Հայ գրականութիւն

/74/

ԺԸ. ԴԱՍ
ԸՍԷ ԻՆԾԻ, Ի՞ՆՉ ԿԱՅ
(ՄՕՐՍ ՅԻՇԱՏԱԿԻՆ) [1]

 

Մա՛յր, բոլոր ասոնք ու աս պատմածներուդ ամենայետին մանրամասնութիւններն ալ միտքս են տակաւին, որոնք տունին պզտիկներն ալ չեն մոռցեր, ու անոնք՝ մէկ մէկ սովրեցուցած [2] աղօթքիդ պէս կը յիշեն. բայց, քանի որ կ՚ըսեմ, միայն գիշեր մը ճամբորդելով [3] այնքան մը տեղեկութիւններ կը բերէիր գեղէն՝ որ այնքան հեռու կը մնար մեզմէ, հիմա ալ [4] պահ մը վեր առ գլուխդ ու ըսէ ինծի՝

— Ի՛նչ կայ անդին։

Ի՛նչ ունիս գերեզմանէն [5] որ հունա [6] այնքան ալ մեր մօտը կը գտնուի։ Ըսէ, Մա՛յր։ Վստահ եղիր որ պիտի չմերժեմ լսել, երբեք պիտի չձանձրանամ [7] ըսելիքներէդ։ Երազներուդ պէս արդեօք գերեզմանէն անդիիներն ալ [8] նորէն ճշմարիտ իրականութիւններ պիտի հռչակե՞ս, թէ բացարձակ ոչնչութիւն պիտի ըսես պարզապէս։ Հարցուկի մը պատկառոտ սարսռանքներուն մէջ ու միշտ անհուն կարեւորութիւնով մը պիտի լսէի քեզ։ Մա՜յր, ո՞րն է երազը. սա արեւի՞նը [9], թէ՝ վաղուան ստուերներուն [10] կեանքը, որուն դուն ամիսներէ իվեր սկսուածքն ըրիր. դեռ մեզի բան չես ապսպրած, մեզ յուսահատ սպասանքի մը մէջ սգաւորներ կը պահես. բայց դուն այդչափ երկար չէիր քնանար, Մա՛յր, դուն աքաղաղին ճիչովը ընդոստ արթնցող մը, հիմա ամպերը կը պօռան ականջիդ [11] ու բնաւ չես շարժիր, վեր չես առներ գլուխդ, աղօթքի չես վազեր, երազներդ իրականութիւն թէ ի՛նչ, չես յայտներ մեզի, ու կը զարմանամ թէ՝ ի՛նչ պէս կրնաս համբերել:

Այսչափ երկար ու խորունկ քուն քնանալով, մինչեւ հիմա աշխարհք մը ըսելիք կը կախէիր շրթունքէդ [12], թզուկ [13] գիշերի մը կեանքէն ամէնքն ալ. հիմա ի՜նչ պիտի չկրնայիր խօսիլ այն մեծ գիշերին կողքէն [14], անոր սոսկալի ու խաւարակուռ [15] ալքերէն ուր մտար եւ մարեցիր ճրագը ետեւէդ [16] ։

Առաջին օրը ի՞նչպէս ճամբորդեցիր, որո՞ւ հանդիպեցար, ո՞ւր ըրիր հանգիստի վայրկեանին [17] դադարդ, դուն որ արդէն շունչէդ կը կանչէիր [18] ։

Այն պահուն, ուր հողն ու քարը բուռ բուռ քու մարմինդ /75/ փակող սնտուկին վրայ թափուելով՝ գոռ թնդիւն մը կը լեցնէր գերեզմանդ, ի՛նչ խորհեցար արդեօք, հէք Մայր. մեղաւոր հնդկուհի մը [19] կը թաղեն ըսիր, թէ մարդիկ մահուան վրէժը կ՚առնեն այնպէս, հողին տակ քեզ՝ քու մարմինդ ծեծելով [20]:

Դուն սակայն զգացի՞ր ասոնք, անդրադարձա՞ր այն եղածներուն. երդում քեզի որ ես աւազահատ մըն ալ չնետեցի վրադ. այդպէս՝ թող ձեռքս փրթէր, Մայր, թող այդ տեսակ յիմար սովորութեան մը համակերպութիւնով աջ ձեռքէս, աջ աչքէս զրկուէի [21] ։ Քարերը, հողերը քու կուրծքիդ նետուած, իմ գլխուս կ՚իյնային արդէն. գերեզմանիդ քովէն դէպի տուն ես արդէն ճշմարիտ մեռել մը դարձայ։ Առաջին մուտքը դժուար քայլափոխ մըն է եղեր կ՚ըսեն, հոգի՛ս, աս կողմէն ան կողմը [22] սաւառնող հրեշտակներն ալ անխուսափելի այդ դժուարութիւններէն պիտի անցնին եղեր անպատճառ, հոգ մի ըներ: Դուն միայն հիմա ըսելու եղիր թէ ի՛նչ տեսար այդ մուտքի դուռնէն անդին. գտա՞ր, համբուրեցի՞ր այն քուկիններդ, որոնց կը փափաքէիր հէնց թերաuտուերը տեսնել։

Հայրս ո՞ւր կը մնար արդեօք։ Չտեսա՞ր, չբարեւեցի՞ր բնաւ. չըսի՞ր թէ երեսիս վրայ իր զարկած ապտակներուն տեղը հիմա աղեբեկ [23] մօրուք մը կը շփէ տղադ, ան ատեն որ [24] անել թնճկոտ [25] խորհուրդ մը կը ճմրթկէ [26] իր մտքին մէջ։

Ես ալ ո՞ր ճամբով գայի, որ շիտակ քեզի հասնէի, հոն ալ մէկտեղ ապրէինք: Առանց քու ներկայութեանդ, ինծի համար այդ լոյսերու աշխարհն ալ տրտում դատարկութիւն մըն է յայտնապէս, ինչպէս քեզ կորսնցնելէս ի վեր՝ դժոխքի մը ցաւերն ունիմ հոգիիս մէջ։ Միայն քեզի կը հաւատամ Մայր, պահ մը վեր առ գլուխդ ու ըսէ՛, կարճ, ըսէ, հէնց ակնարկով մը հասկցուր, ի՞նչ կայ անդին: Միայն քու ըսածներուդ անձնատուր պիտի մնամ, Մայր։

ՅՈՎՀԱՆՆԷՍ ՅԱՐՈՒԹԻՒՆԵԱՆ [27] (Թլկատինցին)

 

ՎԵՐԼՈՒԾՈՒՄ

(ՅԱՏԱԿԱԳԻԾ)

 

Ա.

 

1. Կտորին հիմնական գաղափարը:

2. Երկրորդական գաղափարները։

Երկրորդական գաղափարներուն մէջ զանազանել՝

1. Վերացականները (գաղափար, մտածում եւայլն)։

2. Առօրեայ տպաւորութիւններէն առաջացածները (ընդհանուր)։

3. Մասնականները:

 

Բ.

1. Ի՞նչպէս կ՚ազատի հեղինակը վերացական ոճէն (որ ամէն գաղափարական գրուածքի գրեթէ պարտադիր տկարութիւնն է)։

2. Որո՞նք են այն գլխաւոր վիճակները, որոնք մտածումները այդպէս կը թանձրացնեն իւրաքանչիւրին հագցնելով տեսակ մը տարազ, շօշափելի եւ սրտի խօսող։

3. Կրնա՞ք որոշել թէ ի՞նչ է գրուածքին նկարագիրը (բանաստեղծութի՞ւն, իմաստասիրական մտածութի՞ւն, բարքերու ցուցադրո՞ւմ, ոգեկոչո°ւմ։ Պէտք է արդարացնէք ձեր պիտակումը բացատրելով մեզի ձեր տեսակէտները):

 

Գ.

1. Փնտռել բառերը, որոնք պատկեր շինած են։

2. Ժողովրդային տարրը այս ոճին կազմութեան մէջ

1. Ի՞նչ կը բերէ (կենդանի խօսքին նպաստը)։

2. Ի՞նչ կը խանգարէ (բարբառային նկարագիր՝ որ ոստանիկ հանգամանքին կը վնասէ երբեմն։ Գաւառիկ գրողները յաճախ այս վտանգին կ՚ենթարկեն իրենց լեզուն)։

 

/78/ 3. Քննել նախադասութեան կազմը

1. Երկարաձիգ։

2. Թոյլ:

3. Կնճռոտ։

4. Անսովոր։

5. Զարդարուն:

 

4. Քննել խօսքին կազմը

1. Նախադասութեանց կապը:

2. Մտածումը հետապնդելու համար անոր (խօսքին, ֆրազին) ընդունակութիւնը։

3. Պատկեր մը ցայտեցնելու համար անոր

Ա) – Ճիգը

Բ) — Դիւրութիւնը + դժուարութիւնը

Գ) – Ինքնատպութիւնը։

4. Կշռոյթը։

 

Դ.

1. Ո՞ւր է այս ոճին

1. Ինքնատպութիւնը։

2. Հարազատ ու տոհմիկ հանգամանքը։

3. Հումութիւնը։

4. Արժանիքը։

 

2. Բաղդատեցէք այդ ոճը

1. Խրիմեանի

2. Սրուանձտեանցի

3. Զարդարեանի ոճերուն հետ:

 

3. Ո՞ւր է զուարթ հեգնութիւն (humeur) ըսուածը այս կտորին մէջ։