ կազմել մի {առաջարկութիւն} ` հիմնելու մի այնպիսի բարեկարգ դպրոց, որ առաջինը

ան, Որ չլինիս դահիճ մարդերին: {ԱՌԱՋԱՐԿՈՒԹԻՒՆ} Մի շատ հարուստ անգլիացի մեծատուն,

ստացել եմ յառաջուց, Լսի՛ր, ուրեմն, այս իմ {առաջարկութիւն}. Ուրիշի հետ վտանգաւոր մի բան էր,

ական ձեռնագրով, պ. մինիստրի հրամանին համաձայն. {առաջարկութիւն} գրեց թեմական ատենին, որ սա շրջաբերական հրամաններ

իմանալով ազատութեան պայմանը, մերժում է որպէս այդ {առաջարկութիւնը}, նոյնպէս եւ Լէոնորան՝ լաւ համարելով մեռանել, ք

ոգեւոր դպրոցը, որքան մեզ յայտնի եղաւ դորա ուսման {առաջարկութիւնը}, շատ աննշան է։ Հարկաւոր է զօրացնել, բայց ասում

կրօնը եւ դաւանութիւնը, չեն կարող ընդունել կայսրի {առաջարկութիւնը}: Այս բանի մանրամասն պատմութիւնը գտանում ենք Սեբէ

մեզ մի պատմական իրողութիւն: Բայց մինչեւ նորա այս {առաջարկութիւնը} ընդունելը կամ մերժելը, թող ներուի մեզ կարծել, թ

գեւորականութիւն չէ այլ անարգ դահճութիւն: Այս {առաջարկութիւնը} առնելուց յետոյ, կը սպասենք Կրօնական ժողովի շրջաբ

դ խօսքերը։ Մենք դրականապէս ընդունեցինք պ. Էմինի {առաջարկութիւնը}. բայց յայտնում ենք, որ մենք երաշխաւոր չենք, թէ

ոյն Բրամինը: Սատանան մեծ հաճութեամբ ընդունեց այս {առաջարկութիւնը}: Կարդացողը անտարակոյս պիտոյ է զարմանայ, որ

. ես կարճ եմ ասում ձեզ, որ եթէ դուք չկատարէք իմ {առաջարկութիւնը}, ձեր դստեր բանը շատ եւ շատ վատթարանալու է:

շատ եւ շատ վատթարանալու է: - Ներկայումս այդ {առաջարկութիւնը} կատարել ինձ ամենեւին անհնար է, - պատասխանեց պ.

։ Այսպիսի հոգու տէր մարդու համար ի՛նչ էր Մխիթարի {առաջարկութիւնը} ։ Այս պատճառով եւս շատ դժուարութիւնք, այլեւ մեծ

անը։ Նորա երկու ընկերքը համաձայնեցան նորա հետ եւ {առաջարկութիւնը} մնաց առանց հաստատուելու։ Բայց Լօյոլա եւ նորա

յդ մարդը, որ առաջ այնպէս սիրով ընդունում էր Սօսի {առաջարկութիւնը}, սրտանց երդնում էր, որ նորան տայ իր քոյրը, յան

։ Մենք վերեւը աւելորդ համարեցինք լատին լեզուի {առաջարկութիւնը}, մանաւանդ այն պատճառով, որ նոյն բանը, նոյն առա

ւնը, մանաւանդ այն պատճառով, որ նոյն բանը, նոյն {առաջարկութիւնը} կարելի է առնել եւ հայ մարդուն, որ նա խօսի Խորենա

րսավիրայի մօտ՝ խորհուրդ հարցանելու, սորա նախկին {առաջարկութիւնն} է արիւն թողուլ, որովհետեւ այդ դիպուածում ստանալո

եւ երբ խնդիրները սկսում են սաստիկ յուզուիլ, երբ {առաջարկութիւնք} առաջարկութեանց քամակից հասնում են նորան, թողուլ

նկարագրութիւնը, նա մինչեւ անգամ խօսակցութիւնքը ( {առաջարկութիւնքը} եւ դիմադրութիւնքը) եւ պառլամենտական ճառերը համար

դեւը ասելով. - Տեսանում ես ինչպէս կատարում եմ քո {առաջարկութիւնքը}, եթէ հիմնած էին առողջ դատողութեան վերայ: -

յին գործականութեան համար։ Այնտեղ Կոլոմբոսը, իւր {առաջարկութիւնքը} ձեռքին, ծեծում էր թագաւորների դուռերը եւ, ստանա

Թուրքիայի միլիոնավոր հայերը ծարավի են դրան: Այդ {առաջարկությամբ} ինձ հաճախ էին դիմում, բայց ես այն ժամանակ հնար չ

ոչ առաջարկողքը գիտեն բանի զորությունը եւ ո՛չ այդ {առաջարկության} ընդունելիքը. դորա հակառակ, եթե առաջուց վերահասո

ությունը, որ նախարարությունը հետ չդարձուցանե մեր {առաջարկությունը} եւ թույլ տա սկսանել մեր գործը: Պարոն Նազարյանցը

որ առաջարկում եք, եւ մեզ, որ պիտի ընդունենք այդ {առաջարկությունը}: Ձեր դրությանը վերա մեր կարծիքը եւ մտածությունքը

պ. Ֆեռգուլային անձնատուր լինել, նա մերժելով այս {առաջարկությունը}, սպառնացել է ռմբակոծել քաղաքը, եթե ստիպեն զիջան

հինգ կամ վեց ամիս անցավ, վասն որո նորոգում եմ իմ {առաջարկությունս}, հարակցելով թե, եթե դուք, ազգի իշխանքդ եւ կարո

րին տասն պրոցենտ: Այժմ մի փոքր քննենք այս {առաջարկությունքը}, մտածենք, եւ դուրս դնենք մեր մտածության հետեւան

եպի իմ նվաստությունը բարեկամության եւ սիրո վերա, {առաջարկում} եմ իմ անձնական խնդիրս, որ թեպետ ուղղված է ազգին

ործի մեջ թեթեւաբար ընթանալ աններելի է եւ Ձեզ, որ {առաջարկում} եք, եւ մեզ, որ պիտի ընդունենք այդ առաջարկությու

երկու մարդու գնալու եւ գալու որպես ճանապարհի ծախք {առաջարկում} է քաղաքը, ոչ հիմք ունի եւ ոչ հաշիվ: Ես " Հյուսի

ծաթ կամ կայք ստանալու իրավունք, ոչինչ պայման չեք {առաջարկում}, որ եթե այն գնացողքը հարկադրվին այնտեղ երկար մնա

ի Կրօնական ժողովը եւ իբրեւ անդամ ազգի եւ եկեղեցու {առաջարկում} ենք նախ, հասկանալ եւ ընդունիլ, որ հոգեւորականու

երի իրեն անձնական դրութեանը բացատրութեամբ եւ նոքա {առաջարկում} են իրենց կարծիքները ոչ որպէս գործին պատկանաւոր ան

գործ է դնում յօգուտ Յիսուսեանց: Իսկ վերակացուին {առաջարկում} էր այսպէս. " քոյ գործերում պիտոյ էր քեզ օգնական

դուսը, որ թողած այդ մեզ շատ ձեռնտու տետրակները, {առաջարկում} է օրագիրներ բերել տալ դժոխքի փառքի համար: -Գ

տ, եւ դուռից ներս մտած չմտած, բարեւը ասած չասած {առաջարկում} էր մի խնդիր, որպէսզի պատճառ տայ Թիւթիւնճի-օղլուի

ը եւ վառած մոմերովը դնում են տան շեմքի վերայ, եւ {առաջարկում} են հիւանդին, երեք անգամ անցանել նորա վերայով. ս

տկանում էր Վենետիկեան հասարակապետութեան, մինչդեռ {առաջարկում} էր իւր ընկերութեան պայմանքը Պապի նկատողութեանը եւ

լու էր մեր վերա: Եթե ձեր մեջ կան քաջ մարդիկ, որ {առաջարկված} պայմաններով (3000) կարող էին հանձն առնուլ, գնա

դ աքցանով էլ չի կարելի պոկել հաջորդ սերնդից: {Առաջարկված} արխիվները գործին բոլորովին չեն վերաբերում: Նյութ

աքին: Այժմ խնդիր է, գնացող պարոնները, որոնց {առաջարկվում} է հարյուրին տասն պրոցենտ, ո՛ր հարյուրից պիտի ստա

անում գրել, գլխացավս, անիծված լյարդի մեծանալուց {առաջացած} կողքիս ցավը, ինձ զրկում են պարապելու հաճույքից:

գիտցել են, այո՛, չափել ու կշռել ուրիշների գրչով {առաջացած} նորախօսութիւնն էլ եւ այս վերջինի քննութիւնը վաղու

րիք չհամարելով ընտրողութեան եւ կաշառելու պատճառով {առաջացած} ամբոխմունքի եւ անկարգութեան ամենասաստիկ կտրուկ գծ

, որի հասակը չափւում է հոգաբարձութեան ազատ կամքից {առաջացած} չափով, այնտեղ հանդէսը պատկանում է ֆրիդրիկոսներին

ն " սահման " եւ " դրութիւն " բառերից: Յետագայում {առաջացած} հայկական հարցի շնորհիւ, եւրոպական պարբերականները

թեան միջից առնու իր չունեցածը, որ հայ ազգի ոգուց {առաջացած} լինելով, աւելի հեշտ կարող է մարսական լինել ազգի

անթեղի գաղափարին: Նոյնպէս եւ լուսատու միջատներից {առաջացած} կամ վերջապէս մի մարդու ձեռքով վառուած սովորական կ

նորդ է էլեկտրականութեան: Երկրագունդի եւ ամպի մէջ {առաջացած} էլեկտրականութիւնքը զանազան են, նոցանից մինը անու

ոյսը ` փայլակ, եւ լսում ենք նոցայ միաւորութիւնից {առաջացած} ձայնը ` որոտ: Բայց այժմ այս վերջինը մեզ պէտք չէ

ածութիւնք բերում են այս կանխամուտ կարծիքները, որ {առաջացած} էին տգիտութիւնից: Անի քաղաքի բնական երկրաշա

մեական կայսրության փլատակների վրա, մայր ցամաքում {առաջացան} մի շարք սահմանադրական պետություններ, որոնք միմյա

ազնուութեան աղբիւրը, դէպի այն, որից մենք ամէնքս {առաջացել} ենք - մենք ամէնքս աստուծոյ որդիք ենք"։ Այս խօսք

կոբ աղան, նոյնպէս զոհւում է մի ջլային տենդի, որ {առաջացել} էր Ագապի օրիորդի սգալի վախճանի պատճառած հարուածից

մոս խօսքը, ինչպէս կարծում են Հելենէի աւերանքից է {առաջացել}, որովհետեւ այդ կրակը քրիստոնէութիւնից առաջ էլ նշ

: Երբ, ինչպէս ասացինք, երկրագունգի եւ ամպի մէջ {առաջացել} են այն այլասեռ էլեկտրականութիւնքը եւ երբ իւրաքանչ

, այստեղ բարձրանում են ձայները, թէ " նոր լեզուն {առաջացել} է տաճկական տրամաբանութեան տակ, եւ թէ նորա մշակու

դու վայելուչ կերպով խօսք բանալ եւ ոճով կարգով բան {առաջացնել} այդ իրենց սքանչելի լեզուով։ Կը տեսնենք այն ժաման

Վեպերը ձանձրացրել են, իսկ բառարանները զզվանք են {առաջացնում}, ինչպես tartarus stibioticus-ը, ուստի խնդրում ե

անցած լինելով կարող է նայուել որպէս անցած կեանքի {առաջացուցած} արդիւնք, որպէս յիշատակարան գերմանական ոգու կերպա

մ խիղճը այն բանի մէջ, թէ ես, աւերելով մի մարդու {առաջացրած} ամուսնութիւն, երջանկացուցել էի մի օրիորդ, որ զո

ղէմի վանականներրը, Դռան ներշնչումով, խռովութիւն {առաջացրին} ազգի մէջ, պահանջելով, որ ապագայ պատրիարքն ընտրո

ուամենայնիվ դուք շատ բարեկամներ ունենալով, որոնց {առաջեւ}, հավաստի գիտեմ, որ հարգելի էր Ձեր միջնորդությու

որքան այս տարի էր, բանը խինդ կլինի, ուրեմն Ձեր {առաջեւ} բացվում է այժմ աշխատության եւ գործակցության հանդե

այտ կացուցանեին խնդիրը եւ գնացողների, ե՛ւ քաղաքի {առաջեւ}: Ներկայումս ոչ առաջարկողքը գիտեն բանի զորութ

ւրս գալու ժամանակ կանգնեցանք չորս ժամ Ադեն քաղաքի {առաջեւ}. սա հին Թատմորն է արաբական, որ երբեմն Սողոմոն շ

համար պատասխանատու կը լինի նա Տէրութեան դատաստանի {առաջեւ}: Ինչ որ դու ասում ես Հայոց լեզուի համար, ես ամա

ը անարգում են ազգի անունը ամենայն եւրոպացի մարդու {առաջեւ}, որովհետեւ այն մարդը, որ չէր խոստովանում իւր պա

րոգի կասկածաւորութեան, պիտոյ է հանդէս հանել ազգի {առաջեւ} նորա խաւար կողմերը՝ ապացուցանելու համար, թէ լաւ

արժանի ե՛ւ մարդկային, ե՛ւ աստուածային դատաստանի {առաջեւ}: Արի՛ մի փոքր ֆիզիկապէս եւ բարոյապէս քննենք

առաջ թող ինքը առաքինութեան օրինակ լինի իւր զաւակի {առաջեւ}, թո՛ղ ոչ թէ միայն գիշեր ցերեկ առաքինութիւն քարոզ

ՄԵԾ ՄԱՅՐ Պառաւը, մի փոքր հարբած, Իւր թոռների {առաջեւ}, Թառամ գլուխը շարժելով Մեղքերն յայտնեց բացերեւ:

նողը պիտոյ է պատասխան տայ Աստուծոյ ահեղ դատաստանի {առաջեւ}: Հայազգի՛ ծնողներ, զգուշացէ՛ք այս ծանր պատա

ն կարողանայ պատասխան տալ Աստուծոյ արդար դատաստանի {առաջեւ}, հարկաւոր չէ իւր վերայ առնուլ եւ զաւակների պատաս

մեծ գոմը, որ մեծ հայրս շինել էր անտառի մօտ՝ լճի {առաջեւ} ՝ մեծ արծաթ վատնելով: Քրտինքս թափուել էր գետի նմ

ահաւատ մարդ էր: Միայն մի խաչ է դրել Յունիսի 27-ի {առաջեւ}, բայց այդ խաչը ցոյց է տալիս արիւն թողնելու համար

նջենաւոր ժամանակով՝ գալոց հայկական սերունդի աչքի {առաջեւ}, նորա ժամանակակից պատմութեան հորիզոնի վերայ:

թո՛ղ գնան իւրեանց գիւղերումը պարծենան շինականների {առաջեւ}, բայց մի օրինաւոր ընկերութիւն այդպիսի անամօթ լրբ

կերտների ոսկերքը ջարդելու համար, եւ այդ տիրացուի {առաջեւ} կային նստած մի քանի երեխայք՝ այբբենարանները ձեռք

երով ներկելով նորա աչքը, նորա յանցանքը դնեն նորա {առաջեւ} որպէս առաքինութիւն եւ հեռացնեն ժողովուրդը ամենայն

ղ զանազանել սեւը եւ ճերմակը, իսկ եթէ վառուի ազգի {առաջեւ} Պրոմէթէոսեան լուսաւորութեան կրակը, այն ժամանակ,

էս յարգի է այն հայելին, որ ճիշդ ցոլացնում էր իւր {առաջեւ} դրած առարկայի պատկերը, նոյն չափով մի մատենագրութ

ու համար: Բայց Պ. Իսահակեանցի այս մեծահոգութեան {առաջեւ} սեւերես չմնալու համար պիտոյ է նորան մի բարի խորհո

ը անարգում են ազգի անունը ամենայն Եւրոպացի մարդու {առաջեւ}, որովհետեւ այն մարդը, որ չէր խոստովանում իւր պա

երեխայական օդաբաղխութիւնը բանականութեան դատաստանի {առաջեւ} յարգ չունի: Պարոնը ասում է " ինչպէ՞ս կարելի է ան

ի Հայ քրիստոնէի ննջեցեալ մարմին եւ ձգել է շուների {առաջեւ} ՝ պատճառելով, թէ այն մարդը Աւետարանական էր եղած

անը դնելով սեղանի վերայ իւր ընտանիքի եւ զաւակների {առաջեւ}, առանց մտածելու, որ գալոց օրի համար չունէր հացի

վրիժական հոգին: Յանկարծ պատկերանում է նորա աչքի {առաջեւ} նորա մայրը, որ խորովուելով կրակի վերայ, բոցերով

ը: Ես ողջունեցի խոնարհաբար եւ կանգնեցայ նորա {առաջեւ}. երկու ծերունիքը ոտքից մինչեւ գլուխս չափեցին իւր

կանալ իմ վերայ, եթէ ես չկամեցայ կեղծաւորուիլ ձեր {առաջեւ}, մեր կրօնը սաստիկ արգելում է այդ մեղքը: Ես միշտ

էք ձեր ազգի մէջ ձեր Մարգարէի փոխանորդ, Աստուծոյ {առաջեւ} պարտական էք ընթացք տալ օրինապատշաճ ազատութեան:

այն ժամանակ, երբ երես առ երես կանգնած էի Շամիլի {առաջեւ}, ո՛րտեղ մնացել էր իմ սառնարիւն դատողութիւնը, այ

չմօտեցանք բուն խնդրին, որի մասին ինձ բերեցին ձեր {առաջեւ} ։ Ես այսքան միայն ասում եմ, որ եթէ դուք փոքր ի շ

ոյժը ձեռք ձգած մարդու վերայ, որ կանգնած էր նորա {առաջեւ}: - Հը՛մ, - արեց Շամիլը, - դու ուրախ կը լին

ես եւ մահու պարտական, որովհետեւ այս ծերունիների {առաջեւ} յանդուգն խօսքերով անարգեցիր ինձ, բայց ես քո դատա

այն լոկ կերպարանքը մեծ ազդեցութիւն է գործում նորա {առաջեւ} կանգնած մարդու վերայ. մի հայեացք կայծակի պէս թռչ

եսակ երազներ, ի՜նչ պատկերներ ներկայացան իմ հոգու {առաջեւ}, բայց հարկաւոր չէ այդ բաները գրել այստեղ. ով գի

- պատասխանեց խորհրդական ծանօթս եւ նետեց կապոցը իմ {առաջեւ} ՝ նշանացի առնելով, որ բանամ նորան: Երբ բացե

սուրի մօտ: Ձեռքիս շղթաները մերկացուցին աչքիս {առաջեւ} կախարդական վարագոյրը, եւ այդ շղթաների տխուր եւ մ

Այդ գրողներից մինը եւս ես եմ, որ կանգնած եմ ձեր {առաջեւ}: - Ուրեմն, դու եւս պատերազմի մէջ ես այդ խնդ

լիսոփայական պատկերից, մինչ նոցա հետ միասին աչքիս {առաջեւ} են գալիս աւերակ Հայաստանը, ցիրուցան ժողովուրդը,

որ զգեստով հանդէս հանէ երբեմն մեր ընթերցասէրներիս {առաջեւ}: " Ընծայի " հեղինակը, սաստիկ սրտնեղած Պ. Կ

ց միշտ մտածում ենք, թէ պատասխանատու ենք Աստուծոյ {առաջեւ}, պատասխանատու՝ խղճմտանքի եւ առողջ դատողութեան ա

ւ, պատասխանատու՝ խղճմտանքի եւ առողջ դատողութեան {առաջեւ}: Եթէ մեր խորհուրդը լինէր գնալ օգտի եւ շահաստ

էր նա մարգարէին: Ամաչում ենք մի օտար մարդու {առաջեւ}, երբ պատմելով մեզ մեր ազգի անսրտութիւնը, նիւթակ

ւթիւնքը, որոնց համար ամօթապարտւում էինք օտարների {առաջեւ}: Մեր ազգի խոցերը եւ ցաւերը քաջ յայտնի են մեզ

ի օգտին։ Գուցէ մեղաւոր ենք նորանով, որ մեր աչքի {առաջեւ} են Հայոց ազգի համար սորանից հարիւր տարի յետոյ գալ

որ նա քաղաքի նշանաւոր փողոցի մէջ՝ իւր վաճառանոցի {առաջեւ}, օր ու ցերեկով, գիշերազգեստը հագած, ման է գալի

ամանակ սուրբ պարտականութիւն կը համարենք դնել նոցա {առաջեւ} Բէգզադէի ամբողջ եւ լիակատար վարքագրութիւնը (біог

եան Տէրը կ՚առնէ՞ր այդ գործը անմիջապէս: Տիրոջ {առաջեւ} դատապարտուած է ծուլութիւնը եւ անհոգութիւնը, մեք

: Երբեւիցէ խօսելով ազգի վերայ՝ միշտ մեր աչքի {առաջեւ} ունինք Հայոց հասարակ ժողովուրդը, եւ ազգ ասելով՝

րեանց պաշտօնատարութիւնը, յանցաւոր են լինում ազգի {առաջեւ}, եւ այս յանցանքի գաղափարը միմիայն կարող է բացատր

նակ, եւ զայրացած ամօթապարտւում ենք մեր խղճմտանքի {առաջեւ} ՝ մտածելով, թէ մինչեւ ո՛ր աստիճան աւերանքի եւ բա

կապաշտութեան, ապացուցանում է լուսաւորեալ աշխարհի {առաջեւ}, որ բնաւ իսկ գաղափար չունի, թէ ի՛նչ ասել է Հնդկ

ր այս մասին ասածներին՝ դնում ենք Պ. Խուդաբաշեւի {առաջեւ} մեր ազգային հեղինակների գործերը եւ խորհուրդ ենք տ

թեան եւ որի վերայ հիմնուելով՝ Հայերի եւ օտարների {առաջեւ} սեւացնում է Ներսէս Շնորհալին, գիտութիւնը չէ կարո

րում է բռնութիւնը: Նոյն այս տնտեսական խնդրի {առաջեւ} կանգնած է այսօր ռուսական կառավարութիւնը եւ ազնուա

ն հայկազանց ներկայութեամբ առաջին անգամ բացին ազգի {առաջեւ} ապոլոնեան հայելու հրապարակական վարագոյրը:

, եւ մերկապարանոց դնում է հասարակութեան դատաստանի {առաջեւ}: Բայց այն րոպէին, հասարակութեան մնում է մ

երասանուհին փոքրանում են, ստորանում են նորա աչքի {առաջեւ}: Ամենափո՛քր է նա, որ ուրիշին համարում է փո

ւրեանց անձը իբրեւ վկայութիւն դնելով հասարակութեան {առաջեւ}, ապացուցանելու համար, թէ թատրոնաբեմը չէ՛, որ կ

եւ որ պատկառելի պիտի կացուցաներ ազգը, ուրիշների {առաջեւ} ցոյց տալով նոցայ, ազգի բարոյական զօրութեան եւ մի

ը եւ աղաչանքը մոռացուած չէին նախախնամութեան աթոռի {առաջեւ}. ազգի թշուառութեան լուրը կսկծեցուցել էր շատ ազնի

Պառաւը, մի փոքր հարբած, Իւր թոռների {առաջեւ}, Թառամ գլուխը շարժելով Մեղքերն յայտնե

նցք, որ այս առաւօտ Անցաւ իմ ու միւս մարդկան {առաջեւ}, Ահա պարունակ անցքին համառօտ։ Պ

մ քրէական յանցանքների համար դատուի կրօնական ատենի {առաջեւ}: Մէք բողոքում ենք, մինչեւ այժմ հայոց մէջ եղա

տճառով պիտի դատուի քաղաքական եւ քրէական ատեանների {առաջեւ}, միայն Կրօնական ժողովի կողմից մի պատգամաւորի ներ

պանութեան համար պիտի յանդիման լինի կրօնական ատենի {առաջեւ}, միթէ՞ այդ կրօնական ատեանը գողութիւնը, անառակու

ցականութիւնը: Մեր համար, օրէնքի եւ իրաւունքի {առաջեւ}, ոչ եկեղեցական կայ, ծայրացեալ իրաւունքներով եւ

յելով, շտապում ենք ասել, որ օրէնքի եւ իրաւունքի {առաջեւ} քննւում է եւ դատւում է նախ գործը եւ ապա գործողը:

եր փոյթը չէ. մեք կը դատապարտենք նորան պատմութեան {առաջեւ}, իսկ Պ. Չամուռճեանը եթէ կամի խունկ եւ զմուռս ծխ

ը եւ պատուանունները չեն կարող օրէնքի եւ իրաւունքի {առաջեւ} միջնորմն լինել յանցանքի եւ հատուցումի մէջ, որովհ

Հոգեւորականութիւնը, օրէնքի եւ իրաւադատութեան {առաջեւ} չունի այն միստիկական խորհուրդը, ինչ որ ունեցած տ

ական իրաւունքների, պատասխանատու հասարակաց օրէնքի {առաջեւ}: Մարդկութեան գլխից անցածը ուսուցել է մեզ, որ

նալու ակնկալութեամբ, պատնէշ չենք կանգնեցնում մեր {առաջեւ} զանազան սուտ սկզբունքներ, սոփեստական գաղափարներ

լու համար չէ պիտոյ ընկրկինք ոչ բանտի եւ ոչ աքսորի {առաջեւ}, ոչ միայն բանիւ եւ գրչով, այլեւ զէնքով եւ արիւն

Այո՛, ժամանակը լցուած է, ուստի եւ հրապարակի {առաջեւ} ասում ենք, տէրութենական լրտես - եկեղեցական, ազգ

րտակա՛ն է լուսափայլ կացուցանել ազգի ընդհանրութեան {առաջեւ}: Լռութիւն... Պատուելի Այվազովսքին մեր մինչ

ղ ընդհանրապէս։ Շատ օրինակներ ունինք մեր աչքի {առաջեւ}, որ մեծամեծ աշխատութիւնք, այո՛, քրտինքով գլուխ

ների վերայ։ Այո՛, մեծ հանդէս կայ բանիմաց Հայերի {առաջեւ}, եթէ դոքա, հասկանալով իրաց կարգի փոփոխութիւնը,

վացուցիչ աղբյուրը ամենայն փոքրիշատե մտածող մարդու {առաջեւ}, որ ծարավելով իմաստության, մոտենում է նորան եւ

աչուած սխօլաստիկների շնորհքով մեղաւոր է Կրիտիկայի {առաջեւ}, որովհետեւ սխալ կարծիք ունի նորա վերայ, թէպէտ ն

նկողմնապահ դատաստան է, մի այնպիսի դատաստան, որի {առաջեւ} միեւնոյն են բարեկամ եւ թշնամի, որ եւ մի անաչառ դ

ն կաթում աչքերիցս: Բայց ապագայի յոյսերը մեր աչքի {առաջեւ} նկարագրելով, մխիթարում էինք միմեանց եւ ասում էին

ղաքին: Մոռանում էի ասել, թէ Լանկթամուրը իմ աչքի {առաջեւ} երեք անգամ արիւնով ներկեց բոլոր Ասիան եւ Եւրոպան

յն ճշմարտութիւնը, որ մերկապարանոց կար նոցայ աչքի {առաջեւ}: Ամենայն ժամանակ անվեհեր հոգով պատերազմում էին ս

դոքա կեղծաւորութեամբ չափից դուրս խոնարհում են մեր {առաջեւ}: Պապի հետ եւս շատ խորամանկութեամբ վարուեցաւ նա,

քննութեան հետեւանքն է, որ այսօր ընթերցող աշխարհի {առաջեւ} բացայայտուեցաւ, թէ Քրիստոսի արդիւնքը չուրանալու

ռնանք մի քանի նեղսիրտ, պղտոր տեսութեամբ պարոնների {առաջեւ}, որ ծածկելով ազգի պակասութիւնքը՝ խառնափնդորում էի

րայ կամ լաւ, կամ ոչինչ խօսել". բայց մեր դատաստանի {առաջեւ} աւելի յարգ ու արժանաւորութիւն ունի ազգի բուն օգու

յիշատակին, փոքր ի շատէ պարտավճար լինի նորա հոգու {առաջեւ} ։ Բայց այս երկրորդական պարապմունքը երբէք արգե

եանց խելքով խաբում էին կառավարութիւնը եւ ժողովրդի {առաջեւ} հանդիսանում էին մի երեւելի գործակատար մատենագրութ

ն Բրամինը, որ այն րոպէին ներկայացաւ տէր սատանայի {առաջեւ}: Մահադեղից պատճառուած փրփուրը դեռեւս թափում էր ն

թ ողորմութիւն տալով: Նա գովում է ազգը, նա օտարի {առաջեւ} ծածկում է նորա պակասութիւնքը: Նա այնքան սիրում է

գիշերին պ. Շաքարեանցի ախոռը եւ ծունկ չոքած նորա {առաջեւ}, աչքը արտասուք խնդրել է... Ահա այս պարոնն

է իմ գլուխը: Փոյթ չէ, դրացի, ես մի օր քո դրան {առաջեւ} եւս կը չոքեմ... - Ասա՛, խնդրեմ, ի՛նչ խոր

հարուստ կը դառնայ, որ Րօթշիլդը կոպեկ չարժէ նորա {առաջեւ}: - Ի՛նչ ես խօսում: - Լսի՛ր, նա պարապու

հարկադրեցին Պրայսին փորձ կատարել ժողովի անդամների {առաջեւ}, նա պատասխանեց, թէ չունի այլեւս այն փոշիները,

թէ պիտոյ է, որ այդ մարդը շատ կանգնած լինէր կրակի {առաջեւ}, որովհետեւ այդպիսիների երեսը մեծ մասնով յատկանու

զան ուղղութիւններով շարում է իւր խաղակից ժամանակի {առաջեւ}: ժամանակը տանում է այդ քարերը յատակից...

ս կամէր հաւատացնել Կոմսին: Այս էր լաւը, որ նորա {առաջեւ} կանգնողը եւս շատ խաբուելու պտուղ չէր. նա ինքը մի

ի՜ թէ քանի չեմ մեռած, թափէի սրտիս եղածը մեր ազգի {առաջեւ}, պատառէի մի քանի կախարդական վարագոյրներ... բա

ի հետ եւ հողի հետ չհաւասարուիլ ամէն մի հանգամանքի {առաջեւ}, որպէս մի անբան անասուն կամ մի կոտոր կապերտ:

մբ բացուեցաւ նախասենեկի դուռը: Պ. Յովնաթանեանցի {առաջեւ} դրած սեղանի վերայ վառւում էին երկու ճրագ, որ չէի

եւ ուրիշ ամէն տեղ անարգուելուց յետոյ, հայ պարոնի {առաջեւ} եւս անարգւում էր: Մի՛ վրդովուիք, պատուելի ը

մեծ մարդ ցոյց տալ իւրեան, մանաւանդ իւր ընտանիքի {առաջեւ}: Այսպիսի խայտառակող մի նամակ կարող էր ցածացնել պ

Ես կ՚աշխատէի արդարացնել Մանուշակը իմ ընթերցողների {առաջեւ}, եթէ դոքա հայեր չլինէին եւ չիմացող լինէին, թէ Մ

, թէ հայերի կանայքը առհասարակ իւրեանց ամուսինների {առաջեւ} համարւում էին եթէ ո՛չ բոլորովին, գոնէ՛ մի բարակ

մարդ էր: Մանուշակը սիրում էր... Նորա հոգու {առաջեւ} մի խելքի եւ հարստութեան, սէրի եւ մարդավարութեան

իւթիւնճի-օղլուի հիւրընդունարանի անկիւնում պատկերի {առաջեւ} վառած կանթեղը սկսել էր արձակել մի նուազ եւ գունաթ

ինչ Աստուածային տաճարի մէջ, այն ահարկու դատաւորի {առաջեւ}, խոստանում էին հնազանդուիլ եւ հետեւիլ, խաչը, ա

ազանդ մնայ եւ ականջները սուր պահէ խղճմտանքի ձայնի {առաջեւ}, եւ ոչինչ այնպէս բան չգործէ, որ խղճմտանքը խածատ

րդը, ինչպէս եւ այլ արարածները, մեզիմեն աղէկների {առաջեւ} մոմի նման կակուղ են. եւ թէ մեզիմեն աղէկները ինչ

անի ամբոխմունքը: Նա մի քանի քայլ առաջ եկաւ եղբօր {առաջեւ} եւ ընդհատուած խօսքերով ասաց դրականապէս: - Այս

ը: Բայց աւա՜ղ, սորա հակառակ գալիս էին նորա աչքի {առաջեւ}, որպես թէ հայրը հրաժարւում էր պարոն Շահումեանցի

կարօտութեան հետ, որ զգում էր ազգը։ Մարդկութեան {առաջեւ} բացւում էր նոր անցքերի տեսարանը, մարդկային իմացա

ի մշտնջենաւոր միաբանութիւն հաստատել, որ դնէր իւր {առաջեւ}, որպէս գլխաւոր կէտ նպատակի, տարածել ազգի մէջ բո

ում, այդ բոլորը չեն մտածում լուծանելու համար մեր {առաջեւ} դրած խնդրի մէջ. դոքա աւանդւում են կրօնների պատմո

ների արիւնը, նա չէ հոտոտում զոհերի սեղանը, նորա {առաջեւ} ոչինչ է ամենայն փարիսականութիւն. նա կամի մաքուր

ուցիչ վարագոյրը, մերկացնէինք պապականութիւնը ազգի {առաջեւ} իւր բոլոր սարսափելի փառահեղութեամբ։ Մեզ պատերազմ

համար նոցա արարիչը կանգնել էր Հռովմէական դատաւորի {առաջեւ} ։ Աչքերս ձգենք մի հարիւր յիսուն տարու ժամանակ

ինչպէս հակապապի մեռած մարմինը բերւում է նոր պապի {առաջեւ} իւր գահընկեցութեան դատակնիքը լսելու համար, իսկ ե

ջ, այս իրողութենների ճիշդ պատմութիւնը դրել է մեր {առաջեւ} այն անխորտակելի ճշմարտութիւնը, թէ ստրկութիւնը մա

ի փոքր պարզել այս եզրակացութիւնը մեր ընթերցողների {առաջեւ}, որով եւ ապացուցանել, թէ ինչ կերպով կամ ինչ ճան

ն մի արդարացի արժանաւորութիւն մարդկային դատաստանի {առաջեւ}. պատճառ, դուրս գալով իւրեանց շղթայակապ արգելանք

Ռուսսիայում, Տաճկաստանում կամ ուր եւ իցէ։ Աչքի {առաջեւ} ունենալով այս հանգամանքները՝ մեք հարկադրւում ենք

ք առաջի յօդուածի մէջ, բամբասուեցաւ պապական աթոռի {առաջեւ}, որպէս կիսակատար պապական եւ հարկադրուեցաւ Հռովմ

մի լոկ դիմակ, որով երեւում են միմիայն Հայոց ազգի {առաջեւ} ։ Մխիթարի կենդանութեան ժամանակ մեծ չէ Մխիթարե

կդիմի կեղծաւորութիւնը Հայոց ազգի եւ պապականութեան {առաջեւ}, երկրորդ՝ մի լոկ վաճառականութեան գաղափար՝ спек

մչեանին եւ պաշտպանում են նորան վատիկանի դատաստանի {առաջեւ}, ուրեմն համաձայն են Չամչեանին հաստատ մնալ Հայոց

շտօնեայ լինել ճշմարտութեան"։ Իսկ անաչառ դատաստանի {առաջեւ} միեւնոյն է մերկացուցանել թէ՛ իւրայինների եւ թէ՛ օ

տեղում չ'ընդունեցին այս Կարգը, եւ նորա անդամների {առաջեւ} փակած մնացին աշխարհների դուռերը։ Բայց եթէ մի քան

ն Աստուածամայրը։ Ծունկ չոքած Աստուածածնի պատկերի {առաջեւ} երդում կերաւ իւր անձը իւր ծառայութիւնը նուիրել Աս

ան դարձաւ. ամենայն տեսակ կեղծաւորւում էր Կսաւիէի {առաջեւ}, վերջապէս կարողացաւ ճանաչել նորա թոյլ կողմը։ Կս

(villas et oppida), յետոյ նկարագրել իւր հոգու {առաջեւ} երկրի թագաւորը իւր ժողովրդի մէջ (punctum primum

նով, որ կեղծաւորուելով այնտեղի հոգեւոր իշխանների {առաջեւ}, աշխատում էին շրջել նորանց իւրեանց կողմը։

ական հաւատի ուսումը, խաչը թագուցանել հեթանոսների {առաջեւ} հոգեւոր հանդէս կատարելու ժամանակ։ Ո՛չ ոք այն սու

ծ մնացին Համալսարանի դուռները Յիսուսեան աբեղաների {առաջեւ} ։ Շուտով սորանից յետոյ կազմակերպեցաւ հռչակաւո

յ, մեծացուցած եւ հակառակ կերպով նկարագրելով նորա {առաջեւ} երիտասարդութեան ժամանակ գործած մեղքերը, որ Լուդո

ուր շրջանակի մէջ հանդիսանայ ընդհանուր մարդկութեան {առաջեւ}: Եթէ մի մարդ վախենում է կամ չկամի լուանալ իւր աղ

հաստափոր արջի կերպարանքով կենդանի, կանգնեց տիրոջ {առաջեւ}, յեւտեւի երկու թաթերի վերայ. ես որոշ նկատեցի որ

ամարեցանք փոքրիշատէ հանդէս հանել հայոց մանուկների {առաջեւ} Յունաստանի հին կրօնագիտութիւնը. նրանով կարող էին

Նորան միշտ ու միշտ գովում եմ. Օտար ազգի {առաջեւը} Պակասութիւնքը ծածկում եմ: Թէ մի

ր Ազգի մէջ նաեւ լուսաւոր մարդիկ, որոնց դատաստանի {առաջեւը} պատճառ ունէին կարմրիլ եւ ամաչել հրապարակական ստախ

ամենայն ջանք գործ էր դնում արդարանալ տէր սատանայի {առաջեւը}, թափելով իւր բոլոր համոզողական փաստաբանութեան զօ

ւ ոչինչ չի շինել եւ կամք չունի շինելու, սկսեց իմ {առաջեւը} գովել մարդերի խելք ու միտքը... ցանկալի էր իման

: Վէզիրը ահ ու դողով կանգնած էր տէր սատանայի {առաջեւը}: Սատանան բոլորովին վաստակած այսքան աշխատանքից,

ցաւ նա, մինչ աչքը բացած, տեսաւ Շահումեանցին իւր {առաջեւը}, որ նորա ձեռքից բռնած աշխատում էր վերայ բերել Մա

աբեբայ կամ ժողովրդի մոլորեցուցիչ տարեց Եպիսկոպոսի {առաջեւը} ։ Եպիսկոպոսը իսկոյն հրամայեց բանդ դնել նորան եւ բ

երունի հայրը եւ մանաւանդ եղբայրը ծունկ չոքած նորա {առաջեւը} աղաչում էին մնալ։ Նա հերքեց նոցա խնդիրը, հրաժար

եց կեղծաւորուիլ այնտեղի Պետրոս Կարաֆֆա եպիսկոպոսի {առաջեւը} (որ յետոյ Պապ դարձաւ՝ Պաւլոս IV անունով) եւ բո

մարդկութեան, որ ներկայ էր նորա Աստուածայնութեան {առաջեւը}, ահա թէ ինչ բան յաղթեց հին աշխարհին եւ չէ դադարո

մենում էին իւրեանց Կարգը հանդիսացուցանել Եւրոպայի {առաջեւը}, դեսպանութիւն ուղարկեցին Հռովմ, որի մէջ կային ե

չ ժամանակ ներկայանալով Կայսրին, ծունկ չոքեց նորա {առաջեւը} Չինացոց սովորութեամբ։ Յիսուսեանք, Մանդարինի հագ

ցից դէպի միւսը շուռ գալու ժամանակ դուրս եկան նոցա {առաջեւը} մի քանի սայլեր՝ խոտով բեռնաւորած։ Թագաւորական ս

ները հարկադրուած էին խոնարհել խիստ նախարարի կամքի {առաջեւը}, որ եւ խորամանկութենով եւ ուժով գիտէր ոչնչացնել

, ո՛չ ես, այլ դուք պիտոյ է պատասխան տաք Աստուծոյ {առաջեւը}. նա գիտէ, որ ես բարի ցանկանում էի Հռովմէական եկ

թէ հաւատը կորչում է, եւ թէ մեծ ասպարէզ կայ նոցա {առաջեւը}, այսինքն՝ պահպանել հաւատը Ֆրանսիայի մէջ։ Նոքա

սիրութեան քաղցը լցուցանելու համար, օգուտ քաղելով {առաջեւի} մարդու առաւել, քան թէ ինքը յիմար լինելուց, մեռո

նորերումս այդ ծովի մէջ մի նաւ, անցանելով Սինոպի {առաջեւից}, նստաւ ցամաքի վերայ: Երբ մի այլ նաւից օգնութիւն

ուչենային շղթաներով կապած տանում են Մանրիկօյի տան {առաջեւից} դէպի բանտ, որդին տեսանում է նորան եւ վազում է փր

ում՝ կանաչ արօտի վերայ, թեք ընկած մի ծառի տակ։ {Առաջեւիցս} վազում էր մի քաղցր եւ պայծառ վտակ: Տեսայ, որ գա

զգականաց, եւ այս գիրս լավ մը կարդաս հորս եւ մորս {առաջեւն}, որ նոքա եւս իմանան իմ արդարությունը այս բանի մի

տնակողմը փորելով եւ նորա քար ու հողը շինութենների {առաջեւներումը} լցնելով, բաւական խոր մտան գետի մէջ, եւ այս լցու

ոպէ չքաշեց նոր լցրած բաժակներ յայտնուեցան երկուքի {առաջեւում} եւս: - Ուրեմն, պարոն Շահումեանց, - ասաց Թիւթ

՝ լրագիրը, չունի իւր համար մի ուխտեալ խորհուրդ, {առաջեւումը} մի նպատակ, որին հասանէր. դա մի առօրեայ բան է,

հեռի մեզանից այդպիսի նիւթապաշտութիւն։ Ինչ որ մեր {առաջեւումը}, դագաղի մէջ դրած է այս րոպէիս, չէ՛ նա, որին կո

եպիսկոպոսները համարեցին, թէ տեսանում էին իւրեանց {առաջեւումը} ո՛չ թէ մի հասարակ մարդ, այլ Աստուծոյ մարգարէ, ո

ր նամակը, այսինչ թուականից, ստացայ: Այդ նամակը {առաջեւս} է այժմ, քառորդ ժամից յետոյ կը լինի քամակումս, ո

այնով. - ինչպէ՞ս համարձակւում ես սուտ խօսել, իմ {առաջեւս}, այդպէս առանց խղճմտանքի, որպէս թէ յայտնի չէ ինձ

սաւորքը զզուելով տալիս են ինձ մի բաժակ արաղ, կամ {առաջեւս} դնում են կերակուրը. շատ անգամ տեսել եմ, որ բաժա

ղը հավիտյանս հավիտենից: Ամեն մարդ ունի յուր աչքի {առաջը} յուր ապագա վիճակը, իհարկե դուք որ ինձ մեղադրում

իկոսից, որ նա իւր Հայրապետութեան սկզբումը դեռեւս {առաջը} փակէ այս բանիս, որ մեծ եւ մեծ վնասակարներից մինն

ս որ, սորանից յիսուն տարի ետքը, եթէ այս աղճատանքի {առաջը} չառնվի, հարիւր բառի մէջ քսան հինգ բառ հայի չպիտի

Վան քաղաքում նստող Մամիկոնեան Դաւիթ իշխանը, նորա {առաջը} դուրս գալով, Վասպուրականի տեղ դժոխք ուղարկեց՝ նոյ

այլերով: - Չէ, - ասաց նա, - պիտի այս բանի {առաջը} առնուլ. անշուշտ վատ կը լինի սորա վերջը եւ կը խայ

ջ։ Զուր տեղը Լեւոն X Պապը աշխատում էր փակել նորա {առաջը} " Նզովքի կոնդակովը"։ Ինքը՝ Կայսրը, մի կողմից

գո՛նէ դորանով կարելի լինի փակել Պրօտեստանտութեան {առաջը}, որ ինչպէս մի կրակ չոր նիւթերի մէջ, այնպէս առաջ

այս ընդհանուր ընդդէմ Պապականութեան ապստամբութեան {առաջը} առնուլ, անհրաժեշտ հարկ համարեց ընդունել հասարակա

ովքի մէջ եւ Կայսրի խաղաղութեան մասին խորհուրդների {առաջը} փակում էին։ Ահա՛ այս կերպով ժողովը չ'կարողացաւ հ

Լուդովիկոս XVը, կամելով փակել այս ապստամբութեան {առաջը}, համաձայնեցաւ Պարլամենտի անարդար առաջարկութեանը

նունով, մօրուքը շփացնելով կանգնեց հանդիսաւորների {առաջը}. ապա կանչեց բիրտ ձայնով. " Որսկան, դուրս արի՛

սպառնալով գնդակոծել եկեղեցիքը, իսկ մյուս կողմից {առաջընթացքը} ահացուցանելով իտալական եկեղեցու վերանորոգությամբ

էսզի ընկալեալ զայս խնդիր իմ հրամայեալ լիցի յաղագս {առաջի} առնելոյ զվերոյիշեալ վկայագիրս, ուր հարկն է ի մաս

նավերն ե՞րբ կուգան դեյին, եւ երբ որ գան նե, ես {առաջի} փոշտիվ իմաց կուտամ իրեն, եւ ինքս ալ կերթամ քամեռ

գրիլ տվեք, եւ մեք փողն, ո՛րքան է նե, անպատճառ {առաջի} փոշտով կխրկինք ձեզի, այդ մաuի միամիտ եղիք, միայ

յին պարտաւորիմ ապաքէն, սրբազնագոյն տէր տարածանել {առաջի} Ձերոյին գերամբարձ սրբազնութեան զոմանս ի հանգամանա

րեալ էի ի բարձրապատիւ Եփրել վարդապետէ՝ միջնորդել {առաջի} Ձերոյին գերազանցութեան յաղագս իմոյ վկայագրաց: ՝

նհաս եմ, անմահ բարերարք՝ ի մարմնացուցանել զայն {առաջի} Ձերոյին գերազանցութեանց այլապէս. կենդանի է յոյս

ելոց են ընդ Ձեզ, եւ զօրհանապազ աղօթք մեր ընդ Ձեր {առաջի} սեղանոյ Տեառն: ԶԱստուած կարողութիւն աղաչեմք՝

այն երեսփոխանութեան ունի զկատարեալ զօրութիւն իւր {առաջի} որ եւ է անգլիական ատենի, ուր ուրէք եւ իցէ: Մնայ

ք, ապաստան արարեալ յիս միայն, բռնադատիմ բողոքել {առաջի} Ձեր եւ բովանդակ ազգին Հայոց ի Նախիջեւան եւ հրաւիր

ամ, Ձեզ եւ ազգին մնայ պատասխանատու կալ բարոյապէս {առաջի} ապագայիցն, իսկ իմ պաշտօն եւ առաքելութիւն լրանայ

աթողիկոսի ամենայն Հայոց եւ զպատասխանատուութիւն իմ {առաջի} օրինացն Ռուսսիոյ, ըստ պաշտամանս, հարկ անժխտելի

տակ, այդ խօսք նորա չէ վաւերական, ուստի բողոքեմ {առաջի} քո եւ հրատարակեմ զթուղթն զայն պարգեւագիր լոկ արար

նտի, փութացայ առ փաստաբանն իմ եւ խնդրեցի բողոքել {առաջի} գեներալ Պրօկուրօրին, որպես զի սա ստիպեսցէ ըստ օր

դ աւուրս ընդ այսոսիկ յանդիման լիցի Ատենին, որում {առաջի} առնեմ եւ զթարգմանութիւն պատճէնի եզրակացութեան ազգ

Եւ այս ուխտ է, որ այսօրինակ բանայ զբերան մեր {առաջի} ամենեցուն, այս ո՛ւխտ է, որ ստիպէ զմեզ անպատրուա

րիստոսի խրատը, թէ. " Մի՛ արկանէք զմարգարիտս ձեր {առաջի} խոզաց, զի մի առ ոտն կոխեսցեն"։ Եւ այս պատճառով

ի վաճառականաց, վասնորոյ ահա՛ ճշմարիտն խոստովանիմ {առաջի} Աստուծոյ, որ մինչի ներկայ թարեխս ամենեւին ումեք

միմեանց գոլով, մի եւ նոյն ժամանակումն ձեռնադրեաց {առաջի} մեր: Տէր Ստեփաննոս քահանայ Տէր Յարութիւնեան

շատակեսցէն: Ուստի եւ արդէն իսկ ահա խոստանամ {առաջի} Աստուծոյ եւ մարդկան, ո՛չ եւս իշխել այսուհետեւ ի

ջ նաեւ միտքս բոլորովին կատարեալ, կտակս այս գրեցի {առաջի} Աստուծոյ եւ մարդկան, որ յետ մահուան իմոյ հաստատո

ործ ձեռաց Էին հաստեալ, յոր եդայ, Կան {առաջի} իմ աչաց. Ո՞չ ինքնին իսկ Եհովայ Զօր հ

ափառ Տեառնդ, անպատրուակ մերկացուցեալ զսիրտ որպէս {առաջի} հօր ազգի, խօսեցայց ուրեմն ՚ի մասնաւորի: Այլ որո

րտակիր մինչդեռ նա ՚ի մահ փութաց կամակար, Իմ {առաջի} անիրաւ վճիռ լուաւ վայրապար։ Ի Գողգոթայ զառաջինն

կրօնի Վազեց երդուել եկեղեցին սուրբ սեղանոյն {առաջի}, Թէ պատրաստ է նորա համար թափել վերջին արիւ

յիշում էին Քրիստոսի խօսքերը, թէ " որ ուրասցի զիս {առաջի} մարդկան, ուրացայց եւ ես զնայ առաջի Հօր իմոյ որ յ

ր ուրասցի զիս առաջի մարդկան, ուրացայց եւ ես զնայ {առաջի} Հօր իմոյ որ յերկինս է"։ Գիտես, ի՞նչ սուր

այլ իբրեւ 'ի հաստատութենէ, այլ իբրեւ յԱստուծոյ, {առաջի} Աստուծոյ, 'ի Քրիստոս խօսիմք " (Թուղթ Պաւղ. առ

նախանձու մատնեցին զնա... առեալ ջուր լուաց զձեռս {առաջի} ժողովրդեանն եւ ասէ. քաւեալ եմ ես յարենէ արդարոյդ

կանալ, յունական բնագրին համաձայն)։ § 69. " {Առաջի} իմ եղեւ դատաստան, եւ առնոյր դատաւորն կաշառս. վա

դոնականացն, վասն որոյ աղօթահայց ապաշխարութեամբ եւ {առաջի} անկմամբ պատառեցի նովին սուրբ ձեռօք զձեռնագրեալսն

մբ եւ զանուն ձեր եւ համայն ննջեցելոց ձերոց գրեցաք {առաջի} սուրբ սեղանոյն, յորոյ վերայ սուրբ պատարագն մատչի

պիտի երթայ եւ մինչեւ զատիկ այնտեղ պիտի մնայ, իսկ {առաջի} պսակներին Սուրբ Կարապետ պիտի երթայ: - Լաւ հաշ

ով զիւրն փօլիթիքա, եւ զիւր ուղղափառ դաւանութիւնն {առաջի} դնելով, յինքն յանկոյց զՀռովմ. բայց ո՛չ կամեցաւ

Մխիթարեան միաբանութիւնը։ Մխիթարը, ինչպէս տեսանք {առաջի} յօդուածի մէջ, բամբասուեցաւ պապական աթոռի առաջեւ

րի 1815, ընկալայ 'ի 16 փետրուարի 1816. ընթերցայ {առաջի} մերայնոց) զամենայն զբանսդ, ընդ որ ոչ սակաւ ուր

րելագործել զնոյն, զի թէ երբէք պիտոյ ինչ լինիցի, {առաջի} ընծայեսցի սուրբ գահին իբր բողոք եկեղեցւոյն Հայոց

եան մերոյ, յիս ձգեսջիք զնետս ձեր, կամ ես աւասիկ {առաջի} ձեր, մխեսցին նետք ձեր յաչս իմ եւ ոչ յաչս այլոց.

։ Այս այն գիրքն է, զոր 'ի ժողովն երեք ամօք յառաջ {առաջի} արարին նոքին իսկ չարախօսք, թէ բովանդակեալ կայ 'ի

ն մատամբ զմուտ նորոյ աշխարհին որոյ կենդանութեան՝ {առաջի} Հայկական մանկտւոյն: Եւ ո՞ւմ արդեօք [մրցանակ անվա

ւնիցի իրաւունս ընթանալ զնոյն՝ որ [բաց եւ արձակէ] {առաջի} նորա, մի՞թե ուրասցի զերախտապարտութիւն առ առաջնոր

կն ընկերին ազդելով, կամ թէ միջնորդութեամբ գրոյ՝ {առաջի} առնելով ընթերցանելեացն. առաւել քան զայս չիք պաշտ

յ լեզուին: Ո՞րով հիմամբ մարթ է մտածել՝ որպէս թէ {առաջի} կայցէ կործանումն հնախօս լեզուին առ շինութեամբ նոր

ին հնար բորբոքելոյ զհայրենասիրութիւն, առանց որոյ {առաջի} կայցէ կործանումն ազգի, մանաւանդ, եթէ մատենագրես

կուլ ջրոյ մատնէին, Նինոսին ախտացեալ զախտ, զի մի {առաջի} որոց գալոցն էին՝ հանդիսասցին գործք առաքինեաց եւ

կութիւնք հոգւոյ առնս մեծի՝ նկարագրին վաւերաբար, {առաջի} ՝ որոց ընթեռնուն զպատմութիւն պատերազմին Վարդանանց

նդութեանց, զգործոց նախնի Հայկազանց ի հանդէս դնել {առաջի} նոր հայոյն, որպէս պահանջէին կարգք եւ օրէնք պատմա

ջոյն օրագիրք մեր նովին ընթանային կանոնօք, դնելով {առաջի} Հայկական ազգին մաքուր, որքան եւ որչափ կարելի էր

, որք յաւէտ քան զայլ առարկայս տեսանին, արդարանալ {առաջի} կրիտիկական սուրբ դատաստանի, բնական հատուած ծրագր

ահանջէ զայդ ամենայն, վիհ աստի, վիհ անտի եւ մահ {առաջի} ըստ կորովաբան Նարեկացւոյն. ո՞ր ապա հնար էր եւ այ

ազգն ողջոյն, նոքա զառաջինն բացին զԱթենեան տաճար {առաջի} հայկական զաւակաց, այլ թէ հետեւանքն չիցեն ըստ նպա

համազգեաց: Ոչինչ անտեղի համարեմք լուսափայլել {առաջի} հայկական հասարակութեան եւ զայլ ինչ վերաբերեալ առ

տառապեալ ազգի մերոյ ընդ երեսս երկրի, արդարասցին {առաջի} դատաստանի արդար եւ արդեամբք ազգասիրաց, չասեմք հի

կը իմ հոգու դատակնիքն է, բայց ես չեմ զղջում, ես {առաջի} Աստուծոյ պարտական էի դուրս տալ նորան"։ Արդարեւ

էգ որպէս փոշի ցանեաց: Արկանէ զսառն որպէս պատառոտ {առաջի} ցրտոյ նորա կարէ կալ"։ Ի՛նչ վսեմ նկարագրութիւն:

ինձ՝ Իբրեւ որդւոյ քո ազգի, Ապերախտ եմ {առաջիդ} Որպէս անդամ ամբողջի, Օշական Վեհ

ացանք եւ փառավորապես կարդացինք օրագրի 11 համարը: {Առաջիկա} փոստայով մի այլ նամակ եւս կգրեմ բոլորովին այլ գոր

արկեք տոմսակներ, կանոնի համեմատ: Եթե մինչեւ {առաջիկա} սեպտեմբ. 15-[ը] ցրված ավարտած լինիք բոլոր Ձեզ հա

ողջունիր իմ կողմից: Շնորհավորում եմ նրանց բոլորի {առաջիկա} նոր տարին եւ Քրիստոսի ծննդյան եւ հայտնության գալի

պարետի շնորհիվ մինչեւ ժամը 11-ն ինձ իմաց են տալիս {առաջիկա} տեսակցության մասին եւ ես, միանգամայն պատրաստ, ն

ուսեալսն, պարտ է ինձ մնալ մինչ ցվերջ կոյս Մայիսի {առաջիկայ} 1862 ամի: բ) թանգութիւն բնակութեան ի քաղաքիս

ան Էլիազ, որով վերջինս նշանակէ ինձ զտեսութիւն յ3 {առաջիկայ} Հուլիսի: (Ըստ նոր տոմարի): 2. Գրութիւն Վ

Սուլթանշահի, Նազարեանցի եւ Լ[ազար] Իլի[չի] հետ: {Առաջիկայ} տեսութիւնը նշանակուած է 25-ին: 18-ին ստացայ նամ

23-ին: 25-ին տեսութիւն եղբօրս եւ Եզեանցի հետ: {Առաջիկայ} տեսութիւնը նշանակուած է մայիսի 3-ին: 28-ին նամակ

րի, Մարի[ա] Աթանաս[եւնայի] եւ Մագդ[ալինէի] հետ: {Առաջիկայ} տեսութիւնը յայտնի չէ: 7-ին նամակ ստացայ 7-ից գրո

սութիւն եղբօրս, Յովհ[աննէսի] եւ Աջ[եմեանի] հետ: {Առաջիկայ} տեսութիւնը նշանակուած է մայիսի 20-ին: 13-ին նամ

րս, Ս[իմէոն] Գ[րիգորեւիչի] եւ տէր Մատթէոսի հետ. {առաջիկայ} տեսութիւնը նշանակուած է մայիսի 27-ին: 22-ին նամա

ւն եղբօրս, Լ[ազար] Ի[լյիչի] եւ Վ[արդերեսի] հետ: {Առաջիկայ} տեսութիւնը նշանակուած է յունիսի 3-ին: 29-ին նամ

եւ ճար են խնդրում: 3-ին տեսութիւն եղբարցս հետ: {Առաջիկայ} տեսութիւնը նշանակուած է 10-ին: 5-ին ստացայ երկու

սութիւն եղբօրս, տէր Մատթէոսի եւ Ալեքսանդրի հետ. {առաջիկայ} տեսութիւնը նշանակուած է 17-ին: 12-ին նամակ ստաց

եղբօրս, Ս[իմէոն] Գ[րիգորեւիչի] եւ Միքայէլի հետ: {Առաջիկայ} տեսութիւնը նշանակուած է յունիսի 24-ին: 19-ին նա

ն եղբօրս, Լ[ազար] Ի[լյիչի] եւ Յովհ[աննէսի] հետ. {առաջիկայ} տեսութիւնը նշանակուած է յուլիսի 1-ին: Այսօր սկսե

իմէոն] Գ[րիգորեւիչի] եւ Մ[ոիսէյ] Զ[ախարիչի] հետ. {առաջիկայ} տեսութիւնը նշանակուած է 8-ին: Այսօր առողջութիւնս

, Ալեքս[անդրի], Սուլթ[անշահի], Կարապ[ետի] հետ: {Առաջիկայ} տեսութիւնը նշանակուած է 15-ին: Այսօր ինձ ասացին

Գ[րիգորեւիչի], Սուլթ[անշահի] եւ Բաղդասարի հետ. {առաջիկայ} տեսութիւնը նշանակած է 22-ին: Այսօր նամակ գրեցի ե

եղբօրս, Ս[իմէոն] Գ[րիգորեւիչի] եւ Սուլթանի հետ: {Առաջիկայ} տեսութիւնը նշանակուած է 29-ին: 24-ին սկսեցի սիգ

անիէլ] Թ[որոսիչի] եւ Ս[իմէոն] Գ[րիգորեւիչի] հետ: {Առաջիկայ} տեսութիւնը նշանակուած է օգոստոսի 5-ին: 31-ին նա

անիէլ] Թ[որոսիչի] եւ Ս[իմէոն] Գ[րիգորեւիչի] հետ: {Առաջիկայ} տեսութիւնը նշանակուած է թէեւ 12-ին, բայց յոյս կա

իգորեւիչի], Յովհանն[էս] խանի եւ Ալեքսանդրի հետ: {Առաջիկայ} տեսութիւնը նշանակուած է 19-ին: 14-ին նամակ ստացա

ինձ բերել էր Լ[ազար] Ի[լյիչը] հարիւր հատ սիգար: {Առաջիկայ} տեսութիւնը նշանակուած է 26-ին: 21-ին նամակ ստաց

ն] Գ[րիգորեւիչի], Յովհ[աննէսի] եւ Յովակիմի հետ. {առաջիկայ} տեսութիւնը նշանակուած է սեպտեմբերի 2-ին: 28-ին ն

: Օգոստոսի 28-ից գրած նամակս եղբայրս չէ ստացել: {Առաջիկայ} տեսութիւնը նշանակած է սեպտեմբերի 9-ին: 4-ին նամ

ւն եղբօրս, Լ[ազար] Ի[լյիչի] եւ Սուլթանշահի հետ: {Առաջիկայ} տեսութիւնը նշանակած է 16-ին: 12-ին նամակ ստացայ

տ, բերել էին պակսիմատ եւ Ռանքէի գիրքը՝ կազմած: {Առաջիկայ} տեսութիւնը նշանակած է 23-ին: 18-ին նամակ ստացայ

. Սուլթ[անշահի] հետ. գրքերի հաշուացուցակը տուի: {Առաջիկայ} տեսութիւնը նշանակած է 30-ին: Այսօր բերեց ինձ շեր

յ եւ տանձ: Տեսութիւն եղբօրս եւ Յովհաննէսին հետ: {Առաջիկայ} տեսութիւնը նշանակած է հոկտեմբերի 7-ին: Սեպտեմբեր

րիգ[որի], Ս[իմէոն] Գ[րիգորեւիչի] եւ Սարգսի հետ. {առաջիկայ} տեսութիւնը նշանակած է 14-ին: 9-ին նամակ ստացայ

ւնայի], Մագդ[աղինէի] եւ Յովհաննէսի հետ. այսօր: {Առաջիկայ} տեսութիւնը նշանակած է 21-ին: 16-ին նամակ ստացայ

, Վարդ[երեսի], Յովհ[աննէսի] եւ Միք[այէլի] հետ. {առաջիկայ} տեսութիւնը նշանակած է 28-ին: 23-ին նամակ ստացայ

ին: 28-ին տեսութիւն եղբօրս եւ Բուդաղեանցի հետ: {Առաջիկայ} տեսութիւնը նշանակուած է նոյեմբերի 4-ին: 30-ին ն

: Նոյեմբերի 4-ին տեսութիւն եղբօրս հետ եւ այլոց. {առաջիկայ} տեսութիւնը նշանակուած է 11-ին: Այսօր երեկոյեան ն

ինակները: 11-ին տեսութիւն եղբօրս հետ եւ այլոց, {առաջիկայ} տեսութիւնը նշանակուած է 18-ին: 14-ին նամակ ստաց

հետ եւ Յովհ[աննէսի], եւ Ս[իմէոն] Գ[րիգորեւիչի]: {Առաջիկայ} տեսութիւնը նշանակուած է 25-ին: Այսօր բերին բառար

Ս[իմէոն] Գ[րիգորեւիչի] եւ Լ[ազար] Ի[լյիչի] հետ: {Առաջիկայ} տեսութիւնը նշանակուած է դեկտեմբերի 2-ին: Այսօր ի

անցի մահը: 2-ին տեսութիւն եղբօրս եւ այլոց հետ. {առաջիկայ} տեսութիւնը նշանակուած է դեկտեմբերի 9-ին: 3-ին ն

բերի] 9-ին տեսութիւն եղբօրս եւ Յովհ[աննէսի] հետ. {առաջիկայ} տեսութիւնը նշանակուած է դեկտեմբերի 16-ին: 11-ին

ս է եկել Թիֆլիսից: 16-ին տեսութիւն եղբօրս հետ. {առաջիկայ} տեսութիւնը նշանակուած է 23-ին: Այսօր իմացայ, թէ

եւ այլն: 23-ին տեսութիւն եղբօրս հետ եւ այլոց: {Առաջիկայ} տեսութիւնը նշանակած է դեկտեմբերի 30-ին: 26-ին ն

ութիւն է նշանակած: 27-ին տեսութիւն եղբօրս հետ. {առաջիկայ} տես[ութիւնը] նշանակ[ուած է] 30-ին: 30-ին տեսութ

ւն եղբօրս, Մարիամ Աթանասեանի եւ Մագդաղինէի հետ: {Առաջիկայ} տեսութիւնը յայտնի չէ: 31-ին ժամը 11-ին երեկոյեա

տեսութիւն եղբօրս հետ, դրսուանց, հազիւ 1/2 ժամ. {առաջիկայ} տեսութիւնը նշանակած է 13-ին: Այսօր տուի եղբօրս Ա

ցս նոյն թուականից: 13-ին տեսութիւն եղբօրս հետ, {առաջիկայ} տեսութիւնը նշանակած է 20-ին: 15-ին նամակ ստացայ

ցս նոյն թուականից: 20-ին տեսութիւն եղբօրս հետ, {առաջիկայ} տեսութիւնը նշանակած է 27-ին: 22-ին նամակ ստացայ

ցն էլ էր մի նամակ: 27-ին տեսութիւն եղբօրս հետ. {առաջիկայ} տեսութիւնը փետրուարի 3-ին: 29-ին նամակ ստացայ ե

, որ կ՚երթայ վաղը: 3-ին տեսութիւն եղբօրս հետ, {առաջիկայ} տեսութիւնը նշանակուած է 10-ին: 6-ին նամակ ստացա

եղբօրիցս նոյն օրից: 10-ին տեսութիւն եղբօրս հետ, {առաջիկայ} տես[ութիւնը] 17-ին: 13-ին նամակ ստացայ եւ գրքեր

ւած: 17-ին տեսութիւն եղբօրս եւ Մագդաղինէի հետ, {առաջիկայ} տեսութիւնը նշանակուած է 24-ին: 19-ին նամակ ստաց

եղբօրս հետ: [Մարտի] 2-ին տեսութիւն եղբօրս հետ. {առաջիկայ} տեսութիւնը 9-ին է: 4-ին նամակ ստացայ եղբօրիցս:

տուի Սերոբին ուղարկուելու թուղթը, թուեալ 25-ից. {առաջիկայ} տեսութիւնը նշանակուած է 30-ին: 25-ին նամակ ստացա

եւ իմ գործի վճիռը: 30-ին տեսութիւն եղբօրս հետ. {առաջիկայ} տեսութիւնը նշանակուած է ապրիլի 6-ին: [Ապրիլի] 1

օրիցս 9-ից գրուած: 11-ին տեսութիւն եղբօրս հետ. {առաջիկայ} տեսութիւնը նշանակուած է 18-ին: 14-ին նամակ ստաց

ի հետ]. եղբայրս հիւանդութեան պատճառով չէր եկած, {առաջիկայ} տես[ութիւնը] նշանակուած է 28-ին: 22-ին նամակ գր

ն[ակուած է] 4-ին: 4-ին տես[ութիւն] եղբօրս հետ. {առաջիկայ} տեսութիւնը նշանակ[ուած է] 11-ին: 6-ին նամակ ստաց

կը այսօր է տգեղ լինում, իսկ այսօրուայ գեղեցիկը՝ {առաջիկայ} տարում։ Սորա պարզ եւ շօշափելի օրինակը թերեւս շոր

ւմ մանրամասնորեն շարադրածի համար, Հուսով եմ, որ {առաջիկայում} էլ իր հումորից ինձ չի զրկի: Ալաջալյանի վերաբերմո

կենդանաբանությունը եւ գործնական բուսաբանությունն {առաջիկայում} մեծ ապագա ունեն: Գյուղատնտեսությունը եւ քաղաքատն

եւ իրեմեն փողը ստացածին ձեռագիր թող տա, եւ դուք {առաջին} փոշտիվ մեզի խրկեցեք, կամ Ավետիքին գրիլ տվեք, եւ

քիմ ինչ վանքի մարդը գա նը: [Նամակի կողքին {առաջին} երեսի լուսանցքի վրա ավելացրած է]. Սիրելի Խազա

զիմ բողոք իրաւացի ի բարձրագոյն դատաստանս համաձայն {առաջին} խնդրոյ իմոյ առ գա հետեւեցելոյ ի 8-էն նախընթաց ամս

ւնկնդիր, դասախոսություն լսել բժշկական ֆակուլտետի {առաջին} կուրսում, Ձերդ գերազանցությանը խնդրում եմ այս առ

ադրության նամակը եւ այսօր, որ ամսույս 10 է, ահա {առաջին} պոչտով գրում եմ քո ամեն մի խոսքիդ պատասխանը:

մ, նույնպես Ավետիքը եւ Մարտին Մակարիչը, որ տեսա {առաջին} անգամ ամսույս 8ին երեկոյան ժամանակ: Այժմ միշտ տե

ել էի, ստացա՞ր թե ոչ: Խնդրեմ գիրիս պատասխանը {առաջին} փոշտով գրիս, սպասում եմ: Աստված քեզ կատարյալ

ՀԱՅՐԵՆԱԿԻՑ ՍԻՄԵՈՆ ԳՐԻԳՈՐՅԱՆ, ԱՐԳՈ ԲԱՐԵԿԱՄ {Առաջին} նամակը, որ գրում եմ Ձեզ, մանավանդ առաջին անգամ

ԿԱՄ Առաջին նամակը, որ գրում եմ Ձեզ, մանավանդ {առաջին} անգամ ծանոթանալուց հետո, պարունակում է յուր մեջ

բայց այդ պարոնները փորձով կտեսանեն. եւ աստուծով {առաջին} անգամ մեր օրագրի վերա, թե ժողովուրդը փոքր ի շատե

մ տեղեկացնել, որ ամբողջապես նշված 29 հոդվածներից {առաջին} 17-ը բոլորովին ոչնչացրել եմ, ուստի ես հարկադրված

ր խզած նամակագրությունը: Հույս ունիմ, որ օրագրի {առաջին} ամսատետրակը ստացաք, այժմ երկրորդը ճանապարհ կընկն

եր ազգի մեջ, այնուհետեւ ինքը ազգը կխնդրեմ, բայց {առաջին} անգամը ծանր է: Հիվանդը դառն դեղը դժվար է ընդունո

նը: Ի՞նչ պիտի ասենք, ազգը դժվար է հասկանում {առաջին} անգամը, բայց եթե մի երկու տարի շարունակվի, այն

Ահա գրում եմ Ձեզ երրորդ նամակս, որ խոստացել էի {առաջին} նամակիս մեջ: Գուցե ժամանակով ինձ հարկավոր լինի հ

ստանի փողերի մասին թղթերի օրինակին, որ կարողանամ {առաջին} համարի մեջ հրատարակել, մինչդեռ այդ բանը չէ երեւի

նամակս ստացածովդ փողի մասին հոգաբարձություն առնես {առաջին} փոշտով Նարզարյանցի վերա: Հույս ունիմ, որ խնդ

լյուի մոտ, բերող չլինելով. Սահակին հանձնել եմ, {առաջին} եկողի հետ կուղարկե: Կտակը յուր հառաջաբանով եւ

գության մասին: Ինչպես ցանկանում էիք, ահավասիկ, {առաջին} սուրհանդակով, հայտնում եմ Ձեզ իմ կարծիքը եւ մտքե

Երկու մարդ ընտրել, որոնց եւ տալ ճանապարհի ծախք, {առաջին} անգամը 3000 մանեթ: § 2. Օրինավոր թղթով քաղա

ՈՆ ԳԱՍՊԱՐՅԱՆ, Այս նամակովս խնդրում եմ Ձեզանից {առաջին} մեքենայով ուղարկել ինձ մի օրինակ Կ. Պոլիս տպված

ցական դրամոց վարեալ առ ի Ձէնջ առաքեցից ի Թիֆլիզոյ {առաջին} սուրհանդակաւ յանուն արգոյ պարոնի Հայրապետեանց:

ց անգլիացւոց եւ միոյ հայի Կիրակոսի Յարութիւնեան: {Առաջին} երկուքն մեռանին ընդ փոյթ եւ մնայ միայն Կիրակոսն

ատմութիւն գործոյն եւ զբողոք իմ, պատճառելով, եթէ {առաջին} կտակն հանգուցեալ Բաբաջանեանին իցէ օրինաոր, ըստ ո

ւթյուն չունեմ, բայց ունեմ պատիվ եւ ես պատրաստ եմ {առաջին} հնարավոր դեպքում լրիվ, ամենամանրամասն, մինչեւ վ

ու դրա համար - թեեւ այլ պատճառաբանությամբ - գրքի {առաջին} էջում գործ է ածում սովորական փծուն Sprach: Հավան

եմ գնում, թե ուղարկում են ինձ, բացի նրանից, որ {առաջին} դեպքում ծխախոտն ավելի շուտ է ձեռքս հասնում։ Այդ

ղ մնան որպես հուշարձան Ֆոշեի գրքի՝ իմ վրա գործած {առաջին} տպավորության: Ես այն ուշադրությամբ կկարդամ,

րդ հատորի, Մակոլեյի երկրորդ հատորի եւ Գերվինուսի {առաջին} պրակի հետ միասին ստացա այսօր, ճաշից հետո: Նամակ

թող իմ հաշվին գրի, ես շնորհակալությամբ կվճարեմ՝ {առաջին} հնարավորության դեպքում: Նստատեղի եւ կառապանի տեղ

ծավալով, այլեւ տեսակարար կշռով. ասացեք խնդրեմ, {առաջին} հատորը 70 թերթ է, եւ դեռ հազիվ մինչեւ 18-րդ դարն

բայց հազիվ թե, եթե նույնիսկ թույլատրեն, հաջողվի {առաջին} օրը. գուցե երկուշաբթի: Բացի այդ, քեզ որոշակի ո

ը շատ պատասխաններ ունի, բայց դրանք կարճ են: {Առաջին}. - Քառասնական թվականներին, հայ-կաթոլիկների տմար

ն ազդեցությունը: Դուռը հասկացել է միայն [մեդալի] {առաջին} երեսը, հենց այն պատճառով, որ դրանից ոչ շատ առաջ

կկատարեմ այն՝ եթե միայն չմեռնեմ: Այսպիսով, {առաջին} զբաղմունքը, որ ինձ սպասում է ազատվելուցս հետո՝

արի է անցել այն օրից, երբ այդ լեզվով լույս տեսավ {առաջին} գիրքը, եւ մենք միշտ մամուլում արտահայտել ենք մեր

ն ունի (բայց ոչ իրավունքը): Բայց լեզվի մշակման {առաջին} խնդիրն այն է, որպեսզի նա հասնի դյուրըմբռնելի բար

ը բացառապես այն է, որ նա հասկանա ինձ: Հասկանալն {առաջին} քայլն է, ինչ որ ներկա սերունդը կհասկանա, այդ աք

ապա տուր կազմելու ճիշտ այնպես, ինչպես կազմված է {առաջին} հատորը: Միայն տես, չմոռանաս, որ գրքում եղած աղ

, եւ ոչ թե գրքի հետ կազմել, որովհետեւ ձեր մեղքով {առաջին} հատորի աղյուսակները հատորից դուրս մնացին, այդ պա

, այսինքն՝ կենդանիների եւ բույսերի օդընտելացումն {առաջին} անգամ կիրառեց Փարիզում նոր վախճանված նշանավոր Սեն

Ի. Ժոֆրուայի ուղիով - Կ. Ռուլյեն - օդընտելացման {առաջին} հիմքը դրեց, գրեթե առանց որեւէ օգնության, աղքատի

կավար: Ես սաղմնաբանությունից ոչինչ չգիտեմ, բայց {առաջին} հնարավոր դեպքում պիտի զբաղվեմ այդ գիտությամբ, նա

լացումից կարելի է օգտվել իբրեւ երրորդ աղբյուրից՝ {առաջին} երկուսի՝ հողի եւ աշխատանքի օգնությամբ: Անանի

գտնվում եւ աճում է Հայաստանում, Արաքսի հովտում: {Առաջին} անգամ նրանց հայտաբերել է 20 կամ 25 տարի առաջ ծաղկ

ոպոսը, ապա, անպայման, այժմ էլ ապրում են: Բայց {առաջին} գործն է՝ լավ ուսումնասիրել այս խնդիրը: Անանիան

նաեւ առանձին, իբրեւ 8-10 թերթանոց գրքույկ, թեեւ {առաջին} հրատարակությունը լույս կտեսնի միանգամից, այսինքն

ի մասին, - որ մեզ մոտ ստացվում է Սիբիրից մի քանի {առաջին} կարգի վաճառականների միջոցով, - ցուցակի մեջ ոչինչ

ր, արհեստավորներ հասնում է maximum 7. 000-ի: Սա {առաջին} նախադրյալն է: Ահա՛ եւ երկրորդը: Ռուսաստանի ե

երկրորդ հատորը: Այն հրատարակվում է Մոսկվայում եւ {առաջին} հատորը ես արդեն կարդացել եմ մեծ հաճույքով։ Հեղին

լ տան պիտանի բաները ճարելու աշխատելով, ահա այսօր {առաջին} նամակը գրում եմ Ձեզ եւ... Այս քաղաքի մասին

րեկամական կերպով իրեար ողջունելուց յետոյ իմ հիւրի {առաջին} խօսքը այն եղաւ, որ հարցանէ ինձանից զանազան նորու

նում էր տեսանել ինձ՝ յաւելացնելով, թէ որովհետեւ {առաջին} անգամ տեսանում էր այդ մարդը, վասնորոյ եւ չէր կար

րեր աղօթք կ'առնէին քո հոգու համար, շատ երեխայք, {առաջին} անգամ խօսել սկսանելով, սիրով կը սովորէին արտաբեր

են, այլեւ, բացի դորանից, հրամայեցինք ՄԵՔ. {Առաջին}. Ձեր ներկայ տեղափոխութեան միջոցին դէպի Ազովեան գ

եւորքը կ'ստանան ՄԵՐ գանձատնից ոչ թէ միայն ապրուստ {առաջին} տարու համար, այլեւ սերմանացութեան համար, ամենայ

ստուծոյ յաջողեցուցիչ ողորմութեամբ ՄԵՔ՝ ԱԼԵՔՍԱՆԴՐ {ԱՌԱՋԻՆ}, ԿԱՅՍՐ եւ Ինքնակալ ամենայն Ռուսաց, Մոսկուայի,

, պատկանում է ժառանգական պատուամեծար քաղաքացի եւ {Առաջին} կարգի վաճառական Հայրապետեան եղբարց: Ցաւելի է նոյ

աքը եօթանասուն եւ հինգ տարի է, որ կայ։ Դիցուք, {առաջին} քսան եւ հինգ տարումը դժուար էր, բայց գոնէ այս տա

եան, երկու մեծ հատոր: 4) Թափառական Հրէայ ( {առաջին} մեծ հատոր): 5) Դքսուհի դը Շեւրեօզ: 6

ւթենից Պ. Իսահակեանցի պատասխանու վերայ ընդդէմ իմ {առաջին} նկատողութեանը, որ, ուղարկելով քեզ, խնդրում եմ

ցած է ամենայն կրիտիկայից, բայց Պ. Իսահակեանցին {առաջին} անգամից շատ սիրեցի, եւ այժմ եւս սիրում եմ. ի՞նչ

թեամբ յապաւել: Դարձեալ մի նոր զարմանք. պատճառ, {առաջին} անգամ հրապարակեցի իմ գրաւոր վաստակը Պ. Իսահակեան

ը շինովի էին, որ շատ թէ փոքր, յայտնի երեւում են {առաջին} անգամ աչք ձգելու ժամանակ: Սաստիկ խայտառակութ

յսեր խոստանում է մեզ: Անցեալ տարում դուրս ցայտեց {առաջին} անգամ Հայերի համար Հիւսիսային փայլողութիւնը իւր պ

ատճառով քանի ամիս արդէն մնացած էր բարձիթողի: {Առաջին} մարդու անունը, որին պիտի պատահէք Յիշատակարանիս մ

ինը։ Նամակը ստանում է նա այն ժամանակ, երբ մայրը {առաջին} անգամ իւր կեանքումը պատմում էր Մանրիկօյին իւր եւ

ներից ամենապատուականը: Համալսարանի Հայ ուսանողքը {առաջին} անգամ Մոսկուայի մէջ առտնին թէատրոնական բեմի վերայ

, բայց ինչ օգուտ, նոքա ունին իւրեանց պատճառները. {առաջին} անգամն է, անփորձ են... Բայց, համեմատաբար եւ նե

ատ ուրախացայ՝ կարդալով այս նամակը. փոյթ չէ, որ {առաջին} անգամ մի փոքր անհարթ է գնացել գործը, ուրիշ անգամ

լ տարան եւ փակեցին գոմի մէջ: Այսպէս անցաւ իմ {առաջին} տեսութիւնը: Առանց ամենայն այցելութեան երկու

կորեկաջուր: Այդ երկու շաբաթական բանտարգելութիւնը {առաջին} անգամ փորձական կերպով շօշափելի կացուց ինձ արգելակ

ութիւնը այդպիսի տպաւորութիւն էր գործել քո վերայ: {Առաջին} անգամ տեսանում եմ ես մի մարդ, որ այդպէս քնքշութե

Յիշատակարանումս: - Ո՛վ Յիշատակարան՝ դու իմ {առաջին} եւ վերջին մխիթարութիւն, արդարամիտ եւ բարեգործ մա

բանալով ուղեղիս մէջ, աշխատում էին իւրաքանչիւրքը {առաջին} տեղը բռնել Յիշատակարանումս, բայց ես թողնում եմ ն

րկրորդ հատորը ` տպած Թիֆլիզում 1858-ին: Դորա {առաջին} հատորը տեսած ես, ուստի աւելո՛րդ է տեղեկութիւն տա

այնպէս, ինչպէս Գուդդեմբերգը փորձեց տպագրութիւնը {առաջին} անգամ կամ ` գուցէ աւելի տգեղ: Բայց այս նոր բան չ

բովանդակութիւնը եւ բնաւորութիւնը նոյն է, ինչ որ {առաջին} հատորի, ժողով մակագրերի, որ կարելի է ասել, միմ

ոյց տալ իւր անկախութիւնը, եւ այն բանի մէջ է նորա {առաջին} եւ գլխաւոր սխալը: Չէ կարելի առանց ծիծաղելու

ալ աշխարհի համակրութեանը, բայց Լամարթինի գործերը {առաջին} հարկաւոր բաները չեն մի ազգի համար, որի մատենագրա

հաստատած ենք, թէ մեր ամեն թշուառութեանցը միակ եւ {առաջին} եւ վերջին պատճառ դուք (եւ ձեզի նման ազգատեաց թէ՛

ից: Այդպիսի վաճառականքը Պ. Թիւսիւզեանցի հետ {առաջին} անգամ ծանօթացնելու եւ աւելի մանրամասն լուրեր եւ ծ

վ՝ անուանեցինք " Բէգզադէի եօթն հրաշալիքը"։ {Առաջին} ՝ Բէգզադէն, մի մեծ քաղաքում ունենալով մի վաճառան

րծ սկսանել եւ ապա խնդրել Տիրոջ յաջողութիւնը: {Առաջին} գործը է դպրոցների հիմնարկութիւնը. այս է մեր առաջ

աջին գործը է դպրոցների հիմնարկութիւնը. այս է մեր {առաջին} եւ վերջին ճանապարհը փրկութեան: Էջմիածնի մէջ

երին, պիտի վարժեցնէին նորանց այդ լեզուների մէջ։ {Առաջին} հարկաւոր բանը չէ, որ ազգի զաւակը ուսանի օտար լեզ

նչեւ անգամ եւ լեզուն. այս պատճառների հիման վերայ {առաջին} փոյթը պիտի լինի նախ եւ յառաջ կենդանացնել մայրենի

նք, եթէ հասանէինք եւս այդ նպատակին, բայց դա այն {առաջին} աստիճանն է լուսաւորութեան սանդուղքի, որի վերայ չ

փիլիսոփաների իշխանութեանը՝ առողջ փիլիսոփայութեան {առաջին} ընդդէմ գործ համարելով ազատութեան կորուստը, երկրո

կրորդ խնդիրը, որ արել էին մեզանից: §2. Երբ {առաջին} անգամ դուրս երեւեցաւ Պ. Խուդաբաշեւի գիրքը, մեք

արծիք ունի այն երկնաքաղաքացի ծերունու վերայ: {Առաջին} անգամ լսելով այս բանը Պ. Խուդաբաշեւից՝ բնաւ չտա

բաշեւի գրքի հաւաստեց մեզ եւ երկրորդ կարծիքը: {Առաջին} կարծիքը՝ նորանով, որ պարոնը, ապացուցանել կամել

եր անունով. մինը՝ ծածուկ, իսկ միւսը՝ յայտնի: {Առաջին} (այսինքն՝ ծածուկ) նամակի մէջ նա ուղղակի ցոյց

ւ հետ միաւորուելու, եւ վկայում էր, թէ, հաւասար {առաջին} երեք ընդհանրական ժողովների, ընդունում է Քաղկեդոն

ս մատնաչափ մի գրքից, մանաւանդ՝ քննութեան արժանի {առաջին} բանը համարելով հանդէս հանել տպագրութեան սխալները

նելը, կարօտ է նիւթի: Նիւթական խնդիրը միշտ կայ: {Առաջին} շունչի հետ մարդը առնում է օդի թթուածինը. եւ երբ

ց վճարի ժամանակը աւելի մօտեցաւ, ի՛նչ ճար: " Այս {առաջին} հատուցումը ձեռք բերելու համար վճռում է նա իւր մէջ

անօգուտ, քանզի նոյն գործողութիւնը, ինչ որ անցաւ {առաջին} անգամ, պիտի կրկնուի, անշուշտ, որովհետեւ նոյն հ

ւթեան մէջ նշմարում է եսականութիւն եւ թուլացնում է {առաջին} տպաւորութիւնը: Մեր պարտքն է, ուրեմն, յառա

է տարածում: - Պրուսիան՝ Լեհաստանի մահուան {առաջին} պատճառը, յափշտակել է նորա Պօզնայնի դքսութիւնը եւ

քո զաւակները: Եւ ահա կարողութիւնը, ոյժը դեռեւս {առաջին} ազգում (պորտ) կիսուեցաւ, քառորդուեցաւ, կամ աւ

եղ խօսածից երեւում է, որ մեք մարդուն համար իբրեւ {առաջին} խնդիր առնում ենք տնտեսական խնդիրը եւ անուանում են

մբերի 14-ի երեկոյին խուռն հայկազանց ներկայութեամբ {առաջին} անգամ բացին ազգի առաջեւ ապոլոնեան հայելու հրապարա

(մինը 1794 մայիսի 30-ից, իսկ միւսը 1795 ապրիլի {առաջին} թուականից) աւանդում է իւր անշարժ գոյքի Նոր Նախիջ

ւ նոցանով իւր բարոյական վիճակը բարւոքելու: {Առաջին} հոգաբարձութիւնը, որ պիտոյ է առնէր Նախիջեւանը, է

հոգեւոր դաստիարակների ձեռքով (տե՛ս Հիւսիսափայլ, {առաջին} տարեգնացք, 1858, յունիս, համար 6, երես 475 եւ

բաժնիցն իմոց, ահա՛ հաստատեցի ինձ նախկին տեղակալ {առաջին} կտակակատար եւ կատարեալ վէքիլ զՆոր Նախիջեւանում բա

յրապետեանն, վասնորոյ հաստատեմ զի նոքա եղիցին ինձ {առաջին} կտակակատար եւ կատարեալ վէքիլ: Այլ եւս վերն յիշեա

է"։ Ասաց ` աչքից ցօղելով Մարգարիտները տրտում. {Առաջին} արցո՜ւնքն էր մարդու ` Հոսում տխուր այս հովտում:

ում են արնատար Անօթները մազանման ` Արդեօք հեղուած {առաջին} Արիւնը չէ՞ սրբազան: Կոյս զոյգերը թեւիթեւ Գլորւու

իւն իւր ՚ի մասին բնութեան Քրիստոսի, հարկադրի նախ {առաջին} հարցանել զհարցանողն, եթէ զիա՞րդ ընդունի նա ինքն

տասխան է Այվազովսքին, թէ ընդհանրական ժողովք միշտ {առաջին} համարել են միշտ զպապն Հռովմայ, իբր զյաջորդ առաքե

Շարան ո՞վ է, Ֆոյլը ի՞նչ է Մէկ խօսքով իմ {առաջին}. Երկու թունկի օրը չըխմել Մեծ ամօթ է ին

ւմ Ռուսի Աթոռը Ցած է դրած ուրիշներից եւ ո՛չ {առաջին}, Թուրը ձեռիս, կտրիճի պէս հասայ շուտով,

պատճառ կայ. Որ մեք բարեկամք ենք միմեանց ` {առաջին}, Երկրորդ ` քեզնից ես շատ անգամ շահուեցայ:

դէմքով Հորիզոն ի վեր խաղում է փառքով, {Առաջին} իւր լոյս, կարծես թէ այստեղ Պիտի ամփոփէ ոսկե

սեւագլուխ հասակով միջակ Չոքած էր անձայն ծերի {առաջին} ։ Նախանձ սեւախանձ, աչքի մէջ արիւն.

Իբրեւ մարգարիտ թափուեցան գետին, Դարձեալ {առաջին} բարկութեամբ ասեց։ " Իմ արդար դատից,

ի 1-ին վերջին անգամ տեսութիւն եղբօրս հետ: 12-ին {առաջին} անգամ կանչեցին ինձ ծերակոյտ: 13-ին ծերակոյտի հր

է: Շնորհաւոր նոր տարի, 1865, 1 յունուարի, ժամ {առաջին}: 1865 Շնորհաւոր նոր տարի: Յունուարի 1-ին տես[

շտներ յայտնուեցան. 12-ի երեկոյին արդէն երեւեցան {առաջին} նշանները, որ սաստիկ թոյլ լինելով աննշմարելի մնաց

էմին քրտինք: Քուն չկայ իսպառ: [Այսօր ընդունեցի] {առաջին} բաղանիսը: 15 լոյս 16 զարհուրելի գիշեր անցուցի.

ամը բաւական սաստիկ նեղութիւն տուեց քորը, թէեւ ոչ {առաջին} օրերի նման: 19 լոյս 20 հանգիստ էի: 20-ին ցերեկ

սանք, որ կարապետել են Պարոնին դէպի այդ վիհը: {Առաջին}, երբ մեր փոքրութիւնը ոտք կոխեց Պոլիս, ազգային լ

ականութիւնը, այն աստուածային քուրաները, որոնցից {առաջին} անգամ դուրս թռան ազատութեան կայծերը: Այո՛, գ

հաւատ չունինք, հաւատալով, որ Աստուած ազատ է եւ {առաջին} լոյս. ուստի եւ ամենայն հաւատ դէպի նա ազատ խղճմտա

այստեղ, որ յետոյ մի քանի խօսք ասեմ դոցա մասին։ {Առաջին} յանցանք. " Հիւսիսափայլի " լեզուն ծանր է, արուես

իւնը։ " Հիւսիսափայլի " գրիչքը, " Հիւսիսափայլի " {առաջին} անգամ երեւցած օրից ուշ դնելով մայրենի նորախօսութե

ւրեանց, ինչպէս երեւում է, արդարացի պատճառները։ {Առաջին} ՝ թէ նոցա գրածները՝ հին եւ մեռեալ լեզուով, անմօ

գալիք տարվա հունվարից: Գիտնական խմբագիրը՝ {առաջին} հայը Ռուսաստանում, որը նոր Եվրոպայի ժողովրդական

" Հանդէս Նոր հայախօսութեան " անունով աշխատութեան {առաջին} հատորի վերայ է, որ անցեալ 1857 թ. Մոսկվայի մէջ

մէջ։ Մեք, մեր կողից, ընթերցասիրելով այդ գործի {առաջին} հատորը, արժան ենք համարում մասնակից առնել ընթերց

ալիս է նորան այլ կերպարանք՝ երբեմն այնքան տարբեր {առաջին} կերպարանքից, որ հեղինակը, գործի արարիչը, ստեղծ

իւ Նազարեանցի նոր հայախօսութեան հանդէսի հետ, որի {առաջին} հատորը, ինչպէս վերեւումը ասացինք, բաւական վաղու

ատ եւ բուն մատենագրութիւնը ճոխացնելու համար։ {Առաջին} հատորը, որի վերայ է այժմ մեր խօսքը, ազգի փոքր ի

դէն, եթէ համեմատենք միմեանց հետ նոյն մատենագրի " {Առաջին} Հոգեղէն կերակուրը Հայոց երեխաների համար ", " Վար

ր Դեկարտը մինչ գրում էր, թէ " ես սկսելով քննել, {առաջին} գործս այն արի, որ թափեցի վրայիցս ինչ որ մինչեւ ա

ութեան պատմութիւնը կայսերութեան եւ քրիստոնէութեան {առաջին} դարում. Ադ. Շմիդտ: Собрание сочинений Гран[овс

ոյն զգացմունքը, որ հեռացնում էր այդ տեսարաններից {առաջին} քրիստոնեաներին: Նա դառնում է դէպի թամաշաւորքը դա

ր անհողդողդ պահպանել էր իր կառավարչական ձեւերը եւ {առաջին} ֆրանսիական յեղափոխութեան մրրիկը ցամաքահողի մէջ այ

ւնք: Եւ կառավարութեան մեքենան շարժւում է միմիայն {առաջին} եւ միջին դասակարգերի ուժով: Այդ երկու դասակարգի

կրակը ստանում է երկու փայտ իրար հետ քսելով: {Առաջին} առած. Զարգացման վերին աստիճանը իր ձեւով նման է ն

այնքան ժամանակ եւ այնքան ուժ գործ դնելու, որքան {առաջին} ազգը, եւ բնաւ չհանդիպելով միջին մոմենտներին, որ

չհանդիպելով միջին մոմենտներին, որոնցից անցել էր {առաջին} ազգը:

ետոյ սկսում էր արեւելքը վարդագոյն վառուիլ արեգակի {առաջին} ճառագայթներից: Շիջանում էին այնուհետեւ երկնքի պա

ծ անցքերը ահա պատմեմ քեզ երեք շրջանով: Գործարանի {առաջին} շրջանը մինչեւ վերակացուի հրաժարուիլը Գործարա

միմեանց, իւրաքանչիւր ոք կամելով իւրեան սեփականել {առաջին} տեղը գործարանումը եւ նորանով մի կշիռ ունենալ ժողո

վայել գործերի համար պէտք է զրկուէր իւր պաշտօնից: {Առաջին} տհաճութիւնքը բացուեցան եւս առաւել գործավարի գրգռո

ւին հոգատարների հետ միասին եւ ասաց այսպէս. թէպէտ {առաջին} անգամը ես քեզ ասացի, որ գործարանի հոգատարքը պարտ

ա շատ մերձաւոր բարեկամներից լինի. եւ եթէ մի մարդ {առաջին} անգամը հանդիպի, երկրորդումը անկարելի էր նորա հիւ

մասին, ես երեք շրջանի մէջ ամփոփեցի նորա անցքը: {Առաջին} համարելով գործարանի հիմնադրութենից մինչեւ վերակաց

այն մարդիկը, որոնք ճշմարտասիրութեամբ համախոհ էին {առաջին} վերակացուին, գիտես թէ ի՛նչ մեքենաներ լարեց նոցայ

էր, այլ եկաւոր էր. նա, որ այժմ այնպէս շքեղ է, {առաջին} օրերումը մի խեղճ դրութեան մէջ էր, բայց Քուեպեքի

Այսպէս ահա խաբել ու որսացել էր նա եւ Քուէպէքի այն {առաջին} մարդիկը, որոնցից կարելի էր յուսալ մի բան եւ կամ

է: Քարտուղար Իմացած լինիս, որ այս պաշտօնը {առաջին} անգամը վարում էր մի պապական վարդապետ շատ ֆրանսիագ

ը ազդու կացուցանել ժողովրդի սրտի մէջ: Վերակացուի {առաջին} օգնականը Սա բաւական հմուտ մարդ էր միայն դար

գեղեցի՜կ նահատակութիւն: Գործարանի հոգատարքը, որ {առաջին} անգամը այսպիսի պատուով եւ գովաբանութեամբ նորան նե

: Սորա անխոհեմութիւնը ամէնից տարապայման է եղել: {Առաջին}, որ եթէ սա ճշմարտասէր մարդ լինէր, այնքան բաներ

: Երրորդ, գլխաւոր սխալն այն է, որ չկամ են ալով {առաջին} փորձովը խրատուիլ, վերստին շարունակել է իւր խիստ

, որ անհարազատ գտանուեցան, նա ի՞նչ մեղաւոր էր: {Առաջին} հոգատար Սա որդի էր մի Հռոմէական վարդապետի,

զանց է երեք բանով, որպէս քեզ կը պատմեմ կարգով: {Առաջին}. իւր անմիտ փառասիրութեամբ: Սա, երբ գործարան կը

ւնաւորեցին քո փրկութեան բաժակը: Դու կորցրեցիր քո {առաջին} փառքը, եւ շիջուցիր քեզ լուսատու ճրագը։ Կորցրեցի

յաւիտենական կամօք հաճեցաւ շնորհել Ձեզ ` Արուսեակի {առաջին} կարգի ասպետութիւնը, որը նշանը պիտի գտանէք այս ծր

լսել այդ բաների հակառակը. թող նայի՛ն եւ տեսնե՛ն {առաջին} հարց ապաշխարութեան ճանապարհը։ Աստուծու մա՛րդը՝

ետ է խօսքս։ Այլ այն քի՛չ խօսքերից, որ Կորնթացոց {առաջին} թղթումն է գրում, թէ ինչի՞ բնաւ պոռնկութեան անու

ի հասցնել, ինչպէս եպիսկոպոսութեան, կամ նոցա մէջ {առաջին} պաշտօնի եւ կամ եկեղեցու դատաւորութեան, այլ քորեպ

§ 1. Այս Թուղթը, ինչպէս ամենին յայտնի, է {առաջին} անգամ հրատարակուեցաւ տպագրութեամբ Մոսկուայի մէջ,

դուրս է ցոյց տալ, թէ ե՛րբ է երեւում մեր գրքերում {առաջին} անգամ Էջմիածին անունը։ Թէ Նոր քաղաքը նո՛յն Վա

կենտրոն քրիստոնէութեան ամենայն Հայոց, որպէս նաեւ {առաջին} օրօրոց հայկական ընդհանուր Քրիստոնէութեան, փոխել

եղել առաջինը, որ երրորդ է կոչել իր Պատմութիւնը՝ {առաջին} համարելով Ագաթանգեղոսի եւ երկրորդ Փաւստոս Բիւզանդ

եշտակակրօն առաքինութեամբ կեցեալ " եւ այլն։ Լեւոն {առաջին} կայսրն թագաւորեց 457-ին։ Աղանի հայրը մեռաւ Լեւոն

(Թիւք, գլ. ԺԲ, համ. 1-10)։ § 31. Տե՛ս {Առաջին} Թագաւորութեանց ժը, ժթ, ի, իբ, իգ, իդ եւ իզ գ

։ Ինչպէս ընթերցողը արդէն տեսաւ, մենք գրել ենք " {առաջին} թղթում ", որովհետեւ յերկրորդումն խօսքը Փարպեցու

ում, թէ Փարպեցին, Սիւնեաց երկրից վերադառնալով, {առաջին} անգամ " յանդիման եղեւ մեծի մարզպանին 'ի Սեւկոյ դր

յ, թէ Փարպեցին, Սիւնեաց աշխարհից վերադառնալով, {առաջին} անգամ ներկայացաւ Վահանին Անձեւացեաց աշխարհում, ը

սպելաբանութեան մէջ։ § 71. Մեր պատմութեան մէջ {առաջին} անգամ լսւում է այս անունը։ § 72. Բնագրում աս

են "գալման եմ", "գոլման եմ" (Գալը գոլ է եղել։ Երբ {առաջին} անգամ լսեցի այբի ո կամ ե փոխուելը (նոքա չեն ասում

ով միայն, ինչպէս ինքը՝ Փաւստոսն էլ յայտնում է, որ {առաջին} է ժամանակով բոլոր հայոց եկեղեցիներից։ Թ

գուցեալը սաստիկ տկարացաւ իւր ուսումնական ասպարէզի {առաջին} ընթացքում, այնպէս, որ անհնար եղաւ նորան, տարու

տմութիւնը, Եւրոպա լրագրի 1856 թուականի յունուարի {առաջին} թերթը, հայերէն գրուած Օսմանեան պատմութեան վերջին

րել. արհի նախագահը, ապստամբութեան եւ խռովութեան {առաջին} դուքսը, օրագրութեան ոստիկանը, գրականութեան մեծ

երեւելի Պետրոս անապատականը հանել է իւր մաշիկով, {առաջին} խաչակիր զօրքերի պատերազմի ժամանակ, իսկ կոտոշդ կո

հետ. բայց ես կռուեցուցի նորանց միմեանց հետ, եւ {առաջին} ճախնային ժողովրդին տուեցի առանձին թագաւորութիւն,

տարաւ ռումբի բեկորը, որ բացեց եւ զայրացուց նորա {առաջին} վէրքը: Սատանան, ձգելով Աստարօտը դէպի երկրի

կարող էք ծանօթութիւն ունենալ Բուբանդուսի ձեւին, {առաջին} դուքսի եւ օրագրութեան ոստիկանի, որ ծառայում է Նո

եցի չորս տեսակ օրագիր, եթէ հինգերորդը չհաշուեմ։ {Առաջին} կարգը անուանել եմ " օրագիր շարժողութեան ", երկրո

ել: Դժոխքի, եւ առհասարակ իմ խաւար թագաւորութեան {առաջին} թշնամիքն են օրագիրները եւ լրագիրները, նորանից օգ

ն մեր անունին եւ մի քանի ուրիշների մէջ մեր անունը {առաջին} տողումը պիտոյ է տպուէին բաժանորդների կարգումը:

ը եւ այլն, եւ պոչովը զարկում էր յատակին խազերը: {Առաջին} անգամ, որ տեսանէիք դուք նորան, կը կարծէիք երեւե

ն: Այս հարցմունքին պատասխան չեկաւ: Սատանան {առաջին} անգամ նկատում էր մի այսպիսի լրբութիւն իւր գրականո

ր ճառ կարդալ այն հանդէսի մէջ, ուր պիտոյ է երեւէր {առաջին} անգամ ծայրագոյն Բրամինը: Սատանան մեծ հաճութեամբ

ր է միայն լաւ ուսանել Ալքիմիան: - Ճշմարի՛տ, {առաջին} անգամ լսում եմ այդպիսի բան: - Ապա ի՛նչ էիր կ

527 թուականը մի մեծ տարեգլուխ է Ալքիմիայի համար: {Առաջին} ամբիոնը դասախօսութեան հիմնուեցաւ Բազըլ քաղաքում ե

ապա, - հարց արեց Մանթուխեանցը: - Ոսկին, որ {առաջին} անգամ այդքան փոքր շինեցիր, երկրորդ անգամը շատ պի

իաւորութիւն, որ միաւորուածքը կորուսանէին իւրեանց {առաջին} տիպը եւ որակութիւնքը եւ կազմէին մի նոր մարմին: Ֆ

ւց ահա բնակւում էր պ. Յովնաթանեանցը: Այս անունը {առաջին} անգամ պատահում է մեր ընթերցողներին, ուստի պարտակ

ը, որի պատճառով այսքան խօսք յառաջացաւ: - Իմ {առաջին} եւ վերջին խորհուրդը այս է, որ յետ հրաւիրէք դուք

Է՛հ, ձեզ գիտեն... - Գիտեն, գիտեն, բայց {առաջին} ժամանակները չեն այժմ, ասես թէ իմ աստղը վայր է ըն

դրը փոխել էր միւս անգամ իւր ձեւը եւ ստացել էր իւր {առաջին} կերպարանքը, միթէ՞ կարելի է ասել, թէ նա չքացաւ,

եմ, որ շփոթուեցար: - Ի՞նչ զանազանութիւն կայ {առաջին} եւ վերջին օրինակների մէջ, - հարցրեց Շահումեանցը:

ը: - Այն, - պատասխանեց Թիւթիւնճի-օղլուն, - որ {առաջին} օրինակդ, այսինքն կղմինդրը, հողից շինուած լինելո

ի զանգակատնից լսուեցաւ երեկոյեան զանգակահարութեան {առաջին} հարուածը, ուրեմն երեք ժամն էր ճաշից յետոյ: Այս

ուշակը մի տարեկան ծծի երեխայ էր, երբ մի քանի հայ {առաջին} անգամ տեսել էին այս ընտանիքը Տագանրոգի մաքսատան մ

կը մնամ այնտեղ մինչեւ զատիկ. զատկից յետոյ մինչեւ {առաջին} պսակները չէ կարելի այդ. իսկ յունիսի մէջ, ես նոյ

էր իւր զարկը, որովհետեւ մօտենում էր մի ժամ, երբ {առաջին} անգամ իւր կեանքում պիտի խոսէր նա մի օտար մարդու հ

հետ, հօրից եւ մօրից ծածուկ: Նա մտածում էր, {առաջին} անգամ Շահումեանցը տեսածովը մեղադրել սաստիկ, նորա

ւ, ամենեւին ետ նայելու չէ թեթեւը ձգելուց յետոյ. {առաջին} այն պատճառով, որ հիւանդը չէր բժշկուելու, երկրոր

ս է, երեխայն ծնանում է արդարեւ արու: Երեխայի {առաջին} ձայնի հետ միասին սկսանւում են երաժշտութիւնքը, բա

որոնց մէջ ամփոփուած էին թալիսմանական հրաւիրանք: {Առաջին} գնդակի մէջ դրած էր օդում բնակուող մեզիմեն աղեկներ

տոյ, գլխաւոր պառաւը ասաց մի զզուելի ձայնով, - " {առաջին} գնդակը հալուեցաւ ", իսկոյն այս խօսքի վերայ կատու

կամ դժոխքում, Կառած, կապած, թէ արձակ: {Առաջին} անգամի նման, պառաւները աւարտեցին պտոյտ գալը, եր

Այս միջոցին կատուն դարձեալ մլաւեց, եւ պառաւները {առաջին} երկու անգամի պէս, սկսեցին պտոյտ գալով երգել.

Դրած էր մի ծառազարդ այգու մէջ: Սեղանի ճակատում - {առաջին} տեղում, երեք ոսկեզօծ եւ թաւիշով կարած աթոռներ,

սիրտը կատարեալ լինի, աչքը դուրս չլինի... Կնոջ {առաջին} արժանաւորութիւնը. ճշմարիտ է, դրացու աղջիկը գրել

նէ իմ գումարի մէջ, ի՜նչ ուրախութիւն պիտի առնեմ, {առաջին} գործս քեզ մի թաւշեայ վերայնոց... - Ո՞հ, եղ

ԵԲԱՍՏԱՑԻ ԵՒ ՄԽԻԹԱՐԵԱՆՔ (Կիսատ) ՅՕԴՈՒԱԾ {ԱՌԱՋԻՆ} ՄԽԻԹԱՐԸ Տասներեքերորդ դարու ելքումը Հայա

տրոս Մանուկեան, իսկ մօր անունը՝ Շահրիստան։ Իւր {առաջին} դաստիարակութիւնը ստացաւ նա երկու բարեպաշտ կրօնաւո

ւմը, ուր օրէ օր բազմացան նորա լսողքը։ Արդէն իւր {առաջին} տարու կեցութեան միջոցին Կոստանդնուպօլսումը սկսեց

վախճանի Մխիթարայ աբբայ հօր յաջորդեաց նմա Ստեփանոս {առաջին} աբբայ յաշակերտաց նորա, որ եւ առաւել ջատագով երեւ

իւն առդնելով եւ յօգուտ ազգային։ Իբրեւ վախճանեցաւ {առաջին} Ստեփանոս աբբայ, յաջորդեաց նման երկրորդ Ստեփանոս

իտութիւնը քննելու եւ հաստատապէս նկարագրելու համար {առաջին} անհրաժեշտ պայմանն է քննել եւ ուսանել այն սկզբունք

ն վերայ։ Եւ ինչպէս կարելի էր առանց կրօնի ապրել. {առաջին} մարդիկը, որ գուցէ եւ չգիտէին իւրեանց բարոյական ա

նալու սերմերը տնկած էին մարդու հոգու մէջ, երբ սա {առաջին} անգամ երեւել էր աշխարհի երեսին։ Այնուհետեւ բնակա

ենեւին՝ այդ անխորհուրդ եւ ամուլ ծիսակատարութիւնը {առաջին} բանը շինելով, փոխանակ իրաւունք տալու օրինաւոր կե

տակ, բայց դոքա երկրորդական բան են համեմատութեամբ {առաջին} նպատակին, որին կամի հասանել։ Նորա մտացածին եւ կ

ւաբար մօտենալով ուրիշի ստացուածին եւ իրաւունքին, {առաջին} անգամ մերկացուց երկաթը անզօրի եւ անպաշտպանի պարան

ւսաւորութիւնը հետեւանք է կրօնի։ Ասացինք այս ճառի {առաջին} գլխումը, թէ " ասա՛ ինձ ո՛ր կրօնի խոստովանող ես դ

, որ անմիջաբար առիթ էին այդ գործունէութեանը։ {Առաջին} յօդուածի մէջ տեսանք մեր ազգի ընդհանուր աւերութիւն

րհակալութիւն մատուցանել Մխիթարեան միաբանութեանը. {առաջին} ՝ այն պատճառով, որ մշակագործեցին ու ծաղկեցուցին

։ Մխիթարը սաստիկ սխալուեցաւ իւր հաշւում։ Մինչդեռ {առաջին} անգամ ոտք էր հաստատում նա այն հողի վերայ, որ պատ

րից, ինչպէս Մխիթարի մէջ, այլ՝ երկու աղբիւրից։ {Առաջին} աղբիւրը՝ համարեա՛ թէ հայկական՝ պապականութեամբ կ

, որ իւր կարգով ճնշում է եւ օր ըստ օրէ չքացնում է {առաջին} աղբիւրը։ Այս պատճառով եւս միաբանութիւնը օր ըստ օ

վ, վասնորոյ անհրաժեշտ էր այդ վերանորոգութիւնը, որ {առաջին} քայլն էր դէպի մարդկային ազատութիւնը։ Ք

ր ապրուստի վերայ հոգալ։ Մեք այն ազգն ենք, որի մէջ {առաջին} անգամ հայոց նշանագիրքը եւ նոցա ուսուցիչը պիտոյ է

հնախօսութիւնն կամ ինքնին է լուսաւորութիւն եւ կամ {առաջին} եւ վերջին հնար լուսաւորութեան, գոնեա՛ զայս լսեմք

ն ազգի կախի զհին մատենագրութենէ, եւ թէ սա ինքն է {առաջին} եւ վերջին հնար բորբոքելոյ զհայրենասիրութիւն, առա

առաջինն ի նոր լեզու երկասիրութիւն, մակագրեալ՝ " {Առաջին} հոգեղէն կերակուր հայազգի երեխաների համար ", զկնի

նօր պարզապէս խոստովանիլ զճշմարտութիւնն, թէ [այս] {առաջին} անգամ է], զի Ազգ հայոց [ի լեզու հասկանալիք ընթեռ

այսմ ի նորումս " Եւրոպա " լրագիր Վիեննայի, 1853 {առաջին} թերթ յունուար 20, ելեալ ի ծոցոյ պապին, առեալ զգ

ւք իբրեւ գործարան ազգային լուսաւորութեան: Այս էր {առաջին} պահանջելին, բայց մնա եւ մի այլ պահանջելի, որում

նայն խօսք եւ զրոյցք լսելի եղեն զկնի տպագրութեան " {Առաջին} հոգեղէն կերակրոյ Հայազգի երեխաների համար ", զոր

ութիւնս գերապատիւ Ստեփաննոս վարդապետի Նազարեանց " {Առաջին} հոգեղէն կերակուր հայազգի երեխաների համար " եւ " զ

5 Ноября 1903 г. ՅԻՍՈՒՍԵԱՆՔ ՅՕԴՈՒԱԾ {ԱՌԱՋԻՆ} Իգնատիոս Լօյոլա. - Յիսուսեան Կարգի ծագումը.

ը կատարեցի՝ ժամանակի սակաւութեանը յարմարուելով։ {Առաջին} անգամը այսքան ծանօթութիւն բաւական համարելով՝ չեմ

որան աշխարհի հետ, թողեց յաւիտեան։ Իգնատիոսի {առաջին} խորհուրդը եւ նպատակը Երուսալեմ ճանապարհորդել եղաւ

փառական քարոզչից, կամենում էին ցամաք հանել նորան {առաջին} անմարդաբնակ կղզու վերայ։ Հակառակ քամին, որ մղեց

ատարեց " Հոգեւոր Վարժութիւնը"։ Այս կերպով Ֆաբեր {առաջին} հետեւողը դարձաւ Իգնատիոսին։ Սորանից պակաս դժուար

ատութիւնը։ Արդէն ասացինք, որ այս գիրքը Լօյոլայի {առաջին} տարիներումը գրուած բան չէ. երեւի թէ գրուած է այն

ը տարեց Պապի մօտ, որ շատ սիրով ընդունեց նորանց, {առաջին} հարկաւոր դէպքումը խոստացաւ գործ դնել նոցա ծառայու

ակցութենից։ Հաւաստի է միայն այս, որ Լայենէզ իւր {առաջին} անգամ ժողովքի մէջ յայտնուելու ժամանակ կասկած տարա

. 139. et squ)։ Յիշեմ միայն այս, թէ Լայենէզը {առաջին} մասնումը առ հասարակ վարդապետում է Պապական իշխանու

լի էր Յիսուսեաններին, որ գրէր հեղինակը, եւ նորա {առաջին} տպագրած օրինակները ջնջուեցան որքան կարելի էր Յիսո

ագրեցի ես այստեղ Յիսուսեան Կարգի հիմնարկութեան եւ {առաջին} անգամ բոլոր Եւրոպական տէրութենների մէջ տարածուելո

յն հասուցանել իւրենաց օգնութիւնը, երբ Յիսուսեանք {առաջին} անգամ պահանջում էին։ Քրէական յանցանքների համար Յ

, որ տալիս էր ուսուցիչներին։ Այս կանոնադրութեան {առաջին} օրէնքներից մինը այս էր՝ Nemo novus introducat du

Daphnydic et Lycidae " (Սուրբ Իգնատիոսը եւ նորա {առաջին} ընկերը՝ Պետրոս Ֆաբեր իբրեւ Դաֆնիս եւ Լիցիդա)։

մինչեւ Կարգի նորոգութիւնը Պիոս VII-ի ձեռքով։ {Առաջին} յօդուածի մէջ ես արդէն ասացի, թէ Կարգի գլխաւոր խո

քրիստոնէութիւն չէր, ո՛չ առաքեալների եւ եկեղեցու {առաջին} վարդապետների քրիստոնէութիւն, եւ ո՛չ մինչեւ անգամ

իւրեանց Քրիստոնէական համոզման վերայ, ինչպէս էին {առաջին} դարերի մարտիրոսքը, այլ սոքա մարտիրոսանում էին կո

Կսաւիէ, որ անուանուեցաւ " Առաքեալ Հնդկաստանի ", {առաջին} քարոզիչը եղաւ Յիսուսեանների միջից։ Նա Պօրտուգալա

երազմի մէջ մեռած։ Յիսուսեան Կարգը Քրիստոնէութեան {առաջին} նահատակ անուանեց նորան, եւ խնդրելով Պապից՝ դասե

ար տանելի երեւիլ։ Րոբերդ Նօբիլի Յիսուսեանը հագաւ {առաջին} անգամ Բրամինի հագուստ եւ անուանուեցաւ Եւրոպական Բ

, որպիսի դրութեան մէջ գտանւում էին Քրիստոնէութեան {առաջին} քարոզիչքը Հռովմում դէպի նորա հաստատ եւ հզօր քաղաք

դացիք մտան Եափոնիայ, որ այն ժամանակ Եւրոպայի մէջ {առաջին} վաճառական մարդիկն էին։ Բոլոր վաճառականութիւնը Պօ

սրի մօտ, բայց ոչինչ չ'կարողացաւ յառաջացուցանել։ {Առաջին} տեսաւորութեան ժամանակ Կայսրը, նշանացի առնելով Պա

որ եւ վայրենի մարդերի վերայ ամենայն ազատութեամբ։ {Առաջին} անգամից երեւում է, թէ Յիսուսեանների քաղաքական Կա

նսահման հնազանդութիւն ունենալ դէպի այս դաբիրաները {առաջին} կրօնական պահանջողութիւնն էր։ Այս կերպով Յիսուսեա

եւ՝ իւրեանց Կարգի իշխանութիւնը։ Բայց ինչպէս {առաջին} յօդուածի մէջ յիշուեցաւ, հանգամանքների դժուարութի

մէջ հրաժարուէին իւրեանց արտօնութենից։ Յիսուսեանք {առաջին} անգամ ընդունեցին բոլոր պայմանները եւ բացին Փարիզի

այս պաշտպանութենով, եւ որի մասին դեռեւս ժողովքի {առաջին} նիստումը գովասանութիւն էր խօսել հռչակաւոր Դիւպէնը

թագաւոր Ֆրանսիայի եւ Նավարրայի, թագաւոր Բէարնա, {առաջին} Պէր Ֆրանսիայի, ընդդիմանում է Հռովմի պապ անուանու

երկու հարուած տուեց Հենրիկոսի կուրծքին դանակով, {առաջին} հարուածը՝ մահացուցիչ։ Մեծ շփոթութեան մէջ ընկան

րութեանը։ Յիսուսեանք հասկացան, որ Կարդինալը իւր {առաջին} անգամ հակառակ ներգործութենովը, կարող էր ջնջել նո

լ նորան, որ նորա ձեռքով կարողանան օգուտ քաղել եւ {առաջին} ներգործողը դառնալ յետոյ Ֆրանսիայի մէջ։ Ես աւելոր

Արքայական դուռն) անուանուած վանքը։ Լետելիէի {առաջին} քաջագործութիւնը եղաւ Արքայական դուռնը քանդելը, ո

ւթիւնը եւ սիրելի մնաց նորան մինչեւ մահը։ Դիւբուա {առաջին} նախարար լինելուց յետոյ աշխատում էր ստանալ Կարդինա

հօր՝ Դօֆինի, դեղամահ սպանութիւնը, աշխատում էր {առաջին} յաջող դիպուածումը, գլուխ բերել իւր մտքի դրածը այ

էին Մեղուի զարկուածքից: Հայոց ազգի մէջ դեռ {առաջին} անգամն է, որ մի օրագիր, իւր վճիռը հրապարակելով

ղ հոգին եւ չվրդովուի ձեր ստոյգ ազատամտութիւնը այս {առաջին} անգամ Ձեզ եւ ինձ միմեանց հետ ծանօթացնող շարժառիթ

ն աւետաբեր եւ բարեգուշակ ձայնին, որ նորա ճակատին {առաջին} անգամ հնչեց դէպի մեզ, " այսուհետեւ լոյս եւ ճշմար

որ այն ժամանակին Թիֆլիզ քաղաքի մէջ լուսաւորութեան {առաջին} եւ գլխաւոր աղբիւրն էր համարւում, որպէս եւ այժմ չ

ամբ: Հայոց պատրիարքարանում նրա հրատարակման {առաջին} օրը Կանոնադրութեան ներկայ հակառակորդներից գլխաւոր

տրւում էին Երուսաղէմի վանականութիւնից դուրս: Դրա {առաջին} օրինակը Յակոբ Նալեան պատրիարքն է, որ ընտրութեամբ

դէպս, եթէ հայերը ստիպուած լինեն զրկուելու իրենց {առաջին} կանոնադրութիւնից, ապա ազգի նշանաւոր մասը անցնելո

այն է այդ առածին, մանաւանդ այնպիսի գրքի մէջ, որ {առաջին} անգամ պիտի ողջունէր Հայոց մանուկը, որ չգիտէր դեռ

այնքան աղճատուած չէ, ինչպէս թւվում էր մի մարդու {առաջին} անգամ. այն աւերանքը, որ յառաջացել են Իտալականի

, ի նայել։ Ս տառը չպէտք է ընդունել այստեղ որպէս {առաջին} դէմք ցոյց տուող, այլ որպէս բանի մօտաւորութիւնը,

ործեմը բայ է եւ ցոյց է տալիս անելու գործողութիւնը {առաջին} դէմքում, որոշեալ եղանակով, ժամանակով եւ թըվով։

րենց ոչինչ նշանակութիւն եւ խորհուրդ չունին։ Թէեւ {առաջին} լծորդութեան վերջաւորութիւնը նման է էական եմ բային

այը բայ է, նոր լեզուինը բայ չէ՞։ Եթէ հին լեզուի {առաջին} լծորդութեան բայերի եմ վերջաւորութիւնը էական բա՞յ

նուն հնչվում է այդ հետեւեալ ձայնաւորով սկսած բառի {առաջին} վանկի հաշուով, այնպէս, որ մէկ ամբողջ վանկ պակաս

ս, որ մնացած հինգ հոլովմունքը, միասին առնելով, {առաջին} հոլովման տակ գնացող բառերի եւ մի քառորդը չունին.

նում ունին, իսկ յոգնականի մէջ բոլորն էլ գնում են {առաջին} հոլովման տակ, եթէ միայն դուրս հանենք մի քանի բառ

եւ ոչ թէ ժողովրդի ոգու կամ հանճարի ստեղծած։ Մեր {առաջին} հոլովումը է քաղաք, քաղաքի, քաղաքից. քաղաքներ,

մարդուց։ Մեր երկրորդ հոլովումը Տաճկաստանի Հայոց {առաջին} հոլովումն է եւ մեր առաջինից աւելի բռնակալ, այնպէ

րուածքի մէջ գլխաւորապէս հետեւում է բուն Արարատեան {առաջին} հոլովման, եթէ այդ հոլովումի տակ է հոլովվում բառը

քրիստոնեայ, եթէ ոչ նոյնպէս անտիկեան, ըստ որում {առաջին} երեք դարերում քրիստոնէութիւնը քաղաքացու իրաւունք

էլ մի պստի բըժութ ու ման են դայի տները, որ դրան {առաջին} կաննում են, ասում են. Նուրին Նուրինն էկել

քով, ինչպէս մարդը ապրում է եւ բազմանում է, թէեւ {առաջին} մարդը միայն դուրս էր եկած բուն աստուծու ձեռքից:

մէնամարտո՞ւմ էին նոքա զուարճութեան համար. այդ, {առաջին} անգամ լսում ենք պ. Պռոշեանցից: Գո՛նէ խոստովանու

պատշաճ են համարում. " Քա՞, ընչի՞ ես էս բարի լսի {առաջին}, սուրբ ըխտի ճամփին բերանդ փիս բաց անում... է:

րդի աշխարհաբառ լեզուի քերականութեան " աշխատութեան {ԱՌԱՋԻՆ} ՀԱՏՈՒԱԾ ԱՍՒՈՒՄ Է ԼՍՈՒԵԼՈՒ ՀԱՄԱՐ Մի մարդ ունէր

ին եւ յարմար էին ժամանակի հարկաւորութեններին։ {Առաջին} անգամ պատշաճ համարեցանք փոքրիշատէ հանդէս հանել հա

անպատճառ պիտոյ էր ազգային մատենագրութիւն. սա էր {առաջին} եւ վերջին քարը, որ կարող էր տնկել իւրաքանչիւր մա

երկրի յատկացեալ բարբառ. պատճառ, որ մեր նպատակին {առաջին} արգելքը կը լինէր այդ, այլ միշտ իմացել ենք այն յս

են ելեքտրականութիւն, ջերմութիւն եւ այլն, լեզուն {առաջին} զօրութիւնն է, որ յայտնւում է բնութեան մէջ՝ բովա

ւ վերաբերութեամբ նաեւ այնպիսի ըմբռնողութեանց, որ {առաջին} աստիճանքն էին լուսաւորութեան, թո՛ղ վսեմ խնդիրներ

ում են նորան կազմող տարերքը։ Հարկ չկայ ասել, որ {առաջին} մահացուցիչ հարուածի հետ դադարում է եւ բարոյական խ

կելի արգելք նոցա միաւորութեան, ինչպէս կարծւում է {առաջին} անգամ ակը տալիս։ Կենդանի լեզուն հոսանուտ մի բան

պոչտով գրում եմ քո ամեն մի խոսքիդ պատասխանը: {Առաջինը} ինձի շատ զարմանալի է, որ դուն ինքդ, ինձի՝ ձեզի

փոշտի ձեզ նամակ չեմ գրել, այդ եւս զուր տեղը չէ. {առաջինը}, որ ամեն փոշտի գրելու բան չունիմ, երկրորդը՝ ժա

ետեւ հարած-վարած մարդոցմե ինձ վերա բան չհարցնել. {առաջինը}, որ նոքա ինձ չեն տեսնուլ այստեղ, երկրորդ, ես ն

ս ունիմ, որ կարո՛ղ է, միայն դու քեզ պահպանի՛ր, {առաջինը} չմրսես, երկրորդը՝ ծխելը թարաքը հանե, մինչեւ զա

ի պայմանքը, որի համառոտ պարունակությունը այս է. {առաջինը} ՝ որ այդ օրագիրը պիտի դուրս տա պ. Նազարյանցը, ա

տորագրվածը, այնտեղ եւս մեր Նախիջեւանի անունը թող {առաջինը} լինի յուր ազգասիրութենովը եւ լուսավորություն սիրե

չարաբաստիկ արկածների մասին: Իհարկե նախադասում եմ {առաջինը}: Այսպես ուրեմն, նորից կրկնում եմ՝ գրքեր, գրքե

ր, ճաշից հետո: Նամակիդ քննության մեջ չմտնելով, {առաջինը} հարկ եմ համարում նկատել, որ վերոհիշյալների հետ ս

բայց պատրաստելու պետք չկա, ինչպես քեզ հայտնի է, {առաջինը} տանը մնաց, իսկ երկրորդը Եկատերինոսլավումն է: Խն

անդիմանությունից դուրս: Քաղաքացիական լեզուն մենք {առաջինը} ընդհանուր գործածության մեջ մտցրինք գրականության մ

ր, վայրի, չմշակված ձեւը. ո՛չ թե նրա համար, որ {առաջինը} վատ է կամ այլանդակ է նորից, կամ ընդհակառակը՝ նո

- Սիրելի՛, - պատասխանեցի ես, - քո կանոնների {առաջինը} խաբէութիւն է եւ մաքսանենգութիւն, երկրորդը՝ զրկո

հանգամանքը բռնի խլել էին նորա բերանից այդ ողբը։ {Առաջինը} ՝ Պարո՛ն, Խորենացին անկարօտ է մեր նման փաստաբանն

գտակար չէ՞ր Պ. Իսահակեանցին եւ Հայոց ազգին, եթէ {առաջինը}, թողնելով Ղզլարի մանկավարժութիւնը, Եւրոպա գնար

արանք. մինը՝ Մուրադեան, իսկ միւսը՝ Հայկական: {Առաջինը} գտանւում է Մխիթարեան միաբանութեան իշխանութեան տակ

ուր լուսաւորութեան լայն ասպարէզը: Մեր կարծիքով, {առաջինը}, առանց երկրորդին, երբէք յաջողութիւն չէ գտանելու

կութիւն ` հիմնելու մի այնպիսի բարեկարգ դպրոց, որ {առաջինը} լինէր, եւ տասն տարու մէջ ամենայն հայ մարդ պարծան

Թեսաւրոսի փիլիսոփայութիւնը, եւ այս վերջինից դէպի {առաջինը}: Մեք ազատակամ նուիրեցինք մեզ հասարակ ժողովրդ

։ Այս պատճառների հիման վերայ հեղինակի գրելիքը {առաջինը} պիտոյ է լինէին նոր հայախօսութենով։ Երկրորդ՝ հեղ

` կերպարանափոխ է լինում, ինչպէս վերջինը ջնջում է {առաջինը}: Բայց ֆլօրենտացի պուպլիցիստը, մեզ թւում է թէ աւ

ն մեռա՞ծ տառի ուժով, թէ՞ թագի հարստահարելով: Ոչ {առաջինը} եւ ոչ երկրորդը. այդ բխում է բուն անգլիական կեանք

42)։ Պատճառ ունինք ենթադրելու, թէ Փարպեցին {առաջինը} չէր, որ կառավարում էր Ս. Կաթողիկէ եկեղեցին, որ

լ ասել չենք կարող։ § 9. Փարպեցին ինքն է եղել {առաջինը}, որ երրորդ է կոչել իր Պատմութիւնը՝ առաջին համար

վ ներգործականի վրայ, ինչպէս՝ կատարելագործվել։ Ո՛չ {առաջինը} եւ ո՛չ երկրորդը տալիս են նոր լեզուում կրաւորականի

խնդրելուց առաջ էր)։ Իսկ այն չիք Մեհրուժաններից {առաջինը}, որ եւ Մե՜ծ ուրացող, Ս. Ներսէս Մեծի ժամանակ, այն

մի յարմար ժամանակի, տպել նորան երկու խորհրդով. {առաջինը} ՝ որ ժառանգութիւն դարձուցանէ այդ բարոյապէս արժանի

աւոր չէ՛, այս դժոխքը դեռեւս շատ լաւ է իմ համար, {առաջինը}, որ տաք է, երկրորդը ` խաւար եւ գլխաւոր՝ խաւար

ուրեմն լսիր եւ այս գաղտնիքս, որ ոչ ոք չգիտէ, եւ {առաջինը} դու պիտոյ է լինիս, որ իմանաս: Ես քո բարեկամութե

րդու աշխատութիւնքը, բայց Ալքիմիայի մասին երկու: {Առաջինը} անուանւում է De Alchymia այստեղ կարդում է քիմիակ

ը․ ականջը, լսողական գործարանը, նոյնպէս, եւ եթէ {առաջինը} կամ երկրորդը հասուցանեն մի կիսատ թերատ տպաւորութի

արտել, երրորդ, դստերս հիւանդութիւնը... - {Առաջինը}, - կտրեց խօսքը տիկին Յովնաթանեանցը շտապ խօսելով

ի ամբողջ ազգի բարոյականութիւն երկու աղբիւր ունի. {առաջինը} եւ գլխաւորը՝ կրօնը, երկրորդը՝ լուսաւորութիւնը

ի մէջ, թէեւ կան վեց հոլովմունք), բայց նոցանից {առաջինը} իր տակ քաշել է բառերի ամենամեծ մասը, այնպէս, որ

ծագոյն մասին հասկանալի, խօսք ենք տալիս, որ մենք {առաջինը} վազենք նորա դրօշի տակ: Բայց ցաւելին այս է ե

ելի տրամաբանութեամբ ապացուցանում էր, թէ Նապալէոն {առաջինը} եղած չէ աշխարհի երեսին։ Գեղեցկութիւնը իրաւուն

ունով պատերազմում էր իր դաւաճան թագաւորի ` Կարլոս {առաջինի} հետ, երբ զիջողութիւնք զիջողութեանց քամակից որպէս

անհասկանալի բան է: Ասես թէ ո՛չ, սա չէր կարող ոչ {առաջինի} եւ ոչ երկրորդի պաշտօն լցուցանել: Սա նոցանից գերա

տ այս իմաստասիրութեան աշակերտները: Սատանան բռնեց {առաջինի} մազերից, բարձրացրեց օդի մէջ, փչեց նորա քթումը ե

րդի ժամանակ. Անգլիայի Ազնուապետութեանը, Կարոլոս {առաջինի} եւ Յակոբ երկրորդի ժամանակ, Սպանիայի ինքնակալութե

ւն հայտնի՝ ինձ ուղարկած ողջույնի համար: Նրանցից {առաջինին} ցանկանում եմ լիակատար առողջություն, եթե տենդից դ

քինութեան վսեմութիւնը, մոլութեան վատթարութիւնը. {առաջինին} խրախուսելով եւ երկրորդից զգուշացնելով եւ ոչ միայն

բերանում է մահ, իսկ քրիստոնէութիւնից կեանք: {Առաջինից} փոխադարձ վրէժխնդրութիւն, իսկ երկրորդից փոխադարձ

խնդրութիւն, իսկ երկրորդից փոխադարձ ներողութիւն, {առաջինից} ժառանգական եւ յաւիտենական թշնամութիւն, իսկ երկրո

ն, իսկ երկրորդից մշտնջենական սէր եւ հաշտութիւն, {առաջինից} եսականութիւն եւ վայրենութիւն, իսկ երկրորդից անձն

կարդալու բաներդ, ծննդեան ճրագալուցի գրքերը բացի {առաջինից}, " Ի սկզբանէ արար Աստուած " եւ բացի վերջինից " Յ

ովումը Տաճկաստանի Հայոց առաջին հոլովումն է եւ մեր {առաջինից} աւելի բռնակալ, այնպէս, որ գրեթէ լեզուի բոլոր բա

ՏՅԱՆ, 38, 54, 76 Ձեր գրած երկու նամակը, {առաջինն} ՝ տեղ հասանելուց հետո գրածդ, երկրորդը՝ այդ մեղա

յոց ի " Չինի-բազար " ասացեալ փողոցի, որ գրեա՛ թէ {առաջինն} է ի Կալկաթա, ո՛չ ըստ գեղեցկութեան, այլ վասն վաճ

՝ ազդակի կամ դիաստազզի մասին, լծակի մասին, որն {առաջինն} է ուժ հաղորդում ամբողջ մեխանիզմին: Ո՞ր սաքսը կամ

ողը, եօթն ազնուական տան սեպհականութիւն է, որոնց {առաջինն} է թագաւորական տունը: Հասարակ ժողովուրդը իւր երկո

աւնի Փափազեանց արգոյ օրիորդների անունները, որոնք {առաջինն} են, որ քաջութեամբ ոտք կոխեցին թատրոնաբեմի վերայ

ենայն յատկութեամբ ի ներքոյ գրեալ տեսանի, այսինքն {առաջինն} այս է, զի մերձ Հայոց եկեղեցւոյն ունիմ մին մեծ բա

հատոր բանս բովանդակեմ, որ է այս. Ա ՀԱՏՈՐ. {Առաջինն} պատուիրեմ կտակակատարացն իմոց, զի թաղեսցեն զիմ մա

եցան. եւ ի քրիստոնէական գիրս, ածականդ " մեռած " {առաջինն} է՝ զի տուեալ լինի հոգւոց: Եթէ եւ ո՛չ խոստովանի

գլիան իր կառավարութեան ստգտանուած ձեւերով, այսօր {առաջինն} է Եւրոպիոյ մէջ ազատութեան մասին, եւ անգլիական մա

ական աշխատութեանց վրայ, ապա ուրեմն այս երեքի մէջ {առաջինն} է Ղազար Փարպեցին, որի պատմութիւնը՝ ստո՛յգ, անց

մասին, ասում է. " կացեալ անդ մինչեւ 'ի ժամանակս {Առաջինն} Լեւոնի կայսեր, մեռանի անդ Վասակ եւ Տաճատ... իսկ

ր, որ տեսանողը զարմանայ, քաղաքավարի, հնազանդ: {Առաջինն} ես նորա մի տարի լեզու պահել կը տամ, բայց դորայ

էնջ եւ գիտութիւնք ծաղկեալք ի Հայաստան, ի կատարած {առաջինն} դարու՝ առ Արտաշիսիւ Երկրորդաւ, զորոց մանրամասն

ն Փաւստոս Բիւզանդացի եւ Մեծն Ներսէս Պարթեւ, որոց {առաջինն} ՝ շարունակէ զպատմութիւն Ագաֆանգելոսի, պատմելով զ

կագրեալ " Եղծ աղանդոց " ի չորս հատուածս տրոհեալ. {առաջինն} ՝ ընդդէմ հեթանոսութեան, երկրորդն՝ ընդդէմ դենին

ի կաթողիկոս Հայոց Մեծաց զկնի Գիւտայ, եւ Խոսրով: {Առաջինն} ի սոցանէ կարկառէ մեզ զարդիս, զաստուածաբանական ճա

աւորութիւն, կրօնն եւ լեզուն. առ մեզ կորուսեալ է {առաջինն} եւ չիք յայժմուս. մնայ ուրեմն ապաստանիլ ի կրօնն ե

չիսի ընդառաջ, որ այն ժամանակուայ գեղեցկուհիներից {առաջինն} էր, խելացի եւ խորագէտ կին, որի ճակատը գրած էր մ

ործ է դնում ճիւղեր, ճիւղերու։ Խօսքը այն չէ, թէ {առաջինն} է գեղեցիկը, թէ երկրորդը, այլ այն, թէ ո՞րը սոցա

Ցուոլլէյի եւ Հասսելտի միջոցում (Հոլլանդիոյ մէջ, {առաջինն} ամրոց է, այժմ գրեթէ աւերակ, իսկ երկրորդը քաղաք

ի վրայ տանք։ Տասը տարի առաջ, թողնում եմ դարերով {առաջինները}, մեր հագած շորերը, որ շատ գեղեցիկ էին թւում մեզ

ապարանքները, Կօլլեգիաները եւ նորընծայական տները {առաջինների} նման գլխաւոր պաշտօն չունէին Կարգի մէջ եւ կարո՛ղ է

ց էր տալիս իւր մէջ միայն ստրկաբար փոխառութիւն այս {առաջիններից}, մինչ բոլորի խելքերը դառնում էին եւ ոգեւորւում է

ղները բաժանւում էին՝ Հոգեւորական եւ աշխարհական։ {Առաջիններից} պահանջւում էր լաւ կրթութիւն. պատճառ, նոքա քահան

շգրտապատումք, ի հայկաբանութեանն մասին համարի ընդ {առաջինսն}, թէպէտ ի տեղիս տեղիս ցուցանէ ճապաղ ոճ խօսից եւ ա

ուիրանն սրբեալ ի դարուց ժամանակաց, մինչդեռ հարքն {առաջինք} ընդ ամպովն ՚ի Սինա ընդունէին զկոփածոյսն: Եւ զիա՞

այ, նոյնպէս եւ իւր ձեռնասուն աշակերտք, մանաւանդ {առաջինքն}, էին 'ի հերձուածողաց անտի, որք ծանօթացեալք ճշմա

ն կառավար, Ո՞վ է հաշուել, քանի՞ արդեօք քո {առաջից} անցաւ դար, Մենք ` հող, մոխիլ, դու ` մեր

Պատերազմական վաշտերը կարգով գալիս են, {Առաջից} դրօշակները, թմբուկ խփում են: Թնդանօթները պ

ամէն օր Նոր-նոր բան կ՚ասեն, Ուսանողաց {առաջիցը} Նոր լոյս կը վառեն: Ծոյլը զրկուած է `

ի քաղելու, երբ Վարդիթերի հայրը տասն այդպիսի մշակ {առաջն} արած տանում է իր այգին ամէն մինին իր քաղլակովը մի

տոյ էր ընծայաբեր լինէի իմ կողմից, որ այբբենարանի {առաջնաթերթի} ճակատին դրոշմած " խաչ, օգնէայ ինձ " սորայ օգնակա

րայով, բայց տարի կտեւի մինչեւ ստացվելը, մինչդեռ {առաջնակարգ} նշանակություն ունի այն խնդիրը, թե արդյոք Նախիջեւ

արդյոք, այն թղթերը, որ քեզ էի տվել. այս հարցը {առաջնակարգ} կարեւորության հարց է: Ինչպե՞ս է M-lle Madelai

նպիտանութեան մասին: Թիֆլիզը, որ այսօր Ռուսսիայի {առաջնակարգ} քաղաքներից մինն է, դեռեւս տպում է այնպէս, ինչպէ

հակառակ գործ գործեց. Ադամ Շօյլ Յիսուսեանը ստացաւ {առաջնակարգ} Մանդարինի արժանաւորութիւն, որի պաշտօնը էր, նայե

զնիւ գործը: Աւելորդ է ասել, որ միայն Տաճկաստանի {առաջնակարգ} հայ գրագէտի բան է նորան թարգմանելը, չլինի թէ ռու

ռաջ էլ ասացինք, որ հեղինակը անդադար պարապելով իր {առաջնակարգ} ներգործողների հետ մեզ զրկում է շատ հարցասիրութեան

ր հսկողութիւնը: Հոգեւոր գործերի վերաբերմամբ {առաջնին} համազօր միւս ժողովը, դարձեալ պատրիարքի նախագահու

: Նա պատասխանի ետ, եթէ պատրաստ է զթուղթ ՚ի վերայ {առաջնոյ} կտակին, քանզի երկրորդն չէ վաւերական: Առ այս

ւ, եթէ հանգամանք արգելուցուն զիս ի կատարելոյ ըստ {առաջնոյ} եղանակին: Որովհետեւ հանգամանք պաշտամանս ոչ կա

մենայն ճշմարտութիւն հաւատոյ։ Եթէ ունիս զօրինակ, {առաջնոյ} թղթոյն գրելոյ յինէն առ սրբազան ժողովն, ընթերցիր

ութեան Հայոց 1988 թուականէ ի թագաւորութենէ Գագկայ {առաջնոյ} ի տանէն Բագրատունեաց մինչեւ ց1071 թուականն: Պատմ

լ ի բուն հին հայախօսութենէ, չունելով զհարթութիւն {առաջնոյ} հայկաբանից՝ նշմարին եւ հետք այժմեան նոր հայախօսո

տս առաքել զարձակման վկայագիրս, զի ես լինելով ըստ {առաջնոյն} հարկատու անձն ամենողորմած կայսեր եւ արձակեալ ի հո

բարեհաճեսցի զարձակման է հարկաց վկայագիր իմ, ըստ {առաջնոյն}, չեղծանել, վասն զի հարկաւոր լիցի ինձ այն յայնժա

յան, խնդրելով ընդ նմին զվկայագիր իմ չեղծանել ըստ {առաջնոյն} խաչագծիւ ի պատճառս պիտոյ այնր ինձ լինելոյ: 8

որբանոցի զհրիտակս ողորմութեանց: Պատճէն կտակի {առաջնոյն}, այն է հանգուցեալ Եղիայի Յակոբեան, որոյ բնագիրն

աց, ընդ որս ծանօթացեալ էի այսր, բերելով յանուն {առաջնոյն} ի Փարիզէ զգիր յանձնարարութեան յԱրնօ անուն զօրապետ

Զվարձս պ. Գէորգ Աւետի եւ պ. Յովհաննու Աւդալ {առաջնոյն} երկու հարիւր չորս (204) եւ երկրորդին ութսուն (

ան ծարիրը (սիւրմէ) եւ պարսկական խինան, որոնցից {առաջնովը} արտեւանունքն են ներկում, իսկ երկրորդովը մատները

աւենեաց զմեզ զամենեսին յորդեգրութիւն եւ եղեալ մեզ {առաջնորդ} ըստ հոգւոյ ու ըստ մարմնոյ՝ հա՛ն զմեզ առ այն, որ

ի տեսարանս. վանքն Ամենափրկչեան հռչակի պարտապան, {առաջնորդ} նորա քարոզէ զանձն անինչ եւ անարծաթ, իսկ սպասաւոր

ըստ այնմ պահանջիցեն զհամար եւ զհաշիւ տնտեսութեան {առաջնորդ} կացուցելոցն ՚ի Ջուղա: Առ ի՞նչ պէտս արդեօք վատ

րուածով վերջանալու են մարդ լինելուց նորա խարդախ, {առաջնորդ} ձեւացած սուտ ազգասէրքը եւ միւսերը: Խաւարի զա

Աստրախանում: Այն ժամանակ, ինչքան ես յիշում եմ, {առաջնորդ} չունէր Աստրախանը, պաշտօնը վարում էր Բարսեղ Եպիսկ

աչար գործ դնելով իւրեանց իշխանութիւնը: Աստրախանի {առաջնորդ} սրբազան Մատթէոս թեմակալ Արքեպիսկոպոսի բարեմտութիւ

իարքական աթոռից իջանելը եւ նորա փոխանակ Բրուսսայի {առաջնորդ} Ամենապատիւ սրբազան Սարգիս Արքեպիսկոպոսի պատրիարքա

, այլեւ կցորդ զառաջնորդս մեղանացն կացուցանեն: Եւ {առաջնորդ}, որ առ պատուասիրութեան, կամ վասն այլոյ իրիք ախտ

գիրկը՞ եւ որ, աւելին ասեմ, լուսաւորչական հայերի {առաջնորդ} կարգուելուց յետոյ հրատարակել է, հայոց եկեղեցու հ

ւ հետ եւ ո՛չ նորա ականջի հետ, որ ինքն ըստ ինքեան {առաջնորդ} էր միմիայն արտաքին աշխարհի տպաւորութեններին, սրտ

նքը կամ անհիմն կարծիքները, լինում է զգուշացուցիչ {առաջնորդ} հասարակութեան համար եւ նոյն ժամանակին առիթ է տալի

մ Մուշէին, ուրեմն նա այն ժամանակ դարձեալ Սիւնեաց {առաջնորդ} էր եւ ոչ կաթողիկոս, եւ առաւե՛լ եւս ոչ այն մարդը

կաթողիկոս չէ նշանակում այստեղ, այլ՝ եպիսկոպոս, {առաջնորդ}, վանահայր եւ այլն։ Եկեղեցական ժողովների վերաբեր

ութեամբ դէպի խաղաղութիւնը։ Աստուծոյ հրեշտակը քեզ {առաջնորդ}. նա թո՛ղ հասուցանէ քեզ այն օթեւանը, ուր եւ մեք

հոգի Ետ յողջակէզ դժոխոց, Այլ եւ բազմաց {առաջնորդ} Հանդիսացաւ յայս հուր, բոց: Ցնծա՛, դժ

այստեղ հոգեւոր իշխանութիւն կայ, կառավարութիւն եւ {առաջնորդ}, - պատասխանեց ժամակոչը, ճակատի քրտինքը սրբելով

թիւն ունի եւ գլխաւոր սոցայ մէջ, սոցայ դատաւոր եւ {առաջնորդ}, խիղճ ունի: Մարդը ազատ է ճանաչել բարին եւ չարը

կարգի: Հեղինակ աշխատութեանս մի եւ եթ կալեալ իւր {առաջնորդ} զլուսաւոր բանականութիւնն, ճախարակեալ եւրոպէական

ութենէ, եւ թէ հինն լեզու՝ ո՛չ կարելով լինել նմա {առաջնորդ} ի լուսաւորութիւն, ըստ չունելոյ յինքեան զսննդարար

ագրեաց յընտիր օրինակէ Մխիթար վարդապետ Սեբաստացի՝ {առաջնորդ} ուխտի սրբոյն Ղազարու ի Վենետիկ: Մատենագրութիւ

պիտանի պաշտօն ունէր, ընդդիմանում էր այս վճռին եւ {առաջնորդ} դառնալով մի քանի հարիւր կտրիճ զինուորների՝ վերջի

եւ երկրագունդի մէջ եղած օդով, որովհետեւ օդը վատ {առաջնորդ} է էլեկտրականութեան: Երկրագունդի եւ ամպի մէջ առաջ

արում է Մասիսի պաշտօնը, որովհետեւ իւրը աւելի վատ {առաջնորդ} լինելով ջերմութեան, նորա օդը աւելի խիտ է, քան թ

ը, որ անմիջական յարակցութիւն ունի ջերմութեան լաւ {առաջնորդ} մարմինների հետ: Երկու անգամ կանգնելով հնդկական Մ

նորա կարողութիւնը, որ իբրեւ ելեքտրականութեան լաւ {առաջնորդ}, կամուրջ է լինում օդի եւ երկրագունդի մէջ, այնպէ

ոչ միայն մեզ, այլեւ բոլոր ժողովուրդներին, որոնց {առաջնորդած} է, ուստի եւ ստիպուած ենք դպրոցի աննշանաւորութեան

մեջ է մտանում այնպիսի գործերի, որ չէ ենթարկվում {առաջնորդական} տեսչության, գրեցինք թե Այվազովսկին երեսփոխան չէ

Ահա այս տեսակ բաներ ամէն գիտութեանց վերաբերեալ {առաջնորդական} գրքերի մէջ կարող են պատահիլ, որպէս եւ մեր յիշած

յնպէս առանց գործակցութեան յաջողակ մանկաբարձութեան {առաջնորդականին} մտաց, սխալել ոչ համարիմ. բայց այս գուցէ ներելի

հարեալ ազգայնոց, ազատել զտառապեալ վիճակս ՚ի լծոյ {առաջնորդաց}, հակառակ առաքելոյն, վիճակացն տիրողաց, լուսափա

սպառ խափանել, եթէ ներգործութիւն իմ լինէր ձեռնտու {առաջնորդաց}: Սերոբէ Արքեպիսկոպոսն կամեցեալ էր խափանել զայն ս

լոյ առ այդ դրժողութիւն զբացարձակ հրաման յօրինաւոր {առաջնորդաց}: Սրբել զօր շաբաթուց, կացուցաւ առ Մովսիսիւ: Քրի

որ եւ ներելի, եթէ ունիցի առ այն զաններելի հրաման {առաջնորդաց}, որպէս զի զնոսա ուսցի ճանաչել միակ փակակալ արքայ

պարազի եւ եթ կանոնադրութիւն, տուեալ յիշխանութիւն {առաջնորդաց}: Ցանկալի էր մեզ գիտել, ի՞ւ արդեօք տարբերին սկզբ

թէ յաւելցուք, թէ մեղանչականք գործեցեալք հրամանաւ {առաջնորդաց} ՝ դատապարտութեան լինին պատճառը, ոչ միայն որոց գո

ւմ ուսանելոց էին քահանայացուք, եպիսկոպոսացուք եւ {առաջնորդացուք}: Հոգեւորք մեր անկիրթ եւ վայրենի, հազիւ ուրեմն կ

ան Ծերունւոյս, եթէ ժամանակակցացն միահաղոյն նովին {առաջնորդեալ} էր լեզուախօսութեամբ, որով եւ այս աւանդէր նոցա զն

ոճ խօսից յունականին], զնոյն կալան շաւիղ եւ նոցին {առաջնորդեալ} տեսութեամբ, եւ առանց միտ դնելոյ սեպհական ազգի պի

՝ նախատինք էին անլուանալի, որոց սովին տեսութեամբ {առաջնորդեալ} ՝ կամ էին փառս որոնել անձանց ի սրտի ժողովրդեան,

եզուին անգործ թողուին պաշտօն: Եթէ թարգմանիչք մեր {առաջնորդեալ} եղեն յունական տեսութեամբ, այլ եւ յաղթահարեալ յըն

իցուք թէ Մխիթար իբրեւ այր 16 եւ 17-երորդ տարուց, {առաջնորդեալ} եղեւ միջին դարուց տեսութեամբ, եւ կամ իբրեւ այր ո

աւուրն պարենի անբանացեալ չիցեն աղքատ, ողորմելի, {առաջնորդեալ} բնական ազդեցութեամբ քան բանականութեամբ, որ սեպհա

ր դու իմ վերայ, Լարէ քնարիս թելերը, {Առաջնորդել} իմ մատերիս, Թող հնչէ իմ քնարը:

մ ինքեան այն պատճառով, որ անձամբ անձին կարողանայ {առաջնորդել} զօրքերի խումբին, որ դուրս էին գնում Հռովմից պատե

ողբք եւ հառաչանք, լաց եւ արտասուք ոչ երբէք կարեն {առաջնորդել} յանվեհերութիւն եւ ի քաջութիւն, այլ ի միակ եւ եթ

յետոյ ներս են գալիս հոգատարքը վերակացուի հետ, եւ {առաջնորդելով} նոցայ այն վարձկան մարդիկը, որոնց մասին քեզ վերեւ

տուգալացոց ընդդէմ, եւ Կրիմինալը, Յիսուսեաններին {առաջնորդելով}, որ միացած էին այն զօրքի հետ, որ եկած էր այնտեղ

կոնդակի մէջ։ Այս բոլոր բաները լինում էին ազգերին {առաջնորդելու} դէպի փրկութեան ճանապարհը... Մի կողմից, քարո

մխիթար դպրութեան մէջ. ահա, այսպիսի գրուածք պիտի {առաջնորդեն} ազգին դէպի լուսաւորութիւն: Բիւր անգամ ցաւելի երե

փթթեալ նրանց, Եւ մուծեալ լեռնակողման {Առաջնորդես} այգւոյդ գինւոյն Ի կենսաբաշխ խառնելիս՝

էին նոյնպէս երկու ծերունի նայիբներ: Պատանին, որ {առաջնորդեց} ինձ, ցոյց տուեց աչքով երկու ծերունու մէջտեղը նստ

՛ղջ եղիր ամենայն յաջողութեամբ, ամենակալ Տէրը թող {առաջնորդէ} ձեզ ձեր վտանգաւոր ճանապարհորդութեան մէջ: Մնաս բա

իայն ողբալ զթշուառութիւն եկեղեցեաց վիճակիս, որոց {առաջնորդէ} մատնիչ ոք կամ դահիճ: Անհասանելի խա՜ղ ճակատագրի:

Պատերազմում փորձ ու արի, իբրեւ մրրիկ, {Առաջնորդէ} սպառն[աց]այտ զօրապետ ծերիկ Գալիս են կարող գն

ահարց եղիր արժան ընտիր ժառանգ Իմ հոգին քեզ կ՚ {առաջնորդէ} ամեն բանում. Նիկողոսը ասէր, թ. Եւրոպ չի՛

րոգութիւնը, ինչպէս առաջուց կարելի է գուշակել, կ՚ {առաջնորդէ} միմիայն դէպի կորստաբեր հետեւանքներ: Այս պատճառով

նշան է։ Հարկաւոր է զօրացնել, բայց ասում են, թէ {առաջնորդը} չունի այն ազատութիւնը գերագոյն իշխանութենից, որի

յլ մաքուր սրտի եւ առողջ բանականութեան վերայ, որի {առաջնորդը} էր խղճմտանքը, բայց ի՞նչ առնես, կան րոպէներ մարդ

-ԲՈՒՐՂԱՅ Դիւանատուն Լուսաւորչական Հայուց Թեմակալ {Առաջնորդի} Նոր Նախիջեւանայ եւ Բեսարաբիոյ հմր. 74, ի 4 մարտ

, ոչ անգամ հայեցեալ ի ծանօթութիւնս նախկին թեմակալ {առաջնորդի} մերոյ, որք բողոքելով բողոքէին զապիրատութեանց Խալ

նորա քարոզէ զանձն անինչ եւ անարծաթ, իսկ սպասաւոր {առաջնորդի} վանացն, որպէս ծառայ եկեալ ընդ առաջնորդին ի Ջուղա

: Դորա հակառակ՝ ճշմարտութեան զինուորների եւ նոցա {առաջնորդի} անունները վառվռուն աստղերի նման փայլելու են մշտնջ

ւետարանական Հայերի համար, որ չէ ենթարկւում Հայոց {առաջնորդի} իշխանութեանը: Այս բանի մասին շատ խօսք եւ զրոյց յ

նքս ինձանով, թէ կարօտ է նա մեկնութեան, թէ առանց {առաջնորդի} կը գայթակղուիմ եւ կը կորչիմ... Աւա՜ղ, որպէս թէ

նի խօսակցութիւնքը. - Շահբէգի նամակը. - Թիֆլիզու {առաջնորդի} ճանապարհորդութեան երկրորդ հատորը. - Փարիզեան ազգ

եմ նորանից, որ այս օրերումս ձեռքս հասաւ Թիֆլիզի {առաջնորդի} Ճանապարհորդութեան երկրորդ հատորը ` տպած Թիֆլիզում

ալը մի օրէնք է, որ կատարում ենք, լցուցանում ենք {առաջնորդի} հրամանը, որ սաստիկ պատուիրում է ուշի ուշով քննել

քն էր, առնեմք, եւ յամենայնի, յոր զձեռն մխեմք, {առաջնորդիմք} ի սուրբ սիրոյ առ ազգն մեր, շատ այն է՝ նշկահեալ

Դուք 6 մարտ. վերջին անգամ գրեցիք սրբազան Մատթեոս {առաջնորդին} պ. Խալիբյանցի եկեղեցական մեծագումար պարտքի մասին

իս, զահարկու զտառապանաց ազգիս, զբռնակալութեանց {առաջնորդին} Ջուղայու, զաւարելոյ Ամենափրկչեան վանաց, որ յետ

սպասաւոր առաջնորդի վանացն, որպէս ծառայ եկեալ ընդ {առաջնորդին} ի Ջուղա, հարուստ լինի քան զտէր իւր եւ քան զվանս

տութեան եւ պատւոյ, Ղազարդ այդ ծառայ մնայ դարձեալ {առաջնորդին} ։ Այսմ սակաւուք նմանի սեղանաւորութիւն սպասաւոր

ոչ այլ եւս կարելով ժոյժ ունիլ չարաչար տեսչութեան {առաջնորդին} ՚ի Ջուղա, ՚ի ժողով գումարեալ ՚ի սրահ եկեղեցւոյն

, Սերոբէն վախճանած էր արդէն: Եւ չգիտենք, թէ ո՛ր {առաջնորդին} է վերաբերում, որ ընդդիմութիւն է ցոյց տուել, կամ

պատրիարգին։ Հարիւր ռուպլի Նոր Նախիջեւանու {առաջնորդին} ։ Հարիւր ռուպլի Հալաբայ առաջնորդին:

իջեւանու առաջնորդին։ Հարիւր ռուպլի Հալաբայ {առաջնորդին}: Երկու հարիւր ռուպլի սրբոյ Էջմիածնայ եղեալ

ամարիլ ի մեղս, եթէ ունիցի ոք առ այն զներողութիւն {առաջնորդին}. Մի՞թե եկեղեցին մեր ընդունի՞ զայլ հիմն, քան զոր

բայց եկեղեցին ո՛չ հոգեւոր կառավարութեանն է եւ ոչ {առաջնորդին}. եկեղեցին պատկանում է ժողովրդին եւ դեռ օրէնքի զօ

շն ուխտին վաւերացուցեալ. միթե մե՞ծ ճանաչի առ մեզ {առաջնորդն} քան զեկեղեցին եւ քան զպատուիրանն սրբեալ ի դարուց

] առաջի նորա, մի՞թե ուրասցի զերախտապարտութիւն առ {առաջնորդն} ՝ որ ուղղեաց զնա ի փրկարարն ուղի: Հայկական դպ

Կօզանօղլուն, ազգի եւ կաթողիկոսի կամքին ընդդէմ, {առաջնորդներ} է կարգում. շատ անգամ, այո՛, բռնադատում է եւ եպ

ղիկոս ունինք, Լուսաւորչի յաջորդը, պատրիարքներ, {առաջնորդներ}. վանքերը լի են վարդապետներով, թող նոքա մտածեն ա

ալ, թէ ինչ տեղ էր այդ, եւ ահա յիշեցի ցերեկը ինձ {առաջնորդող} սպասաւորի պատմածը: Այդտեղ լինում էին երբեմն երաժ

եան, որ ունի աւանդել աշակերտաց որպէս զմատեան ինչ {առաջնորդող} ՚ի կրօնի, պարտին քննիլ յատեն ի Սիւնհոդոսին Սրբոյ

իմ վերայ, երբ մտածում եմ, թէ իմ սիրական Հայը, {առաջնորդուած} լինելով մինչեւ այժմ օբսկուրանտների ձեռքով, կարդա

իւնը, մեք ճանաչում ենք կորստաբեր իմաստակութիւն՝ {առաջնորդուած} ճիզուիթական հոգով: - Կեցցէ՜ ԱԶԱՏՈՒԹԻՒՆ: Ազատ Աս

դիկ դեռեւս առ թարթափ գնում են նորանով, շատ անգամ {առաջնորդուած} Պ. Չամուռճեանի նման մի աղօտ լուսով լապտերի, այդ

, դաստիարակուելով սուտ ազգասէրների ուղղութեամբ, {առաջնորդուելով} նոցա ձեռքով, արդարեւ այս րոպէիս բացարձակում է իւ

ծանելու խնդիր, որովհետեւ մեր ազգը, մինչեւ այսօր {առաջնորդուելով} պապական աբեղաների գրած գրքերով, մի անմերձենալի վ

տարանի բանքը, դաստիարակուելով այդ ազատական կրօնի {առաջնորդութեամբ} ։ Մեր խօսքը այստեղ ընդհանուրի վերայ է եւ ո՛չ մի ք

լ եւ ի սմանէ ինչ ո՛չ օգտեալ ինքնին հանճարեղ մտացն {առաջնորդութեամբ} ստեղծանէ, զորմէ բան պատմի ի Խորնոյ զայս օրինակ.

ին կրթւում է եւ դաստիարակւում է նորա կրօնի ուսման {առաջնորդութեամբը} ։ Բայց կրօնի վարդապետութիւնը տարածելու մասին ժողո

րների աշխատութենից, հրաժարուեցան այնուհետեւ նոցա {առաջնորդութեան} տակ մնալուց. ինքեանք սկսեցին լինել իւրեանց դաստի

մ փակեալ ճշմարտութեանն լուսոյ], զհետ պնդել խաւար {առաջնորդութեան} հնոցն, առանց [շրջանկատն ուշադրութեան որ ինչ այժմ

, ի սպաս վեհապետիդ զնամականիսն, որք վերաբերին առ {առաջնորդութիւն} յիշեալ եպիսկոպոսի: Ի նստիլ իմ ի Կալկաթա, զամ

ղեկութեանց վերաբերելոց առ ազգն մեր ՚ի Ջուղա եւ առ {առաջնորդութիւն} Ամենափրկչեան վանաց, որպէսզի Սիւնհոդոսն սրբոյ Էջմ

նը կազմուի, նա պիտի ունենայ մի կանոն, որով պիտի {առաջնորդուի} իւր բոլոր գործողութեան մէջ: Կո՛մս, խնդրեմ,

ծ Ֆրանսիսկոս Երկրորդին, փակված են այնտեղ եւ նոցա {առաջնորդում} է մայոռ Ֆեռգուլան: Մեսսինայի քաղաքական կառավա

պատիւ Պետրոս Մարկոսեան արքիմանդրիտի անունով, որ {առաջնորդում} էր Ղրիմեցի Հայերին, երբ սոքա գաղթեցին Ղրիմից դէպ

- Հաւատարմութիւն դէպի Ձեր մռայլութեան գահը, որ {առաջնորդում} է իմ տկար զօրութեանը, եւ պատշաճ հոգաբարձութիւն ի

որպէս բնական հետեւանք եզուիտեան կանոնադրութեան, {առաջնորդում} են ընկերութեանը։ Այս ախտերի ազդեցութեան տակ աշխա

ր իր ձեւը եւ ոճը հարթութիւն ունենայ եւ մի կանոնով {առաջնորդվի}, իսկ առանց կանոն, առանց համակարգութիւն, երբեմն

ջանիկ օրերի մայր դառնայ։ Ազգերը, որ մինչեւ այժմ {առաջնորդւում} էին հոգեւոր դաստիարակների ձեռքով՝ գոհանալով իւրե

ջ սար ու ձորեր կան՝ չնայելով, որ Մխիթարեանք եւս {առաջնորդւում} էին Յիսուսեան կարգի կանոնադրութեամբ։ Մեր ասածը կ

ին թող մտածեն հռովմէական եւ բողոքական եկեղեցիների {առաջնորդքը}. եթէ կարող են առանց իւրեանց եկեղեցին անարգելու ը

եամբ, որով եւ այս աւանդէր նոցա զնշխարս հնութեանց {առաջնոց} Հայկազանց: Ո՞ր անձն բանական ի միտ առեալ իմաստնապ

թո՛ղ զոմանս ի նոցանէ երեւեալս երբեմն ի [վաստակս՝ {առաջնոց} մատենագրաց, իմա՛ դու ինձ զթարգմանիչս մեր: Ասասց

Միջագետս յԵդեսիա՝ առ ի թարգմանել եւ բերել զգիրս {առաջնոց} հարց փութանակի ի Հայս՝ զի ի նոյն պաշտօն յղեսցին

լ էր ի Պալեստին վասն թարգմանելոյ ի հայ լեզու զգիր {առաջնոց} հարց, եւ որ՝ այլ այսպիսի ինչ է. այժմիկ արժանի

ջ դարք խափանաբար լինին ժողովրդեան հասկանալ զլեզու {առաջնոց} Հայկազանց: Եւ գտցէ՞ արդեօք թշուառութիւն ինչ, վն

ոստանալ թէ վերջինն լինելոց է այս ի մէնջ ի լեզու ` {առաջնոց} Հայկազանց, այլ որ ինչ այսուհետեւ նոր եւ հասկանալ

] Ազգիս: Ասասցեն՝ որ ինչ ցայս վայր հեղինակք ըստ {առաջնոցն} շաւղաց, [իբր թէ արդիւնաւոր գտան, որ եւ ի կարծիս

թէ եւ ցաւ է մեզ խոստովանիլ, այդ եւս ըստ օրինակի {առաջնոցն} էանց գնաց եւ եղեւ ի մոռացօնս ազգին, զի փոյթ չեղե

եւ լաւութեան՝ հրամայէ զբազում մատեանս եւ զգրոյցս {առաջնոցն} ըստ տեղեաց տեղեաց եւ ոյր ուրուք գործոց քաջութեան

, եւ այժմեան հակառակորդք լուսաւորութեան որդիք են {առաջնոցն}, որք զայս արարին: Առ Հայս Ռուսաստանի միակ գե

գերեանը եւ Ինճիճեանը ապացուցանում են հայոց լեզուի {առաջնութիւնը} եւ Ադամի լեզու լինելը: Նալբանդեանցին խայտառակել

միայն մարդ կայ, որ կարող է Փարպեցուց առնուլ նորա {առաջնութիւնը}, եւ այդ մարդը է անզուգական Մովսէս Խորենացին։ Բա

թուզ կը բերէ, իսկ փուշը՝ փուշ"։ Այդ տեսակ {առաջնութիւնը} եւ նախամեծարութիւնը ազգերի, որպէս եւ դորա հակառա

ւած վկայութիւնը Կորնթացոց երկրորդ թղթում չէ, այլ {առաջնում}, եւ ահաւասիկ. " Բնաւ եւ անուանի՛ իսկ 'ի ձեզ ընդ

, որ հասել է. պատճառ, դա ցոյց է տալիս մեզ ազգի {առաջշարժութիւնը}: Մանաւանդ սրտաշարժ է անմահ Գալիլեյի գլխի անցքը,

վարս նորա, եւ յետ բազում ծանօթութեանց զոր ստացաւ {առաջոյ} եւ զկնի 'ի վերայ Եւրոպեան ազգաց եւ գահին Հռովմայ

մը, որպէս թէ սթափուելով եւ հետեւեալ դրութեամբ իր {առաջուայ} կարծիքները հիմն ի վեր կործանելով, - " բայց ", -

ինքը ապահովութեան դուրս եկած։ Եւ ա՛յսպէս, իմ {առաջուայ} վարք ու բարքս գիտեն տէր Ներսէ՛հ եւ Հրահա՛տ Կամսա

առանց ձայնի եւ խօսքերի պատասխանում էր մօրը, եթէ {առաջուայ} աղջիկները ոչինչ չէին խօսում, այն էր պատճառը, որ

զօր թշնամի ուներ Հռովմի մէջ՝ Կարաֆֆա Կարդինալը ( {առաջուայ} Վենետիկի Եպիսկոպոսը) եւ Պետրոս Օրտիցը, այն երեւ

տիոսին. նա դիպուած էր որոնում, որ կարողանայ իւր {առաջուայ} ուխտիցը, այսինքն՝ Երուսալեմ գնալուց յետ կենալ։

ո՛ղ էին օգտակար լինել Կարգին. այս պատճառով բոլոր {առաջուայ} ուխտերի միայն անունը մնաց, եւ Կարգը կորուց մինչե

վերջին ժամանակներումը չ'մնացին Իգնատիոսի մէջ նորա {առաջուայ} աշխուժի եւ ոգեւորութեան մինչեւ անգամ եւ հետքը. զ

ն, ժամանակի հանգամանքներին, որոնք փրկեցին նորան {առաջուայ} ուխտերից, այսինքն՝ աղքատութենից եւ հեզութենից,

րի մէջ մի ահարկու իշխանութիւն, որ կոխեց ու անցաւ {առաջուայ} իշխանութեններից, որոնք չափի ու սահմանի տակ էին ե

նորա հետ մշտնջենական եւ անհաշտ պատերազմ... Եթէ {առաջուայ} ժամանակներումը նորա նախորդ թագաւորները գիտէին՝ ի

րող ճանաչել երբեմն մեծ թագաւորը։ Լուդովիկոսի {առաջուայ} սիրելի Փարիզի Արքեպիսկոպոս Կարդինալ դը Նոյալը զրկ

Նոյալը դարձեալ երեւեցաւ Պալատի մէջ եւ ստացաւ իւր {առաջուայ} ոյժը։ Համալսարանին յետ դարձուեցան այն արտօնութիւ

օրէնսդրութիւնը նոյն զօրութիւն ունի, ինչ որ ունէր {առաջուանը}. մէկ խօսքով, կենդանի սահմանադրութիւն եւ կենդանի

յդ առաջարկության ընդունելիքը. դորա հակառակ, եթե {առաջուց} վերահասություն գործվեր բանի զորության, այն ժաման

Նամակներդ հասել են ինձ. նրանց բովանդակությունը {առաջուց} համարյա ես գիտեի, որովհետեւ ինձ հայտնի է, թե ին

առամ Արեւելքի գործ չէ, որ ինձի յաղթէ"։ " {Առաջուց} դու մի՛ պարծենար, - ասաց Էլբրուս, - Միգում մ

պարանքում (phasis) պիտի աղբերացնէ նոր հայեացք: {Առաջուց} գրուած համակարգութիւնքը կանգնում են, նա մեռած է

ւթիւն է, բարով երթաս: Մարդը իր կեանքը չէ տանում {առաջուց} նշանակուած մի ճամփով. կեանքը հոսանուտ բան է եւ հ

: Մինչեւ անգամ մտադրեալ վերանորոգութիւնը, ինչպէս {առաջուց} կարելի է գուշակել, կ՚առաջնորդէ միմիայն դէպի կորս

դում եմ ցնծալով, որ այն վէրքերով, իմ հոգիս, որ {առաջուց} խոցոտուած էր մեղքերով, առողջանալով զօրացաւ։

ը սորվելով, լեզուին ընդդէմ չմեղանչենք։ Բայց թող {առաջուց} յայտնի լինի, որ հեշտութեամբ չենք թողուլ պատերազմ

համաձայնէինք, եթէ հեղինակը այդ վիճակները հանելով {առաջուց} չտեսնէր Սօսի եւ Վարդիթերի գլխին պատրաստուող փոթոր

ւրիշ բան չէ, եթէ ոչ ներկայ անցքի ներկայ տեսարանի {առաջուց} արած ճիշտ ստորագրութիւնը, որ առանց եւ մէկ մազի չ

ր բոլորին, ասա, որ ես ողջ-առողջ եմ, եւ որ մենք {առաջվա} նման տեսնվում ենք: Թերեւս դա իրականանա: Սպասելո

երթամ տեյի, հույս ունիմ, եւ ինձ նայող բժիշկն ալ {առաջվան} պես չի վախնալ. մեկ ամիս առաջ ես ալ շատ հույս չու

Աղեկը ի՛նչ է. ջերմը ամեն օր չի բռնիլ, բռնածն ալ {առաջվան} չափ էզելմիշ չանիլ. աս ջերմն է իմ տունս քանդողը,

շտ ամեն օր՝ նոր նոր բաներ մտքէդ հանել, Կամ {առաջվան} ընկերներուդ՝ ախմախ, յիմար, պակաս կանչել։

, որեւիցէ կողմից, չէ պիտոյ կարողանայ փակել նորա {առաջքը}, թէեւ այսօր հալածակա՜ն եւ աքսորակա՜ն են այդ ապագ

ջանքով աշխատէր գործարանի դէպի վատը տեղափոխութեան {առաջքը} առնուլ, եթէ նա յիրաւի բարեմիտ եւ բարեխորհուրդ մա

պելք սուտ... Մի արդէօք յունական պերճ եւ ողո՛րկ {առասպե՞լքն} իցէն, հանդերձ պատճառաւ, որք զճշմարտութիւն իրաց

ներին՝ հրատարակել նանրահաւատութենից յառաջացած մի {առասպել}, թէ կայծակից զարկուած ու մեռած կին լուացել են ան

Մի քանի այլ շինականների բերանից լսւում էր մի այլ {առասպել}, որով մխիթարւում էին նոքա, որ չկամէին անձրեւի տ

ի այնպիսի տեղից, ուր ոսկին եւ արծաթը դարձել է մի {առասպել}, եւ ուր ինքը՝ Տէրութիւնը, չգիտէ, թէ ինչ ճանապ

վարդապետ. Հայոց պատմութիւնն էլ շատերի աչքում մի {առասպել}, եւ ոչ գիտութիւն եւրոպական հասկացողութեամբ. ուս

գալիս իր բնական շրջապատից եւ բնութիւնը դառնում է {առասպել} ) շատ ընտիր են եւ վսեմ, իսկ այնտեղ, ուր բնաւորո

ւն է։ Առանց այս լեզուին չկայ ազգ, սուտ բան է եւ {առասպել}, առակ։ Ոչինչ բան չէ կարող բնութեան մէջ լինել կե

ին, եթէ այդպիսիքը մասնաւոր զուարճութիւն են զգում {առասպելաբանութեան} մէջ։ § 71. Մեր պատմութեան մէջ առաջին անգամ լ

եւրոպական հասկացողութեամբ, բանաստեղծութիւն, այն {առասպելական} ժամանակների եղածները պիտի լինէին շատ հասարակ եւ խ

"։ Մոռանում է, դարձեալ, որ գաւառները Կրեսոսի {առասպելեալ} գանձարանքը չեն: Զուր տեղը որոնում է նա իւր արծաթ

առասպելով մեկնաբանել մեր գործը չէ. դորայ փոխանակ {առասպելեալ} բնական երեւոյթը, իր մոգական քօղերից ազատել եւ բն

սողների կողմից: Եւ մի՞թէ սորանից աւելի է այն {առասպելը}, որ հեղինակը տալիս է ազգին համարեա՛ թէ հալած իւղ

նակին, հարկաւ, նորա աշխատութիւնը պիտի նմանէր մի {առասպելի}, որ մի պառաւ կարող էր պատմել իւր թոռներին ձմեռնա

ա՛րեւ արժա՛ն էր, որ ա՛յդպիսի մի աղանդ բուսանէր, {առասպելի} ասածին համեմատ, թէ " Խո՛զի պէս հարսին կպրէ-կարաս

մն մեզ մնում է ասել, որ բաւական աջո՛ղ է եղել այդ {առասպելի} արուեստականութիւնը։ Խնդրի վախճանական լուծումը թո

ն բերում Կաստորը եւ Պոլլուկսը, յունական անտիկեան {առասպելի} հերոսքը: Շատ անգամ պատահում է, որ եկեղեցիների գ

կենդանանա՞ն, որ գան իմ պէտքերին ծառայեն։ Իսկ թէ {առասպելի} մէջ, Շամիրամը իր թալիսմաներով եւ Առլեզներով չէ կ

պատմական կեանքի, իսկ մեր հայերիս կեանքը, ոչ թէ {առասպելների} ժամանակ, այլ նաեւ շատ յետոյ, երբեք չէ ունեցել մ

արը, ո՛չ ինքն իրեն կը փարատուի եւ ոչ խաւարով կամ {առասպելներով}: Մեղադրելի չէ ժողովուրդը, եթէ վազում է դէ

ծ պիտի լինի: Հարկ չկայ ասել, որ բնական երեւոյթը {առասպելով} մեկնաբանել մեր գործը չէ. դորայ փոխանակ առասպելեա

ով վնաս ինչ իրական հասուցանել ինձ, զանձինս խաբեն {առասպելս} հնարելով: Զայս մի ինչ չկարեմ գուշակել, թէ պ

վնասել զիս պարապին անձնախաբէութեամբ եւ զպառաւական {առասպելս} հռչակելով որպէս իրողութիւն: Այո՛, չկարէն իսկ այ

նչ ստութիւն, այլ ի բովանդակ ընթացս բանին զամբողջ {առասպելս}, հռովմէական եղջերուաքաղս: Կաթողիկոսք մեր եւ առ

ռնես աշխատ... Զի՞նչ քեզ առ այսոքիկ կարօտութիւն, {առասպելք} սուտ... Մի արդէօք յունական պերճ եւ ողո՛րկ առաս

փանք քեզ, եւ Բիւրասպի Աժդահակայ փցուն եւ անճոռնի {առասպելքն} իցէն. եւ կամ է՞ր սակս զմեզ պարսից անյարմար եւ ան

դեւերից, որոնցով լցուած է լինում դահլիճը մինչեւ {առաստաղը}: Եթէ ձեզ պատահել է երբեւիցէ ընթեռնուլ հայր Բուզե

ց մի անհանգիստ կսկիծ. յանկարծ, նայելով դէպի վեր {առաստաղի} վերայ, տեսաւ մի ծակ, որից անցանում էին արեգակի

րի ծնողն էր. դու ուրուագիծ եւ հաշիւ կազմիր միայն {առաստաղի} վերանորոգութեան համար: - Ուրուագիծը եւ հաշի

տարոսի կողմից ճանապարհ բանալու համար, կրով ծեփել {առաստաղի} ճեղքուած ծակը. այդ ժամանակ ահա, Ձեր մռայլութիւն

- վեր առ այս ներողութեան կոնդակը եւ փակիր սորանով {առաստաղի} ծակը. կան մարդիկ, որ հաւատում են, թէ սորա գրող

եցաւ, գլուխ տուեց եւ վեր առաւ քաւութեան մագաղաթը {առաստաղի} ծակը փակելու համար: Մի անապատական, որ աշխա

եւերը, որ ներկայ էին հանդիսին, երկիւղից սկսեցին {առաստաղին} կպչոտել եւ ծակերը մտնել. խառնակութիւնը շատ մեծ է

եւի ոտքով ականջը քորելով ասաց. - Հրամայիր դժոխքի {առաստաղից} կախած մեծ կոչնակը զարկել, հանդէս պատրաստիր ընդու

, որ շնորհակալ եմ, Ֆեոդր Միխայիլիչը երես եղավ եւ {առավ} Քաչադքով ասած մարդից, որ Նաժավոյ լինիումը ունի յ

որ գուցե հոր նման կամ ավել քաջ կլիներ, պատվելով {առավել} նորա հոր երեսը. թող հայրը մնա պատված, իսկ որդու

րագրից, չէ ուզում ասպարեզ մտանել յուր անունով եւ {առավել} ապահովության համար ծածկում է յուր անձը բոլոր հոգե

50 ֆունտ ստերլինգի: Իսկ մեք հեռի ենք Հնդկաստանից {առավել} քան թե մի լոնդոնցի, ուրեմն մեզ անհնար է եւ 350 ֆ

ցնում, այդ պատճառով ես կարծում էի, թե քո աչքերը {առավել} բորբոքվել են, որի համար եւ շատ էի անհանգստանում

վանել իմ բացարձակ միայնության վիշտը. նման բաներն {առավել} եւս չեն հասնում իրենց նպատակին, քանի որ դրանք սա

ամտելու: Այդ պատճառով նա համբերում էր, իսկ այժմ {առավել} եւս կհամբերի, քանի որ իր նամազն էլ նա առանց արեւ

երին վերոհիշյալ փրկարար գիտակցությանը, եւ ինչ որ {առավել} շոյում է մեր ինքնասիրությունը՝ առանց դպիրների,

, գուցե այդ գործի ժամն արդեն հասել է: Այժմ մենք {առավել} եւս պետք է ուրախանանք եկեղեցական փողերի [խնդրի] հ

դարության: Համենայն դեպս, ճշմարիտ է մեր գործը, {առավել} եւս՝ աներեսպաշտ արդարության դեպքում: Տնային

ւ անգամ այն կատարված լիներ նույն պարոնների կողմից {առավել} ձեւականությամբ: Ինչո՞ւ: Որովհետեւ ոչ մի մասնավո

գաղաթի կամ աստիճան հաստատող վկայագրի զորությամբ, {առավել} եւս՝ հարստության զորությամբ, որ ոչ մի իրավունք

1865 Ք. Տ.... Ամսիս 7-ին մտա Կամիշին {առավել} մեռած քան թե կենդանի. ճանապարհին քաշածներս անտան

էլ ծանր հիվանդության տիրացած եմ, որ մաշում է ինձ {առավել} քան թե տարի, ուստի եւ բնավ սիրտ չունիմ ձեր անճոռ

սա կարող էր հասկանալ, այսինքն այնպիսի ոճով, որ {առավել} մոտ է հայոց կենդանի, ընկերական բարբառին, առանց

ները: Չգիտեմ, թերեւս տեքստի թարգմանությունն {առավելություն} ունի, եթե չեմ սխալվում, Բույնիցկու թարգմանությո

ւրիշի սեփականությունը գողացավ եւ հափշտակեց: Մինի {առավելությունը} պիտի հիմնվի մյուսների աղքատության վերա. ազնվական

կություն է. նախկինն, այնուամենայնիվ, ուներ այն {առավելությունը}, որ տպագրված էր տանելի տառերով, իսկ սրա համար պ

աղր, - վայելած չլինեին լավ կազմակերպության բոլոր {առավելությունները}, թերեւս [հաջորդ) սերունդը ֆրանսիական պատմության

ենի մոտը պատահել, ես բանի ու գործի տեր մարդ եմ, {առավոտ} մինչեւ 2 ժամը լինում եմ ամեն օր Համալսարանումը,

տալիս, որ իմ ազատվելուցս մի տարի հետո մի գեղեցիկ {առավոտ} ընկերության այգում կերեւա գետաձին: Այնուհետեւ կա

ՂԱԶԱՐՅԱՆ Քո դեկտեմբերի 29-ին գրած նամակն այսօր {առավոտյան} ստացա: Նա ինձ ուրախացրեց եւ ահա թե ինչու: Որովհ

իջեւան հուլիսի 10-ի երեկոյան եւ ձերբակալվեցի 14-ի {առավոտյան}. ես հո չէի կարող երեք օրվա ընթացքում պատրաստել հ

", վերադարձա բնակավայրս, որպեսզի ավարտեմ դեռեւս {առավոտյան} սկսած նամակս: Երկար եւ առանց ընդմիջման չեմ կարող

ըստ քո նամակի բովանդակության, եթե ոչ, ապա վաղը {առավոտյան}, միեւնույնն է, կհանձնեմ, դու բոլորը կստանաս հե

հարյավ"։ Հավետ քո Միշել Մարտի 30-ին, {առավոտյան} ժամը 7-ին: Սպասած նամակդ չստացա, բայց միեւնո

3, U. Պետերբուրգ Սիրելի եղբայր, Երեկ {առավոտյան} ուղարկած իմ նամակից հետո, ժամը 1-ին կեսօրից անց

ա մեկը մյուսից: Ցանել ապրիլի սկզբին, երբ այլեւս {առավոտյան} սառնամանիքներից վտանգ չկա: Մնացյալի մասին ես կհա

կացությունից, որով բռնված ես զարթնեցի երկուշաբթի {առավոտյան}: Տեսակցությունից հետո տենդս ուժեղացավ, իսկ երեկ

ոցներն իսկույն գործի դրի, որպեսզի քրտնեմ: Մյուս {առավոտյան} արդեն բժիշկը եկավ մոտս: Կեցցե՛ HCI-ը: Այդ թթվից

եւ օծանելիք kali jodatum։ Երկուշաբթի օրից սկսած {առավոտները} խմում եմ մեկական բաժակ դառը ջուր, բայց տակավին "

կծառայեն քեզ հուսահատության եւ անտանելի նեղության {առատ} աղբյուրի տեղ։ Եթե այս բաները եւս անտես առնեն

յդ բանին կարոտություն չունեմ - մենակությունը միշտ {առատ} է դրանով: Եթե առա՜նց ինձ քեզ համար ձանձրալի է եւ

մբ մենք կարող ենք դիմել մի բարբառի, որտեղ այնպես {առատ} են հին ձեւերը: Նոր լեզուն բոլորովին կկորցնի իր ի

կ տեղի վերայ, որ բաժանւում է սարից վանքի աղբիւրի {առատ} վտակով: Վանքից մինչեւ ջրի ափը շինած է մի քարեայ

, իւր խաւար շրջակայքից պիտի նայի այդ լուսաւոր եւ {առատ} սեղանին՝ առանց վայելելու նորան, Նախիջեւանի դրու

828, 810, 344 ֆրանկ կամ, աւելի պարզ, իւրեան իսկ {առատ} հաշուով 4, 106, 152, 500 ղուրուշ: Տարակոյս չկայ

այտառ. Գեղջուկն ինչպէ՜ս տենչում է իր Ցորենարտի {առատ} հունձին, Եւ կամ այգու տէրն անձկալիր Խաղողաշա՜տ

Յի՛ս, կո՛յս, յի՛ս ցօղեա՛ Կուսութիւնս {առատ} Նորոյդ Սանիրայ Զուղխս անարատ, Լի

Ես քեզ միայն սիրում եմ. Հոգիս ազատ, ճիչըս {առատ}, Հոգս, աշխատանք չգիտեմ։ Ամենայ

փոր, իմ Բաքոս, Բաժակումս փըրփըրում է {Առատ} գինին երկնահոս։ Թէ հոգի է՝ այն իմ փորն է.

Աստուած է՝ միշտ նոյն է, Նորա համար կեանքս {առատ} Ողջակէզ է միշտ պատրաստ։ " Այսպէս

րեանցն է քու տէրը. Ես լուսինին հրաման կը տամ {առատ} ծագել իւր շողը: Յունաստանից շուտ կը փո

Տառապում է մահիճի մէջ, Թափում մահու քիրտ {առատ} ։ Նորա աչքը խոժոռւում է, Երբ տես

եւ մարդկությունը: Այսպիսի օրհնությամբ լի ու {առատ} դարու քաղաքացի հայը ի՛նչպես կարող էր ամենեւին սառ

այ պատճառով չէ ուզում տեսնել նորա մէջ շրջան առնող {առատ} ուժերի հարստութիւնը: Այստեղ վերստին կատարւում է

նդուն եւ կրակոտ երիտասարդի վերայ, որին բնութիւնը {առատ} ձեռով բաշխել էր իւր ձիրքը, թէպէտ նա շատ հմուտ չէ

, երբ տեսան, որ մարդիկ, միմեանց պատմելով շնորհի {առատ} թափուիլը, հակամիտ էին գովելու՝ յարգելով եւ անմո

արեկամը: Սա զարթեցաւ պ. Մարկոսի ներս մտանելուց․ {առատ} քրտինքը թափւում էր նորա ճակատից, եւ ամենեւին չիմ

իւնը այն է, որ մարդու փորը կուշտ լինի, ըմպելիքը {առատ}, օրը ուրախ, սիրական կինը կողքումը: Եթէ, սորան

տանի՛քս ինչ առնեմ... որ կարող է ծառայել կոմսին {առատ} շտեմարանի տեղ... Այս մտածութիւնքը ընդհատու

յում էին դէպի ցեխոտ փողոցը, որովհետեւ աշունը շատ {առատ} էր եղել իւր անձրեւներովը: Սենեակը, որի մէջ նստա

նենան այսպիսի ոգիաբնակ տեղերի մասին, որոնցով շատ {առատ} է Նախիջեւանը, եւ որոնց ճիշտ նկարագիրը պատկերացնե

ալների վերայ, զարդարած ոսկի, արծաթ սպասներով եւ {առատ}, եօթը տեսակ մրգերով... Դրած էր մի ծառազարդ այ

ս։ Այո՛, մարդը չէ կարող ունենալ, բայց ճիզուիթը {առատ} ու հարուստ է սրտի վկայութեամբք. նա այնքան ունի ե

ի, Եւ սուրբ Յակոբ Նահապետի Ջրհորիցըդ տաս խմի, {Առատահոս} աղբըրակիդ Անոյշ բախտից դու հրճուես, Չի՛ ցամաքի

ւ իմ գիրքը գրեթէ բոլորովին թաց էր եղել արտասուքիս {առատահոս} հեղեղից: Ալֆօնզօ Ռաթթի Հռոմ. 2

ս աղօտալոյս մտաց պատմութեան, ապա ո՞րքան աւելի եւ {առատաձեռն} նիւթ մատակարարեսցի մերոյ պատմութեան, եթէ ոք աշխա

ւնը։ Եւ այսպէս թափուեցան նորա մօտ ամենայն կողմից {առատաձեռն} պարգեւներ, եւ Վենետիկեան Ծերակոյտը շնորհեց միաբա

րագործութիւնը ծաղկի, դրամի հետ փոխուելու նիւթերը {առատանան}, դրամը չէ կարող կենտրոնանալ զանազան ձեռքերում,

: Ապերախտ կարդինալը փոխանակ իւր կեանքը դնելու իւր {առատաշնորհ} բարերարի կեանքի վերայ, փոխանակ ջերմ եռանդութեամբ

մէջ, մանաւանդ բանը Մանուշակի վերայ լինելով, նա {առատապէս} վարձատրեց Հոլոյին կնիկը, որ հարիւր, հազար շնորհ

ենք կարող մեկնել Վենետիկեան կառավարութեան այդպիսի {առատասիրտ} գործակատարութիւնը, քան թէ այն խորհրդով, որ կառա

ւսաց Կայսրների ողորմութիւնքը՝ ժամանակ առ ժամանակ {առատացած} Նախիջեւանու վերայ, վերստին օրհնելու է իւր հովանա

չքաւորութեան վերայ, հրատարակում են իւրեանց անձը {առատացած} ամենայն բանով՝ տղայական մեծամտութեամբ տգիտանալով

աջողել է մեզ քննել նորա հոգեբանական կողմերը, շատ {առատացած} է միստիկականութիւնը, որ միշտ խափան եւ արգելք է լ

ութիւն յղանալ եւ նախանձ ծնանել։ Իսկ երբ դոցանում {առատացաւ} այդպիսի չարակամութիւնը, խօսքը դադարեցաւ եւ արգել

: Այս տեղ չկարողացայ ես ծածկել իմ ծիծաղը, որ {առատութեամբ} դուրս թռաւ կուրծքիցս: Պ. Խ., անորոշ կերպով նա

արկը աթոռի վերայ, հանեց վերարկուն, որից ամենայն {առատութեամբ} թափւում էր ջուրը, նոյնպէս թօթափեց եւ գուցէ կը ձգ

մ էին կուրծքի եւ սեռական գործարանքը, մինչ արիւնը {առատութեամբ} վազում էր մարմնի դէպի այդ սահմանքը, արդէն մեծ յա

13) Պ. Չերքեզեանցի հայհոյութիւնքը, որ ամենայն {առատութեամբ} թափում էր " Հիւսիսափայլի " թէ՛ հրատարակողի եւ թէ՛

րեսցին մանկունք մեր ՚ի խմորոյ պապականութեան, զոր {առատութեամբ} բաշխէ Այվազովսքին - քանզի ի պէտս ազգային դպրոցաց

րդ, որ ստանար Այս խօսքերը իւր բաժին, {Առատութեամբ}, որ նա տուեց Ուսանող Ամիրեանին:

աւաքուելուն: Արիւնը անդադար եւ սովորականից դուրս {առատութեամբ} մտանելով այդ մազի նման երակների մէջ, լայնացնում

դու, քո անզգուշութենովը կը զրկուիս ժամուցիցդ որ {առատութեամբ} կը տայ քեզ պարոն Շահումեանցը: - Ոչ ոքի չեմ ցո

րեզմանատնում սեղանի վերայ, մինչ Պ. Սանասարեանցի {առատութենից} եւ Պ. Մարկոսեանի հոգաբարձութեամբ, բոլոր յուղարկ

ափւում էր երկնքից՝ առանց մի րոպէ դադարելու: Այս {առատութիւնը} անձրեւի պատճառ էր տուել մեր գիւղի շինականներին՝

քի. պատճառ, ամենայն տղայ գիտէ պարոն Շահումեանցի {առատութիւնը}, այս պատճառով կը ցանկանայ, որ ինքը հասուցանէ,

ութեանց, արհամարհոտ եւ խէթ հայեացքների, որոնցով {առատօրէն} վարձատրւում է մի խեղճ ծառայ մի անտաշ եւ տմարդի պա

կարող են յառաջ բերել Եւրոպիոյ մէջ, եւ որ այնպէս {առատօրէն} պարգեւել է բնութիւնը Ասիային: Անգլիոյ երկրա

ինչպէս ուրիշ շատերը եւ մանաւանդ Դուքս Վելլինգտօնը {առատօրէն} քաղած լինելով իր սկզբունքների արդիւնքը պատերազմի

ստիպում են նրանց ծիծաղի եւ ընդհանուր անպատվության {առարկա} դառնալ: ՝ Ամբողջ քաղաքը գիտի, որ ես եկա Նախ

այդ չկարեմ գիտել, իսկ գոյութիւն թղթոյն՝ ոչ բնաւ {առարկայ} երկբայութեան: Բաց ի սմանէ, նոյն Թադթէոս եպի

այդ դատ պարտի առանձին վարիլ, որպէս երկրորդական {առարկայ}, որպէս ոչ ուղղակի վերաբերեալ առ ներկայ պահանջողո

թեամբը կարող էր տգէտների համար լինել ծաղրածութեան {առարկայ}: Դեռեւս չգիտեն մտածել, որ մի ազգ բաժանւում է մի

յն սկսանել մի բարի գործի հիմնարկութիւն, շինել մի {առարկայ}, որ մօտ լինէր ժողովրդի հոգուն եւ սրտին, այնուհե

մար ուսումնասիրութեան եւ փիլիսոփայական մտածութեան {առարկայ}: Թէպէտ եւ պիտի արդարութեամբ խոստովանել, որ մի ա

մ, միթէ՞ Յուլիա Պոստրանայի պատկերը եւս անհրաժեշտ {առարկայ} է դիւթութեան մէջ, որ չղջկի ոսկրի հետ միասին դրել

ոյական մօտաւորութիւն, կա՞յ Հայերի համար մի սուրբ {առարկայ}, որի անունով ամենայն երկրորդական պղտորութիւնք հե

մասնաւոր մարդու արտասուքի համար եւս չկայ մի ազնիւ {առարկայ}, որ ժողովէր այս ազնիւ հիւ֊թը, որ միմիայն հոգու

է մեր առանձնախօսութիւնը, որից յետոյ պիտոյ էր ինձ {առարկայ} բանալ իսկոյն քո հօր հետ այս մասին, եւ պսակել մեր

ած է միշտ այնպիսի տասներորդական կամ քսաներորդական {առարկայ}, որի վերայ կարելի էր հազար տարիներից յետոյ եւս մտ

ակ են հեղինակի առջեւ: Յայտնի է, թէ ամէն գիտական {առարկայ} իր լեզուն եւ իր ոճերը ունի, ազգի ամենօրուայ եւ ը

ն մոմենտները, աւելի քան թէ ուրիշները չեն հասնում {առարկայական} էութեան, մնալով միայն որպէս տրամարանական մոմենտ

զարգացման գործողութիւնը ազատւում է այդ մոմենտները {առարկայական} էութեան հասցնելուց"։ " Որ զփորձ առեալ է, կ

, իւրաքանչիւր դիպուածում անշուշտ հասնելու լինէին {առարկայական} էութեան, զարգացումը ոչ միայն դանդաղ այլեւ անհնար

կտրւում, որովհետեւ մի անգամ հասել է այն մոմենտը {առարկայական} էութեան եւ հերիք է: Մինչեւ, մրրկից կոտրուել

րտեղ եւ երբ հասել են այս միջին մոմենտները, իրենց {առարկայական} էութեան, այսինքն փայտը ջուրը ընկնելուց մինչեւ շո

ժանաւորութիւնը հասկացողութեան համակարգութենում եւ {առարկայապէս} (объективно) կազմակերպուած, յայտնի կարգի մէջ բ

ութեան խնդրեցի բանալ զօրինաւոր քննութիւն ըստ այսր {առարկայի} վասն ի յայտ բերելոյ զչարագործութիւնս չարագործաց,

յն հայելին, որ ճիշդ ցոլացնում էր իւր առաջեւ դրած {առարկայի} պատկերը, նոյն չափով մի մատենագրութիւն, որի մէջ

ճ ունեցել եմ կրօնի մասին, ո՛րքան բան գրել եմ այդ {առարկայի} վերայ, բայց երբ... (քեզ հարկաւոր չէ իմանալ այդ

որոնցից իւրաքանչիւրքը դասատու են նոյնպէս մի քանի {առարկայի}: Դպրոցը բացուած է Սարգիս, Գաբրիէլ եւ Ամբրոսիոս

ութեան նիւթ, բայց մեր ցանկութիւնը այն է, որ այդ {առարկայի} վերայ ամուլ շատախօսութեամբ չհերիքանան: Շատ փ

ացել էր մի շարունակ դաւանաբանական գրագրութիւն այս {առարկայի} վերայ՝ ուղարկելով ուրիշների հետ Թէորիանոս անունո

ձր եւ վերին կրթութիւն մի, որպիսի եւ իցէ մասնաւոր {առարկայի} կամ, լաւ ասել, ուսման ճիւղի։ Այժմեան դրութեան

ան ազդեցութիւն ունէր նոյն իսկ քննութեան տակ ընկած {առարկայի} յառաջադիմութեան վերայ, այդ ապացուցանում է ամենօր

յդ գիտութեան վերայ, որպէս արդէն բոլորովին յայտնի {առարկայի} վերայ: Ալքիմիկոսներից ոմանք հաստատում էին, թէ ի

ք, որ ծնողքը չնկատեցին, խորացած լինելով իւրեանց {առարկայի} մէջ, որի մասին խօսում էին: Այս միջոցին աղախի

առականութիւն չէ առնում խղճմտանքով։) Այս {առարկայի} առաւել մանրամասն քննութիւնների հանդէսը է աստուածա

մեն բան կախւում է այն կէտից, ինչ կէտից նայում ես {առարկայի} վրայ։ Ամէն բան կախւում է չափից, չափը միակն է,

մ է, եւ այն րոպէին նորա վերայ ընկած ճառագայթը մի {առարկայից}, չէ հասանում դէպի ուղեղը․ ականջը, լսողական գործ

խօսակցութենից, որ իւր մտածողութիւնը չհեռանայ այն {առարկայից}, որ պիտոյ է վճռէր նորա կեանքի բոլոր որպիսութիւնը

հայերենագէտք, որք բաւական գրեանս ըստ այլ եւ այլ {առարկայից} թարգմանեցին ի լեզու հայ յօտարաց, յորս ըստ իս, ո

մոլորեցնելով ժողովքի ուշադրութիւնը, հեռացնեն այն {առարկայից}, որի մասին գումարուել էր ժողովքը եւ որ ամենայն ի

րո՛ղ է հասանել բարձր կամ վերին կրթութեան մասնաւոր {առարկայն} մէջ միայն այն ժամանակ, եթէ այդ առարկայն, այդ ու

մասնաւոր առարկայն մէջ միայն այն ժամանակ, եթէ այդ {առարկայն}, այդ ուսման ճիւղը հնար էր նորա նիւթական բարեկենդ

թիւն, որ պարապում էր մասնաւորապէս այն նիւթով կամ {առարկայով}, որին նուիրել էր օրագիրը իւր գործունէութիւնը։ Ե

անց եւ դամբանական ոտանաւորաց, որք յաւէտ քան զայլ {առարկայս} տեսանին, արդարանալ առաջի կրիտիկական սուրբ դատաստ

մը փոխանակ ազգային լեզուով զարգանալու, գիտութեան {առարկայք} մատակարարւում էին դոյն այդ քահանայի աշխատասիրութե

Նա, սրտի յօժարութեամբ ուսումնասիրելով իւր գիտելի {առարկայքը}, միշտ յայտնի էր համալսարանի մէջ որպէս գովելի եւ

պակասութենների պատճառով, որովհետեւ նա է այն միակ {առարկան}, որ մօտ է իմ սրտին եւ հոգուն, որովհետեւ նորա ար

երսայլը էր բոլոր եւրոպական թագաւորների նախանձելու {առարկան}: Վերսայլի ճոխութիւնը, նորա ֆանտաստիկական շռայլո

ւ կարողութեան ճառագայթքը: Թէեւ դոյն այդ պարծանքի {առարկան} ժամանակներից յետոյ դարձաւ ֆրանսիացոց համար մի խայ

արծում էիր, թէ ահա շօշափում է նա իւրեան հարկաւոր {առարկան}... Կը ստանայ նորան... Բայց չէ. ստանալը այնպէս

թիւն: Մարդն է փիլիսոփայութեան ե՛ւ հեղինակը, ե՛ւ {առարկան}: Անցան այն ժամանակները, երբ մի տեսակ երկարաքղան

անչում է նա: - Աւելի հասկնալի շինելու համար {առարկան}, բացատրենք քեզ մեծը եւ ընդհանուրը՝ փոքրի եւ մաս

ղութիւնք, որ յաջողել էր նորան կատարել: Երկրորդի {առարկան} են հանքերը, որ ցոյց են տալիս հեղինակի հասուն գիտ

, հրապարակով ծիծաղեցաւ իմ վերայ: Նա ասաց, թէ իմ {առարկան} միջին դարերում ահա խելքից հանել էր Եւրոպայում մի

ն հիմք դնելը։ Այս երկրորդ յօդուածի մէջ մեր խօսքի {առարկան} լինելու է ահա նոյն այդ ընկերութիւնը. յանձն ենք ա

ր դադարման կէտին նուագի մէջ, այսինքն՝ Խորենացու {առարկան} նուագն է կամ Չամչեանի խօսքերով՝ " նուագն է խնդիր

ատուածը նոյնպէս շպար չունի, ինչպէս մեր քննութեան {առարկան} ` " Սոս եւ Վարդիթերը"։ Շատ կարդալ հարկաւո

վ, այդպիսի գրքերի թարգմանիչը պիտի լաւ գիտենայ իր {առարկան} եւ գիտութեան ներկայ վիճակը, որպէսզի հնացած եւ ար

նակ: Ո՜հ, ի՛նչ ցաւալի պաշտօններ, ի՜նչ տխուր {առարկաներ} նիւթ են այսօր մեր խօսքին: Ա՞յս էր մեր գործը:

չէ կարող տանել նոցա ճշդութեանը, նա չէ ուսել այդ {առարկաները} ։ Իսկ մեր միջումը եթէ կան եւս նորախօս մատեանք, ն

տեղի, որի մէջ պիտոյ է երեւակայել իւր անձը եւ այն {առարկաները}, որ գտանւում են նորա մէջ։ Պարբերութիւն (Punctum)

գործադրվի դատարանի վճռի մեջ որոշակիորեն սահմանված {առարկաների} վրա, որ ինքը հասարակությունն անմիջականորեն պիտի

նանալ իւր մէջ: Կտրել ամենայն հաղորդակցութիւն այն {առարկաների} հետ, որ շրջապատում էին մի արարած: Ինչո՛ւ համար

զմել էր մարդու եւ նորա կազմուածքից դուրս գտանուած {առարկաների}, մարդերի եւ նոյնիսկ բնութեան հետ, մարդը վերջանո

ետաքրքիր ածականը տալիս էինք մարդուն, իսկ անշունչ {առարկաների} վերաբերութեամբ գրում էինք արժանի հարցասիրութեան,

երանուն, ինչպէս սա, դա, նա, գործ դնել անշունչ {առարկաների} կամ վերացեալ ըմբռնողութեանց տեղ, բայց երբեմն երբ

կսել էր արձակել մի նուազ եւ գունաթափ լոյս շրջակայ {առարկաների} վերայ: Մանուշակը վեր կացաւ տեղից, ճրագ վառեց

ւի մէջ չէ գործածվում։ Համաձայն ենք, որ գիտնական {առարկաների} մէջ, ուզենք չուզենք, պիտի ստիպվինք ըստ-ը ներս ա

ըստ-ը պիտի ստիպուենք ներս առնուլ, բայց՝ գիտական {առարկաների} մէջ եւ այն աւելի կարճութեան եւ ճշտութեան համար,

նալ այս խամութիւնը այն դատողութեանց մէջ, այնպիսի {առարկաների} մասին, որ բնաւ չեն ենթարկւում ամբոխի նկատողութեա

ց: Ճշմարիտ է, երբ դպրութիւնը միայն գիտական {առարկաների} վրայ խօսի, այնտեղ այն աստիճանի կարօտ չէ այն դատա

ետեւանք ներգործող պատճառի, որովհետեւ եւ տեսանելի {առարկաների} մէջ, որ ամեն օր մեր աչքի առջեւն են, շարժողութիւ

ին վարժարանում, որ պարապում էին նախակրթական պարզ {առարկաներով}, ինչպէս նաեւ Մուրադեան վարժարանի մէջ: Դպրոցը գտ

ւ հասկացողութեանց որպէս յայտարար, ինչպէս գիտական {առարկաներում} ստիպուած ենք եւրոպական բառեր առնուլ: Մենք մի օր

պաշտօնակատարն պրօկուրօրի, պ. Թաղիանոսեանցն, եւ {առարկեալ} զխնդրոյն սկսաւ մանրամասն հանգամանօք վերահասու լին

աւուրց, այն է յ3 Յուլիսի: Իբրեւ ներկայացեալ {առարկի} զհրիտակէն, յայտնելով վերստին զերեսփոխանութենէս,

րտութիւն էր եւ ճշմարտութեան համար խաչի մահը յանձն {առաւ}. իհարկէ, այդ բաները քո համար անհասկանալի են, մ

գզադէն, սաստիկ յուսահատուած իմ սառնութենից, վեր {առաւ} գլխարկը եւ վերարկուն եւ, անձրեւի գետօրէն թափուել

ի վաստակասէր հոգեւորական իր հարստութեան թեւի տակն {առաւ}, պահեց, որ նա այն ժամանակ, իր անձնական հոգսից

քում ուրախացաւ, ասաց՝ ա՜ ա՜ դու էլ ընկար. {Առաւ} ածուխ, գրեց պատին. " վեցերորդը՝ մի՜ շնար"։

Ուր երեք գոյն կան որոշ: Եղբայրն {առաւ} եւ ողջունեց Իւր սիրական քնքուշ քոյր,

եւ ողջունեց Իւր սիրական քնքուշ քոյր, {Առաւ} զէնքը, սուր, հրացան, Հեծաւ իւր ձին սեւաթ

ասելով աչքն էլ հանեց - երկու տունից էլ մի մի մարդ {առաւ} սպանեց եւ մի նոր թէեւ սրբացուցած յանցանք էլ սա գո

եւ գնահատել: Այդ փիլիսոփայ պարոնը ի՛նչ տեղից {առաւ} իր դրութիւնքը. յայտնի է, թէ կայ աղբիւր, կան քն

ւն ունենալ, բայց յօգուտ իւր հայրենակիցների յանձն {առաւ} այս անախորժութիւնը: Բայց իզուր, որովհետեւ կարդի

նն եւս այն է, որ մի մեծատունից բաւական մեծ արծաթ {առաւ}, պապից նորա համար մի օրհնութեան կոնդակ հանելու:

ազգին եւ եկեղեցուն։ Բայց այս Մեհրուժանն էլ համ չ' {առաւ} իր ուրացութիւնից։ Երբ Վասպուրականի իշխանութիւնը ա

վերայ: Ճարտարապետը ժպտեցաւ, գլուխ տուեց եւ վեր {առաւ} քաւութեան մագաղաթը առաստաղի ծակը փակելու համար:

կարդալուց յետոյ: Երբ աւարտել էր թէյ խմելը, վեր {առաւ} վերարկուն, գլխարկը եւ ջոխին, եւ դուրս գնաց իւր

պատասխանեց պ. Շաքարեանցը: Մանթուխեանցը վեր {առաւ} ցուցակը եւ հարեւանցի նայելով նորա վերայ ասաց, -

ց ծոցից եւ տուեց կոմս էմմանուէլին: Կոմսը վեր {առաւ} եւ սկսեց կարդալ. ՓԵՐԻՆԵՐ ՀՐԱՒԻՐԵԼՈԻ ԽՐԱՏ

կները․․․ Գործակատարը պատրաստակամութեամբ յանձն {առաւ} կատարել իւր պարոնի պատուերը ամենայն ճշտութեամբ:

նձն առնուլ, համաձայնեցաւ նոցա աղաչանքին եւ յանձն {առաւ} Յիսուսեան Կարգի Գեներալութեան իշխանութիւնը եւ պատ

եցին, կաթողիկոսի թուղթը պատառ-պատառ արին եւ ծայր {առաւ} արիւնահեղ մի կռիւ ժողովրդի եւ վերոյիշեալ անձերի վ

քորից եւ ցաւից: Քրտինք ունէի: 16-ին ամբողջ օրը {առաւ[ոտեան]} 9-ից մինչեւ 4 ոտքի վրայ ման եկայ, որով մի փոքր

եւ ճշմարտասէ՛ր մի մարդ ես, եւ Աստուծու հաւատքին {առաւե՛լ} մօտ ծանօթ), ինչպէս եւ քո ամեն նախնիքը։ Իսկ ե՛

ն եւ կամ որ ա՛յժմ կան Հայերի մէջ, եւ իմ շնորհը՝ {առաւե՛լ}, քան շատ պարեգօտաւորների շնորհից (ահա անզգամեցա

է՛ իմ անզգամութեան), այս պատճառով էլ, ճի՛շդ եւ {առաւե՛լ}, քե՛զ միայն արժանի էի։ Եւ ես եմ ա՛յն Ղազարը

դարձեալ Սիւնեաց առաջնորդ էր եւ ոչ կաթողիկոս, եւ {առաւե՛լ} եւս ոչ այն մարդը, որից բողոքում էր Փարպեցին. պա

շարժում օդի մէջ, այնպէս, Ինչպէս մի փետուր․ {առաւե՛լ} թեթեւ։ Մի անգամ տեսայ Աթենասի պէս Զ

յամի 1846, կամ 1847, զորոյ չունիմ օրինակն, եւ {առաւել} քան զայս, առ ի ծածկել զարժանաւոր նախատինս կաթոլի

ղեկութիւն եւ ծանօթութիւն զդրութենէ գործոյն եւ ո՛չ {առաւել}, քան զայս հետամուտ եղեալ այնմ: Ահաւասիկ այսո

քան դրամս վասն ծախուց ճանապարհի, ի ներքոյ գտանիմ {առաւել} քան զայն պարտուց վասն իմոց անցեալ անընդհատ երկու

ռ եկեղեցւոյ ենթարկէ զիս քննութեան եւ դատաստանի եւ {առաւել} քան զայն ճանապարհական չարչարանաց, եթէ այս միայն

դի սրբոյ Էջմիածնի ի 10-էն դեկտեմբերին նոյն ամ ի, {առաւել} քան զորս չունիմ ասել ինչ, ըստ որում ամենայն հանգ

նոն ներգործութեանց Սինօդին, այլ որովհետեւ չկարիմ {առաւել} մնալ աստանօր ՚ի պատճառս աշնանային եղանակաց եւ առ

նայ ինձ ընդ ցամաք, այն է ՚ի վերայ լերանց կատարել {առաւել} քան զ700 վերստ, որ է ճանապարհ աւուրց իբր տասնից

չգիտեմ, միայն նամականիք իմ վաղ ուրեմն տնօրինեալ {առաւել} իմաստութեամբ, քան զոր կարէին ի գործ դնել թշնամիք

նի, զիւր օգնութիւն ի ծանր յայս գործ, խրթնացեալ {առաւել} քան կիսդարեան բազմութեամբ ամաց, եթէ դէպ լիցի ինձ

ց աստի այլուր, ուր պիտոյք կենաց դիւրագին իցեն, {առաւել} քան յԱնգլիայ, եւ անդ մնացից մինչեւ ցկէս Մարտի,

քան յԱնգլիայ, եւ անդ մնացից մինչեւ ցկէս Մարտի, {առաւել} կամ պակաս, հայեցեալ յորակութեան եղանակաց եւ հող

ովանդակութենէ լռէ նամակագիրն իսպառ: Որովհետեւ {առաւել} քան զայսոսիկ չգիտեմք ինչ, ՚ի մասին հրատակացս,

ստուգեսցի այժմէն, թէ կորուստ ազգին մերոյ բազմօք {առաւել} իցէ քան զծախս, զոր անհրաժեշտ պիտի առնել առ ի գիւ

ժամ պարտական է Այվազովսքին բովանդակ վնասուցն, որ {առաւել} է, քան զերկու հազար ֆունտ ստերլինգաց: Թող փա

առականութեան եւ այն գործական վաճառականութեան, ես {առաւել} լաւ գիտեմ, քան թէ " Հիւսիսափայլի " հրատարակողը:

վ նորա հետ Վարւում էի. բայց յաճախ Օր անց կացնում {առաւել}, Ուրիշի հետ քնքշութեամբ: Ես ապրել լաւ գիտէի.

