Հայ գրականութիւն

[1]       Հռիփսիմե եւ Գայիանէ = ասոնք հռովմէական հեթանոս կայսրերու հալածանքէն դէպի արեւելք փախած հռովմայեցի քրիստոնեայ կոյսեր էին։ Վաղարշապատի այգիներուն մէջ, հնձանի մը խորը, բռնուեցան ու տարուեցան հայոց թագաւոր Տրդատին որ ուզեց Հռիփսիմէն՝ գեղեցկութեանը համար, իրեն կին առնել։ Մերժուելով՝ հրաման ըրաւ որ սպաննուին։ Այս նահատակութեան կը յաջորդէ Տրդատի մոլեգնութիւնը, արքայաքոյր Խոսրովիդուխտին տեսիլքը, Գրիգոր Լուսաւորիչին վիրապէն ելքը, ու հայ ժողովուրդին խմբական դարձը Քրիստոնէութեան։

[2]       Նահատակութիւն = ա. Հայրենիքի, կրօնքի համար մեռնիլ։ Նահատակին կ՚ըսեն նաեւ վկայ։ բ. Նահատակ՝ յունական խաղերու մէջ առաջին դերը վերցնողը (protagoniste)։ գ. Կտրիճ կռուող։ Մօտեցնել՝ շահատակութիւն։

[3]       Ջահ = փայտի փաթթուած իւղազօծ լաթ: Հիներուն համար գիշերագնաց թափօրներու լուսաւորութեան մեծագույն միջոցն էր ջահը։ Արդի լեզուն ջահ կ՚անուանէ եկեղեցիին բազմաստեղ ճրագարանները, բիւրեղներու բազմալար սարուածքով մը զարդաւոր, լոյսը կոտրտելու եւ ծիածանելու համար։

[4]       Կանթեղ = պատրոյգով վառող այրելի նիւթ: Մոմը, ճրագուն իւղեր են հաստատուն:

[5]       Գիրկ = հոմանիշ՝ գոգ, ծոց։

[6]       Անդամ անդամ = կտոր կտոր։

[7]       Անգոսնել = արհամարհել։ Հոմն. նշկահել, քամահրել: Մօտեցնել՝ անկուշել (կից նետելով ետեւէն)։

[8]       Մեծամօր = անունն է գետակի մը որ Վաղարշապատի մօտերը կը թափի Երասխի մէջ։ Անկէ կազմուած ճահիճը = մօր։ 

[9]       Փոս = խրամ, պարկէն։ Հին քաղաքները իրենց պարիսպներէն դուրս շրջապատուած էին այս կարգի փոսերով։ Անոնք լեցուն կ՚ըլլային ջուրով։ Շարժական կամուրջներ կ՚ապահովէին դուրսին հետ հաղորդակցութիւնը:

[10]     Կրունկ = բնագիրը կը գործածէ պճղունք բառը՝ կրունկը կուգայ հին ձեւ կրունկէն: Պճեղ կ՚ըսեն նաեւ սխտորի գլուխին մէկ ակռային: Ընկոյզին չորս պճեղները կը շինեն երէց կինը:

[11]     Փող = խողովակ: Բազմանիշ բառ մը. ա. Դրամ։ բ. Նուագի այն գործիքները ուր շունչը կ՚աշխատի: 

[12]     Մորթել = հին առում՝ մորթը քերթել, հանել։

[13]     Քարկոծել = (վրան) քար կործել՝ թափել։

[14]     ԱԳԱԹԱՆԳԵՂՈՍ։ Պատմիչ Դ. դարու, Տրդատի քարտուղար որ անոր հրամանով շարադրեց Հայոց Քրիստոնէութեան դարձը: Հաւանական է որ յունարէն գրած ըլլայ իր գիրքը որ յետոյ Ե. դարու թարգմանիչներուն միջոցով վերածուեցաւ հայերէնի։ (Ագաթանգեղոս՝ Յունարէն, կը նշանակէ աւետաւոր բարիքներու)։ Գիրքը գրուած է քիչ մը չափազանց բայց առոյգ ոճով։ Վկայաբանական դրուագներ, Տրդատի եւ Լուսաւորչի դէմքերը յաջող են ու գեղեցիկ։ Դանդաղ են (աստուածաբանական) վարդապետական էջերը որոնք դժբախտաբար կը գրաւեն գիրքին մեծագոյն մասը։