Դաւթար (1778-1800)

Ի Հաշտարխանու նուիրակ եւ առաջնորդ Յովսէփ վարդապետէն թուղթ ժամանեաց առ սրբազան Վեհն, որ գրէր նախ թէ` նոր գումբէռնաթ եկն ի քաղաքս, եւ խնդրէր վասն նորա զթուղթ շնորհաւորութեան: Վասն որոյ եւ սրբազան Վեհն զթուղթ գրեաց առ Իւան Վարֆօլեմէեվիչ Եակոբի նոր գումբեռնաթն Հաշտարխանու, շնորհաւորելով զգալուստն, եւ յիշեցուցանելով զսէր քան զինքն յառաջ նստող գումբեռնաթիցն, որ առ ինքն եւ առ սուրբ Աթոռս եւ առ ազգս մեր, եւ յինքենէ եւս զնոյնս խնդրելով: Եւ յանձնարարութիւն վասն Յովսէփ վարդապետին, եւ օրհնութիւն Կայսերուհւոյն եւ որդւոյն:

Թուղթ եւս ի Հաշտարխան առ մահտեսի Ազարիայի որդի եւ մեր գանձանակ շուրջ ածող Պարոն Վարդանն, շնորհակալութիւն վասն անչափ հարազատութեանցն որ առ ս. Աթոռս, եւ յամենայնի շահելոյն եւ մխիթարելոյն զՅովսէփ վարդապետն: Եւ վասն մարգարտաշար թագին` զոր յանուն ս. Աթոռոյս տուեալ էին Յովսէփ վարդապետին ինքն եւ կինն իւր Ծաղիկն, ի լինիլ ինքեանց հոգեւոր զաւակ, ի տեղի մարմնաւոր զաւակի, զի չունէին զաւակ, զոր նոյն Ծաղիկ կինն իւր ձեռամբն կարեալ, եւ գին ականց եւ մարգարտացն էր Խ թուման: Օրհնութիւն եւ շնորհակալութիւն շատ, հանդերձ խնդրուածովք յԱստուծոյ` ի տալ զզաւակ մարմնաւոր: Եւ բաց յայսմանէ` որ ինչ հասարակ յիշատակս տային ս. Աթոռոյս ի քաղաքէն, մասնակցէր ամենիցն, եւ զյատուկ արդիւնք եւս առատութեամբ տայր, սակս այսց եւս օրհնութիւն: Եւ պատուէր վասն իւր գործոյն, եւ վասն Յովսէփ վարդապետին եւս յանձնարարութիւն: Թուղթ եւս ի Հաշտարխան առ Ջուղայեցի պարոն Մկրտումն, նոյնպէս օրհնութիւն եւ շնորհակալութիւն: Զի սա եւս նոյնպէս առաւել հարազատութեամբ եւ սիրով շահեալ զՅովսէփ վարդապետն: Եւ վերստին յանձնարարութիւն: Թուղթ եւս ի Ղզլար առ պարոն Նուրիջանն, նոյնպէս օրհնութիւն եւ շնորհակալութիւն վասն առ ս. Աթոռս հարազատութեանցն, եւ զՅովսէփ վարդապետն շահելոյն: Եւ մխիթարութիւն վասն մահուան հօրն իւրոյ Գեօրկինին: Այլ եւ` յատուկ պատուէր զի ամենայն գործոց եւ հոգալեացն ս. Աթոռոյս որք անդ` հարազատօրէն հոգ տարցի առ ի յառաջանալ: Մանաւանդ` զկանոնսն զորս գրեաց անդ ի յապրիլի ԺԹ հասեալ էր անդ, որում ներհակ էին անդ ոմանք, յորոց մի էր լեալ եւ սորին հայրն, որ այժմ վախՃանեալ էր: Իսկ սա այժմ ի մէջ քաղաքին խօսից տէր էր, եւ թէ կամէր, զամենայնն կարէր հաստատել եւ յառաջացուցանել: Ուստի` գրեաց թէ` ի քէն եմ իմանալոց զդոցին յառաջանալն եւ զոչ յառաջանալն, եւ ամենայնիւ արկ ի վերայ սորա: Իսկ ներհակութիւն նոցին ըստ մեծի մասին` էր վասն ննջեցելոց դիազարդին, զի կամէին վասն իւրեանց եկեղեցւոյն առնուլ եւ մեզ չտալ: Ուստի` ի շատ ստիպմանէ նոցին, նախ քան զհասանիլն անդ կոնդակին, առ ի հաՃել զմիտս նոցին եւ իբրու ակամայ կամօք, այսպէս էր պայմանեալ Յովսէփ վարդապետն, զի ի ննջեցելոցն զոր ի յեկեղեցին տարցեն, զդիազարդսն նոցին տացեն եկեղեցւոյն, իսկ զորս ո'չ տարցեն յեկեղեցին, զնոցին դիազարդսն սրբոյ Աթոռոյս տացեն: Յետոյ մինչ հասեալ էր կոնդակն առ Յովսէփ վարդապետն. զայն պատուէրն որ վասն դիազարդին էր` քերեալ էր, եւ այսպէս շինեալ որպէս գրեցաք, եւ յղեալ ապա ի Ղզլար: Թուղթ եւս առ Յովսէփ վարդապետն գրեաց, ի պատասխանի ի սեպտեմբերի ԻԵ գրեալ թղթոյն, ծանուցանելով զգրելն առ ինքն զթուղթ ի յուլիսի ԻԸ, որ դեռ ո'չ էր հասեալ առ ինքն, նաեւ ի հոկտեմբերի ԻԷ եւս: Առ որ եւ յղեաց զվերոյգրեալ թուղթսն` զորս ըստ խնդրոյ սորին գրեաց: Նա գրեաց զհաւանութիւնս վասն կանոնացն եւ կարգադրութեանցն զորս ասացաք ի վերն, եւ պատուիրեաց այնպէս յառաջ տանել: Ծանոյց եւ զյղելն ի Գիլան նուիրակ եւ առաջնորդ զԿարապետ վարդապետն, (զոր ասելոց եմ ի ներքոյ): Ծանոյց նաեւ զորպէսն նորին, թէ ո՞րպէս ի Կարնոյ բերեալ մերային արար: Եւ պատուէր սէր առնել ընդ նմա գրով: Իսկ եւ` (որպէս խոստացեալ եղեւ ի դեկտեմբերի Զ ի թղթոջ ս. Աթոռոյս վէքիլ Ալէքսանին) գրեաց այժմ սրբազան Վեհն առ սա` վերահասու լինել կայից Գիլանու հանգուցեալ Տէր Աբրահամին, եւ վասն ս. Աթոռոյս զմեծ բաժինս հանել ի նմանէ: Եւ զսորին ընչից որպէսն մեր Գիլանու վէքիլ պ. Ալէքսանն էր գրեալ սրբազան Վեհին, թէ ի Հաշտարխան է, եւ զանդ եղեալ սակաւ իրսն կնքեալ էր եւ գրեալ սրբազան Վեհին, զոր ծանոյց սմա: Իսկ Դաւիթ Աղայն զայս ո'չ գրէր, զայս եւս ծանոյց: Եւ զի Մինաս վարդապետի ժողովեալ արդիւնքն անդ առ Սարգիս Աղայն էր, եւ մինչեւ ցայժմ դեռ ո'չ տայր, եւ ի նաւաբեկութենէն որ ասացաւ ի յուլիսի ԻԸ բազում վնաս էր դիպեալ սմա: Ուստի` կամելով սրբազան Վեհին շուտով հանել ի նմանէ զդրամն, գրեաց սմա թէ` Մինաս վարդապետի յայդր թողեալ արդիւնքն առ ով եւ իցէ` պարտիս առնուլ եւ ի ս. Աթոռս հասուցանել, զի պակասութիւնս շատ ունիմք, չգիտէաք ասէ թէ առ ո'վ է, որ մեք եւս գիր գրէաք իւրեան, դու առ եւ յղեա: Զայս այսպէս գրեաց զի ընթերցեալ առ նմա, այսու պատՃառաւ դրամն խնդրեսցէ: Ծանոյց եւ զլինելն մեր այժմ յԵրեւան, եւ պաշարիլն հոգօք Նաւռուզին: Իսկ եւ թիֆլիզեցի պ. Եսային որ ի Հաշտարխան երթալ կամէր` (որպէս ասացաւ ի հոկտեմբերի ԻԷ), (որ եւ փետրվարի ԻԳ եւ ի վերոյսն յիշեցաւ) մինչեւ ցայժմ ի պատՃառս իւրոց բանից արգելեցեալ աստ մնաց, իսկ այժմ երթայր ի վերայ Գիլանու: Ուստի` գրեաց զփուսուլայ առ Յովսէփ վարդապետն սրբազան Վեհն, եւ յիշեցոյց նմա զայն` զոր ի հոկտեմբերի ԻԷ գրեաց առ սա, տալ Եսայուն զդրամս, զոր եւ այժմ հարկադրեաց` զի թէ ինքն զդիւրին իմն ոՃ գտեալ կարասցէ անվնաս ի սուրբ Աթոռս զդրամ հասուցանել, այնպէս արասցէ, ապա թէ ո'չ, սմա տացէ եւ թամասուկ առեալ յղեսցէ աստ առ ինքն, զի առնուցու ի նմանէ: Եւ զի գրէր թէ` ընդ իս եղեալն կարմրացուցեալ եմ, որ դիւրին է առ ի յղել, գրեաց, զի թէ զայն բանն զոր ի հասարակ թղթոջն գրեաց` ընթերցցի Սարգիս Աղային մօտ, եւ նա զդրամն տացէ, ապա ի վերայ նորին յիւրմէն եւս լցուսցէ զայն, զոր գրեաց տալ. իսկ զկարմրացուցեալն նոյնութեամբ աստ յղեսցէ: Եւ վասն առնլի իրաց մեզ հարկաւորաց որպէս ի հոկտեմբերի ԻԷ, նոյնպէս եւ այժմ գրեաց, թէ ասացաք դմա, զի զոր ինչ վասն մեր հարկաւոր գիտէ, առնու եւ բերէ, դու եւս այդմ մուղայէթ լեր. զմեզապատշաՃ հարկաւոր իրս առնուլ տուր զի բերցէ: Եւ զի Եսային աստ այժմ ի կողմանէ այս գրեալ դրամոյս դրամ ետ մեզ, վասնորոյ գրեալ ծանոյց սմա: Փուսուլայ եւս գրեաց դարձեալ առ Յովսէփ վարդապետն թէ` թէպէտ գրեցաք թէ` եթէ այլ հաւատարիմ գտանիցի, նովաւ յղեա' զդրամն ապա թէ ո'չ Եսայուն տուր. սակայն` դու ի սմանէ յորիշ կարծիս մի անկցիս, այլ թարց երկալութեան դմա' տուր զդրամն, զի որքան եւ իցէ` մեր փորձեալն է, եւ մեզ յամենայն կողմանէ հաւատարիմ: Եւ յոյժ հարկ առ այս, զի Եսայուն տացէ զդրամն: Զորս զամենայնսն ի մի պահարան եղեալ` տուաք Եսայուն` տանիլ տալ Յովսէփ վարդապետին: Իսկ եւ` (որպէս ի վերն ասացաւ), յղեաց սրբազան Վեհն զԿարնեցի Կարապետ վարդապետն ի նուիրակութիւն եւ յառաջնորդութիւն Գիլանու: Որում ետ զնուիրակական կոնդակ, յորում էր եւ շնորհակալութիւն վասն հնոյ նուիրակին: Թուղթ եւս առ Ռէշտու եւ Անզալուայ քահանայսն եւ իշխանսն գրեաց յատկապէս: Քանզի` վասն վիՃոյն զոր անկեալ էր` ի մէջ նոցա եւ հին նուիրակ Պետրոս վարդապետին, (որ յանցեալ ամին ի մարտի Է եւ ի վերոյսն ասացեալ է). յոյժ նուազ էր լեալ արդիւնք Պետրոս վարդապետին: Ուստի գրեաց թէ` գիտէք ահա, թէ որքան պակասութիւնք եղեն արդեանց հին նուիրակին, զորոյ զպատՃառն թողցուք, այժմ պարտիք դմա այնպէս առատութեամբ տալ զարդիւնս, զի անցելոյ թերին եւս լցցի: Եւ առ այս շատ սիրով յորդորումն եւ հարկ: Թուղթ եւս առ Դաւիթ Աղայն գրեաց, ծանուցանելով թէ` ի դեկտեմբերի ԻԶ եւս գիր գրեցաք քեզ: Եւ վասն նուիրակին յանձնարարութիւն. եւ վասն արդեանցն նոյն հարկ եւ պատուէր` որ ինչ եւ առ հասարակ քահանայսն եւ իշխանսն: Եւ վասն վերոյիշեցեալ հանգուցեալ Տէր Աբրահամի ընչիցն պատուէր վերահասու լինիլ, եւ ս. Աթոռոյս զմեծ իմն բաժին հանել ի նմանէ: Եւ այլ բանք առ այս: Թուղթ եւս առ ս. Աթոռոյս վէքիլ պ. Ալէքսանն, ըստ ամենայնի նոյն` որ ինչ առ Դաւիթն գրեցաւ: Եւ պատուէր վասն գործոյն եւ նուիրակին: Եւ զի` ընչից Տէր Աբրահամին հասու լեալ` յանձնեսցէ նուիրակին, եւ գրեսցէ ինքեան: Թուղթ եւս առ Գիլանու նոր Շահբանդար Եակօր Իվանիչ Մետիկն, ըստ ամենայնի նոյն ոՃիւ, որպէս առ Հաշտարխանու գումբեռնաթն գրեցաւ, զորոյ որպիսութենէն եւ զլաւութենէն Յովսէփ վարդապետն էր գրեալ առ սրբազան Վեհն, զոր ծանոյց սմա, սէր` եւ յանձնարարութիւն վասն նուիրակին, եւ յորդորումն` ի սէր եւ ի բարեկամութիւն առ ս. Աթոռս եւ առ ինքն եւ առ մերայինսն, յիշեցուցանելով եւ զսէր եւ զբարեկամութիւնս քան զինքն յառաջ անդ նստող Շահբանդարացն որ ընդ մեզ. եւ յինքենէ եւս զնոյն խնդրելով, եւ օրհնութիւն Կայսերուհւոյն եւ Որդւոյն: Թուղթ եւս առ Գիլանու Հադայադ Խանի առաջագահ Ջաֆարբէկն գրեաց` սէր` եւ յորդորումն ի սէր եւ ի բարեկամութիւն առ ս. Աթոռս, եւ յանձնարարութիւն վասն Կարապետ վարդապետին: Զի յանցեալ ամին խանն իւր յղեալ էր զսա առ Հերակլ Արքայն, որ ի դառնալն աստ հանդիպեցաւ եւ լաւ ծանօթացաք: Առ այն այժմ գրեաց առ նա զայս թուղթս, եւ Խանին եւս ողջոյն գրեաց: Թուղթ եւս յատկապէս թիֆլիզեցի պ. Եսայուն ետ որ յիշեցաւ ի վերոյ, որ էր վկայութիւն վասն բանից նորին, զի զայն դաւին` զոր ի յունվարի ԻԵ ասացաք թէ` գրեալ էր Հերակլ Արքայն, զի կամ Կարսայ Իբրահիմ Աֆանտին, կամ Բայազտոյ Իսաղ փաշայն, եւ կամ Խանն մեր` կամ սրբազան Վեհն հատցեն. ո'չ եղեւ հաստատեալ եւ իրաւունքն մնաց ի կողմն Եսայուն: Զի նա հրամանաւ Արքային գնացեալ առ Իբրահիմ Աֆանտին ի Կարին, ի ձեռն նորին կոչեաց զնոսա ի դատաստան, իսկ նոքա ո'չ ելին յԱխալցխայու, եւ ոչ եկին ի դատաստան, վասնորոյ` ի փախչելն նոցա ի դատաստանէ` Եսային իրաւացի երեւեցաւ. եւ այսր աղագաւ վկայութիւն խնդրեաց ի սրբազան Վեհէն, վասնորոյ` ետ նմա զայս գիրս: Ելին ի միասին Գիլանու նուիրակ եւ առաջնորդ Կարապետ եւ թիֆլիզեցի Եսային ի ՌՄԻԶ (1777) մարտ ԺԵ.