ովը արդէն հնարաւոր է կացուցած: Երկրորդ. Ձեր {առաւել} յարմարաւոր բնակութեան համար տալ ձեզ Ազովեան գաւառ

թիւն՝ թագաւորութենից դուրս եւ նորա մէջ, եւ նորա {առաւել} օգտի համար թոյլ է տրւում կառուցանել ձեր յատուկ ծա

աբար բոլոր հասարակութեանը մշտնջենաւոր ժամանակով, {առաւել} հաստատութեան համար մեր յատուկ ձեռքով ստորագրեցինք

լցուցանելու համար, օգուտ քաղելով առաջեւի մարդու {առաւել}, քան թէ ինքը յիմար լինելուց, մեռուցանում է խղճմ

րաշխաւոր լինել, որ մի փոքր սուլեմա եւս տալու չէր {առաւել} շուտով բժշկելու համար... Ասիացիք առհասարակ ս

րեւում է միայն այր մարդերի մէջ, իսկ աղքատ կանայք {առաւել} լաւ կը համարեն մուրացկանութեամբ ապրել, քան թէ ծա

րամադրում էր սիրտը եւ հոգին դէպի մելամաղձութիւն, {առաւել} կարօտ է մխիթարութեան, քան թէ այն մարդը, որի բնա

մեր Հայ մարդկութեամբ, որովհետեւ Հայ մարդկութիւնը {առաւել} մօտ է մեզ, այս պատճառով պարտականութիւն համարում

մասնը, եթէ ունէր։ Կրթութիւնը եւ լուսաւորութիւնը {առաւել} աճեցնում են եւ կերպարանագործում են սէրը: Բայց ես

հակեանցը ասում է, թէ մի քանի իմ նման, գուցէ եւս {առաւել} գիտուն անձինք կարողացել էին իմ մարդկօրէն սխալանքը

որհուրդ այցելութեններին, վասնորոյ, տանը նստած, {առաւել} լաւ եմ համարում մի փոքր մտածել քո հետ, պատուելի՛

րտասուքի կաթիլներ: Ասես թէ այս Նոր տարում ես {առաւել} ուրախ եմ, քան թէ անցած նոր տարիներում. պատճառ,

ս մէջ, ահա քեզ եւս պատճառ եմ տալիս մտածելու, որ {առաւել} օգտակա՛ր է քեզ, քան թէ իմ երեքկոպէկեան այցելատոմ

րի կրօնը պաշտպանելով: Այս միջոցին նայիբներից {առաւել} ծերունին ասաց իւր ընկերին ցած ձայնով, որ ես, թէ

սորա իրաւունքը իւրեանց ազգի այն բաժնի մէջ, որոնց {առաւել} սիրելի էր խաւարը: Հաշտուելով մեք՝ պիտի վերջանար

ւթեան: Ազգի արծաթը ծախւում է, որ պապականութիւնը {առաւել} խոր տարրանայ ազգի անմեղ զաւակների սրտի մէջ, որոն

ռնալի կերպիւ հեռացած կ՚ըլլային, այլեւ Եւրոպան ալ {առաւել} որոշ կերպիւ եւ ըստ ամենայնի զատ ու առանձին ազգ մը

կառավարութեան: Շնորհակալութիւն Պ. Արամեանին եւ {առաւել} շնորհակալ կը լինինք, եթէ բոլորովին ազատօրէն եւ ա

արդը չէ կարող չտեսանել, որ Հայերի մէջ եւս օրէ օր {առաւել} շատ դուրս երեւելու վերայ են օրագիրք, լրագիրք կամ

ւ, ինչպէս պատմում են, մեր ազգից կարգուած պարոնը {առաւել} խիստ վարւում է հեղինակների հետ, քան թէ պահանջում

ղը ուղարկի՛ր ինձ: Այս խօսքերի վերայ Բէգզադէն եւս {առաւել} բարկանում է: Այս միջոցին տղայի մայրը ուղարկում է

ոխութեան, այլ մանաւանդ օգուտ են քաղել դորանից եւ {առաւել} ապահովել են իւրեանց բարեկենդանութիւնը: Երբեւ

րկուած ենք ներկայումս այդ պարծանքից: Չկամինք {առաւել} խօսել Պ. Չերքեզեանի գրուածի պատճառով, այլապէս դ

ւն առնելով, հատուցել է արժանի վարձը: Ո՞չ ապաքէն {առաւել}, քան թէ թեթեւամիտ է նա, որ այսպիսի անհիմն եւ ան

են խօսքերս կոկորդիս մէջ, աչքերս ընդունակ են այժմ {առաւել} լալու, քան թէ գիր գրելու։ Վերջացնում եմ նամակս

րենիքը պահպանելու եւ նորա պատիւը տեղը բերելու կամ {առաւել} փառաւորելու համար"։ Եւ խեղճ ազգը կրում է ծանր հ

Խնդիրը նոյնիսկ այնտեղ է, որ նա աղքատ է եւ պիտի {առաւել} աղքատանայ, եթէ ճգնի իւր մինչեւ այժմ բռնած ճանապա

ան կեանքին, եթէ ոչ աւելի, գէթ հարիւրին քառասուն {առաւել} է եւ ծախքը: Եթէ մարդը, հինգ ստանալով, աղքատ էր

րակել, լոկ միջնորդութիւն, ուրիշի ծառայութիւն եւ {առաւել} ուրիշին, քան թէ իւրեան օգտակար: Վաճառականութեան

քրիստոնէական հաւատս ընկալան ի տանն իմ, վասնորոյ {առաւել} հարկ է զնոսա խնամել: Գ. ՀԱՏՈՐ. Երրո

աքեալ եմ ի Նախիջեւան Նոր. եւ այժմ վասն ներկայ իմ {առաւել} հարկաւորութեան եւ օգտին, ի յիշեալ կտակացն իմ յայ

լ պապին առաքելոյն Պետրոսի՝ չտայ նմա իրաւունս ինչ {առաւել} քան այլոց եպիսկոպոսաց, ըստ որում ինքն Պետրոս չէ՛

քան այլոց եպիսկոպոսաց, ըստ որում ինքն Պետրոս չէ՛ {առաւել} քան զայլ առաքեալս, թերեւս կշտամբեալ ի Քրիստոսի ա

պտոս, եւ քաղցրանային ՚ի քիմս նորա սոխն եւ խստորն {առաւել} քան զմանանայն երկնառաք: 9) Երես 56. Հարց

Վարւում էի. բայց յաճախ Օր անցկացնում {առաւել}, Ուրիշի հետ քնքշութեամբ: Ես ապ

րդու անձնաւորութիւնը պաշտպանուած է ամենայն կերպ, {առաւել} քան թէ բոլոր Եւրոպայի մէջ, բայց կան յանցանքներ,

ն։ Այսպիսի ձայները լսողութեան վերայ ներգործելուց {առաւել}, այլ ազդեցութիւն չ'ունէին։ Այս պատճառով ժողովրդ

հասարկ կրթութիւն, որպէս պատրաստողական հնար դէպի {առաւել} բարձր եւ հիմնաւոր կրթութիւն, եւ ո՛չ բարձր եւ վեր

ին ժամանակներումը տեղ տեղ երեւում են գործածուած. {առաւել} անհասկանալի կը լինի մեր գրածը եւ կը փառաւորուի մե

ւմ էին։ Զարմանալի է աշխարհիս փոփոխութիւնը, բայց {առաւել} զարմանալին այս է, որ այժմ եւս կան շատ մարդիկ, ո

ից շարունակելու մեզ սիրելի Յիշատակարանը: Ոմանք, {առաւել} վատթար լեզուք, Յիշատակարանիդ մի փոքր ուշանալը մե

, ուրեմն եւ դորա յայտարար ձեւերը, որոնց մինը եւ {առաւել} գլխաւորը լեզուն է, որ պիտի յարմարուի կեանքի որպի

, ճաշակագէտ մեղուի նման, հաւաքել է իւր գրքի մէջ {առաւել} ընտիր, առաւել պատուական հիւթերը։ Եւ Հայոց մ

ղուի նման, հաւաքել է իւր գրքի մէջ առաւել ընտիր, {առաւել} պատուական հիւթերը։ Եւ Հայոց մանուկը, կամ թո

կ անունը։ Լեզուն, որով գրուած է այդ գիրքը, {առաւել} ճոխ է, առաւել հարուստ եւ առաւել մօտ կենդանի ժողո

Լեզուն, որով գրուած է այդ գիրքը, առաւել ճոխ է, {առաւել} հարուստ եւ առաւել մօտ կենդանի ժողովրդի բարբառին,

ած է այդ գիրքը, առաւել ճոխ է, առաւել հարուստ եւ {առաւել} մօտ կենդանի ժողովրդի բարբառին, քան թէ հեղինակի ա

Նոր Հայախօսութեան հանդէսը։ Այո՛, ցանկանում ենք {առաւել} ժողովրդացած տեսանել նորա լեզուն. պատճառ, տեղ տե

եղինակի գրչի տակ մեր ժողովրդական լեզուն կը ստանայ {առաւել} քաղաքացութիւն եւ օր ըստ օրէ կը մօտենայ իւր նպատակ

նդան, ուրեմն, որպէս բռնաբարուած խելքի արդիւնք, {առաւել} եւս պիտի մերժուին եւ արժանի չեն ընդունելութեան:

, թէ այդ տիեզերական նոր շարժողութիւնը տարածուելով {առաւել} եւ առաւել կարող է ճամփից հանել ոչ միայն տէրութիւն

իեզերական նոր շարժողութիւնը տարածուելով առաւել եւ {առաւել} կարող է ճամփից հանել ոչ միայն տէրութիւնը, այլեւ

շոգենաւի կողերին, խորտակւում էին մռնչելով: Մեզ {առաւել} սարսափեցնողը մեր ողորմելի դրութեան մէջ այն էր, ո

մէջ: Նոցանցից իմ մօտ մնաց մինը միայն, որ ամէնից {առաւել} քնքուշ սիրտ ունէր եւ էր նա բարեբարոյ եւ ընկերասէր

ն, հեռանում էինք չարից: Այս անպաճոյճ կեանքը ինձ {առաւել} սիրելի էր քան այն զեխ օրերը, որ ես անցուցի Փարիզ

ելու իմ թշուառութեան երեսից: Իմ միայնութիւնը ինձ {առաւել} մաշողական էր, քան թէ այնքան վշտերի կուտակութիւնք

ցայ պաշտօնը յանձնեց արժանաւոր մարդերի: Գործարանը {առաւել} արդիւնաւոր առնելու եւ նորա անունը բարձրացնելու հա

առանց խորհրդակից լինելու հոգատարների հետ: Ամէնից {առաւել} զայրացողը գործավարն էր, որ իւր անվայել գործերի հ

իւր պաշտօնից: Առաջին տհաճութիւնքը բացուեցան եւս {առաւել} գործավարի գրգռութեամբ: Ամենեքեան իւրեանց վերջին

այսպէս է վերջացել բոլոր մեծ մարդերի կեանքը: Բայց {առաւել} զարմանալին այն է, թէ ինչպէ՞ս այն ժողովուրդը, ո

սները շատ զգալի եղան Հռոմայ համար. ինչ որ նորան {առաւել} զզուելի է կացուցանում հռոմայեցոց, այն է, որ նա

ճառն եւս այս էր պապի մահուան: Կարդինալի հոգին ես {առաւել} բարւոք ճանաչեցնելու համար, եւ ցոյց տալու, թէ նա

ն, գիտես թէ ի՛նչ մեքենաներ լարեց նոցայ դէմ, եւս {առաւել} պաշտօնաւորներին: Միշտ յուսադրում էր ամեններին,

ը կարդայ նորա թերթերի մէջ այս ամենը, այն ժամանակ {առաւել} պարզ վճիռ կը հատանէ դոցայ արարքի վերայ: Իմացիր,

յց ուրիշ գործերում հինգ մարդու հաւասար: Սա {առաւել} տեղեակ լինելով կարդինալի հոգուն, եւ քաջ իմանալով

էր, որ տեսանէ, թէ ծառայողներից ո՞րն է ցուցանում {առաւել} ջերմեռանդ մեծարանք դէպի նա: Որին արի կը նկատէր ա

դիկ միշտ վնասակար են. պէտք է լաւ հասկացած: Սոքա {առաւել} լաւ մարդիկ կը լինէին, եթէ իրենց որպիսութիւնը արդ

է հաւատը դէպի մեր թշնամին - Քրիստոսը. բայց Դուք {առաւել} քաջ հանդիսացաք այս վսեմակա՜ն ասպարիզի մէջ, վկայ

այոց զօրավար եւ Մամիկոնէից Տէրը, կամենալով նորան {առաւել} մերձաւոր եւ սիրելի անել իրեն, նորան յանձնեց Նոր

քո քաջութիւնդ զօրացնելով, պայծառացուց ամեններից {առաւել}, քան որ կային եւ կամ որ ա՛յժմ կան Հայերի մէջ, ե

նը տէ՛րն էի, Բէեղզեբո՛ւղ անուանեցին, ո՞րչափ եւս {առաւել} ձե՛զ եւ իմ մօտ մարդոցը պիտի ասեն։ Ա՛յսպէս էլ

ց թուլանալով, էլ այնուհետեւ աշխատում էին ժողովել {առաւել} իրենց պարկերի, քան թէ վանքի ամբարի մէջ։ Բայց ես

ր, աղօթքի էր կարօտում եւ աղաչում էր, ո՞րչափ եւս {առաւել} մենք՝ շատ տկարութիւններով պատած, այժմեան մարդիկ

ն համը հերիք է եթէ մարդ միանգամ առնու, ուզում էի {առաւել} մեռնել, քան թէ այդ սիրուց զրկուիլ։ Բայց այժմ

հայկական նախամեծար եկեղեցին։ Ի՜նչ ուրիշ եկեղեցի {առաւել} յարմարութեամբ կարո՛ղ էր հանդիսարան լինել այն փառա

սին դրական ապացոյց ունինք։ Փարպեցու հալածուելուց {առաւել} քան թէ հարիւր քսան տարի յետոյ՝ Կոմիտաս կաթողիկոս

տօնեայք Քրիստոսի՞ իցեն, յանդգնագոյնս ասացից, թէ {առաւել} եւս ես։ Եթէ վաստակօք, առաւել. եթէ գանիւք, ե՛ւ

ագոյնս ասացից, թէ առաւել եւս ես։ Եթէ վաստակօք, {առաւել}. եթէ գանիւք, ե՛ւս առաւել, եթէ բանտիւ, աւելի ք

ւս ես։ Եթէ վաստակօք, առաւել. եթէ գանիւք, ե՛ւս {առաւել}, եթէ բանտիւ, աւելի քան զնոսա, եթէ մահուամբ, բ

սքանը։ § 13. Բնագիրը. " Եւ հաւատոց Աստուծոյ {առաւել} ընդանի " (եր. 39)։ Պաւղոսից է փոխ առնում այս

նոս եպիսկոպոսի յաջորդը, որ եւ նոյնչափ երեւելի եւ {առաւել} եւս, Պետրոս եպիսկոպոսի նախորդը, որ քերթող է կոչ

իր ազգակցութիւնը։ Եթէ ազգակից լինէր, ո՞րչափ եւս {առաւել} պիտի ասէր՝ " ըստ այդմ մասին քեզ տեառնդ անկ էի "

" Եթէ զտանուտէրն Բէեղզեբուղ կոչեցին. ո՛րչափ եւս {առաւել} զընտանիս նորա " (Մատթ., գլ. Ժ. համ. 15)։

ռաքինիք իւր զաւակների մէջ, եւ այս է պատճառը, որ {առաւել} զգալի է անկեղծ սրտերին, եթէ փոքրանում էր եւ այդ

ութիւն ստանալով այն կրկին անգամ խոստմունքից, եւս {առաւել} լարում է իւր աշակերտների զօրութիւնը՝ մեծապէս աշխ

ունէր տանից դուրս գալու. տկարութիւնը զօրանում էր {առաւել} եւ առաւել, մինչեւ որ Պ. Ինոզեմցովը խորհուրդ տու

ց դուրս գալու. տկարութիւնը զօրանում էր առաւել եւ {առաւել}, մինչեւ որ Պ. Ինոզեմցովը խորհուրդ տուեց նորան տ

չ չէ խնայելու: - Շատ բարի, - ասաց վէզիրը եւ {առաւել} ցոյց տալու համար իւր խոնարհութիւնը, համբուրեց եր

Յառաջ եկաւ Աստարօտը. գլուխ տուեց սատանային եւ, {առաւել} յարգութիւն ցոյց տալու համար, երեք անգամ պտոյտ ե

ինձ ի՞նչ օգուտ դորանից. լաւ էր թէ թողել էիր դոցա {առաւել} ծեծկուիլ: - Դորա հակառակ, օգուտը ակներեւ է

- Ինչպէ՛ս ոչինչ... մանաւանդ որ հրամայել էի {առաւել} ներգործել Իտալիայումը: - Դուք հրամայել էիք,

Յայտնում եմ Ձեր մռայլութեանը, որ, աշխատելով {առաւել} ընդարձակել Ձեր իշխանութիւնը մարդկային ազգի վերայ

ում եմ, Ձեր մռայլութիւն, ես իմ բոլոր ընկերներից {առաւել} շատ մարդ ձգեցի կորստական ճանապարհի վերայ, ես կրկ

խային անիծեալների հետ: - Մռայլագոյն տէր, նա {առաւել} ճիշտ գիտէ, թէ ո՛վ կայ դժոխքումը. պատճառ, նա իւ

է Ասմոդեյը կը տար նորան մի պարգեւ, բայց Ասմոդեյը {առաւել} խորամանկ լինելով, ստացաւ նորա հոգին, առանց պարգ

յնիւ չկարողացայ գտանել: Այն բանից յետոյ, սէրը, {առաւել} եւ առաւել զօրացաւ իմ մէջ, որ հալումաշ արեց ինձ.

ղացայ գտանել: Այն բանից յետոյ, սէրը, առաւել եւ {առաւել} զօրացաւ իմ մէջ, որ հալումաշ արեց ինձ. թւում էր

ւթենից, է մի ապացոյց, թէ այդ մետալները կարող են {առաւել} եւս կատարելագործուիլ: Ալքիմիկոսք կարծում են, թէ

անք չէ. երեսի այդ մասը զրկուած լինելով մազերից, {առաւել} ենթարկւում է ջերմութեան ազդեցութեանը, որ գրգռելո

ելով երեւակայութեան եւ ֆանտաստիկական պատկերների, {առաւել} շուտով ընդունում էին մի ճշմարտութիւն, եթէ բնական

, բաղդիս, գործողութիւնը յաջողուել էր այնպէս, որ {առաւել} լաւ չէր կարելի ցանկանալ... Այս խօսքերը խօս

յառաջ, գալիս էր Շաքարեանցի մօտ, որպէս իւրեանից {առաւել} մեծ մարդու մօտ, ըստ որում, ինչպէս ասել ենք իւր

սպի հետ զուգահեռաբար, որոնց ստուերքը ստանում էին {առաւել} եւ առաւել հսկայական երկայնութիւն, որքան արեւը խո

ւգահեռաբար, որոնց ստուերքը ստանում էին առաւել եւ {առաւել} հսկայական երկայնութիւն, որքան արեւը խոնարհւում է

հնար լինէր, որ այդպիսի գործողութիւնք կատարուէին {առաւել} ստեպ: - Ճշմարի՛տն ասեմ, ցաւելու չեմ, եթէ ա

լքի բան է այսպիսի բաների վերայ խօսել: Երիտասարդը {առաւել} է զայրանում եւ պատասխանում է. ժամանակը մեզ է պատ

արում էի անբաղդ, բայց այժմ տեսանում եմ, որ դուք {առաւել} անբաղդ էք եղած, քան թէ ես: Հաւասարութիւն որոնել

ԳՐԻԳՈՐԻ ԿԱՐԱՊԵՏԵԱՆ ՍԱԼԹԻԿԵԱՆՑ ՈՐՊԷՍ ՄԻ {ԱՌԱՒԵԼ} ԸՆՏԻՐ ԵՒ ԱԶՆԻՒ ԱՆԴԱՄԻ ՄԵՐ ԱԶԳԻ ՆՈՒԷՐ ՍԻ

կալութիւնը: Բայց մի մատենագիր մարդ ի՛նչ բանով {առաւել} կարող է ցոյց տալ այս մարդկային ազնիւ զգացողութիւն

է այն մարդիկը, որ պատահած էին մահին, այնուհետեւ {առաւել} չեն ապրել, այլ իսկոյն մեռել են: - Չկամի՞ս ար

ներելով իմ այս անհամբերութեանը, դու գոնէ ինձանից {առաւել} համբերող գտանուիր, եթէ ես, կտրելով խօսակցութեան

չին քաղաքավարութիւնները: Բայց այս երեկոյ մի բանը {առաւել} զարմանալի էր, որ Շահումեանցը ներս մտած տեսանելով

յութիւն կայ, բնութիւն չկայ: Թիւթիւնճի-օղլուն {առաւել} եւս զարմացաւ այս խօսքերի վերայ, պատճառ, թէեւ նա

ւ. մի՞թէ քո աչքումը նոցանից մինը սիրելի կը լինէր {առաւել} քան թէ միւսը, չէ՞ որ ծնողքի համար զաւակները միեւ

ուց, այդ փողոցի փայտաշեն եւ կեղտոտ տների տեսքը, {առաւել} եւս տխուր դէմք էին ցոյց տալիս, թրջուելով սեւանալ

որ նորա կուսական սիրտը զարկում էր մի րոպէում ո՛չ {առաւել}, քան թէ ութսունհինգ անգամ: Վիզը կապած էր մի

րհական ձեւով նայում էր պարոն Մկրտչի գնացածին, որ {առաւել} քան թէ քայլելու, ճօճելու նման էր: Թիւթիւնճի-օղլ

կան ազդեցութեամբ հասկանալով, որ բանը իւր վերայ է {առաւել} եւ առաւել զայրանում էր նորա սրտի ցաւը: Մանու

ւթեամբ հասկանալով, որ բանը իւր վերայ է առաւել եւ {առաւել} զայրանում էր նորա սրտի ցաւը: Մանուշակը Աղուա

ղջիկը լուռ եւ տրտում կը նստէր, կամ, եթէ կամենար {առաւել} ցոյց տալ ծնողքին իւր պարկեշտութիւնը եւ տխրութիւնը

վերայ, թէ Շահումեանցի յանձնառութեան վերայ, բայց {առաւել} հաւանական է վերջինիս, պատճառ, Մանուշակը մահացու

կամենում եմ խօսել այս հարցմունքի վերայ, պատճառ, {առաւել} մօտ է մեզ, եւ ամենայն բանից հարկաւոր է իմանալ,

եմ քեզ. ո՛չ թէ իբրեւ տան տէր, այլ իբրեւ ինձանից {առաւել} հասակաւոր, մէք հրաման ունինք Աստծուց ծերը պատուե

արծեմ, թէ Շահումեանցը այս մտքով ասած լինէր, այլ {առաւել} շուտ կարելի էր կարծել, որ եթէ Թիւթիւնճի-օղլուն ե

թէ իմ հոգին աշխարհի երեսին ունի մի թանկագին, կամ {առաւել} լաւ ասել անգին բան, այդ դու էիր. ուրեմն, ինչպէ

սիրտը եւ երկիւղ եմ կրում, թէ միգուցէ այդ խօսքերը {առաւել} եւս վրդովէին քո հոգին: Այդ խօսքերի վերայ Մանո

, որպէս թէ չէր հերքում բժշկի օգտակարութիւնը, այլ {առաւել} ստոյգ համարելով պահում էր նորան, գործ դնել նեղու

ւ կամենան կարող են տալ զանազան զգայարանքների: {Առաւել} լաւ հաստատութիւն: Մի գիշեր գալիս են եւ բախում են

տուած իբրեւ ոգիաբանի, զարհուրելի տեղ, այս գիշեր {առաւել} զարհուրելի էր... Երեք հատ եօթանասուն, ութս

գոյն էր տալիս երկայն ու կորացած եղունգներին, որ {առաւել} նման էին գիշատող թռչունների մագիլների: Մի մեծ

մ էին երեքը միասին պտուկին. գլխաւոր պառաւի դէմքը {առաւել} զարհուրելի էր նորա գլխի անդադար ցնցուելուց: Նա մ

Նա զարմացաւ տեսանելով եղբօր դէմքի փոփոխութիւնը եւ {առաւել} եւս զարմացաւ, լսելով այս փոփոխութեան պատճառը, ը

արիտ է, դրացու աղջիկը գրել, կարդալ չգիտէ, բայց {առաւել} լաւ. մայրս ասում էր, որ կնիկ մարդերու համար առա

ւել լաւ. մայրս ասում էր, որ կնիկ մարդերու համար {առաւել} լաւ գիր կարդալ չիմանալը, քան թէ իմանալը, պատճառ

մանկ ժպիտ, որով նորա առհասարակ տգեղ կերպարանքը, {առաւել} եւս այլանդակուեցաւ, մանաւանդ երբ երեւեցան նորա ե

Աղուանեանց Մկրտիչի ցած եւ ստորաքարշ բնութեան կամ {առաւել} լաւ ասել, անբարոյականութեան վերայ, խեղճ ողորմել

էջ, եւ թէ ինքն երջանիկ էր լինելու այս դիպուածում {առաւել}, քան թէ ամուսնանալով Մկրտչի հետ: Տղայական մտ

եանց թագաւորութեան կործանուելուց յետոյ օրէ օր եւս {առաւել} սաստկանում է տգիտութիւնը, եւս առաւել թանձրանում

օրէ օր եւս առաւել սաստկանում է տգիտութիւնը, եւս {առաւել} թանձրանում է խաւարը եւ ազգը համօրնէն ընկնում է մի

արել իւրեանց հոգու կարողութիւնքը եւ ամրանալով եւս {առաւել}, գրաւել յաղթութեան արմաւենին։ Մխիթարը իւր դիտաւ

Յիսուսեանքը իւր տէրութենից 1606 թուականին, որպէս {առաւել} կասկածաւոր եւ վնասակար տէրութեանը, քան թէ միւս ա

ռել Հայկական դպրութեան համար։Թ՛ղ նորա բամբասողքը {առաւել} լաւ գործ կատարեն, թո՛ղ խրատ քաղելով նորա արածներ

Հայոց, որոյ մի մասն, զոր եւ երկրորդ կոչեմք, որ {առաւել} յաշխարհականս գտանէր, էին բարեմիտք, չունէին ինչ

, չունէին ինչ հակառակութիւն ընդ ուղղափառս, բայց {առաւել} ընտրէին մնալ միաբան ընդ ազգին, քան բաժանիլ 'ի նմ

ք օրհնութեանց առաքելով առ մեծամեծս 'ի նոցանէ, եւ {առաւել} եւս 'ի հեռաւոր վայրս, գուցէ յակնածութենէ եւս Քօլ

նմա Ստեփանոս առաջին աբբայ յաշակերտաց նորա, որ եւ {առաւել} ջատագով երեւէր Հայոց։ Ի ժամանակի սորա յառաջիկայի

գերեան ջատագով նմա հանդերձ ընկերօք իւրով։ Եւ ահա {առաւել} քան զամենեսին գիրք սոցա եւ արձակ համարձակ ջատագով

ր եւ ապա ձեռնադրեցաւ եպիսկոպոս. 'ի ժամանակի սորա {առաւել} գժտութիւն, հակառակութիւն եւ վիճաբանութիւն 'ի մէջ

առաւական աւանդութիւնքը, որ յարգի էին այն միջոցին {առաւել} քան Աստուծոյ պատուիրանքը, ) քարոզեց ճշմարիտ Ա

յ էր ներողութիւն տալ մեղքերին հարկաւորապէս, բայց {առաւել} փոքր բաների համար, միայն թէ դա մի կերպով օգտակար

վ եւ իմաստասիրելով այս գործունէութեան շարժառիթը, {առաւել} արդարացի կերպով կարող է գնահատուիլ, հաշուի ու հա

զում ինչ ամենայն իրօք հայեցեալ իս Հայոց գտի զնոսա {առաւել} քան զքսան միլիոն), ահ կալաւ զիս, զիա՛րդ ա

մ, ելցէ ընդդէմ. բայց քանզի իսպառ տկարացեալ եմ, {առաւել} քան զոր կարծէք, եւ անկեալ 'ի յիշողութենէ եւ օրէ

իւն չէ առնում խղճմտանքով։) Այս առարկայի {առաւել} մանրամասն քննութիւնների հանդէսը է աստուածաբանական

նորդութեամբ գրոյ՝ առաջի առնելով ընթերցանելեացն. {առաւել} քան զայս չիք պաշտօն լեզուի, եւ ո՞վ այդքան վստահ

ճառս, վարժ գտաւ սա ի դպրութեան հելլենականին, եւ {առաւել} եւս՝ ականաւոր ի հայկաբանութեան մասին, մինչեւ բա

ռ մեզ Նարեկ անուանեալ, գործ արդարեւ անզուգական, {առաւել} ըստ մտացն բարգաւաճութեան եւ վսեմութեան ոճոյն, սո

աց եւ այլոց հետ զհետէ, յորս էանց զչափ անգթութեան {առաւել} քան զամենեսին դժոխածինն Լանկթամուր, որ ճակատ յար

վաստակոց դոցա: Պատճառ իրողութեանդ գաղտածածուկ էր {առաւել} քան թէ երեւի նկատողացն հարեւանցի աչօք: Ուսումնակ

այն նեղութիւնքը քաւում են նորա մեղքերը, վասնորոյ {առաւել} զօրանում էր հոգով։ Այս անտանելի ճանապարհորդո

ամենայն տօնի օր ուսանողները բանում էին լեզուի մէջ {առաւել} կրթուելու համար։ Զուր տեղը պատիժներ էին սպառնում

յոյս ունէին գործի յառաջադիմութեան վերայ եւ այնքան {առաւել} վհատում էին, որքան մօտենում էին Սուրբ Քաղաքին՝

Լօյոլա եւ նորա ընկերքը չ'վհատեցան ամենեւին։ Նոքա {առաւել} եւս սկսեցին գործ դնել իւրեանց ջերմեռանդութիւնը,

, որ այս հասարակութեան անդամների թիւը քառասունից {առաւել} չ'լինի։ Սորանից յետոյ հասարակութեան անդամքը

յն կողմից փորձանքներով եւ ամբոխմունքներով պատած, {առաւել} եւս քան թէ այլ մահկանացուք, կարօտ էին մեր օգնութ

արոզէ անհաւատներին Քրիստոսի Աւետարանը, վասն որոյ {առաւել} պատշաճ է Սուրբ Յովհանն երուսալեմայու Ասպետների նմ

ամբ կարելի է նշանաւոր համարել, այն ժամանակ Կարգը {առաւել} երախտապարտ է քան թէ հիմնարկողին, ժամանակի հանգամ

միմեանցից, որով Գեներալի իշխանութիւնը լինում էր {առաւել} անսահման։ Բացի այս ծանօթութեններից, գաւառականքը

ծանօթութիւնքը գաւառներից ստացածների հետ։ Եթէ մի {առաւել} հարկաւոր կամ գաղտնի բան լինէր, այս ծանօթութիւնքը

եւ ոյժը, նոցա մտքի ուղղութիւնը, եւ շատ անգամ՝ {առաւել} լաւ, առաւել ճիշտ, քան թէ նոցա թագաւորները եւ նա

ցա մտքի ուղղութիւնը, եւ շատ անգամ՝ առաւել լաւ, {առաւել} ճիշտ, քան թէ նոցա թագաւորները եւ նախարարները։ Ն

s)"։ Այսպէս եւս Բենեդիկտոս XIV իւր կոնդակի մէջ {առաւել} ազդու կերպով ասում է. " Մեք կամենում ենք եւ հրամ

անգամ չ'մնաց։ Չինաստանում Յիսուսեանների մէջ {առաւել} փառաւորուեցան Մատէօ Րիկցի՝ խորամանկ եւ հնարագէտ

թռչուններ։ Պալատական Մանդարին-Յիսուսեանք Կայսրից {առաւել} ծիծաղեցան, որ շատ ուրախացել էր իւր սրամիտ խօսակց

Փէքինի մէջ բերում էին ամենայն տարի իւրաքանչիւրքը {առաւել} քան թէ յիսուն հազար տալլեռ)։ Բայց Քրիստոնէութի

ընտելացնել այն մտքի հետ, թէ չ'կայ աշխարհի երեսին {առաւել} բարձր եւ հզօր իշխանութիւն, քան թէ կարգի իշխանութ

միայն այս վաճառատեղիքը տարեկան արդիւնք բերում էին {առաւել} քան տասն միլլիօն Տալլեր։ Այս Տէրութենական կա

ն իւր անմատչելի սահմաններում՝ լինելով օր ըստ օրէ {առաւել} խորհրդական, առաւել անմռունչ։ Յիսուսեանների ցանկ

աններում՝ լինելով օր ըստ օրէ առաւել խորհրդական, {առաւել} անմռունչ։ Յիսուսեանների ցանկութիւնը իրագործուեցա

i vaisse et qui rend sa gorge), հերետիկոս, կամ {առաւել} վատթար, կեղտոտ եւ զզուելի հեգնող, յիմարների նահ

ոքա, ինչպէս երեւում է դը-Տու նախագահի խօսքերից, {առաւել} կատաղի դահիճք եղան այն հռչակաւոր սպանութեան մէջ,

ասխանեց Հենրիկոսը միեւնոյւն ձեւով, - թագաւորներին {առաւել} ա՛հ է ազատուիլ այսպիսի յղութենից, քան թէ կնիկ մա

ովանութեան ժամանակ ասում էին ինձ"։ Այս խօսքերից {առաւել} ոչինչ չ'կարողացան լսել նորանից։ Հենրիկոս IVի

պաշտպանում էին ուրիշից դուրս եկածները, որպէս զի {առաւել} եւս զայրացնեն ժողովուրդը Յիսուսեաններին ընդդէմ։

լեզուի մշակութեան գաղափարին, որ է որքան կարելի է {առաւել} շատ եւ առաւել մեծ բազմութեան հասկանալի կերպով խօս

եան գաղափարին, որ է որքան կարելի է առաւել շատ եւ {առաւել} մեծ բազմութեան հասկանալի կերպով խօսել։ Այս պատճա

ապագայի վարագոյրը: Իբրեւ գրագէտ, իբրեւ հեղինակ {առաւել} եւս իրաւունք չունի այսպիսի խօսքերի հանդէս տալով դ

զմեզ պարսից անյարմար եւ անոճ բանից, մանաւանդ թէ {առաւել} վասն ամբաստանութէան առնես աշխատ... Զի՞նչ քեզ առ

մանրամասն քննութիւնը ազգային պատմութեան, մեզանից {առաւել} հմուտ եւ աւելի ժամանակ ունեցող մարդերի: Այս

ա շատ ձախ յառաջաբանութիւնը, վերջինս եթէ չլինէր, {առաւել} գոհ պիտի լինէինք: Հեղինակի լեզու ասելով չեն

եզուի մշակութեան սկզբունքին, որ է որքան կարելի է {առաւել} շատ եւ առաւել մեծ բազմութեան հասկանալի կերպով խօս

ան սկզբունքին, որ է որքան կարելի է առաւել շատ եւ {առաւել} մեծ բազմութեան հասկանալի կերպով խօսել: Այս պատճա

ւթենով գործ է կատարում։ Հայոց ազգի մեծատունքը {առաւել} մեր կարծիքով պիտոյ է նախանձաւոր լինէին ազգի լուսա

ալ վանորայքն չհամարէի զանձնս արժանի կալոյ... Այլ {առաւելագոյն} այր մի Ակիթ անուն որ եկեալ 'ի տեղիդ 'ի Գարդմանայ

ժանի բիւր շնորհակալեաց առ ի մէնջ, զի ո՞ր այն իցէ {առաւելագոյն} շնորհ, քան ճանապարհ յարդարել քրիստոնէին չճանաչել

րովին դատապարտել նորանց։ Նոցա կողմնակիցքը օրէ օր {առաւելանում} էին։ Կլեմենտ XIը որոշեց դեսպանութիւն ուղարկե

ր եւ ես ինքն աստ էի, աստ եւ ոսոխք իմ ութսնիւ չափ {առաւելեալք} եւ Աստուածաբան վերաձայնեալք. զարմանք են զի ոչ ոք

ն մասին անմերժելի պարտականութիւն համարեցինք մեզ՝ {առաւելը} թողնելով ուրիշներին: Յոյս ունիմ, որ այս նամ

նչ արժանի դատիցիք զայս, մանաւանդ զի հաւատամ, թէ {առաւելն} ցանկալի է ազգին կենդանութիւն իմ, եթէ ոչ վասն իմ

այս է, որ այսպիսի վճիռը հաստատուեցաւ երկու ձայնի {առաւելութեամբ} ընդդէմ միւս անդամներին, որոնց մի կէսը դատապարտու

այրն հոգացեալ իբրեւ զեղբայրս 'ի վերայ եղբօր, այլ {առաւելս} զայրացուցեալ, գրգռելով զկամացն իւրեանց նովաւ կատ

Վառիս, երթաս զոտս ամբարձեալ Եւ խոյզ քո ոչ {առաւիր}, Զկենսատուն քաջ ընդգրկեալ Շրթամբք ցն

ինձ, այնքան սիրել եմ Պ. Իսահակեանցին, որ երեկի {առաւօտ} իմ բոլոր ժամանակը շոգենաւի վերայ պարապած էի նկատո

ան ծանրաչափը (բարօմետրը) գուշակում է մի գեղեցիկ {առաւօտ}: Այս բոլոր բաները վառում են սրտիս մէջ մի փոքրիկ

կու գիշեր ճանապարհ կատարելով՝ վերջապէս մի ուրբաթ {առաւօտ}, մինչդեռ նոր բաժանւում էր մութը լոյսից, մտանք Շ

որ տարրանայ ազգի անմեղ զաւակների սրտի մէջ, որոնց {առաւօտ} եւ երեկոյ աղօթք են կարդացնում, որ Հայերը դարձ գա

նել է մի աղօթք, որ Մուրադեան տղայքը երգեն երեկոյ {առաւօտ}: Աղօթքի բովանդակութիւնը է մի խնդիր առ Աստուած,

եւս պիտի հասանեն Պօլսի օրը, այն, որ մի գեղեցիկ {առաւօտ} թէ՛ Պօլսի եւ թէ՛ գաւառների մէջ մարդիկ չպիտի կարող

եղծուած ` Արեւ, լուսին եւ աստղեր, Մեղմ երեկոյ, {առաւօտ}, Խաղաղ ու զով գիշերներ Եւ ցերեկը լուսայորդ, Ծառ

մ, որ այսօր իմ վերջըն է. Ուստի՞ գիտեմ, որ {առաւօտ} ինձ համար այլ կը լինի, Ինչո՞ւ չքնաղ արեգակ

յնով: Հեզիկ հողմին պատուէր կը տամ, որ {առաւօտ}, երեկոյ Փչէ քաղցրիկ, ցօղէ ցօղը, որ միշտ մն

ահա ես եկայ քո մօտ, Պատմել մի անցք, որ այս {առաւօտ} Անցաւ իմ ու միւս մարդկան առաջեւ, Ահա պ

որա խորհուրդով սուրբ ծերին տուի... Նա միւս {առաւօտ} չկար երկրումս Նորան այն մահով մեծ փառք հասու

անը դրուած է 17-ը, որովհետեւ փոշտի օր է: 17-ին {առաւօտ} կանուխ բերին ինձ եղբօրս ուղարկած գրքերը, որ չէի

յս 8 սաստիկ տկարացայ որովայնալուծութեամբ, մինչեւ {առաւօտ} 16 անգամ լուծողութիւն արիւնախառն: 8-ին շարունակւ

ւքն էլ անթուական: 5-ին պատասխան գրեցի, որ տուի {առաւօտ} 6-ին: 6-ին նամակ ստացայ եղբօրիցս 5-ից գրուած,

ւ 1 ֆ[ունտ] թաբակ: Պատասխանեցի, որ կ՚երթայ վաղը {առաւօտ}, այսինքն 13-ին: 14-ին նամակ ստացայ եղբօրիցս այ

եւ որով յայտնեց Վարդերեսի հիւանդութիւնը: 30-ին {առաւօտ} խաղող ստացայ եւ տանձ: Տեսութիւն եղբօրս եւ Յովհան

ակ: Նոյն օրը պատասխանեցի: Այս նամակը տուի 18-ին {առաւօտ}: 18-ին այսօր թէեւ վերահաս տկարութիւնս թոյլ է,

ն: 4-ին նամակ ստացայ եղբօրիցս 3-ից գրուած: 5-ին {առաւօտ} պատասխանեցի, 4-ից թուեալ: 7-ին տեսութիւն եղբօր

րովհետեւ իրմէն նամակ չունէի: Այս գիրը տուի 11-ին {առաւօտ}: 12-ին նամակ ստացայ եղբօրիցս 11-ից գրուած: 14-

ուել էր, ցրտից զարթեցայ, եւ այս էր պատճառը, որ {առաւօտ} մինչեւ 11 ժամը բաւական սաստիկ նեղութիւն տուեց քոր

21-ին նամակ ստացայ եղբօրիցս, 22-ին պատասխանեցի, {առաւօտ}: 22-ին ընդունեցի 4[-րդ] բաղնիսը: 22 լոյս 23 քր

երսի կողմից եւ շատ թարախ ու արիւն վազեց: 27-ին {առաւօտ} ուռոյցը շատ եւ շատ նստած է, եւ ցաւ գրեթէ չկայ:

մտայ (մտանք) 29 Ալեքսանդրիայից ելայ մայիսի 2, {առաւօտ} ժամը 9 Քահիրէ (մտայ), նոյն օրը զկնի կէս աւուր

րից յետոյ) ժամը 4-ին Քահիրէից ելայ մայիսի 5-ին, {առաւօտ} ժամը 8 Սուէզ մտայ երեկոյ[եան] ժամը 3 Սուէզից ելա

եւմտքումը չէր երեւում բոլորովին ոչ մի ամպի հետք: {Առաւօտ} ու կապուտակ արշալուսից յետոյ սկսում էր արեւելքը վ

մ էր գիշերային աղջամուղջ մթութենից մի արփիաճաճանչ {առաւօտ}: Մեր շոգենաւը սուրալով կապուտակ ծովի յստակ եւ հա

ք մեք պատերազմում, պահպանէք ձեր բանտի մէջ մինչեւ {առաւօտ}. դոքա իւրեանց անհնազանդութեան վրէժը կը հատուցանե

ին երեկոյեան ժամերգութիւն, ուրեմն սատանայի համար {առաւօտ} էր լուսացել: Ա Ճռճռացին սատանայի ննջարանի եր

կախարդուեցան նորա գեղեցկութենից... - Այսօր {առաւօտ} ուղարկեցի քեզ այն տոմսակը, որ ստացար. իսկ ինքս

փորձք, որ անտարակոյս կը կատարէ այսօր, կամ էգուց {առաւօտ} եւ կը վերջացնէ բանը: Դժուարը եօթանասուն հինգ փոր

հքերը, այլեւ մեծ պահքը պահում են ամբողջ երեկոյ, {առաւօտ} եկեղեցի են գնում, տարին մի քանի անգամ պատարագ եւ

, երեւի թէ դարձեալ գնում է Մահտեսի Թովմասի տուն, {առաւօտ} եւս այնտեղ էր, ես տեսայ նոցա տանից դուրս գնալը:

ան: - Այո՜, - պատասխանեց կոմսը, - ես այսօր {առաւօտ} եւս այնտեղ էի, եւ օրիորդ Մարիամը ածեց իմ համար Պ

ասել ձեզ իմ կարծիքը եւ խորհուրդը: Ինչքան, այսօր {առաւօտ} ձեր տան մէջ, եւ այժմ փողոցից լսելով, նկատեցի ձե

րիամը ունէր " Տէր կեցո "ի նօտերը, ինչո՛ւ չասացիք {առաւօտ}, որ մի րոպէ աւելի յառաջ վայելած լինէի այդ երգը լ

պատճառ եղաւ, որ գնեցի երգարանը։ Մի մարդ, այսօր {առաւօտ}, ձեր քամակից ներս մտաւ մեր տուն, լաւ որ Մարիամը

յոց երգ լսելու համար: Ես ժամանակ նշանակեցի էգուց {առաւօտ} դարձեալ տասներկու ժամը, եթէ կարո՛ղ էք, դուք եւս

կանին, որի յոյսը դրուած է միմիայն, գիշերային եւ {առաւօտեան}, բարձրից գալու ցօղի վերայ: Ցօղը դեռ հազիւհազ նս

հաս լինել, մեզ արդէն բախտաւոր կը համարենք: Ա. {ԱՌԱՒՕՏԵԱՆ} Ամեն առտու, թօթափած Քունն աչքերից ` գեղատես Եր

յաւէժ ամպովք ծածկեսցի, Մինչ անաղօտ ուսման փայլէ {առաւօտեան} արուսեակ։ Ոչ արբանեակ ասեմ արփւոյն էականին լուսա

: 15 լոյս 16 զարհուրելի գիշեր անցուցի. 5 ժամը ( {առաւօտեան} ) զարկել էր, որ քնեցի, այն էլ 7-ին զարթեցայ քոր

15-ից: 16-ին լոյս 17 գիշերը բաւական տանելի էր, {առաւօտեան} 4 ժամին քնեցայ մինչեւ 11 ժամը: 17-ին այսօր ցերեկ

դում այս րոպէիս: 17 լոյս 18 գիշերը լաւ անցուցի, {առաւօտեան} 2-ին քնեցայ մինչեւ 9, բոլորովին հանգիստ. 10-11

եւ քամեց վերջին զօրութիւնքը։ Փետրուարի 16ին, {առաւօտեան} 6 ժամին, այլեւս չկար նա կենդանի մարդերի կարգում

ից, որ անխնամ չթողու նորան։ Փետրուարի 18ին, {առաւօտեան} ինն ժամին, բոլոր հայ ուսանողքը Մոսկուայի Կայսերա

աստակած եմ. շուտով երեկոյ է, Հռովմումը կը սկսեն {առաւօտեան} ժամը. հանգստանալու ժամանակ է. գնա եւ դու հանգստ

շարական չէին թողնում, որ չերգէին... Սովորաբար {առաւօտեան} տասն ժամից կը սկսուէր այս բանը եւ կը տեւէր մինչեւ

րքան ունէր, առանց դուրսից մի բան ստանալու: X {Առաւօտեան} ինն ժամը զարկեց: Մանուշակը, առողջ եւ մի անսո

պատակին: XI 18... օգոստոսը վերջանում էր: {Առաւօտեան} տասն ժամին երկու ձիաւոր մտան Սուրբ Գէորգի եկեղեցո

, եւ այնուհետեւ զուր էր ծագելու գեղեցիկ եւ խաղաղ {առաւօտը} նորա լուռ ու մունջ գերեզմանի վերայ: Այս անախ

ի՛ ընթերցող, մի տարով եւս ծերացանք... Նոր տարու {առաւօտը} հազիւ լուսացած, եւ ահա Նոր տարի շնորհաւորողքը գլ

թէ երազում էի տեսել այս վերեւում պատմած բաներս: {Առաւօտը} վեր կացայ տեղից հոգու մեծ զօրութեամբ, թէեւ բաւակ

ռաւ՝ Յիսուսեան (եզուիտ, ճիզուիթ) դարձած: {Առաւօտը} վաղ վերադարձայ Փարիզ: Փարիզի մէջ կան երկու ա

աւորութեան արեւը: Եւ այդ ահագին բազմութիւնը, որ {առաւօտը} զարթելով՝ պիտի մտածէ, թէ ի՞նչպէս սնանի կամ ի՞նչ

ամակ ստացայ եղբօրիցս եւ յոյն Աստուածաշունչ: Նոյն {առաւօտը} Կորեան գիրքը դարձուցի: 19-ին նամակ գրեցի եղբօրս

աշխատանքից, ընկած էր սոֆայի վերայ: Մեր հաշուով {առաւօտը} լուսանալու վերայ էր: - Մռայլագոյն տէր, - աս

858 թուականի մայիս ամիսն էր: Դեռ նոր լուսացել էր {առաւօտը}, դեռեւս նոր վեր բարձրացել էր արեւը հորիզոնի վերա

ղ հարկաւոր է չթողուլ առանց յիշատակի այն, որ միւս {առաւօտը}, որի օրամտի մասին խօսեցի, պաշտօնական լուր էր այ

նած ժամանակ եւս մտածում էր շահաստացութեան վերայ. {առաւօտը} զարթնում էր եւ նորա կիսաբաց աչքերին երեւում էին ո

Յովնաթանեանցի պատիւը նորա ընտանիքի աչքում: - {Առաւօտը} ես գնում եմ ամառանոց, - ասաց տիկինը, - արդէն ժա

ւթիւնը ընդհատում էր փողոցի լռութիւնը: VI Միւս {առաւօտը} այն գիշերին, որի մասին խօսեցանք, Մանուշակը առող

մեանց Գէորգի միւս նամակը, որ Մանուշակը ստացել էր {առաւօտը} նորանից. որով խոստանում էր սիրականը այսօր իսկ վե

եռեւս չէր լուսացել բանական լուսաւորութեան գեղեցիկ {առաւօտը}, որ տակաւին չգիտէին ազատութեան ճաշակը, որ մի բա

ւ իշխանն Մոկաց Յոհան անուն, բազում այրուձիով ընդ {առաւօտն} ծագել։ Եւ սոցա զգացեալք կէսքն զինեալք եւ կէսքն թ

ր կայ մեր քաղաքում, օդի մաքրութիւնն է, մանաւանդ {առաւօտները} եւ երեկոյեան ժամանակ: - Ստո՛յգ է, ես եւս նկ

ակ կառքն, արժէ յաւուրն 3 ռուփի, սկսեալ ի 6 ժամէ {առաւօտու} մինչեւ 48 ժամն երեկոյեան եւ զմի եւ նոյն զերիս ռու

յն իսկ յութերորդ ժամու երեկոյեան փոխանակ ի 6 ժամէ {առաւօտու}: Ըստ այսմ յամիսն արժէ ինձ կառքն 9 ֆունտ ստերլինգ

մօտ նստած, քրտնելով, ուսանելով, նկատելով, եւ {առաւօտու} լոյսը բացուել է դորա վերայ՝ նոյնպէս գիրքը ձեռքին

ի գլուխ կպանծան պատմագրութեան մէջ: Երբ այս լուրը {առաւօտուն} վաղ կարդինալին հասաւ, նա առ երեսս շատ հաճութիւն

ճշմարիտն ասեմ, շատ վախեցայ... - Երեւի թէ {առաւօտուն} վաղ մարդ ուղարկելուս պատճառով: Օրհնած հոգի, ո՞չ

յելած լինէի այդ երգը լսելու երջանկութիւնը: - {Առաւօտուն} չկար, եւ մի օտարոտի բան պատճառ եղաւ, որ գնեցի ե

լուց յետոյ, մտաւ անկողին, որոշելով իւր մտքում, {առաւօտուն} գնալ կոմսի մօտ եւ բանը մի կերպ վերջացնել խաղաղութ

ը երեսը խաչ հանելով, մտանում է տուն եւ քնում է: {Առաւօտուն} հանդերձ հագնելու ժամանակ, տեսանում է, որ գոգնոց

Եւ ի թաւուտս Սաղարթախիտս պարտիզկան Ընդ {առաւօտս} Կանխեն ամոլք միաբան. " Ո՞ պատմեսցէ

տուած եւ առ ամենայն մարդիկ յամենայն ժամ " (Գործք {Առաք}., գլ. ԻԴ., համ. 16)։ Մեզ թւում է՝ Թղթի յ

նդ իմում յԵրուսաղէմ, տեղեակ են " եւ այլն. Գործք {Առաք}. գլ. ԻԶ, համ, 4։ § 18. Այստեղ բնագրում ա

Յիսուս՝ զոր դուքն սպանէք կախեալ զփայտէ " (Գործք {Առաք}., գլ. Ե, համ. 30)։ " ԸզՅիսուս որ 'ի Նազարե

ն. եւ են մեղք, որ մահու չափ են " (Թուղթ Յովհ. {Առաք}., գլ. Ե, համ. 16-17)։ § 56. " Վասն այդ

ի մեծ դատաստան ընդունելոց եմք " (Թ. Կաթ. Յակ. {Առաք}., գլ. Գ, համ 1)։ § 68. Բնագրում ասած է

իրացուի բանասիրական քննութիւնը․ լսւում էր. " {Առաքեա} ՛ ի բարձանց Զհամակցութիւն կամաց Ի մերազնեա

առանձին խնդրագրով, ստորագրութեամբ իբր 280 անձանց {առաքեալ} է առ վեհափառ կաթողիկոսն: Ոչինչ է իմ գրեալ ՚ի

որպէս թէ նամակն այն խնդրագրով մերձ իբր 280 անձանց {առաքեալ} է առ վեհափառ կաթողիկոսն, եւ այլն: Ցաւիմ վասն

ցեալս ՚ի պարոն Բայլէ ՚ի մասին գործոյն Բաբաջանեանի {առաքեալ} է առ փաստաբան իւր խնդրելով զնորա (1 անընթեռ. )

նայ ի մին օրինակ կտակ ունիմ գրեալ, յորոց եւ մինն {առաքեալ} եմ ի Նախիջեւան Նոր. եւ այժմ վասն ներկայ իմ առաւե

Առաքեալի Թղթում, ուստի մենք գրեցինք " Յովհաննէս {Առաքեալ} "։ Ահաւասիկ բուն խօսքերն էլ. " Են մեղք, որ մահ

եան եկեղեցի եւ այլ եւ այլն։ Ապա Մխիթար աբբայ {առաքեալ} զոմանս յաշակերտաց իւրոց 'ի Հռովմ առ սրբազան Պապն

, զորս ի մէջ բերէ Խորենացին, թէ ո՛րպես Մար Իբաս {առաքեալ} ի Վաղարշակայ արքայէ Հայոց՝ առ Արշակ արքայ եւ յու

ի տպարանին՝ զոր կառոյց Մատթէոս սարկաւագ Ծարեցի, {առաքեալ} ի Յակոբ Կաթողիկոսէ Հայոց յամի 1655: Արհեստ տպ

մանին։ Ֆրանսիսկոս Կսաւիէ, որ անուանուեցաւ " {Առաքեալ} Հնդկաստանի ", առաջին քարոզիչը եղաւ Յիսուսեանների

լինելով), իբրեւ մի անզգամ, ինչպէս Պաւղոս մեծ {առաքեալը}, բայց դո՛ւ Քրիստոսին նմանելով, տանելով եւ ներել

պաշխարուելու մեղքի տակ, որոնց մասին եւ Յովհաննէս {առաքեալը} յիշում է՝ ասելով, թէ " կա՛ն մեղքեր, որ մահի՛

որը եւ տէրութեան բոլոր երեւելի մարդիկը. պատճառ, {Առաքեալը}, այդ օրից սկսած նայելով Ռուսիայի վերայ որպէս իւր

յց որովհետեւ այդ խօսքերը Աւետարանի մէջ չէին, այլ {Առաքեալի} Թղթում, ուստի մենք գրեցինք " Յովհաննէս Առաքեալ "

ասիցէ զխաւարն լոյս, եւ զլոյսն խաւար ", եւ դէպի {առաքեալի} ասածը, թէ. " Խօսեցարո՛ւք զճշմարտութիւն իւրաքանչ

ները եւ կատարել կուրօրէն ամենայն ինչ, որ հրամայէ {Առաքեալի} տեղապահը։ Այսպէս սկսեց այս հռչակաւոր հասարակութի

ոհութեան ուխտը եւ կոյր հնազանդութիւն ունենալ դէպի {առաքեալի} փոխանորդը, ուր եւ բարեհաճէր նա ուղարկել Կարգի ան

իչը եւ Տէրը Յիսուս Քրիստոսը, սաստիկ զգուշացնելով {առաքեալիներին}, պատուիրում էր, թէ երբ ամեն ինչ որ հարկն է կատա

ուս, գալ եւ ուսանել զարհեստ քերականութեան: Գրէ {առաքեալն}. " Ամենայն ոք, որ ընդ իշխանութեամբ, ի հնազանդո

տակ յետ մահուան հաստատում է որպէս հրամայէ սրբազան {Առաքեալն} Պօղոս. Արդ ներքոյ ձեռնադրող կեսարիացի Մահտե

՛ իւր անդամների եւ թէ՛ յատուկ այս բանին նուիրուած {առաքեալների} ձեռքով, այն բոլոր գործերը, որոնց անունը միայն մ

ւ որոնք սկզբնաբար խառնելով Թադդէոս եւ Բարթողիմէոս {առաքեալների} եւ նոցա հարազատ յաջորդների արիւնով՝ ոռոգել էին Հ

ետրոսի գերազանց է այլ եպիսկոպոսներից, որոնք միւս {առաքեալների} յաջորդներն էին, ուրեմն գերազանց է եւ ներկայ ամբո

ատի յաղթանակը այս աշխարհների մէջ։ Բայց Յիսուսեան {Առաքեալների} բերանով քարոզուած Քրիստոնէութիւնը Աւետարանական քր

տոնէութիւնը Աւետարանական քրիստոնէութիւն չէր, ո՛չ {առաքեալների} եւ եկեղեցու առաջին վարդապետների քրիստոնէութիւն,

ւնը, ապացուցանում է Պետրոսի գերազանցութիւնը միւս {առաքեալներից}, որից դուրս է բերում եզրակացութիւն, թէ եւ Պապը

պոսաց, ըստ որում ինքն Պետրոս չէ՛ առաւել քան զայլ {առաքեալս}, թերեւս կշտամբեալ ի Քրիստոսի առ փառասիրութեան,

սցի բղխել կամ յառաջագայել յՈրդւոյ, ո՛չ ապաքէն եւ {առաքեալք} տային զհոգին, ո՞չ զնոյն տայ այսօր քահանայութիւն

ԺԷ, համ. 10)։ § 11. " Զի այնպիսիքն սո՛ւտ {առաքեալք}, մշա՛կք նենգաւորք կերպարանին 'ի կերպարանս առաքել

, ուր հասանեն զկնի եւ Յովհան եւ Արձան, կանխագոյն {առաքեալք} ի Սահակայ եւ ի Մեսրոպայ, որոց դանդաղեալ ի Կեսարի

տճառ մէջ բերելով մեր Բարթողիմէոս եւ Թադդէոս սուրբ {առաքեալքը}, որ Տիրոջից վիճակուեցան Հայերին, որպէս քարոզք ե

ածակա՜ն եւ աքսորակա՜ն են այդ ապագայի մարգարեքը եւ {առաքեալքը}: Եւ ինչպէս միջին դարերում Ասիոյ անկիւններից խուռ

ո՛ր սուրբերը ուսեալ էին: Մարգարէքը հովիւ չէի՞ն, {առաքեալքը} ձկնորս չէի՞ն: Աստուած, ողորմիր ինձ ասել չուսանո

չաց ընկալաւ զտօնն շաբաթական, " եւ կարգեցին սուրբ {առաքեալքն} եւ եդին հաստատութեամբ, սուրբ առնել զմիաշաբաթն ի

րովարտակի իւրում ի 29-էն նոյն մարտի համարաւ 218, {առաքեաց} առ իս զպատճէն պատասխանւոյ նոյն Բարսեղ քահանային,

ւթեանս. այնինչ օրէնսգէտն իմ յարդարեաց զթղթեանն, {առաքեաց} զայնոսիկ առ օրէնսգէտս պ. Հագին եւ Տիկնոջն Յովհան

հրեշտակք են " (Մատ., գլ. Ժ, հ. 39)։ " Եւ {առաքեաց} Տէր Աստուած հարցն նոցա 'ի ձեռն մարգարէիցն. կանխե

ր Աստուած հարցն նոցա 'ի ձեռն մարգարէիցն. կանխեալ {առաքեաց} զհրեշտակս իւր... արհամարհէին զհրեշտակս նորա եւ ա

Երկր. Մնացորդ., գլ. ԼԶ, համ. 15-16)։ " Եւ {առաքեաց} Աստուած հարցն նոցա զհրեշտակս եւ զմարգարէս իւր...

յր մի Անատօլ անուն, որ էր նորա սպարապետ արեւելից, {առաքեաց} առ նա բազում գանձիւք։ Եւ արք Պարսիկք, որ փախուցեա

. խնդրեմ ի քէն յայտնել ինձ, կարելի՞ է զայն գիրք {առաքել} առ Սենատդ առ ի յառնուլ զհրամանս տպագրութեան, յայ

զայն ամենայն, այժմ կամիմ տպել, արդեօք կարելի՞ է {առաքել} զայն ի Սինհոդոսդ առանց առաքման ի կոնսիստորիայն ի

այն ի Քիշնեւ յաղագս դատաքննութեան, թէպէտ հարկ էր {առաքել} զայն ի կոնսիստորիայն, սակայն չգտանի անդ եպիսկոպո

րգադրեալ, ոչնչացուցանել զառաջին գործն իմ եւ յետս {առաքել} զարձակման վկայագիրս, զի ես լինելով ըստ առաջնոյն

հանայապետութեան՝ դիւանատունս պատիւ ունի ընդ այսմ {առաքել} առ ձեզ զայն ծրար, ծանուցանելով զվերտողեալ տեղեկո

իցէ, իսկ թէ ոչ, յետս առ իս զարձակման թուղթն իմ {առաքել}, զոր եւ ընկալայ եղծեալ խաչագծիւ: 4 Ի 1848 ամ

զոր բարձրացուցանէի, վեհափառ կաթողիկոսն հրամայեաց {առաքել} զմի ոք յանդիմոց Սինօդին ի Նախիջեւան առ ի քննել զգ

ախ եւ յառաջ զթուղթն զայն, ընդ ձեռն դեսպանութեան {առաքել} յատենատեղի մի անուանեալ " Ֆօռն օֆֆիս " եւ ապա ի հ

տօնական գրութեամբ իւրով, առ Այվազովսքին, խնդրէ {առաքել} առ ինքն զպաշտոնական թուղթ մի, ստորագրութեամբ իւ

hel Nalbandoff"։ ՚Ի միասին ընդ փոխանակագրացն {առաքել} առ իս զհաշուագրութիւնս պ. Հագի եւ օրէնսգէտ պ. Պ

իք ի պարոն Հագէ: Զփոխանակագիրսն եւ զհաշիւսն {առաքել} առ իս ՚ի Լոնդոն այսպիսի հասցէիւ Michei Nalbandoff

Զայդ ամենայն պարտ է կնքել ի մի ծրար յանուն իմ եւ {առաքել} ի Պետերբուրգ ՚ի բնակութիւն իմ մշտական ըստ ներքոյգ

հասցէ, զոր ունիք գտանել ի վերջ միւսոյ նամակիս եւ {առաքել} է Պետերբուրգ: Եթե գտայց ես անդր, այն է զի ընկալ

այլ պատմական խնդիր: - Պարոն, - ասաց նա, - {Առաքել} ․․․ պատմագիրը, Քեօռ-օղլուն եւ նորա աւազակ ընկերնե

քեցաւ, նշանակեալ եւ զտեղիս 'ի սրբագրել եւ այնպէս {առաքել}. եւ հարկիւ հաւանեալ էին այնմ մասնաւորապէս Հ. Մկ

դէպուղիղ 'ի Հռովմ եւ կրկին եւս առաքեցին եւ ունին {առաքել} ։ Այս ամենայն եղեւ եւ լինի, բայց ընդ վայր, զի կ

թէ Մեծն Սահակ եւ Մեսրոպ զայլս ունին ի Բիւզանդիոն {առաքել} ՝ առանց կամաց եւ հրամանի վարդապետաց իւրեանց դիմեն

ուցանի եթէ ո՛չ ի մէջ բերցուք զայլս պատմագրութեամբ {Առաքել} վարդապետի Դաւրիժեցւոյ, զոր Ոսկան վարդապետ տպագրե

վիժէին ի բերանոյ նորին ի վերայ ամենասուրբ անուան {Առաքելական} եկեղեցւոյ Հայոց, նոյնպէս եւ զապարդիւն նորին դաստ

ՈՍԻ ԱՄԵՆԱՅՆ ՀԱՅՈՑ, ԾԱՅՐԱԳՈՅՆ ՊԱՏՐԻԱՐՔԻ ԱՐԱՐԱՏԵԱՆ {ԱՌԱՔԵԼԱԿԱՆ} ՄԱՅՐ ԵԿԵՂԵՑՒՈՅ ՄԵՐՈՅ ՍՐԲՈՅ ԿԱԹՈՂԻԿԷ ԷՋՄԻԱԾՆԻ Խ

ՅՆ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԻ ԱՄԵՆԱՅՆ ՀԱՅՈՑ, ԾԱՅՐԱԳՈՅՆ ՊԱՏՐԻԱՐՔԻ {ԱՌԱՔԵԼԱԿԱՆ} ԱԹՈՌՈՅ ՍՐԲՈՅ ԿԱԹՈՂԻԿԷ ԷՋՄԻԱԾՆԻ ԵՎ ԶԱՆԱԶԱՆ ՆՇԱՆԱՑ

գարշապարօք Գերաստիճանեալ Հայրապետիդ Հայաստանեայցս {առաքելական} եկեղեցւոյ: Երեսփոխանակից նորին, պ. Աջեմեանց

զվարդապետութիւն միայնոյ, սուրբ, ընդհանրական եւ {առաքելական} եկեղեցւոյ: Ախորժեմք ուսանիլ, թէ է՞ր աղագաւ մասն

տապարտէ Հայաստանեայցս մի, սուրբ, ընդհանրական եւ {առաքելական} եկեղեցի։ Ամսօրեայ իբր ժամանակօք յառաջ քան զ

գնացողների գրուածքը, որոնց Սուրբ, Կաթուղիկէ եւ {առաքելական} Եկեղեցին նզովե՛լ եւ դո՛ւրս է ձգել, որոնք հեռացած

ասաց պ. Մարկոսը, - մեզանով կը լինի տասներկու. {առաքելական} թիւ է, խորհրդաւոր է: Միայն գիտե՞ս, ես այդ մարդ

մ. Հ. Էմմաննուէլ Ջախջախեան գրէր 'ի Հռովմայ, թէ {առաքելական} է գործք մեր, որպէս եւ Հ. Մատաթիա գրեաց յորդորան

իւնը... Ա՞յս է Քրիստոսի վարդապետութիւնը։ Ա՞յս է {առաքելական} Քրիստոնէութիւնը։ Լօյոլա Աւետարանի ուսման հակ

երի առաջ ցոյց տալու իւրեանց ջերմեռանդութիւնը դէպի {Առաքելական} Աթոռը, կամենում եմ ասել, թէ կազմուեցաւ Տրիդենտե

դերի բնակարաններից, II Ուխտաւորական տներից, III {Առաքելական} ժողովներից (missia)։ Բացի սորանցից, կային եւ

լլեգիա, 340 ապարանք, 59 նորընծայական տուն, 200 {առաքելական} ժողով եւ 20, 000 Յիսուսեան, բացի կողմնակի Յիսուս

ր շնորհ, որ միշտ լնու զպէտս սրբոյ սպասաւորութէան {առաքելական} եկեղեցւոյ, կոչէ (զայս անուն) սարկաւագս ՚ի սարկ

եսցի յերկինս անունդ Մեսրոպ, երկնային քաղաքացի եւ {առաքելականաւդ} հեզութեամբ հաճեաց ներել քումդ ապիրատ զաւակաց, որ

յ. (միութիւն, սրբութիւն, ընդհանրականութիւն եւ {առաքելականութիւն} ): Զկնի այսորիկ պատասխանէ առ հարցումն ստորասաբար

շատ շնորհի պատճառով աստուածաբան ասուեցաւ, եւ մեր {առաքելանմա՛ն} նահատակ Հայոց վարդապետ Գրիգորի մասի՛ն է խօսքս, ե

նքան են յանդգնում, մինչեւ գուցէ մեր բազմերախտ եւ {առաքելանման} թարգմանիչների գահից են բռնում: Քչե՞րը կան մեզ մօ

նում եմ հրեշտակների եւ մարդերի առջեւ, բայց ուրիշ {առաքելանման} մարդիկը ինչի՞, այսպիսի եւ սորանից է՛լ աւելիներին

։ Յայտն. գլ. Գ. համ. 12։ Թէ մեր բազմերախտ եւ {առաքելանման} Լուսաւորիչը ամենայն նախանձայուզութեամբ հետամուտ է

ը. ըստ որում, նորա սկսածը կատարելագործեցին նորա {առաքելանման} որդիքը եւ թոռները։ Վաղարշապատ քաղաքը ունի այս

" Դուք ասէք այդպէս, իսկ յերեսփոխանական գրութեան {առաքելոյ} առ ՚ի նմանէ, ստորագրեալ են երեւելիք ի Նախիջեւանա

յ զԹադթէոս եպիսկոպոսն յառաջնորդութենէ Ջուղայոյ եւ {առաքելոյ} զայլ ոք ՚ի տեղի նորա հնգամեայ ժամանակօք: Լսե

աւելի քան զոր ուսան ի ձեռն հրեշտակին կանխաւ առ նա {առաքելոյ}: Եւ ո՛չ կամեցեալ ձեռնունայն ի Հայս ելանել թափուր

այսպիսի եղանակաւ ազգն զերծանի ի ծախուց բնակութեան {առաքելոյն} ի Կալկաթա, առաքելով փոխանորդ կարգելոյն զգումար

տել զտառապեալ վիճակս ՚ի լծոյ առաջնորդաց, հակառակ {առաքելոյն}, վիճակացն տիրողաց, լուսափայլ կացուցանել զճշմար

ռաջին համարել են միշտ զպապն Հռովմայ, իբր զյաջորդ {առաքելոյն} Պետրոսի: Եկեղեցին Հայոց ընդհանրականս ճանաչէ մի մ

ղեցական պատմութեան Բարոնէոսի: Յաջորդ լինել պապին {առաքելոյն} Պետրոսի՝ չտայ նմա իրաւունս ինչ առաւել քան այլոց

կաւ իւրով յանուն իմ, ի 9-էն ամսոյս համարաւ [բաց] {առաքելով} ընդ այնմ եւ զճանապարտական անցաթուղթ վասն գնալոյ յ

ն, թիւր մտօք գրեալ էին առ նորին վեհափառութիւնն, {առաքելով} զպատճէն գրութեան իւրեանց առ քաղաքական խորհրդարանն

զերծանի ի ծախուց բնակութեան առաքելոյն ի Կալկաթա, {առաքելով} փոխանորդ կարգելոյն զգումար դրամոց լոկ առ ՚ի պէտի

եւ անդ որպէս եւ զկնի նորա, եւ թղթովք օրհնութեանց {առաքելով} առ մեծամեծս 'ի նոցանէ, եւ առաւել եւս 'ի հեռաւոր

անաւ հանդերձ անցանէ յԱյրարատեանն աշխարհ, ի դուռն {առաքելով} Պարսից ըստ քաղաքական գործոց ժամանակին՝ զՍմբատ աս

տաց ի Ձեզ, եւ միլիոնից աչք յառեցան ի նոր յաջորդդ {առաքելոց} սրբոց Թադդէ ի եւ Բարթողոմեայ: Շատից քան սակաւուց

սն ամենայն Հայոց, զօրինաւոր եւ զանժխտելի յաջորդն {առաքելոց} Թադդէի եւ Բարթոլոմեայ: 8) Երես 52, Հարց.

ութեան, ըստ հարազատ ձայնարկութեան աւետարանչաց եւ {առաքելոց}, անժխտելի վկայից փրկագործ տնօրէնութեանց Յիսուսի

ս"։ Պատասխ[անի]. " Հրաման եւ իշխանութիւն տուաւ {առաքելոց} եւ անոնց յաջորդաց, նոյնպէս փոխարկելու զգացն ի մա

աքեալք, մշա՛կք նենգաւորք կերպարանին 'ի կերպարանս {առաքելոց} Քրիստոսի, եւ չեն ինչ զարմանք. քանզի եւ ինքն սատ

ա՜ն ասպարիզի մէջ, վկայ բռնելով Ձեզ նոյնիսկ Գործք {Առաքելոցը}, որին մօտենալու մէք չունէինք իշխանութիւն:

ձ աբեղայ է կարծում, որովհետեւ անտեղի մէջ բերելով {Առաքելու} ասածը. " Եթէ զլեզուս մարդկան խօսիցիմ եւ զհրեշտակ

սաղաւարտը, անմիջապէս յանձնած էր Հռովմի պապին մեծ {առաքելու} ձեռքով։ Նայելով այս պապի նամակներին, ամենայ

եւ Ֆրանսիսկեան կրօնաւորները, որ գալիս էին այնտեղ {առաքելութեամբ} ։ Մօրալէս անունով Դօմինիկեանը, փրկուելով Յիսուսե

տասխանել սորան: Եւ այս է պատճառը, որ ծանր է այդ {առաքելութեան} ընթացքը: Չոր չոր ազգութիւն քարոզել, առանց մեկնե

երժուեցաւ, ա՛յլ, պայծառապէս կացաւ ու մնաց նո՛յն {առաքելութեան} մէջ։ Եւ թէ ինչի՞ այս այսպէս էր լինում, թո՛ղ քնն

եան ընդ ոտիւք աշխարհականաց հեծէ պատճառաւ դադարման {առաքելութեան} մերոյ եւ տպագրութեան։ Այս հուր օր յօրէ բորբորքեա

մտածութիւնքը եւ խորհուրդը։ Ինչ ժամանակ նոքա {առաքելութեան} պատճառով գնում էին հեռաւոր աշխարհներ, աղճատում է

եւ յառաջ քանի մի խօսք ասենք Եափոնիայի Յիսուսական {Առաքելութեան} վերայ։ Այս երկիրը ունէր իւր առանձին սովորութ

ապական կոնդակներով, որ ամենեւին չէին մտածում ո՛չ {առաքելութեանց}, ո՛չ Պապի եւ ո՛չ մինչեւ անգամ Քրիստոնէութեան վեր

ն վճարեալ՝ փութան մի զկնի միւսոյն զպսակ ընդունիլ {առաքելութեանցն} ի վերինն Երուսաղէմ: Սերմանեալ զսերմն բարի ի բանա

կալ բարոյապէս առաջի ապագայիցն, իսկ իմ պաշտօն եւ {առաքելութիւն} լրանայ ամենայն պարծանօք: Յուսամ, թէ զտնօրինո

նց ի Հայս ի բաժնի Պարսից՝ դիմեն փափագանօք ի նոյն {առաքելութիւն} եւ առ Հայս, եղեալս ի բաժնի Պարսից՝ դիմեն փափագա

, եղեալս ի բաժնի Պարսից՝ դիմեն փափագանօք ի նոյն {առաքելութիւն} եւ առ Հայս, եղեալս ի բաժնի Յունաց. այլ հանդիպեա

կեց, որ քննէ Յիսուսեանների յանցանքը եւ ջնջէ նոցա {առաքելութիւնը} Արեւելքից։ Յիսուսեանք, չ'կարողանալով կեղծաւ

ՅՕԴՈՒԱԾ ԵՐԿՐՈՐԴ ԵՒ ՎԵՐՋԻՆ Յիսուսեան {Առաքելութիւնք}. - Հնդկաստանի, Չինաստանի եւ Եափոնիայի մէջ. - Պար

նորան։ Ոչինչ աբեղայական Կարգ չունեցաւ այնքան {առաքելութիւնք} աշխարհի ամենայն մասներումը, որքան Յիսուսեան Կարգ

րը, ուխտապահական եւ նորընծայական տները, այլեւ՝ {առաքելութիւնքը} ։ Բացի սորանցից, կային եւ այլ շատ ստորին աստիճան

ղէ, առ որ մատուցանեմ զիմս լիաբերան շնորհակալիս, {առաքեմ} ընդ այսմ իսկական գիրն դիրեկտօրին զոր գրեաց նորին

ՏԻԻ ՊԱՐՈՆ, ԱՐԳՈՅ ԿԱՐԱՊԵՏ ՄԱՐԳԱՐԵԱՆ, Ընդ այսմ {առաքեմ} ի տեղեկութիւն Ձեր եւ համօրէն ազգին մերոյ բնակելոյ

եսփոխանական թղթոյն երեւի, թէ վասն չորից հրիտական {առաքեմ} ի Հնդիկս: Նախ, վասն Մասեհի Բաբաջանեան, երկրորդ

սէփ եւ զընկեր նորին ի նմին Կողբ գեղջէ Եզնիկ անուն {առաքեն} ի Միջագետս յԵդեսիա՝ առ ի թարգմանել եւ բերել զգիր

Մեծն Սահակ վարժ էր քան զամենեսին ի յունականումն, {առաքեն} զՄովսէս Խորենացի՝ զձեռնասուն աշակերտ սրբոյն Մեսր

մ արասցեն, ութ սամն նոյն յառաջակայ ջանէր ամսումն {առաքեսցեն} ի Նորն Նախիջեւան բարեկարգութեանց կառավարչաց ձեռն

լսօղն չհաւատալ ոչ միոցն եւ ոչ միւսոցն, մինչեւ ոչ {առաքեսցէ} Ադմինիստրատորն զճիշտ եւ զմանրամասն հաշիւսն առ օրէ

երքոյ կառավարութեան իւրոյ իբրեւ տէր եւ զշարժելիսն {առաքեսցէ} ի Նոր Նախիջեւան: Եւ ի հաստատութիւն այն տուր եւ ա

ն: Եզնիկ Կողբացին, ընկեր Յովսէփը, ընդ որում {առաքեցան} ի Բիւզանդիոն՝ թուղու մեզ զերկասիրութիւն իւր մակա

նութեան խնդրեաց զարժանին տնօրինութիւն, յորմ է եւ {առաքեցաւ} ի Սինօդն սրբոյ Էջմիածնի: 3 Ի նմին 1848 ամ ի ի

պէս, միշտ Ձեր Միքայել Նալբանդեանց փոփոխեալ {առաքեցաւ}, հանդերձ հասցէիւ ՚ի 13/25 Յունվարի, 1

աղ ուրեմն Ձեզ: Վերջին պաշտօնական թուղթն առ յինէն {առաքեցաւ} ՚ի Լոնդոնէ, յանուն Ձեր, ի 13/25 յունվարի այսր ա

լի, եւ հնարիւք իմն ազատեաց զնա։ Ի նմին ժամանակի {առաքեցաւ} 'ի վանաց եւ " Սեղան խնկոց " կոչեցեալ գիրք Հ. Միք

չասացից թէ եւ Հայաձայնք եւ աղմկեցուցիչք, որ յետս {առաքեցաւ}, նշանակեալ եւ զտեղիս 'ի սրբագրել եւ այնպէս առաքե

ան, թէ Մօնսինեօր հրաման ետ երթալոյ, երբ նա ինքն {առաքեցաւ} 'ի նոցանէ առ Մօնսինեօր Քորեսսի հարցանել զնա վասն

րէներից. " որք ասէին, այսպէս ասէ Տէր, եւ ես ոչ {առաքեցի} զնոսա եւ ես Տէր ոչ խօսեցայ եւ սկսան յարուցանել բա

ն 'ի Հռովմ եւ զգիրն քարալաշիւ 600 ղուռուշ ծախելով {առաքեցին} 'ի Պուքրէշ առ Ելքենճի խանն, զի անձամբ տարցէ 'ի Հ

Հռովմ, եւ փաստաբանեալ արասցէ զոր կարեն։ Դարձեալ {առաքեցին} եւ զայլ գիր դէպուղիղ 'ի Հռովմ եւ կրկին եւս առաքեց

աքեցին եւ զայլ գիր դէպուղիղ 'ի Հռովմ եւ կրկին եւս {առաքեցին} եւ ունին առաքել։ Այս ամենայն եղեւ եւ լինի, բայց

ն: Զգործն եկեղեցական դրամոց վարեալ առ ի Ձէնջ {առաքեցից} ի Թիֆլիզոյ առաջին սուրհանդակաւ յանուն արգոյ պարոն

զայսմանէ գրեցից զկնի, եւ ընդ դէպս հարկաւորութեան {առաքեցից} եւ զօրինակ թղթոյ երեսփոխանութեան, թէ ո՞րպէս իցէ

ե գտայց ես անդր, այն է զի ընկալեալ զայն, իսկոյն {առաքեցից} ի Կալկաթա, որպէս արժանն է, իսկ թէ կոնդակ Ձեր հա

տան եկամուտն, նոյնպէս եւ նոր ստացելոց զեկամուտն {առաքեցից} ՚ի Նոր Նախիջեւանի բարեկարգութեանց կառավարչաց ձեռն

է ց215 ռուփիս: Ընդ այնմ գրութեան, քահանայս այս {առաքէ} եւ զհաշիւսն, զորոյ զօրինակն գտանեմ ի գործն:

րութիւն պ. Յ. Գ. Աբգար ՚ի 15/27 հունիսի, որով {առաքէ} զգրութիւն տիկնոջն Վառվառայ Յովհանջան Էլիազ, որով

օրէնսգ[էտ]ին Բայլ ի 15/27 թուականէ ամսոյս, որով {առաքէ} զբնագիր պատասխանի գլխաւոր Ադմինիստրաթորին - Հագ,

յի Յակոբեան եւ Սարգսի Ծատուր Աղաւելեան: Ընդ այսմ {առաքէ} զպատճէն գրութեան իւրոյ առ Թադթէոս եպիսկոպոսն Բեկն

10. Գրութիւն պ. Պայլի ի 16էն Օգոստ., որով {առաքէ} զսպեալ օրինակ գործոյն եւ բողոքանաց ի մասին Բաբաջա

աղաչի չլինել անփոյթ, վասն որոյ հրեշտակ վաղվաղակի {առաքէ} առ Աբել զայր հաւատարիմ Վահրիճ անուն, զկատարումն

ան եւ ո՛չ ընդունելութեան ի վերակացուաց աշխարհին՝ {առաքէ} սուրբն Սահակ զՄեսրոպ եւ զՎարդան զթոռն իւր ի Բիւզա

, վասն որոյ զայր հաւատարիմ գտեալ զՄատթէոս Ծարեցի {առաքէ} ի Վենետիկ, ի Հռովմ եւ Ամստերդամ, որ ի վերջնումս

թեանդ ", կը շարունակէ օրհնութեան գիրը, " զի զօր {առաքէալ} էիք ձեռամբ (այսինչ անձին) զմի տեօրտի պիրլիք,

Bruxelle Շամախի Սարգիս վարժապետ Համբարձումեանց {Առաքէլ} Յովսէփեան Օսմանցով, շամախեցի Тифлис Михаилу Ме

հայի առ ի ձեռս բերել զհրիտակսն, զորոց ես ինքնին {առաքիմ} ՚ի Հնդիկս: Այլ թէ յանուն որո՞յ իցէ թուղթն այն եւ

արժանի կացուցանէ իւր մարդկութիւնը այս շնորհին իւր {առաքինական} գործերով, ուրեմն, պիտոյ է լուսաւորէ եւ հարստացն

հաստատ է մնում իւր սուրբ պայմանի վրայ: Դոյն այդ {առաքինական} հոգին նորա անպաճոյճ գերեզմանի վրայ, որ դեռեւս չէ

մարդերի մէջ, ապա սկսանում են ինքեանք եւս օրէ օր {առաքինանալ}, եթէ գտանւում են անբարոյական մարդերի մէջ՝ ամենե

ստիարակուիլ, կրթուիլ, յետոյ, սոցա ազդեցութեամբ {առաքինանալով}, Աստուծոյ նմանիլ եւ վայելել մի հոգեկան եւ յաւիտե

, զի մի առաջի որոց գալոցն էին՝ հանդիսասցին գործք {առաքինեաց} եւ զի մի երեւեսցին ընտրեալքն: Սոցա ձեռաց են անտա

լի մարդիկ կան աշխարհիս երեսին: Գ. Մի մարդու {առաքինի} կամ վատթար լինելու շարժառիթը գտանւում է նոյն այդ

նորա շրջակայ ընկերութեան մէջ։ Մի մարդ, որ այժմ {առաքինի} էր, կարո՞ղ էր դա վատթար մարդ լինել, եթէ սնած ու

ինէր մի վատթար շրջակայքի մէջ, կամ մի վատթար մարդ {առաքինի} լինել՝ գտանուելով առաքինի շրջակայքում. այս խորհ

ջ, կամ մի վատթար մարդ առաքինի լինել՝ գտանուելով {առաքինի} շրջակայքում. այս խորհրդածութենով պարապուած է միտ

թենից: Արտասուելի՜ բան. մարդը, որ կարող էր {առաքինի} լինել, լինում է մի վատթար, մի չարագործ էակ, դա

Մտանենք այժմ բարոյական աշխարհը եւ առնունք մի {առաքինի} մարդու զաւակ, որի բնաւորութիւնը կերպարանագործուա

ութիւն, եթէ մի այդպիսի մանուկ առնուինք եւ տայինք {առաքինի} դաստիարակի ձեռք, յետոյ դնէինք նորան մի բարեկարգ

արոյական դպրոցի մէջ, այնուհետեւ շրջապատէին նորան {առաքինի} մարդիկ, այդ մանուկը, չափահաս լինելով, կարո՞ղ է

տահական ուղղութեանն են հետեւում։ Եթէ գտանւում են {առաքինի} մարդերի մէջ, ապա սկսանում են ինքեանք եւս օրէ օր

փորձական քննութիւնք հաւաստում են մեզ, թէ մարդու {առաքինի} կամ վատթար լինելը պատահական բան է եւ կախուած նորա

, արդար չէր լինելու Աստուծոյ տնտեսութիւնը՝ մինը {առաքինի} եւ միւսը վատթար ստեղծելով, եւ այնուհետեւ այդ վատ

լինելու համար. քա՛ւ լիցի այսպիսի ամբարշտութիւն: {Առաքինի} մարդը եւս կորուսանելու էր իւր արժանաւորութիւնը,

ա առաքինութիւնը իւր վաստակը չէր, վասն զի Աստուած {առաքինի} էր ստեղծել նորան: Ամենակալ Տէրը արդա՛ր է եւ հաւա

է սերմանուածը: Մի մարդ, որ կամի, թէ իւր զաւակը {առաքինի} դառնայ, ապա նախ եւ յառաջ թող ինքը առաքինութեան օ

ի կրթութեան եւ դաստիարակութեան վերայ՝ բանագէտ եւ {առաքինի} մայրեր պատրաստելու համար: Առանց այս հոգաբարձութե

այութիւնը: Աստուծոյ նմանելու համար պիտոյ է լինել {առաքինի} եւ բարոյական մարդ, որովհետեւ Աստուած աղբիւր է եւ

ւթիւն ճարելով, փառք, պատիւ գտանելով, չէր կարող {առաքինի} դառնալ, նորա առաքինութեան շարժարանը գտանւում է դ

՝ գետնի վերայ տարածուելով, չարչարակից գտանուեցան {առաքինի} զինուորներին: Ինքեանք հոգացին իւրեանց պիտոյքը եւ

ինք չհամարեցին ինքեանց, այլ մանաւանդ՝ պարծանք, {առաքինի} ժուժկալութեամբ հարսնանալով երկնաւոր անմահ փեսային

մեզ յայտնի է, տեղիք չէր տալիս մտածելու, թէ այդ {առաքինի} հոգին, եկեղեցու եւ ազգի համար կենդանի նահատակը,

սուտ բարեկամներից եւ դրուժաններից. այդ հոգիացած {առաքինի} մարդերից ոմանք՝ ծեծի տակ հոգին փչելով (մի խրտու

ինչեւ սուրբ Սահակը, Շահակ, Զաւէն, Ասպուրակէս, {առաքինի} կաթողիկոսքը, ինքնուրոյնաբար կաթողիկոսութիւն արած

ար, անմահացնելով իւրեանց խնկելի յիշատակը իւրեանց {առաքինի} գործերի մէջ: Այս առաքինի հայերից գլխաւորն

յիշատակը իւրեանց առաքինի գործերի մէջ: Այս {առաքինի} հայերից գլխաւորն է յիշատակի արժանաւոր Մասեհ Բաբաջ

ել, եթէ մեծատունք թշուառք դատապարտին ի դժոխս իսկ {առաքինի} Ղազարոսք երջանկանան յարքայութեան երկնից: Եթէ զամ

աս տուած չէ. Այն լուսաւոր բակն է նորա {Առաքինի} գործքերը. Աղօթք արա, որ երկարուին Նո

արապելու, Յունաց աշխարհը գնաց, եւ այնտեղ լաւ եւ {առաքինի} մարդերի ձեռքի տակ ուսանելով եւ աստուածային խօսքի

տ եւ սուրբ Ներսէս կաթուղիկոսի մասին եւ կրօնաւոր, {առաքինի} եւ Հայոց մեծ լուսաւորիչ տէր Սահակի եւ ուրիշ շատեր

ապա ուրեմն առանց այլ եւ այլի պիտի ասենք, որ այդ {առաքինի} մարդը աշակերտ է եղել Աղանին եւ ոչ՝ Մեծ Թարգմանչա

քով. պատճառ, պիտոյ է մեզ այսօր բօթաբեր լինել մի {առաքինի} հայազնեայ երիտասարդի վաղահաս վախճանի մասին, որի

նում էր եւ այդ սակաւ եղած ընտիրների թիւը։ Այս {առաքինի} երիտասարդը, որ թռաւ գնաց մեզանից, էր ազնուատոհմ

կում է գալոց անյաջողութիւնը։ Շատ մեծ է անկեղծ եւ {առաքինի} հոգիների բնական ազդեցութիւնը։ Այս անգամ շատ ս

յոյսերի հիմքը, որոնց աւերակքը լուացուեցան յետոյ {առաքինի} հոգու ազգասիրական արտասուքի հեղեղով։ " Վարժապ

ուրծքի մէջ. չենք մոռանալու քեզ եւ ոչ քո ազնիւ եւ {առաքինի} ունակութիւնքը, ո՛չ այն րոպէները, որոնց միջոցին

է եկել ազգասիրի անունը, դու առանց զրկանքի կամիս {առաքինի} լինել, ինչպէ՞ս կարելի է այդ, մինչ առաքինութիւնը

համարումն 'ի նոյն ժողովրդեան սրբակեցիկ վարուց եւ {առաքինի} անձանց, զորոյ յիշատակն ունիմք 'ի վարս նոյն իսկ Մ

րզամտութիւն, ներողամտութիւն, եւ ուր բարեպաշտ ու {առաքինի} հայ կինը իսկոյն ճանաչւում է: Փարպու ճանապարհի բա

անկացող, Հայ մարդը։ Շատ չունի Հայաստանը այսպիսի {առաքինիք} իւր զաւակների մէջ, եւ այս է պատճառը, որ առաւել

է՞ս չարագործ մարդիկը քեզանից միշտ նախատուել են եւ {առաքինիքը} պսակուել: Այնուհետեւ յառաջ տարաւ իւր պատմո

կ հասարակաց հաւասարութեան մէջ, լոկ իւր անհատական {առաքինութեամբ} նշանաւոր դառնալու, ամենայն օր մեղանչում է այս սր

ովին կրօնաւորական խստամբերութեամբ եւ հրեշտակակրօն {առաքինութեամբ} կեցեալ " եւ այլն։ Լեւոն առաջին կայսրն թագաւորեց

Ասպարէզ մեծ կայ յանդիման Ձեր, ասպարէզ գերագոյն {առաքինութեան} ՝ ձեռն տալ ազգի ընկճելով, որ ընդ հուր եւ ընդ ջու

դորա հակառակ, պիտոյ է յաղթէր նորան եւ կանգնեցնէր {առաքինութեան} դրօշակը ջարդ ու փշուր եղած չարագործութեան ամրոցի

վերջին մանէթը, բայց ազգային գործի, մի վերացական {առաքինութեան} համար, որի վարձը իսկոյն երեւելու չէր նորա վերայ

ում են այս բանը, թէ մարդը ծնանելով չունի իւր մէջ {առաքինութեան} կամ վատթարութեան սկիզբն կամ տարր, եւ հոգու այդ ո

ութիւնք. դորա հակառակ, նորա հոգու մէջ տնկել էին {առաքինութեան} սերմերը, որ հետզհետէ աճում ու զօրանում էին։ Նոր

րդերի մէջ՝ ամենեւին բնականաբար վատթարանալ: Թէեւ {առաքինութեան} կամ վատթարութեան կերպարանագործութիւնը կարօտ է ժամ

զաւակը առաքինի դառնայ, ապա նախ եւ յառաջ թող ինքը {առաքինութեան} օրինակ լինի իւր զաւակի առաջեւ, թո՛ղ ոչ թէ միայն

ւն կոչումն եւ այլն, եւ այլն. դոքա չեն մարդկային {առաքինութեան} տարերքը, դոքա խանգարիչք են առաքինութեան, եթէ մի

արդկային առաքինութեան տարերքը, դոքա խանգարիչք են {առաքինութեան}, եթէ մի մարդ, ունենալով այդ բոլորը, զուրկ էր ս

արակութեան մէջ պարունակւում են նորա զաւակի ապագայ {առաքինութեան}, երջանկութեան, վատթարութեան եւ թշուառութեան սեր

դ, որովհետեւ Աստուած աղբիւր է եւ կենտրոն ամենայն {առաքինութեան} եւ բարոյականութեան, իսկ մարդը, հարստութիւն ճարե

պատիւ գտանելով, չէր կարող առաքինի դառնալ, նորա {առաքինութեան} շարժարանը գտանւում է դաստիրակութեան եւ կրթութեան

ում հասարակութեան գաղափարքը, այլ եւ ցոյց է տալիս {առաքինութեան} վսեմութիւնը, մոլութեան վատթարութիւնը. առաջինին

ատրաստած մի պիտանի անօթ, օրինակ հաւատարմութեան, {առաքինութեան}, եւ ճշմարտախօսութեան իւր համազգիների համար: Եթէ

րենց եւ թէ՛ լսողների հոգիները թեւաւորեն այն տեսակ {առաքինութեան} մասների հասնելու համար. որովհետեւ, զօրութեան եւ

իւր զաւակի առաջեւ, թո՛ղ ոչ թէ միայն գիշեր ցերեկ {առաքինութիւն} քարոզէ իւր զաւակներին, այդ շատ փոքր էր, այլեւ թ

ական նախամեծարութիւնքը։ Նա մի վերին եւ գերամեծար {առաքինութիւն} է, նորա ճանապարհը նեղ է եւ փշոտ, նորա դրօշակը կ

նկերասիրութիւն, ազգասիրութիւն, մարդասիրութիւն, {առաքինութիւն}, աշխատութիւն, արիութիւն եւ այլն, եւ այլն, ինչ

նորա աչքը, նորա յանցանքը դնեն նորա առաջեւ որպէս {առաքինութիւն} եւ հեռացնեն ժողովուրդը ամենայն օր ճշմարիտ լուսաւո

ին որպէս կատարելութիւնք, յանցանքը ձեւացուցել էին {առաքինութիւն}, այն ժամանակ, առանց ամենայն տարակուսի, այդ տես

գործողը: Գործը գնահատելով կարելի է վարձատրել մի {առաքինութիւն} եւ դարձեալ, պատմել եւ պատուհասել մի չարագործութի

փնդորում էին ամենայն դատողութիւնք՝ յանցանքը որպէս {առաքինութիւն} ձեւացնելով եւ առաքինութիւնը որպէս յանցանք։ Բայց մ

ց յետոյ, դժուար բան չէ. բայց մի աղքատ եւ չքաւոր {առաքինութիւն} ճանաչել ու մեծարել, ա՛յդ է ահա գործը։ Այսպէս

մինչ առաքինութիւնը զրկանք է մի մարդու համար, որ {առաքինութիւն} էր գործում: Զրկանք յանձն առնո՞ւս. քավ լիցի, դո

պետութիւնը զոհաբերութեան մասին (առանց որին ոչինչ {առաքինութիւն} չկայ) այսպէս է, թէ այն զոհն է արժան եւ ընդունել

նիւթական ճանապարհով: Նա չկամի եւս հասկանալ, թէ {առաքինութիւն} ասածը մի վերացական բան է եւ չէ երեւում նիւթական կ

բար: Այո՛, կատարելութեան ցանկութիւնը մի գեղեցիկ {առաքինութիւն} է եւ եթէ դուք այդ աչքով նայում էք խնդրի վերայ, ո

ի վերայ, անշուշտ պիտի ազգանայ․ ազգի յանցանքը եւս {առաքինութիւն} է, այն տիղմը եւ հոտած ճահիճը, որի մէջ պարանոցաթ

զորպիսի եւ իցէ պատկերս յեկեղեցւոջ, որպէս թէ մեծ {առաքինութիւն} եւ քաջագործութիւն էր. ուրացեալ զօգուտն հասարակաց

վանել կամ դատապարտել ոչ թէ միայն յանցանք չէ, այլ {առաքինութիւն}: Ամեն այն ազգային անդամ ինչ չափով պարտական էր սի

անելու էր իւր արժանաւորութիւնը, ըստ որում, նորա {առաքինութիւնը} իւր վաստակը չէր, վասն զի Աստուած առաքինի էր ստեղ

էին նորա ամենակարողութիւնը եւ փառքը: Մարդու {առաքինութիւնը} եւ վատթարութիւնը կախուած է նորա դաստիարակութիւնից

պատերազմ ունի հին կարգի հետ, լոյսը խաւարի հետ, {առաքինութիւնը} մոլութեան հետ, ճշմարտութիւնը ստութեան հետ. այսպ

ւթիւնք՝ յանցանքը որպէս առաքինութիւն ձեւացնելով եւ {առաքինութիւնը} որպէս յանցանք։ Բայց մեք որպէս ուսումն եւ խրատ ամե

կամիս առաքինի լինել, ինչպէ՞ս կարելի է այդ, մինչ {առաքինութիւնը} զրկանք է մի մարդու համար, որ առաքինութիւն էր գոր

ենդանի օրինակ համարուելով, պիտոյ է նորան մեծ մեծ {առաքինութիւններ} ունենալ, որ կարողանայ իւր խօսքերը ազդու կացուցան

քեզ իմ երախտագիտական շնորհակալությունը, բայց քո {առաքինությունը} գերազանցեց քան թե իմ երախտագիտությունը՝ հեռի փախ

որոյ ամենախոնարհաբար խնդրեմ յատէնէ այտի ո՛չ միայն {առաքմամբ} պատճէնի պատասխանւոյ Բարսեղ քահանային առ իս բաւակա

, արդեօք կարելի՞ է առաքել զայն ի Սինհոդոսդ առանց {առաքման} ի կոնսիստորիայն ի Քիշնեւ յաղագս դատաքննութեան, թ

մ մի օր նորից այնպիսի վիճակի մեջ ընկնել, որպեսզի {առաքյալի} նման ասի. " Երիցս քարկոծ եղէց"։ Իսկ եթե նրա

ապոնիայում եւ որոնցով աշխատում էին հետագայի եզվիտ- {առաքյալները} " երկնքի որդու " մայրաքաղաքում: Ափսոս, որ այստե

Heralde-ը, որտեղ ջարդ ու փշուր էին արել այդ կեղծ {առաքյալներին}: 1861-62 թվականների Times-ում նույնպես կարելի է

զրակացուցանել, թէ գոյութիւն նամակին, որպէս նաեւ {առաքումն} այնորիկ առ վեհափառ կաթողիկոսն, ծնունդ իցէ նեխեալ

իկ ամեն այն ո՛չ ցուցանեն զմշտնջենաւոր ծագումն կամ {առաքումն} Հոգւոյն եւ յՈրդւոյ, այլ զայս թե՝ Հոգին առնու ա՛

կան յեկեղեցւոյ, յութերորդ դարու հիմնեցան ՚ի բառս {առաքումն} զոր ՚ի հինգերորդ դարու անտի, ուրեք ուրեք ՚ի գործ

՚ի գործ եդին աստուածաբանք նոցա: Եթէ ժամանակաւոր {առաքումն} Հոգւոյն յՈրդւոյ կամ հասանել Հոգւոյն ընդ ձեռն Քրիս

անէ բղխի Հոգին: Ո՜վ հայհոյութեանս: Զժամանակաւոր {առաքումն} Հոգւոյն յՈրդւոյ՝ ո՛չ ճանաչէ մերս եկեղեցի, որպէս

ումար դրամոց գործն ըստ քմաց ի հաճոյս Խալիբեանի եւ {առաքուր} կոխելով զշահ եկեղեցւոյն, այլ Այվազովսքին առանց պ

ժամանեալ ի սուրբ աթոռս, մեծի երջանկութեան իմում {առգրեմ} մատուցանել Ձեզ, ո՛ աստուածընտիր Հայրապետ, նախ

ւղէ նոցա եւ ոչ 'ի բաց վտարել զայն, ազգասիրութիւն {առդնելով} եւ յօգուտ ազգային։ Իբրեւ վախճանեցաւ առաջին Ստեփա

Վառեալ սիրոյ երկնային՝ Թափուր զհաղբս {առդնեմ}, Լարեալս ինձ եւ թռչիմ Ի մենացեալն Գրը

գին, քան բաժանիլ 'ի նմանէ. որք եւ ազգասիրութիւն {առդնէին} եւ անհակառակ բարս ունիլ, ուստի եւ հաղորդէին յԱստ

, նոյնպէս եւ զապարդիւն նորին դաստիարակութիւն, որ {առեալ} էր յանձին միմիայն առ ի գտանել զաւուրն պարէն եւ առ

թեմակալ արքեպիսկոպոսն Մատթէոս խնամ տարեալ ինձ եւ {առեալ} ընդ իւրեան ի քաղաքէն Նախիջեւանայ եւ տարեալ յՕդեսս

երթալոց էր ՚ի Մարսէյլ եւ ըստ այսմ, զառաջինն զկայ {առեալ} զաւուրս քանիս ի Նէապօլիս, ուր թափելոց էր շոգենաւ

ւն երթալոց էր ի Մարսէյլ եւ ըստ այսմ զառաջինն զկայ {առեալ} ՚ի Նէապօլիս, ըստ որում շոգենաւն թափեալ զբեռինսն

աշտօն կտակակատարութեան զոմն Վարդան Գասպարեան, եւ {առեալ} ընդ իւր զամենայն զստացուածս իւր, ելանէ ի նաւ՝ յ

ց աւուրց: ՚Ի 5/17 ամսոյս գնացի առ նա եւ նորա {առեալ} զպատրաստի թարգմանութիւնն զոյգ ընդ բնագրի երեսփոխ

օգտի յարդեանցն, առ հարիւրն հինգ: Մանաւանդ առիթ {առեալ} ինչքեան, որպէս եւ հարեւանցի իմն զգացոյց զիս, զա

երաշխաւոր վասն այդչափ գումարաց: Զայս ամենայն {առեալ} ի նկատի իմ կարծիք այս են, թէ յաջողիլ ինձ տիրել

րեսցի մերոյ պատմութեան, եթէ ոք աշխատութիւն յանձն {առեալ} անդուլ հետամուտ եղիցի ամենայն հանգամանօք եւ ուշադ

իւր ռուփի սքայ տացեն յիշեալ Սուզային. եւ փարխաթի {առեալ} ի Սուզային հանցեն զնա ի տանէն, իսկ Աննայն մնասցէ

ղբ անդուլ հեծեն այսօր արձագանք լերանց Հայաստանի՝ {առեալ} ի բերանոյ ծերունւոյն Խորնոյ: Զարդիս ամենայ

ոյ անճառաբար ", քանզի ըստ մտաց պապական եկեղեցւոյ {առեալ} զայս բան, հակասութիւն լինի խոստովանութեանց Շնորհ

հալւոյն այլուր: Դերանունս՝ " ՚ի նոցունց " ի կիր {առեալ} ի Լուսաւորչէն, ածական անուն է. նոյնպէս կամելով

ամ ու, ակնարկէ յերրորդ կայարան ինչ հոգւոց, առիթ {առեալ} ինքեան զառակն մեծատան եւ Ղազարոսին, յորում Քրիստ

առարկայական էութեան հասցնելուց"։ " Որ զփորձ {առեալ} է, կարող է փորձանաւորաց օգնական լինել " այս վարդ

լ տեղին տէրունական տանն եւ մեզ հրամայեալ, 'ի մէջ {առեալ} 'ի պատիւ փակեսցուք. թագաւորն եւ ամենայն ժողովուր

ոյ նահատակին Հմայեկայ 'ի տոհմէն Մամիկոնէից, զորս {առեալ} էր նենգաւոր իշխանին Սիւնեաց Վասակայ 'ի դայեկաց,

7. " Քանզի գիտէր թէ առ նախանձու մատնեցին զնա... {առեալ} ջուր լուաց զձեռս առաջի ժողովրդեանն եւ ասէ. քաւեա

արոնի քահանայի, յարեաւ 'ի միջոյ ժողովրդեանն, եւ {առեալ} գեղարդն 'ի ձեռն իւր եւ եմուտ զհետ առնն Իսրայէլացւ

եւ գրոց տպագրութեամբ պայծառացոյց զազգն իւր 'ի բաց {առեալ} զնիւթս գայթ 'ի գայթ բանից, որ հայի 'ի ջատագովութ

սակաւաթիւ գիտակս [ոմանս] նոյն լեզուի, եւ ո՞ր հայ {առեալ} ի ձեռի " զԽորենացւոյն, զԵղիշէին, զՓարպեցւոյն եւ

ւթեանց առաջնոց Հայկազանց: Ո՞ր անձն բանական ի միտ {առեալ} իմաստնապէս զգրուածս սորա ո՛չ խիլայէր մեծաւ յարգու

ցաց նոցա, ցուցանեմք ահա: Թարգմանիչք մեր լոյս {առեալ} ի յունաց եւ ստրկաբար կալանաւորեալ [յոճ խօսից յուն

նի տալոց են մեզ իմաստունքդ մեր՝ եթէ ի բանից նոցա {առեալ} հարցցուք զնոսա, թէ վասն է՞ր ո՛չ կործանեցան ազինք

յոց՝ խնամ տարեալ հայկական մանկտւոյն, որ ի բերան {առեալ} զանուղ եւ զանծուծ ուղղականն եւ զսեռականն՝ [զզուի

մ Վահրիճ անուն, զկատարումն պահանջեալ խոստմանցն: {Առեալ} հրեշտակին զԱբել եւ երթեալ առ Դանիէլ՝ հմտանայ քաջ

գմանութեան եօթանասնից Հին եւ Նոր Կտակարանի, զորս {առեալ} Սահակայ եւ Մեսրոպայ, թարգմանեն վերստին զմիանգամ

սանել զառաջինն զանցեալս մեր, կարգ ըստ կարգէ լոյս {առեալ} ինքնին ի ժամանակին զրուցաց եւ ի հաւաստի պատմութեա

անութիւն, զքերականութիւն, զճարտասանութիւն ի փոխ {առեալ} զայս ամենայն ի Յունաց եւ ի Քաղդէացւոց, գրէ եւ զզ

3 առաջին թերթ յունուար 20, ելեալ ի ծոցոյ պապին, {առեալ} զգրիչ վասն պապին, ջանացեալ է միշտ պղտորել զընթաց

պէս պարոն Թաղիադեացն: Առ հասարակ ապագայ հնախոյզք {առեալ} ի ձեռն զմատենագրութիւնս ի հին լեզու՝ հինգ եւ 19-

թիւն, այլ պատուելի հեղինակդ, զարմանամք թէ ուստի {առեալ} զբանսդ յերես 5, ասէ. " որոց գոյութիւն (ազգային

քն Հայկական պէտս ունի շատ եւ շատ մշակութեանց լոյս {առեալ} առ հասարակ յեւրոպէականացն փորձութենէ: Քարոզու

լուսաւորութենէ, զոր կարողք էաք հաղորդել նմա լոյս {առեալ} յԵւրոպականաց: Անգրասիրութեան եւ արմատացեալ ուսու

թենէ եւ յուսումնասիրութենէ, եթէ հասկանայցէ զայնս {առեալ} ի ձեռն անկարօտ մնալով մեկնութեան ոմանց թերակիրթ ա

մեզ, այլ ընդհակառակն ամենայն ազգք եւ ազինք ի բաց {առեալ} զԱփրիկեան եւ զԱսիական բարբարոսս եւ զմարդակերս հար

մեր զվասն էրն՝ շարունակեաց, թ է Հայք Ռուսաստանի {առեալ} ի ձեռին զտաղաչափութիւնս եւ առ հասարակ բանաստեղծու

տով, Գոգոլ եւ այլն, սքանչանան եւ հրճուին զճաշակ {առեալ} քաղցրութեան լեզուին, որ փոքր մի ազնիւ էր քան զհա

ւխի փողն առնէիր, եթէ առիր, լաւ է, բայց եթէ չես {առել}, նա ես կը հատուցանեմ, միամիտ եղիր: Ես ողջ եւ ա

ափել, այլ մեկ բան է, մեկ մեղադրանք սովորել եք, {առել} եք ու կերթաք. փոխանակ ինձ իմ օտարությանս մեջ մխի

պատրաստ եմ զոհել, եւ այն օրից, երբ գրիչ վեր եմ {առել} ձեռքս, մինչեւ գերեզման ես պիտի պատերազմեմ ստությ

եթով. եթե դուք այնքան բարի եք եղել, որ հանձն եք {առել} զոհել 600, տարակույս չունիմ, որ կզոհեք եւ 800 մ

միայն կարելի է, որ քիմիան եւ մանրադիտակը կանգ են {առել} արդեն այն սահմանագծի վրա, այն շեմքում, որտեղ ար

րհ: Բայց հենց այստեղ էլ նրանք դժբախտաբար կանգ են {առել}: 20-րդ եւ հաջորդ դարերի մանուկը հավանորեն պիտ

ած ենք այդ բաների, եւ մեր մեծատունների տտիպ համը {առել} են մեր ատամները։ բայց եթէ դուք չէք փորձել, փորձ

նակ Ղրիմում կենակից լինելով Թաթարների հետ, վեր է {առել} նոցա շատ սովորութիւնքը, որ մինչեւ այսօր եւս պաշտ

գզադէն, մի մեծ քաղաքում ունենալով մի վաճառանոց, {առել} էր իւր մօտ մի պատուական երիտասարդ՝ տարեկան վարձ

ի արժանաւորութեան վերայ, որ գործակատարը յանձն էր {առել} պատրաստել: - Ուրեմն, уплата той же монетой!

, ես գող չեմ, ես հողը չեմ յափշտակել, ես ձրի չեմ {առել}, դրամով է գնել իմ հայրս, իմ պապս: - Ինձ ի

գացման վերայ։ Իսկ թէ Ազգայինքը այդ խօսքերը բերան {առել} են միայն այն մտքով, որ բամբասեն հեղինակների արդա

ն 10 1. 16 15 1. 31 2. 1 Մարկոսեանցից {առել} էի ` 43. 22 2. 1 41. 21 Պիտի ուղարկեմ նորան այժ

։ Սոցանով հերիքացել չէ հեղինակը. նա յանձն է {առել} Հայոց խելացի մանուկներին եւ ազգին պատմել մտառութե

նքը " ասելով, գրեթէ Փարպեցու բոլոր Թուղթը ներս է {առել} իր յառաջաբանի մէջ, որպէս նաեւ Թղթի անանուն յառաջ

. Չամչեանի եւ կա՛մ այն մարդու ձեռքով, որից փոխ է {առել} վերապատուելին այդ անունը, ապա ուրեմն մեզ մնում է

Թիֆլիս ուղարկուելուն։ Նորա հօրեղբայրը ստիպանքով {առել} էր նորա մօր հաւանութիւնը, որ նորա որդին ծառայէ ք

է կերակրեղէնի եւ թէ ըմպելիքի մասին: Միմիայն արաղ {առել} եմ մի վեդրօ, իսկ հասարակ խմելի գինի հարիւր քսան

ւի մէջ տեսանում էի այն գեղեցիկ օրիորդը, որ խելքս {առել} էր գլխիցս: Ուրախ ուրախ ման էի գալիս դրսումը ամբո

յառաջ վարելուց: Դնենք, թէ ես պարտականութեան էի {առել} իմ վերայ Տէրութեան զօրքի համար պատրաստել մի բան,

ու մեծացել էր։ Այս բոլոր զոհաբերութիւնքը յանձն է {առել} Հայկական դպրութեան համար։Թ՛ղ նորա բամբասողքը առա

ն լինելու է ահա նոյն այդ ընկերութիւնը. յանձն ենք {առել} քննել եւ նկարագրել այս ընկերութեան սկզբունքը, բա

կեանքը, բայց եւ այնպէս, իբր թէ եւ որպէս օգնական {առել} է Սօսը, Վարդիթերը եւ սիրու կրակը, ցանկալի էր,

նաեւ օտար լեզուներից առնունք, ինչպէս մեր նախնիք {առել} են, որ մենք կարող ենք հարիւրներով ցոյց տալ։ Տար

հեղինակը մեղաւոր կամ պատասխանատու չէ. նա իր վիզը {առել} է ժողովրդի մէջ եղածը նկարագրել, բայց ցաւն այս է

եանքը, բայց եւ այնպէս, երբ թէեւ որպէս օգնական, {առել} է Սօսը, Վարդիթերը եւ սիրու կրակը, ցանկալի էր մե

, տարու եղանակները, նոցայ ազդեցութիւնքը լեզու են {առել} հեղինակի գրչի տակ: Արժանաւորութեան կարգ ենք

ինչ որ ինձ կը հասնէր խարջը տալու, էրկու էնքան են {առել}. սաքի ասում են, որ գեղի միջին տարեկան մասրաֆ ա

յաւիտեանս յաւիտենից կը մնար իբրեւ մի անլուծանելի {առեղծուած} օրինատուերի եւ Տէրութենական մարդերի համար, եթէ 1

մար, որ Չորս ուխտիցը չէին, մնում էր անլուծանելի {առեղծուած}, թէ ո՞վ ո՞ր Կարգին է պատկանում։ Յայտնի էր միայն

քը, այժմեան խօսակցութիւնդ, իմ համար, եգիպտական {առեղծուածներից} (հանելուկներից) անցան: - Պարո՛ն Մարկոս, հ

թեամբ տիրելով մարդկային բանականութեան, եգիպտական {առեղծուածներով} պատգամ էին տալիս նորան, անցան այն ժամանակները,

ղուիմ եւ կը կորչիմ... Աւա՜ղ, որպէս թէ եգիպտական {առեղծուածք} կտակել էր մեզ Նա, որ, հերքելով ամենայն փարիսակա

ագրէ անտի, յորում ոչ զվերջին տեղին ունին ամսական {առեղծուածք} Մխիթարեանց, հանելուկ վերտառութեամբ պատուասիրեալ

ին 'ի ճանապարհի, մերձեալք 'ի քաղաքագեօղն որ կոչի {Առեստ}. 'ի ժամանակի քառասնորդացն պահոց 'ի մեծի շաբաթու

- Ի՛նչ ասել է Ալքիմիա, խնդրեմ հասկացրու, - վեր {առեց} շուտով պ. Մարկոսը: - Դա մի գիտութիւն է, որ

, որ բան չքացնել չէ կարելի աշխարհի երեսին, - վեր {առեց} Թիւթիւնճի-օղլուն, րոպէաչափ լռութենից յետոյ, - բա

, հանեց սեղանի արկղից բարակ եւ կապտագոյն թուղթ, {առեց} գրիչը եւ գրում էր: Երկու անգամ հարկադրուեցաւ խեղ

Քո սիրական Մանուշակը: Մանուշակը շուտով {առեց} մկրատը եւ շինելով մի քնքուշ ծրար, կընքեց նորան ե

նանք մեր տուն, գնանք մեր մօտ ճաշի " ասելով, վեր {առեց} եւ արդարեւ տարաւ իւր մօտ, տան մէջ ի՞նչ մաքրութիւ

ց լաւ եղաւ, որ շուտով եկար: Թիւթիւնճի-օղլուն {առեց} ծխաքարշը, լցրեց թաբակով եւ սկսեց ծխել. նորա դէմ

- Այսօր մեր փեսայ Մկրտիչը եկել էր մեր մօտ, - վեր {առեց} կինը, - եւ գիտե՞ս ինչ պատճառով: - Գալը եւս չգ

ում էր հօր եւ Շահումեանցի բաժակներին, իսկոյն վեր {առեց}, երբ աւարտել էին խմելը: Երկու րոպէ չքաշեց նոր լ

Շահումեանցը աւարտել էր իւր խօսքը, Մանուշակը վեր {առեց}. - Ինչ որ դու ասում ես ամուսնութեան մասին, բ

պարոն Շահումեանցի հետ: Նա իսկոյն գլխարկը վեր {առեց} եւ գնաց, խոստանալով ուղղակի տուն դառնալ նորա մօտ

ժմ երեխայս մի ամսական կը լինէր: - Ովի՞ աղջիկը {առեց}, -հարցրեց սա: - Թիւթիւնճի-օղլուի: - Ի՞նչ

Նաւը, մի քանի օր այնտեղ կանգնելով, վերջապէս վեր {առեց} խարիսխը եւ ապահովութեամբ հասաւ Երուսալեմ դեկտեմբե

դովիկոս XIV-ը յաւիտեան փակեց իւր աչքերը, Լետիլիէ {առեց} խաչը եւ դրեց թագաւորի ձեռքը։ Այն ժամանակ Յիսուսե

ւթիւնը։ Վերջապէս Աբբայ Դիւբուայն միանգամայն ձեռք {առեց} Տէրութեան կառավարութիւնը։ Այս Աբբայն երբեմն սպաս

ան։ Շուտով սորանից յետոյ Լուդովիկոս XVը ձեռք {առեց} Ֆրանսիայի կառավարութիւնը։ Ժողովուրդը զայրացած էր

րոյականութեան։ Այդ մի ցած զրպարտութիւն է, - վեր {առեցի} ես: - Ձեր վէճ ու կռիւը, որպէս մի գայթակղեցո

Հ Ա Շ Ի Վ Ն Ե Ր] Պարոն Պետրոս Եագորիչ Թութունովէն {առեցի} 75 մանէթ եւ պիտի տամ Մոսկուա, պարոն Մովսէս Բայեն

Դեւերը, որ կանգնած էին այնտեղ որպէս պահակ, վեր {առեցին} Ֆիֆիքոքոն, տարեցին նորան գեհեանը եւ այնտեղ գլուխ

ած են կատարելու մեր սատանայի հրամանը, իսկոյն վեր {առեցին} ծայրագոյն Բրամինը, տարեցին դէպի այն բնակարանը,

թէ քերականը աւարտել էի, հէգ սաղմոսը սկսել, վեր {առեցին} տուեցին վաճառականի մօտ աշակերտ, փոքր ի շատէ եթէ

լ էր այդ, եւ այսպիսի ամօթալի խաբեբայութեամբ ձեռք {առեցին} դարձեալ իւրեանց նախկին իրաւունքը եւ գործը եւ վերջ

վ իւրեանց տեսութեան կատարեալ անյաջողութիւնը, վեր {առեցին} այլ ուղղութիւն։ Այս օրից նոքա յայտնւում են ամենա

մեծ ազդեցութիւն ունէին ժողովրդի վերայ, ռամիկները {առեցին} հանգուցեալ Պապի պատկերը եւ կախեցին որպէս մահապարտ

նորան իւր մանուկ փոքրաւորի հետ, յետոյ ստիպուելով {առեւանգեալ} կնոջ բողոքելուց, ամուսնութիւնը լուծել եւ վերստին

րանք տուողի օգտի համար, եւ ոչ միայն այսչափ, այլ {առեւտուր} սկսելու ժամանակ, նորա մէջ բերած գումարը եւս հալե

տեւ եթէ իւր ցանկացածին չհասնի, չպիտի գործէ: Այս {առեւտուր} է. պիտի տայ ստանալու ակնկալութեամբ, բարի պիտի գ

ը լսեց իւր վարժապետի խօսքին եւ արգելեց Հօլանդացոց {առեւտուր} առնել Չինաստանի մէջ։ Յիսուսեանք շուտով ահա ս

էին Եւրոպացոց։ Յիսուսեանները համաշխարհային {առեւտուր} ունէին Պարագուայի բուսական բերքերի, մանաւանդ՝ բ

վերեւում, թէ մեր վաճառականք եւրոպական ձեռագործի {առեւտուրը} սովորութիւն են արել ինքեանց: Այո՛, սովորութիւն

պարտական էին նորան, չեն վճարում իւրեանց պարտքը, {առեւտուրը} ընկած է, ոսկին կրկին արժէքի բարձրացած, եւ ահա ե

տացան Մանդարինական արժանաւորութիւն, եւ Չինաստանի {առեւտուրը} Եւրոպայի հետ անցաւ Յիսուսեանների ձեռքը, որ ունէի

ան հետ մակարդած վերին աստիճանի խորամանկութենով եւ {առեւտուրով}, որ ունէր Հռովմի եւ Ֆրանսիայի Արքունեաց հետ, նե

հետեւ հայերը Ալեքսեյ Միխայլովիչ ցարի ժամանակներից {առեւտրական} որոշ կապեր են ունեցել ռուս կառավարության հետ: Բա

մ. անցնում եմ քո նամակի բովանդակությանը. 1) {Առեւտրական} տեղեկությունների մեջ կա մի հոդված՝ " Անասնապահու

զմել ռեալ համեմատություն եւ կցուցադրեի Նախիջեւանի {առեւտրական} գործունեության շատ հետաքրքիր հարաբերությունը գործ

նքս նոյնպէս Սամսոն գնացել էի մի ամիս ժամանակով իմ {առեւտրական} գործերի համար. այդ էր ահա եւ իմ լռութեան պատճառը

րկութիւնը կապուեցաւ, երբ ես մի փոքր թեթեւացայ իմ {առեւտրական} անվերջանալի գործերից, մտածեցի ընթերցանութեան եւ

րտելով իւր ուսման ընթացքը, պարապում է ներկայումս {առեւտրական} գործողութեամբ: Այս պարոնը, ընկերանալով Պ. Գռէյ

ւթեան։ Այս խնդրին կարող է կատարելապէս պատասխանել {առեւտրական} կապակցութիւնը: Ես միանգամ Յիշատակարանիս մէջ (18

նելու եւ աւելի մանրամասն լուրեր եւ ծանօթութիւնք, {առեւտրական} գործողութենների վերաբերեալ, տալու համար պատրաստ

մութիւնը կորուսանելով, չկարողանայ շարունակել իւր {առեւտրական} գործողութիւնքը, որպէսզի ասպարէզը մնա միմիայն Բէգ

րծերը մի փոքր յաջող էին։ Իսկ այժմ՝ դրամական կամ {առեւտրական} նաւաբեկութենից յետոյ, հարկը ստիպում է նորան երթա

իարակութենից, շատ վարժ եւ յաջող կերպով սկսեց իւր {առեւտրական} գործողութիւնքը: Նա ձեռք էր զարկում գործերին նոյն

գերի էր իւր քրոջ ձեռքին, քոյրը գիտէր նորա բոլոր {առեւտրական} հաշիւները անգամ եւ շատ էր պատահում, որ կին միջնո

եան կանոնների զօրութենով կարող էր ունենալ այսպիսի {առեւտրական} գործեր, կալուածներ ստանալ կամ կորուսանել նորանց

որ նա պատկանելիս լինի. գիտնականին թե թերուuին, {առեւտրականին} թե արհեստավորին, կյանքի զանազան ասպարեզներում գո

աքրքրությունը բավարարելու համար, թերեւս հայկական {առեւտրի} պատմության համար: Մեր արխիվը ` ապրող սերունդն է

, այն է՝ ձեր ցուցակից երեւում է, որ Նախիջեւանի {առեւտրի} ամբողջ շրջանառության ծավալը հավասար է 8. 750. 000

մ ի պաշտոնե. փառք աստծո, որ հայերը, բացի իրենց {առեւտրից}, ուրիշ ոչինչ չգիտեն, թե չէ վատ կլիներ նրանց բան

սն սրբազանին միամտության Կարապետ աղայեն մեկ թուղթ {առեք}, որ իրեն կատարյալ չարած եդ չի դարձուցին: Եվ իրե

եբրայականից է թարգմանված: Աշխատություն հանձն {առեք}, աղաչում եմ, տալ մի օրինակ երկաթի ճանապարհը, կ

0, Ղուկ. ԻԳ., համ. 4, 14, 15, եւ 22)։ " {Առէ՛ք} զնա դուք, եւ ըստ ձերոց օրինացն դատեցարուք " (Յո

որ քահանան մի փոքր յառաջ բռնել էր աղջկայ ձեռքը եւ {Առէալ} զձեռն Եւայի ասելով, տուել էր մի մարդու ձեռք:

ւ մահի արժանի յանցանք բնաւ չգտայ դորանում, դո՛ւք {առէք} եւ ձեր օրէնքով դատեցէք"։ Եւ ձգեց նորան օրէնքի

եւ հեղինակները: - Ի սէր Աստուծոյ, ձեռք վեր {առէք} այդպիսի խորհրդից․ եթէ կամիս, որ պատճառ լինինք ազ

ի լինին ձեր գլխից այս տեսակ փորձանքներ. ձեռք վեր {առէք} դոցանից եւ այն բարձրաստիճան պատուանդաններից իջէ՛ք

րդեանն՝ զի՞նչ ապա հեկեկանք ծերունւոյն Խորենացւոյ {առթեալք} ի մահուանէ Սահակայ Պարթեւի՝ Հայրապետի Հայոց, եւ

դէն, թէ որ ինչ անհասկանալի է ի մէնջ, չկարէ նոյն {առթել} զհրճուանս, զի զգայութիւն մեր ոչ ենթարկի կրաւորաբ

ին կուրսում, Ձերդ գերազանցությանը խնդրում եմ այս {առթիվ} ինձ տոմս տալ: Ընդ որում, պատիվ ունեմ ներկայացնե

բույրին պատասխանում եմ համբույրով: Այժմ, տոների {առթիվ}, երեւի մեր հորեղբորորդի Սաշան արդեն տանն է, ողջ

ությունների համար: Խնդրում եմ, Քրիստոսի տոնի {առթիվ}, իմ անխախտ հարգանքը եւ շնորհավորանքը (եթե կարել

անքը՝ նրա հարեւանի գրական ժողովածուն ընդհատվելու {առթիվ}: Լավ է, որ նրանք դադարեցրել են, թե չէ, իրավ,

եզանից մի նամակ էլ ստացա մոլորված Անանիայի նամակի {առթիվ}, անթվակիր: Փառք աստծո, որ նա առողջ է, թե չէ ե

Կ ԵՒ ԴԱՄԲԱՆԱԿԱՆ ԳԷՈՐԳ ՆԱԶԱՐԵԱՆ ԳԵՂԱՄԵԱՆՑԻ ՄԱՀՈՒԱՆ {ԱՌԹԻՒ} I. Այո՛, հոգով չափ ցանկալի էր մեզ, մեր գրչի

ձգտեալ պարտիզիս՝ Բայց տուժեցա՛ւ... զի իմ {առժամայն} Ցից ընդ ներքին վարեալ ծամելիս... Զար

Ես Բեռլինից կամ Վիեննայից դարձյալ կգրեմ եւ դու {առժամանակ}, մինչեւ իմ հասցես կարողանամ ուղարկել, եթե կամեն

այդ հարիւրը: Եւ այս հարիւր ոսկին երեւութական եւ {առժամանակեայ} մի վաստակ է, քանզի ընդհանրութիւնը չունի հարստութ

ւնը վկայում է մեզ, թէ վճռական հնարները բերում են {առժամանակեայ} անախորժութիւնք, բայց նոյն պատմութեան միւս երեսի

տմութեան միւս երեսի վերայ տեսանում ենք, որ այդ, {առժամանակեայ} անախորժութիւնների գնով գնւում է ապագան: Կէսկտուր

ուք կենէ միամիտ չէք: Երեկ մեր Խազարոս աղաչէն գիր {առի} Յակոռիցկիէն, եթէ գիր գրիք նոցա, բարեւ արեք, ես

գումարը, Նազարյանցի ձեռքով ստրախ[ավոյ] գիրդ եւս {առի}, անչափ շնորհակալ եմ, որ այդպես մեծահոգությամբ հ

ի ես կարոտություն դրամի, իսկույն պ. Սադայից փոխ {առի} 1 ամիս ժամանակով այդ դրամը եւ հասուցի, որոնց արժ

ւն ընթացիկ գործոյն, քան յարգելով զխնդիրն, յանձն {առի} զայն եւ զաւուրս երկուս անընդհատ աշխատ լեալ ամենայ

եթէ այդպէս իցէ ստուգիւ: Քանզի, ի գործոցն ինձ, {առի} Ձէնջ յանձն եղելոց տեսանի, թէ տէր Յովսէփ Ստեփանեա

տեյի: Քո գրած գիրդ որդուդ Գաբրիելին գիրին մեջը, {առի} եւ ձեր ողջությունը իմանալով ուրախ եղա: Կգրես

(տե՛ս երես 460). " Ի բազմաթիւ աւետարանաց զմինն {առի} ընդ իս, ըստ որում արտագրեալ էր յիսկական ձեռագրէ

ակութեան հրամանից: " Որ հայիցի ի կին մարդ, {առի} ցանկանալոյ նմա, անդէն շնացաւ ընդ նմա, ի սրտի իւ

ղֆարարութեանս իմ, մին գուլհօր ոսկի բէհանայ յինքն {առի} ի յիշեալ կառավարչաց օրդնի Տեր Ստեփանոս Տեր Յարութ

ինքն օգտի յարդեանցն, առ հարիւրն հինգ: Մանաւանդ {առիթ} առեալ ինչքեան, որպէս եւ հարեւանցի իմն զգացոյց զի

. հույս ունիմ որ իմ դեպի քեզ այս բարեկամությունը {առիթ} չշինես ուրիշների հետ անախորժ դրության մեջ մտանելո

ժողովրդի կրթության ընդհանուր մակարդակը, որքան ես {առիթ} եմ ունեցել տեսնել այս եւ այն պետության մեջ, շատ

մորս պաշտպանեմ վիրավորանքներից... Քեզ համար {առիթ} չի կարող հանդիսանալ մեր հորը խնամելդ: Նրան քեզան

ճառւում է եւ արիւնի անկարգ շրջանառութիւնը, եւ սա {առիթ} է լինում նոյնպէս բարակացաւի երեւելուն: Եւ մի օրի

, Քո երկարաժամանակեայ լռութիւնը կարող էր ինձ {առիթ} տալ մտածելու, թէ տկարացած էիր, եթէ մեր " Հիւսիս

իք, եւ ես անչափ շնորհակալ կը լինիմ ձեզանից, եթէ {առիթ} տաք ինձ գործ ունենալ իմ աշխարհի կառավարութեան հետ

առնել դադարեցնել այդ վնասակար աղօթքը, եթէ չկամին {առիթ} տալ գայթակղութեան, եթէ չկամին բորբոքել մի մեծ տա

վճռել ճակատագիրը: Շնորհակալ ենք " Ընծայից ", որ {առիթ} տուեց կարդալու " Ընդունելութիւն Ընծայի " անունով

ան մարդիկ չուրախանան, թէ ինքեանք, ազատ մնալով, {առիթ} ունէին զուարճանալու՝ տեսանելով Բէգզադէի բրդգզութ

ք, պիտի պատերազմին ձեզ հետ. այս բնական է, բայց {առիթ} կայ եւ նոցանից օգուտ քաղելու։ Ոյժը չէ կարելի զգա

աշխատին վերցնել այն բաները եւս, որ կարող էին կամ {առիթ} լինել որեւէ անկարգութեան, կամ վայրապար վաստակեցն

տեալ խորհրդին: Այս մեր ընդհանրապէս խօսակցութիւնը {առիթ} ունինք մի փոքր պարզելով շօշափելի կացուցանել մեր ը

Աբրահամ ու, ակնարկէ յերրորդ կայարան ինչ հոգւոց, {առիթ} առեալ ինքեան զառակն մեծատան եւ Ղազարոսին, յորում

իչ առաջնորդ հասարակութեան համար եւ նոյն ժամանակին {առիթ} է տալիս հեղինակին ուղղելու եւ կատարելութիւն տալու

անալ եւ այդ խորհրդով սպանել, երբ արդարադատութիւն {առիթ} չունի այլեւս զրպարտողների եւ սուտ վկաների թակարդի

ք 'ի ծառայութեան աշխարհիս եւ ա՛զատութեան եղեւ մեզ {առիթ} տէր Աղան քո տեառն քեռի էր " (եր. 41)։ Երրո

սօր էլ այս սուրբ եպիսկոպոսը քաղկեդոնական հռչակել՝ {առիթ} առնելով նորա րոպէական ակամայ սխալը։ Ահաւասիկ բուն

ախարարների՝ Հայաստան մնացած կանանց վրայ, Փարպեցին {առիթ} չէ բաց թողում, որ կարելի եղածի չափ մանրամասն չպատ

ով։ Բայց այս նորա հեզութիւնը եւ խաղաղասիրութիւնը {առիթ} է եղել, որ Հայաստանի աբեղայքը մականուանել են նոր

անգամայն ստիպող չքաւորութիւն նոցա 'ի սկզբան անդ, {առիթ} եղեւ փօլիթիքայի նոյն իսկ Մխիթարայ աբբայ հօր եւ հե

ու համարի տակ դնելով շատ հանգամանք, որ անմիջաբար {առիթ} էին այդ գործունէութեանը։ Առաջին յօդուածի մէջ

հայրենի ժառանգութենէ, որպէս ասէ պարոն Էմին, զի {առիթ} ետուն նմա գուն գործել որդիական սիրով հնոցն մերոց

ն ապրի ժառանգութեամբ, նա զօրհանապազ ցուցանէ այսմ {առիթ} գոլ, զդատապարտելի միանգամայն, կարծիքդ իմաստնոց

հալածելու համար գործ էր դնում Յանսէնի գիրը իբրեւ {առիթ}. ուրեմն բնականաբար պիտոյ է բարեյաջող լինէր նա Յի

ոչ մտաւոր զարգացման: Այս ծրագրի իրագործման {առիթ} դարձաւ անցեալ տարում մեռած Երուսաղէմի հայոց պատրի

մի բան էր անգամ իր համար: Նա սպասում էր միայն մի {առիթի}, երբ որ կարելի կը դառնար ` միջամտելու հայերի ներ

ստի: Աւելի լաւ էր պատասխան տալ եւ բամբասանքի {առիթները} իրենց վերայից վերցնել, քան թէ, լռութիւն պահելով

այ, բողոքում ենք այն մարդերի ընդդէմ, որ զանազան {առիթներից} եւ ախտերից ստիպուած համոզում էին ազգին ձեռք զարկե

քին: Այն մարդը, որ իւր հարստութեամբ կամ որեւիցէ {առիթով} դուրս կը բարձրանայ հասարակաց ազգի մակերեւոյթից,

ս է պատասխան չունիմ տեյի. ես քեզիմեն մեկ հատ գիր {առիլ} էի, պատասխանը հատուկ քո անունովդ գրիլ եմ հունվար

, թե դուն քո բաժինդ հարսնությանդ ժամանակ ավելոքով {առիլ} իս, եւ ինքն է եղել պապայիս ստակ տվողը, ադ ալ նո

տին, որ խաչաձեւ կտրում էր նոցայ ճանապարհը, կանգ {առին} եւ սկսան մտածել: Թէ որչա՛փ փոխուած է այժմ այդ խա

անորոգութիւնը վերաբերւում է դաւանաբանութեան, թեւ {առին} ու թռան, ո՛հ, ո՛հ, Հիւսիսափայլը բողոքականութիւ

որդւոցն Աստուծոյ զդստերսն մարդկան զի գեղեցիկ էին {առին} իւրեանց կանայս յամենեցունց զոր ընտրեցին " (Ծնուն

արեալներին. Ֆրանսիացիք մի քանի օրից յետոյ քաղաքը {առին} ։ Իգնատիոսը գտանւում էր թշնամիների մեծահոգի խնամա

եւ անուանուեցաւ Եւրոպական Բրամին։ Նորանից օրինակ {առին} եւ այլ Յիսուսեանք. նոքա թողում էին Քրիստոնէական

ակ Յիսուսեանների սովորութիւնն էր, վասն որոյ ձեռք {առին} նոքա իւրեանց խորամանկութիւնը, որ խաբեն ե՛ւ Պապը

ներս բերել Յիշատակարանիս մէջ: "... Վերջապէս {առինք} ու կարդացինք ", - գրում է հեղինակը (" Ընդունելո

Մեք, վաղ ուրեմն, գուցէ շատ յառաջ, քան թէ գրիչ {առինք} ու հրապարակ իջանք, գիտէինք, որ խաւար շրջապատի մ

չունիմ ոչ մի կողմից: " Հյուսիսափայլից " ձեռք վեր {առիչ} ըստ որում մի ժանգոտ կոպեկ չեմ ստանում: Ի՞նչ հարկ

ր 9 ռուբլի քանի կոպեկն թանսուխի փողն առնէիր, եթէ {առիր}, լաւ է, բայց եթէ չես առել, նա ես կը հատուցանեմ

գիտես, թէ ինչ է թանգութիւնը, ինչ ասացիր ու գրիչ {առիր} ձեռքդ: Թանգութեան պատճառն ես հարցանում ինձանից,

իւր նմանը, Թէ նա օգնեց ուրիշներին, ինչպէս {առիւծ}, Նոքա եղան նորա հանդէպ ապերախտ ինձ:

փայլակ ու բոց ջրերի մէջ փայլեցան: Կատաղած {առիւծը} վազեց մորին, մարդիկ ահից թաք կացան. Զարկեց

րձակուել էին որպէս ճշմարտութեան պաշտօնեայ մօտենալ {առիւծի} աւարին... Այո՛, շատերի համար իւրեանց ճշմարտութի

՚ի շահէն պարսից երկրորդ աստիճանի նշանաւ արեւու եւ {առիւծոյ}, սպասաւորս այս ընդունի նոյնպէս զմեդալիոն շքոյ ի

Իսկ թէ առասպելի մէջ, Շամիրամը իր թալիսմաներով եւ {Առլեզներով} չէ կարողանում Արայի նոր անշնչացած դիակը կենդանացն

մե՛ծ ես, Տէր, Սիրոյդ ի շունչ. որ զտիեզերս {առլցեր}. Եւ ժպրհեսցի՞ ստգիւտ դնել ի գործ քոյ

ւթածալ տպագրական թերթերով: Բնագիտական հոդվածների {առկայության} դեպքում՝ պոլիտիպաժով, պատմական դեմքերի կենսագրա

նավորք, corpora organica) ենթարկված են բնության {առհասարակ} կանոններին, իմանում ենք նույնպես, որ մարմինները

դ խռովությունքըն, սիրտս պաղեցավ. ասացի, ինչպես {առհասարակ} ասում են. " ասոր մեկ խայիրլըսըն կա " եւ հանձնեցի

ծանոթ եմ Ձեր գործերի կամ լավ ասել ազգային գործերի {առհասարակ} ընթացքին: Ես մինչեւ այժմ սպասում էի Ձեզանից իմ ն

ան ինձ կօգնի այդ գործում: Նախիջեւանի ցորենի, {առհասարակ} արտասահման բաց թողնված հում նյութերի համեմատությո

սիրամարգի տեղ, ինչպէս ասել էր Նալբանդեանցը: Դու {առհասարակ} լա՛ւ կարդա " Հիւսիսափայլը " եւ կը տեսանես, որ նա

ծ զրկողութենների գին։ Գաղտնիքը, որով վարւում են {առհասարակ} վաճառականք, անմօտենալի են քեզ եւ քո նման մարդերի

