Սիրեցեալ
որդի,
տէր
Ստեփան
ա.
քահանայ
Յանցեալ
1789
թուոյ
եւ
յունվարի
15
գրեցեալ
թուղթդ
ի
Մադրասու,
ընդ
թղթոյ
պայծառ
իշխան
Շամիրամ
Աղային,
ի
նոյն
ամի
դեկտեմբերի
մուտն
ընկալայ
ես
ի
Մալդավանու
քաղաքս
Եաշ,
որով
ուրախութիւն
յոլով
ստացայ`
նախ
վասն
առողջութեանդ,
երկրորդ`
յաջողութեան
գործոյդ:
Գիտացի
եւ
զտուրս
ողորմութեանն
հասարակութեանն,
եւ
յատուկ
անձանցն:
Որպէս
զքէն,
նոյնպէս
եւ
ի
նոցանէ
գոհունակ
լեալ,
առ
հասարակ
օրհնեցաք
զձեզ,
եւ
զպտուղ
սիրոյն
մերոյ
առ
հասարակութեանն
եւ
առ
յատուկ
անձինս
Մադրասու,
զօրհնութիւն
եւ
զշնորհակալութիւն
մեր
գրեցաք,
համեմատ
խնդրանացդ:
Նոյնպէս
եւ
զյանձնարարական
գրեանս
գրեցաք
յամենայն
քաղաքս
յատուկ
անձանց,
որպէս
եւ
գրեալ
էիր,
5
թուղթ
եւս
աւելի
թարց
անուան,
կնքոյ
ծայրն
բաց,
անունն
գրեալ`
տացես,
որոց
եւ
հաՃեսցիս:
Իսկ
հասարակ
կոնդակն,
այնպէս
գրեցաք,
որ
յամենայն
քաղաքս
առաքեսցես
կարդալ
ի
ձեռն
բարեկամաց,
որ
կարի
հարկաւոր
է
թէ
վասն
որպիսութեան
կողմանցս,
որք
այժմ
ներգործին,
եւ
թէ`
վասն
մերս
տպարանին,
դպրոցին,
եկեղեցաշինութեանն
եւ
աղքատացն,
զորոց
ամենից
լրապէս
եւ
մանրամասնաբար
գրեցի.
ի
տեղեկութիւն
ստոյգ
գործոցն
մերոց
եւ
ի
սիրահարութիւն,
առ
սկսեալ
գործս
մեր,
որ
ահա
յառաջանայ
Տեառն
յաջողութեամբ:
Խաթուն
Հռիփսիմէին
եւ
իւրոցն,
գրեալ`
ահա
ի
թուղթս
քոյ
եդի.
պ.
Մովսէսին
Բարաղամեան
եւ
այլոցն`
համեմատ
գրոյդ
գրեցի,
յուսամ
նոքա
ամենեքեան`
եւ
դու
որդիդ
մեր`
բաւականութիւն
ունիցիք
այժմոյս
գրեցելովքն
մերովք
եւ
հասարակ
կոնդակն`
ընդ
յատուկ
յանձնարարական
թղթոցն,
կարծեմ
մեծապէս
յաջողեսցեն
զգործս
քոյ
եւ
քեզ
առիթ
լինիցին
խօսելոյ:
Նախջեւանու
երեւելեացն,
ոչ
ունէր
հարկաւորութիւն
ձեռք
դնել
ի
թղթի
իմում,
նախ
մեք`
երկար
միջոցաւ
հեռի
եմք
այժմ
ի
նոցանէ,
երկրորդ`
անտեղի
իմն
է,
նոքօք
հաստատել
զՃշմարտութիւնս
իմ,
ըստ
բանի
Փրկչին,
եթէ
քեզ
եւ
ինձ
ոչ
հաւատան,
սակայն
գործոցս
հաւատասցեն,
որոյ
զառահաւատչայն
զգեղեցկատիպ
Ընդհանրականն
առաքել
ետու
յայդր`
տեսանել,
եւ
Ճանաչել
զմեզ
եւ
զգրեցեալս
մեր:
Եւ
ամենայն
Ճշմարտութիւնն
