Յորմէ
Քրիստոսաձիր
սուրբ
ողջունիւ
եւ
նոյնապատուէր
սիրով,
հոգեւոր
օրհնութեամբ,
եւ
զօրացուցիչ
շնորհիւ
Միածնաէջ
սրբոյ
տեղւոյս`
ծանուցումն
լիցի
սիրելի
եւ
հոգեւոր
որդւոյդ
մերում
հարազատ
եւ
աշխատասէր
զաւակիդ
սրբոյ
Աթոռոյս
Յովսէփայ
Աստուածաբան
եւ
յոգնահանՃար
վարդապետիդ:
Զի
յանցեալ
ամի
հոկտեմբերի
ամսոյ
թուղթ
եմք
գրեալ
առ
քեզ
ի
պատասխանի
վաղագոյն
գրեցելոց
թղթոցն
քոց,
որոց
զպատասխանին`
դեռ
չեմք
առաքեալ:
Բայց
յայնմհետէ
ընկալեալ
եմք
ի
քէն
զթուղթս
գրեցեալս
ի
նոյն
1790
թուոյ
մայիսի
5,
յուլ.
20.
սեպտ.
8
եւ
14
հոկտ.
5.
եւ
սոյն
1791
թուոյս
յունվ.
20:
Որք
թէպէտ
յիւրաքանչիւր
ժամանակի
հասին,
այլ
պատասխանագրութիւն
նոցա
ի
մէնջ
յամեցաւ
ցայս
կէտ
արտաքոյ
կամաց
մերոց
պատՃառաւ
անձեռնհասութեան.
նախ`
զի
ի
դառնութենէ
ժամանակիս
բազմութիւնք
խուժանաց
յամենայն
կողմանց
այնպէս
խռնին
զմեօք,
մինչեւ
չտալ
մեզ
բանալ
զաչս
եւ
երկրորդ
նորատեսակ
վիշտք
եւ
ցաւք
յանտիրութենէ
ալէկոծեալ
երկրիս
այնքան
նեղեն
զմեզ,
մինչեւ
ո'չ
գտանել
մեզ
զմիջոց
ոգի
առնելոյ:
Եւ
ի
վերայ
այսոցիկ,
որովհետեւ
քանեաց
նուիրակութեան
գործն
աւարտեցեալ
էր
վաղապէս,
եւ
ո'չ
յաջողելով
մեզ
ի
ժամանակին
նուիրակս
առաքել,
երկարեալ
էր
միջոցն,
հարկ
եղեւ
մեզ
յայսմ
ամի
եւս
ոչ
յետաձգել.
վասն
որոյ
հազիւ
հազ
առաքեցաք
ի
նոյն
վիՃակսն
զնուիրակս.
ընդ
որս
եւ
զհոգեւոր
որդին
մեր
Իսահակ
շնորհապերՃ
վարդապետն
յղեցաք
ի
Զմիւռին:
Ապա
այսու
ամենայնիւ
հոգօք
զբաղեալ
յամեցաք
մինչեւ
ցայժմ
ի
գրութենէ
առ
սիրելիդ:
Որ
քանիցս
իսկ
ձեռն
արկաք,
եւ
ոչ
յաջողեցաւ.
որպէս
ի
մայիսի
ԻԲ
մինչ
ըստ
խնդրոյն
քո
զտէր
Ստեփանի
տղայն
յղէաք
աստի
ի
Թիֆլիզ,
կամեցաք
յայնժամ
գրել
զդարձուածս
թղթոցդ,
բայց
այլ
իրք
ծանրացուցիչք
վերաժամանեալք
կասեցուցին.
վասնորոյ
զհամառօտ
իմն
թուղթք
միայն
կարացաք
գրել
ընդ
նմա
խոստանալով
թէ
պատասխանիս
թղթոցդ
յետոյ
գրելոց
եմք:
Զկնի
այնորիկ
ի
յուլիսի
ամսեան
ԺԵ,
լուաք
զբօթ
մահուան
հարազատի
եղբօրն
քոյ
եւ
սիրելւոյն
մերոյ
խղՃալի
պարոն
Բէժանին,
որ
արդարեւ
դառն
տրտմութիւն
եղեւ
մեզ.
եւ
հոգեւոր
որդւոյդ
մերում
եւս
ի
հարկէ
լինի
սուգ
եւ
տխրութիւն.
վասնորոյ
ի
բաց
արկեալ
մեր
զայլ
ամենայն
հոգս,
այժմ
փոյթ
կալաք
գրել
առ
սիրելութիւն
քո
զայս
թուղթ,
առաւելապէս
վասն
մխիթարելոյ
զքեզ
ի
տրտմութենէդ:
Քանզի
որպէս
գիտեմք
զթուլասրտութիւն
քո
առ
այնպիսի
պատահմունս,
գուցէ
թէ
անդր
քան
զչափն
կսկծիցիս
եւ
տրտմիցիս.
բայց
զի՞նչ
օգուտ
ի
չափազանց
մորմոքելոյ
եւ
տրտմելոյ,
եւ
մինչ
գործ
Աստուծոյ
է`
զինչ
ունիմք
ասել
առ
այն.
ոչ
ապաքէն
եւ
մեք
ընդ
այն
Ճանապարհն
գնալոց
եմք:
Այն
եւս
ի
մեր
բախտէն
է
որ
սիրելիքն
եւ
պիտանիքն
մեր
պսակին
եւ
մնացելոցն
կսկիծ
եւ
տխրութիւն
ածեն:
Ի
սուրբ
Աթոռոջս
եւս
Փիլիպպոս
եւ
գործակալ
Գալուստ
վարդապետքն
որք
իբր
ծերք
էին
եւ
մեզ
ձեռնտուք,
նորապէս
փախեցան
առ
Տէր,
մնացաք
յոյժ
անմխիթար
ի
կողմանէ
մարդոյ:
Այլ
ո
կարէ
կալ
հակառակ
արարչին.
կամք
նորա
եղիցի
օրհնեալ:
Ուրեմն`
եւ
դու
սիրելի
եւ
հոգեւոր
որդիդ
մեր
մտածելով
զանցաւորութիւն
աշխարհիս,
եւ
զՃանապարհորդութիւն
ամենեցուն
յաստեացս,
մի
ընդ
երկարեսցես
զսուգ
եւ
զտրտմութիւնդ
յորմէ
ո'չ
ինչ
օգտիս
բաց
ի
սրտամաշութենէ.
գոհացի'ր
զԱստուծոյ,
եւ
մխիթարեաց
Ճշմարիտ
յուսովն
երկնաւորաւ:
Եւ
որ
մխիթարիչն
է
ամենայնի
Հոգին
սուրբ
Աստուած`
մխիթարեսցէ'
զքեզ
եւ
զամենայն
յետամնացսն
լուսահոգի
պարոն
Բեժանին,
փարատեսցէ'
զտրտմութիւնս
ի
սրտից
ձերոց,
եւ
տացէ
զուրախութիւնս
մեծագոյնս.
եւ
որ
փոխեացն
զնա
ի
յանցաւոր
կենացս`
արժանացուսցէ
երանական
կենացն,
հանգուցանելով
յարքայութեան
իւրում
կատարելոց
ընդ
հոգիս
արդարոցն:
Եկեսցուք
այժմ
ի
գրեալսդ,
առնել
նոցա
զպատասխանիս:
Արդ`
նախապէս
ծանուցեալ
էիր
զգնալդ
հանդիսաւորութեամբ
ի
Փօթիշան
եւ
ի
Սըչովայ,
եւ
բարեկարգելդ
զնոյն
տեղեաց
եւ
զայլոց
մերայինսն.
եւ
զՅովսէփ
կայսեր
զինչ
խօսիլն
սչովացիսն,
վասն
խնդրոյն
մերոյ,
եւ
զինչ
պատասխանի
առնուլն,
եւ
որպէս
յուսադրելն,
եւ
զկնի
մեռանիլն.
եւ
զքո
ի
Ռօման
քաղաքի
կատարելն
վասն
նորա
զկարգ
հանգստեան,
եւ
զքարոզ
ասելն,
(որոյ
եւ
զօրինակն
յղեալ
էիր,
եւ
տեսեալ
հաւանեցաք.
)
եւ
զեղբօր
նորին
Լէօպօլայ
յաջորդելն
զաթոռ
նորա,
եւ
զորպիսութիւնս
ինչ
զպատերազմէն:
Զորս
զամենայնսն
իմացեալ,
ընդ
ուրախալիսն
ուրախացաք,
շնորհակալութեամբ
օրհնեցաք
զքեզ
վասն
աշխատասիրաբար
մխիթարելոյդ
եւ
շահելոյդ
զմերազնեայս.
եւ
ընդ
տրտմելի
վախՃան
բարեմիտ
կայսեր
տրտմեցաք:
Ողորմածն
Աստուած
քաղցրացուսցէ
զսիրտ
նորոգ
յաջորդողին,
ունիլ
զնոյն
օրինակ
խնամս
առ
մերսն:
Իմացաք
եւ
զգրեալսդ
վասն
նուիրակութեան
գործոյն:
Առ
որ
որպէս
յառաջին
թղթոջն
գրեալ
եմք,
այժմ
եւս
գրեմք
չպակասացուցանել
զփոյթդ
յայնմանէ:
Ապա
յիշեալ
էիր
զխնդիրդ
վասն
կոնդակաց
նուիրակութեան
եւ
առաջնորդութեան
կողմանցդ.
այնր
աղագաւ
եւս
յառաջ
գրեցաք
սիրելւոյդ
թէ
համբերելի
է
մինչ
յերեւիլ
նշան
կատարածի
պատերազմին:
Ահա
յառաջին
գրելոյդ
հետէ
ցարդ
զքանիս
եւս
տեղիս
նոր
առին,
եւ
մինչեւ
պարզումն
ոչ
է
վերջացեալ,
զայլս
եւս
առնուն.
եւ
չէ
յայտնի
թէ`
զմերսն
յիւրաքանչիւն
տեղիս
են
թողլոց,
թէ
յայլուր
են
բնակեցուցանելոց.
երբ
վՃարիցի
պարզումն,
եւ
հաստատիցի
ուր
եւ
որպիսաբար
կալն
ժողովրդոց
մերոց,
յայնժամ
եւ
մեք
ըստ
այնմ
եմք
առնելոց
զհոգսն:
Այժմ
բարւոք
է
առ
միջոց
մի
մնալն
եւ
նայիլն.
իսկ
ի
հոգեւոր
կառավարութենէ
ահա
չկարեն
ինչ
պակասութիւն.
զի
սիրելի
որդիդ
մեր
ըստ
գրեցելոյդ
առնես
դոցա
բաւականութիւն:
Եւ
զթուղթսն
զորս
խնդրեալ
էիր
առ
բազումս,
որովհետեւ
կոնդակքն
չլինին
այժմ,
այնք
եւս
չունին
յարմարութիւն,
մանաւանդ
եւ
մեզ
ոչ
գոյ
ձեռնհասութիւն
վասն
տաժանելի
հոգոց
մերոց
եւ
վրդովմանց
ի
պատՃառս
յառնելոյ
նորոգ
բռնակալի
(զորմէ
յետոյ
գրեսցուք.
):
Այլ
ըստ
չափու
ձեռնահասութեան
մերոյ
գրեցաք
զթուղթս
առ
Սըչովայու
ազնիւ
աղաչայ
Յովհաննէսն
եւ
որդիսն,
եւ
յատկապէս
եւս
առ
ազնիւ
աղաչայ
Նիկօլն
ըստ
նշանակեալ
մտացդ.
եւ
առ
տուօղսն
տրոց,
ի
միամտութիւն
նոցա
եւ
քեզ.
որք
են
Թ
թուղթք:
Իսկ
եւ
իմացեալ
քո
զյափշտակութիւն
սրբոյն
Թօմայի
Առաքելոյ
վանիցն`
ցաւելով
վասն
նորա
եւ
Երնջակու
սուրբ
Կարապետի
վանիցն,
զարդիւնս
ինչ
նոցա
սիահի
արարեալ
յղեալ
էիր,
զի
հասուսցուք
Առաջնորդացն
յօգնութիւն.
գիտասցես,
զի
յանցելում
ամին
Թովմա
վարդապետն
դիմեալ
առ
սուրբ
Աթոռս,
եգիտ
զհարկաւոր
պիտոյս
սրբոյ
վանիցն.
եւ
ապա
ի
գալ
սիահւոյն
գրեալ
եմք
նոցա
վասն
արդեանցն,
եւ
դեռ
պատասխան
չեմք
առեալ.
զի
նոքա
չեն
յանդորրու.
լսեմք
թէ
յառաջիկայ
աշնանս
գալոց
են,
եթէ
գայցեն,
զդրամսն
տալոց
եմք.
եւ
թուղթ
առնելոց,
եւ
քեզ
գրելոց
եմք:
Եւ
ըստ
խնդրոյն
մերոյ`
որ
գրեալ
էիր,
թէ`
զգռնէտուրն
եւ
գռզէթ
յղեցի,
եւ
գրեցի
ի
Հաշտարխան
պարոն
Մկրտումին.
Բ
թուլում
սինՃաւ
քիւրք
յղել.
զթուղթսն
եւս
հոգալոց
եմ,
ծանիր
առ
այն.
զի
դու
ԳՃԾԷ
գազ
գռնէտուր,
եւ
ԾԸ
գազ
գռզէթ
էիր
յղեալ
հանդերձ
սիահւով
եւ
հաշւով
գնոցն,
որ
յառաջ
էհաս,
եւ
զգինն
տեսեալ
գրեցաք
ի
դաւթարոջ:
Ապա
պարոն
Մըկրտումն
ԲՃԾԲ
գազ,
Գ
չարէք
գռզէթ,
եւ
մէկ
թուլում
սինջաֆ
էր
յղեալ,
որ
ի
մայիսին
էհաս.
բայց
ոչ
թուղթ
էր
գրեալ
մեզ,
եւ
ոչ
զորքանն
գնոց
է
ծանուցեալ:
Վասնորոյ
այժմ
մեք
թուղթ
գրեցաք
նմա,
առ
ծանուցանել
մեզ
զգինն
յղեցելոյն,
զի
գրեսցուք
ի
դաւթարոջ,
եւ
ընդ
փակէթի
թղթոցս
յղեցաք
ի
ձեռն
նորա,
զի
եւ
զայս
թուղթքս
առ
քեզ
հասուսցէ:
Արդ`
թէպէտ
Բ
թուլում
սինջաւ
էիր
գրեալ,
բայց
մին
է
յղեալն,
եւ
յիրաւի
լաւն
է.
զմինալու
ղութիսն
եւս
զորս
խոստացեալ
էիր
յղել,
չգիտեմ
ո՞րպէս
եղեն:
Այլ
վասն
առ
մեզ
հասելոցն
գռնէտուրից
եւ
գռզէթիցն,
եւ
սինջաֆին,
շնորհակալութիւն
ունիմք
զսիրելի
որդւոյդ
որում
Տէր
տացէ
կարողութիւն
եւ
զօրութիւն.
յուսամք
թէ`
եւ
զթուղթսն
հոգացեալ
եւ
յղեցեալ
իցես:
Նախիջեւանցւոց
խնդիրն
զոր
ընկալեալ
է
պայծառափայլն,
եւ
ուրախութեամբ
վերադարձուցեալ
զեկեալսն,
ընդ
այն
եւ
ցնծացաք
յոյժ.
յաջողեսցէ'
Աստուած
անթերի
կատարել
զխոստումն,
եւ
զինքն
աՃեցուն
Ճոխութեամբ
եւ
գերագոյն
պայծառութեամբ
պահեսցէ
ի
պարագայց
ամս,
ի
խնամածութիւն
ազգի
մերում:
Զեկուցեալ
էիր
եւ
զոմանց
Աստուածայաջող
յաղթութեանց
զօրաց
բարեբախտ
Կայսերուհւոյն
առ
Շուէթսն
եւ
առ
հագարացիս,
որ
ցնծութիւն
եղեւ
ո'չ
սակաւ.
Տէրն
տէրանց
ի
յաջողութեան
պահեսցէ
զդոսա:
Շահամիր
աղայի
զթուղթսն
զոր
յղեալ
էիր,
ընկալաք,
եւ
զպատասխանին
գրեալ
եմք:
Եւ
վասն
թագին
եւ
վակասին
որ
ի
Պօլիս`
իմացեալ
ես
զվաղագոյն
գրեալսն
մեր.
յետոյ
եւս
գրեցաք.
բայց
այժմ
Մինաս
վարդապետն
ելեալ
ի
մեծէն
Պօլսոյ`
ի
շրջակայսն
է,
եւ
չէ'
Ճեռնհաս
խօսիլ
ընդ
Գալստանին`
այլ
ըստ
գրեցելոյդ
ցուցանի
թէ
մերձ
է
յաւարտումն.
ապա
թէ
յղիցեն
առ
մեզ,
եւ
մեք
անյապաղ
յղելոց
եմք
առ
քեզ:
Իսկ
վասն
ոմանց
պատկերաց
սրբոյ
ՏաՃարին
զոր
գրեալ
էիր
զչափն
յղել,
զի
նկարել
տացես,
բարւոք
է
միտքդ,
սակայն
պակասութիւն
ոչ
գոյ
պատկերաց
ի
սուրբ
տաՃարին,
զի
թէ
յորմոց,
եւ
թէ
խաչկալաց
երեսքն
ամենայն
լի
են
պատկերօք
եւ
ծաղկօք:
Իսկ
եթէ
զայլ
իմն
դիտաւորութիւն
ունիս,
զայն
եւս
ծանուսցես:
Եւ
սակս
իրաց
Աւետիք
վարդապետին
զոր
յիշեալ
էիր,
զայնցանէ
յառաջ
գրեալ
եմք
քեզ.
իսկ
աստէն
զայս
իմա
զնմանէ.
զի
որովհետեւ
նա
զդրամն
տուեալ
էր
Դաւթի
ումեմն`
որ
է
ի
Գիլան,
որոյ
ժամանակն
էր
մինչ
ի
մայիս
ամիսն,
վասնորոյ
ի
մտանելն
մեր
ի
սոյն
տարի`
միջնորդս
արկեալ
թախանձանօք
խնդրեաց
արձակել
զինքն,
զի
ի
ժամանակին
հասեալ
առնուցու
զդրամսն
եւ
գայցէ:
Եւ
մեք
յետ
բազում
աղերս
արկանելոյն
զիջաք
ի
խնդիրն.
զդատարկ
ուղեւորիլն
եւս
ոչ
լաւ
համարելով
տուաք
զկոնդակ
ի
վերայ
Շուշու`
Շամախու
եւ
կողմանցն
վասն
գանձանակացն
սրբոյ
Աթոռոյս
եւ
ի
վերայ
Գիլանու,
եւ
այնու
յուղարկեցաք
ի
փետրվարին,
որ
ի
պայմանեալ
ժամանակին
հասցի
անդ,
եւ
առցէ
զդրամն
իւր,
եւ
զարդիւնսն
սրբոյ
Աթոռոյս
եւս
ժողովեալ,
դարձցի.
եւ
ի
գնալն
աւանդեցաք
զբաւական
պատուէրս
եւ
խրատս,
վասն
համեստաբար
կենցաղավարիլոյ:
Եւ
ի
կողմանէ
Գիլանու
ժողովրդեանն
ասացաք,
որ
եթէ
քահանայի
պակասութիւն
ունիցին,
գրեսցէ
մեզ,
զի
աստի
զքահանայ
առաքեսցուք
վասն
նոցա.
յորմէ
տակաւին
գիր
չեմք
առեալ:
Իսկ
յետին
թղթովդ
ծանուցեալ
էիր
զառմանէն
Քիլու
եւ
Իսմայիլու,
եւ
զանհնարին
աղէտից
մերայնոցն
տառապելոց.
ընդ
որ
յոյժ
տրտմեալ
կսկծեցաք
ոգւով
չափ,
եւ
որպէս
թէ
մոռացեալ
զայլ
ամենայն
ցաւս
մեր,
ստացաք
զայն
մեծագոյն
ցաւ
անձին
մերոյ`
եւ
մաշիչ
կենաց
մերոց:
Ո~հ
ցաւոյս.
զի
պատահեցաք
վշտալի
ժամանակի,
յորում
հովիւս
ի
նեղութեան,
եւ
հօտքն
ի
հարուածս.
ուստի՞
է
գտանել
զմխիթարութիւն.
փառք
Աստուծոյ`
զի՞նչ
ունիմք
առնել.
եթէ
ոչ
դարձեալ
ի
նմանէ
զողորմութիւն
հայցել,
եւ
եւս
նոյն
բարձրեալ
բարերարն
արասցէ
ողորմութիւն
եւ
այցելութիւն:
Բայց
ի
վերայ
աղիողորմ
հեծեծանաց
մերոց`
ո'չ
սակաւ
սրտադիւրութիւն
եղեւ
մեզ
այն`
որ
սիրելի
որդիդ
մեր
ըստ
կարեաց
քոց
եւ
ըստ
յաջողելոյն
դարմանեալ
եւ
խնամեալ
ես
զողորմելիսն.
իցէ
թէ
ըստ
ջանից
քոց
եւ
ըստ
խոստման
Պայծառափայլին
ի
գթաշատ
Տիրուհւոյն
յատկապէս
իմն
խնամարկութիւն
լինիցի
նոցա:
Արդարեւ
այժմ
հարկ
էր
մեզ
մխիթարութիւն
գրել
առ
նոսա.
սակայն`
զի
գրեալ
էիր
թէ
ի
գարնանն
ածելոց
են
զնոսա
ի
ներս.
երկբայեցաք
առ
ո՞ւր
լինիլն
նոցա
եւ
յո՞րպիսի
կացութեան,
եւ
կերպ
գրելեաց
մերոց
թերեւս
անյարմար
լինիցէր
որպիսութեան
նոցա.
վասնորոյ
թողաք
այժմ,
զի
յուսով
եմք
յառաջիկայս
գիր
ընդունիլ
ի
սիրելւոյդ
եւ
գիտել
զուրանօր
եւ
զորպէսաբար
կացութենէ
նոցա.
յայնժամ
ըստ
այնմ
արասցուք
զգրութիւն
մեր:
Եւ
զորպիսութեանց
մերոց
այսպէս
գիտասցես.
զի
ի
վերայ
զանազան
տաժանմանց
մերոց
նոր
իմն
եւս
մրրիկ
զարթեաւ
ի
վերայ
կողմանցս.
զի
Մահմատ
խանի
որդի
ներքինի
աղայ
Մահմատ
Հասան-խանի
որդի
ներքինի
աղայ
Մահմատ
խանն
ի
յԱսպահանու
մինչեւ
ցԹարուէզ
տիրեալ,
եւ
Թարվիզու
քիւրտ
բռնակալն
փախուցեալ
ի
Շուշի,
այժմ
յայնկոյս
Խօյու
բանակեալ
ծանր
զօրու
իբր
Ձ.
հազարաւ,
հրաւիրէ
առ
ինքն
զիշխօղսն
կողմանցս.
յորոց
Խօյուն
եւ
Ղարատաղուն
եւ
Նախչուանուն
եւ
այլք
գնացեալ
են.
իսկ
տեղւոյս
իշխօղն
զեղբայրն
եւ
զախունդն
յղեաց
ընծայիւք
եւ
կասկածելով
վասն
իւր.
զարմըտիս
երկրիս
ժողովէ
ի
բերդն
եւ
ամրանալոյ
պատրաստութիւն
տեսանէ.
որով
նոր
եւս
վրդովի
երկիրս
եւ
միահամուռ
նեղութիւնս
միանգամայն
եւ
ի
տագնապս
տարակուսանաց
կան,
եւ
մեր
կիրք
արտաքինք
եւ
ներքինք`
առաւել
քան
զամենեցուն,
եւ
անտանելի,
ապաստան
կամք
միայն
ի
յողորմութիւն
Քրիստոսի,
պահպանել
զսուրբ
Աթոռս
եւ
զմեզ
ի
բազմակասկած
փոթորկէ
յայսմանէ:
Զայսքան
ինչ
գիտացեալ
այժմ,
զսէրդ
եւ
զհարազատութիւնդ`
հանդերձ
որպիսածանոյց
թղթովդ
անպակաս
առնելով`
ողջ
լեր
ի
Տէր:
Գրեցաւ
ի
թուականիս
մերում
ՌՄԽ
եւ
յօգոստոսի
մուտն,
ի
լուսակառոյց
Աթոռս
սուրբ
Էջմիածին:
