Դաւթար (1778-1800)

Սիրաշար թուղթք ձեր, հանդերձ բազմակնիք թղթոց օրինակօքն, թէ նախկինքն եւ թէ վերջինքն անսղալ լրիւ ստացեալ եմք. եւ չէ անցեալ ի ձեռն ումէք, զի ի Պետրբուրխ դիմեալքն, տէր Գրիգոր աւագ քահանայն անթերի հասոյց, իսկ յետ այնորիկ այսր ժամանեալքն, ես անձամբ ստացայ որոց վասն մատուցանեմ զիմ զխորհին սրտէ շնորհակալութիւնս տէր օրհնեսցէ զպատւական կեանս ձեր:

Յուսամ մեծ զօրութիւն ունիցի վերջին բազմակնիքն առ դրան կայսեր, մանաւանդ` Ճշմարտասէր դեսպանդ` առաւել յայտնութեամբ ծանուցեալ իցէ մինիստրութեանն, թշնամիքն որպէս լսեմք, ի Պետրբուրխ ի խոր կործանեալ` կան ի տարակուսի, զի հատաւ լարն ստութեան, եւ ամենայն ոք ի հեռուստ ծանեաւ ստապատիր խափէյութիւնս աստւածուրացին Եփրեմի եւ արբանեկաց նորին, վասնորոյ որ զաչս ունէին մի առ մի` յետս չոքան, եւ Մինասիւ մնացեալ միայն, թուլացան ի զօրութենէ, եւ այժմ ինքեանք առաւել քան զամենեսին խնդրեն ի լարեալ յորոգայթէ իւրեանց ելանել, զոր փորէինն այլոց, անկեան ինքեանք ի նոյն, ըստ մարգարէին:

Սրբազան վեհապետն այժմ գրէ, յայնժամ երբ հարկն էր լռէր, եւ մեզ վասն իւր ժլատութեան ձգեաց ի յայս աստիՃան պատւոյ, աղքատութեան, եւ տառապանաց, ի մէջ խորին պարտուց` անելապէս թաւալիլ, օգնութիւն ինձ ի տեառնէ եկեսցէ': Եփրեմն, Մինաս Լազրովիւ գրեալ են ի Նախիջեւան որ հաւատարմական թուղթ արձակեսցեն նոցա, վասն կաթողիկոսութեան, որ Դանիէլի վասն ուր եւ զօր ինչ հարկն է ի դիմաց նոցա խնդրող լիցին, եւ Յովսէփ կաթողիկոսէն առնելիքն ստանալ որ պարտէ քաղաքի հասարակութեան նոցա, նոքա պատասխանեալ են թէ, մեք վասն կաթողիկոսի դաւ չունիմք, զի փոքր քաղաք մի եմք, մէկ կաթողիկոս պահել ո'չ կարեմք, որոյ վասն եւ ո'չ ի խոսս մտանել ունիմք մեք եղբարք աւագագոյն քան զմեզ զՊոլիսն, զի նոքա պատրիարգաւն իւրեանց զօր ինչ արասցեն, այնմ հնազանդեալ ընդունելոց եմք, եւ գիտեմք հաւաստիւ որ նոքա, ի հնազանդութենէ սրբոյ Էջմիածնի ո'չ ելանեն, որպէս եւ մեք, ի նոյն ծնեալ եմք եւ ի նոյն մեռանելոց եմք, եւ կայսերական հրովարտակքն համեմատ սմին հաստատեալ են զմերս օրեն եւ ուղթ. իսկ վասն առնելեացն Յովսէփայ, չունիմք ուրեք խնդրելոյ, զի նախ` որ առնելիք չունիմք, երկրորդ զնա անմօռաց յիշատակաւ պատւեմք եւ Ճանաչեմք մերս ազգի, եւ մանաւանդ մերոյս քաղաքի իսկ, բարերար եւ երկրորդ լուսաւորիչ հաւատոյս մերոյ, ի մէջ Ռուսաստանու, եւ այսու կտրեալ` խայտառակեալ են զնոսա, եւ առ մեզ փութով յայտնեալ, զոր ի ստանալս ետու ընթեռնուլ տեղւոյս իշխանաց, ըստ որում եւ սօքա այնմիտս գոլով անպատասխան էին թողեալ, այսմանէ առաւել արթնացեալ գրեցին համեմատն եւ փոքր ինչ ազդու:

Քնեազին գրեալ ձեր գրոյ պատասխանն ես գրեցի յետոյ միւս փոստին չկարացի գրել, զի թէպէտ եւ համառօտ գրեալ էի, բայց` յանձնեալ էի քնեազին տանիլ ի Դուպասար եւ նա թղթովն անդրեն դարձեալ էր, զի մօռացեալ էր ի փոստն ձգել, իսկ ի միւս փոստին, եկն վիՃակիս արքերէն ռուսաց առ մեզ իւր վիՃակն ակնածելով, մնաց առ մեզ երկու օր, եւ ապա տարաւ զմեզ ընդ իւրն. իբրեւ անգործ ըստ հաՃութեան նորա տասն աւուր չափ շրջեցաք ընդ նմա, ամենայն եկեղեցիս ուր եւ մտանէաք ընդ նմա ի սուրբ պատարագի քարոզսն յիշատակել տայր զանուն մեր, եւ յոյժ սիրով սիրեաց զմեզ եւ եցոյց զբազում մեծարանս եւ զսէր, գիտէ տէր յետ տասն աւուր մերոյս տեսութեան անջատիլն արտասւօք իբրեւ եղբօրէ եւ մերձ ընտանոյ բաժանիւր զի նախ քան զայս չէաք տեսեալ, եւ ծանօթ բնաւ եւս չէաք: Զարմացեալ տեսօղքն աբուշ մնային, մանաւանդ Տուպասարու պոյարքն, տեսանելով զմերս անուն յիշատակեալ ի յեկեղեցոջ իւրեանց, թէպէտ ոմանց դահՃաց մահ էր, իսկ գրիգորիպոլցիք բերկրութեամբ սրտի խնդային, եկն ի մեր պատարագ, պատարագիչ էր համեստ աւագ քահանայ ոմն տէր Աւետիք կոչեցեալ Իսմայելու թարգմանութեամբ ծանուցեալ մեր զամենայն արարողութիւն սրբոյ պատարագի, խելամուտ լեալ ուրախ եղեւ, եւ գովեաց:

Տեղոյս Հնդու ապրանքն քաղաքացիքն առնուն ի տեղի քսան հինգ հազար կայսերական պարտուց բայց` կարի ստոր գնով, չգիտեմ ուստի գիտեն Պօլսոյ ծախսն, երբ այն գնով սատանան, հազիւ թէ պարապար լինիմք, թէ գնովն լինէր թերեւս շիրին շաքարն իմ ինձ մնայր, տակաւին տեղոյդ հաշիւն չունիմ, եւ թէ չէ ընդդէմ ի պարապութեան գրեալ առաքել: Եւ վասն գրեանց հաշւոյն որպէս արարից, նախ` խնդրեմ յինէն ողջունիւ յայտնել սրբազան պատրիարգին թերեւս հրամայեսցէ հաշիւն ի իրիցուհէն առնուլ, թարց հակառակութեան, եւ թէ ո'չ գրեսջիք մեզ օրինաւոր հաւատարմական գրով պահանջել, եւ զայն որպէս կերպիւ լինիլն ինձ ծանուցանել, ռուսերէն առ դեսպանն գրել, թէ հայերէն առ սրբազան պատրիարգն. որում խոնարհութեամբ զողջոյնս յայտնել. եթէ Աբրահամ սրբազան նւիրակն ժամանեալ է առ ձեզ, եղբայրական սէրս ողջունիւ իւրն յայտնել: Տէր յաջողեսցէ եւ նմա, օգնական լերուք, զի իմ յոյժ սիրելի է, որպէս լսելոց էք ի նմանէ: Եւ դու ծերունի հայրդ քաջ գիտես:

Քնեազն` եւ Պողոս աղայն զձեզ սիրով ողջունեն, սրբազան Մարտիրոս արհոյն խոնարհ զողջոյնս յայտնէք ի գրելն ձեր զգիր, եւ ամենայն բարերար տեղոյդ իշխանաց, եւ ես մնամ վասն ձեր աղօթարար խոնարհ

Գրիգոր արքեպիսկոպոս սրբոյ Էջմիածնի:

1803 յուլիսի 15

ի Գրիգորիպոլ.

Ի ելանելս Պետրբուրխու, ոմանք ի բարերար իմոց բարեկամ իշխանաց խնդիր եղեն թեզպէհի որ առաքեմ նոցա զի կանայք նոցա ի պարանոցի կրեն, վասնորոյ խնդրեմ քսան հատ եւ կամ քսան թել թեզպէհ առաքել, երկարութիւնն թելի լինի մէկ գազ եւ կամ աւելի, իսկ հատքն մանրագոյն իբրեւ հատիկս ոսպան, եւ կամ սակաւ մի խոշոր, տասն թելն կարմիր, տասն թելն սեւ թարց խաչի: Եղբայրս եւ հարսս զձեզ սիրով ողջունեն, եւ մահտեսի Միեսերիդ խնդրեն Գայանին ողջունել, որպէս կեան, գրեա':