մեր`
բացափայլի
ի
յայժմուս
գրեալ
հասարակ
թուղթն
մեր,
որոյ
վասն
պատուիրեմ
քեզ,
որպէս
եւ
Շամիրամ
Աղային
գրեցի
եւ
խնդրեցի,
որ
եթէ
իցես
ի
Մատրաս
կամ
ոչ,
զայն
հասարակ
թուղթն
ի
ձեռն
բարեկամաց
փոխանցման,
յամենայն
քաղաքս
առաքեսցէ
կարդալ
եւ
զզօրութիւն
բանին
իմանալ:
Այնու
մեծ
բաւականութիւն
մեզ
շնորհէ:
Որպէս
ի
վեր
անդր
գրեցի,
ես
լի
եմ
շնորհակալութեամբ,
Մատրասու
բոլոր
օրհնեալ
հասարակութեան
եւ
յատուկ
անձանց
տրոցն,
եւ
Աստուած
լի'
արասցէ
զնոսա
ի
յողորմութենէ
իւրմէ:
Հաւանեալ
եմ
եւ
նոցին
բարեկարգութեանն,
որ
իմաստուն
մտօք,
հանՃարեալ
են
վասն
զգուշութեան
ապագային,
որ
զտուրս
իւրեանց,
ի
Ճանապարհի
չլինիցի
սերմանեալ
ըստ
առակաւոր
բանի
Փրկչին
մերոյ,
այլ
ի
յերկիր
պարարտ
եւ
բեղմնաւոր`
միշտ
տալոյ
զպտուղ
շահականութեանն,
որպէս
նոցայն
վասն
մեր,
նոյնպէս
եւ
մերն
վասն
նոցա:
Ուստի`
եւ
սահմանեալ
են,
զհասարակ
տուրս
ողորմութեան
իւրեանց,
ի
սնտուկ
Մատրասու
սրբոցն
պահել
վրադրօք`
մինչեւ
ի
տասն
ամն,
տեսանել
զկատարած
գործոյն
մերոյ
եւ
ապա
զգումարն
առաքել
առ
մեզ:
Ապա
գիտասցեն
բարեկարգասէր
օրհնեցեալքն
այնոքիկ,
որպէս
եւ
ինքեանք
վկայեն.
եթէ
այս
ամենայն
գործս,
յորս
ձեռնամխեալ
եմք
մեք,
եթէ
մեօք
եւ
ի
ժամանակի
մերում
ոչ
յաջողեսցի,
զկնի
մեր
երկրայելի
է.
զի
ո'չ
ոք
է
ի
կարգակցացն
մերոց
ստանալոց`
զայն
պատիւն
ազգի
եւ
հոգս
նոցա
բառնալոյ
ի
յուսն,
զոր
մեք
ստացաք
եւ
բարձաք:
Վասն
որոյ
ես
ցանկամ,
որ
եմս
կենդանի,
հաստատուն
հիմամբ
կառուցից
եւ
զպտուղ
վաստակոց
իմոց
եւ
աշխատանաց.
ի
յերկիր
պարարատ
սերմանեցից`
բարւոք
կարգադրութեամբ
եւ
օրինօք,
որ
զկնի
մեր,
ի
թռչնանման
յաջորդաց
եւ
կարգաւորաց`
կեր
չլինիցի
եւ
կամ
ի
վերայ
աւազի
չլինիցի
հիմնեալ:
Ահա
արդէն`
զտպարանն
առի.
թէպէտ
ՌԲՃ
թուման,
սակայն
նստաւ
ի
վերայ
մեր,
ԲՌ
թուման:
Յայսմանէ
պարտք
մնաց
ի
վերայ
մեր`
ԸՃԺ
թուման,
որ
Թադդէոս
վարդապետն
մեր,
թէմէսուկ
է
տուեալ,
երաշխաւորութեամբ
Ազնիւ
Աղայ
Յովհաննէսին
Եղիազարեան.
եւ
գրով
Մաղիստրաթին,
որ
յամյամէ`
վերադրօքն
հատուցանեմ
Կատարինէ
Զաքարովնին,
կնոջն
Խալդար
Գրիգորի.
եւ
տպարանն
առեալ
այժմ,
եկեալ
է
ի
Մօսկով,
գալ
ի
Նախիջեւան:
Մեք
զտարեկան
վերադիրսն
ընդ
գումարին
հատուցանել
պարտաւորիմք:
Եթէ
Մատրաս
քաղաքն,
լինիցէր
մեզ
մերձ,
որ
ի
յամենայն
տարւոջ
կարիցէր
մեզ
հասուցանել`
զնոյն
սահմանեալ
շահն,
էր
յոյժ
գովելի
գործ
եւ
հարկաւոր`
վասն
սոյն
յառաջադրութեանս,
որպէս
եւ
ինքեանք
խորհեցեալ
են,
ապա
թղթոց
մերոց
երթեւեկութիւնն
առ
միմեանս,
երկու
ամն
հազիւ
հասանի.
շահն
այն,
ո՞րպէս
կարէ
մեզ
փութով
հասանիլ,
որ
յօգնութիւն
մեզ
լինիցի.
որ
պարտուցն
այնմիկ
շահն,
վասն
մեր,
գլուխ
չդարձցի.
որպէս
նոցա
գրեցի
եւ
քեզ
գրեմ.
նոքա
զնոյն
հասարակութեան
տուեալ
գումարն,
որ
է`
երեք
հազար`
մին
հարիւր
երեսուն
եւ
չորս
ռուփի
եւ
30
տուկրայ,
նոյն
պայմանովն
իւրեանց,
ի
վերայ
Բրիտանիու
առաքեսցեն,
(եթէ
մեզ
ոչ
հաւատան)
ի
ձեռս
Ազնիւ
Աղայ
Յովհաննիսի
Եղիազարեան,
եւ
կամ
Ազնիւ
պ.
Մանիչարենց,
որ
նոքա
զայն
գումարն`
վասն
անկորուստ
մնալոյ,
մուծցեն
ի
թագաւորական
որբոց
տունն,
եւ
յամ
յամէ,
միայն
զշահ
նորին`
հատուսցեն
անդ
պարտուցն
տպարանի,
մինչեւ
զերծանիլն
եւ
ապա
հասուսցեն
մեզ,
իսկ
գլուխն`
մնասցէ
ըստ
պայմանին
իւրեանց
ի
տունն
այն,
որպէս
եւ
կամին,
որ
մեզ
եւս
դիւրութիւն
լինիցի:
Տպարանն
հաստատեցաւ,
դպրոցն
եւս
Տեառն
ողորմութեամբ
հաստատի,
տպարանին
եւ
դպրոցին
է
վերակացու
Թադդէոս
վարդապետն
ըստ
Հայկազեան
լեզուին,
իսկ
ռուստեվարին,
այլ
ոմն
ռուս
հանՃարեղ.
ոչ
բաւական
ծախս
լինի
վասն
սոցա
յայսմհետէ:
Թէ
վասն
այսց`
եւ
թէ`
վասն
աղքատացն
եւ
եկեղեցեացն
Նախիջեւանու,
ի
հասարակ
կոնդակն
մեր
տեսցես,
զի
անդ
գրեցաւ
երկարապէս,
աստ
ո'չ
երկրորդեցաք:
Յուսամ
յԱստուած.
թէպէտ
ես
մեռանիմ,
բայց
այսոքիկ
գործք
մեր,
ընդ
մեզ
ոչ
են
մեռանելոց,
այլ
կենդանի
լինելոց
են
վասն
հասարակ
ազգին
մերոյ
օրհնեցելոյ:
Այժմ
եկեսցուք
առ
ներկայական
որպիսութիւնս
մեր:
Մեք
թէպէտ
յաղագս
նախիջեւանու
հասարակութեանն,
բայց
Տեառն
նախասահմանութեամբն,
որ
յաջողէ
զամենայն
յամենայնի,
որպէս
թէ`
վասն
անդորրութեան
կողմանցս
նեղեալ
ազգին
մերոյ`
որք
յայսկոյս
մեծի
գետոյն
Թօնայի,
եկեալ
եղաք
առ
մեծ
իշխանն
եւ
խնամակալն
ազգի
մերոյ`
առ
պայծառափայլ
քնեազ
Գրիգոր
Ալէքսանդրովիչ
Պօտէմկինն,
ի
Քիշնով
քաղաք
Մալդավանու
կամ
Բօղդանու,
յամսեանն
հոկտեմբերի:
Ընկալաւ
զմեզ
մեծ
յարգանօք.