ռնուիք ծանօթանալ Պեդագօգիայի կանոնների հետ, եւ, {առհասարակ}, վատ չէր լինելու, եթէ մի բարեկարգ դպրոցում ստան

ել Աստուածը, իւր ընկերը, իւր անձը, իւր ազգը եւ {առհասարակ} բոլոր Աստուծոյ գործերը։ Նա պիտի սիրէ սորանց բոլո

, որ ցանկալի էր նոցա, իւրեանց ծախքով, ամենեքեան {առհասարակ} ազատ մնալով ամենայն իջեւանատուութենից աստիճանաւոր

արութեանը: Զարմանք չէ Նախիջեւանում, ինչպէս նաեւ {առհասարակ} Ասիայի մէջ, ըստ մեծի մասին գործածական կերակուրքը

չէր առաւել շուտով բժշկելու համար... Ասիացիք {առհասարակ} սովորութիւն ունին իւրեանց հոգաբարձութեան վերաբերե

է ազգութիւնը: Նախիջեւանի կեանքը ոգեւորուած է {առհասարակ} ասիական բնաւորութեամբ: Ընկերական կեանք չէ երեւու

մեր մէջ ուրախացուցիչ նիւթեր՝ մեր բարի գործերը: {Առհասարակ}, տօները բերում են իւրեանց հետ մի պայմանաւոր ուրա

է նորան: Այս էր եղերերգութեան բովանդակութիւնը: {Առհասարակ}, շատ թոյլ բան եւ զուրկ ամենայն բանաստեղծական ճար

լի գեղեցիկ տպաւորութիւն կը թողուր մեր վերայ: {Առհասարակ}, շնորհակալութիւն այդ ուսանողներին նոցա գովանի ցա

թէ, լռութիւն պահելով, ազգի մեծի եւ փոքու սիրտը {առհասարակ} իրենցից կտրել, որ ապագայի մէջը կը նշմարուի: Վաս

անտառները, բուսականքը, լիճերը, ճահիճները եւ, {առհասարակ}, այն բաները, որոնցից ենթադրւում էր, թէ լինում

նհատների մեծագոյն մասը պարապի երկրագործութեամբ եւ {առհասարակ} գիւղական տնտեսութեամբ, այն ժամանակ այդ ազգի ընդհ

ք արհեստաւորքը եւ հայաստանցի բեռնակիրքը, մնացածը {առհասարակ} վաճառական է. ի՞նչ վաճառական, կարելի է ասել իւր

որ սնոտի նախապաշարմունքներ, փտած սկզբունքներ եւ {առհասարակ} գլխիվայր հասկացողութիւնք պաշտելի են նոցա, խորամա

թ էր նորան աւետեաց աշխարհը, մեք ընթերցողներից եւ {առհասարակ} Հայոց ազգից չենք պահանջում եւ այն կոյր հաւատը դէպ

այսրը Բայց տես այն կողմ, ի՞նչ առնում է {առհասարակ} ռամիկը, Տե՛ս, ի՞նչ ոգով կոծում է նա Նիկող

երջանիկ էակին, Որին յանձնած է ընդունել {Առհասարակ} մեր հոգին։ Ինչքան քընքոյշ էլ որ նայես

.. Ռեֆօրմ պահանջում ենք հոգեւոր իշխանների եւ {առհասարակ} եկեղեցականների դէպի ազգը ունեցած յարաբերութեան մէ

ը վերջին տեղը չունի... Ռեֆօրմ պահանջում ենք {առհասարակ} եկեղեցական կառավարութեան մէջ, որ խառն ի խուռն եւ

րերով յետ են մնացած այժմեան ժամանակներից։ Եւ {առհասարակ} մեր մատենագրութեան մէջ ի՞նչ գրքեր կան. Սուրբ գիր

ս կնքում եմ սորանով, թէ մինչեւ նոր լեզուն չ'լինի {առհասարակ} մատենագրական լեզու, մինչեւ գրուածների իմաստը ըմբ

ին քննել իմաստասիրաբար, թէ ի՞նչ է Պապականութիւնը {առհասարակ}, քննել նորա պատմութիւնը եւ նորանից կարողանալ դու

ութեանը, որ միշտ որոնում է զանազան նորութիւնք եւ {առհասարակ} այնպիսի բաներ, որ զգալի ազդեցութիւն կարող էին գո

ք, եւ պատրաստել տալ մեր համար այնպիսի զգեստ, որ {առհասարակ} կրում էին մեր ժամանակակիցքը։ Եթէ նիւթական զգեստը

ինչպէս երեւում է, սոքա շատ դուր են եղել, ինչպէս {առհասարակ} ապացուցանում է փորձը: Եթէ նոքա կամեցած լինէին հա

եւանցի յիշուած, բայց Թղթում իսպառ չեղած բաները։ {Առհասարակ}, այս յիշատակարաններից ենթադրելով միայն պիտի գուշ

է օրինաց Աստուծոյ ")։ Փարպեցին այս Թղթի մէջ {առհասարակ} շա՛տ է հետեւում Պաւղոսի ձեւերին, ինչպէս պիտի տես

յս խօսքերը։ Մենք զարմանում ենք, ոչ թէ պ. Էմինի {առհասարակ} ձեւի վրայ, որով խօսում է եւ պատմում է մեզ, որ Ա

"։ Նախնեաց գրուածքը սրբագրելը շատ զգուշալի բան է {առհասարակ}. բայց մանաւանդ, երբ չենք հասկանում մեր սրբագրու

սառնութիւնը եւ պաղութիւնը, որով պաղած էին Հայերը {առհասարակ} ։ Հանգուցեալը քանի մի տարի ուսանելով յիշեալ Աբովե

հարցափորձի մէջ։ Տկար կազմուածքի վիճակուած էր {առհասարակ} մեր բարեկամը, եւ արդեօք անընդհատ աշխատութենի՞ց,

ւայի ցուրտ եղանակի ազդեցութենից, որին անսովոր են {առհասարակ} Հարաւի բնակիչքը, հանգուցեալը սաստիկ տկարացաւ իւր

ամի կեանքը աշխարհի երեսին, նորա աշակերտութեան եւ {առհասարակ} կենդանութեան միջոցին սրտացաւ էին նորա համար Պ. Ն

րայ: - Զարմանք չէ, - պատասխանեց դեւը, - նա {առհասարակ} թշնամի է ամենայն լուսաւորութեան.... - Ին՜

այց իմ ապստամբութիւններից, խաբեբայութիւններից եւ {առհասարակ} իմ գործերից, որ հիմնած ու հաստատած էին Ձեր մռայլ

ձգեցի կորստական ճանապարհի վերայ, ես կրկնապատկեցի {առհասարակ} մեղքի չափը. մարդիկ մեղանչում էին յառաջ համառօտ ե

րը սուտ են, եւ կամի իմ աչքը ներկել: Դժոխքի, եւ {առհասարակ} իմ խաւար թագաւորութեան առաջին թշնամիքն են օրագիրն

ը հետեւաբար կշիռ տայ նորա ասածներին կամ ընդունէ: {Առհասարակ} ստրկութեան մէջ գոյացած եւ ստրկութեան ատմոսֆէրայի

ել մի եկաւոր կամ հարցախնդիր մարդու ուշադրութիւն: {Առհասարակ} շատ տխուր երեւոյթ է այս, բայց անմիջական հետեւանք

սկսանի գալ եկեղեցի եւ խափան լինել մեր գործին"։ {Առհասարակ} շատ բարեսիրտ են մեր քահանայք, այս չէ կարելի ուրա

կամի խորհուրդ, եւ ոչ որպէս պատուէր կամ խրատ, ես {առհասարակ} սովորութիւն չունիմ իմ խրատնելով գլխացաւութիւն պատ

.. առայժմ այսքան ասեմ ձեզ, որ ազգային երգ, կամ {առհասարակ} ազգային երաժշտութիւն ասած բանը պատկանում է բանաստ

գայարանի պաշտօնը: Կոյր մարդերի ձեռքի մատները կամ {առհասարակ} շօշափողական ջլերը այնպէս զօրանում են եւ նրբանում

ն, թէ... ինչե՛ր չեն ասում չար լեզուները... {Առհասարակ} պիտի իմանալ, որ այսպիսի գործողութենների մէջ մտան

գում իւր վերայ այդպիսի զգալի փոփոխութեան պատկեր: {Առհասարակ} հանքերի բաղկացուցիչ տարերքը երկու են, շատ սակաւ

րայ իւր կնիքը - խորշումը: Նորա հագուստը, ինչպէս {առհասարակ} նախիջեւանցի կնիկ-մարդերի հագուստը, շատ հաւատարիմ

մի թեթեւ կերպով ցոյց է տալիս, թէ հայերի կանայքը {առհասարակ} իւրեանց ամուսինների առաջեւ համարւում էին եթէ ո՛չ

նհանգստութիւն է, պարոն Մկրտիչ, զոքանչի համար եւ {առհասարակ} ծնողքի համար, փեսայի նոցայ տուն գալը, - ընդհատեց

նայ, պիտի սիրէ իւր ընկերը, ազգը եւ մարդկութիւնը {առհասարակ}: Ապրել միմիայն իւր համար, գազանին է սեփական, ա

ութիւնը, իսկոյն կամեցաւ բժիշկ կանչել: Կինը, որ {առհասարակ} չէր հաւատում բժշկի տուած դեղերին, որովհետեւ նա ա

ով. սորանից յետոյ արդէն առնում են նորա մրգերը եւ {առհասարակ} այն բաները, որ պիտի ձգուէին: Թեթեւ թափողը բոլոր

է դաշտը դեղնախառն, կարմիր գունով, Խանլը-դերէն, {առհասարակ} դատապարտուած իբրեւ ոգիաբանի, զարհուրելի տեղ, այ

ւեց իւր բերանի վերայ մի խորամանկ ժպիտ, որով նորա {առհասարակ} տգեղ կերպարանքը, առաւել եւս այլանդակուեցաւ, ման

աղուեցաւ եւ մի անմխիթար, աղջամուղջ գիշեր տարածեց {առհասարակ} Հայաստանի հորիզոնի վերայ իւր խաւար վարագոյրը։

մանակ չգտանէին ուշադրութիւն դարձուցանել պապերի եւ {առհասարակ} եկեղեցականների անկարգ գործերի վերայ։ Դեռեւս

ջացել նոցանից որեւիցէ ուսումնական հանդիսում։ {Առհասարակ} այն խնդիրը, որ պիտի լուծանէր Մխիթարեանց միաբանու

նգլիագէտք, Ֆրանսիագէտք, Իտալագէտք եւ այլն։ Իսկ {առհասարակ} այլ գիտութենների հանդէսը շատ սահմանափակ լինելով ա

անտեղի, որովհետեւ կարող էր փոփոխութիւն յառաջանալ։ {Առհասարակ}, ինչպէս ինքը Չամչեանը վկայում է, նամակը ցոյց է տա

անութեան նորա կենդանի բարբառովն, որով վարին հայք {առհասարակ} յընկերական կենցաղս: Չգիտեմք բնաւ, եւ զարմանք զմ

ւ եւ եթ լեզուախօսութեամբ: Իսկ հոգատարութիւն վասն {առհասարակ} դպրոցաց ի կրթութիւն եւ արական սեռի, որ չիք այժմ

գի հոգին, մանաւանդ արգելք լինելով Յիսուսեաններին {առհասարակ}, Յիսուսեանները քանի՛ անգամ պիտոյ է փոխէին իւրեան

եր կառավարւում էին Յիսուսեանների ձեռքով։ Այս {առհասարակ} նկարագրութիւնը ես կ'աշխատիմ կերպարանագործել Յիսու

աստանի եւ Տաճկաստանի։ Բացառականքը շինւում են {առհասարակ} ից մասնիկներով, բայց երբեմն մի անհասկանալի պատճա

ւսնաւոր քահանայ էր եւ այրիանալով վանական դարձած։ {Առհասարակ}, տեղ-տեղ խրթին գաւառական բառեր, որ թէեւ մեզ հաս

սած ենք մեր նպատակին: Առաջ ենք գնում: {Առհասարակ} պ. Պռոշեանցի ծանօթաբանութիւնքը աջողակ չեն: Խօսե

պէտք է լինի մեր նախնի թագաւորների ժամանակից, որ {առհասարակ} երբեմն-երբեմն զուարճութեան համար անում էին"։

ն առջեւ պաշտպանել իր ընտանիքը, կերակրել նորան եւ {առհասարակ} դէպ դնել մի կոպիտ ուժի, եթէ սա որեւիցէ կերպով կա

նիսկ լուսաւորեալ Եւրոպան: Ծաղկազարդ կիրակին {առհասարակ} մեծ աջողութիւն է բերել հեղինակի գրչին: Եկեղեցու

երականգնեցին բանաստեղծի ասուած տունը, կամ ինչպէս {առհասարակ} փորում են եւ բացում են թէ՛ Պոմպէյի եւ թէ՛ Հերքուլ

ում են տպագրական մամուլի տակ, կարող են հաւատարիմ {առհաւատչեայ} լինել ճշմարտութեան քարոզիչների՝ ապագայում եւս ան

տ Հռոմի համար մի բարեբախտութեան եւ լուսաւորութեան {առհաւատչեայ}: Ես չեմ ասում այն օրագրերը, որ սորայ եռանդագին

տիտ ինչ մատենիկ, " Վարդապետարան Քրիստոնէութեան " {առձայնեալ}, թարգմանեալ ՚ի ֆրանսիականէ եւ ձախոյ ձեռամբ կարկա

լական (risum teneatis, amici) զեկեղեցի Հռովմայ {առձայնելով}: Դիցուք թէ Մխիթար իբրեւ այր 16 եւ 17-երորդ տարու

ւթյամբ, գուցե թե քաղաքը առ ժամս բան չստանա ներկա {առձեռն} պատրաստ արծաթով կամ փոքր բան ստանա եւ մնացածը (ս

յուրից պիտի ստանան: Բոլոր կայքերի արժողության եւ {առձեռն} պատրաստ գումարի հարյուրներից ընդհանրապե՞ս թե միմի

լու գործ է այդ բաների բացարձակապես տիրապետելը կամ {առձեռն} պատրաստ գումարը ստանալը եւ այլ այսպիսի բաներ, որ

աղաքի օրինավոր ատենական վճռադատությամբ, եւ որքան {առձեռն} պատրաստ գումար դարձյալ մեր ձեռքով հասուցանվի քաղա

նույն քաղաքի գլխին եւ հասարակության, նույնպես եւ {առձեռն} պատրաստ գումարը, եթե լինի, քաղաքը, յուր եւ մեր

ազգային լուսաւորութեանը, իսկ վանքերինը հազիւհազ {առձեռն} արդեամբ զիրենք կը կառավարեն եւ հոգեւորականութեան

շինեսցին եւ յարդարեսցին որչափ եւ որքան հնար գոյր {առձեռն}, եւ այսպէս կրթեալ աղջկունքդ այդոքիկ մայր եղեալ ե

ւց յետոյ: Եւ այս բոլորը, հեթանոսական եւ հրէական {առմամբ}, զոհի անունով: Մարդկային համերաշխութիւնը զոհ չգ

ս, որ անցեալ ընդունելութիւնը գործ է դրվում ածական {առմամբ} ։ Իսկ ուած կամ ուածքը, երբ միանում են մի բառի հետ,

աց հետէ պահի եւ յոտին կայ միմիայն ծախիւք բարեպաշտ {առն} ոչ անծանօթի վեհափառութեանդ, ազգասիրի ասեմ մեծապ

մկրտութեան եւ ՚ի ձեռնադրութեան: Ամենայն մկրտեալ {առն} ու զհոգին եւ յայս հային աղօթք ի մկրտութեան, որով

իլիպ, գլ. Գ, համ. 8)։ § 15. Բնագիրը. " {Առն} եղեալ որդի " (եր. 40)։ Մենք թէեւ թարգմանեցինք

Սիւնիս կեցի անդ ամս երկուս, զձմեռն 'ի քարայրի առ {առն} միում հռչակելոյ 'ի բնակչաց գաւառին յամենայն կրօնա

իւրում եւ քաւեաց վասն որդւոցն Իսրայէլի։ Եւ անուն {առն} Իսրայէլացւոյ հարելոյ, որ հարաւ ընդ կնոջն Մադիանա

աց եւ այլ ոմն ապարան մի, ընդ այս չկարացեալ տանիլ {առն}, բազում ինչ արար եւ ծախեաց զի բարձցէ զայն գո՛նէ

իւք] փառս անձին որոնել տղայականս, [վասն զի] փառք {առն} ՝ օգուտ հասարակաց: Եվ զի՞նչ փառք ի տասա՞նց եւ ի

ձամբ զանձինն կնքել դատավճիռ, զի՞նչ փառք արդարացի {առն} ՝ որ միայն խօսեսցի ի լեզու հինգերորդ դարու յայժմո

մինչ [քննելի էր ճշմարտութիւն կարծեաց որոյ եւ իցէ {առն} մտածողի: [Առ Հայս ի շրջակայս մեր տեսանի եւ ճշ

նգամ չկարացաք այնմ պատահիլ ի յաջորդսն յուսալ՝ չէ {առն} բանագիտի գործ, յորս դուն ուրեք երեւին արք ականաւ

քաղցկեղ, որ ճարակէ եւ զառողջ մարմին ազգին, չէր {առն} բանականի գործ, վասընորոյ տեսանել տեսցեն պատուելի

ք թէ վասն էր, միթէ յաղագս ստանալոյ զփառս հայագէտ {առն} միայն, գրեալ է հին հայախօսութեամբ, անհասկանալի

սել եւ խուզարկել, զի որ ոք եւ տեսցէ զայն, անդէն {առն} մեն ճանաչէ զսեպհական յիշեալ հեղինակացն եւ զկարկատ

յիշատակարանք էին կործանութեան մերոյ, անբնական է {առն} մտեալ ի տուն մեռելոյ պարել որպէս ի հարսանիս, այս

րդյոք պիտո է մեկնեինք մեզ այդ լեզուների ընթացքը. {առնանք} զորօրինակ մեր հին լեզուն. նորա տղայությունը կամ

հն թակարդեալ - Կամ զի՞նչ նորա փայլ: " {Առնաչափ} ահա՝ Ի վեր բարձրանայ Եզերտից [?] սահե

իրութիւն, թէեւ ցաւելով խոստովանիմք թէ ուղղութիւն {առնդ} ուսումնականի չէր ամենեւին համաձայն ազնիւ նպատակի

րաւունս հարցանելոյ, եթ է դիտաւորութիւն պատուական {առնդ} էր զազգ Հայոց ի մերումս դարու ուսուցանել եւ դաստի

ն զերախտիս սուրբ վարդապետաց, որք կամ էին բնաջինջ {առնել} զայնպիսի աղանդաւոր ի քաղաքաց իւրեանց, այլ կուրաց

ս հպատակութիւն ցուցանեալ մեր Հայրապետին, հաճեցաք {առնել} զայն, բայց ակամայ, քանզի ակներեւ տեսանէաք, զի

ի բաց հանելոյ զիս ի թուոյ ցեխավոյից Նախիջեւանայ, {առնել} զպատկանեալ կարգադրութիւն: Ի 10 մայիսի 1848 ամ

ւն: Վասն որոյ ամենախոնարհաբար հայցեմ յԱտենէդ {առնել} վաղվաղակի զյարաբերեալն տնօրինութիւն սակս բանալոյ

ոք խնդրագործ: Ես ամենախոնարհաբար խնդրեմ դատ {առնել} ընդ մէջ իմ եւ քահանային Բարսեղի համաձայն սրբազան

Զայսմանէ սրբազան վեհն յատուկ հրամայեաց ինձ իրազեկ {առնել} զձեզ, ահա եւ ես ըստ նորին պաշտելի հրամանի, ծանո

ան իմացեք, որ դուք միաբանվելով շատ բան կարո՛ղ եք {առնել}, իսկ մին մինից հեռանալով, ամենքդ եւս ջոկ ջոկ կտ

ով սորանից եւ նորանից, հոժարակամ պատրաստ է անտես {առնել} ամենայն ազգօգուտ գործ: Մինչեւ այս օրերս չենք ստա

այս, որ բարեհաճի պ. նախարարը մեզանից հարցմունք {առնել}, մեք շատ ուրախ ենք, եթե այդպես լինի, որովհետեւ

ծառափայլութեան, պարտականութիւն ինձ համար իմ յայտ {առնել} Ձեզ, թէ նորին պայծառափայլութիւնն հրամայեաց տալ ի

նուկ ազատության: Որչափ կարողացա հարց ու փորձ {առնել}, որ դղյակի մեջ փակված զորքի վիճակը շատ ողբալի է

րծոց տէրութեան Ռուսսիոյ, խնդրեաց ՚ի նմանէ իրազեկ {առնել} զտէրութիւնն Անգլիոյ, զբովանդակութենէ գործոյն:

ւք եւ իցէ հնարողի զառասպելը: Խնդրեմ. միամիտս {առնել} զայսմանէ զբարեմիտ ազգայինս, յորոց ամենայն դրութե

ն գործոց, ի Պետերբուրգ, խնդրեաց ՚ի նմանէ իրազէկ {առնել} զտէրութիւնն Անգլիոյ զբովանդակութենէ գործոյն:

լ զթշնամիս բերանաբաց մէկուսի: Խնդրեմ միամիտս {առնել} զայսմանէ զլրութիւն ազգիս, որք ամենայն բարեացակամ

նէ գրութեան պ. փոխարքային, պատուիրեալ էր իրազեկ {առնել} զայնմանէ զտէրութիւնն Անգլիոյ, պատշաճեալ կերպիւ:

արտաքին գործոց Անգլիոյ ՚ի վսեմապատիւ Ջոն Ռօսսըլէ {առնել} զայնմանէ զվերաբերեալն կարգադրութիւն, յաղագս հրամ

այնէ, առաջադրեաց զերեսփոխանական զթուղթն յանդիման {առնել} հիւպատոսին Ռուսսիոյ առ ի վկայել: Այսօր, ներկ

օր ի Սուէզ, կարեւոր դատեցայ զեղելոցն ցարդ իրազեկ {առնել} զյարգութիւն Ձեր, զայլսն թողլով հետեւեալ շոգենալ

ու, խոնարհաբար խնդրէ ՚ի յարգութենէ Ձերմէ, շնորհ {առնել}, նշանակել առ այս զժամադրութիւն, երբ եւ ուր պատշ

լ գումարացն եւ վաճառեալ տանց, այլ ես չկարեմ զայդ {առնել} վասն հետագայ պատճառաց. ա) զի դատաստանն, ըս

բազմօք առաւել իցէ քան զծախս, զոր անհրաժեշտ պիտի {առնել} առ ի գիւտ կորուսելոցն: Այլ զայսմանէ գրեցից զկնի

բս առ Ձեզ, որպէս առ եկեղեցպան տեղւոյս եւ հաւաստի {առնել} զՁեզ, արգոյ պարոն, թէ ՚ի շնորհս համարեցայց, ե

ԵՀԱՓԱՌՈԻԹԻՒՆ ՍՐԲԱԶՆԱԿԱՏԱՐ ՏԷՐ Շնորհ ունիմ յայտ {առնել} սովին Ձերոյին վեհափառութեան, թէ ՚ի վիմագրեալ պատ

ռութիւնդ շնորհաբաշխ կոնդակաւ ձերով հաճեսջիք յանձն {առնել}, որպէս երեսփոխանի ՚ի ձերմէ կողմանէ պ. Յարութիւն

թէ կամիցիք այլով ճանապարհաւ գրել, կամ իսպառ զանց {առնել}, կամք վեհափառութեանդ են, ես զիմ կատարեցի զպարտա

սի սպառնալիքներից, հավատացեք, որ ոչինչ չէ կարող {առնել} ձեզ: Երկյուղ ունիք կաթողիկոսից, թե մի գուցե եպի

տահելու չէ, եւ եպիսկոպոսը ոչինչ չէ պիտո կարողանա {առնել}: Ողջունեցեք հատկապես ձեր պատվական եղբայրը:

, նա կարող է այստեղ էլ հարցնել, եւ եթե կա, ապա {առնել} 2-3 մսխալ, հետո Մոսկվայում, նույնպես 2-3 մսխալ

ախիջեւան որեւէ գնացողի հետ: Պետք է միջոցներ ձեռք {առնել}, որպեսզի սերմերը չսառչեն, այսինքն՝ լավ փաթաթվա

անձը ստութեան սպասաւորութեանը, բայց ինչ պիտոյ է {առնել}. այդ նոր բան չէ աշխարհի երեսին, եւ մտածող մարդի

Եւ իմ բոլոր մերձաւորքը Կամէին ինձ քարկոծ {առնել} "։ Եւ, արդարեւ, ճշմարտութիւնը մի այնպիսի բ

պիտոյ է ասել, սիրում եմ հին բաներ։ Ինչ պիտոյ է {առնել}, ամենայն մարդ ունի իւր համար մի սիրական բան։ Իմ

են Նախիջեւանցիք: Մի մարդ չէ կարող այս բաները {առնել}, բայց եթէ հինգ-տասն երեւելի հարուստք միանային եւ

ւ վերայ է, թէեւ սակաւ մարդերի մէջ: Ի՛նչ պիտոյ է {առնել}, պիտոյ է յուսալ, որ այդ սակաւքը շատանան, միայն

եւ ծնողի միմեանցից բաժանուելը, բայց ինչ պիտոյ է {առնել}, բնութեան կանոնն է, որ զաւակները թաղեն իւրեանց

շատ սիրեցի, եւ այժմ եւս սիրում եմ. ի՞նչ պիտոյ է {առնել}, մարդ ենք, ունինք շատ թուլութիւնք. երբեմն սիրո

ը յանձն ես առնում եւ քաւում ես դու։ Ի՞նչ պիտոյ է {առնել}. երեւի այդպէս նախասահմանուած է նոցա վիճակը: Պար

ասես միւս անգամ բաժանուել լինո՞ւմ է. ինչ պիտոյ է {առնել}, գիտեմ, վատ սովորութիւն է, բայց միանգամ ենթարկ

րիս փորձանք դարձաւ, կարող էք ասել՝ ի՞նչ պիտոյ է {առնել}, այսպիսի Բէգզադէների պարտական ենք ցոյց տալ ամենա

ին կենդանի մնալ գորգերի վերայ, թո՛ղ թէ անհանգիստ {առնել} ինձ իւրեանց եղջերային դարանակալ խայթոցներով...

լ նամակով ուղարկել էր ինձ։ Աւելի ոչինչ չեմ կարող {առնել}. իմ ձեռքում ոչինչ չկայ: Իսկ ինչ որ վերաբերւում

ւթիւնը, նոյնպէս եւ պարտքը վճարելը: Ի՛նչ պիտոյ է {առնել}, վաճառականութիւն է... Ասացի, այս պարապութեան մ

աւային ջերմութեան կամի զիս ծաղկազարդել, պտղաբերս {առնել} եւ օր աւուր վերածել ի լաւ անդր վիճակ"։ Ի՛նչ

դութեամբ) խնդրեմ վերապատուելի Հ. Ղեւոնդից շնորհ {առնել} դադարեցնել այդ վնասակար աղօթքը, եթէ չկամին առիթ

ել, ուսուցանել, հեղինակութիւն կամ թարգմանութիւն {առնել} առանց հոգու եւ սրտի անդորրութեան, անհնարին բան է

զ լսել Պ. Արամեանից, թէ նա շուտով պատրաստւում է {առնել} մի հրատարակութիւն, թէ ամենայն ուղարկուած ձեռագիր

: Տարակոյս չկայ, որ նորա ամուսինը կարողանալու չէ {առնել} այդ բաները, ուստի պիտի բորբոքուի նոցա մէջ անմիաբ

ուտէք, խմէք եւ քնէք, այլ պարտական էք մայրութիւն {առնել} եւ ձեր Հայութիւնը երեւեցնել ձեր զաւակների մէջ. մ

ժամանակ՝ մեզ յաջորդք պատրաստել եւ ուխտելով նզով {առնել}, որ նոքա աշխատեն իրագործել ա՛յն անդրդուելի հոգով

է մեզ հետեւեալ լուրը, որի մասին չենք կարող զանց {առնել}: " Պարոն Յովհաննէս Տէր-Գաբրիէլեան Պատկանեանց

մէջ սաստիկ ցանկանում էր միաւորուիլ եւ խաղաղութիւն {առնել} (Յունաց հետ), ծածուկ արտասուելով սխալական վարդ

ամանակ դուրս էր մնացել եկեղեցուց, եւ յետոյ աղօթք {առնել} մոլորութեան մէջ (այսինքն՝ Յունաց դաւանութիւնը չ

ւ բանի ընթացքը: Բայց եւ այնպէս, կարելի չէր զանց {առնել} եւ չյայտնել Կոստանդնուպօլսի Ամենապատիւ սրբազան Գէ

ոք բողոքի քամակից, որի՞ ընդդէմ, ո՛վ ինչ կարող է {առնել}: Ժողովքներով վճռուեցաւ, որ իւրաքանչիւր պատուաւո

ելու ախորժակը անհասկանալի է մեզ: Վաճառականութիւն {առնել} մի աշխարհում, ուր դրամի գինը մի օրուայ մէջ այնքա

րոպէական արժէքը, եւ ո՛չ տուողը, վաճառականութիւն {առնել} մի տեղում, ուր ոչինչ հաստատ բան չկայ, ուր շատ ա

ղը երկու հազար կամ աւելի վճարել, վաճառականութիւն {առնել} մի տեղում, ուր գործի սկսուած օրից երեւում է սնան

ր բացւում է մեր առջեւ: Գրեթէ ազգովին սովորութիւն {առնել} ապրանք գնել Եւրոպայից, մինչ ինքեանք կրկին անգամ

երբ յառաջանալու էր դարձը դէպի առողջութիւն, անտես {առնել} այդպիսի ժառանգութեններ, որով կարելի էր կանգնեցնե

, եւ ի դատաստան մտանել եւ մինչեւ յԵւրոպ եւս ապել {առնել}. Եւ ի յայսպիսի պատահմունս ամենայն մանրամասնաբար

ժառանգութիւն յինէն եւ զայս պարտ է կտակակատարն իմ {առնել} ի ժամ բաժանման զստացուածքն եւ զոր ինչ որ բովանդակ

կոպոսաց, եւ այնքան շատ, զի դժուարիմք ընտրութիւն {առնել} ընդ բարին եւ ընդ խոտանն ի նոցանէ: Եւ զի՞նչ

ցին սուրբ առաքեալքն եւ եդին հաստատութեամբ, սուրբ {առնել} զմիաշաբաթն ի շաբաթուն, եւ այս կրկին խորհրդով. մ

մք գիտուն լինել ասացելոցս, զի մեզէն չկարեմք խտիր {առնել} ընդ վերաuաց սկզբունս, զորս միահամուռ մերժեմք, ե

ՈւՍԱՆՈՂ ԵՒ ՄԵԾԱՏՈՒՆ Ուսանողաց վրայ {առնել} դատաստան Հեշտ չէ շատ, ունի անհամար պայման.

քաջ մշակեալ նորան անդրէն. Ինչ որ կարո՛ղ էի {առնել}, կատարեցի, Իմ ասպարէզը այս օրուայ օրը լրաց

ր ամօթի փոխանակ Աշխատում էր ողջ քաղաքին պապը {առնել} խայտառակ։ Չգիտեմ ինչո՞ւ. բայց գիտեմ

տեսնելու Ես իմ որդու երեսը: " Շուտ է {առնել} դատաստան ", - Ասաց գազանն անբաղդիս, -

սրիդ տակ ձգել է, Փոյթ չէ. բայց ես ինձ չար {առնել} չեմ կարող, Մորթիր ինքդ... " Անխ

ր գտանուի. միմիայն հեղինակները ո՛չինչ չեն կարո՛ղ {առնել} ։ Դնենք, թէ գրեցին շատ բաներ. գրուածքը կարօտ են

գործի առաջին հատորը, արժան ենք համարում մասնակից {առնել} ընթերցող ազգը այն տպաւորութեանը, որ գործել էր մե

սերտ յիշատակք կացցեն քարոզ քո կենաց, Յաւերժ {առնել} չարագործին ըզյիշատակ եղեռանց: Իսկ Կարդինալի

. հո՞ մեռաւ պապը, այսուհետեւ հո՞ չէ՛ կարող ոչինչ {առնել} այսուհետեւ հո՞ կը խօսեմ նորա վերայ համարձակ: Եթէ

գործարանը բերեց: Սորա բոլոր գործն էր լրտեսութիւն {առնել} եւ ոչ թէ գործարանին ծառայել: Հասակաւ բաւականին փ

բարոյական անձն լինելով, նորան հրամայել էր այդպէս {առնել}, միթէ՞ նա չկարողացաւ այնքան հասկանալ, թէ երկիւղ

դորայ մէջ այնպիսի սկզբունք, որ պէտք էր արմատախիլ {առնել} իւր սրտից, որ բարոյական մարդիկ նորան սիրէին: Վա

ասասջիք, թէ ծառայք անպիտանք եմք, զոր պարտեա՛քն {առնել} արարաք " (Ղուկ. գլ. ԺԷ, համ. 10)։ § 11

առ մեզ յողջոյն, եւ քո զմտաւ ածեալ, որպէս պարտ է {առնել} մեզ, հրամայեա՛ եւ այնպէս առնեմք մեք " (եր. 130

եւ խղճմտանքով, եւ առանց կողմնապահութեան դատաստան {առնել}. բայց ուշաբարձութիւնը սովոր է հրաժարուիլ ամենայն

որ այս պաքսիմատները դիւրամարս չեն. ի՞նչ պիտոյ է {առնել}, եթէ չկայ սոցանից լաւը. բայց իմ կարծիքով, թէպէ

կարելի գամել արեւելեան փոքրիկ դռնակը, եւ երթեւեկ {առնել} քամակի կողմից շուրջանակի, յատակը փոխել, պատերը

ակը փակելով, բանալ միւսը եւ զանազան փոփոխութիւնք {առնել} զանազան մասների չափակցութեան եւ զուգապատշաճութեան

ասացի՜ք... դեռեւս համարձակւում էք դատողութի՜ւն {առնել}.... եկէ՛ք իմ մօտ, թշուառականք, ես ձեզ ցոյց

օտ, թշուառականք, ես ձեզ ցոյց կը տամ դատողութիւն {առնել} իմ դժոխքի մէջ: - Այն դեւերը, որ կարգուած է

իտեմ, որ եթէ դու կամենաս, ամենայն բան կարո՛ղ ես {առնել}, - ասաց դեւերի թագաւորը, որի բարկութիւնը հատել

լից գործս որք նկրտին ի լուսաւորել զմարդիկ, անտես {առնել} եւ չտպել երբեք: Այսու կարկեսցին բերանք բացեալք ի

- Ի՞նչ պատրաստութիւնք․ - սկսեց պ. Մարկոսը հարց {առնել}: - Հրամայել էր ինձ գտանել մի բոլորովին սեւ կ

ն զօրութիւնը... ես յառաջ եւս կարող էի այդ բանը {առնել}, բայց չէի կամենում, յուսալով, որ առանց դորան ե

, ուրեմն համաձայն ես ինձ, որ պիտոյ էր ընտրութիւն {առնել} հրաւիրելի մարդերի մէջ: - Ամենեւին համաձայն ե

մարդիկը, ամենայն ծանրութեամբ սկսեցին ընտրութիւն {առնել} մարդերի, որ հրաւիրելու էին իւրեանց խնջոյքին մասն

եռքումն էր նա, կարող ենք ամենայն տեսակ լրբութիւն {առնել}, - յառաջ տարաւ իւր խօսքը պ. Մարկոսը: - Գիտ

րայ ինչ մտածելու բան կայ, այնպէս խնջոյք կարելի է {առնել}, որ աշխարհը զարմանայ: Շամպայն ասածդ հեղեղի պէս

ցիների պատկերները արծաթապատել, քառասնիցը անպակաս {առնել}, ննջեցեալների գերեզմանը օրհնել տալ, մատաղը չմոռ

ղ են հասկանալ խեղճ կոմսի դրութիւնը: Ին՜չ պիտոյ է {առնել}: Ընկել էր մի անգամ: - Երկնաւոր, անմահ սուր

երի յայտնութիւնը, եթէ տեսաւ: - Ի՛նչ պիտոյ է {առնել}, - ասաց կոմս էմմանուէլը, - նանրահաւատութիւնը եւ

յստեղ: - Լսելու համար այդ երգը, ինչ պիտոյ է {առնել}, հարկաւոր է յանձն առնուլ այդ թէեւ ծանր պայմանը:

ցէք ինձ, որպէս բժշկապետի, մի քանի նկատողութիւնք {առնել} ձեր ընտանեկան կեանքի մասին, բարի խորհրդով:

ր բժշկապետի այցելութեանը... - Ին՛չ պիտոյ է {առնել}, - ասաց պ. Յովնաթանեանցը, մի փոքր ուղղուելով,

կմունքից, որ ուղղւում է միայն իմ ընդդէմ: Ինչպէս {առնել}, որ մի կերպ վերջացնէինք այս բանը... ինչ յիմար

բայց եթէ դուք անպատճառ կամենում էք, ի՞նչ պիտոյ է {առնել}, խօսքը կտրիճինն է... Պարոն Մկրտիչը չթողեց

իւնը: Ես գալոց ամառից յառաջ, չեմ կարող հարսանիք {առնել}, ինչպէս կամի, թո՛ղ գնայ գայ երթալու տեղերը, յե

րող գանձանակին: Այս ամենայն բանը մարդ կարող է {առնել}, եթէ կամենայ, բայց շատ անգամ մի մարդ չէ կարող մ

ն, որ մոռացաւ իւր մեղադրանքը, որ պատրաստուել էր {առնել} Շահումեանցին նամակի սառն հոգով գրուածի համար:

աղջի՛կը կտրիճ պիտի խնդրէ, մէք կամեցանք բաղդաւոր {առնել} Թիւթիւնճի-օղլուի աղջիկը, իսկ պարոն հայրը նա՞զի ն

ր ունիմ տեսանելու, եւ չկամիմ ինչպէս եւ իցէ հարսն {առնել} մի հատիկ Մանուշակս. ի՛նչ կայ, կարող է վեց եօթն

ենայն բանիցս ասացելոց զհետ գայ, թէ պարտ է դարման {առնել} այսմ, կամ անձամբ անձին բարձցեն բոլորովին եւ բնաջ

ւմ է նորա կանոնքը եւ պայմանքը, որոնց խորհուրդը է {առնել} տալ մինը կամ թողուլ միւսը, եւ այս կանոնների եւ պ

լինէր պապականութեանը, սա իսկոյն պատրաստ էր անտես {առնել} Աստուծոյ ձայնը, Քրիստոսի պատուէրը։ Շատ օրինակնե

ւմ, իսկ եթէ արդարութիւնն կենդանի գոլով ոչ կամիցի {առնել}, զոր արժանն է, բազուկն արդարութեան, ժողովուրդն

, զի թոյլ տուեալ է յարքայէ. յոչ կարել նորա զայս {առնել}, յանդիմանակցացն յաւել յարկ մի եւս եւ խեղդեաց զտո

ին է ցուցանել, թէ մարթ է ուղղափառաց հաղորդութիւն {առնել} ընդ հերձուածողաց 'ի հոգեւորս, կարծիք մերժելի է յ

մեզ [մերոյս վասն հայկական դպրութեան ճառի] սկիզբն {առնել} [այսու բանիւք], թէ ի [նկարագրի մերումս լուսաւորո

օնից, եւ ինքնին ուսանելոյ անտի, զոր ինչ պարտ էր {առնել} եւ թողուլ: Երանի՜ թէ եւ ի մերայոց ոք նախանձաւոր

ն, պարսկականաւն վարէին եւ եթ գրչութեամբ: Ի դարձ {առնել} Վռամշապհոյ ի Միջագետաց, քահանայ ոմն յազգէ ասորի

ւնս առ հոգալոյ զգիւտ դպրութեան Հայոց, եւ յիրազեկ {առնել} նորա զժողովն բանիցն Աբելի՝ աղաչի չլինել անփոյթ,

երոյ՝ փիլիսոփոսն Մովսէս Խորենացի, զորով չկարեմք {առնել} զանց եւ հարկաւորեմք առ վայր մի զկայ առնուլ եւ սքա

ութեան Հայոց. զայս ասացեալ չկամիմք բնաւ մատնանիշ {առնել} ի թերութիւնս Չամչեանին, թէ զրկեալ է Պատմութիւն ն

նչ գործ վասն ազգի վճարեաց, այսմ մարթ է պատասխանի {առնել}, եթ է միայն անբիծ իցեն սիրտք մեր յամենայն կրօնամ

ժամանակին անտէր եւ անպատրաստ, այլ արդեօք կար էին {առնել} ինչ, - միանգամայն ոչինչ, զի հազարաւոր խոչընդակք

ողովրդեան եւ ժողովուրդն առանց հեղինակի չզօրեն ինչ {առնել}, այլ միացեալ ի կամս եւ հոգի բազում ինչ է լուսաւո

ից։ Այն ժամանակ սկսեց նա դարձեալ մուրացկանութիւն {առնել} ։ Բայց Ֆրանսիացիք, որ առ հասարակ մեծահոգի են, ա

ին։ Ժողովքի մէջ սահմանուած էր շատ փոփոխութիւններ {առնել} աբեղայական Կարգերում, որոնց մէջ կայր եւ այս թէ,

ր վարժապետի խօսքին եւ արգելեց Հօլանդացոց առեւտուր {առնել} Չինաստանի մէջ։ Յիսուսեանք շուտով ահա սկսեցին

ը լինի ցոյց տալ բոլոր աշխարհին, թէ ի՞նչ կարող էր {առնել} "։ " Ես չեմ հասկանում, - շարունակեց Մուրաօ անուն

թէ եւ ես երկնքի որդի եմ, եթէ մտածէի դատողութիւն {առնել} Եւրոպական գործերի վերայ"։ " Սրբազան Պապը չէ կամ

վերայ"։ " Սրբազան Պապը չէ կամենում դատողութիւն {առնել} Չինաստանի վերայ, - պատասխանեց Մեցցաբարդան. - նա կ

ծ մասը, Սպանիացի լինելով, կարող էին լրտեսութիւն {առնել} այն ժամանակ մանաւանդ, մինչ Ֆրանսիայն եւ Սպանիայն

Յիսուսեանք։ Երբ Սիւլլի խորհուրդ էր տալիս նորան չ' {առնել} այս գործը, Հենրիկոսը պատասխանեց. " Գիտեմ, որ Յ

մեան ժամանակումը անտեղի է. ինչ որ այսօր կարելի է {առնել} անվտանգ, էգուց նոյն բանը գլուխ կը գայ սարսափելի

ր լինին այս բանի մէջ. ահա՛, ինչ որ ես կարո՛ղ եմ {առնել} այժմ։ Եթէ դուք խաբեցիք ինձ, ո՛չ ես, այլ դուք պ

եանց որոմնացանութենով Պալատի մէջ կարողացան այնպէս {առնել}, որ թագաւորը Հրովարտակ տուեց Պարլամենտին ինքեան

թեանը, ապա տեղին չէ՞ այժմեանից իսկ միջոցներ ձեռք {առնել} ` ոչնչացնելու Երուսաղէմի պատրիարքութիւնը: Այդ դէ

գործ կատարեն. մինը առանց միւսին ոչինչ չեն կարող {առնել}, եւ եթէ այսպիսի պատշաճաւոր միաբանութիւններ չկայի

ռով, որ նոյն բանը, նոյն առաջարկութիւնը կարելի է {առնել} եւ հայ մարդուն, որ նա խօսի Խորենացու կամ Եղիշէի

յիս ստակ տվողը, ադ ալ նոր լսեցինք: Այս գիրս {առնելէդ} ետքը, անպատճառ ճիճայիս երթաս եւ գիրս կարդաս ու ի

բան չկա, եթե կկամենաք եւ եթե նորա այստեղ ուսումն {առնելը} ձեզ հաճո չէ, ինձի սիմ սիմ մի ասեք, գրեցեք պարզ

ած: Այսպիսի նորակերպ տողի մը նշանակութիւնն ի միտ {առնելը} մեր կարողութենէ վեր ըլլալը կը խոստովանինք, վասնզ

մնացած պարապութիւնը լցնելու համար, որ իսպառ զանց {առնելի} էր, որպէս նաեւ Սօսի, իր եղբօր Պարէտին, իր սիրա

դը հաց չունի, մարդը հանդերձ չունի, բնութիւնը իր {առնելիքները} կը պահանջէ, խոհեմ եւ բնական ճամփան, մարդասէր հն

հեռաւոր բացակայութեան՝ առ այն մնացեալ էր վասն իմ {առնելն} կառավարութենէդ զտնօրինութիւն, յաղագս ներկայանալո

նկալեալ զայս խնդիր իմ հրամայեալ լիցի յաղագս առաջի {առնելոյ} զվերոյիշեալ վկայագիրս, ուր հարկն է ի մասին ի բաց

ն մասին. առանց որոյ մնայի թերեւս զրկեալ ի հնարից {առնելոյ} եւ զոտն փոխ մի, ի մեռեալ վիճակէ՝ ի կենդանատուն

ք հաւաստեաւ ենթադրել, թէ յետ ընթեռնելոյ եւ ի միտ {առնելոյ} զամենայն, որ ինչ բովանդակիւր ի քաղուածին յայնմիկ

հնդկական ինքնին գրելոց է ՚ի Լոնդոն, առանց սկիզբն {առնելոյ} գործոյն, մինչեւ ընկալցի առ այն զլուծումն բացարձա

անել առ իս, ի լրութիւն գործոյն, յաղագս յանդիման {առնելոյ} զայն ազգին հայոց ի Նոր Նախիջեւան եւ վեհափառ կաթող

ս պ. Հագի եւ օրէնսգէտ պ. Պալի, յաղագս յանդիման {առնելոյ} զայն կառավարութեան հայոց ի Նոր Նախիջեւան: Զվա

ամ եւ ի յօրէ այնմանէ զինչ գնեալ եղէ նմա յօժարացայ {առնելոյ} հոգեւորդի ինձ եւ այժմս, թէ կենդանի մնացի մինչեւ

բան կարծելոցն։ Իսկենտեր պէյ յետ բազում աշխատ {առնելոյ} յՕսմանեանս հիւանդացաւ, լուեալ Օսմանեանց զհիւանդո

շառլաթյանի խոսքով կավերվի. այս գրածներս լավ միտք {առնելով} կարդա ու հետո քո խղճմտանքովդ քո սրտին եւ հոգուն պ

թյուն Ձեր ծանոթների եւ բարեկամների մեջ: 16 բաժին {առնելով} այդ գումարը, յուրաքանչյուրին կհասանի 25 մանեթ,

է հոգիս: Իմանալով այս բոլոր բաները, աչքի տակ {առնելով}, թե այս վիճակում եղած մարդու սիրտը եւ հոգին ինչպ

պանին Ռուսսիոյ ՚ի Լոնդոն, սկսանել զգործն, վստահ {առնելով} զիս եթէ ամենայն հանգամանք գործոյն ո՛չ լիցին յայտն

ին ամենույն Հայոց, յիւրում ժամանակի: Հաւաստի {առնելով} զարժանապատուութիւնդ յանկեղծութիւն յարգանացս, զոր

նակ շնորհակալութիւն մատուցանելու ինձ, որ, յանձն {առնելով} կարդալ նորա գրածը " Մեղուի "մէջ եւ ցոյց տալով այդ

ս է նորան մեռած մանուկը եւ բաւական շատ արծաթ եւ, {առնելով} նորա կենդանի զաւակը, տանում է, տալիս է տիկին Բէ

րդական ծանօթս եւ նետեց կապոցը իմ առաջեւ՝ նշանացի {առնելով}, որ բանամ նորան: Երբ բացեցի, ո՛վ խայտառակո

եանց միտքը, գրքին պատասխանատուութիւնն իրենց վրան {առնելով}, ըստ սովորութեան (լռութեամբ) " ա՛ս ալ անցաւ "

գի: Բայց լուսաւորութիւն ստուգապէս, լաւ միտք {առնելով} այս մեծախորհուրդ բառիս նշանակութիւնը, առանց թոյլ

ազգօգուտ ամենահարկաւոր գործի մէջ: Հաւատարիմ {առնելով} Ձեզ իմ անդրժելի բարեկամութիւնը, մնամ եւ այլն

տութիւնը ընդունել է նորան եւ, օրինաւոր քննութիւն {առնելով}, հատուցել է արժանի վարձը: Ո՞չ ապաքէն առաւել, ք

րիգոր Լուսաւորչի անուամբ աւագ եկեղեցւոյն, անմասն {առնելով} այսմ տանս զմիւս սամատեարսն որ ի կտակին կան: Եւ զ

ն զԱստուծոյ եւ զԱստուածայնոցն խորհել, սապէս դիւր {առնելով} շատ այն է տաժանեալ մարմնոյ ընդ բազմապատիկ ծառայու

ասպարիզի մէջ։ Սոյնպէս, բարեմտաբար մատնացոյց {առնելով} աշխատութեան մէջ գտանուած պակասութիւնքը կամ անհիմն

պը է լոկ հաւասարութիւնը եւ ոչ կեանքը"։ Աչքի տակ {առնելով} միմիայն այս հաւասարութիւնը, անհնարին է խօսք եւս

ունք էին խաղում նոցայ հոգիների մէջ: Նոքա ելեւելք {առնելով} միմեանց վերայից, ժողովուում էին ճշմարտութեան դրօ

ռքով։ Եւ յաղթօղ երեւելու համար, գիտութեան զէնքը {առնելով} իր ձեռքը, ուղարկեց այս թուղթը բարեսէր, մեծ եւ պ

վախելով։ Դահեկանները լիքը բռնով Սամարացի գթածիցը {առնելով} այդ արծաթը՝ հիւանդները նայելու գինը, սապատների

, զպաշտօնեայս ուխտին մեծարելով, բարեշէն զաշխարհս {առնելով} ։ Նոյնն եւ ի ժամանակս իշխանութեան իւրոյ զմեծ կաթո

ից էր մնացած եւ դրել են Նոր՝ թերեւս խորհրդով փոխ {առնելով} այդ անունը Ս. Գրքից։ " Եւ գրեցից 'ի վերայ նորա

հարիւր տարի է, ամեն հեղինակ, իր նախորդներից փոխ {առնելով}, կրկնում է։ Կիրակոս Գանձակեցին, խօսելով Մեծ

լ այս սուրբ եպիսկոպոսը քաղկեդոնական հռչակել՝ առիթ {առնելով} նորա րոպէական ակամայ սխալը։ Ահաւասիկ բուն ճշմարտո

խելքերը կորուսած ընկել էին ձեւի քամակից, անփոյթ {առնելով} իրի կորուստը. ժամանակի անհարազատ որդիք են դոքա,

եթեւահաւատ մարդերի, թէ դատարկապորտ չէիք, ճռաքաղ {առնելով} գինի պատրաստել բաւակա՜ն մեծ բան է։ Ո՞վ է աշխատու

րդի պէս գինու թասը ձեռքին կանգնած նոցա մօտ, ծաղր {առնելով} նոցա թուլամորթութիւնը: Յետոյ երեւակայում էր, որ

իւր մի րոպէ նեղանալը դատապարտեց իսկոյն, աչքի տակ {առնելով} այս բոլորը: Եթէ այնքան ուժ եւ զօրութիւն ունենար

ծում է եղած, որ շնորհ է ցուցանում մեզ մեր աղջիկը {առնելով}. նորան նայի՛ր, նորա սրտին... Այդպիսի նեղսիրտ

երին ազդելով, կամ թէ միջնորդութեամբ գրոյ՝ առաջի {առնելով} ընթերցանելեացն. առաւել քան զայս չիք պաշտօն լեզու

միայն, գրեալ է հին հայախօսութեամբ, անհասկանալի {առնելով} զբանն Ազգին: Հարցանեմք եւ ունիմք իրաւունս հարցան

մկին ստանձնել ինքեանց՝ զԿիկերոնեան ամբիոն: Զայս {առնելով} ոչ իմանամ թէ Հայք իսկ եւ իսկ ընդ նորոգել գրականու

ակերտները Հռովմ կանչեց, որոնք, ժողովով խորհուրդ {առնելով}, իւրեանց նախկին կանոններին վերայ (աղքատութիւն ե

լ։ Առաջին տեսաւորութեան ժամանակ Կայսրը, նշանացի {առնելով} Պապական կոնդակների հակառակաբանութիւնքը Յիսուսեանն

եսպանի երեսը։ Մեցցաբարդան, վերջապէս բարեաւ մնաս {առնելով} Կայսրի հետ, որ վերջին տեսաւորութեան ժամանակ շատ

սի հայոց նախկին Սարգիս պատրիարքը սկզբում, հաշուի {առնելով} ազգի ընդհանուր ցանկութիւնը եւ աչքի առաջ ունենալով

սը, այնպէս, որ մնացած հինգ հոլովմունքը, միասին {առնելով}, առաջին հոլովման տակ գնացող բառերի եւ մի քառորդը

ուի կենդրոնը, սա ոչ միայն չէ կարող ծաղկել եւ ուժ {առնելով} ՝ հանրական խորհուրդ ունենալ ազգի համար, այլ կա՛մ

ուններից նորանով, որ միայն դէմք ցոյց տուող տառեր {առնելով} ՝ իր վերջը կատարելապէս բայի որականութիւն է ստանու

խօսեցանք - յայտնի է թէ որպէս ծովից մի կաթիլ ջուր {առնելով} - եւ ասացինք, որ այդ միաւորութիւնը զգալի է լինու

քիչ հաւանական կարծիքներ, բայց մենք այս երեւոյթը {առնելով} որպէս իրողութիւն, տեսնում ենք, որ չնայելով մեր

չունի իւր մէջ։ Ուրեմն ամենայն հայ, այն գրերիցը {առնելով} եւ իւր տանը պահելով (ինչպէս պիտոյ է անէ հին լեզո

է, հավաքում է ծանոթությունք եւ մինիստրին առ ժամս {առնելու} բան չկա, ուստի միամիտ կացեք, մինչեւ պատգամավորն

ընտրուած պարոններից հոգ չէ տարել քաղաքը սալայատակ {առնելու} մասին, թէեւ շատ հեշտ ճանապարհ ունէր՝ կանոն դնել

արդիկը, որ Վանայ կողմերից եկած էին բեռնակրութիւն {առնելու} համար, իւրաքանչիւրը այդ պանդխտական եւ մշակ մարդե

ւ տխրութեան զաւակը, ծիծաղելու էր իմ վերայ, ծաղր {առնելու} ինձ, եւ, դեռեւս մի կարեկցութիւն ցոյց տալով, աս

ջողէր այդ համալսարաններումը մի հիմնաւոր կրթութիւն {առնելու} ", համաձայնում է իմ իստակ սրտից տուած խորհրդին՝

մէջ կրօնական դաստիարակ: Նոքա չեն արել այս եւ չեն {առնելու}. ապա եթէ Հայոց ազգը յայտնէ իւր իրաւունքը՝ մասնա

խղճութիւն, այնքան արդարամտութիւն, որքան կայ մեր {առնելու} պատմութեան մէջ, ապա ուրեմն, Յիշատակարանս կը հաս

անքով եւ երկրագործութեան բերքերով վաճառականութիւն {առնելու} մէջ: Թողունք տակաւին այն, որ ձեռագործի վաճառակա

նելու եւ իւրեանց դրօշի փառքին նորանց եւս մասնակից {առնելու}: Մինչեւ այժմ բռնակալ աշխարհակալութիւնքը մի

ռանօք եւ խոնարհութեամբ հասկցուած կտորներէն խրատ՝ {առնելու}, չհասկցուածին հաւատալու, եւ յամենայնի եկեղեցւոյ

կաշխատի ճնշեալ ժողովրդի իրաւունքը իսպառ ոտքի տակ {առնելու} համար: Վա՛յ մեզ, որ ոչ երբեք պիտի արժանանան

ամաններ տարածէ բոլոր վաճառուած վարդապետարանքը հետ {առնելու} եւ իւրեան հասուցանելու համար, ըստ որում այսպէս է

ց արժանաւոր մարդերի: Գործարանը առաւել արդիւնաւոր {առնելու} եւ նորա անունը բարձրացնելու համար, կամեցաւ Ֆրանս

հաս վախճանի մասին, որի վերայ, անտարակոյս, սուգ {առնելու} է ամենայն, իւր ազգի օգտին եւ յառաջադիմութեան ցան

է եւ դարմանում է ամբողջ տիեզերքը առանց խտրութիւն {առնելու}, թէ այս մինը մարդ էր, իսկ այն միւսը մի խեղճ ճճի

ում եմ մի քանի պատուելի ծերունիների հետ տեսութիւն {առնելու}, կամ մի անմեղ թղթախաղ խաղալու առանց վճարի, կամ

վ վատնելու այն ժամանակը, որ տուել է Աստուած բարի {առնելու}, Աստուած սիրելու, մարդկութիւնը սիրելու համար,

անեց Մանուշակը, - այդպիսի սիրտ խոցոտող հարցմունք {առնելու} ժամանակ, դու գիտե՛ս, որ իմ սիրտը դուրս է թռչում

եղիք գալոց տարու վերափոխման տօնից յետոյ հարսանիքը {առնելու}: Ողջ եղիք: Ձեր խոնարհ ծաոայ Մկրտիչ: 18 ն

՛չ, - պատասխանեց քահանան, - մէք մկրտութիւն ունինք {առնելու}, կնքահօրն ենք սպասում: - Ովի՞ երեխայն է մկրտ

ն, եւ ժողովը, որ Պապը կազմել է միմիայն խորհուրդ {առնելու} համար, կը դառնայ հերետիկոսական ամբոխ։ Այս բոլոր

Փարիզի մէջ այս բանից վիրաւորուած մարդիկը զինաթափ {առնելու} համար։ Հենրիկոս IVը ամենեւին չէր սիրում իւր կինը

ներգործութիւնքը Հուգենօտները հալածելու, Լարօշելը {առնելու}, Ֆրանսիայի ազնուականների ապստամբութիւնը շիջուցան

բոլորովին սեւացած։ Տարակոյս չ'կար նորան դեղամահ {առնելու} մէջ։ Յիսուսեան կողմնակիցքը համբաւ հրատարակեցին,

վերջաւորութիւն են ստանում վերացական նշանակութիւն {առնելու} համար։ Մնացած միւս դիպուածներում մենք յօժար ենք

ինի շինականի կողմից: Եթէ միայն շերամաբուծութեանը {առնելու} լինինք, որ գրեթէ լոկ մայիս ամսի գործ է, եթէ չաս

է ուրախանանք եկեղեցական փողերի [խնդրի] հարություն {առնելուն}, քանի որ նրանց համարում էին անվերադառնալի եւ որ

առայքը կանգնած պատրաստ սպասում են նորա մի նշանացի {առնելուն}, որ իսկոյն կատարէին նորա հրամանը: Շատ խօսակց

չէ այլ անարգ դահճութիւն: Այս առաջարկութիւնը {առնելուց} յետոյ, կը սպասենք Կրօնական ժողովի շրջաբերական հր

Այսպիսի խելացի եւ բազմակողմանի վերահասութիւն {առնելուց} յետոյ տալիս է կրիտիկայն իւր արդարացի հարկը մի այդ

ր, թէպէտեւ շատ օգուտ ունենար դորանից: Իսկ յանձն {առնելուց} յետոյ, նորան պէտք չէ՞ր այսպիսի անարգ ճանապարհներ

եանցի թուլացած զօրութիւնքը: Արդարեւ մի րոպէ հոգի {առնելուց} յետոյ, երկու սրտակից բարեկամների խօսակցութիւնը ս

չիքա, ասեք անոր բանը թող հոգա: Եվ այս եւս հայտ {առնեմ}, որ նոր ճանավարներուտ անունը չի կարցա կարդալու-

աճո չէ, ինձի սիմ սիմ մի ասեք, գրեցեք պարզ, վեր {առնեմ} մի հավատարիմ եկողի հետ ուղարկեմ։ Ես իմ պարտականո

: Այդ ի՛նչ խելագարություն է, որ ես ուրիշից պարտք {առնեմ} ապրեմ, " Հյուսիսափայլի " վերա տիվ եւ գիշեր աշխատ

րս ընդ այսոսիկ յանդիման լիցի Ատենին, որում առաջի {առնեմ} եւ զթարգմանութիւն պատճէնի եզրակացութեան ազգին Հայ

ի լեզու բնիկ մեզ, եթէ յազգասիրութիւն Ձեր ապաստան {առնեմ} տեսանել զհաշիւ հրիտակին ընդ պ. Հագի (ընդհանրակա

մ, Գրիգոր Ղազարյան, Եղբայրական ողջունիվ hայտ {առնեմ}, որ հունվարի 11-ից գրած նամակդ ստացա երեկ, այսի

չունիմ։ Ա՞յդ է քո շատ հարկաւոր գործը, խելքիդ աղ {առնեմ}. ո՛վ մարդ, տարիքդ քառասունից անցել են, քո խելք

չմոռանաս: Մնացել եմ վարանման մէջ եւ չգիտեմ ի՞նչ {առնեմ}. եթէ վերադառնամ իմ հայրենիքս այսպէս մերկ ու աղքա

ածելը անգամ դառն... իսկ որդիքս, որդիքս. ի՛նչ {առնեմ}, ո՞ւմ ասեմ, իմ երեսի կեղտը պիտի որ ես ինքս ծածկ

իւղ կրել կոմսի յարձակմունքից. բայց ընտանի՛քս ինչ {առնեմ}... որ կարող է ծառայել կոմսին առատ շտեմարանի տե

րծաթ մտանէ իմ գումարի մէջ, ի՜նչ ուրախութիւն պիտի {առնեմ}, առաջին գործս քեզ մի թաւշեայ վերայնոց... -

թշնամիների գլխից աշտարակ շինել, քեզ այն շնորհը կ՚ {առնեմ}, որ քո գլուխը կը դնեմ աշտարակի ծայրումը, այնպէս

իմ, հուրն էլ. նրա հրամանը կատարելու համար վեր կ՚ {առնեմ} ամէն թաք ու մուրն էլ"։ Տեղն է, որ մէկը աս

քրութեանս: Ոչինչ աւելի, քան զոր պարտքն էր, {առնեմք}, եւ յամենայնի, յոր զձեռն մխեմք, առաջնորդիմք ի

եթէ ոչ անտեսեսցէ Տէրդ զայս խնդիր ազգային, յանձն {առնեմք} զանձինս 'ի պաշտպանութիւն աղօթից Ձերոց մնալ

ալ, որպէս պարտ է առնել մեզ, հրամայեա՛ եւ այնպէս {առնեմք} մեք " (եր. 130)։ Մեզ թւում է, թէ այս բանը,

ցառութիւն յընդհանուրն մարդկութենէ, մեք հաւատարիմ {առնեմք} զպատուելիսդ, զի բնութիւնն եւ ժամանակն միօրինակ ե

Նա ասում է. " Իմ ի՞նչ գործն է, թող ինչ կամին, {առնեն} "՝ առանց մտածելու, թէ ո՛վ են այդ կամեցողքը եւ ա

եւ հաւանեմք յոյժ ընդ այն, եթէ գործք մեր յանդիման {առնեն} զմեզ Աստուծոյ: Եւ ՚ի պարանոցաթաղ լինել մեր ՚ի փա

. Ում ոտնահար լինին մարդիկ, եւ ում երեu ոչ {առնեն}. Ամենեքին զիս թողին ձեռս ի ծնօտի, աչս ի լ

նդէ՞ր աշակերտքն Յովհաննու պահեն ստէպ եւ խնդրուածս {առնեն}, նոյնպէս եւ փարիսեցւոցն, եւ քոյքդ ուտեն եւ ըմպե

հիացած, չգիտեն ինչ մտածեն, որին հաւատան եւ ինչ {առնեն}. նոքա ամենայն րոպէ սպասում են կորստական դիպուածն

շատ մասը անցուցել ենք, թող մեր որդիքը ինչ կամին {առնեն}: Ահա քեզ, պարոն, մի անշուք, բայց ճիշտ պատ

սիս եւ զբօսնուն եւս. (զեֆքինէ վարմաք իստերլէր) {առնեն} զոր հաճին եւ խօսին 'ի հաճիլ. (գնա՛ մեռի՛ր, եկո

ուին, կարկատելով զանհեդեդ պատճառանս, զոր օրինակ {առնեն} այսօր իմաստունք հայոց հնասէրք եւ մանաւանդ որ ի նո

խանձեալ էր զնախանձ Ազգին, վասն որոյ հրաման անդէն {առնեն} սրբոյն Մեսրոպայ բանալ զդպրոցս եւ զհետ լինել ծաղկե

կան բարձր աստիճանների հասնելով, մոռանան եւ անտես {առնեն} Կարգի օգուտը։ Այս միջոցին Իգնատիոսը իւր Կարգ

րեցուցանեն նորա ճշմարիտ աճեցականութիւնը, ուժաթափ {առնեն} նորան դպրոցական շարժողութիւններով եւ խեղդեն գիտու

ն Կօլլեգիումը, այն պայմանով, որ դասախօսութիւն չ' {առնեն} այնտեղ։ Բայց վեց տարուց յետոյ, այսինքն՝ 1609 թ

դուք մեր հարերին կ'առնէք այնտեղ, նոյն բանը ձեզ կ' {առնեն} Վերսայլումը, ինչպէս դուք այնտեղ նորանց հետ կը վար

ուն, ուրեմն մեք եւս նույն բանը պետք է ուրիշներին {առնենք}: Սիրելի ծնողացս շատ եւ շատ բարեւ՝ Գրիգոր եղբ

առատ աղբյուրի տեղ։ Եթե այս բաները եւս անտես {առնենք}, չէ պիտո գեթ մոռանալ այն, որ գնացող պարոնները,

ւ նույնիսկ կլիմայի դրոշմը"։ Մի րոպե այստեղ կանգ {առնենք}: Ենթադրենք, որ Անգլիայում հիշյալ սիստեմը զարգաց

է հայրենասիրութիւնը պարծանք ենք համարում, այսպէս {առնենք} կամ այնպէս առնենք ", ինչ կամիք, արեցէ՛ք սիրելիս

ը պարծանք ենք համարում, այսպէս առնենք կամ այնպէս {առնենք} ", ինչ կամիք, արեցէ՛ք սիրելիս, եւ մեք հոգւով չ

ժուած Հռովմէական պարգեւը չելնէ նէ, կատակնիս ետ կ՚ {առնենք}... Գնա՛, Մխիթարեա՛ն համախոհ, գնա՛, ներքին համ

եզ անցաթուղթ չկայ"։ Ինչ երկար գլխացաւութիւն {առնենք} ընթերցողներին։ Գործակատարը գնում է, մուշտակը եւ

ռով հին լեզուի անգործածական բառերը եւ ոճերը անտես {առնենք}, որոնք հին ժամանակներումը տեղ տեղ երեւում են գոր

չյաջողուեցաւ ու այժմ այսպէս.. ․ - Է՛հ, ինչ {առնենք}, եթէ փորձը չյաջողուեցաւ այն ժամանակ, միթէ դատապ

ռնալուց յետոյ, ասելիքս այս էր, թեւ ի՜նչ պիտոյ է {առնենք} ազգի համար: - Ուրեմն քո առաջարկած մտածելի բա

ատներին հանդերձ բաժանել: Անտարակոյս այս բոլորը կ' {առնենք} մեք քո հետ. բացի սորանից հարկաւոր է, որ դարպաս

ր, - շարունակեց իւր խօսքը մայրը, - որ շուտով հարս {առնենք} քեզ, զաւա՛կս, ի հարկէ Աստուած բարի պսակի արժանի

. Սուդաղ - Մէք հարսանիքը եւ առանց քեզ կ՚ {առնենք}, - ասաց Թիւթիւնճի-Օղլուն, - եւ ո՛չ գալոց տարու օգ

մ։ Յայտնի է, թէ այդպիսի դիպուածում պիտի բառ փոխ {առնենք} հին լեզուից, եւ այնպէս գաղափարների համար, որ նո

խանութը, մինչեւ որ դու այս մասին հոգաբարձություն {առնես}: Սրբազանի գործերը մի կտրողական ընթացք չունեց

եմ, նամակս ստացածովդ փողի մասին հոգաբարձություն {առնես} առաջին փոշտով Նարզարյանցի վերա: Հույս ունիմ,

.. ինձ պատուէր Sուել են քեզ սպանանել. ի՛նչ {առնես}.... Եւ թէպէտ ես այս րոպէիս կարող եմ

խօսակցութեան ձեւը ունի պակասութիւններ, բայց ի՞նչ {առնես}. ամենայն մարդ իւր պէս կը խօսի, անհատութիւնը չէ

պատրաստ էր զոհ բերել իւր բարեկամներին․ բայց ի՛նչ {առնես}, այս րոպէին նա այնպիսի դրութեան մէջ է, որ ժաման

դեռեւս տասն ժամը չկայ, թէ տուն գնաս ի՛նչ պիտոյ է {առնես}, ո՛չ ապաքէն ժամանակ է, որ անցուցանում ենք, եթէ

եղ խօսքը իրի վերայ է եւ ո՛չ նորա ձեւի: - Ի՞նչ {առնես}, որ դու իր ասելով ձեւ ու կերպարանք ես հասկանում

լ քո հետ այսպիսի գեղեցիկ բաների վերայ, բայց ի՞նչ {առնես}, աշխարհի սուտ եւ անիրաւ կարգը մեր երկուքի մէջ այ

- որ տեսանում էք իմ հագուստը այդպէս անկարգ, ի՛նչ {առնես}. տան հարկաւորութիւնքը ստիպում են երբեմն դուրս գա

՞, պարոն Մկրտիչ, բայց նա միայն ամաչել էր, ի՞նչ {առնես}, աղջիկ տղայ է, նորան այնպէս կը վայելէ: - Չէ

ան վերայ, որի առաջնորդը էր խղճմտանքը, բայց ի՞նչ {առնես}, կան րոպէներ մարդու կեանքի մէջ, որ նման չէին նո

սկոյն հասկանում է բանի զօրութիւնը... Բայց ի՛նչ {առնես}, որ միւսները թափել էր ճանապարհին: Մէք այսպի

ւ պատճառ է եղել, որոնք անմեղ են եղած, բայց ի՞նչ {առնես}, այդպիսի բռնակալ մարդերի չէ կարելի հաճոյանալ առա

ւ համար կարճ եւ ստեպ էր շունչ քաշում, - բայց ի՛նչ {առնես}, այդ եւս մի յիմարութիւն է, ոչ այս, ոչ այն, յա

