Անտիպներ

ՆԱՀԱՊԵՏԸ 
       Հի՛ն, հի՛ն դիւցազնի մը նման հսկայ 
Որ իր հո՛ւսկ օրուան հասնիլը կը զգայ 
Իր պալատներուն փառքին տակ փլուզուն՝ 
Կը քաշկռտէ իր դիակն ազազուն 
Սարէ սար՝ ինչպէս ինկած մի Աստուած , 
Իր մութ խորհուրդին մէջ պատանքուած 
Ծեր նահապետը…։ 
       Իր ազնիւ բեհեզն երէկուանը չէ՛. 
Երբէ՞ն ի վեր ան կ’ապրի, կը շնչէ , 
Կը հաշուին յիսուն, ոմանք հարիւր դար. 
Փորագրուած ժայռի վրայ կը կարդար 
Գիտունն իր անցեալն. մինչ ինք անդադա՜ր 
Ժամանակներու վրայէն կ'երթար 
Հի՜ն նահապետը…։ 
       Արեւմուտքի եւ Ասիոյ դարաւոր 
Ընդհարման վկան էր սո՛սկ , ահաւո՜ր։ 
Հարիւր ազգերու շիրիմին վկան , 
Ծեր երկրին վկան՝ դեռ ողջ , տիրակա՜ն. 
Որ սիրտ չունէր իրեն դարերն անհամար 
Սեւ համրիչին վրայ համրելու համար 
Մո՜ւթ նահապետը…։ 
       Էր երբեմն երբ պատգամն իր խօսքին 
Իր վրայ կը թափէր գահերու ոսկին. 
Երբ ճամբաներու վրայ ծեր Ասիային 
Իր կարաւանները կը ճանչնային , 
Երբ խաւարակուռ անօթի ազգաց 
Հայրօրէ՜ն, առա՜տ կը բաշխէր լո՜յս , հա՜ց 
Վէ՜ս նահապետը…։ 
       Էր երբեմն երբ վաշտերն Հռովմի 
Գարշապարի տակ կ’ընկրկէին մի առ մի 
Երբ իր դրացի բարբարոս ազգաց 
Հուժկու կ’որոտար պատգամն անզգա՛ծ , 
Երբ դեռ արքայից արքան էր անգին , 
Երբ թագաւորներ կը լծէր կառքին 
Սէ՜գ նահապետը…։ 
       Բայց դարեր անցեր են այդ հին օրէն. 
Աստուած կեանքին մահն է դրեր օրէն. 
Ու երբ մահամերձ կ’իյնայ վագրը մունջ 
Բզէզներ կ’երգեն իր ծեր գլխուն շուրջ. 
Այսպէս երբ դեռ ձագ շուներ կը հաջեն 
Իբր Աստուա՜ծ կ’անցնի գիշերին մէջէն 
Խե՜ղճ նահապետը…։ 
       Մի՜, մի՜ յիշեցներ անցեալն անկենդան , 
Երբ Հայկ, երբոր Ներսէս, երբոր քաջ Վարդան. 
Երբ Արտաւազդ, երբ Արշակ անվեհեր , 
Երբ Արա, երբոր Տիգրան կը կոչուէր , 
Վսեմ անուններ՝ զրահի պէս հնչո՜ւն… 
Զառամեր է ան, կ’անուանին — գնչուն 
Ծե՜ր նահապետը…։ 
       Ո՞ւր են բերդ, պարիսպ, դղեակ , հայրենիք 
Ո՞ւր են պարտէզներ առկախ, տուն , տանիք. 
Նահապետն ունի մի կտաւ վրան 
Հալածեր են զինք Կովկասէն Իրան , 
Անկէ Հայաստան, այսպէս խաշնարա՜ծ 
Կ’ապրի իր հոտով՝ սարին վրայ կորած 
Սո՜ւրբ նահապետը…։ 
       Սակայն երբ խռով կեանքին մէջ կայ յոյս. 
Իր յոյսն իր դուստրն է՝ իր վրանին լոյս. 
Չոր անապատին մէջ՝ ազազուն բո՜յս. 
Մահամերձ ցեղին յոյսի օրրան կոյս։ 
Չոր այգիին մէջ սո՛սկ արբշիռ ողկոյզ 
Լո՛կ իրեն համար դեռ կ’ապրի անյոյզ 
Լո՜ւռ նահապետը…։ 
       Գիշեր մը խրճիթ մը կը հասնի . Աստուա՜ծ… 
Դստրիկը հոն չէ. փախցուա՜ծ , մեռա՜ծ… 
Աչքը կը մթնէ, կը փրփրի հոգին. 
Կրա՜կ կու տայ իր հուսկ օթեւանին , 
Կը ցրուէ խելառ հովիւ , հոտ, ոչխար , 
Ու լալո՜վ, լալո՜վ կ’իյնայ ճանապարհ 
Հէք նահապետը…։ 
       Առասպելի մա՞րդն է այս ալեւո՛ր… 
Ոչ, ճամբորդ ընկեր, ճամբուդ վրայ մոլոր 
Երբ տեսնես դրախտի երկիրը սիրուն 
Նայէ Երասխէն մինչ Կուռ, մինչ Սիհուն 
Դիտէ հորիզոնն որքան որ կրնաս 
Հրդեհուած բոյներն հո՛ն պիտի ճանչնաս , 
Ծե՜ր նահապետը…։ 
       Իրենք իրենց տունն այրելէ վերջ՝ լո՞ւռ 
Կ’երթան բիւրերով, կ’երթան դէպի ո՞ւր 
Կ’երթան փողոցի, բանտի , խաներու 
Մէջ՝ պատն երեսին պանդուխտ մեռնելու… 
Անոնց ամէնո՜ւն հետ, ամէնուն մէջ 
Կը մեռնի դարեր, դարերով անշէջ 
Մեր նահապետը…։ 
       1910