եւ
խոստացաւ
խնդրանացն
մերոց
առնել
կատարումն,
ի
մխիթարութիւն
Նախիջեւանցոցն:
Գնաց
ի
վերայ
Թուրքացն`
որ
ի
Քովշան
քաղաքն,
կոտորմամբ
որոյ
էառ
զայն:
Գնաց
ի
վերայ
Ախքիրմանու,
զայն
առանց
պատերազմի
էառ,
զթուրքս
վանեաց
անտի
եւ
զքրիստոնեայսն`
որք
են
հայք,
հօռօմք
եւ
մալդավանք,
էառ
ի
հպատակութիւն
կայսերուհոյն:
Եւ
ապա
ի
նոյեմբերի
մուտն
գնաց
ի
վերայ
Բենդերու.
նոյն
ամսոյ
2.
թարց
արեան
հեղման,
յանձնատուր
եղեն
թուրքքն,
որք
էիր
3
փաշայք
եւ
բազմութիւն
զօրաց
եւ
բնակչաց,
մինչեւ
քառասուն
հազար
անձանց,
ողորմելի
հայք
էին
ի
նմա
ժողովեալք
ի
Քովշանու
եւ
ի
Քիշնովու
եւ
ի
նոյն
Բենդերու,
մինչեւ
ԱՃԾ
տունս
եւ
վեց
հարիւր
անձինս:
Պայծառափայլ
քնեազն`
սուրհանդակաւ
եւ
գրով
իւրով,
զմեզ
եւ
զարհի
եպիսկոպոսն
իւրեանց
Ամբրոսիէ,
հրաւիրեաց
ի
մեծ
բանակն,
նոյնոյն
ամսոյ
6
նախապէս
երկոքին
եպիսկոպոսունքս
գնացեալ
մտաք
ի
բերթն
եւ
ի
պալատն`
ուր
ինքն
իջեւանելոց
էր,
եւ
զպատշաՃաւոր
պատրաստութիւնս
տեսաք
հանդիսից,
զկնի
որոյ`
եկն
ինքն
մեծաւ
յաղթանակութեամբ
եւ
բազմութեամբ
զօրաց
սուր
ի
ձեռս
ամենից,
մեզ
ընդ
յառաջ
ելեալ
քրիստոնէական
արարողութեամբ,
ասացաք
զպատշաՃաւոր
բանս,
եւ
ետուք
զխաչն
սուրբ
համբուրել,
ապա
արձակեալ
զբոլոր
թօփսն,
տիրեցին
զօրքն
մեր
ամենայն
պատրաստութեանցն
Բենդերու,
զթուրքսն
հանեալ,
առանց
վնասու
արձակեցին
զամենեսեան.
գնալ
ի
յերկիր
իւրեանց
եւ
զքրիստոնեայսն
պահեցին:
Ի
նոյն
ամսոյ
8,
գրեաց
մեզ
գիր,
մեծ
իշխանն`
եւ
զբոլոր
ազգն
հայոց`
յանձնեաց
մեզ,
զորս
այժմ
տիրեալ
էր,
եւ
շնորհեցաւ
մեզ`
զպատուական
մէջիթ
մի`
փոխարկել
եկեղեցի,
եւ
օծանել
զայն,
յանուն
սրբոյն
Գրիգորի
Լուսաւորչին
մերոյ,
եւ
պահապանին
իւրոյ:
Ի
նոյն
ամսոյ
10
ի
տօն
հրեշտակապետացն,
մեծափառ
հանդիսիւ,
օծաք
զայն,
եւ
շնորհօք
սուրբ
հոգւոյն
կենդանարարի`
կանգնեցաք
ի
նմա
զնշանն
տէրունական
եւ
մատուցաք
զանմահ
Գառն
Աստուծոյ:
Ահա
զօրինակն
թղթոյ
մեծ
իշխանին,
առաքեցի
առ
քեզ
վասն
տեղեկութեան
եւ
ուրախութեան
քոյ
եւ
ամենայն
սիրելի
ազգին
մերոյ:
Ասացաք
եւ
զպատշաՃաւոր
քարոզս,
առ
այն
պատկանեալ,
մատուցաք
քնեազին,
եւ
նա
իւրով
գրովն,
առաքեաց
Կայսերուհոյն
մեծի:
2
եկեղեցի
եւս
ինքեանք
օրհնեցին:
Վասն
նորաօծ
սուրբ
Լուսաւորչուն,
առաք
յիշխանէն
մեծէ,
եւ
զբազում
դուքանս.
գ.
1
բաղանիս
քարեայ.
1
քարվանսարայ.
գ.
ղայֆախանայ
եւ
զմի
մեծ
տուն
վասն
մեր,
որ
էր
Ենգիչար
Աղասունն:
Շուրջ
զեկեղեցաւն,
առաք
եւ
զԱՃԾ
տունս
եւ
զնեղեալ
հայսն,
բնակեցուցեալ
ի
նոսա,
հանգստացուցաք
եւ
մխիթարեցաք
ի
վշտացն`
զորս
կրեալք
էին:
Եւ
յետ
բարեկարգելոյ
զնոսա,
ընդ
մեծի
իշխանին,
եկեալ
ի
յԵաշ
աստ
ձմերեմք,
որ
ի
գարնանն`
ի
միասին
գնամք
Տեառն
յաջողութեամբ
ի
Քիլի
եւ
ի
յԻսմայէլ:
Գրեթէ
յայսկոյս
Թօնայու
տիրեցին`
երկոքին
կայսերքն
մեծ
յաղթութեամբ,
գոյն
ինչ
քաղաքք
որք
մնացեալք
են,
ի
գարնանս
առնելոց
են:
Ոչ
կարեմ
եւ
գրել
քեզ
լիով,
զուրախութիւն
մերազնէիցն
եւ
զյորդ
սէրն
նոցա
որ
առ
մեզ.
միմեանց
աւետաբեր
լինին
վասն
մեր,
եւ
յամենայն
կողմանց
գան
առ
մեզ
եւ
առ
ինքեանս
հրաւիրեն
գնալ.
յերկուց
կայսերաց
իշխանութեան
եղեալ
հայքն:
Սըչովցւոց
յաղագս
որ
երկու
կաթուղիկոսունքն
մեր`
վաստակեցան,
այժմ
առանց
աշխատանաց`
մեզ
վիՃակեալք,
ընդ
Ռօմանու
եւ
ընդ
Բօքռէշու
եւ
ընդ
Փօքիշանու,
որք
են
Հռօմայ
կայսերն,
եկեալ
ամենիցն
ի
յԵաշ
աղաչեն
գնալ
առ
ինքեանս,
յամենայն
ուստեքէ
զանուն
պատրիարգացն
բարձեալ,
զմերս
անուն
յիշատակեն:
Եւ
ես
ետ
գրեցման
թղթոյս,
գնալոց
եմ
ի
յայցելութիւն
բոլորիցն,
որք
են
յիշխանութիւնս
Հռօմայ
կայսերն
եւ
մերն:
Դեկտեմբերի
29.
ի
տօնի
աւետարանչին
քնեազն
ընդ
արհի
եպիսկոպոսին
իւրեանց
եւ
ընդ
մեծամեծ
նախարարացն,
եկն
ի
պատարագն
մեր.
մեք
ժամարարք
եւ
զբազում
գեղեցիկ
հանդէսս
ցուցաք
եւ
զպատշաՃաւոր
քարոզս
ասացաք,
զուարՃալի
եղեւ
ամենիցն
զմերս
արարողութիւն,
էր
գովութիւն
ի
յամենայն
շրթունս
նոցա.