ոճ բանից, մանաւանդ թէ առաւել վասն ամբաստանութէան {առնես} աշխատ... Զի՞նչ քեզ առ այսոքիկ կարօտութիւն, առաս

ք որ, ավելի հաճելի կլիներ, եթե մեկ ուրիշը հանձն {առներ} ձեռնարկելու մի այդպիսի աշխատանք՝ արդեն իր ձեռքն

անչափ շնորհակալ եմ, եթե այդ բարերարությունը ինձ {առնեք}, որ ես կարողանամ 2 տարի ժամանակով Փարիզ մնալ եւ

լաք, այսինքն երկերիւր եւ յիսուն հազար ռուփի, որ {առնէ} քսան եւ հինգ հազար լիբրէ ստերլ[ինգ] (25. 000)

րութիւնեանց. եւ ոչ այսչափ միայն այլեւ զիւր զկտակ {առնէ} ի նա ապաստան: Որդի սորա, յիշատակեալ Յարութի

կայս, զորմէ մթին իմն լուայ ի միոյ եւ եթ աննշան {առնէ}, յայնժամ չիք տեղի երկբայութեան, թէ մտանել մտան

ոս Յարութիւնեան: 3250. 000 ռուփեաց կէսն, որ {առնէ} 125, 000 ռուփի, ըստ զօրութեան կտակին անկանի յօգո

եռն արժանայարգ պ. Ս. Յ. Աբգար, գումար երկուցն {առնէ} երկու հարիւր ութսուն չորս (284) կումպանու ռուփի

Խաչիկեան, իսկ երկրորդն ի մեծարու եւ ի պատկառելի {առնէ} յողջոյն Հնդկաստան ՚ի պ. Յարութիւնէ Աբգարեանց: Ծ

եծագումար դրամս ի փոխ տայ վանաց, վաճառականութիւն {առնէ} գոհարաց, որպէս վկայեն ականատեսք, եւ մինչ Թադթէո

ր նորա, որ ցարդ իսկ ծառայէ նմա, սեղանաւորութիւն {առնէ} ՝ հրապարակի: Խայտառակութիւնն ոչ լինի եղջիւրա

հաշուելով ըստ ռուսական դրամոց, ըստ արդի գնոցն, {առնէ} մերձ իբր 1852 մանէթս արծաթոյ եւ որ ի հարկէ մինչեւ

Ի՞նչ պարտական եմ ես ազգին, ամենայն ծնող թող հոգս {առնէ}, եթէ կամի, իւր զաւակի դաստիարակութեան վերայ։ Դ

թէ չունէիր դուստր. մի՞թէ մարդը պիտոյ է այն բանը {առնէ} միայն, որից օգուտ էր յառաջանում իւր ընտանիքի եւ

- Եթէ միայն լսելով քո ականջն է ցաւում, ի՞նչ {առնէ} ապա այն մարդը, որի փորի մէջ մտել է... - Խել

ւասարութիւն չկայ, կա՛մ արդարութիւն, որ իրաւունք {առնէ} մեր հաւասարութեան իրականապէս, քանի որ հաւասարութ

Իսկ լուսնի պայծառ լոյսը խաւարի Հետքերը անհետ {առնէ} գիշերի, Եւ մի հոյակապ կրակի նման Այս դ

ողովրդին, մինչեւ Ազգը խոհեմ ճանապարհներով հոգս չ' {առնէ} սեպհական Ազգային դպրոցների մասին եւ վերջապէս, որ

վկայում մեր խօսքին. " Մեծ հայրապետն Հայոց Բաբգէն {առնէ} ժողով եպիսկոպոսաց Հայոց, Վրաց եւ Աղուանից 'ի Նոր

ալ (Բուխայ) յՈւտի գաւառ՝ ձերբակալ 'ի Տուս գիւղ {առնէ} զՍտեփանոս, որում եւ Կոն անուանէին զնա. որ 'ի նա

րականութեան, որոյ ամենախոնարհ յայտնութեանց ունչս {առնէ} այժմ, մինչ երբեմն զնոսա իսկ ի հրովարտակս վաւերաց

արձութիւն է առնում, որ լաւ կերպով ընդունելութիւն {առնէ} ծայրագոյն Բրամինին: Ճշմարիտ է այդ խնդիրը, բայց

արտակա՛ն է ազգին, թող ազգը մտածէ, թող ինքը հոգս {առնէ}, իմ ազգասէրը մասնաւոր մարդ է, փորը կուշտ, արծա

, անձնասիրութիւնը, ինչպէս սովոր է, թող ինչ կամի {առնէ}, գլուխը քարը... Կորչի գնայ... մեզ հարկ

ւորներին, Աստուած նոցա շուքը մեր վերայից անպակաս {առնէ}: Այսպէս էր Մանթուխեանցի քարոզը, որ կարդաց Շ

ր Յովնաթանեանցը երկիւղ կրէ նորանից. ի՛նչ պիտոյ է {առնէ}, որի՞ն է վախեցնում: Ես այսուհետեւ աւելի զայրացա

խանեց Թիւթիւնճի-օղլու տիկինը, - Աստուած ընդունելի {առնէ}. բայց, որդի՛ս, բանը այս է, որ մէք դեռեւս պատր

Մարիկս, - պատասխանեց աղքատը, - Աստուած օրդ երկայն {առնէ}... Բայց ես խաբեբայ չեմ, եւ Աստուած վկայ է, ո

լինի: - Շատ բարի, հոգիս, Աստուած օրդ երկայն {առնէ}... - Նա երկար հասակով երիտասարդ է, փայլուն

քեզ, զաւա՛կս, ի հարկէ Աստուած բարի պսակի արժանի {առնէ}, բայց ես չգիտեմ, այժմ մէք պատրաստութիւն չունէին

բայց մի՛ բարկանար իմ վերայ, Աստուած մի օրդ հազար {առնէ}, ես աղքատ կին եմ... Հետաքրքրութիւնս ստիպեց

տ պիտի երթայ: - Լաւ հաշիւներ են. այսպէս պիտի {առնէ}, այնպէս պիտի առնէ, բայց հարցրե՞լ է ինձ, խնդրե՞

Լաւ հաշիւներ են. այսպէս պիտի առնէ, այնպէս պիտի {առնէ}, բայց հարցրե՞լ է ինձ, խնդրե՞լ է իմ համաձայնութի

րացւոյ լեզուին նշանագիրս, դարձ անդրէն ի Հայաստան {առնէ}, եւ գտանէ զսուրբն Սահակ ի թարգմանութիւնս Հին Կտա

առանց զոհաբերութեան եւ անդուլ աշխատութեան Տէրը կ՚ {առնէ՞ր} այդ գործը անմիջապէս: Տիրոջ առաջեւ դատապարտու

Շամիլը, - դու ուրախ կը լինէիր, որ ես իմ ձեռքով {առնէի} քո դատաստանը, բայց ի՛նչ հարկաւորութիւն ունիմ անհ

, որ սեպհական ինձ վերաբերեալ բանի համար անհանգիստ {առնէի} մի ուրիշ եղբայր։ Տխրութեանս աղբիւրն է մեր արտասո

ւ էր քո անունը, եւ ապագայումը շատ մայրեր աղօթք կ' {առնէին} քո հոգու համար, շատ երեխայք, առաջին անգամ խօսել

երպով, եւ միւս կողմից՝ Ազգի կարողքը օգնութիւն չ' {առնէին} նորանց, սուտ է ամենայն լուսաւորութիւն, եւ առանց

այն միջոցին բնաւ պակաս չէին եւ " զմի միով ելեւելս {առնէին} ", ինչպէս ասում է Փարպեցին իր Պատմութեան մէջ։ Մ

ն կարող անցանել արեգակի ճառագայթքը, որ անհանգիստ {առնէին} իմ աչքերը: Այս սաստիկ ձգուած կոնդակը մտաւ ան

նց, տուեցէք այդ խորհուրդը Հայաստանին։ Մեք եւս կ' {առնէինք} այդ գործը եւ չէինք ծանրաբեռնելու ձեզ, եթէ մօտ լի

ը, - որ եթէ կարելի է այս եօթն շաբաթի մէջ հարսանիք {առնէինք}. պատճառ, ես յիսնակից յետոյ գնալու եմ Ղրիմ եւ կը

ժամանակն, որ 9 ռուբլի քանի կոպեկն թանսուխի փողն {առնէիր}, եթէ առիր, լաւ է, բայց եթէ չես առել, նա ես կը

- պատասխանեց պարոն Մկրտիչը, - միայն խնդրեմ այնպէս {առնէիք}, որ այո՛ լինէր քան թէ ո՛չ. պատճառ, ամենայն մար

, հարկադրում է ամուսնուն լուացուիլ. ինչ պիտոյ է {առնէր}, կամայ ակամայ յօժարում է: Մեր՝ իմ բարեկամի հետ

ան. շանթը ինքը չէր ուտողը, թող Բրամինապետը հոգս {առնէր}, մանաւանդ, անձրեւի տակ ընկնելով, կարող էր տկար

ութեան մէջ այրեց իւր սեպհական որդին: Ինչ պիտոյ է {առնէր}, թշուառ Ազուչենան սնուցանում է կոմսի որդին իւր զ

քելու: Առաջին հոգաբարձութիւնը, որ պիտոյ է {առնէր} Նախիջեւանը, էր պատշաճաւոր կերպով վերահասութիւն գ

յանիրաւի ստանձնեալ է իւրեանց զայս պատիւ: Բարւոք {առնէր} Այվազովսքին, եթէ հաճէր ընթեռնուլ զմանրամասնութիւ

: Ինչ ապրանքով մեր ընկերութիւնը պիտի տուր եւ առք {առնէր}, այդ ապրանքի տեսակից եւ բաւական պաշար վեր առած,

ը չկար քաղաքական սուրհանդակ, ուրեմն ի՞նչ պիտոյ է {առնէր}: Այսպիսի դիպուածներում այր մարդերի բոլոր հնար

որ երբեմն յաւուրս Արամայ նահապետի իւրոյ հրովարտակ {առնէր} ընդ ամեն այն սահմանս պետութեան Հայկականաւ վարել լ

եօք, - ասաց Կայսրը, - որ Պապը ճշմարիտ դատողութիւն {առնէր} Չինաստանի մասին, որ երբէք տեսած չէր եւ ոչինչ հաս

ա՛ծ Պարոն, յիշեցէ՛ք, թէ ինչ որ դուք մեր հարերին կ' {առնէք} այնտեղ, նոյն բանը ձեզ կ'առնեն Վերսայլումը, ինչպէս

ող է գրել իր փեսային, Իվան Մինաեւիչին, որ հանձն {առնի} այդ աշխատանքը, եւ ես համոզված եմ, որ նա ինձ համ

երգործելու հնարաւորութիւնից, հետեւաբար եւ կանգ կ՚ {առնի} նրանց կրօնի եւ ազդեցութեան պրոպագանդը: Ինչ

ի՞, որ ասեմ Սօսն ա ղրկել, համա թէ որ խռովի, չի {առնի}, յետոյ արի, էշը ցեխից դու հանա՛, փալանը դու դզ

արել եմ բակը, - դէմ տուել սելի ակը, Ով իմ սիրածը {առնի}, - չի վելի (վայելի) գլխի թագը: Կաքաւը կաննել

Համալսարանն՝ իբրեւ ազատալուր, զի այլ ազգ չկարէի {առնիլ}. ապա թէ ոչ՝ կորնչէր ի զուր ամ մի ողջոյն: Այժմ

ազգի հարազատ որդիքը ունին կարողություն բարոյապես {առնիլ} այդ բաները հազար անգամ լուսավոր գաղափարներով, քա

յանցի վերա: Հույս ունիմ, որ խնդիրս անտես չես {առնիլ} եւ ինձ չես մոռանալ, ես եւս կմնամ քեզ հավիտյան եր

(եր. 39)։ Բո՛ւն Աւետարանի խօսքերը. " Յորժամ {առնիցէք} զամենայն հրամայեալսն ձեզ, ասասջիք, թէ ծառայք ան

ոյժ եւ զկարողութիւն տրամաբանութեան առ ի խելամուտ {առնլոյ} զիմաստունս մեր: Այո՛, չունիմք ամենեւին իրաւունս

ալի գովասանքից եւ այնպէս մեծ պարտականութիւն յանձն {առնլով}, չէ կարողացել արդիւնաւորել: Լաւ կը լինէր, եթէ

լուէր են: Որովհետեւ գործարանը իւրեանց ձեռք {առնլով}, ո՛չ այլ ինչ չեն մտածել, բայց միայն ժողովուրդը

ու: Ի հարկէ, պապը այնպիսի անարգութիւն յանձն չէր {առնլու}, բայց նա իւր սրամտութեամբ ճանապարհ գտաւ եւ գլուխ

տնել արգոյ պարոնիդ: Ի մտանել իմ ի Լոնդոն, անդէն {առնմին} փութացի ի նամակատունն, տեսանել եթէ գուցէ ինչ նամ

գիտել զայս: Տանէր սերովբէն թերութեան {Առնն} արւոյ կամակար, Զի Արարչին էր պատգամ

եանն, եւ առեալ գեղարդն 'ի ձեռն իւր եւ եմուտ զհետ {առնն} Իսրայէլացւոյ 'ի հնոցն) եւ խոցեաց զերկոսին զայր

ով զԱստուծոյն Աստուծոյ, զմարդոյն մարդոյ, տացուք {առնն} զոր ինչ քաջ իրաւամբք վայել է նմա. suum cuique]:

համար, որ առաքինութիւն էր գործում: Զրկանք յանձն {առնո՞ւս}. քավ լիցի, դու երկու կոպեկով. ոչ միայն ազգասէր

եւ դոցայ պատճառով չէ ուզում տեսնել նորա մէջ շրջան {առնող} առատ ուժերի հարստութիւնը: Այստեղ վերստին կատարւո

(Հայմը), - կենդանի պատմութեան եւ նորա մէջ շրջան {առնող} ոգու ուժը, ամէն ուսումնական կուսակցութիւններից զ

, որի մասին քանի անգամ բամբասուած էր որպէս անտես {առնող} ։ Մի քանի Կոլլեգիացի պապական աբեղաների ձեռքով

ինը մի օրուայ մէջ այնքան անգամ փոխւում է, որ ո՛չ {առնողը} գիտէ նորա րոպէական արժէքը, եւ ո՛չ տուողը, վաճառ

րկնում ենք, ուր որ դրամագլուխը կամ ապրանքը կայ: {Առնողը} տկար է, քան թէ տուողը, առնողը կարօտ է, քանզի ո

կամ ապրանքը կայ: Առնողը տկար է, քան թէ տուողը, {առնողը} կարօտ է, քանզի ոչինչ ունի: Նա միայն յոյս ունի,

: Որեւիցէ ձեռագործ ապրանքով վաճառականութիւն {առնողի} շահին հակառակ է, եթէ նոյն ապրանքով վաճառականք բա

ծաղիկ հասակի մէջ է, սորա վերայ այժմ դատողութիւն {առնողները} շատ կսխալուին: Երեք հոգատարք Մնացին հոգատա

ն "՝ առանց մտածելու, թէ ո՛վ են այդ կամեցողքը եւ {առնողքը}, ո՞չ ապաքէն իւր նման անդամք հասարակութեան: Ահա

աձայն)։ § 69. " Առաջի իմ եղեւ դատաստան, եւ {առնոյր} դատաւորն կաշառս. վասն այնորիկ ցրուեցան օրէնք եւ

տալիս են անդադար, որպիսի վտանգներ պիտի աչքի տակ {առնու} ճանապարհորդը: Ուր թողունք զանազան պատահարները այ

: Ի զգումարէ աստի, ինքն Ադմինիստրատորն տասանորդ {առնու} առ հարիւրն հինգ. նոյնպէս վճարէ ՚ի գանձարանն տէրո

, իսկ ի կտակէն երեւի, թէ զամենայն զստացուածս իւր {առնու} ընդ իւր, յուղի անկանելն ի Մադրաս կամ ի Կալկաթա

րեկոյեան եւ զմի եւ նոյն զերիս ռուփիս պահանջէ. եւ {առնու} օրինօք, եթէ վարձեսցես ի նոյն իսկ յութերորդ ժամու

եալ, քանզի չեմք նմա օտար, քանզի մի արիւն շրջան {առնու} յերակս, եւ հետեւաբար հեկեկանք հոգեւար ազգության

կ թաժա չորցած թառան ձուկ, կիսաչոր ալ ըլանե, թող {առնու}, հոս կչորնա, զարար չունի: Ուրիշ բան պետք չէ

մանէթ արծաթ, մինչեւ որ ընկերութեան գանձարանը ոյժ {առնու} եւ կարողանայ ինքնօրէն գործ կատարել, առանց վերստի

թիւն է, աւազակութիւն եւ յափշտակութիւն, եթէ մինը {առնու} հարիւրաւոր, հազարաւոր, իսկ միւսը ամենեւին ոչինչ

իւնը: Ինչ կամիս, արա՛, բայց ժամանակը իւրեանը կ' {առնու}: Նոր կառավարութիւնը տեսաւ այս բոլորը, հասկցաւ,

ք խնդրէ նորանից, ապրանք ապսպարէ նորան, եւ եղածը {առնու} ՝ արծաթ վճարելով փոխարէն: Ապա եթէ հայ շինականի ձ

ուր ինքը՝ Տէրութիւնը, չգիտէ, թէ ինչ ճանապարհով {առնու} Եւրոպայից, մեր կարողութենից վե՛ր է այս սովորութե

չդնէ այս հնարը, հարկաւորապէս, պիտի շահով պարտք {առնու} եւ այնպէս վճարէ. չվճարել իւր ժամանակին չէ կարող

՛րքան ընթացք եւս կատարէ, ո՛րքան զանազան շրջաններ {առնու}, ի վերջոյ, էականապէս կենդրոնանում է այնտեղ, որ

քանզի ոչինչ ունի: Նա միայն յոյս ունի, թէ ահա կ' {առնու} ապրանքը, կը վաճառէ, նորանից կը վճարէ ապրանքի տի

համար են այն զրկանքը, որ յանձն է առնում: Ի՛նչ կ' {առնու} իւր դրօշի փառքից, եթէ այդ փառքը չէ բերում նորան

օրինէ սերովբէն, Եւ մատուցեալ ունելեօք {Առնու} զկայծակն բոցավառ Ի սեղանոյն ծխելոյ, Եւ

Հոգին ճշմարտութեան, որ ի Հօրէն ելանէ"։ Ո՛չինչ {առնու} յՈրդւոյ, եւ ո՛չ յառաջ գայ յՈրդւոյ, որով Այվազով

առաքումն Հոգւոյն եւ յՈրդւոյ, այլ զայս թե՝ Հոգին {առնու} ա՛նտի, ուստի եւ Որդին: Քրիստոս ասէր՝ " յիմմ է

լուսոյ " բղխումն ի Հօրէ " ՚ի վերաuաց միտս ՚ի կիր {առնու} զոճդ " առող յՈրդւոյ անճառաբար ", քանզի ըստ մտաց

, հուսկ ուրեմն ըստ Չինաց եւ զմիլիօն թուականն եւս {առնու} ի բերան: 5) Երես 15. Հարց. - " Այն մեռած

. Նորանց յիշելով արդեօք մի նոր կեանք {Առնու} Հայաստան - նոցա խե՜ղճ այրին: Կեցցէ՛ յ

, Գուցէ այս կերպով մի ստոյգ նոր կեանք {Առնու} խեղճ, այրի, մայրն Հայաստան: ՏԵՍԻԼ Ա

լաւ եմ այսօր: Պատասխան գրեցի եղբօրս, որ վաղը կ՚ {առնու}: 7-ին ի լոյս 8 սաստիկ տկարացայ որովայնալուծութեա

երդակալի մօտ, կարծելով թէ 27-ին եղբայրս կը գայ կ՚ {առնու}, բայց չեկաւ, նամակն էլ այնտեղ մեռելկոխ եղաւ:

ծ, բ) 15 -ից: 17-ին նամակ գրեցի եղբօրս, որ կ՚ {առնու} վաղը: 19-ին նամակ ստացայ եղբօրիցս 18-ից գրուած:

ր գայ Հերոդիադան, դարձեալ պիտի աշխատութիւն յանձն {առնու} Պ. Չամուռճեանը իւր պառաւական հերետիկոս եւ անհաւա

տառակուին մեր ոխերիմ թշնամիքը, եւ արդարութիւնը կ՚ {առնու} իւր վարձը: Ծանի՛ր, թշուառ, բայց սիրելի բարեկամ

վ, որի անուշութեան համը հերիք է եթէ մարդ միանգամ {առնու}, ուզում էի առաւել մեռնել, քան թէ այդ սիրուց զրկ

- Բայց եթէ պատրաստութիւն չկայ, մայրիկ, ի՞նչ կ՚ {առնու} նա պահանջելով. կարող է սպասել մինչեւ որ...

վ տանուտէրը առաջարկեց, որ յառաջ Թիւթիւնճի-օղլուն {առնու}: - Այդ ի՞նչ բան է, - կանչեց Թիւթիւնճի-օղլուն

ել, թեւ Շահումեանցը այսպիսի կեղտոտ կատակ յանձն կ՚ {առնու} կատարել: Յանկարծ, լսում է ծառերի եւ թուփերի միջ

նեց գլխարկը, իսկոյն վերարկուն վազեց Մանուշակը որ {առնու}, հայրը մի անթարգմանելի կերպով նայելով նորա վերայ

ւ, որ ստացեալ զաշակերտս իբր վաթսնից՝ փոյթ ի մէջ {առնու} կրթել զնոսա յուսումն " եւ ի գիտութիւն Հելլէն դպրո

ձեռքից թաշկինակը։ Հենրիկոսը խոնարհեցաւ, որ վեր {առնու}, եւ այս դիպուածը փրկեց նորա կեանքը։ Ի՞նչպէս։ Շ

ովհետեւ թագաւորը խոնարհել էր այս միջոցին, որ վեր {առնու} թաշկինակը, վասն որոյ դանակը հասաւ նորա երեսին եւ

ակում էր այնտեղ, վասնորոյ եւ գանչեց. " Սատանայն {առնու} այս յիմարին. ինձ վիրաւորեց"։ Այս խօսքերի վերայ

րօտ, աւելի լաւ չէ՞, որ մի հայ ընկերութեան միջից {առնու} իր չունեցածը, որ հայ ազգի ոգուց առաջացած լինելով

բան հանդէս հանել, խորհուրդ տալով ամեն հայի, որ {առնու} այդ գիրքը եւ ինքը կարդայ, որովհետեւ անհնար է նոր

էս իրողութիւն: Բայց այնպիսին, երբ աչքի տակ {առնու} բնութիւնը, երկու ազգի կեանքերի միօրինակ եւ միաձե

ոն ազգիդ, որ նա թողու իր սովորական ձեւ ու ոճը ու {առնու} կամ հպատակի հին լեզուի ձեւին, ոճին կամ տրամաբանո

նակուած է յուլիսի 1-ին: Այսօր սկսեցի սիգարը, որ {առնուած} է Ուպմանից. 100 հատ: 26-ին նամակ ստացայ եղբօրի

իր մէջ, այլ ինչ կայ չկայ եւրոպական լեզուներից է {առնուած} ։ Այս յանցանքները հրապարակում էին եւ իրենց դատապա

եթէ ոչ հասկացողութեան եւ կարծիքի գումար, որեւիցէ {առնուած} հասարակութեան. առնուած միջոցում: Բոկլի մեթոդը ե

կարծիքի գումար, որեւիցէ առնուած հասարակութեան. {առնուած} միջոցում: Բոկլի մեթոդը եւ աշխատութիւնը - համակցե

րանից, ցաւում ենք, որ պ. Պռօշեանցը փոխաբերաբար {առնուած} ոճերի եւ ձեւերի բուն նշանակութիւնը չէ բացատրում՝

է, թէ գլխաւոր ներգործողների վերաբերութեամբ, մի {առնուած} միջոցում, բնականի նկարագրութեանը պաշարը գործ գրո

ցողութիւնը, իսկ Սօս եւ Վարդիթեր անձնաւորութեանքը {առնուած} են որպէս օգնական: Սօս եւ Վարդիթերը մենք չենք կար

մեր վերջին խօսքը: Պ. Պռոշեանցը փոխաբերաբար {առնուած} ոճերի եւ ձեւերի բուն նշանակութիւնը չէ բացատրում,

ն օգնել լեզուի մշակութեան, որքան մի որեւիցէ մարդ {առնուած} մի որեւիցէ անկիրթ հասարակութիւնից: Այս խօսքերը թ

ւթեան գաղափարը այնպիսի մեծ բան է, որ մէկ առանձին {առնուած} հոգի, թող լինէր նա ամենամեծը մահկանացուներիը. ա

մ ազգի մէջ, թէեւ նոցանից մի քանիսը ոմանք թուրքից {առնուած} համարելու միշտ հակամէտ են: Մենք այս թուրքից փոխա

րից " մի այնպիսի ոճ, որ իրա՛ւ, կարելի է թուրքից {առնուած} համարել, ինչպէս. " հլա էն գնալն ա, ինչ գնացել

ք, այսինքն՝ յարաբերաբար դրական գեղեցկութեան տեղ {առնուածը}, այլ է մի ուրիշ գեղեցկութիւնից, որ ամենեւին բան

նչպէս կարելի է գուշակել, շատ յարմար են եղել, չի {առնուէին} գործարանի ներքին իրողութենների մէջ, որոնց ամէնեւ

աթ, իսկ այդպիսի անձրեւային եղանակի մէջ, եթէ վեր {առնուի} մի հորթ եւ ողջ ողջ թաղուի գետնի մէջ, այնուհետեւ

գործութեան ձեւը եւ ուղղութիւնը։ Եթէ ես յանձն {առնուի} գրել Յիսուսեանների մասին այնպէս, որ ոչինչ բան դո

եւ յառաջ ու յետոյ պիտոյ է մի օր աճէին, կերպարանք {առնուին} եւ դուրս երեւէին այնպէս, ինչպէս որ տեսուեցան։ Ա

էր, որ մեր բնագէտ եղրայրակիցքը աշխատութիւն յանձն {առնուին} այդ ֆիզիկան թարգմանելու: Այդ գործը գրուած է հասա

թիւնքը այնպէս, որ աստիճան-աստիճան աճէին ու հասակ {առնուին} կարդացողի առջեւ, դորա փոխանակ հասարակաց կեանքի ն

ւրը կտրում: Պէ՛տք էր որ Հեթումի պէս մարդիկը խրատ {առնուին} այս բանից. մանաւանդ հեղինակը, Հեթումի այս անիրա

եռեւս չունէր գիտակցութիւն, եթէ մի այդպիսի մանուկ {առնուինք} եւ տայինք առաքինի դաստիարակի ձեռք, յետոյ դնէինք

արժան էր, որ մէք եւս ուսանէինք նորանից, օրինակ {առնուինք} նորանից եւ հետեւէինք նորան: Բայց ափսոս, մեր կամ

ալ ազգին նորայ մասին, պէտք էր, որ մենք աչքի տակ {առնուինք} բնութեան մէջ (բացի երկնքի լուսաւորներից) եղած բ

, ՚ի հրաշակերտ տաճարի մօրն մերոյ սրբոյ Էջմիածնի, {առնուիք} ՚ի գագաթ զօծումն սրբութեան, ո՞չ վայրկենակից նմին

: Խնդրում ենք, որ դուք մի փոքր աշխատութիւն յանձն {առնուիք} ծանօթանալ Պեդագօգիայի կանոնների հետ, եւ, առհասա

ընկալութեան հրաւիրեալ եղէ յոմանց ազգասիրաց յանձին {առնուլ} վերստին զպաշտօն հոգեւոր եւ կալ մնալ ի սպաս տաճարի

ի՝ այն է յամի 1846, յորում զիս բռնադատին յանձին {առնուլ} գոլ յանցաւոր, գտանէի ես 17 ամեայ մանուկ անչափահա

գիր կառնում Նախիջեւանից կամ երբեմն ամիսներով չեմ {առնուլ}: Ես եղած բան չէ, որ ձեզանից նամակ ստանամ ու պատ

ատում ենք ամեն բանի մասին: Օդդենը չկամի ամենեւին {առնուլ} եւ նորան մեծ օյինի բերել են, մի մարդ 8000 մանեթը

չէիր իմ վերա: Պարոն Օդդենը չկամի այն բաներն {առնուլ}, ես եւս, դուն իս իմ պարունս, արզ ունիմ ղուլլու

, բայց ինչպես տեսանում եմ, այժմ պիտի մի մարդուց {առնուլ} եւ տալ նորան, պատճառ, շուտով գնալու է, միգուցե

կհոգա, եւ չեն համարձակվելու խանութներդ ձեռքերեդ {առնուլ}, ուրեմն միամիտ եղիր: Շատ ուրախացա, որ գոնե

ր առաջարկված պայմաններով (3000) կարող էին հանձն {առնուլ}, գնալ եւ գործ կատարել, ամենայն մաքրությամբ հոգո

ան ցանկությամբ խնդրե մեզանից, ազգի անունով հանձն {առնուլ} այս ծանր պաշտոնը, այն ժամանակ չենք հրաժարվում եւ

եան ներկայանալ պայծառափայլ փոխարքային Կովկասու եւ {առնուլ} ի նմանէ որպէս զհաստատութիւն թղթոյս, նոյնպէս եւ զ

արճել զներգործութիւնս ոյր ուրուք եւ իցէ եւ զառաջս {առնուլ} գրութեան թղթոյն խնդրելոյ ի Թադթէոս եպիսկոպոսէ, զ

արուք զայն եւ ընթերցջիք, առ ՚ի բարւոք եւս ՚ի միտ {առնուլ} զոր ինչ գրեմս այժմիկ: Առ պահանջողութիւն իմ յա

ային հրիտակաց թողելոց ի բարեպաշտ հայկազանց յանձն {առնուլ} Ձեր կատարել զմնացուածս այսր գործոյ, արդարեւ անցա

վ նիւթական շարժառիթների վերայ, աշխատում էր յանձն {առնուլ} ամենայն տեսակ ցածութիւն, շողոքորթել ազգի թեթեւամ

ոյ արդար դատաստանի առաջեւ, հարկաւոր չէ իւր վերայ {առնուլ} եւ զաւակների պատասխանատուութիւնը: Այս միջոց

նորոյ չէ կարողացել գրաւ դնել, չէ կարողացել արծաթ {առնուլ}, ուրեմն եւ այն մեծ շահը շահուիլ: Այժմ դատաս

մար հարկաւոր լինէր ձեւ ու ոճ որոնել: Մի գիրք վեր {առնուլ} եւ մտածութեամբ կարդալ եւ աշխատել օրըստօրէ մաքրել

արուած լինելով, չկարողանար այս քաղցր լուծը յանձն {առնուլ}: Ի՛նչ է պատճառը, որ Կոստանդնուպօլսի մէջ եւ այն

արեա՛ թէ զրկել էին ինձ կարողութենից գրիչ ձեռք վեր {առնուլ}: Միւս կողմից բիւր նորանոր տպաւորութիւնք, պատերա

ւրս էր զարկում թոքերիցս, եւ ես սկսեցի ազատ շունչ {առնուլ}: Շո՛ւտ գրիչ, թանաք, թուղթ, եւ ահա Պ. Շահ

ան ծանրութեանը, հրաւիրած են Պ. Ոսկանեանին յանձն {առնուլ} միայն շարադրելը: Ազնիւ Հայը, զոհելով իւր ժամանա

մակը եւ, սրտիս ցաւը թափելով, մի փոքր ազատ շունչ {առնուլ}: Իհարկէ, պիտի հարցանես, թէ այս ինչ մարդ է

վ նորա կրօնին կամ դաւանութեանը, կամենում էին վեր {առնուլ} այն որոշող պատը, որ բաժանում էր միմեանցից այդ ազ

այլանդակ գաղափարք չհամարձակուին միւս անգամ մարմին {առնուլ} եւ երեւել ազգի մէջ: Կո՛մս, Դուք պարտակա՛ն է

ւմ եմ նամակս եւ ցանկութիւն չունիմ միւս անգամ ձեռք {առնուլ} այդ գիրքը: Ես այս օրից մոռանում եմ յաւիտեան որպէ

ին մանուկի համար, ինչ հարկաւոր է նորածին մանուկը {առնուլ} մեզ օրինակ, պատանու համար մինչեւ նորա խելահասութ

ռնալու, կարող է ամենայն վստահութեամբ հում նիւթեր {առնուլ} հայ երկրագործից, ապրանք ապսպարել նորան, մանր մո

է դարձեալ իւր ատմոսֆերի մէջ, չէ մոռանում իւր հետ {առնուլ} իւր դիմակը. դարձեալ դնում է աչքին տեսութիւնը խար

ան քաղաքը շինելով սկսանում էին մի փոքր ազատ շունչ {առնուլ}, նախախնամութեան ձեռքը քաղցրացնում էր աշխարհի մի

ներն եւ այլ: Եւ կամ ի կողմանէ այսոցիկ հախսայ վեր {առնուլ} յիմ ըuտատիցն, իսկ միւս այլ որ ինչ եւ գտանիցի ինձ

րծ, Եւ վաստակոցն արդեօք քրտանց Բերես {առնուլ} զքաջ փորձ..., Սիրողապէս թէ ուղղեսցես

լ։ Աւելորդ իմն համարիմք ասել, թէ ի բարւոք ի կիր {առնուլ} զայսոսիկ անօթս, ազգն ի դէպ ժամ ու կարէ յարուցանե

ռս աւազակաց, անառակ որդւոյն, գնալոյ ազնուականին {առնուլ} իւր թագաւորութիւն եւ դառնալ, տասն մնասացն, այգո

նմա: Եւ որ գլխաւորն է, զորով չկարեմք բնաւ զանց {առնուլ}, Հեղինակ մատենկանս սնեալ եւ դաստիարակեալ ի պապակ

ին նեղսրտութեամբ, որպէս փարիսեցիքն, մինչեւ զկայ {առնուլ} ՚ի գնալ լճանապարհ, այլ գիտակցութեամբ, եթէ արժան

ն ի լոյս փութա գիտութեան, Յաջող ի քայլ զճեմ {առնուլ} ի լուսեղէն ի կամար, Ի բա՛ց ընկեա՛ զախտ արծա

ծերութեամբ Եւ մինչ սպասէի լալով Կարօտս {առնուլ} տեսութեամբ։ Այս այլանդակը շտապեց

զէնքով եւ արիւնով, եթէ մի օր արժանի լինինք զէնք {առնուլ} մեր ձեռքը եւ մինչեւ այժմ քարոզած ազատութիւնը նուի

ր[ես] 68: ՅԻՇԵԼԻՔ Քանի մի օրինակ Թափառական հրէայ {առնուլ} Արեւմուտքի թերթերը հաւաքել եւ բերել Աշակերտք Նե

ը։ Այժմ Հայոց մանուկը Ռուսաստանի մէջ կարող է {առնուլ} իւր ձեռքը մի գիրք եւ հոգեպէս զուարճանալ, եւ գերա

հեղինակները), գերմանական ուսումնականք չեն ուսել {առնուլ} նոցանից գեղեցիկ եւ կենդանի ձեւով աւանդելու գաղտնի

էր այսպէս. " քոյ գործերում պիտոյ էր քեզ օգնական {առնուլ} հոգատարքը"։ Թէպէտ այն բարեբարոյ անձին շատ դժուա

աշխատէր գործարանի դէպի վատը տեղափոխութեան առաջքը {առնուլ}, եթէ նա յիրաւի բարեմիտ եւ բարեխորհուրդ մարդ էր.

եղութիւն, հալածանք եւ նախատինք ի սէր ազգին յանձն {առնուլ}. մի խօսքով, միայն նորա դրօշի տակ զինուորուիլ եւ

պատճառ, միմիայն մարդ կայ, որ կարող է Փարպեցուց {առնուլ} նորա առաջնութիւնը, եւ այդ մարդը է անզուգական Մով

արդ եւ այլն, յայտնի է, թէ այս խօսքերը չէ կարելի {առնուլ} բացառոցաբար նորա ծագման վերաբերութեամբ, այլ մանա

ոչ, եւ դեռ համարձակւում ես մարգարէի լեզուն բերան {առնուլ}, որի անունը արտաբերելու ժամանակ իմ գահը դղրդում

արեա, եւ շամանդաղը սկսում էր փոքր առ փոքր գետինը {առնուլ}: Դատարկ փողոցի մէջ լսւում էր մի բարձրաձայն երգեց

ր այդ երգը, ինչ պիտոյ է առնել, հարկաւոր է յանձն {առնուլ} այդ թէեւ ծանր պայմանը: Օրիորդի շրթունքի վերա

նա ձեռք զարկել մեծ մեծ գործերի. սկսեց իւր վերայ {առնուլ} զանազան տէրութենական պաշարներ պատրաստելու պարտակա

վ: - Չէ, - ասաց նա, - պիտի այս բանի առաջը {առնուլ}. անշուշտ վատ կը լինի սորա վերջը եւ կը խայտառակու

Մի մոռանաք, գէթ այսուհետեւ, զգուշութեամբ բերան {առնուլ} իմ անունը. դուք չէք կարող ծամել եւ կուլ տալ նորա

ասացի, այո՛, ես եմ, տուր նամակը եւ կամենում էի {առնուլ} նամակը ձեռքից եւ տանել, բայց անպիտան պառաւը սկսե

ութենով, այնպէս քնքուշ, որ պատճառ ունէին օրինակ {առնուլ} Փարիզի տարազահնարքը, այդ շռայլութեան հեղինակքը:

ի Կոստանդնուպօլիս) առ իւրայինս, հնարել հնարս եւ {առնուլ} 'ի ձեռաց Հայոց եղանակ ինչ ուղիղ դաւանութեան զոր կ

եւորուած, պատրաստ էր ամենայն զոհաբերութիւն յանձն {առնուլ} ազատական կրօնի անունով, մինչդեռ միւս կողմից զանա

իւր Մարգարիտ թագուհուց եւ սորա կենդանութեամբ կին {առնուլ} Մարիա Մեդիչիսը, հարկաւորապէս բանախօսութիւն բացեց

ելու է, որքան Հայ մարդը կարող էր մի հայերէն գիրք {առնուլ} իւր ձեռքը։ Մխիթարեան միաբանութիւնը՝ այդ մեզ

ք, թէ ո՞վ ոք [ի հայկականս ընկերութենէ] կարէ զայն {առնուլ} ի ձեռն եւ միթէ հրճուանք ոմանց հնասիրաց՝ յընթեռնո

չկարեմք առնել զանց եւ հարկաւորեմք առ վայր մի զկայ {առնուլ} եւ սքանչանալ ընդ այրն եւ ընդ բազմավաստակ արդիւնս

ել, թէ չէր արժան զպակասեալս յաշխարհիկ լեզուի փոխ {առնուլ} ի Պարսից կամ յԱրաբացւոց, այլ ի սեպհական հին լեզո

ս լցին կենցաղոյս եւ զի՞ պիտի ներկայիցն օրինակ պար {առնուլ} ի նախնեաց. բնական է զի ներկայն ծնունդ է անցելոյն

րակաց խնդիրը, որ ծունկ չոքած, աղաչում էին յանձն {առնուլ}, համաձայնեցաւ նոցա աղաչանքին եւ յանձն առաւ Յիսու

նդհանուր ընդդէմ Պապականութեան ապստամբութեան առաջը {առնուլ}, անհրաժեշտ հարկ համարեց ընդունել հասարակաց ցանկո

ինութիւնը սկսանել եւ անցածի հիւանդանոցից օգնականք {առնուլ}: Չէ կարելի ազատութիւն քարոզել եւ խղճմտանք բ

շւումը չէի կարողանում, գոնեայ մի անգամ գրիչ ձեռք {առնուլ} եւ պատշաճաւոր կերպով մի նամակ գրել Ձեր յարգութեան

ինչպէս կարնայ ժողովուրդը իր կարդացած գրքից մի ձեւ {առնուլ} մի որոշեալ բառի վերաբերութեամբ, երբ այդ բառը տար

ի մէջ, ուզենք չուզենք, պիտի ստիպվինք ըստ-ը ներս {առնուլ}, բայց եւ այնտեղ պարտք կայ մեր վրայ խնամով գործ դ

ց եւ իդէայից ")։ Միշտ ներելի է հին լեզուից փոխ {առնուլ}, եթէ նորում չկայ այդ ձեւը կամ այդ բառը, բայց մի

լով։ Մենք ասացինք, որ ըստ-ը պիտի ստիպուենք ներս {առնուլ}, բայց՝ գիտական առարկաների մէջ եւ այն աւելի կարճ

որ չնչին պատճառով կամենայ վնասել Սօսին, կամ վրէժ {առնուլ} նորանից, բայց, բանը այս է, որ ընթերցողը նաեւ ա

կների մասին եւ ասում է, թէ ինքը չէր յօժարում վիզ {առնուլ} այդ յանձնարարութեանը, վախելով, թէ մի՛ գուցէ Վար

է վատ ` դորա վրայ չէ խնդիրը, երեւոյթը հարկաւոր է {առնուլ} որպէս իրողութիւն: Բայց այնպիսին, երբ աչքի

անքի մէջ պիտի ստիպուինք բուն թուրքի բառեր էլ ներս {առնուլ}, ամենօրուայ կեանքի, պէտքերի եւ հասկացողութեանց

գիտական առարկաներում ստիպուած ենք եւրոպական բառեր {առնուլ}: Մենք մի օր ցոյց կը տանք այնպիսի թուրքի բառեր,

երպով, այնուամենայնիւ չպիտի կարողանայ այդ բառերը {առնուլ} ժողովրդի շրթունքից ու նոցա տեղը գնել թէեւ սեփական

իւրեանց ողբալի տգիտութենովը համարձակւում են բերան {առնուլ} գերապատիւ Ստեփանոս վարդապետի գրուածքը, թէ նորա լ

ողդուելու կարող ենք մի անհատի մի մունջ մարդու տեղ {առնուլ} մի ամբողջ ազգ՝ նոյնպէս զուրկ լուսից, նոյնպէս ան

րդիկ, - խօսեց Շահումեանցը, - որ միմեանց բարեւ տալ- {առնուլը}, կամ ղահուէտնումը թուղթ խաղալը միմեանց հետ, սէր

անակի իրավունքը, կտեսնեն, թե Հայը եթե մի գիր չի {առնում} ձեռը, բոլոր պատճառը այն չէ, որ չի կամենում կարդ

ի նահատակ լինել: Մեք՝ երկու մարդ, հանձն ենք {առնում} այս ահագին աշխատությունը եւ ծանրությունը, բայց ո

: Ազգային լուսավորության նախարարն հարցմունք է {առնում} Ցենզուրնիյ Կոմիտետից, թե ինչպե՞ս թույլ է տվել այ

ործողություններից, այնուամենայնիվ, ես հանձն չեմ {առնում} Կարլոսի փաստաբանը լինել, որն այնպես անխղճաբար դա

ռում ես այդ մասին, ուստի ես ոչ մի կերպ հանձն չեմ {առնում} բացատրել: Այդ նշանակո՞ւմ է, արդյոք, որ այդ պատ

ե՞նը, եթե այո՛ եւ եթե Լիտան խոսքն էլ այնտեղից եք {առնում}, ասել է թե բնագիր ասորերենը կա Ձեր ձեռքում կա գե

սքս, Պ. Խ. գանչեց. - Չարախօսութիւն է, որ {առնում} ես Կաթողիկոսի վերայ. ինչպէ՞ս համարձակւում ես...

չմնամ նորան, այլեւ մի քանի հարիւր մանէթի մուրհակ {առնում} նորանից այն արծաթի հանդէպ, որ ցոյց էի տալիս իմ ի

եանց ձեռքումը նիւթական հնար ունենալով, անտես էին {առնում} իւրեանց զաւակների դաստիարակութիւնը ե՛ւ կերակրելով

տեւ դուք ձեր յիմար աւանդութենների համար անտես էիք {առնում} Աստուծոյ բանը: Ձեզանից շատերի տանը գտանւում է Էֆ

արցանել փրփրածին Աստղկից... Մի մարդ տիրութիւն էր {առնում} նորան երեխայ ժամանակին. կարծիք կար այդ մարդու եւ

նայ: Բայց որովհետեւ Պ. Իսահակեանցը իւր իդէաները {առնում} էր այգիներից, ուստի չէր կարող այնտեղ այսպիսի գոր

ր, քանի քանի հեղինակի եւ գրողների մեղքը յանձն ես {առնում} եւ քաւում ես դու։ Ի՞նչ պիտոյ է առնել. երեւի այդ

եղ Մանրիկօն իւր բարեկամների օգնութեամբ ցանուցիր է {առնում} կոմսի զինուորքը եւ ձեռք է բերում Լէոնորան: Կոմսը

միշտ պատրաստ են ինձ նամակ գրել, եթէ ես եւս յանձն {առնում} նոյնպէս նոցա գրել, բայց արի տե՛ս, որ նոքա շատ ե

թէ տեսանելով նորա հոգու ամենածածուկքը, զինաթափ է {առնում} նորան: Խաբեբայ մարդիկ այս հոգեբանական երեւոյ

ս երիտասարդի վարձը եւ պակաս մնացած արծաթի փոխարէն {առնում} է մուրհակ: Երիտասարդը չէ կամենում դատաստան մտանե

տասխանում է Բէգզադէն, - գիտե՞ս, թէ ինչ խորհրդով {առնում} եմ ես այդ բաները: - Ո՞րտեղից պիտի իմանամ:

այսպէս, 60 կոպէկանոց բանը մի մանէթի տեղ տալով՝ {առնում} է խեղճ մարդուց 33. 000 մանէթի մուրհակ, որի զօրու

ելով, որ աւելորդ էր վիճել Բէգզադէի հետ, յանձն է {առնում} վճարել 76 մանէթը, ուստի եւ խնդրում է իւր անցաթու

անար եւրոպական քննութեան հրափորձութեանը: Զանց եմ {առնում} յիշել այստեղ պատմութեան անունով մեր մէջ ման եկած

եկած գրքերի թերութիւնքը եւ խակութիւնքը, զանց եմ {առնում} նոյնպէս հռչակել յառաջանալի օգուտը մի օրինաւոր պատ

ր թողեց երկրագործութիւնը եւ գնաց քաղաք, վաստակ է {առնում} դարձեալ, բայց երկրագործութեան եւ այն վաստակի մէջ

րացել էր իբրեւ մի ծաղիկ իւր սեպհական հողի վերայ, {առնում} է ձեռքը իւր հօր պանդխտական գաւազանը եւ գնում է..

վերայով մի քանի տարի։ Յանկարծ այս նորեկը լուր է {առնում}, որ իւր ծերունի հայրը վախճանել է, մայրը հիւանդ

իւթական խնդիրը միշտ կայ: Առաջին շունչի հետ մարդը {առնում} է օդի թթուածինը. եւ երբ վերջին անգամ դուրս արձակ

որ չէ մեր ասածը ապացուցանելու համար. ազգի վիճակը {առնում} ենք իբրեւ իրողութիւն եւ նորան դարձեալ իբրեւ վկայ

, թէ ի՛նչ բանի համար են այն զրկանքը, որ յանձն է {առնում}: Ի՛նչ կ'առնու իւր դրօշի փառքից, եթէ այդ փառքը չ

Ինչո՞վ ապահովում է կառավարութիւնը այն պարտքը, որ {առնում} է ժողովուրդից: - Ի՛նչպէս թէ ինչով, տէրութե

ւնիմ քո հետ, ի՛նչ պատճառով, հակառակ իմ կամքին, {առնում} ես եւ բռնութեամբ դնում ես քո կշռի թաթի մէջ: Ուրի

ը, եթէ նոցա ազգութեան հասկացողութիւնը իւր սկիզբը {առնում} է անցածի խայտաճամուկ աւանդութեններից եւ չէ հիմնւո

ոլոր Թիւրքիոյ մէջ, չնայելով այն նոր պարտքին, որ {առնում} է նա Անգլիայից: Այդ լիբրէները շատ կարճ ժամանակի

, մեք ապրում ենք մի տեղում եւ վաճառականութիւն ենք {առնում} մեր մէջ: Մեք ամենքս գործում ենք առանձին առանձին

եւում է, որ մեք մարդուն համար իբրեւ առաջին խնդիր {առնում} ենք տնտեսական խնդիրը եւ անուանում ենք նորան " մահ

փչել եւ լրբութեամբ Շեքսպիրի կամ Շիլլէրի հովեր են {առնում}, որոնց անարժէք համբակներին անգամ յարմար չէ մեղադ

ենդանիքն այն ամեն Կրակի տեսքից խրտնելով, Մասն են {առնում} - ասում են - Սիրոյ հրից հոգեթով. Եւ ամոլները զոյ

աւ՜ մեր կայսրը Բայց տես այն կողմ, ի՞նչ {առնում} է առհասարակ ռամիկը, Տե՛ս, ի՞նչ ոգով կոծու

Որ գոհ իւր օրից հասած գիշերին, Աղօթք է {առնում} վերեւ առ Աստուած. Այլ քո ծագելուց մինչեւ մտ

եսածը եւ լսածը մեր հետ գերեզման չտանելու խոստումը {առնում} ենք հրապարակով: Ընթերցող հասարակութեանը կարող է

մինչեւ անգամ այն մարդոց լեզուի վրայ, որ գրիչ էին {առնում} միմիայն մեզ հայհոյելու։ Մենք նոյն այդ հայհոյութե

, որ հատուցում կայ, բայց նոյնպէս զգուշութիւնք է {առնում}, որ այդ հատուցումը իրեն չհասնի, այո, շատ անգամ

ւիղը, կէս մի այլ ընթացք է բռնում, կէս մի կանգ է {առնում}, կէս մի վազում է անհնարին արագութեամբ: Եղան ժամ

Բարի Յուսոյ սարաւանդին, ուր սովորաբար հանգիստ են {առնում} Եւրոպայից դէպի Հնդկաստան ճանապարհորդ բոլոր վաճառա

յ, որ մեր նաւաբեկութեան աղէտքի մեջ մեզ անտես էին {առնում}: Ո՛չ. նեղութեանը մեծահոգութեամբ պէտք է յաղթել:

ւմ է իւր պաշտօնի կոչումը եւ բռնակալի գործ է յանձն {առնում}. մի կողմից խրախուսում է իւրայինները, եւ միւս կո

լով։ Շատ տեղ էլ Ս. Գրքից ձեւեր եւ ոճեր է փոխ {առնում} Փարպեցին։ Մենք այդ տեղերն էլ ցոյց տուինք՝ արտագ

ւծոյ առաւել ընդանի " (եր. 39)։ Պաւղոսից է փոխ {առնում} այս ձեւը. " Մանաւանդ առ ընտանիսն հաւատոյ ". Թ.

մենայնիւ առանց քննութեան, առանց դատաստանի փոխ են {առնում} իրենց նախորդներից, թէեւ այո՛, երբեմն այլայլելով

յ Օրինաց են խօսքս " (եր. 46)։ Պաւղոսիցն է փոխ {առնում} այս ձեւը. " Զի ընդ գիտունս օրինաց խօսիմ " (Թ.

գլ. ԻԵ, համ. 1-12։ § 58. Սաղմոսիցն է փոխ {առնում} այս ձեւը. " Սուրք նոցա մտցին 'ի սիրտս նոցա եւ աղ

'ի Սեւկոյ դրախտին էր " (եր. 21)։ Ի՛նչ տեղից է {առնում} պ. Էմինը այս հարցասիրութեան արժանի տեղեկութիւնը

., ՃԼԹ., համ. 3)։ § 76. Սաղմոսիցն է փոխ {առնում}. " Բացին 'ի վերայ իմ զբերանս իւրեանց, եւ ասացին

. բայց եւ այնպէս հայերը ոչ միայն թուրքերից փոխ են {առնում}, այլ եւ ծաղկեցնում են նոցա լեզուն։ Սոցա

համար (յայտնի է, թէ նոր լեզուում) միայն մի վեվ է {առնում}, իսկ թէ անդէմ, օրինակ՝ աներեւոյթ եղանակ, այն ժամա

մարդ ես. քեզ մի բան ասացին, այլեւս ձեռք չես վեր {առնում} դու"։ Այս տխուր խորհրդաւոր խօսքերը Կաթողիկոսի բ

ուող դեւերի վերայ. կարծես թէ մի բան անհանգիստ էր {առնում} նորան: Նա իւր աչքերում զգաց մի անհանգիստ կսկիծ.

սում, գողանում են, սպանում են, խարդախութիւն են {առնում}, սեղանակապտութիւն են գործում. իմ մեծ ու ահագին

րովհետեւ այս եւ այն բաների մասին հոգաբարձութիւն է {առնում}, որ լաւ կերպով ընդունելութիւն առնէ ծայրագոյն Բրա

կան արարողութեանս մասին: Ձայնաւոր մտածութիւնք էի {առնում} եւ նկարագրում էի այն օրիորդը, որ անշուշտ համարու

նգամանքներին եւ պատշաճին, փիլիսոփայութիւն է, որ {առնում} են եւ այդ կերպով գլխացաւութիւն պատճառելով ներկայ

ն գնում, տարին մի քանի անգամ պատարագ եւ մատաղ են {առնում}, եւ եթէ տեղը գայ, ես Լուսաւորչական եմ, դա Աւետ

ցից. այս պատճառով, ամենայն սառնութեամբ յանձն էր {առնում} Մանթուխեանցի կոպիտ քնքշութիւնքը: Դորա փոխանակ,

ացուցանում է, թէ որքան շատ մտածում էր եւ հոգս էր {առնում} իւր ընտանիքի մասին: Մի խուլ տան մէջ նորա ընտանիք

հաւատարիմ պառաւ ես, այսինքն, խաբեբայութիւն չես {առնում}, ես քեզ աւելի կը տայի, եւ ոչ միայն ես, այլեւ ց

ղլուի Մանուշակը իւր հարսանիքի վերայ դատողութիւն է {առնում} մօր հետ: Այդ լաւ չէ՛, զաւա՛կս, քեզ ի՞նչ փոյթ մ

աթ հաւաքել, հարստութիւն ճարել, այդ եւ մրջիւնն է {առնում}, նա ամբողջ ամառը սերմեր է հաւաքում իւր ամբարի մէ

ի քանի թերահաւատ մարդիկ, ծակ մարգարէութիւններ են {առնում}, գուշակում են հազար վերստերով հեռի քաղաքների մէջ

ր կատարւում այդ արարողութիւնը: Նախ եւ յառաջ, {առնում} են մի ցորեանի մաղ. սորա մէջ դնում են եօթն տեսակ

Թեթեւ թափողը գալով հիւանդի տունը, նախ եւ առաջ {առնում} է մաղի միջից արճիճը, տանում է նորան խոհարան, եւ

անգամ անցանել նորա վերայով. սորանից յետոյ արդէն {առնում} են նորա մրգերը եւ առհասարակ այն բաները, որ պիտի

ագնուած մարդիկ նայում են պատուհանից եւ նշանացի են {առնում}, որ դուռը բանայ: Դայեկը բացում է դուռը. մար

խիջեւանի ծեր ծնողքը, հագնում է իսկոյն հանդերձը, {առնում} է իւր հետ մետաքս երեխայի պորտը կապելու համար, ե

հօրը կանգնած ննջարանի շեմքի վերայ: - Ի՞նչ ես {առնում} այդտեղ, Մանուշակ: - Փոշին մաքրում եմ պատկերի

դէպի չարը գործ դնելով այս գաղափարքը, ահաբեկ էին {առնում} ժողովուրդը՝ յաւելացնելով սոցա վերայ եւ այլ մարդկ

լի հանդիսաւորութեան։ Յետոյ պապերից մինը վարձու է {առնում} իւր անմեղանչականութիւնը տասն եւ ութն տարեկան հասա

ղբիւրը։ Երանի՛ այն մարդուն, որ վաճառականութիւն չէ {առնում} խղճմտանքով։) Այս առարկայի առաւել մանրամ

մանուկներին կրօնագիտութիւն. նա մանաւանդ հոգս էր {առնում} բարքերի մաքրութեան մասին։ Այն միջոցին Հռովմէ

արեցին Չինացիները Քրիստոնեայ շինելուց եւ հոգս էին {առնում} միմիայն կարգի եկամուտների մասին։ Յիսուսեան երկու

։ Նոքա խոստմունք էին տալիս ինքեանց, իսկ ուրիշից {առնում} էին գրաւոր ստորագրութիւն։ Ամենայն այս տեսակ գրագ

վալլետ անունով Յիսուսեանը, որ վաճառականութիւն էր {առնում} Ամերիկայի մէջ, սնանկանալով, պարտական մնաց Մարսե

ջը: Հետ այնորիկ վարժապետից խնդրեցի, որ ժամագիրք {առնում}, բայց վարժապետը հրամայեց ասելով. որդի, դու ո՞յ

նը եկեղեցական մի կանոնադրութիւն չէ. այն սկիզբ չէ {առնում} որեւէ ժողովից, այլ Երուսաղէմի վանականների մի յօր

, երբ այս ու այն գաւառական բարբառներից բառեր ենք {առնում} ։ Այս է դարձեալ պատճառը, որ մենք շատ անգամ սեռակ

հին լեզուում սովորաբար վերջահոլով տրական խնդիր է {առնում}, նոր լեզուում բոլորովին անգործածական է։ Ժողովու

նութեանցն ", այն ժամանակ ըստ-ի խնդիր դարձած բառը {առնում} է սեռական հոլովով եւ նորա մօտ դնում է կամ չափ խօս

արտելով, ինքներս շատ անգամ աւելի խրթին բառեր ենք {առնում} հին լեզուից, որ ժողովուրդը չէ գործածում, տեղ-տե

նցք եւ բոլորովին խելքի հակառակ, եթէ աչքի տակ ենք {առնում} բոլոր հանգամանքը: Ի՛նչ երեխայութիւն է. " Դու այ

ւկ տիրացուի գործ չէ. բ) Այն անտէր երազները մենք {առնում} ենք ոչ միայն որպէս աւելորդ ներմուծութիւնը, այլ ո

արժէք: Անշուշտ, հեղինակը չէ շարադրել նորան ` նա {առնում} է ազգի հասկացողութիւնից, բայց մենք մի փոքր առաջ

նք առաջադիմութիւն եւ քաղաքակրթութիւն բառերը բերան {առնում}: Գեղեցիկ է խօսում հոյակապ Լիբիզը իր նամակնե

ւմ է անմիջապէս մարդու սրտում: Մարդը իր գաղափարքը {առնում} է բնութիւնից: Ինչ չափով ճանաչել եւ ուսել է նա բն

ին մարդու գլխում, ո՛չ. նոքա շատ անգամ մարմին են {առնում} Շիւայի, Դուրգայի եւ Վիշնուի անհեթեթ կերպարանքներ

նալով մի աղջկայ հետ, բարոյական պարտականութիւնք է {առնում} իր վրայ մարդկային ընկերութեան առջեւ պաշտպանել իր

ն, որի երեւակայութեանը միշտ բորբոքուած է (Ասիան {առնում} ենք միայն բարեխառն եւ ջերմ աշխարհների վերաբերութե

ջած մի որպիսի եւ իցէ խեղճ դպրոցի նստարանից գրիչ է {առնում} ձեռքը եւ ազգի դժբախտութիւնից լցնում է մի քանի վայ

աղան (եր. 139-140), Սօսի անունով երեք ոչխար է {առնում} թուրքից եւ Սօսին ոչ միայն մէկ հատ ցոյց տալիս, այ

յց կենդանի ազդը, որի հետ փոքր ի շատէ ծանօթ ենք, {առնում} ենք որպէս անխարդախ գիրք, եւ համեմատելով ուրիշներ

եր կենում. համա ես, որ տեսնում եմ էկաւ, գլուխս {առնում} եմ կորչում, թէ հիմի գզիրը կը քցի ճիպոտի տակը (!

ն էլ չենք կարում եօլայ տանել, ամէն բան փողով ենք {առնում} "։ Ինչի՞ պիտի այսպէս լինի Աշտարակի վիճակը:

կարող մեր կարծիքը չյայտնել: Մենք գիտութեամբ {առնում} ենք " Սոս եւ Վարդիթերից " մի այնպիսի ոճ, որ իրա՛

ի բնական եւ հոգեբանական պատճառը, որ թուրքը համ է {առնում} հայի վհատ ու աղիողորմ խաղերից, տաղերից, ինչպէս

յն, իւրեանց թքածը չկամենալով լիզել, յանձներն են {առնում} համրանալ եւ ճշմարտութիւնը չխոստովանել։ Քանի մ

ստեղ պ. Էմինը ծանօթաբանում է այսպէս. " Ոչ յանձն {առնումք} համարձակապէս ասել, եթէ յո՛ր 'ի քահանայապետից մեր

զմեր ստութիւն, պաշտօնն այն, զոր մեք մատենագիրքս {առնումք} այժմ ի ժողովրդենէն, կարճեսցի անշուշտ, ընդ շօշափ

լ զլեզուն՝ որոց յայլմ է գաւառէ էին, զորոյ զփորձ {առնումք} մեք այսօր իսկ՝ անձամբ անձին: Հնասէր մատենագ

սոսկ տեսիլ կայծականն Շրտուցեալ երամակաց {Առնուն}, ասես, սիրոյ զմասն Եւ զկծեալ զոյգ ի զոյգ

ութիւնը, մանաւանդ եթէ գտանուին մարդիկ, որ յանձն {առնուն} հրատարակել պ. Այվազովսքիի ընթացքի եւ գործերի պատ

հերիքանում ենք՝ ասելով, թող բանիմաց Հայերը ձեռք {առնուն} գերապատիւ Նազարեանցի գիրքը, եւ իսկոյն համաձայնել

գիտուն ասացեալքն հայոց, եւ յարդի ժամանակս երկիր {առնուն} զհին ձեւ խօսից, որով երբեմն, մանաւանդ թէ, յուն

ողքս, մի երկու օրուայ մէջ ձեռքս ոտքս կապած, վեր {առնուն} ու տան... Յոյս ունիմ քո վերայ, համբուրում եմ

ց, այդպիսիներին շատ անգամ ասում եմ, որ ձեռք վեր {առնուն} իւրեանց սուտ փիլիսոփայութենից, եւ քան թէ այդպիսի

երում, որ թոյլ տային այսպիսի յեղափոխութիւն: {Առնունք} մի բոյս, որ, դիցուք թէ, բուսանում էր Հայաստանո

ր հողից, օդից եւ ջրից: Մի բուսական կամ մի ծառ, {առնունք}, զոր օրինակ՝ փշատը, որ Հայաստանում տալիս է քաղ

) համաձայն էին նորա մտքին. ամենեւին այդպէս: {Առնունք} այժմ մի կենդանի, որ ծնել էր, դիցուք թէ, Հարաւա

շրջակայքը: Մտանենք այժմ բարոյական աշխարհը եւ {առնունք} մի առաքինի մարդու զաւակ, որի բնաւորութիւնը կերպա

Կամ կախաղան պիսի ուտէր գլուխս. Բայց ի՛նչ կ՚ {առնունք} մեք անցածը յիշելով, Կիւրակէ է այսօր, ահա՛

ւնէր։ Բայց եթէ այս ամենը մոռնալով, միայն այս {առնունք}, որ ինքը՝ Փարպեցին, ամեն ուրիշից լաւ կարող էր

ոպէին օդի վերայ: Արդարեւ, եթէ մարդու կեանքը {առնունք} որպէս մի թել, ապա ուրեմն, շատ խայտաբղետ եւ պիսա

ղի եւ արիւնի մէջ, ահա խնդիրը: Այժմ աչքի տակ {առնունք} մեր ազգի կեանքը - ամայի՛ անապատ, կամ ձոր Յովսափա

կամ ձոր Յովսափատեան - տրտմութեան հովիտ․ աչքի տակ {առնունք} մեր ազգի պատմութիւնը, քննենք նորա քաղաքական եւ հ

նք ամենայն հակառակաբանող պատճառքը, այլ այս միայն {առնունք} աչքի տակ, թէ դուք ինչպէ՛ս կարողացաք կարծել, որ

իբր 60 անդամից, որոնց թիւը նուազած է այժմ, եթէ {առնունք} միմիայն Վենետիկեան Ս. Լազարու միաբանութիւնը, որ

ի բարոյական տարրերը. նորի շինութեան պիտանին պիտի {առնունք}, իսկ փտածները, որ մինչեւ այժմ եւս արգելք են եղա

Մենք արդէն ասած ենք, որ թէ " Սօս եւ Վարդիթերը " {առնունք} որպէս բանաստեղծութիւն, նորա տկար եւ թոյլ կողմերը

ն լեզուում էլ չունինք, պիտի նաեւ օտար լեզուներից {առնունք}, ինչպէս մեր նախնիք առել են, որ մենք կարող ենք հ

եթէ նոյնիսկ մեր ցաւի եւ հիւանդութեան պատճառը պիտի {առնունք} որպէս ճար ու դեղ, է՛լ ո՞ւր ենք խօսում կրթութեան

: - Լսելով բան չէ դառնում, դու մի Էֆիմերդէն {առնուս} ձեռքդ, մի սարսափելի երազ եմ տեսել... - Ես Է

հանելով, ուստի արժա՛ն է, որ մնացած ապրանքը յետ {առնուս} նոյն գնով, ինչ գնով ես քեզանից ստացել էի: Եթէ մ

քդ, տեսնեմ քու փիլիսոփայական կատեգորիներից ինչ կ՚ {առնուս}: Փիլիսոփայութիւնը նաեւ ազատութիւն քարոզած ժամանա

աշակերտ եւ վերջը այսպիսի բացադրութեամբ խօսքդ յետ {առնուս} ։ Բայց մենք չենք մեղադրում Չամչեանին. նա էլ իր ն

հեղեղից յետոյ իսկոյն գործ դրեց նորան... ի՞նչ կ' {առնուս} գորտի նման ջուր խմելուց. ջուրը Աստուծոյ ձեռքին մ

իայն քահանայապատկան ուսանելիք են, այժմ գրիչ պիտի {առնուս} ձեռքդ, որ վրացերէն գրել սովորես, բայց մէկ եզան

րծում էր, այժմ, ազատուելուց յետոյ, պիտի վարձու {առնուր} իւր պարոնից։ Ինչ ազատութիւն էր այս, ո՞չ ապաքէն

հետ վտանգաւոր մի բան էր, Ուրիշն գուցէ սուրս {առնուր} ինձ ըսպանէր. Բայց դու հոգիդ, գիտեմ, չես

ցուցիչ միօրինակութիւն։ Եւ դնենք, թէ մի հայ մարդ {առնուր} իւր ձեռքը հին լեզուով շարադրած մի գիրք (իհարկէ՝

. ապա, օրինակի համար, եթէ 2000 ռուբլի կաշառք կ՚ {առնուր}, 500 ռուբլին տալիս էր, իւր կաշառակերութիւնը ծած

ւց յետոյ, չպէտք է գործարանումը ծառայութիւն յանձն {առնուր}: Երկրորդ, լաւ իմանալով, որ կարդինալը նորան լաւ

լինէր, եթէ յառաջագոյն պատրաստուէր, յետոյ յանձն {առնուր} այդ մեծ պաշտօնը: Ցաւալին այն է, որ մինչեւ ցայսօ

արած որոգայթը, կարողանար զգուշացնել ինձ եւ յանձն {առնուր} լինել իմ համար երկրորդ ես, որ անշուշտ կ'անէի։

ւշակը, արդարեւ արժան էր, որ ամենայն ծնող օրինակ {առնուր} նոցանից. նորա հագուստները մաքուր, գեղեցիկ, նոր

ամքն էր, որ Հայոց գրատպութիւնը եւս աճէր ու հասակ {առնուր} Իտալիայի երկնքի տակ։ Եւ Հայերը, անհոգ նստած իւր

հաւատար Տիրանին եւ մինչեւ այն աստիճան, որ կապոց {առնուր} նորանից որպէս թըլիսմ եւ Գարեգնից ծածուկ ուղարկէր

եան դիտանոցի արգոյ կառավարիչը, աշխատութիւն յանձն {առնուր} մեր յիշած ֆիզիկան հայերնէն մշակելու: Անշուշտ, ե

պապականին: Եթէ նա հիմնի ի բանն՝ " զի յիմմէ անտի {առնուցու} ", կամ ի Լուսաւորիչն " Հայր յանձն է. Որդի ՚ի Հօ

ի, ուստի եւ Որդին: Քրիստոս ասէր՝ " յիմմ է անտի {առնուցու} ", այսինքն ՚ի միոյ սկզբանէ, ուստի եւ ես: Այլապ

արակութիւնն մեր զկնի սակաւ ժամանակաց ինքնին զփորձ {առնուցու} թէ ո՞րպէս աղջկունք նոցա օր ըստ օրէ սնանին եւ ուռճ

որ համար։ Վերջապես մարդուն հոժարացունուք, թուղթ {առնուք}, ճամբու խարճ տաք, խրկիք շուտով եւ իրեն ձեռագիրն

ազանցութեանց, համարձակիմ ակս ունիլ, թէ ո՛չ զանց {առնուք} զխնդրով իմով, եւ թէ երջանկացուցանէք զիս Ձերով մշ

եւում դնում եմ հասցես, որ եթե աշխատություն Հանձն {առնուք} օրհնել ինձ մի նամակով, իմանաք, թե ո՛ւր եւ ի՛նչպ

տավարոզ եւ ճշմարտասեր ընկերության, պիտի Ձեր վերա {առնուք} օրագրի մասին աշխատելու ծանրությունը: Ի՞նչ պի

կերները եւ շատ խնդրում եմ, որ աշխատություն հանձն {առնուք} հրատարակել այդ պատկերները մի մանեթից մինչեւ կես մ

ատուկ խնդրում ենք Ձեզանից, որ աշխատություն հանձն {առնուք} ցույց տալ այն պարոնին աշխարհագրական տախտակի վերա

ւել իւր խմելու վերայ, - եթէ դուք հրաւիրելը յանձն {առնուք}, խայտառակելը իմ վիզը, կամի՛ք, դաշն բռնենք մի վ

խօսքը չկայ, որովհետեւ հրամայական եւ հնազանդական {առնչութեան} մէջ ազատութիւն չկայ: Մեք համոզում գիտենք, որ հն

ն ի վեր տապալում է ամենայն իշխանական եւ ծառայական {առնչութեան} սկզբունք, հանապազօրեայ փորձերից եւ էական պիտոյքն

եց մարդկային ազգի մէջ, սորա դէպի Աստուած ունեցած {առնչութեան} հայր որդիական գաղափարը՝ ուսուցանելով այլապէս չկո

