Հայ գրականութիւն

[1]       Միքէլ-Անջէլօ = Իտալացի նկարիչ, քանդակագործ, ճարտարապետ եւ բանաստեղծ, Թouքանա ծնած։ Մէկը աշխարհի մեծագոյն արուեստագէտներէն։ Ոչ ոք կայ իրեն հաւասար իր յղացումներուն լայնատարածութեան, ինքնատպութեան եւ զօրութեան մէջ։ Իր գործերը զարմանք կ՚ազդեն այնքան իրենց թիւովը, զանազանութեամբ, որքան իրենց վսեմ ու մեծվայելուչ նկարագրովը: (1475-1564)։  (Լարուս բառարան)

[2]       Մովսէս = Հին Կտակարանի մեծագոյն դէմքը. պատերազմիկ, պետական մարդ, պատմաբան, բանաստեղծ, բարոյախօս եւ օրէնսդիր հրեայ ժողովուրդին։ Իր կեանքը մեզի ծանօթ է Ս. Գիրքէն։ (Լարուս)
Մովսէս = մարմարէ հռչակաւոր արձան, գործ՝ Միքայէլ Անճելոյի:  Այս շքեղ դէմքը որուն զայրացած դիմագծութիւնը զօրաւոր կամք մը եւ կորով մը կ՚արտաբերեն, զետեղուած է Յուլիոս Բ. ի (պապ մը) անաւարտ դամբարանին վրայ։

[3]       Ս. Պիէռ -օ- Լիէն = եկեղեցի մը Հռոմի մէջ որ Ս. Պետրոս մայր եկեղեցին չէ:

[4]       Ուխտաւոր = կրօնական ուխտի մը կատարումին համար ճամբորդողներ։ Անցեալին մէջ ուխտը՝ շատ զօրաւոր պարտադրութիւն մը կը բերէր ընողին: Բոլոր կրօնքները ունեն իրենց սրբազան վայրերը։ Հռովմը, մանաւանդ միջին դարուն իր պապերուն հմայքովը, հսկայ կեդրոն մը եղաւ ամբողջ քրիստոնեայ աշխարհին։ Նոյնքան զօրաւոր ձգողութիւն ունէր Երուսաղէմը։ Իսլամներուն ուխտավայրերը ցարդ կը պահեն իրենց զօրութիւնը (Մէքքէ եւ Մետինէ)։ Մենք ունինք Երուսաղէմն ու Էջմիածինը:
Կրօնական այս հաստատ առումէն դուրս ուխտաւորը ունի նաեւ աշխարհիկ երանգ: Արուեստի ուխտաւորները հոգեկան նմանութիւն ունին երկնային ուխտաւորներու հետ։ Այս կտորին մէջ ուխտաւորը գործածուած է աշխարհիկ իմաստով։

[5]       Ուշք = ուշ, յուշ, (պարսկ. ) ուշադրութիւն: Ուշն ու ուրուշ, յիշատակ. նոյն ընտանիքէն։

[6]       Սեղան = նուիրական սեղանը, որուն վրայ պատարագ կը մատուցուի։ Կ՚ըսենք նաեւ խորան (բեմն ու սեղանը դնելով նոյն իմացքին մէջ)։

[7]       Ակնապիշ = աչքը պիշ յառած։

[8]       Քարացած = անշարժացած։

[9]       Համօրէն = բոլորովին, աւելի վայելուչը՝ համակ, որ իբր ածական ալ կը բանի։

[10]     Պերճախօս մարմարէ զանգուած = արձանը բացատրող բառեր։ Պերճախօս՝ որովհետեւ երբեմն լռութիւնները աւելի յստակ ու պերճ կը խօսին:

[11]     Իշխանական = արձանին ներքին վեհափառութիւնը կ՚ուզուի տալ այդ ածականով։

[12]     Թափառական ցեղ = ակնարկութիւն՝ Փառանի անապատին մէջ (Պաղեստինի հարաւէն մինչեւ Ագապայի ծոցը տարածուող) քառասնամեայ այն թափառումին որով պատժուեցան Իսրայէլի ցեղերը Եգիպտոսէն ետքը, Քանան մտնելէ առաջ։

