Հայ գրականութիւն

Ը. ԴԱՍ
ԳԱՂԹԱԿԱՆՆԵՐ

Արտուճի [1] թփերով պատած մի շրջանի [2] մէջտեղում, արմատախիլ փշերի դէզով կազմել էին մեծ խարոյկ եւ նրա շուրջը թափուել, ընկել էին գաղթականները:

Մօտ երեսուն հոգի էին, կին, տղամարդ, մանուկներ, բոլորը` խղճալի, պատառատուն հագուստով, գրեթէ ոտաբոպիկ [3] եւ գլխաբաց։ Տղամարդկանց [4] վրայի բաճկոնները կտրտուած, բացուած ամէն կողմից, ցեխոտ ու աղտոտ:

Կանանց հագուստն էր՝ միակ երկար պարեգօտ [5] մը որ ծակոտիներովը ցնցոտի էր եղել, եւ ցրտի առջեւ պարզում էր մերկ անդամներ։ Էլ ձեռք չէր մնացեր առանց կապտուելու [6], ուռելու, կարկամելու [7]: Փչում էին ձեռքերի մէջ, ոտները վեր-վար /34/ անում ձիւնի վրայ կանգնած, շփում էին ականջները, քթերից ծորում էր [8], աչքերից հոսում…։

Հաւաքուել, ընկել էին խարոյկի շուրջը: Ոմանք փռուել, մէջքը կրակին էին տուել: Քունը ընկճել էր կանանց եւ մանուկներին։ Որդիք իրենց ծնողների գրկում կուչ էին եկել [9], եւ այդպէս կոյտ–կոյտ, միմեանց գալարուած՝ պարզուել էին ցեխի ջրի մէջ, որ գոյացել էր կրակի դէմ հալւող ձիւնից:

Լսում էին երբեմն խուլ [10], խոր հառաչներ ու գանգատներ.

– Օ՜, ի՛նչ ցուրտ է, ինչ ցուրտ:

— Քաղցա՜ծ եմ, մայրիկ:

— Եաման [11] Աստուած, կանչում էր մի կին, հոգիս ա՛ռ՝ պրծէր…։

Որդին էր որ տանջում էր նրան, կրկնապատկում վիշտը: Փոքրիկ արարածի ձայնը կտրուել էր, բայց նա բերանը մօրը ուսին կպցրած՝ կոկորդից խուլ, խռչոտ [12] աղաղակներ էր արձակում, որ ով գիտէ, գուցէ վերջին շունչն էր:

– Տէր Աստուած… մռմռում էր մի տղամարդ, մեր մեղքն ի՛նչ էր որ այս օրին էլ հասցրիր…։

Կրակի շուրջը նստոտած հինգ վեց տղամարդիկ չէին քնել, կուչ եկել էին եւ պպզել [13]. առուակներ էին վազում նրանց տակից. ցուրտը սառեցնում էր նրանց մէջքը:

Չէին քնել. աշխատում էին արթուն մնալ: Նրանցից մեկը՝ մի ծերունի, ցուպը գոգին ու գլուխը ծնկներին կռթնեցրած, խօսում էր յոգնած ձայնով: Լսում էին, բայց ոյժ տալով խօսում էր ծերունին, բայց որքա՞ն ակամայ, որքա՞ն ուժասպառ.. ։

(Հատուած մը ԳԱՂԹԱԿԱՆՆԵՐ անտիպ վէպից)

ՎՐԹԱՆԷՍ ՓԱՓԱԶԵԱՆ [14]

ՇԱՐԱԴՐՈՒԹԻՒՆ

Կարաւան մը։

1. Մասնաւորել (մարդ, կենդանի, զինուորական արշաւախումբ, գաղթական, նահանջողներ: Ամէնուդ տրուած Է հանդիսատես ըլլալ այս տեսարաններէն մէկուն։ Վերյիշել զայն, կենալով՝ 1. Արտաքին պայմաններուն վրայ (տեղ, դիրք, օդ, հալածանք, անփոյթ յառաջխաղացք որն ալ ըլլայ, կը բաւէ, որ իրականութիւն ըլլայ)։ 2. Հոգեկան վիճակներու վրայ (ասիկա սերտօրէն կապ է արտաքին ազդակներուն)։ 3. Ընդհանուր տարողութեամբ իրողութեանց վրայ (ջուրի պակաս, հացի պակաս, ահ (panique), յոգնութիւն, փոշի, յուսալքում, յոյս, փրկութիւն, կորուստ: Այս ամէնը միանալով կը կազմեն ձեր կարաւանին հոգին)։ 4. Մասնաւոր դիտողութեանց վրայ (ինչ որ տեսած էք միայն դուք, մասնաւորաբար ձեր ներսէն)։

2. Կեդրոնանալ (ներկայացնել կարաւանը իր ամէնէն վճռական ընդլայնումին մէջ, երբ անիկա դէպքերուն բերումովը իր ճակատը կը պարզէ լիովին։

3. Վերջացնել (վերադարձ մը ներկային։ Բարեխառնել անցեալին այդ ոգեկոչումը արդի իրականութեամբ)։