արժանաւորութիւնների վերայ, որի հետ բացի հոգեկան {առնչութենից} ոչինչ ունիք հասարակաց, հապա՛ չափեցէք իմ ուրախութ

Ինչպէս երեւում է սորա դէպի գործարանը ունեցած {առնչութեններից}, սա ինքն կամ եկել է նորա փոխանակ վերակացու կարգո

րեխայի վերայ, որ դոքա ունենային մի հայր որդիական {առնչութիւն}, թէեւ այդ մարդը ցոյց էր տալիս իւրեան որպէս լոկ բ

դեգերելոյ յուսումն սրբազան տառից առ ոտս սրբակրօն {առնս} ըստ հրամանի նորին եւ վարդապետացն իւրոց Սահակայ եւ

դեգերելոյ յուսումն սրբազան տառից առ ոտս սրբակրօն {առնս} ըստ հրամանի նորին եւ վարդապետացն իւրոց Սահակայ եւ

րա ո՛չ խիլայէր մեծաւ յարգութեամբ զարժանաւորութիւն {առնս} հանճարեղի, եւ զի՞ էր սմա յողբսն որ վասն բարձման

ընկերակիցս նորին գտանեմք: Յատկութիւնք հոգւոյ {առնս} մեծի՝ նկարագրին վաւերաբար, առաջի՝ որոց ընթեռնո

մեքէ լոյս տալ ազգին անխոնջ երկասիրութեամբ: Զփառս {առնս} մեծի, որ անձնագրաւ նահատակեցաւ ի լուսաւորութիւն

ցի հանճարեղ մտացն ծննդականութեամբ: Յաշակերտաց {առնս} մեծի եւ երեւելոյ, սկսեալ ի հիմնարկութենէ ուխտին

տեարց Լազարեանց Ճեմարանի: Մանրամասն պատմություն {առնս} ոչ նուազ երեւելոյ ի խումբս եկեղեցականաց մերոց չէ

մանրախուզիւ դատապարտել զկարծիսդ, ներողամիտ գտեալ {առնս} վասն այն միայն, զի անտեղեակ էր այլոց լեզուաց եւ

կան լեզուն եւս իբրեւ մարդկային լեզու ամենեւին բաց {առնված} չէ այս կանոնից: Տեսնում ենք ամբողջի օրինակը մեր

, թեեւ թե՛ իմ եւ թե՛ Ձեր կողմից միջոցներ էին ձեռք {առնված} դրանց նկատմամբ, ուստի անհրաժեշտ էլ չէ ինձ արդարա

նչպես 1: 50: Նախիջեւանի հասարակության միջին թվից {առնված} մեկ միավորի շրջանառության արժեքի էկվիվալենտը կամ

ի է այն էկվիվալենտից, որ բաժին է ընկնում մեկին, {առնված} վերը մեջ բերված ավելի քան երկու միլիոն բնակիչների

պէս վերը դրված եմը։ Այս վերջաւորութիւնքը առանձին {առնված} բայ չեն, բայացուցիչ մասնիկներ, այնպէս որ թէ նոք

յական վերջաւորութիւնը պէտք չէր, որ իբրեւ առանձին {առնված} էական բայ բայարմատից բաժանէին. ի՞նչ են կարծում ա

է լինում, ներկումից չէ ընդունվում որպէս առանձին {առնված} բայ եւ ներկումը նորան խնդիր, այլ երկուքը միասին

ցած լեզու սովորելու ժամանակ, եթէ առանձին առանձին {առնված} բառեր միայն սորվենք, հերիք չէ մեզ այդ բառերով խօ

գուն բաղդասութեան եւ օրէնքներին։ Առանձին առանձին {առնված} բառեր սորվելը շատ հեշտ է, մենք մեր փորձերից կարո

, չէ կարող հասկանալ ո՛չ հին լեզուի եւ ո՛չ օտարից {առնված} բառերը. այստեղ ո՛չ ժողովուրդն է մեղաւոր, ո՛չ հե

ճար անելու. բայց ժողովուրդը այդ առանձին առանձին {առնված} բառերը կարող է կամաց կամաց սորվել եւ հասկանալ, մ

ւթեան հաւատարիմ մնալ, եւ հին կամ օտար լեզուներից {առնված} բառերը ժողովրդին յայտնի օրէնքով կապակցել։ Ժողովր

յտնել մեզ, որ մեր կողմից կարեւոր պատրաստությունք {առնվին} այդ ճանապարհորդության մասին, եւ գանք Նախիջեւան,

քը թարգմանվում է ռուսերեն, նշանակում է, հաշվի է {առնվում} մեծամասնության անգլերեն չիմանալը, ապա ինչպե՞ս են

։ Մնացել են միայն ուղղականքը, իսկ միւս հոլովները {առնւում} են նաից։ Սորա հակառակ Կոստանդնուպօլսի բարբառում

Ս. Գ. Սուլթան-Շահին նա - ինձ ուղարկեց Բոկը՝ " {Առո՛ղջ} եղեք"։ Բոկը շատ խնդիրներում իրավացի է: Բայց նո

ալ նրա արդի վիճակը, այժմ նա միանգամայն մենակ է, {առո՞ղջ} է գեթ: Հենց որ նամակս ստանաս, գնա նրա մոտ եւ,

ռ՝ այնպիսի սրտաշարժ, այնպիսի տխուր եւ ներդաշնակ {առոգանութեամբ}, որ բոլոր ներկայ գտանուողքը արտասուեցին։ Եկեղեց

սնէ, որ նոր լեզուի մէջ, ժամանակի խնայողութիւը, {առոգանութեան} ներդաշնակութիւնը եւ արտաբերութեան հեշտութիւնը մեծ

Հոգին սուրբ ՚ի նոցունց ", եւ կամ ՚ի Շնորհալին " {առող} յՈրդւոյ անճառաբար ", սխալի յոյժ. զի այսոքիկ ամե

ւմն ի Հօրէ " ՚ի վերաuաց միտս ՚ի կիր առնու զոճդ " {առող} յՈրդւոյ անճառաբար ", քանզի ըստ մտաց պապական եկեղ

սեանն ողջոյն նուիրէ եւ ամենայն ընտանիք ձեր ողջ եւ {առողջ} են: Խնդրեմ զպատասխանին գրեսջիք: Ի Նախիջեւան

իմ որպիսությունս հարցանել, փառք աստուծո, ողջ եւ {առողջ} եմք ամենեքյանքս, եւ սրբազան հայրն ալ նմանապես:

իբրեւ զամրագիր կամ դոկումենտ: Դրութիւն մեր եւ {առողջ}. գոհանամք զաստուծոյ. զի մարդասիրութեան նորա ժամ

լ, նա ես կը հատուցանեմ, միամիտ եղիր: Ես ողջ եւ {առողջ} եմ, նոյնպէս ցանկամ, որ դուք ալ ողջ լինիք: Մեր

, հայտնում եմ իմ որպիսությունս, որ ես ողջ եմ եւ {առողջ} եւ հետեւում եմ իմ գործիս, նույնպես Ավտուշն ողջ ե

ւ հետեւում եմ իմ գործիս, նույնպես Ավտուշն ողջ եւ {առողջ} է, այս բարեկենդանի օրերն ինձ մոտ էր եւ լավ ուսան

գիրս գրած ժամանակս աստուծո ողորմությունովը ողջ եւ {առողջ} եմ, նույնպես Ավետիքը եւ Մարտին Մակարիչը, որ տես

ձեր ողջությունը, գոհացա աստուծուց, որ ողջ եք եւ {առողջ}, թեպետեւ քո հիվանդությունդ ինձ չարչարում է. աստ

ել, մինչեւ այժմ չտեսա: Ես եւ Ավտուշն ողջ ենք եւ {առողջ}: Մեր բոլոր ընտանյացը սիրո բարեւ, Կայանուշին

Պողոս աղա Չոռնովին սիրո ողջույն, որդին ողջ է եւ {առողջ}, միայն չի հանգչում այստեղ, ինչքան լինի, փոքր է

մեր վարժապետի գործը, հույս կա՞ փրկության կամ ողջ {առողջ} է, եւ գործը ի՞նչ դրության մեջ է: Մեք ամենքյա

Մեք ամենքյան, որոնց որ ճանաչում ես, ողջ են եւ {առողջ} եւ ողջունում են ձեզ:, Այս անգամ այսչափ գրով

, իսկ գիրքերը փոշտով կստանաս: Ես դեռ կատարյալ {առողջ} չեմ, եւ այս օրերս շատ ցուրտեր կա տեղը: Խնդրե

գիրով գրիլիմ ամսույս 8-ին: Սրբազանն ողջ է եւ {առողջ}, եւ քո ասած բաներդ բոլորը ասիլ իմ, եւ նա համաձա

Սրբազան Հայրն, Նազարյանցն եւ քահանայք ողջ եւ {առողջ} են եւ ողջունում են քեզ: Պետք է տեսնես թե " Ժի

ցս հետո, խնդրեմ մերոնց միամտացնես, թե ես ողջ եւ {առողջ} եմ եւ թե բան ուսանելու գնացել եմ զագրանից, որ խե

ւթյունը կարդալ ելլեսիս վերա: Ուրախ եմ միայն, որ {առողջ} եմ, եւ տկարությունս իսպառ փարատեցավ: Որպես

հայտնեց, որ ես առ միամիտ լինեմ: Ես ողջ եմ ու {առողջ} եւ ամառը անպատճառ այդտեղ կլինեմ, ողջ եղեք ամենայ

շատ էի անհանգստանում: Այժմ, փառք աստծո, որ դու {առողջ} ես, ամենակարեւորն առողջությունն է: Դու ինձ ա

կա, ոչինչ չեմ հասկանում: Ցտեսություն, եղբայր, {առողջ} եւ ուրախ եղիր: Հավետ քո Միքայել Նալբանդյան

յունս, որ նա որքան կարելի է շատ տարիներ ուրախ եւ {առողջ} անցկացնի այդ օրը: Սեղմում եմ սիրելի Անանիայի եւ

քրքրում է: Քո նամակում, բացի նրանից, որ բոլորդ {առողջ} եք, ուրախացուցիչ այլ բան չգտա. նամակդ ինչ որ թա

կ գրիր տուն եւ ողջունիր բոլորին, ասա, որ ես ողջ- {առողջ} եմ, եւ որ մենք առաջվա նման տեսնվում ենք: Թերեւս

նից նամակ չկա: Փառք աստծո, որ մերոնք բոլորը ողջ- {առողջ} են, որը եւ քեզ եմ ցանկանում: Փառք աստծո, ես

եւ քեզ եմ ցանկանում: Փառք աստծո, ես նույնպես {առողջ} եմ եւ միայն քո տեսության եմ փափագում։ Երեկ չէ մյ

. սեղմում եմ նրա ձեռքը եւ ցանկանում եմ, որ լինի {առողջ}, ուրախ եւ երջանիկ: Ահա այն ամենը, ինչ կցանկանա

հակալությունս՝ ուղարկածի համար: Փառք աստծո, ես {առողջ} եմ եւ բավական լուրջ պարապում եմ. հուսով եմ, որ

ղջույնը: Տանից հաղորդած լուրը, թե մերոնք բոլորն {առողջ} են՝ ինձ ուրախացրեց. ես այն ժամանակ մոռացա հարցն

իայի նամակի առթիվ, անթվակիր: Փառք աստծո, որ նա {առողջ} է, թե չէ ես արդեն մռայլ մտածմունքների մեջ էի ընկ

տիքի նամակը եւ շատ ուրախացա, որ մերոնք բոլորն էլ {առողջ} են, այդ նամակի պատասխանը կգրեմ այս մի քանի օրերս

ս եւ եղբայրս՝ Ղազարոսը, փառք աստծո, ողջ ենք եւ {առողջ}: Գրիգոր եւ Սերովբե եղբայրներիս նամակների պատասխա

նել մեր ծնողներին: Ես, փառք՝ աստծո, ողջ եւ {առողջ} եմ. յուրաքանչյուր շաբաթ տեսնվում եմ եղբորս հետ ե

ւթյուն էր գտել: Հույս ունիմ, որ վաղը միանգամայն {առողջ} կզգամ ինձ: Ես պահած ունեի Tinctu[ra] Belladonae

բայց այդ սուրը միակ հնար է՝ փտած եւ ճարակած խոցը {առողջ} մասներից բաժանելու եւ հեռացնելու համար: Ես, ճշմ

է հիւանդին այնպիսի դեղեր եւ այնպիսի չափերով, որ {առողջ} մարդը եւս մեծապէս վտանգուելու էր, թող թէ հիւանդը

ում այդ՝ որպէս առողջապահական հնար: Եւ մի մարդ՝ {առողջ}, թէ հիւանդ, որ գնացել էր վարսավիրայի մօտ՝ խորհ

նհաւան են նոյնպէս, որ բժշկի տուած դեղերը հիւանդի {առողջ} մերձաւորների զգալիքի վերայ չունին մի որոշ ազդեցու

նի չլինելը հետեւանք էր արծաթագլխի չլինելուն: {Առողջ} բանականութիւնը թոյլ չէ տալիս ընդունել Նախիջեւանի

են մեր հետ, ինչո՞ւ բացում են մեր վէրքերը... Մեք {առողջ}, հիւանդ չենք, մեզ դեղ չէ հարկաւոր, ունինք զՄով

ր չէին, որ չորացնում են։ Գաստռօնօմիան գործ ունի {առողջ} անասունների հետ, ցաւագար եւ վիրաւոր անասունքը գա

նալով տեսանում է իւր մօտ դրած կոմսի զաւակը ողջ եւ {առողջ}: Ազուչենան խելագարութեան մէջ այրեց իւր սեպհական

ց: Չկամիմ նամակս սկսանել նորանով, թէ ողջ եւ {առողջ} էի. մաշուած ձեւ է, եւ նամակը բաւակա՛ն է գրողի կ

բաղադրութեամբ եւ ինչ չափով տարերքի հարկաւոր էր՝ {առողջ} մարմնի առողջութիւնը շարունակ պահելու համար, որպէ

նուպօլսի Հայերի ուսերի վերայ: Որովհետեւ ընդդէմ է {առողջ} բանականութեան որեւիցէ գործ սկսանել՝ առանց մի հաս

իայն օգտակար չէ, այլ շատ եւ շատ վնասակար է, եթէ {առողջ} բանականութեամբ աչքի տակ ձգենք մեր ազգի վիճակը: Մ

ով որեւիցէ պակասութիւն մեր ազգի անդամների վերայ. {առողջ} բանականութիւնը պահանջում է հանդէս հանել դորանց եւ

ենք Աստուծոյ առաջեւ, պատասխանատու՝ խղճմտանքի եւ {առողջ} դատողութեան առաջեւ: Եթէ մեր խորհուրդը լինէր

, եւ այս պատճառով եւս Հայը մարմնով միայն ապրում է {առողջ}: Մի քանի թեթեւամիտ օրագրերի եւ լրագրերի խելա

մ երբէք ստրկացնել այդ փիլիսոփաների իշխանութեանը՝ {առողջ} փիլիսոփայութեան առաջին ընդդէմ գործ համարելով ազատ

ար: Եւ այլ այսպիսի բաներ, որ չգրեցի, եւ որ {առողջ} դատողութիւնը ինքնին հասկացնում է: Յայտնի բան է,

Հերի՛ք է միայն ցոյց տալ, որ ձեռագործի վաճառականը {առողջ} դրամ պիտի վճարէ Եւրոպայից ստացած ապրանքի փոխարէն

ոց, ասել է թէ, փոխանակ տալու, ինքը պիտի ստանայ {առողջ} դրամը: Ձեռագործի վաճառականը իւր սովորական չ

ոյակապ աւազան լուսաւորութեան, մինչդեռ մի այսպիսի {առողջ} ծննդարանի հարկաւորութիւն մեծապէս զգալի էր բոլորին

արգ դպրոց նախ եւ յառաջ կը լինէր մի լուսաւորութեան {առողջ} ծննդարան մեր ազգին. երկրորդ, Նախիջեւանին փառք ո

մ կաման եւ իմ յօժարութեամբն եւ ամենայն զգայարանօք {առողջ} նաեւ միտքս բոլորովին կատարեալ, կտակս այս գրեցի ա

օրից, հանդերձ մրգօք: Գրում են, թէ մերոնք ողջով {առողջ} են. փառք Աստծոյ: Ես էլ լաւ եմ այսօր: Պատասխան

յն անխախտելի հիմքերի վերայ, որ ազատ իրաւունքը եւ {առողջ} բանականութիւնը թելադրում է. հետեւաբար ոչինչ կանխ

է ուղղակի պատերազմ յայտնել. մեռած կենդանու մորթը {առողջ} կենդանու վրայ չէ կպչում, չորացած ծառի ճիւղը կենդ

ր լուսավորված դարի առաջադիմության հետ եւ օգուտ ու {առողջ} հայացքներ ստանան կյանքի եւ շրջապատող աշխարհի մասի

է լինում ե՛ւ հասարակութեանը, ե՛ւ հեղինակին։ {Առողջ} բանականութիւնը, ցանկանալով մարդկային ազգի օրէ օր

է, եւ մեք, հետեւելով մեր խղճի ու բանականութեան {առողջ} թելադրութեանը, պարտականութիւն ենք համարում մեր վ

ս նեղ, որոշեալ եւ սահմանափակ չէ մարդկային կեանքի {առողջ} վիճակը: Զինուորը միայն թշնամու հետ կարող է զարկո

չինչ վիճակ չէ կարող նորան պատահել: Իսկ մարդկային {առողջ} կեանքը իր լայն ճանապարհի վրայ ամէն վայրկեան զարկւ

պատերազմը իբրեւ ցաւագարական (патологический) եւ {առողջ} կեանքը իբրեւ բնիկ (նախագաղափարական (нормальный

ութեան մէջ, որովհետեւ այդ երեւոյթի մէջ երեւում է {առողջ} կեանք: Եւ մարդը կամ իր քաղաքակրթութեան աստիճանից

նկրտմունքը եւն եւն, ի վերջոյ վերստին հնչեցնում է {առողջ} բանականութեան ձայնը: " Բայց, - ասում է նա (

լով եւ պատուականութեամբ ընդունում էին, ինչպէս մի {առողջ} վարդապետի քարոզութիւն, եւ հօր պէս էլ պատւում էին

: Ես քեզ հրամայում եմ իմ ասածի նման գրել, պարզ, {առողջ}, բնական, հասկանալի, առանց դպրոցական նեղ սահման

կան դիմակների, հասկանո՞ւմ ես թէ չէ: - Գրել {առողջ}, պարզ, խելացի... - կրկնեց քթի տակին գրականու

ս կատարում եմ քո առաջարկութիւնքը, եթէ հիմնած էին {առողջ} դատողութեան վերայ: - Եւ զտկար դատողութիւնս մ

ան լեզուք, զանազան արտաքին գիտութիւնք, բայց եթէ {առողջ} բանականութեամբ քննենք, այդ բոլորը հոգու փրկութեա

կում ոչ թէ միայն չէ կարելի հիւանդը բժշկել, այլեւ {առողջ} մարդիկ կարող են հիւանդանալ եւ մեռանել եւս: Դո՛ւք

իւն, այլ երեխայութենից բռնած, ստացած լինելով մի {առողջ} եւ բնական կրթութիւն եւ վերջումը աւարտած լինելով ի

ոտ ոսկու ու արծաթի վերայ չէր, այլ մաքուր սրտի եւ {առողջ} բանականութեան վերայ, որի առաջնորդը էր խղճմտանքը

ւօտը այն գիշերին, որի մասին խօսեցանք, Մանուշակը {առողջ} վեր չկացաւ իւր անկողնից: Նորա չափազանց թուլու

ատանուց, քո ամուսինը փեսայանալուց յառաջ, ինչպէս {առողջ}, քաջ եւ ուժեղ տղայ էր, մի ոչխարը նորան հազիւ թէ

: X Առաւօտեան ինն ժամը զարկեց: Մանուշակը, {առողջ} եւ մի անսովոր ուրախութենով, նստած էր իւր տեղում

ւորութեան կենտրոն, թո՛ղ մի անսխալ հիմքի վերայ մի {առողջ} գործ հիմնարկեն եւ յառաջ տանեն նորան միաբան զօրութ

նագիրք եւ լեզուագէտք: Եթէ այսմ պատասխանի արասցէն {առողջ} հայեցողութեամբ՝ ընկալցուք ապա զկարծիսդ իբր հաւան

նթէայ եւ ճանապարհ հորդելով նմա եւ այլոց հետեւողաց {առողջ} բանի՝ ի կազմել զնոր դարագլուխ լուսաւոր մատենագրո

անից զայս ամենայն ի լսելիս մերայոց, որոց ունիցին {առողջ} ականջս լսելոյ, եւ այսպէս ահա կատարելով արդարապէս

ոց ոք նախանձաւոր գտեալ տարածելոյ զբանն Աստուծոյ, {առողջ} հոգւով, եւ հմուտ ձեռամբ ընծայէր Ազգին զբոլորամաս

ձու լինել նոցին, արշաւին ի մարտ պատերազմի ընդդէմ {առողջ} դատողութեան, ոչ կամելով ունկն մատուցանել օրինաւո

ն պարզութիւնն ոճոյ լծորդեալ ընդ փիլիսոփայականին, {առողջ} եւ կենդանի հայեցողութիւնք, առ եւ ո՛չ մի ընկերակի

յօտարաց չար է, քան զսեպհական խաuար, ի հարկէ եթէ {առողջ} բանականութեամբ քննէր այր իւրաքանչիւր զխորհուրդ բա

" թէ հարթութեամբ ոճոյ նոր հայախօսութեանն, եւ թէ {առողջ} դատողութեամբ, գտաւ ցայս վայր պտղաւէտ եւ օգտակար

ուազութիւն, որ թուլացուց Իգնատիոսի ի բնէ բիրդ եւ {առողջ} կազմուածքը։ Երբ բոլորովին զրկուած ուժից, ընկած

արք մարդը ցոյց է տալիս ուղեղի եւ ջլերի անխոտոր եւ {առողջ} պաշտօնակատարութիւն։ Եթէ նորա ուղեղը եւ ջլերը այն

հաւասարաչափ միմեանցից բաժանելու ձգտողութիւնը։ Եւ {առողջ} աչքերով նայողը կը տեսնէ, որ նոր լեզուի մէջ, ժամ

արք մարդը ցոյց է տալիս ուղեղի եւ ջլերի անխոտոր եւ {առողջ} պաշտօնակատարութիւն: Եթէ նորա ուղեղը եւ ջլերը այն

ոքերի կիսակենդան ներգործութիւնից, որոնք զգում են {առողջ} օդի կարօտութիւն, որքան կարող էին զգալ: Խորհրդաւ

կայ մեր վրայ, գրգռել այդ թոքերի գործունէութիւնը {առողջ} օդ ներս շնչելով, հերիք է, որքան թմրեցուցիչ թոյն

ւ դորայ պարագաների հետ եւ որը անհամաձայն կը լինէր {առողջ} դատողութեան ` մերժէինք, իսկ որի կողմում որ լինէր

ծ էին եւ ջրվախութիւն ունէի՞ն (Hydrofobia), թէ՞ {առողջ} շան խածած, կամ Սօսի նման ջրվախ էին, որ իր Փարպի

որմից չարաչար խայթուած (?) աղջիկը, միւս օր ողջ {առողջ} բանում է իր բանը: Հիւանդների լուռ ու անխօս

ք նորան, բայց այդ ութ երես յառաջաբանի մէջ կայ մի {առողջ} կտոր, եւ այս է նորա միտքը, թէ ցանկալի է, որ ամ

մարդկային ազգը, դորա վրայ թող խորհի ընթերցողը եւ {առողջ} դատաստան կատարէ: Աշտարակի տնտեսական կեանքի

չի յառաջանայ։ Երանի թէ դորա գրողներն կենդանի եւ {առողջ} ականջ ունենային՝ այս խօսքերը լսելու. Պատճառ, ո

ս սիրահարը վազում է, որովհետեւ բազմութիւնը աւելի {առողջ} է, քան թէ սիրահարը, որ մաշւում է սէրի ախտով։

անացանի ի բանական անդաստան Հայկեան մանկտւոյն: {Առողջահայեաց} հեղինակ զարդիս ի մէնջ ջատագովեալ " Վարդապետարանի

ի դաւանաբանական մասին, թէեւ դատելով իբրեւ մարդու {առողջահայեաց}, չունեմք իրաւունս եպերելոյ զնա, վասն զի թողեալ

պրոցական փառքը յետ դնելով, Ազգի համար չ'աշխատէին {առողջամիտ} կերպով, եւ միւս կողմից՝ Ազգի կարողքը օգնութիւն

ել եւ խօսել յունկն ժողովրդեան: Նոցին շրջանկատ եւ {առողջամիտ} Եւրոպացոց անմոլար շաւղօք ընթացեալ տեսանեմք զքարոզ

եթէ միայն հասանէին ի թիկունս ազգասիրական քաջալերք {առողջամիտ} հայրենասիրաց: Ի հարկէ ոչ հրամայելով նմա որպէս իւ

ւորութենով ջարդեց Լայենէզի կարծիքները օրինաւոր եւ {առողջամիտ} փաստերով, եւ խոստացաւ հետեւեալ նիստումը ապացուցա

եանը: Ուրեմն թողնենք այսպիսի խնդիրները ձեր {առողջամիտ} դատողութեանը, որովետեւ վաղուց յայտնի է, որ դուք

րուեցաւ ինքը Շամիլը դէպի Ռուսսիայ: Պատուելի {առողջամիտ} ազգակից, գիտեմ, որ կը ցանկանայիր իմանալ որեւիցէ

ւգահեռաբար յառաջ գնալով ազգի կեանքի հետ, ամենայն {առողջամտութեամբ} հարկադրուած ես այդպէս ընթանալ: Ճշմարտութիւնը աւե

ամ լաւ է քան թէ նորը եւ փայլունը, ինչպէս ամենայն {առողջամտութեամբ} հաստատեց Մեղու Հայաստանի անունով լրագիրը, որ դո

րի մասի՛ն է խօսքս, եւ նոցա՛ նմաններին, որ նո՛յն {առողջամտութեան} ճանապարհին հետեւելով վարդապետեցին։ Այս պատճառով

նին. մենք վերջն կօծինք տեյին, զերե եթե նրա ոտքը {առողջանա}, մենք անպատճառ առողջացածովն գալու եմք: Մի՞թե այ

ունում, եթե մերձավորքը չհարկադրեն, բայց մի փոքր {առողջանալ} սկսելով ինքը խնդրում է այնուհետեւ: Հոկտ. տե

արհով երկու օր, երկու շաբաթ կամ երկու ամիս յետոյ {առողջանալ}, քան թէ վտանգաւոր կերպով այդքան յառաջ: Պիտոյ էր

վ, իմ հոգիս, որ առաջուց խոցոտուած էր մեղքերով, {առողջանալով} զօրացաւ։ Եւ այսպէս կատարելով իրենց կամքի բոլո

ւն է ճանաչւում արիւն թողուլ: Հիւանդը թողնում է՝ {առողջանալու} յուսով, իսկ առողջը գործ է դնում այդ՝ որպէս առող

եղութեան մէջ, եթէ Աստուած մի՛ արասցէ, Մանուշակը {առողջանալու} չլինէր իւր մօր դեղերով: Մանուշակը թէեւ լաւ գի

մեմա՛տ լաւ է, սակայն, կատարեալ առողջութիւնը կամ {առողջանալու} համար աշխատելը աւելի լաւ: Աշտարակ գեղի հասա

ուրծքս եւ թիկունքս ցավից խեղդում են, երբ մի փոքր {առողջանամ}, պարապությունից այնքան գրեմ, որ դուք էլ զզվիք,

ի մասին: Աբեղան խոստացաւ 100 գուլդըն, եթէ միայն {առողջանայ}: Պարացելսոսը պատրաստեց օփիւմից երեք հատադեղ եւ ք

ենց ցանկութեան հասած էին, մորմից խայթուած աղջիկը {առողջանում} էր. արեւն էլ մտնելու վրայ. ուստի ամէնքն էլ գոհա

երում է Անանիայի բարի եւ սրտագին խորհուրդներին եւ {առողջապահական} զգուշացումներին, ինձ մնում է միայն շնորհակալ լին

ալու յուսով, իսկ առողջը գործ է դնում այդ՝ որպէս {առողջապահական} հնար: Եւ մի մարդ՝ առողջ, թէ հիւանդ, որ գնացել

ուն խորութեամբ փորել գերեզմանը, այս պահանջում են {առողջապահական} կանոնք: Բայց ժամկոչը ուշադիր չեղաւ այս խօսքե

ի բժշկաց թագաւորել ի վերայ իմ ցմահ, յընթացս այսր {առողջարար} դեղընկալութեան հրաւիրեալ եղէ յոմանց ազգասիրաց յան

աղբիւրի, որ ժողովրդից անուանւում է Սաղլըգ-սու ( {առողջարար} ջուր)։ Այդ ջրով լուացւում են ամենայն ջերմնախտ ո

հաւատում են, թէ բժշկւում էին: Աղբիւրը ստացել է {առողջարար} անունը այն պատճառով, որ տեսած էին նորա վերայ լոյ

, այնտեղ խօսում են, քննում են եւ շատ անգամ աւելի {առողջարար} մտածում են, քան թէ մի ութսուն տարեկան ջախջախած ծ

քսան եւ չորս ժամի մէջ առողջացրեց հիւանդ աբեղան: {Առողջացած} աբեղան համարեց, թէ խոստացած արծաթը շատ մեծ էր,

երկրպագելու. բայց որովհետեւ նորա վէրքը բոլորովին {առողջացած} չէր, վասնորոյ նստաւ ձիու վերայ, կապեց թամքին գօ

եյին, զերե եթե նրա ոտքը առողջանա, մենք անպատճառ {առողջացածովն} գալու եմք: Մի՞թե այդքան կարելի չէ խոսք հասկացուն

անզգայ, յորմէ օգնութեամբ բժշկաց անդանօր դիպելոց {առողջացեալ}, անկայ հետեւաբար յախտ թուլութեան մինչեւ չիմանալ

առողջությունը: Պետք է ենթադրել, որ նա նույնպես {առողջացել} է, քանի որ դու ոչինչ չես գրում, տա՛ աստված:

ձատրութիւն, որովհետեւ հիւանդը խիստ կարճ միջոցում {առողջացել} էր: Պարացելսոսը կորուսանելով այս վէճը, ցոյց տու

ասէ, մինչեւ որ ինքը գործ դնէ Մանուշակի վերայ իւր {առողջացուցիչ} հնարքը, եւ եթէ չառողջանայ Մանուշակը, այն ժամանա

տեց օփիւմից երեք հատադեղ եւ քսան եւ չորս ժամի մէջ {առողջացրեց} հիւանդ աբեղան: Առողջացած աբեղան համարեց, թէ խոս

ւլ: Հիւանդը թողնում է՝ առողջանալու յուսով, իսկ {առողջը} գործ է դնում այդ՝ որպէս առողջապահական հնար: Եւ

զտկար դատողութիւնս մարթ է սատանայական հայեցուածով {առողջն} տեսանել: - Դու դարձեա՞լ խօսում ես այդ լեզուո

լինի թթուածինը, քան թէ 21, նոյնպէս վնասակար էր {առողջութեան}, չափազանց միանալով ածխածինը արիւնի հետ, որպէս ե

կեանքի վրայ, առանց վնաս տալու այդ կեանքի բնական {առողջութեան} եւ առանց պատուաստելու այն ցաւագարական ախտերը նորա

մս Շերեմետեվի գիւղում։ Բայց մեք, տեսանելով նորա {առողջութեան} թուլութիւնը, հեռացնում էինք նորան այդ խորհրդից։

մած ժամանակ այդպիսի թունաւոր լեզու ունին, որ վատ {առողջութեան} տէր են, հարբելով դառնում են մի թրջած հաւ, եւ այ

ահա տիկին Թիւթիւնճի-օղլուին յանձնուեցաւ Մանուշակի {առողջութեան} մասին գլխաւոր հոգաբարձութիւնը: Թիւթիւնճի֊օղլո

ողուլ այդ վնասակար բաները, ո՞վ փոյթ տարաւ ոչխարի {առողջութեան} եւ ապահովութեան: " Աղաչեցէ՛ք զտէր հնձոցդ հ

հ՝ խիստ պատուէրներ տալով իւր կնոջը զգուշանալ իւր {առողջութեանը}, որ անփորձ ծնանի մանուկը: Որովհետեւ աշխարհի երե

ղենջակը թօթափելով հիւանդի վերայ, պատասխանում է ` {առողջութի՛ւն}. յետոյ ստանալով իւր վարձը, գնում է իւր բանին:

անկալով ձերոյին հայրութեան զբարեբաստիկ կեանս, եւ {առողջութիւն}, մնամք ապաստանել յօժանդակութիւն աղօթից ձերոց ամե

լոց անդէն, նաւեցի ի Գենուա: Իբրեւ տեսի, եթէ {առողջութիւն} իմ վտանգելով վտանգի ի ձմեռնային ճանապարհորդութենէ

ում է այն րոպէում, երբ յառաջանալու էր դարձը դէպի {առողջութիւն}, անտես առնել այդպիսի ժառանգութեններ, որով կարել

երկրորդը, - նստի՛ր նորա մօտ եւ ամենայն փռնգալուն {առողջութիւն} ասա՛ նորան: Գնացէ՛ք կորէ՛ք, յիմարներ: Uատա

Թիւթիւնճի-օղլուի անունով, ես պարգեւում եմ նորան {առողջութիւն}: Խմեցին եւ միւս բոլոր օրիորդները, կրկնելով այս

որ իւր սուրբ նպատակին հասանելու համար հարկաւոր է {առողջութիւն}, իսկոյն մօրուքը ածիլեց, մազերը եւ եղունգները կտ

աչք ունի, ձեռք ու ոտք ունի եւ շատ անգամ մի առոյգ {առողջութիւն} ընդհանուր կազմուածքի. տեսնում է, շօշափում է, ճ

, որ ջրհեղեղից յառաջ խօսում էին: - Ինչպէ՛ս է {առողջութիւնդ}, կէտադիր դեւ, - ասաց սատանան: - Մտերիմ ծառ

պ. Մարկոսը յառաջեց խօսել. - Ինչպէ՛ս է այժմ {առողջութիւնդ}, ես, ճշմարիտն ասեմ, շատ վախեցայ... - Եր

բ եւ ինչ չափով տարերքի հարկաւոր էր՝ առողջ մարմնի {առողջութիւնը} շարունակ պահելու համար, որպէսզի իւր կատարած փորձ

ց գրուած, որով յայտնում է Ս[իմէոն] Գ[րիգորեւիչի] {առողջութիւնը}: Նոյն օրը պատասխանեցի, որ կ՚երթայ վաղը: 29-ին

շկական հնարներ գործ դնելով, բաւական ամրացուց իւր {առողջութիւնը} այնքան, որ կարողացաւ աւարտել իւր ուսման ամբողջ ը

ու վերայ. այս էր պատճառը, որ չխնայելով իւր թոյլ {առողջութիւնը} ՝ զոհեց միանգամայն եւ իւր կեանքը։ Գեղեցիկ խօսեց

կ բաց է մեր դուռը: Ինչպէ՞ս է Վարդ-խաթուն խնամուս {առողջութիւնը}: - Փառք Աստուծոյ: Խօսքերը վերջացան եւ տիր

իւթիւնճի-օղլուն եւ Մանուշակը: - Ինչպէ՞ս է ձեր {առողջութիւնը}, - հարցրեց Շահումեանցը տիկին Թիւթիւնճի-օղլուից:

մնացած դէպի իւրեանց սիրական, մի հատիկ Մանուշակի {առողջութիւնը}: Այսպէս ահա տիկին Թիւթիւնճի-օղլուին յանձնուեց

յսպիսի խառնափնդորուած վիճակը սաստիկ խանգարեց նորա {առողջութիւնը} ։ Աշակերտքը բժիշկներ կանչեցին, որոնք խորհուրդ էի

եւ ծարաւ, բնաւ նորա երեսի գոյնը չէ թռչում, նորա {առողջութիւնը} չէ սասանում։ Իսկ երբ տանը նստած լսում է Վարդիթեր

եւ այնպէս նորա երեսի գոյնը բնաւ չէ թռչում, նորա {առողջութիւնը} չէ սասանում. իսկ երբ տանը նստած լսում է Վարդիթեր

ւանդութիւնից անհամեմա՛տ լաւ է, սակայն, կատարեալ {առողջութիւնը} կամ առողջանալու համար աշխատելը աւելի լաւ: Ա

չէի նորա հարստութեանը։ Այսպէս ինչ օգուտ է օտարի {առողջութիւնը} եւ կենդանութիւնը, եթէ ես հիւանդ այսօր կամ վաղը ս

ամար։ Ո՞րը աւելի շուտ կարող է մեզ կշտացնել, մեր {առողջութիւնը} պահպանել՝ մեր ունեցած չոր հացը՞, որ ուտւում է,

կուց աւուրց մեծ նեղութեամբ: Իբրեւ տեսի, եթէ {առողջութիւնն} իմ վտանգելով վտանգի ի ձմեռնային ճանապարհորդութենէ

ղ տեղ գործածուած այս ձեւը, օրինակ՝ " գլուխ բանը {առողջութիւնն} է ", փոխանակ " գլխաւոր բանի ", լոկ պատահական նմ

9-ին նամակ ստացայ եղբօրիցս, 28-ից գրուած: Այսօր {առողջութիւնս} լաւ է, քան թէ երէկ: 30-ին այսօր քինա սկսեցի ընդ

ն թէ երէկ: 30-ին այսօր քինա սկսեցի ընդունել, եւ {առողջութիւնս} անհամեմատ լաւ է, քան թէ երէկ: [Յուլիսի] 1-ին տ

տ. առաջիկայ տեսութիւնը նշանակուած է 8-ին: Այսօր {առողջութիւնս} լաւ էր, քան թէ երէկ: Երեկոյեան գլուխս էր ցաւում

ամակ ստացայ եղբօրիցս Սուլթանի նամակի զօրութեամբ: {Առողջութիւնս} ուղղւում է կամաց-կամաց: 3-ին նամակ գրեցի եղբօրս

այ վաղը: Այս նամակը պատռեցի, չուղարկեցի: 11-ին {առողջութիւնս} թէեւ լաւ է, քան թէ առաջ, բայց տակաւին շատ տկար

կանով, որով ուղարկում են մրգեր, թամա՜մ: 12-ին {առողջութիւնս} գրեթէ ուղղուեցաւ: Տեսութիւն եղբօրս, Մ[արիա] Ա[ֆ

ւնտ թաբակ: 15-ին պատասխանեցի, որ կ՚երթայ վաղը: {Առողջութիւնս} բաւական միջակ է: 17-ին նամակ ստացայ Աւետիքից,

դս գրգռուած է, ըստ որում ցաւում է: 19-ին այսօր {առողջութիւնս} լաւ է: Վաղը ուզում եմ դեղը վերջացնել: 20-ին դե

րկիր: Խնդրում եմ՝ թող սիրելի քույրիկս զբաղվի իր {առողջությամբ}. նրա առողջությունից է կախված իր ամբողջ ընտանիքի

եմ դարձել. հիվանդությունիցս հետո մի լավ օրինավոր {առողջության} երես տեսած չեմ, որ քիչ մը կռատուսի ուժով բան տես

վ ողջույնը ես մոռացած չեմ եւ միշտ մտածում եմ նորա {առողջության} որպիսությանը վերա, թե ինչ վիճակի մեջ է այժմ, լա

դեն յոթ ամիս է, ինձ մոտ անօգուտ ընկած են: Իմ {առողջության} վերաբերմամբ հանգիստ եղեք. բոլորովին չեմ կարող պա

դու տնեցոց հաճախ ես գրում եւ հետեւաբար, իմ եւ քո {առողջության} մասին մերոնք գիտեն, դա անհրաժեշտ է նրանց հանգստո

թե դրա համար, այլ միայն ցանկանում եմ իմանալ նրա {առողջության} մասին եւ թե՝ որտեղ է գտնվում այժմ: Անանիան նրա

թըփ-թըփ կեցիլիք. աճապ ի՞նչ խապեր կառնուք ինձմեն {առողջությանս} մասին. ինչ գրելուս ես ալ չի գտիմ, միայն կանուխվ

գնալ-գալ չունիմ: Ողջ եղեք եւ աստված քեզ կատարյալ {առողջություն} պարգեւե, ամառն աստուծով կտեսանենք եւ այս բաները

փոշտով գրիս, սպասում եմ: Աստված քեզ կատարյալ {առողջություն} տա եւ միմյանց տեսնելու եւ ուրախանալու արժանի անե

ասկանում եք: Ցանկանում եմ Ձեզ հոգվով եւ սրտով {առողջություն}, երկար կյանք եւ ամ են տեսակ հաջողություն։ Աստվա

սկվայում, բայց հանքային ջրերը, հույս ունիմ, որ {առողջություն} տան ինձ: Եթե այնպիսի բաներ ունենաս, որ հարկա

նի համար: Նրանցից առաջինին ցանկանում եմ լիակատար {առողջություն}, եթե տենդից դեռ բոլորովին չի ապաքինվել, իսկ երկ

նություններով, հաջողություն եմ նրան ցանկանում եւ {առողջություն}: Քո Միշել 88. ՂԱԶԱՐՈՍ ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆԻՆ 13

տանիքին առ ի սրտե ամեն բարի, ամեն հաջողություն, {առողջություն} եւ երջանիկ կյանք: Ինձանից շատ նամակ մի՛ սպասի

Ղազարոս եղբորս շատ եւ շատ բարեւ, աստված կատարյալ {առողջություն} տա: Դիմացի փոշտին ալ Բերբերովին կգրիմ, ամենը

յան նամակդ, ստացա եւ շատ ուրախացա, իմանալով Ձեր {առողջությունը}. փույթ չէ, մեղադրիր, եղբայր, ինձ համար շատ քա

լաեւնային շատ սիրով բարեւ. արդյոք ինչպե՞ս է նորա {առողջությունը}. եթե գաս, նորա մասին եւս բաներ ունիմ խոսելու:

վոր է՝ շտապ գրիր նրան, որ անհոգության չմատնի իր {առողջությունը}, որ դիմե լավագույն բժշկի խորհուրդին եւ կատարե նր

կառքը եւ տա նրան նախկին տեսքն ու ամրությունը: Իմ {առողջությունը} վատ չէ. այսօր չնայած արեւ է, բայց որովհետեւ սառ

ւորության հարց է: Ինչպե՞ս է M-lle Madelaine-ի {առողջությունը}: Պետք է ենթադրել, որ նա նույնպես առողջացել է,

ց: Բարեւիր երկու սեռի բոլոր բարեկամներիս, իմ {առողջությունը} - idem. Քո եղբայր Միքայել Հ. Գ. Նամ

թող սիրելի քույրիկս զբաղվի իր առողջությամբ. նրա {առողջությունից} է կախված իր ամբողջ ընտանիքի բախտը, իսկ դա երկրոր

ժմ, փառք աստծո, որ դու առողջ ես, ամենակարեւորն {առողջությունն} է: Դու ինձ ասում ես, որ ուրիշները տոնում էին

. Շամիլը յուր Խալիլ Նայիրին մին հոգոց ասե: Իմ {առողջությունս} այս րոպեիս այնպես է, ինչպես թողել էիր Մոսկվայում

որ Նախիջեւան ես, անտարակույս դուն եւս կգրես: {Առողջությունս} շատ վեր է. ահա միայն սորանով մխիթարվում եմ իմ վշ

ժամ. երեկ նույնպես զբոսնել եմ, բայց ավելի քիչ: {Առողջությունս} իմ - ոչինչ, բայց երեկվանից փայծախս ինչ-որ բան է

(ստատուտ) վերջնական հաստատումը Թուրքիայում։ {Առողջությունս} վատ չէ. հույս կա, որ առանց որեւէ դեղորայքի կանց

: Եւ խեղճ ազգը կրում է ծանր հարկեր, զոհում է իւր {առոյգ} զաւակները թշնամին վանելու համար, ոգեւորւում է յա

պի իւր երկիրը: Վերադառնո՛ւմ է... բայց ոչ այնպէս {առոյգ} եւ զուարթ, ինչպէս դուրս էր եկել այնտեղից, այլ հ

մատնէ զլոյսն ՚ի կորուստ։ Հայաստանին արդ մանկտւոյ {առոյգ} ոգի զուարթուն Յօդս ճախրէ լուսագանգուր յիմաստութեա

արունակեցի իմ զբօսանքը: Յանկարծ տեսանում եմ, մի {առոյգ} պատանի գալիս է, դէպի ինձ ուղղած իւր քայլերը, նո

. Շաքարեանցը թէեւ բանաստեղծ չէր, թէեւ չունէր մի {առոյգ} եւ կայտառ հոգի, մի կենդանի լեզու, այնուամենայնի

ւ թագաւորութեանը... Մի վաթսունամեայ, բայց {առոյգ} ծերունի, ճաղատ ճակատով եւ սպիտակ մազերով, բահը

նորան"։ Արդարեւ Կարգի ջնջուելուց ութ ամիս յետոյ {առոյգ} եւ զուարթ Պապը հիւանդացաւ յանկարծ եւ մի քանի ժամի

ուառը աչք ունի, ձեռք ու ոտք ունի եւ շատ անգամ մի {առոյգ} առողջութիւն ընդհանուր կազմուածքի. տեսնում է, շօ

վիճակում ու է վերջանում, ինչպէս լեզու, կատու, {առու} եւ այլն եւ այլն, կամ պատասխանատու, հարկատու, ո

նայնիւ (երես 86) կապում է ուրիշի այգու ջուրը եւ {առու} բացում դէպի իր այգին, " իմ ողորմածիկ հօրիցը էս ե

ակութեամբ եւ երկրորդ՝ հրատարակելու կերպով, որից {առուած} է եւ գրքի մակագիրը՝ " Ընծայ"։ Շնորհակալ են

ԳԱՐՆԱՆ ՄՈՒՏ Քեզ բարով, զուարթուն {Առուգահասակ} գարուն, Քեզ ողջոյն բիւր՝ անբուն, Տալ

րժելի խշխշոց. ծաղիկները եւ արօտները սկսանում էին {առուգանալ}, թարմանալ եւ բարձրացնել իւրեանց գլուխը, ազատուե

ա կարողանաս թղթի վերայ գրել, որ ապագային տուր եւ {առութեան} ժամանակիդ պիտանի լինի քեզ: - Կրկին աջահամ... Ա

է ի Նոր Նախիջեւան: Եւ ի հաստատութիւն այն տուր եւ {առութեանս} եւ վաղֆարարութեանս իմ, մին գուլհօր ոսկի բէհանայ

սուն հազար ռուփոյ եկամուտ խսելով, այսպէս տուր եւ {առութիւն} արարի, որ իմ յիշեալ տունն մշտնջենաւոր վաղֆ մնասց

պի մնացորդը կը հանդիպի քեզ դէ՛մ յանդիման՝ Քասաղի {առուի} վրայ։ Թէ ո՞րքան երկայնւում էր տակաւին այդ պարիսպ

երում Մեր հրեշտակն իր ֆալլոսով... Կրկնաղբիւրի {առուն} բռնած Մղում ճամբով ցօղապատ եւ Սողոսկելով բարձրա

չեստրի, Մարսէյլի կամ այլ եւրոպական քաղաքների հետ {առուտուր} ունենալը կարելի է անուանել ազգային վաճառականութիւ

են հատանիլ, այս պատճառով եւս տեսակի պակասութենից {առուտուրը} սկսում է թուլանալ: Արի երիտասարդը նկատում է այս

ե ոչ, վնասը ձեզ կլինի, ինձ չէ, ինչու, որ դուք {առուտուրի} մարդ եք: Ինձ համար թե որ երկարելու լինի, միեւնո

ր մանէթ, որ շատ օգտակար կարող էր լինել նորան իւր {առուտուրի} մէջ Ղրիմ գնալու միջոցին: Նորա ցաւը հարսանիքի ուշ

րանց ա հասնում. աղպե՛ր, դուք, քաղքցիք էք, որդ {առուտուրի} էք, որդ փէշակի, մէջներիդ պարապ մարդ չկա. ռանչ

այլ վաճառական պարոն, որ նոյնպէս պարապում էր այդ {առուտուրով}, գնում է Բէգզադէի մօտ եւ ասում է, որ եթէ այդ ան

անդամք, աշխատում են առանձին կերպով վարել իւրեանց {առուտուրքը} եւ առանձնապէս վայելել իւրեանց հարստութիւնը: Չկան

ում էր Եւրոպա, այլեւ երկաթ, իւղ եւ կաշի, որոնց {առուտուրքին} ծանօթ են Նախիջեւանցիք: Մի մարդ չէ կարող այս

ը գրված է] Ծածուկ կարդացեք: Ամոթ է: Օտար մարդու {առջեւ} չի կարդաք: 1850 7. ՆՈՐ ՆԱԽԻՋԵՒԱՆԻ ՀԱՅՈՑ

ր դրությունը, տարակույս չկա, որ մեք օտար մարդու {առջեւ} ցույց չենք տալիս մեր իսկական դրությունը, բայց պե

, որի համար ես պարտավորվել եմ անգլիական դատարանի {առջեւ}, այսինքն, որ այդ դրամը կգործադրվի դատարանի վճռի

ինքնին նսեմանում է հազարամյակներ տեւող ստրկության {առջեւ} Եգիպտոսում, Բաբելոնում եւ, վերջապես, ամբողջ եր

եք ընդունում ենք որպէս իրողութիւն: Մեր աչքի {առջեւ} են բիւրաւոր անգործ գործաւորքը, որ տանջւում են սո

որ առանց մեր աշխատութեան, բնութիւնը դնում է մեր {առջեւ}, գողութիւն է, աւազակութիւն եւ յափշտակութիւն, ե

: - Դու մտածում ես քո ապրուստի համար, աչքիդ {առջեւ} ունիս քո ժառանգների եւ քո սերունդի ապագան, իսկ ե

ւպօլսի պարիսպքը խոնարհեցան դաշնակից զինուորութեան {առջեւ}, Նիկողայոսը մեռաւ: Մեռաւ նորա հետ եւ նորա համակ

ետընթաց մասին հետ: Ռուսական ազգը, որի աչքի {առջեւ} հանդիսանում է այս դրամատիկական թատրերգը, կուսակի

ւ ո՞ւր են այն ոսկիքը: Մի՞թէ տէրութեանց մօտ: Մեր {առջեւ} դրած է բոլոր տէրութեանց եկամուտի եւ ծախքի ցուցակն

լը շատ հեշտ է: Բայց մինչեւ այստեղ, մեք մեր {առջեւ} դրած բուն խնդրին չդպանք, մինչեւ այստեղ աշխատեցան

այն սարսափելի վիհի խորութիւնը, որ բացւում է մեր {առջեւ}: Գրեթէ ազգովին սովորութիւն առնել ապրանք գնել Եւր

այնտեղ ճեղքւում է վարագոյրը, եւ ահա վիհը տեսնողի {առջեւ} է: Կամայական անձնախաբէութեամբ վիհը չքննելո

ութիւն եւ նորան դարձեալ իբրեւ վկայ դնում ենք ազգի {առջեւ}: Այսքան տարիներ գնում է ազգը այս ճանապարհը եւ այ

Եւրոպան կանգնած է այսօր մի դժուար լուծանելի խնդրի {առջեւ} ։ Այդ տնտեսական խնդիրն է, մարդը եւ հացը: Եւ այդ

շտից, որի փոյթը չէ, եթէ նորա ընկերը, նորա աչքի {առջեւ} ընկնում է սովամահ: Բայց մասնաւոր ուշադրութե

վերայ, որպէսզի հակառակախօս չերեւինք մեր նեղսիրտի {առջեւ}: Վնասակար եւ անիրաւ է այնպիսի ազգութիւնը,

ն թէ մտածում ենք մեք, քան թէ աշխատեցանք մեք նորա {առջեւ} կերպարանել մեր միտքը: Ի՛նչ է արդեօք նորա մտ

քննէ ներկան, այն ժամանակ իսկոյն կը ճեղքուի նորա {առջեւ} ապագայի կարծեցեալ վարագոյրը: - Չէ՛, փոքրիշ

, երբ դու մանուկ էիր, կենդանացուր քո յիշողութեան {առջեւ} այն շրջապատը, որի մէջ ապրեցար, ի՞նչպէս են, կա՞

ութեան անունով, որ մեք չենք ընդունում: Մեք նորա {առջեւ} պիտի դնենք գործ, նա մեր առջեւ պիտի դնէ հրաման:

դունում: Մեք նորա առջեւ պիտի դնենք գործ, նա մեր {առջեւ} պիտի դնէ հրաման: Գործը ցոյց տալով՝ պիտի խօսինք

բիւր, անկեղծ եւ հաշուատու բարոյականութեան եւ որի {առջեւ} միայն խոնարհեցնում ենք մեր ծունրը: Մարդը չէ

ն բարձր կանգնած են, որ մարդը հող եւ մոխիր է նոցա {առջեւ} ։ Բռնակալները սեպհականութիւն են պահանջում, նոքա

իսոփայութիւնը, ինչպէս Հեգելը անում է միշտ, աչքի {առջեւ} ունենալով յունական իդէալը, այն ժամանակ նորա փիլի

սորվել, եւ պահանջել, որ հանդիպողը ծունր դնէ իր {առջեւ}, պարզ ցոյց է տալիս, որ այդ փիլիսոփայ պարոնը ինք

ութիւնից աչք չի բանում այս կամ այն վարդապետութեան {առջեւ}: Անձնաճանաչութիւն, գիտակցութիւն, հաշուատու

ա՛ փիլիսոփայութեան աղբիւրը, որ բաց է ամէն մարդու {առջեւ}, միայն թէ մարդը չծուլանայ օգուտ քաղել: Եւ եթէ մ

րուստը դղրդել էր նորա ուղեղը, ուստի եւ նորա աչքի {առջեւ} երեւում էին միայն Լուդովիկոս XVI-ի եւ Մարիայ Անտո

(замен) իմաստութեան, որ նստած էր կանաչ մահուդի {առջեւ} եւ որ երեւցնում էր իր ենթակայութիւնը հրովարտակներ

ս իմ կողմից, այլ ստո՛յգ իրողութիւն է, որ Տիրոջդ {առջեւ} դնում եմ։ Մի երեւելի ազնուական մարդ, ականաւո

արդ իմ անունը Աւագի մօտ, մի քանի պարեգոտաւորների {առջեւ}, տրտում հառաչանքով ասաց, թէ. " Իրաւացի չեղաւ Ղ

ցի ահա, եւ խոստովանում եմ հրեշտակների եւ մարդերի {առջեւ}, բայց ուրիշ առաքելանման մարդիկը ինչի՞, այսպիսի

որ ապացոյց չունեցող ենթադրութիւնը դնում է աշխարհի {առջեւ}, որպէս աներկբայելի իրողութիւն։ Աղճատուած ձեռագր

կամ երեւակայութեան արդիւնքը կամենում են դնել մեր {առջեւ} որպէս գիտութեան խօսքը։ Գիտութեան խօսքերը չեն դոք

ւ ենք համարում ճշմարտութեամբ խոստովանել ընթերցողի {առջեւ} մեր տգիտութիւնը Սեւուկի մասին՝ ազատ թողնելով ուր

ոփոխութեան է ենթարկվել, որոնց մի քանիսը՝ մեր աչքի {առջեւ} կատարված։ Սորանից 20-30 տարի առաջ շատ պառաւներ կա

կոտրած կոտոշը եւ փորած աչքը, որ Ձեր մռայլութեան {առջեւ} են այժմ... - Այդ աչքի համար ասում ես դու

ւնս, թէ ի՛նչ էր մի Հայի պարտականութիւնը իւր ազգի {առջեւ}: - Դու մի գիտուն մարդ ես, մի գուցէ սկսանես

հոգին եւ խաբեբայական ուղղութիւնը, մանաւանդ աչքի {առջեւ} ունենալով նոցա ապստամբութիւնը Պապական հրամաններին

անի գիշեր ծունկի վերայ մնալով Աստուածածնի պատկերի {առջեւ}, կախեց իւր գլխարկը եւ սուրը սեղանի վերայ, եւ ու

ններից, վերադարձան Վենետիկ, ուր Պապական դեսպանի {առջեւ} ուխտեցին կամաւոր աղքատութեան եւ ողջախոհութեան ուխ

խրակիր նորան առանձին. եթէ չլսէ ` մի երկու վկայի {առջեւ}. եթէ դարձեալ չլսէ ` " ասասջիր եկեղեցւոյն եւ եթէ

չենք կարող այս դրութեան հետեւել. նոր լեզուն հնի {առջեւ} այնպէս յանցաւոր չէ, ինչպէս Սիքստոսը յանցանք էր հ

ու համար: " Սոս եւ Վարդիթերը " դրած է. մեր {առջեւ} նախ եւ առաջ որպէս բանաստեղծութիւն, որպէս վիպասան

ր ինքը բան չէ ասում մեզ, այլ մարդիկ է հանում մեր {առջեւ}, ներգործել տալով նոցայ, - նա ցոյց է տալիս, էլ տ

ն, որի լոկ յիշելը բերում է մարդու երեւակայութեան {առջեւ} ամբողջ հայ աշխարհը, որի վրայից արդէ՛ն գլորուել ե

րածի պղծութիւնը " անխտիր սրբացնե՞լ, անխտիր նոցայ {առջեւ} ծունկ չոքել ու խո՞ւնկ ծխել, որովհետեւ մինը հազար

տիցս լսել էի, այն, վերեւը գրեցի, ինչպէս աստծու {առջեւ}, ամենայն հարազատութեամբ: Որ ազգի մէջ կամեն

են մարդուն. սա միանգամայն ոչնչանում է, երբ աչքի {առջեւ} տեսնում է մի այնպիսի ուժ, մի այնպիսի զօրութիւն,

ւժ, մի այնպիսի զօրութիւն, այնպիսի տեսարան, որի {առջեւ} տկարանում է ոչ լոկ մի մարդու, այլեւ բովանդակ մար

, բայց այստեղ աւելորդ համարեցինք մեր ընթերցողների {առջեւ} էլ նոյնը անել, պատճառ, խորհուրդ չգտանք զուր տեղ

կանութիւնք է առնում իր վրայ մարդկային ընկերութեան {առջեւ} պաշտպանել իր ընտանիքը, կերակրել նորան եւ առհասար

մ Սօսի նման ջրվախ էին, որ իր Փարպի գնալը Գարեգնի {առջեւ} արդարացնելու համար սուտ ու մուտ բաներ էր հնարում

արոյական եւ այլն եւ այլն վիճակը լոյս հանէ ու ազգի {առջեւ} դնէ: Այս խօսքերը եւ այս գաղափարը ամենայն ընդունե

աստիճան-աստիճան աճէին ու հասակ առնուին կարդացողի {առջեւ}, դորա փոխանակ հասարակաց կեանքի նկարագիրը շատ վառ

կութեամբ նոյն վայրկենին չէ բացում իր սիրտը Անոյշի {առջեւ}. " Քա՛, ինձ տուր, ես քո աղպոր ղարաւաշն եմ (աղ

կենից յետոյ, իր սիրտը կատարելապէս բանալով Անոյշի {առջեւ} եւ ապսպրելով Սօսին հասցնել իր գաթան, ասում է, ո

իայն, որ նա Հանավանքից տուն դառնալուց եւ Հեթումի {առջեւ} բոլոր անցքը ուրանալուց յետոյ, չէ հերիք անում իր

եանի ուղղութեան, իր բովանդակ գործի մէջ միշտ աչքի {առջեւ} ունեցել է գործ դնել ազգային առածներ, ասացածներ:

եւ առանց նորա ազգի կեանքի դուռերը փակ են հեղինակի {առջեւ}: Յայտնի է, թէ ամէն գիտական առարկայ իր լեզուն եւ

նը, այնպիսին երբէք չէ կարող այսպիսի ոչինչ բաների {առջեւ} ընկրկիլ։ Ինձ հարկաւոր է, որ իմ միտքը առջեւիս կա

է սարից, կարգելուի՞, եթէ մտածես պատ քաշել նորա {առջեւ} եւ քո տունը այդ ճամփով փրկել. չէ՞ որ աւելի խելքի

ճառը, դուք էք Հայկայ անմեղ զաւակներուն ետեւէն ու {առջեւէն} ընկնողը, որ գետերուն, սարերուն եւ գայլերուն բեր

իր պատուաւոր եւ Առաջակայ վիճակովը մերկանդամ ազգին {առջեւը} խայտառակենք... Եօթներորդ՝ արտօնութիւն կը տա

քիչ մը խօսինք ու ազգայնոց կամացը դէմ եւ մեր աչաց {առջեւը}, տներուն մէջ ելնել մտնելով, իրենց ըրած անզգամու

՞ւր կերթայ"։ Պատասխանի - " Քրիստոսի Տեառն մերոյ {առջեւը} կելլէ, եւ ըստ գործոց մերոց դատուելով կա՛մ արքայո

Ծածկեալ խորհրդի հոգսերով ` Սուրբ պատկերի {առջեւը} ` Կանգնած ես դու, ոստ Սալեմի, Սրբութ

պուպլիցիստը, մեզ թւում է թէ աւելի խոր մտած է իր {առջեւը} դրած գաղափարի մէջ, աւելի համարձակ հաստատութեամբ

յական խօսքերի եւ իրաւունքը ճանաչել, որպէսզի նորա {առջեւը} արդարացնէ իւր անձը այս թղթի ձեռքով։ Եւ յաղթօղ եր

են նախնիքը։ Իսկ ե՛ս՝ անպիտա՛նս, թէպէտեւ Տիրոջդ {առջեւը} ամենների կղկղանք) երեւիմ, տղամարդի որդի լինելո

ց, եւ իրենք ուրախացած բացագանչում էին դատողների {առջեւը}, ուր, ինչպէս Աւետարանիչը վկայո՛ւմ է, Պիղատոսը

հարիւրաւոր ապացոյցներ պատրա՛ստ ենք դնել պահանջողի {առջեւը} ։ Բանը այն է, որ Խորենացին, Փարպեցին, Յովհ

ստացաւ, պիտոյ է ամենայն ջանք գործ դնէին ժողովքի {առջեւը} փակելու, որ թէ կազմուէր, անտարակոյս ցոյց կը տար

ամ շատ ուրիշներ էլ, իբրեւ իրողութեան կարող են իմ {առջեւը} դնել այն բանը, թէ Արարատեան աշխարհում շատ անգամ

տունը (եր. 107-109): Նա, խաղող դնելով նոցայ {առջեւը}, ներողութիւն է խնդրում, որ մի ուրիշ բանով չէ կա

յանուն Տեառն " ասելով, ծունկ կը չոքեմ նաեւ նորա {առջեւը} ։ Պարոն, լեզուի խնդիրը ծանր խնդիր է եւ որքան ծան

ելի համարձակ հաստատութեամբ բռնել է ամէն կողմից իր {առջեւի} խնդիրը: Հեգելը իր քաղաքական ասպարէզը " Գերմանիան

ների առջեւ ընկրկիլ։ Ինձ հարկաւոր է, որ իմ միտքը {առջեւիս} կանգնած մարդը հասկանայ։ Ես, գործ դնելով նոր լեզ

ել ժամանակի այն ակնթարթը միայն, որ անցնում է մեր {առջեւից}. իսկ երբ նա անցել է, անօգուտ է այլեւս: Նա, իբ

անոնց համար վանք շինէ ու երկաթեայ պատուհաններուն {առջեւն} ալ մէյմէկ զինուոր կայնեցնէ, եւ կամ ամենքը ժողովէ

ն սեռին, անմեղաց արեան շոգին Աստուծոյ կենդանւոյն {առջեւն} ելած " բնակութեան ձեր աւերակ լիցի " ըսելու վրայ է

եւ տեսանելի առարկաների մէջ, որ ամեն օր մեր աչքի {առջեւն} են, շարժողութիւնը ինքը պատճառ չէ, այլ պատճառի հ

աւ, այլ թէ ինչ որ կորցրել էր գտաւ, նորը տակաւին {առջեւումն} է: Բայց ինչպէս է եւ ինչ պիտի լինի այդ նորը: Եթէ

ն իւրեանց ազգութեամբ: Կենդանի եմ ես եւ խօսում եմ {առջեւս} կանգնած մարդու հետ, բայց նա չէ ընդունում, թէ ես

թո՛ղ որ հեղինակը, կա՛մ վախէն եւ կա՛մ տկարութենէն {առջի} քաջութիւնը մոռնալով, ինքզինքը Մխիթարեանց զօրաւոր

ին) վեվով դրինք, անվան, պատվական, հիմակվան, {առվօտանց} եւ այլն. անոր համար որ աշխարհաբար վեվ կըսենք նէ

ղ է օգնել, ոչ բառարանը։ Այս պատճառով հին լեզուի {առտաքին} ձեւերը, նորա բաղդասութեան կճեպը (կեղեւը) նոր ժ

ր չունէր այն ժամանակ՝ իւր գաղափարը իրագործելու: {Առտնին} կամ ծնողական դաստիարակութիւնը ստանում է երեխայն գ

ալսարանի Հայ ուսանողքը առաջին անգամ Մոսկուայի մէջ {առտնին} թէատրոնական բեմի վերայ կատարեցին մի եղերերգական ե

ն միւս գեղացիների չափով կը ստանաս քո բնակութեան, {առտնին} պարտիզի, անասնոց գոմի եւ այլ կարեւոր բաների հարկ

այս ամեն սքանչելի յատկութեններով, դեռ խօսել լոկ {առտնին} խոշոր բաների մասին, կամ առ եւ տուրի մասին՝ առան

արդէն բախտաւոր կը համարենք: Ա. ԱՌԱՒՕՏԵԱՆ Ամեն {առտու}, թօթափած Քունն աչքերից ` գեղատես Երազներով իր

ղովեալ մալաղիցն ֆի հարիւրին հինգ իրանց հախսայ վեր {առցեն}: Նոյնպէս եւ իմ թաղման, տների մարամաթի, խաղնի ե

քոյ յիշեալ երեսուն եւ մին ռուփի ամսական խարճն վեր {առցեն} եւ մնացեալ մապլաղին Կումպանու մանաթ կամ սարթեփիկէ

ւ մնացեալ մապլաղին Կումպանու մանաթ կամ սարթեփիկէթ {առցեն} մուդաթ մնասցէ. եթէ Կումպանու սանաթ կամ սարթիփիկէ

ուդաթն ո՛չ բաւականասցի զայն ՚ի գնել, մուդաթի վեր {առցեն} որքան դրամ եւ հարկաւոր իցէ եւ զնոյն գնեսցեն եւ յե

իցն նախ իւրեանց ֆի հարիւրն ինչ իւրեանց հախսայ վեր {առցեն}, յետ այնորիկ եւս տների մարամաթի, խազնի եւ վերն

րեսուն եւ մին ռուփի ամսական խարճն եւ կամ այլն վեր {առցեն}, ապա մնացեալ մապլաղն, վերն գրածի համեմատ, տասն

այսորիկ գրեաց 'ի բերանոյ նոցա եւ 'ի վանս զի յանձն {առցեն}. եւ թէ նեղիցին 'ի Հռովմայ վասն այսորիկ, 'ի բաց

նորին սրբութեան ծայրագոյն պատրիարքին վասն իմ ո՛չ {առցէ} զիւր վախճանական լրումն: 6 Գործս այս լինելով ա

սելն մեր հասկանալի ոճով, ժողովուրդն ամենայն զչափ {առցէ} զմերոյ տգիտութեան, ծանիցէ զճշմարտութիւնն եւ զմեր

եմք զբազմաց ճառել, յայն սակս, յայս նուագ ի նիւթ {առցուք} խօսից մի միայն զԱյվազովսքի Գաբրիէլ վարդապետն։

էք մեկնեցաւ: Ունայնանայ խորհուրդ պատարագին, եթէ {առցուք} զայն ըստ Այվազովսքւոյ - քա՛ւ լիցի մեզ գլորիլ յայս

րկու: Ինչ ապրանքով մեր ընկերութիւնը պիտի տուր եւ {առք} առնէր, այդ ապրանքի տեսակից եւ բաւական պաշար վեր

ողովուրդը դատապարտելի չէ, եթէ այդ ումն վերացական {առքական} անուններն փոխանակել է նոյն բայերի աներեւոյթ եղանա

որահիւս հայ հեղինակները շատ տեղ գործ են դնում այս {առքական} անունները առանց նուի, ինչպէս՝ հերքում, մերժում

ործի զուգակշիռը պահելու համար: Հասակի այս անաջող {առքը} խիստ անախորժ տպաւորութիւն է անում կարդացողի վրայ

նէր դպրութեան մէջ, մինչդեռ Ապարան խօսքը (յատուկ {առքով} ) երեւում է գործածուած: Երկրորդ, Ապարանը, որպէ

կանութիւնից, եթէ հայկական կեանքի մէջ (ընդհանուր {առքով} ) երեւեցնէր մեզ այնպիսի բնաւորութիւնք, որ սկզբից

րկայումս, ուր այդպիսի բնաւորութիւնքը (ընդհանուր {առքով} ) մտացածին չհամարուէին: Ամէն բանից առաջ քննելիքը

ւրդ, առաջեւումը մի նպատակ, որին հասանէր. դա մի {առօրեայ} բան է, եւ ճակատագիրը նոյն վիճակով վճռելու է դորա

ապրուստը. եւ ապրուստ հաւաստի, մշտնջենական եւ ոչ {առօրեայ}: Հասարակ ժողովրդի համար ուղղակի եւ մնացած մասին

ց ամենափոքրագոյն մի մասը միայն կարող է ենթարկուիլ {առօրեայ} եւ անցողական նեղութեան, քանզի ազգի հիմքը դրուած

լինելու: Այո՛, փորձերը ուսուցին, ի վերջոյ, եւ {առօրեայ} ապրուստի կարօտութիւնը ստիպում է մի փոքր խելացի լի

ան սիրելի չէ այս, նա չէ քննում, նա թողնում է եւ {առօրեայ} տեսածով ապրում է այսօր, վաղը ինչ կամի թող լինի:

անին Քո լուսից կը տաս հաւասար բաժին: {ԱՌՕՐԵԱՅ} ԱՇԽԱՐՀ Ի՛նչ ես գոռում, ի՛նչ խնդրում,

Մի՛ գար միւս անգամ հանդէս: Մեք {առօրեայ} բաների Ծառայում ենք անդադար, Դու ինչ

եկ այլ մասում, վերջնականապես կսպանե ինձ: Իմ {առօրյա} կյանքի միանգամայն պրոզայիկ վիճակից երես շրջելով,