ուղղափառութիւն
մեր
եւ
բարւոք
կարգն
եկեղեցւոյ,
լի
արարաք
եւ
ի
կողմունս
այս,
առ
կոյր
Մալդավանցիսն,
եւ
զնախանձն`
կուտեցաք
ի
գլուխս
Յունաց:
Ի
ծննդեան`
զգեստաւորեալ,
որպէս
գոյ
սովորութիւն
ի
Թիֆլիզ,
մեծափառ
հանդիսիւ
գնացաք
առ
պայծառափայլ
քնեազն`
զտունն
օրհնել
եւ
շնորհաւորել.
դու
աստէն
տես,
զհիացումն
ամենայն
ազգաց
եւ
ուրախութիւնն
մերազնէից,
որք
կորագլուխ
եւ
զուրկ
են
լեալ
մինչեւ
ցայժմ
յայսպիսեաց
հանդիսից:
Ահա
այսքան
են
պարտաւորութիւնք
իմ
կատարելոյ,
յաղագս
մխիթարութեան
եւ
պարծանաց
սիրեցեալ
ազգին
իմոյ,
արարի,
առնեմ
եւ
առնելոյ
ո'չ
դադարիմ
մինչեւ
ցկէտ
կոչմանս,
տակաւին`
ծառայ
անպիտան
են,
զոր
պարտն
էր
առնել,
առնեմ:
Դեսպանն
մեր`
Եակօբ
Իվանիչ
Բուլղակովն,
զոր
թուրքն,
ի
յետի
ղուլէն
ընկալան,
ի
բացմանն
պատերազմի,
այժմ
մինչ
աղաչեն
նոքա
վասն
հաշտութեան,
սոքա
բռամբ
բերել
ետուն
զդեսպանն
Բուլղակով
եւ
այժմ
աստ
է:
Կապտան
փաշայն
է
վեզիրն.
փուչ
է
բանն
թուրքաց
եթէ
այսմ
ամի`
հաշտութիւն,
ո'չ
եղեւ`
նոքա
զբազում
գաւառս
են
կորուսանելոց:
Աստուած
տացէ
լինիլ
հաշտութիւն
որ
ողորմելի
ազգք
մեր,
զերծցին
ի
վշտացն,
զոր
ի
նանիր
կրեն:
Կայսրն
Հռօմայ`
որպէս
զԲելրղաթ`
նոյնպէս
եւ
զայլ
կողմունս
նորին,
արիւնհեղութեամբ
էառ:
Մեր
Կայսերուհին
եւ
նա,
միախոհ
են
յոյժ:
Վիրքն`
ըստ
ինքեանց`
ի
միջակ
խաղաղութեան
են.
մէլիքքն
մեր`
նոյնպէս
են
խղՃալի,
որպէս
յառաջ
գրեալ
եմ:
Այժմ
հոգամ
վասն
նոցա,
եթէ
Տէր
ի
կատար
հասուսցէ`
Երեւանու
խանն
եւ
Բայազիտու
փաշայն
զմիմեանս
կոտորեն,
ս.
Աթոռն
վասն
այսմ
վշտացեալ,
այլովք
ի
խաղաղութեան
կայ:
Ի
քէն
եւս
գիր
ոչ
եմ
տեսեալ,
ոչ
փայեկաւն
Շամիրամ
աղայի,
ոչ
ի
Բասրայու
եւ
ոչ
ի
Բաղդատու
եւ
ոչ
գիտեմ
առաքեցեալ
փողի
հասանիլն
մահտեսի
Գալստեանին:
ՊատՃառն`
որ
այժմ
նոքա
երկնչին
յայսկոյսէ
գիր
ընկալնուլն
եւ
մեք
զգրիչս
մեր
կարՃեալ,
ոչ
կամիմք
առիթ
երկիւղի
տալ
նոցա:
Թագն
եւս
այնպէս
կայ
մնացեալ
եւ
ոչինչ
գիտեմ,
այլ
թէ`
բաւական
փող
առաքեալ
եմ
վասն
այնմ`
յայս
նեղ
միջոցիս,
յորում
վասն
ամենայնի
մաշիմ,
մանաւանդ
թէ
տպարանն`
ցեց
եղեւ
ոսկերցս
եւ
մաշիչ
կենացս.
եւ
չգիտեմ
երբ
զերծանիլն
ի
պարտուցս.
զի
դու
գիտես
զբարս
իմ,
որ
ատելի
է
ինձ`
ծանրաբեռնիլն
պարտիւք:
Զօրութիւն
իմ
հատաւ,
յոյս
օգնութեանս
եդեալ
եմ,
նախ
յԱստուած
եւ
երկրորդ`
յօրհնեալ
ժողովուրդսն
հնդկաց.
եւ
Ճանապարհս
քոյ
հայիմ:
Չգիտեմ
ի
խռովաբեր
միջոցիս,
յոր
կողմն
ելանել
կարես:
Ի
վերայ
Բասրայու
կրեալ
ես
եւ
տեսեալ:
Պարսքն
եւս
վրդովեալք
են
որպէս
եւ
գիտես:
Եթէ
ի
վերայ
Բրիտանիու
եկեսցես
եւ
կամ
առաքեսցես,
թէպէտ
թանգ
նստի
մեզ,
բայց
շուտով
լինի
եւ
առանց
վտանգի:
Ես
ցանկամ,
ի
ժամանակի
իմում
ստանալ
եւ
ի
գործ
ածել,
զի
կեանք
մեր
իբրեւ
սուրհանդակք
են.
վասն
այսմ
հոգս
տարցես,
եթէ
եւ
եւս
մնալոց
իցես:
Իսկ
այն
որ
գրես,
որ
վասն
քոյ
ոչինչ
պահանջեցեր,
որպէս
թէ`
վասն
մեր
ես
նացեալ
եւ
ոչ
վասն
քոյ,
այդ
բարւոք
ես
արարեալ
եւ
գովելի
է
գործդ
այդ
եւ
ընդունելի
մեզ
եւ
ժողովրդեանն.
զի
ըստ
բանի
կենարարին
խնդրեցէք
նախ
զարքայութիւնն
եւ
զայլն,
եւ
այլն
յաւելցի
ձեզ
ասէ.
զի
Հայրն
երկնաւոր
գիտէ
թէ`
պիտոյ
է
ձեզ
զայն
ամենայն:
Ըստ
այսմ
իմա'
եւ
քոյդ:
Միայն
թէ`
տէր
յաջողեսցէ
քեզ
բարով`
մեզ
հասանիլ
եւ
գործոց
մերոց
տալ
կատարումն
եւ
զընտանիսդ
ուրախացուցանել
գալստեամբ
քով:
Պարոն
Եսային
ի
Թիֆլիզ
է
եւ
անյաջող:
Դաւիթ
Նազարովն,
ի
Մօսկով
հանգեաւ
ի
տան
Աննայ
Լազրովին,
նա
պահէր
զնա,
շատ
պարտք
մնաց.
գրեցի
նոցա:
Յայդպիսեանց
քեզ
խէր
չկայ.
Աստուած
տացէ
քեզ
եւ
գործոյդ
յաջողութիւն:
Լաւ
ղարամքարք,
եւ
եօրղանք,
եաղլուղ,
ղալամքարք
զարով
եւ
անզար,
եւ
ապրուշումէ,
բաւական
առցես,
եւ
այլ
ինչ
մեզ
վայել:
Վասն
Բէնդէրու
նորաօծ
սուրբ
Լուսաւորիչ
եկեղեցւոյն,
որ
յառաջ
էր
մէջիթ,
վարագուր
եւ
սեղանի
ծածկոց
շինել
տացես
բարեպաշտից
ոմանց.
զի
մեծ
փոխարկութիւնս
այս,
կարծեմ
ցանկալի
է
ամենից,
եւ
բազումք
յօժարին
ընծայաբեր
լինել
վասն
այժմուս`
սքանչելի
անուանն
եւ
փոխարկութեանն:
Այժմ
ընդիս
են.
մեր
Գրիգորն`
զոր
միջոցիս`
ըստ
պատուոյ
քնեազին,
ձեռնադրելոց
եմ
յաբեղայ.
Ծատուրեան
տիրացու
Յովհաննէսն
սարկաւագ
եւ
միւս
սարկաւագք
Խաչատուրն
եւ
Չէրքէզ
Յովհաննէսն.
եւ
ԺԳ
ամեայ`
փոքրիկ
Պետրոս
սարկաւագն`
աստապատցի
Տէր
Յակոբի
որդի
եւ
այլ
դպիրք.
Փիլիպպոս,
Աբել
եւ
Յակոբ,
որք
զքեզ,
սիրելով
ողջունեն
եւ
գալստեանդ
փափագին:
Պետրոսն`
վասն
այլ
ի
մանկութեանն
ձեռնադրեցի,
որ
հանգոյն
Յովհաննիսին
աշխարհ
չսիրիցէ
եւ
զաշխատանս
կորուսցէ:
Աւետիկ
աբեղայի
առաքելն
ի
ս.
Աթոռն,
յառաջ
եմ
գրեալ
քեզ:
Երկու
ամ
յառաջ,
ի
վերայ
Ջուղայու,
բաւական
ժամագիրք
եւ
Յիսուս
որդի
առաքեցի
առաքել
ի
Սուրաթ
առ
պ.
Ստեփանն
Սրապիոնեանց`
ընդ
որս
եւ
թուղթք
բազումք,
չգիտեմք
հասանիլն:
Միշտ
գրեմ
քեզ`
զարմանամ
որ
դու
գրես,
որ
յինէն
թուղթ
չունիս.
առ
Շամիրամ
աղայն
առաքեմ
միշտ.
որոյ
թղթոց
պատասխանն
միշտ
ընկալնում:
Հռիփսիմէ
Խաթունի
գիրն,
որպէս
եւ
գրես,
տացես
իւրն,
եւ
եթէ
հեռաւոր
տեղ
իցես,
գրովդ
առաքեսցես:
Պ.
Մովսէսի
գիրն`
ըստ
կամացդ
է.
եւ
ինքն
նովաւ
բաւականութիւն
ունելոց
է:
Զայս
գիտասցես
ի
սոյն
կէտ
հասեալ
թղթոյս,
այսօր
ի
սոյն
կիտոջս
պայծառափայլ
քնեազն,
ընկալաւ
ի
Թագուհւոյն,
բռլիանդ
պսակ
ի
վերայ
շլյապկային
եւ
գլուխ
իւր,
ըստ
օրինի
յաղթանակաց,
որ
ընդ
իւրեանց
արհիեպիսկոպոսին,
գնացեալ
ի
յեկեղեցին
իւրեանց,
օրհնեալ
զպսակն
մեծաւ
հանդիսիւ,
եդաք
ի
գլուխ
նորա:
Վասն
նոյն
արքեպիսկոպոսին
իւրեանց
եւ
վասն
իմ,
առաքեալ
էր
թագուհին,
նմա
խաչ
բռլիանթով,
եւ
վասն
իմ
խաչ
եւ
մատանի
բռլիանթէ,
այսինքն`
ալմազէ,
յաղագս
քարոզութեանն
իմոյ,
որ
ի
վերայ
օծման
Բէնդէրու
ս.
Լուսաւորչին
որ
էր
յառաջ
մէջիթ:
Ուրախացեալ
քոյ,
ուրախացուսցես
զամենայն
հայկազուն
ազգս
մեր,
զի
մեծ
արար
մեծ
Տէր
զողորմութիւնն
իւր:
Յաջողեսցէ
Բարձրեալն
յամենայն
ուրեք,
թարց
արեան
հեղման
աւարտել
զյառաջակայ
պատերազմ,
որպէս
ի
Բէնդէր.
մեր
փոքրիկ
ազգն
որք
աստ
կան,
արտասուալից
ցնծութեամբ
մատուցանեն
Աստուծոյ
զգոհութիւն,
որ
զբերկրալի
զաւուրս
զայսոսիկ
տեսանեն:
Մնամ
վասն
քոյ
միշտ
աղօթարար
խոնարհ`
Յովսէփ
Արքեպիսկոպոս
ռուսաց
երկրի`
հայոց
ազգին
եւ
այցելու
Բազարապիու
եւ
Մալդավանու
որք
են
ենթ
երկուց
Կայսերացն:
1790.
յունվարի
22
Ի
յԵաշ:
