Հայ գրականութիւն

/42/

ԺԱ. ԴԱՍ
ԲԱՂԱԲԵՐԴԻ ՔԱՐԱՅՐԸ [1]

Այս փոսը [2], քանի կը յառաջանայինք, կը նեղնար եւ լեռնամէջ շաւիղ մը կը դառնար, որ կէս մը բնութեան գործ էր, կէս մը մարդկային ճարտարութեան: Տեղ տեղ կամարաձեւ էր եւ կ՚երեւէր թէ ուրագը տաշեր էր ժայռեր. տեղ տեղ խոռոչաւոր էին պատերը եւ դարիվեր, ու կարծես թէ ներքին ջրվէժներ [3] բացեր էին այն փապարները [4] որ ոչ միայն խիժեր [5] ու խեցիներ [6] կը պարունակէին, այլեւ ժժմակներ [7] ։ Խոնաւութիւնն ու թանձր օդը [8] կը ճնշէին մեր սիրտը եւ ջահերուն բոցը կը նսեմացնէին [9] ։ Հինգ վայրկեանի չափ քալելէ վերջ, հասանք վայր մը որ տեսակ մը անջուր լճակ էր, որու ձեղունէն կոշտ, սուր ու տձեւ ապառաժներ կախուեր էին, եւ կարծես թէ մեր գլխուն վրայ պիտի ընկնէին։ Լճակին բոլորտիքը խորշեր կային, որոնց մէջ ռազմամթերք, պաշար, հրազէն եւ զանազան պատերազմական գործիքներ զետեղուած էին: Այս է անշուշտ Բաղաբերդի համբարանոցն ու զինարանը: Անշուշտ երբեմն հրաբխային քարայր մըն էր ասիկա ու այժմ արուեստական վառօդարան մը դարձեր էր, եւ ով գիտէ, Հայաստանի փոթորկալի ժամանակները ինչ անբաւ գանձեր պահեր էր, ինչ անգին կեանքեր պատսպարեր էր: Կը կարծէի տեսնել նախարարներու [10] խոշոր գանկեր, զինուորներու կմախքներ, նահատակներու ոսկերոտիքը:

Անտարակոյս այս քարայրը իր եղերական [11] պատմութիւնն ունէր ինչպէս Հայաստանի մէն մի բերդը, մէն մի շէնն ու քարը իրենն ունի: Վասնզի չկայ սար մը, չկայ ձոր մը, չկայ աւան մը ուր վայրենի հրոսակներ [12] թափանցած եւ անմեղ արիւններ թափած չըլլան։ Ինչպէս բացօդեայ վայրեր, աւերակներ, կիսաւեր տաճարներ ու շիրիմներ վրէժ կը գոչեն զգայուն հայու սրտին, նոյնպէս գետնափոր վայրեր, անդնդային բնակարաններ էին դարերու տխուր արձագանգը կը կրկնեն: Երբ Արարատի հուրը մարեցաւ [13], երբ Հայաստան աշխարհի լեռներն ու սարերը, ժայռաշէն ամրոցներն ու երկնաբերձ [14] վանքերն անբնակելի ու ամայի մնացին օդէն, խորշակէն, սուրէն ու հուրէն, երբ սպառազէն նախարարը ու գոռոզ ազնուականը որ երբեմն իրենց անառիկ ու բարձր ամրոցներէն արհամարհոտ ակնարկ մը /43/ կը ձգէին վարի աշխարհին վրայ, հանգչելու տեղ մը չգտան Հայաստանի բարձունքներուն վրայ, վար, գետնին խորն իջան ու լեռներու կողերն ու անձաւները [15] մտան անխտիր շինականին, ծերին, հարսին ու մանկտիին [16] հետ, եւ ժամանակ մը եւս իրենց կեանքն ու ինչքը պահպանելու ջանացին, աշխարհի արեւէն զուրկ, Աւետարանի լոյսով միայն վառ, եւ իրենց յոյսն երկնային պաշտպանութեան վրայ դրած: Անխնայ կոտորուեցան եղկելիները [17], եւ Բաղաբերդի այն քարայրին մէջ կը կարծէի տեսնել ստուերները [18] որ թերեւս կը զարմանային թէ ի՞նչպէս դարերէ ետք կ՚արթննայինք [19] ու կ՚երթայինք ողջունել իրենց դամբանները:

Այսպէս բնական ու մարդկային աւերակներու [20] մէջէն կը շարունակէինք մեր ճամբան, այն մարած հրաբուխին բերանն ելելու անհամբեր: Վերստին նեղ ու ձիգ [21] անցք մը մտանք, որ աստիճանաձեւ դէպի վեր կ՚ելլէր: Ծծումբի ծանր հոտ մը, լավայի, մոխիրի ու չեչաքարի [22] տեսքը մետաղային թեթեւ շոգիներ բուրող ծերպեր [23] ցոյց կուտային որ իրօք հին հրալեռի [24] ծոցն էինք:

(Uեւ Լերին Մարդը)

ՄԱՏԹէՈՍ ՄԱՄՈՒՐԵԱՆ [25]

ՇԱՐԱԴՐՈՒԹԻՒՆ

Լերան կարկառ մը։

1. Անուն (իրենց տեսքովը տպաւորիչ բոլոր դիրքերը մօտաւոր անուն մը կը կրեն):

2. Դիրք (ո՛ր կողմը լերան, իր շրջապատին անվանումը միայն):

3. Տեսքը (հեռուէն, մօտէն, վրան)։

4. Մասնայատկութիւններ (ժայռին տեսակը, կուտակումին ճարտարապետութիւնը, երեսին երանգները, բուսականութիւն: Ի՛նչ որ կը տեսնէք ձեր աչքով՝ անփոխարինելի է: Ուստի գրելէ առաջ կը հրաւիրուիք երթալ պտտելու):

ԾԱՆՕԹՈՒԹԻՒՆ. — Չեմ կարծեր որ որ եւ է տղայ իր կեանքին մէջ նման տեսարանի մը հանդիպած չըլլայ: