Դաւթար (1778-1800)

Իմ ողորմած եւ բարերար պայծառափայլ Տեառն սրբոյ աջոյն խոնարհական համբոյր:

Իմ առ սրբազանութիւնդ գրեալ վերջին թուղթն, օգոստոսի ԻԸ (28)-էն է, որոյ երկրորդն եւ երրորդն, ի նոյեմբերի ամսոջն մատուցեալ եմ փակէթի նաւում, հանդերձ ի Կօպնհակ առաքեալ խրդի գնւող լսդրովն: Զորս յառաջ քան զթղթոյս հասանելն, յուսամ ընկալեալ իցէք: Բայց եւ այժմ եւս վասն առաւել միամտութեան. երրորդն եւ չորրորդն մատուցանեմ ընդ թղթոյս, յորմէ` կարօղ էք տեղեկանալ խրդի տեղիս առքն. եւ ի վերայ այնմ եղեալ ծախքն մինչի Կօպնհակ:

Որպէս յամենայն թուղթսն իմ աղաչեալ եմ, այժմ եւս զնոյնն աղաչեմ. այսինքն յիւրում ժամանակին պարտքն հատուցանել եւ զխրիդն ազատել ի վտանգէն. եւ պատուէր գրել ի Կօպնհակ. առաքել զխրիդն ի Մեծն Պօլիս. զի Աստուծով ի ժամանելն իմ անդ, պատրաստ գտից եւ վաՃառեցից: Եւ եթէ ես յիւրում ժամանակին ոչ կարացից ժամանել, գոնէ օրդնին ձեր վաՃառեսցէ արժանաւոր գնով: Քանզի աստ տեղեկացեալ եմ որ ի Մեծն Պօլիս թանկագին վաՃառի հնդկաց Ճոթեղէնն:

Յառաջ քան զայս որպէս եւ յայտնեալ եմ, ի Չին բնակեալ պարոն Մատթէոս Յօհաննիսի կտակոջն գրել Նոր Նախիջեւանու խոստման կողմանէ` տեղս առ պ. Սարգիս Տէր Յօհաննէսն եղեալ ութսուն հազար ռուփին գտանելոյ հրաման ստացայ ի դատաստանին: Բայց` սա` յագահութենէն յաղթեալ, դեռ եւս ներհակի եւ ոչ տայ: Վասն որոյ` կրկին պարտաւոր եղեւ խղՃմտանաց օրէնքումն գանգատել: Այժմ Բ. ամիս (2 ամիս) է գանգատեալ եմ. յուսով եմ մինչ ցԾնունդն փողն տիրել եւ մինչ ցվերջն յունվարի ելանել աստէն ի Բասրայ, եւ անտի` աջին ուղտի մանզիլով գալ Հալաբ եւ Ստամպօլ:

Յուսով եմ որ պ. Մասեհ Մարտիրոսի կողմանէ գրածս տեղեկացեալ իցէք եւ կատարումն տուեալ խնդրանացն, որ յոյժ հարկաւոր եւ օգուտ է մեզ: Կրկին խնդրում եմ, զի եթէ յապաղեալ իցէք զխնդիրն, ի հասանիլն թղթոյս` զառաջին գրեալ թուղթսն իմ որ վասն նորա ընթեռնուլ եւ տեղեկանալ զորպէսն խնդրանաց, եւ կատարումն տալ: Ուստի ասեմ, զի եթէ կատարումն տալն ոչ պատահեսցի ի զանցառութենէ, վնաս ունի գալ մեզ:

Ես ի հոգտեմբեր ամսոջն գնացի ի Դաքայ. եւ պ. Մարտիրոս Տէր Ստեփանին, եւ իւր եղբօր թոռն Յարութիւն Միքայէլին, ի ձէնջ օրհնութեան թուղթ եւ սուրբ մասն եւ Բ. ոսկեայ ականակուռ Խաչն մատուցի: Եւ խօսեցայ զհարկաւորն առանձին ընդ Մարտիրոսին:

Թուղթքն ձեր որ առ պ. Կարապետ Ծատուրն եւ առ պ. Նիկողոս Յարութիւն եւ առ յիշեալ պ. Մարտիրոսն ուէիք առաքալ ի վերայ Բասրայու, աստ ի Կալկաթայ գետոջն նաւն ընկղմեցաւ, եւ թուղթքն կորեան: Վասնորոյ հարկ է նորոգ գրել առ որս գրեալ էիք: Իսկ առ պարոն Մարտիրոս Տէր Ստեփանն սպասել եւ գիր չգրել մինչ ցգալն իմ:

Ունիմ բազում ինչ խօսիլ, այլ ոչ գրով: Ա~խ թէ ազատիցէի ի դժոխոցս, որ ահա մաշեցան ոսկերքս, եւ ոչ եւս տեսանի յիս կերպարան առողջութեան:

Ընդ սրբազանութեան ձեր եղելոցն, ամենեցուն առ հասարակ խոնարհութիւնս մատուցանեմ, եւ այլն:

Սրբազնութեան Ձերում`

Մնամ խոնարհ ծառայ եւ որդի`

Ստեփաննոս քհ. Տէր Յարութիւնեան

1795 դեկտեմբերի 20

Ի Կալկաթայ:

Մինչեւ ցօրս, վէՃն իմ որ ընդ Սարգիս տէր Յովհաննիսին էր, դեռ չէ վերջացեալ, եւ երկնչիմ թէ` գուցէ մինչ զատիկն եւս չվերջասցի: Քանզի ի Չինու նորոգ թուղթ գտաք, որ տեղն եղեալ ամենայն կայքն Մաթէոսի Ֆօրթուքեզներն տիրեալ են կամին կտակն աւրել: Վասնորոյ որպէս ես, նոյնպէս եւ սա ամենայն ջանիւք աշխատի յիշեալ դրամն չտալ. զոր` եթէ թողից ի ձեռն սորին անկանիլ. մեք զուրկ եմք մնալոց ըստ ամենայնի: Քանզի տեղս ում եւ վէքիլ թողից չեն կարող սմայ ներհակիլ. եւ սա կամի եւ ջանայ ի կողմանէ Մաթէոսի քուէր աղջկան վաքլութիւն գտանել որ այս դրամն չտայ, եւ յետոյ մեր բաժնին համար ասէ գնացէք Չին գտէք: Վասն այսպիսի ծանր վտանգն եւ այլն զորս ո'չ կարեմ գրել, պարտաւորեալ ջանամ զայս փողն տիրել:

Արդ` որովհետեւ իմ տեղիցս ելանելն այսպէս ծանրացաւ. վասնորոյ յերկուց չարեաց փոքրագոյնն ընտրելովս, լաւ համարեցի աստ յամենալս եւ այս փողն տիրելն, քան թէ զայս ի կորուստ տալն եւ աՃապարելն յՍտամբօլ վասն խրիդն իմ ձեռօք վաՃառիլն:

Ուրեմն պարտիք եւ դուք գոնէ ներկայ այս պատահմամբն Ճանաչել զմտերմաբար ծառայելն իմ. զի ահա անձնական շահն իմ չյիշեմ վասն ազգի օգտին: Ուստի ես յուսով եմ զի եւ դուք ոչ էք պակասելոց զօգուտն իմ առնելոյն: Որեւ զառաջինն ներկայ այս խնդրեմ, զի յՍտամպօլ այնպիսի անձինք կարգիցէք վերահասու եւ վաՃառօղ խրդին, որ հաւատարմաբար շարժելով` շահաբեր ցուցցեն զխրիդն որ եթէ հաւատարմաբար վաՃառիցի, անխափան երկու լաք ռուփի պէտքայ գոյանայ ազատ յամենայն խարջից եւ ի կրեալ մուդաթիցն եւ վնասուցն: Որ եթէ յայսքանից պակաս գոյասցի, յայտնապէս անհաւատարմութիւն է լինելոց: Վասնորոյ լաւ է մին տարի եւս պահել անծախ եւ մուդաթն կրել, քան թէ կորուսանել զմեծ շահն, որ յիմ ձեռօք վաՃառելովն լինելոց է:

Յետ զայսքանս յայտնելոյն, այժմ թողում ձեր ընտրողութեան, քանզի յուսով եմ որ դուք զօգուտն գիտէք առնել:

Յետ այսորիկ խնդրեմ փութանակի, ըստ ձեր պատուիրանին եւ ի սմա եդեալ փոքրիկ թուղթն առաքել ի Մեծն Պօլիս ձեր վաքլին, եւ գրել ի Մեծն Պօլիս ըստ իմ գրելոյն, որպէս տեսանի: Զի զայնպիսիսն, եւ ո'չ կարէ վաՃառել քանզի ո'չ գիտէ զգինն եւ ոչ Ճանաչէ զարժողութիւն իրին: Եւ մանաւանդ ո'չ են իրքն այնոքիկ ԸՍտամպօլու խարջ: Եւ չէ գնացեալ անդ երբէք այսպիսի Ճորթունք:

1796 յունվարի վերջ

Ի Կալկաթայ.