Դաւթար (1778-1800)

Յորմէ սիրով եւ օրհնութեամբ բազմաւ, Քրիստոսաձիր ողջունիւ խաղաղականաւ, եւ սրբոյ իջման տեղւոյս նորին մեծազօր շնորհիւ ծանիր բարեմիտ սիրելիդ մեր` հարազատ եւ աշխատակիր որդի սրբոյ Աթոռոյս` Յովսէփ Աստուածաբան վարդապետ եւ Արհիեպիսկոպոս: Զի յանցելում ամին ի հոկտեմբերի 18, թուղթ գրեալ առ քեզ ի պատասխանի երից թղթոցն քոց, եւ յանձնեալ մէլիք Շաքարօյին` տանել ի Թիֆլիզ առ եղբօրորդին քոյ. մինչ յուսով էաք յաւուրս բազումս իբր թէ` ի Թիֆլիզ իցէ հասեալ, եւ անդուստ առ քեզ յուղարկեցեալ, պ. Շաքարօն ի դեկտեմբերին վերստին եկն աստ` եւ պատմեաց թէ թուղթքն մեր ընդ իւր իրացն ի Շուլաւեր յափշտակեցեալք են ի լեզկեաց եւ անհետ յղալք: Ապա կրկին գրեալ զայն, յաւելլով եւ զծանուցումն անցից կորուսելոյն, յղեցաք ի դեկտեմբերի վերջն առ պ. Սօլօմօնն` հասուցանել առ քեզ, որ ի հարկէ քան զայս վաղապէս հասանի եւ յայտնի լինի քեզ զառաջադրութիւն մեր` յուղարկելոյ զնուիրակն ըստ խնդրոյն քոյ գրեցելոյ: Եւ որպէս գրեալն եմք յայնժամ, թէպէտեւ յոլով ձախորդութիւնք ելին ընդ առաջ` հանդերձ զանազան զբաղեցուցիչ յոգօք, բայց որպէս եւ իցէ, թէ զքոյդ խնդրեալսն, եւ թէ ի մէնջ պատեհ համարեալ զթուղթսն գրեցուցաք, եւ զհոգեւոր որդին մեր եւ սիրելին քո զ...... բարեբարոյ վարդապետն եւ զարքեպիսկոպոսն առաքեցաք: Իսկ թուղթն քո որ ի Հաշտարխանու` նշանակեալ էիր զկոնդակ գրել ի վերայ բոլոր երկրիդ մերայնոց` զդիպուածսն մեր առաջի առնելով հանդերձ ազատութեամբն գահիս ի վերջին վտանգից. զի առ այն մխիթարեսցին, եւ առ պակասութիւնսն օգնութիւն արասցեն: Վասնորոյ ահա թո'ղ զհասարակ կոնդակն` եւ զՊեպրպօլքու եւ Մոսկովու կոնդակն` որք վասն նուիրակութեան, գրեցաք եւ զայլ կոնդակ մի պատմութեան անցից մերոց, խնդրելով զյատկապէս օգնութիւն: Եւ թէպէտ ցուցեալ էիր զպատուիրեանս գրել առ հասարակութիւն իսկ, սակայն` յայնմ կոնդակի յարմար չվարկաք. զի ոմանց ոմանց թէրեւս դժուարընկալութիւն լինիւր: Այլ ի կոնդակն Նախջուանու` եւ Ղզլարու եւ Մօզդօքու, գրեցաք զայնպիսի պատուէրս: Եւ Հաշտարխանու քահանայից եւ իշխանացն միայն սակաւ մի յանդիմանութիւն յաղագս ցուրտ երեւելոյն առ մեզ: Գիտեմք զի պիտոյ էր լինել եւ Ղրիմու եւ Գրիգորուպօլու յատուկ կոնդակք, սակայն չունիմք ներկայապէս տեղեկութիւն զորպիսութեանց նոցա, յորժամ սիրելիդ եւ նուիրակն գրիցէք մեզ զնոցանէ թէ յի՞նչ կացութեան են, եւ զի՞նչ առնեն, յայնժամ ըստ պատշաՃի նոցա կամ զուրախակցութեան` կամ զմխիթարական բանս գրեսցուք: Իսկ մեծազօր կայսեր հրովարտակին կամ օրինակին մինչեւ ցայժմ սպասեալ` դեռ ո'չ ընկալաք, այն զոր գրեալ էիր թէ յղեցի` հանդերձ անուամբք կայսերազանց, ի Թիֆլիզ բացեալ էին, եւ մեզ ո'չ հասին, ոյր սակս առաջին թղթովն գրեցաք քեզ, կրկին յուղարկել, որք երբ հասցին եւ վերծանեսցուք զբանսն, յայնժամ ըստ բանիցն գրեսցուք զշնորհակալութիւնսն թէ առ ողորմածագունեղ Կայսրն, եւ թէ առ այլ գործակալսն: Յաղագս ի Ղզլար մահտեսի Ադամայ որդւոյ նուիրեալ Բ արծաթեայ Պատկերացն, եւ այլ երից անձանց տուեալ շտօֆայ գոգնոցին, եւ աթլաս շուրջառին եւ խարայի շապկին, որ զայդ թուղթս էիր խնդրեալ` յղել ի ձեռն գործակալ Տէր Մինաս աւագ քահանային, ահա գրեցաք եւ Տէր Մինասին եւ'ս թուղթ, բայց զյիշատակաց թուղթսն տուեալ եմք նուիրակին, որ ի գնալն ի Ղզլար տալով զթուղթս, քահանային, եթէ ընկալցի զյիշատակսն, զնոցա թուղթսն եւս տացէ. եւ թէ ո'չ, բերցէ առ քեզ: Իսկ թուղթն որ առ Նազարն Մամուկեան եւ առ դուստրն նորա յաղագս վախՃանեալ փեսային իւրեանց մահտեսի Գրիգորի յիսուն թումանին, իբր կտակի նորին, որ յանցեալ մայիսի տրիլ պարտիւր, եւ թուղթն որ առ գանձապետ Մանկասարն սարդարին, սակս վախՃանեալ թոռին իւրոյ Ծաղիկին, եւ առն նորա Գրիգորին Ժ թուման հոգեբաժնիցն, զայս Բ թուղթքըս ընդ թղթոյս քո յղեցաք առ սիրելիդ, զի տուեալ իւրաքանչիւր տեարցն, զայս Բ թուղթքս ընդ թղթոյս քոյ յղեցաք առ սիրելիդ, զի տուեալ իւրաքանչիւր տեարցն, եւ զդրամսն առ մեզ հասուսցես: Նաեւ առ Բաքուայ գանձապետ Աբրահամն Գիւրկինեան վասն ազատեալ անգլուխ գաւազանին որպէս խնդրեալ էիր զթուղթն այնպէս գրեալ զայն եւս յղեցաք առ քեզ` հասուցանել նմա, որ թէ նորոգել կամիցի զգաւազանն, ծանուցանելոց ես մեզ, եւ կրկին շնորհակալ լինելոց եմք: Եւ արդ` ահա զայսոսիկ այսպէս պատրաստեալ հազիւ մինչեւ ցայժմ ցնուիրակդ ուղեւորեցաք: Որոյ կողմանէ ոչ ունիմք հոգ ի քումդ մասին երկար յանձնարարութիւն գրել քեզ, գիտելով զսիրելիդ ծոցածին որդի սրբոյ գահիս` եւ սրտացաւ սորին եւ օգտաջան, եւ կամեցող մեր եւս սրտադիւր լինելոյ: Այլ զի բազմութիւն մարդոց են զձեօք` իւրաքանչիւր զանազան բարուց վիՃակեալք, եւ պէս պէս խօսիլ կարեն, վասնորոյ զայսքան ինչ ազդ առնեմք, որ մեք ոչ անընտրողաբար, այլ ընտրութեամբ առաքեցաք զդա, նախ զի հոգածին որդի է հոգելոյս սրբազան հայրապետին եւ մեր, եւ քեզ վաղընջական սիրելի, եւ երկրորդ` զի թէ յաստանօր կացութեանն եւ թէ արտաքոյ ի գործսն զորս վՃարեալ է, փորձուն է ի համեստութեան եւ ի քաղաքավարութեան, եւ ի սիրելն զխաղաղութիւն ընդ ամենեսին, եւ ի պահելն զպատիւ իւրաքանչիւր ըստ արժանւոյն. վասնորոյ միամիտ եմք, զի եւ զսիրելիդ ըստ քումդ վայելման յարգել սրտադիւր արասցէ. ապաքէն եւ դու ի պատիւ սրբոյ Աթոռոյս եւ մեր` զինքն մեծաւ սիրով եւ պատուով ընկալցիս, եւ նժդեհութեանն ասպնջական լիցիս եւ գործոյն օժանդակ եւ արդիւնաւորիչ. եւ բնաւին ի բաց հերքելով զքսութիւնս բանսարկուաց որք ո'չ պակասին յաշխարհէ, սիրով սերտիւ սիրեսցես զդա ըստ որում միոյ ծնողի եւ միոյ Աթոռոյ որդիք էք եւ միաբանակից, զի մի գուցէ նշմարք ինչ ատելութեան երեւելով տեղի տացի միւսոց միաբանու. թեանցն պախարակելոյ զմիաբանութիւն մեր թէ` եւ ինքեանք յիւրեանս իսկ խռովեալք են, եւ այլն, զորս գիտես թէ կարեն ասել: Այլ ի սէր կապակցութեամբ ձերով եւ համակամութեամբ, ամենեցուն պատկառելի երեւեսջիք: Եւ զի ցուցեալ էիր առաջնով թղթովդ թէ ի յօրհնեալ ժողովրդոծ երկրիդ բաւական օգնութիւն մատուսցի պատկառութեանց սրբոյ Տանս, վասնորոյ եւ մեք գրեցաք զկոնդակն իմտատիայի, յուսով մեծի իրիք օգնութեան: Արդ` որ ի նեղութեան յօգնութիւն ժամանեսցէ, նա' է` որ պահէ զհաւատարմութիւն բարեկամութեան: Ուրեմն` մինչ սրտացաւ հաւատարիմ որդի ես սրբոյ Աթոռոյս, պարտիս որդիական գթով եւ ցաւակցութեամբ ջանալ եւ ջանակից լինել նուիրակիդ, առ ի գլխաւորապէս օգնութիւն իմն ընծայել յԱստուածասէր ժողովրդոցդ առ բազմապատիկ պակասութիւնս սրբոյ Տանս եւ առ Նեղութիւնս մեր: Որով մեծագոյն վարձք պարգեւեսցին ի Քրիստոսէ դոցա եւ քեզ, եւ մեք եւս դիւր ինչ գտեալ շնորհակալ լիցուք զսիրելութենէ ձերմէ: Իսկ զոր ինչ վասն կայսերաձիր պարգեւացն եւ Ղազար սրբազան Կաթողիկոսի զգեստին եւ որոց ընդ նմա, եւ այլ իրաց եւ հաշուոց ասելիքն են, թողլով ի միւս թղթին գրել, աստանօր վասն հոգեւոր որդւոյն քոյ Աւետիք վարդապետին գրեմք: Վասն դրամոցն որ աղաղակաւ դաւարարի ուրումն կապեցեալ է, յառաջ գրեցաք սիրելւոյդ, իցէ թէ զորպիսութիւնն գրեալ իցես, եւ թէ ո'չ. գրեսցես. մանաւանդ եւ փոյթ տարցիս արդեանցն չկորնչելոյ: Եւ ապա ըստ որում եւ նուիրակիդ պատուիրեալ եմք, ի միասին խօսեսջի'ք ընդ դմա եւ ի մէնջ ողջոյն տուեալ` հարկեսջիք գալ եւ օր մի յառաջ ուղեւորեսջիք հանդերձ արդեամբքն սրբոյ Աթոռոյս գալ օգնութիւն ինչ առնել ի նեղ ժամանակիս, եւ զօրհնութիւն ընկալնուլ: Եւ վասն ի Հնդիկս եղեալ Ստեփաննոս քահանային, զոր յառաջ գրեցաք, այժմ եւս երկրորդեմք, որում չէ'ր պարտ մաքառել ընդ այնպիսեաց երեւելի անձանցն, եւ ի դատ մտանել, եւ ի կայից հանել, իսկ զի համարձակեալ է, եւ վիրաւորեալ զնոսա, եւ նոքա բողոքէն, չէ' եւս վայելուչ թողուլդ զնա անդ, ուրեմն դարձուսցես, եւ զայլ երկարապէսն անցից նորա, եւ տրտնջանաց գրողացն ի նուիրակ վարդապետէդ ունիս իմանալ: Եւ որպէս զի յիւրաքանչիւր տեղիս երեւելքն մերազնէից նուազեցան, նոյնպէս եւ ի Հնդիկս. եւ ծերքն իսպառ պակասեցան, զի յայնցանէ միմիայն աղայ Շահամիրն կայր, որ նա եւս վախՃանեալ է. զոր ի լսելն մեր յոյժ տրտմեցաք: Աստուծոյ կամքն եղիցի' օրհնեալ, որ եւ լուսաւորեսցէ` զհոգի նորա, եւ զքեզ մխիթարեալ ո'ղջ պահեսցէ: Իսկ եւ յետ ընդունելոյն զթուղթդ ի Պետրպօլքու, այլ եւս թուղթ ո'չ ընկալաք ի քէն զգիր յերկար միջոցի, եւ չգիտեմք թէ այժմ ո՞ւր լինիցիս: Ի'նչ եւ իցէ, թէպէտ մեք յոգնազան հոգօք պաշարեցեալ ո'չ ժամանեմք յիւրաքանչիւր ժամանակի գրել առ քոյդ սիրելութիւն, այլ դու ի ձեռնհասութեանդ գրեսցես, եւ մի պակասեսցուսցես զթուղթդ ծանուցանելով զոր ինչ պատեհն է մեզ գրեցելոյ զձէնջ եւ զորպիսութեանց կողմանցդ, որով շնորհակալ լինելոց եմք զհաւատարմութենէ սիրելւոյդ: Ի վերջոյ ազդ առնեմք եւ զաղէտալի պատահումն միաբանութեան մերոյ, որ յամէ Տեառն 1797 եւ ի նոյեմբերի ամսոյն մինչեւ ի 1798 եւ ի մարտ ամիսն աւելի քան զԺ եպիսկոպոսք վախՃանեցան զանազան ցաւօք եւ պատահարօք, որ թէպէտ մահն հասարակաց է, եւ չէ ապշելի, սակայն ի կարՃ միջոցի այնքանեաց մի զկնի միոյ պակասիլն ի միջոյ զբազմապատիկ սուգ պատՃառեաց մեզ, որոց երեւելիքն եւ ծանօթքն քեզ Ղունկիանոս բարեբարոյն եւ Ներսէս եւ Յակոբեանք եպիսկոպոսք: Եւ զի'նչ ունիմք ասել, այլ թէ գոհանալ` եւ փառաւորել զամենամեծ անուն անմահ Արարչին, եւ հայցել ի նմանէ զողորմութիւն հանգուցելոցն ընդ սրբոց վարդապետացն դասուց, եւ զքեզ մխիթարել եւ երկարակեաց առնել հանդերձ մնացեալ միաբանիւք: Եւ զայլ ամենայն գիտելիս ի նուիրակ վարդապետէդ իմանալով ո'ղջ լեր ի Տէր: Գրեցաւ յամի Տեառն 1799, եւ ի փետրվարի 12. ի սուրբ աթոռս Էջմիածին: