Հայ գրականութիւն

/11/

Գ. ԴԱՍ
ՆԱՐԵԿԱՅ ՎԱՆՔ

Ժամու մը չափ հեռի Նոր Գիւղէն [1], յաջ կողմն շեղելով, կը բարձրանանք բլրադաշտիկի մը գոգը. եւ ահա սխրալի [2] տեսարանով մը կը բացուի Նարեկ [3] գիւղը մեր աչաց առջեւ, որոյ մէկ կուշտը [4] բարձիկի նման դիրքի վրայ, շքեղ վսեմութեամբ, իրեն կը կապէ նայողին բիբերն ու սիրտը՝ երկնանման տաճարն Նարեկայ վանուց: Ոչ եւս կրնայ մարդ նայիլ գիւղին, գեղացւոյն, գեղեցկութեանց բնութեան, եւ բնակչաց աշխատութեամբ զեղեալ բարութեան։ Աստեղատանց [5] կամարէն հիանալի կ՚երեւի գմբէթն Նարեկայ ու զանգակատունն. եւ ձայն զանգակահար կոչնակին անլսելի կ՚ընէ գեղի հօտաղներուն եւ մացառաց բիւլ բիւլին ձայները, որ քաղցրախառն ներդաշնակութեամբ կը լնուն այդ դրախտին բլուրը, եւ արձագանգը կուտան կ՚առնուն շրջակայ լերանց եւ երկնից կամարաց հետ։

– Հո՛ղը սուրբ, ջուրը սուրբ, քարը սուրբ, խոտը սուրբ, ծառը սուրբ, օդը սուրբ, արեւը սուրբ, ամենայն ինչ սուրբ է, տեղւոյս ամէնուն դիպեր է սուրբ Նարեկացւոյն ձեռքը, ոտքը, շունչը, ձայնը, հառաչանքն, օրհնէնքը…: Ափսո՜ս սակայն, մարդն՝ [6] որ կը բնակի այս տեղը՝ ինչո՞ւ չեմ կրնար ըսել սուրբ…:

Այս հոյակապ տաճարին մէջ կը պահուին իբրեւ անգին գանձ, ոսկերք սրբազանից` Անանիա Նարեկացիին՝ [7] քեռին եւ վարժապետ Ս. Գրիգորին, Յօհաննէս՝ «Նարեկայ մեծափառ եւ բարձրապատիւ ուխտի [8] վանական… հարազատ, միաշունչ, միակրօն, համապատիւ, զուգահաւան» [9] եղբայր Ս. Գրիգորին, եւ ինքն Սուրբ Գրիգոր՝ ի դարանի յօրինեալ որմի, յետկոյս խորանի, Սանդխտոյ [10] սրբուհւոյն կուսի։ Սանդուխտ եւ Գրիգոր՝ կո՜յս, կուսին հովանի, Շաւարշանայ [11] Շուշանին գեղոյն շքադիր՝ [12] գոհար ծովային, վարդ բոսորային, ծաղկեալ Ռշտունին [13] ։ Երկուքն` երկու պտուղ [14] խունկ Աստուածաբոյր՝ վէր [15] մէկ կրակի Քրիստոսի սիրոյն, մէջ մէկ բուրվառի Հայաստանեայց եկեղեցւոյն, — վէր մէկ սեղանի, մէջ մէկ խորանի…։

Կը համբուրեմ քոյդ փոշին, կը համբուրեմ շիրիմդ, կը համբուրեմ դամբարանդ, գերեզմանդ, քնարանդ, ուր կը ննջես արթուն, ուր կը հսկես անլռելի, ուր քնարդ Աստուածախօս կը նուագէ միշտ ի բարբառ կենդանի, ուստի կը լսուի «Ձայնդ հա/12/ռաչանաց, հեծութեամբ սրտիդ, ողբ աղաղակիդ», կը բուրէ՝ «ի Բուրվառէ կամացդ պտուղ ըղձիցդ ճենճերոյ, եդեալ ի հուր թախծութեան, անձինդ տոչորման» [16] ։

Դո՛ւ երկիրը լցիր Աստուածախօսութեամբ. Դո՛ւ մեզ ուսուցիր Աստուծոյ հետ խօսելու լեզուն եւ հաճելի եղանակը։ Դու կը գտնուիս [17] ինչպէս առ Աստուած, նոյնպէս առ ամենայն դասս մարդկան։ Դու վշտացելոց մօտն ես, յուսաբեկելոց յոյս կը ցուցնես, մոլորելոց` ճանապարհ, խաւարելոց՝ լոյս, կապելոց՝ [18] արձակումն, տառապելոց՝ հանգիստ, խռովելոց՝ խաղաղութիւն, աղքատաց՝ աւետարան, հիւանդաց՝ ապաքինութիւն, ի ստուերս գիշերոյ նստողաց՝ [19] ճառագայթ, թախծելոց` սփոփանք… եւ այսպէս ամենայն չարեաց եւ կարեաց մարդկան կարեկից, սպեղանի ու բալասան կ՚ընծայես հրեղէն լեզուաւ Աղօթամատենիդ։ Գերեզման չկայ քեզ համար։ Դու հոգիներու մէջ կը հանգչիս, անմահդ ի մահկանացուս. Քո մեղագիրդ եւ դեղագիրդ [20] ամէն հայու տունը, ամէն Աստուածապաշտի ծոցը կը գտնուի: Առանց Քո, եւ ոչ հայուն սուրբ պատարագն ի բեմին [21] մատչի. Դո՛ւ պիտի բանաս դուռն սրբութեան սրբութեանց. Դո՛ւ պիտի կարդաս նախապէս՝ «Ամենակալ բարերար մարդասէր Աստուած բոլորից… Դո՛ւ պիտի համարձակեցուցանես քաhանային բերանը բանալու «Աղաչել եւ աղերսել արտասուալից հառաչմամբ յամենայն անձնէ զփառաւորեալ արարչութիւն անեղծ եւ անստեղծ անժամանակ Հոգոյն գթածի…» [22] ։

Նարեկայ հիւսիսակողմն երթանք, ը՛նթերցող, ահա պրակ մը ծառոց, վա՜յր երանաւէտ, ահա աղբիւր մը կը հոսի ապառաժն ի վար, մշտահոս, պաղորակ, այլ քար կը դառնայ [23], այս ջուրն է սակայն յորմէ կը խմէր Ս. Նարեկացին, որոյ սիրտն երբեք քար չէր այլ կակուղ դալարի [24], ուռճացեալ սիրով Աստուածային եւ մարդկային։ Կը տեսնե՞ս Աղօթատեղին սրբոյն, փորուած քարասենեակներ, ինն թուով, եւ կրկնայարկ, դժուարին է ելք, այլ սիրողաց յոյժ դիւրին: Սեղաններ, խաչեր, եւ լուսամուտ միայն ունի: Այս տե՞ղ արդեօք ի ծունկս ինկած կը պաղատէր առ «Արեգակն արդար, ճառագայթ օրհնեալ, լուսոյ կերպարան». բայց հաւաստեաւ աստ է աղօթած՝ «…Կենարարին յիշատակաւ միշտ ճենճերիմ [25] … աներկմիտ յուսով հաւատամ զնոյն ինքն տեսանել (զՔրիստոս)». եւ կը տեսնէ երջանիկ աչօք զԷմմանուէլն [26], ի գիրկս Տիրամօրն, ի ծովն Աղթամարայ [27], դիմացի չոր կղզւոյն վերայ. եւ լոյս եւ ձայն մօրն Աստուծոյ կը կոչէ, «Գրիգորիէ, առ անձկալի՛դ, առ Տէր»։ — /13/ «Ա՛ռ Տէ՜ր» կրկնելով կը համբառնայ մեր ի մարմնի հրեշտակն այս քարերէն, կ՚անցնի ծովու երեսէն, երգելով մեղրահամն մեղեդին «Աչքն ծով… ի ծով … ծիծաղախիտ… ծաւալանայր… յառաւօտուն…» [28] կը համբուրէ զՏէր, եւ կը դառնայ Աստուածաշունչ հոգւով իւր աղօթամատենին մէջ կը գրէ… «Այն զոր տեսի աչօք իսկ իմովք»։

— Սո՛ւրբ կղզի, սուրբ ծով, սուրբ երգ. ամենասուրբ տեղիք, համով հոտով լիք:

(Համով-Հոտով)

ԳԱՐԵԳԻՆ ԵՊՍ. ՍՐՈՒԱՆՁՏԵԱՆՑ [29]

 

ՀԱՐՑԱՐԱՆ

1. Ի՞նչպէս կը բացատրէք գրաբարաձեւ հոլովներու գոյութիւնը:

2. Ինչո՞ւ Աղօթամատեանէն եւ տաղերէն մէջբերումները գրաբար են տրուած։

3. Չափազանցութի՞ւն՝ երկնանման տաճարն Նարեկայ։

4. Բացատրեցէք զեղեալ բարութեան պատկերը: Ի՞նչ է հին լեզուին մէջ բարութիւն բառին իմաստը: Մերձեցնել` բարիք:

5. Ի՞նչպէս կը փրկէք զանգակահար կոչնակ ձեւին մէջ աւելադրութիւնը:

6. «Հօտաղ» բառին ի°նչ հոմանիշներ ունիք:

7. Վանք. ինչո՞ւ յոգնակի ձեւ ունի:

8. «Սուրբ»երու այս կրկնութիւնը ի՞նչ նպատակ կը հետապնդէ։

9. Ի՞նչպէս կը դատէք «ձեռք, ոտք, շունչ» եւայլն բառերուն գործածութիւնը:

10. Ինչո՞ւ ի դարանի յօրինեալ որմի ձեւը չափուած բարբառի կը վերածուի իր շարունակութեան մէջ:

/15/

11. Ս. Գրիգորը եւ Ս. Սանդուխտը ինչո՞վ նման են իրարու։

12. Զանոնք պիտակող վերադիրները արդարացնել (կոյս, Շուշանի գեղ, շքադիր, գոհար, վարդ)։ Յիշել Նարեկացիին մէկ տաղը՝

«Գոհար վարդն վառ առեալ

Ի վեհից վարսիցն արփենից…»

13. Ի՞նչ է պտուղ-բուրվառ տարազին իմաստը:

14. Ինչո՞ւ՝ Աստուածախօս:

15. Ճի՞շտ են վերագրումները զոր կ՚ընէ գրողը Նարեկին տեղին համար։

16. Բացատրել «Ս. Պատարագի բեմին մատչիլ»ը:

17. Ի՞նչպէս կը դատէք Առտէր կղզիին անունին եւ սա աւանդութեան կապը։

 

ՎԵՐԼՈՒԾՈՒՄ

(ՅԱՏԱԿԱԳԻԾ)

Ուշադրութեան առնել.

Ա) – Գրուածքին տեսակը որ ուղեւորական տպաւորութեանց էջ մըն է։ – Գ. Սրուանձտեանցի գործը իբր այդ։

Բ) — Մեր գրականութեան մէջ նման գիրքեր: — Զօհրապ, Յակոբ Գուրգէն։ Ո՞ւր կը տարբերի այս կերպը:

Գ) — Սրուանձտեանցի մէջ դիտողը, գիտունը, հայրենասէրը, եկեղեցականը:

Դ) — Այս ոճին առաւելութիւնները

ա) — Պարզութիւն

բ) — Հաղորդականութիւն

գ) — Տոհմիկ - գաւառիկ համը:

Ե) — Այս ոճը իր ժամանակին մէջ։

Զ) — Ոգիի հարց։

Է) — Գաւառիկ գրականութեան դիմայեղումը` աւելի վերջը. (Թլկատենցի, Զարդարեան):

Ը) — Սրուանձտեանցի գործին բացառիկ արժէքը: Անոր առթած խանդավառութիւնը իր ատենին: Հիմա անոր անգնահատելի մեծութիւնը՝

 

ՇԱՐԱԴՐՈՒԹԻՒՆ

Վանք մը

Ամէն տղայ պարտաւոր է իր շրջանակին մէջ ինկող ուխտատեղի մը, անոր աւերակը գոնէ աչքի առջեւ ունենալ գրելէ առաջ։

Ա) – Տեղագրական գիծեր։

Բ) — Վանքին մարմինը. ընդհանուր ձեւ, բաժանումներ. տարածութիւն, դիրք։

Գ) — Աւանդութիւն. անուն (ու թելադրութիւնը ասոր):

Դ) — Մանրամասն պատկերացումով մը տալ անոր մէկ յատկանշական կողմը:

 

/16 /

Ե) — Ճշդել անոր դերը (անցեալին մէջ, ինչպէս հիմա)։

Զ) — Վանականներ (եթէ կան):

Է) — Աւերակներ, քար, խաչեր, տապանաքարեր, արձանագրութիւն։

Աշխատանքը կատարել խղճմտութեամբ: Տեղին վրայ զննութիւնը անհրաժեշտ է: Այն վայրերուն մէջ ուր հայկականը կը պակսի, դիմել oտարին: Միշտ ճշգրիտ տեղեկութիւններով լեցուիլ: