Դաւթար (1778-1800)

Ողջոյն կարօտալի:

Զփոփոխումն յաստի կենաց առ երջանիկ կեանս վշտալիր եւ երանելի Հայրապետին մերոյ եւ Հօր` ի Թիֆլիզու լուեալ ողբացաք ըստ օրինի որդւոյ. եւ արտասուեալ, համայն վիՃակաւ կատարեցաք զպաշտօն հանդիսաւոր, մինչեւ տալ գիտել մեծի կայսերն մերոյ, եւ զհանդէսն եղեալ ի կազէթի հռչակեալ եղեւ ամենայն ուրեք: Փրկիչն մեր Քրիստոս հանգուսցէ զհոգի նորա ընդ սուրբ Հայրապետսն, յարուսցէ զարժանաւոր ժառանգս Աթոռոյ իւրոյ եւ մխիթարեսցէ զսիրտ մեր ամենեցուն:

Ըստ լրոյ մահու նորին ընկալաք եւ զնամակսն, որ առ Ամենաողորմած թագաւորն մեր եւ առ այլս, ահա աշխատեմք ի թարգմանել եւ իբրեւ ի կենդանւոյ մատուցանել. ծանեայ եւ զզանազան գրութիւնս երանեալ Հօրն մերոյ որ առ մեզ սակս Եփրեմ վարդապետին. նա բնակելով ի տան իմում որպէս որդի եւ եղբայր կայ ի մխիթարութեան, որպէս յառաջադէմ:

Գրեալ էր մեզ նորին Արքայական բարձրութիւն, նոյնպէս եւ այլք բազումք յետ վախՃանի սրբոյ Հօրն` զընտրութենէ միաբանիցն զմի ոք ի նոր Հայրապետութիւն. եւ որպէս թէ ձայն եղբօրդ եւ ներսնայնոցն բարձրացեալ եղեւ ի վերայ նուաստութեան մերոյ. առ այդ շնորհակալ եմ զՍրբազնութենէ քումմէ եւ զներսնային ամենայն հարազատացն մերոց. բայց անպատրուակ բանիւ լուր Հոգի եղբայր. զի ահա երկու ամն լրանայ, վասն այդմ խօսին ընդ իս ի Վրաստանու, ի սուրբ Աթոռոյդ եւ ի Պօլսոյ. հուսկ յետոյ եւս Եփրեմ վարդապետն երկիցս գրեալ էր առ իս թէ` առ այն վախՃան եմ եկեալ առ քեզ, զի յորժամ գլուխն մեր փոխեսցի, զքեզ մուծցուք ի սուրբ Աթոռն, զի աչք ամենից ի քեզ հային եւ այլն: Սոյնպէս գրեն մեզ եւ այլ երեւելի եպիսկոպոսունք սրբոյ Գահիդ. ուրեմն յետ այսր ամենայնի ոչ մարթ էր միաբանիցն մերոց, ընդ մերս անուան դասել եւ զայնպիսի անուն, որով նախատինք վերաբերի սրբոյ Գահիդ եւ Ազգին: Այլ դու իմաստասիրեա. մի՞թէ ոչ գոյ Աստուած Իսրայէլի որ երթան պաշտել զՃանՃիկն:

Այս ամենայն ի բաց թողեալ գրեմ Հոգի եղբօրդ. Ազգն ամենայն ընդ երեսս երկրի` գիտելով առ իս ջերմեռանդ սիրով կապակցեալ, հաւաստի գիտեմ զմեզ հրաւիրել առ այն, (թէպէտ ի մեծ կայսերէ նշանակեցեալ իցեմ առ այն նպատակ, եւ ի Վրաց Արքայէն հրաւիրեալ ամենայն նախարարօք Ազգին մերոյ. ) բայց Վեհագունից հրաման յետին համարեցի եւ համարիմ, զի մի բռնութիւն նովաւ մտցէ ի սուրբ աստիՃանն. այլ տեղի ետու ազգային սովորութեանն, զի Ազգն եւս` եւ զիս` Ազգն ընդգրկելոց եմք. ուստի եւ վասն այսմ նիւթոյ ի ժամանակս կենդանութեան Զաքարիայ պատրիարքին գրեցի նմա եւ իշխանացն, եւ զնա կոչեցի ի բարձրագոյն աստիՃանն` ըստ ամենայն իրաւանց. այլ մինչ նա մեռեալ գտաւ, իշխանք ամենեքեանք` որպիսիք են: Շնորհք, մահտեսի Ստեփան Չէլէպին, Պետրոս Մարտիրոսեան եւ այլք, ընդ տիրացու մահտեսի Մանասէին, գրեալ էին մեզ պահել զթուղթն հասարակ իշխանաց, զի յորժամ տէրն մեր փոխեսցի ի կենաց, յայնժամ յայտնեսցեն: Ըստ այսմ գրութեան նոցա, եւ ըստ բարձրագոյն հրամանին հանրական իշխողին կիսագնդին աշխարհի, որ ո'չ իշխանքն մեր իշխեսցեն առնել ինչ, եւ ո'չ մեր Դանիէլ վարդապետ պատրիարքն համարձակեսցի մերձիլ այսմ, իսկ միւսն անյիշելի է այժմ եւ յապայն: Եւ օգուտ սուրբ Աթոռոյդ է այն` զի եթէ Հոգին սուրբ ըստ իւրոյ զուտ ընտրութեանն զմեզ արժանաւոր համարեսցէ այնմ կոչման` Դանիէլ պատրիարքի լինելն ի Պօլիս, որպէս թէ յատուկ Աստուծոյ տնօրինութիւնն է:

Ամենեքին որք գրէին ինձ` զայս եւ եթ ցուցանէին, իբր աչք ամենից առ իս է, այլ ոչ գիտեն ես յօժարի՞մ թողուլ զհանգստութիւն եւ զփառս` զորս վայելեմ աստ, սրպիսիք են Դաւիթ վարդապետն, Յովհաննէս վարդապետն Գեղարդակիր, Եփրեմ վարդապետն եւ այլք. զի ընդ Ձեզ երեւելիքն սուրբ Աթոռոյն այժմ սոքա են. ապա մինչ նոքա աղիողորմ ձայնիւ կոչեն, եւ յոյս իւրեանց առ իս դնեն, յաղագս ծառայելոյ Մօրն մերոյ, ո՞րքան քարացեալ սիրտ պարտ էի ունիլ հակառակիլ, եւ ո՞րքան անձնասէր պարտէի գոլ` զանձն իմ չտալ ի զոհ ծառայութեան լուսաբուղխ Մօրն, յորում ծնեալ եւ սնեալ եմ, որոյ շնորհօքն եւ գտեալ զայսքան շնորհ եւ պատիւ. մի՞թէ չէր օրէն անողորմս ոչ լինել վասն զմին աղքատ աղաղակողացն. այսմ նուիրել զանձն իմ, եւ կապեցեալ գրութեանց միաբանիցն Աթոռոյն եւ համայն Ազգին` կամայ ակամայ իջի ի խնդիր նոցա. լինել սպասաւոր սրբոյ Աթոռոյդ, աշխատիլ վասն նորա եւ Ազգի նորին, բանիւ եւ գործով, որքան կարն իմ տացէ տեւողութիւն. վասն որոյ եւ յանձնելոյդ *) զգուշացեալ ի յապագայն վտանգէ սուրբ Աթոռոյդ` սակս անտիրութեան, եւ մանաւանդ համառօտելով զշնչիւնս ոմանց եւ կարՃեցուցանելով զգրիչս անշրջանկատից, ըստ խնդրոյ Եփրեմայ վարդապետին գրեցի առ Դաւիթ եւ Յովհաննէս եպիսկոպոսն` զոմանս պատուէրս իմ ցուցանել միաբանիցն, եւ լինել կառավարիչք կամ վէքիլք մեր, մինչեւ հաՃեսցի Տէր արժանացուցանել զմեզ այդմ վիՃակի:

Իսկ այժմ առ Հայրդ իմ եւ եղբայր զայս եւ եթ գրեմ, որ եթէ կոչումն մեր յԱստուծոյ իցէ հաստատեալ, ըստ առ քեզ գրութեանն Արքային եւ ես գրեմ. խոնարհաբար խնդրեմ ի սրբազնութենէդ զի հաՃեսցիս ի խնդիր իմ. գնացեալ ի Ներսն ի բնակութիւն Տեղապահ Մկրտիչ վարդապետին, եւ անդ կացցես ընդ ներսնայնոցն մերոց` որպէս Հայր խոհական քոյդ սիրեցելոյն Յովսէփայ, եւ անդ լինել յամենայն աւուրս կենաց քոց որպէս Յակոբ ընդ Յովսէփայ. զի ոչինչ է ընդ մէջ Հօր եւ որդւոյ: Նոքա երկոքին եղիցին անդէն վէքիլ, որպէս եւ գրեալ եմ նոցա, իսկ դու Հայրդ իմ որպէս Տեղապահ որդւոյ քոյ` եւ կառավարիչ ներսնային որդւոց մերոց եւ տան,... միաբանիցն ամենեցուն սրբազան Եպիսկոպոսաց, Աստուածաբան վարդապետաց, աբեղայից, սարկաւագաց, դպրաց, մահտեսեաց, նաեւ վարձեալ մշակաց ամենից` լինէն ողջոյն եւ օրհնութիւն եւ պատուէր տալ, լինել զգաստ իւրաքանչիւրոցն ի պաշտօնս իւրեանց, լինել միաբան հոգւով, հնազանդիլ օրինաց եւ կառավարչաց իւրեանց եւ արի ի պաշտօնս զոր ունին ինքեանց յանձնեցեալ:

Արդ զոր ինչ հարկն է` գրեցեալ եղեւ ի Պօլիս յինէն, Տէրութիւնն եւս գրելոց է. մինչ մեք ի դրունս գտանեցաք` ոչ (է) կարելի շտապել, մինչեւ ոչ եկեսցէ բազմակնիք մասար ձեր եւ խնդիր Արքային, առ հզօր կայսրն, որոյ յաղագս լսեմ, զի առաքեալ է առ Ձեզ զպարոն Միրիշքեարն, եւ զՏէր Առաքելն, որպէս գրեն եւ նոքա շուտով ծանուցանելոց են Նորին Կայսերկան Մեծութեան եւ մեզ. ուր եմք եւ մեք պարտիմք սպասել աստ. ապա յետ ընկալման համահաՃութեան` աստ հոգալ զԱզգային հարկաւոր գործս. եւ որպէս երեւի մեծ թագաւորն ունի կամս մեծ շքօք առաքել զմեզ, ըստ որում նոր է այս: Ես սպասեմ մինչեւ ամսոյս վերջն ի Պօլսոյ լուր առնուլ, որպէս զի պատրիարքն եւ իշխանքն ըստ կարգի հոգասցեն զհոգալիսն եւ զֆէրմանս:... Եւ եթէ հնար իցէր մին ռաղամ Պարսից եւ ֆէրման Օսմանցւոց յաղագս կաթուղիկոսական իշխանութեանն առաքիցէիք, յոյժ բարւոք լինէր...

Մնամ Ձերդ եղբայրութեան ի Քրիստոս եղբայր եւ սրբոյ գահիդ սպասաւոր նուաստ Յովսէփ արքեպիսկոպոս

Յամի 1800 փետրվար 23.

Ս. Պետերբուրգ