[13]     Յենուել = կռթնիլ (յենուլ գրաբար բայն է որ այս ձեւին մտած է  արեւելահայոց մէջ):

[14]     Ծալուել = ծալլուիլ (Մեր գրական լեզուն չախորժիր կրկնուած բաղաձայններու գործածութենէն։ Ժողովրդական բարբառներուն մէջէն սակայն քանի մը բառեր որոնք կրկին բաղաձայն ունին, մտած են գրական լեզուին մէջ. փտտիլ, պլլել, եւ այլն)։

[15]     Զանկապան = զանկ + պան։ Զանկ՝ որմէ ծունկ: Պան՝ մասնիկ։ Զանկապան՝ ծունկի կապ։ Նաեւ ծունկը պատող զրահ։

[16]     Անատօմիական (anatomique) = Անաթօմին գիտութիւն մըն է որ կը զբաղի գործարանաւոր մարմիններու անդամներուն քննութեամբը։ Անդամահատութիւն նոր բառ մըն է՝ այդ գիտութիւնը թելադրող: Կը գործածուի նաեւ անդամազննութիւն բառը: Հոս՝ այն ճշդութիւնը՝ զոր ունին անդամները իրական մարմինին վրայ։

[17]     Ջլուտ կուռ = ջլուտ = ջիլ + ուտ։ Կուռ՝ արեւելահայ բարբառին  մէջ՝ ուսի եւ թեւի իմաստ ունի։ Գիտէք ածականին իմաստը՝ խիտ։

[18]     Ոսկի հորթ = գրական լեզուի մէջ որթ։ Զուարակ՝ հոմանիշ։ Ոսկի որթը այն կուռքն է զոր հրեաները անապատին մէջ (Սինա) պաշտեցին, Ահարոնի հրամանով զայն ձուլելով ժողովուրդին օղերէն։ Գրականութեան մէջ կը նշանակէ այն տիրապետութիւնը, հմայքը որ հարստութեան յատուկ է:

[19]     Պատրանք = պատիր + անք: Պատիր՝ սուտ, անիրական։ Պատրել՝ խաբել։ Պատրանք՝ մենք մեզ խաբելու համար մեր ստեղծած մտաւոր երանութիւնները, երազները։ Հոս՝ իրականութեան հետ շփոթութիւն մը։

[20]     Պատրոյգ = նկարող բացատրութիւն, արձաններու վրայ ծալքերը, գիծերը, ոլորները բացատրելու համար։

[21]     Գժութիւն = գիժ = խինդ։ (Յատուկ է արեւելահայ բարբառին)։

[22]     Անշրջահայեաց = ան + շուրջ + ա + հայ(եաց) = անզգուշ։ Իր շուրջը չնայած գործողը։

[23]     Աննկուն = ան + նկուն, Նկուն՝ ցած, խեղճ, պարապ։ Նկուն ըլլալ՝ յաղթուիլ։ Աննկուն՝ անյաղթ:

[24]     Հակառակ այդ իսկ ժողովուրդի կամքի = մեծերուն ճակատագիրն է յաճախ կռուի մտնել ժողովուրդի միջակ տարրին հետ, որ ի բնէ պահպանողական, կը հակառակի մանաւանդ նորութիւններու։

[25]     ԱՒԵՏԻՍ ԱՀԱՐՈՆԵԱՆ։ Արեւելահայ գրագէտ։ Առաւելապէս մշակած է պատմուածքը։ Շատ է թիւը իր հատորներուն։ Հարուստ զգայնութիւնով, րօմանթիկ արուեստով, անիկա փորձած է մեր ժամանակներու հայկական տառապանքը ներկայացնել վիպակները ու պատկերներու մէջ։ Տրտմութիւնը տիրական գիծն է իր գրական խառնուածքին, բայց չափազանցուած տրտմութիւն մը։ Իր լեզուն կը մօտենայ արեւմտահայ բարբառին իր բառամթերքին ճոխութեամբը, համաձայնութեան կանոնաւորութեամբը ու փոխաբերաձեւ արտայայտման յաճախումովը: