Յորմէ
սիրով
Ճշմարտիւ
եւ
օրհնութեամբ
բազմաւ,
Քրիստոսաձիր
ողջունիւ,
եւ
գերազօր
շնորհիւ
սրբոյ
Իջման
տեղւոյս
նորին`
ծանիր
սիրելի
եւ
հոգեւոր
որդի
մեր`
հարազատ
եւ
աշխատասէր
զաւակ
սրբոյ
Աթոռոյս`
Յովսէփ
Աստուածաբան
վարդապետ:
Զի
յանցելում
ամին
թող
զի
յապրիլի
17
գրեալ
թուղթն
մեր
առ
քեզ,
զոր
ընդ
ազնիւ
Աղայ
Յովհաննէսի
եւ
կենակցի
մխիթարական
թղթոցն
եւ
այլոց
յուղարկեալ
էաք
որք
ի
հարկէ
հասեալք
են,
ի
սեպտ.
2.
եւս
գրեալ
եմք
առ
քեզ
զթուղթ,
եւ
հանդերձ
այլ
թղթովք
յղեալ
որք
եւ
գուցէ
ցարդ
հասեալք
իցեն
առ
քեզ:
Յետ
յղելոյ
մեր
զայնս
մինչեւ
ցայժմ
հասին
առ
մեզ
թուղթք
քո
գրեցեալք
ի
յուլիսի
5.
ի
նոյ.
20
եւ
ի
դեկտ.
7.
որոց
վերջնոյ
ժամանելն
եղեւ
յամսոյս
ԺԴ.
եւ
իմացաք
զամենայն
գրեալսդ:
Յառաջնում
թղթոջդ
որ
ի
Գրիգորուպօլու,
ծանուցեալ
էիր
զվաղագոյն
գրեալ
թղթոցն
մերոց
հասանիլն
առ
քեզ.
եւ
ի
պատՃառս
տկարութեան
եւ
զբազմանցդ`
համառօտիւ
ազդեալ
էիր
զմեծին
Պօլսոյ
շփոթիցն
ի
վերայ
ընդհանրականին,
եւ
զայլ
ինչ
իրաց,
թողլով
զլիագոյնսն
յետոյ
գրել:
Ապա
երկրորդ
թղթովդ
գրեալ
էիր
զաշխատիլդ
իշինութիւն
նորոյ
քաղաքին
Գրիգորուպօլու,
զորոյ
հիմնարկութեան
հանդէսն
եւ
զայլ
պարագայից
թէրութիւնսն
երկարապէս
ի
նորատիպ
տետրակէն
ծանեաք,
եւ
ուրախ
եղաք
գոհանալով
զԱստուծոյ
հանրածաւալ
խնամոցն:
Այլ
զի
ընդ
ուրախական
համբաւոցն
գրեալ
էիր
զդառնաղէտ
դիպմունս
վախՃանման
խղՃալի
Փիլիպպոս
սարկաւագին,
եւ
յօգնաթախիծ
տրտմութեան
սրտի
քոյ,
մեք
եւս
տրտմեալ
ցաւեցաք:
Բայց
զի՞նչ
գոյ
ասել
առ
կամիլն
եւ
առնելն
Արարչին.
կամք
նորա
եղիցի
օրհնեալ.
որ
եւ
լուսաւորեսցէ
զհոգի
հանգուցելոյն,
եւ
զքեզ
երկնաձիր
մխիթարութեամբն
մխիթարեսցէ
եւ
ողջ
պահեսցէ:
Ծանեաք
եւ
զգնալդ
ի
Նախիջեւան`
յօծանել
զսուրբ
վանքն
գեղեցկաշէն,
եւ
զհանդերձիլդ
գնալ
Պետրպօլք,
եւ
զայլ
իրսն.
առ
որս
ասեմք
եղիցի
յաջողութիւն
եւ
շահեկանութիւն
առնելեացդ
գործոց:
Իսկ
որ
զթուղթս
գրել
խնդրես
ի
կողմունսդ
առ
մերսն
եւ
առ
խնամածու
իշխօղս
նոցին,
յիրաւի
եւ
մեք
հարկաւոր
գիտեմք
զգրելն
որպէս
եւ
յառաջ
եւս
եմք
նշանակեալ.
սակայն`
մինչ
պատերազմին
ոչ
լինի
վերջաւորութիւն,
եւ
ամենայն
իրքն
որպէս
թէ
ի
կախ
կան,
տակաւին
այժմ
ոչ
գոյ
մեզ
առնել
զդիպաւոր
ոՃս
ինչ
բանագրութեան
առ
նոսա:
Այլ
մինչ
Աստուծով
ի
բարեկողմն
եզերեսցին
բանք
դոցին,
որով
եւ
բարձցի
տարակոյս
կեղակարծութեանց,
յայնմ
պատշաՃեալ
ժամանակի
գրելոց
եմք
զամենայն
հարկաւոր
գրելիս
առ
որս
եւ
պատկանք
են:
Զհագարացւոցն
պայմանադրժութիւն
առ
հզօր
տէրութիւն
բարեբաստ
թագուհւոյն,
եւ
զՖռանսզացն
ազգի
կատաղութիւն
եւ
զպետութեան
նոցին
խանգարումն,
եւ
զմիւս
թագաւորաց
եւ
մանաւանդ
ամենափառաւոր
կայսերուհւոյն
ի
վրէժխնդրութիւն
յառնելն`
զորս
երկարապէս
գրեալ
էիր,
գիտացաք,
եւ
շնորհակալ
եղաք
զսիրելոյ
որդւոյդ
յաղագս
անձնաձիր
իրազէկ
առնելոյդ
զմեզ
այդպիսեաց
գիտելեաց:
Ծանուցեալ
էիր
լիապէս
եւս
զՊօլսոյն
տեսչի
խոչընդակութիւնն
առ
յղեցումն
անդ
գրեանցն
նորատպից,
եւ
վերջապէս
իբրեւ
զպարտեցեալ
հետեւիլն
խոհեմ
խորհրդականաց,
եւ
բարւոք
վերջաւորիլն
իրին.
զորս
թէպէտ
ինքն
եւ
կամ
այլք
բնաւ
չեն
գրեալ
մեզ,
սակայն
ի
նորումս
յեկողաց
ոմանց
ուխտաւորաց
զհամեմատս
քոյդ
գրութեանցն
լուաք:
Եւ
զի՞նչ
ասեմք,
ահա
թէ
յինքենէ
եւ
թէ
մանաւանդ
չարախոհ
անձանց
դրդեցեալ`
յայնպիսի
յանշահ
հետեւմանց
ոչ
հրաժարի.
թէպէտ
եւ
չօգտի
ինչ.
ապաքէն
Տէր
տացէ
զգաստութիւն:
Իսկ
այլով
կցորդաւ
թուղթս
որ
գրեալ
էիր
զողորմած
կայսերուհւոյն
ձրիաբար
շնորհելն
Գրիգորուպօլու
զԻՌ
թուման
առ
ի
շինիլ
այնու
եկեղեցեաց
եւ
Առաջնորդարանի,
տանց
եւ
խանութից,
եւ
այլ
շինելեաց
հարկաւորաց.
ուրախութիւն
մեծ
եղեւ
մեզ
եւ
ամենեցուն:
Աստուած
երկար
կեանս
պարգեւեսցէ
առատաբաշխ
մեծութեան
նորին,
եւ
հաստատութիւն
շնորհեսցէ
ձեռնարկութեանցն:
Ի
Հնդկաց
եկեալ
թուղթն
եւս
զոր
յղեալ
էիր,
ընկալաք,
բայց
ընդ
կորուստ
տէր
Ստեփանի
յղեալ
փօլիցային
ոչ
սակաւ
ցաւեցաք:
Այլ
զԵփրեմ
պետէն
որ
գրեալ
էիր
թէ
ընդ
հակառակս
իցէ
վարեցեալ
ընդ
քահանային,
գրեթէ`
նորա
ոչ
զաջոյն
եւ
ոչ
զձախոյն
չունիմք
լաւ
իմն
տեղեկութիւն:
Որ
ի
յերիս
ամս
Բ
գիր
է
գրեալ
մեզ,
եւ
այն
ոչ
հարուստ
ծանուցմամբք:
Ի
հերունհետէ
գրեն
մեզ
ի
Բաղդատու
եւ
ի
Բասրայու
թէ
գայ
եւ
գայ.
այլ
գալոյն
նշան
ոչ
կայ
դեռ
եւս:
Յղեալ
էիր
ի
նոր
տպարանէդ
ելելոց
գրեանց
Ծ
հատ
վիպասանութիւն,
Ծ
հատ
աղօթամատոյց,
Ծ
հատ
տետրակ
Դուռն
ողորմութեան.
եւ
Ծ
հատ
օրացոյց
սոյնոյ
տարւոյս.
որք
հասին
առ
մեզ
ի
Թիֆլիզու,
եւ
բաժանեցաք
համայն
կարգաւորաց
սրբոյ
Աթոռոյս
յիւրաքանչիւր
տեսական
զմէն
մի.
լիցիս
միամիտ:
Բայց
սակս
օրացուցին
զայս
ինչ
ունիմք
ասել
սիրելւոյդ
զի
մինչ
հոգելոյս
Հայրապետն
մեր
յօրինեաց
եւ
տպագրեաց
աստ
զնոր
տօնացոյցն,
Պօլսեցիք
զօրացոյցս
իւրեանց
համեմատեալ
նմա,
նշանակէին
ի
դրան
օրացուցին
թէ`
ըստ
օրինակի
ի
սուրբ
Էջմիածին
տպեցեալ
տօնացուցին,
զոր
յետոյ
խափանեցին,
եւ
այլն:
Այլ
այժմ
ի
ձեր
տպագրեալ
օրացոյցսն
դնի
թէ
հրամանաւ
սրբոյ
Էջմիածնի
այս
անուն
հայրապետին:
Ի
տարեկան
անցական
օրացոյցսն
զի՞նչ
հարկ
է
դնիլ
այս.
յորմէ
եւ
ոմանք
թէ
զի՞նչ
խօսիցին,
զայն
եւս
կարես
իմանալ:
Ուրեմն`
գրեմ
սիրելւոյդ`
որ
զգուշացուցցես
զտպագրիչսն,
ոչ
եւս
դնել
զայն
թէ
հրամանաւ
եւ
այլն:
Բայց
զայն
եւ
եթ
թէ
ըստ
օրինակի
ի
սուրբ
Էջմիածին
տպագրեցեալ
տօնացուցին,
եւ
բաւ
է:
Եւ
եւս,
քան
զայս
ի
նորատիպ
գրեանցդ`
հարկաւորագոյն
է
սրբոյ
Տանս`
ժամագիրքն.
զի
հինքն
սպառեալ
են,
եւ
զնորս
ի
տպագրելոց
աշխարհականացն
Պօլսոյ
ոչ
ախորժիմք
բերել
տալ.
այլ
գրեմք
հոգեւոր
որդւոյդ
զի
ի
քո
տպեցուցելոցն`
Ծ,
կամ
գոնէ
Լ.
հատ
անյապաղ
յղեսցես
ի
պէտս
դպրատան
տղայոցն
եւ
այլոց
ընթեռնլոյ:
Երրորդ
թղթովդ
գրեալ
էիր
զգոլ
հասանիլն
առ
քեզ
Լմայ
անապատի
ժողովարար
Ներսէս
վարդապետի
ուրումն`
որպէս
եւ
իցէ
հնարիւք,
եւ
զքո
արգելուլն
ի
գործոյ,
եւ
խնդրեալ
էիր
կոնդակ
յղել
վասն
նորա,
եւ
այլն:
Առ
որ
ծանիր.
զի
զորմհետէ
մեք
կոչեցեալ
եմք
յայս
կոչումն,
երիցս
եւ
չորիցս
այն
անապատացն
կոնդակս
եմք
տուեալ,
երբեմն
երկուցն
ի
միասին,
եւ
երբեմն
յատուկ
յատուկ,
զորն
ընդհանրական,
եւ
զորն
մասնաւորապէս:
Եւ
ծերունի
Յակոբ
վարդապետն
յանցեալ
ամին
վասն
զառամական
անկարութեանն
հրաժարեալ
ի
վանահայրութենէն,
համակամութեամբ
միաբանիցն
եւ
Վանայ
իշխանացն
զիւր
չրաղ
Մնքայէլ
վարդապետն
ընտրեալ
փոխանակ
իւր,
մահսարօք
յղեալ
էին
առ
մեզ,
եւ
խնդրեալ
հաստատել
հայր
նոյն
Լմայ
Անապատին,
եւ
դարձեալ
զժողովրդեան
կոնդակս
շնորհել
զորս
եւ
մեք
անթերի
կատարեցաք,
սակայն
ըստ
կարգի
եւ
չափաւոր
իրօք
ո'չ
բաւականացեալ
զանխտրաբար
յանչափսն
ձգտին,
զորմէ
եւ
յամենեւին
չեն
ինչ
ազդեալ
մեզ`
ոչ
գրով
եւ
ոչ
բանիւ:
Ուստի
չէր
արժան
արդ
ողորմիլն.
սակայն`
գրեթէ
վասն
քոյդ
բանի
զիջեալ
առ
նոսա
ի
գութ`
ահա
զժողովրդեան
կոնդակ
մի
գրեալ
ի
վերայ
Հաշտարխանու,
Նախիջեւանու,
Ղզլարու
եւ
Մօզդոքու,
յղեցաք
ընդ
թղթոյս
առ
քեզ,
զոր
տացես
ժողովարարին
այնմիկ,
որով
շուտ
վՃարեալ
զգործն`
վերադարձցի:
Գամք
այսուհետեւ
խօսիլ
յաղագս
հոգեւոր
որդւոյն
քոյ
եւ
մերոյ`
Գրիգոր
վարդապետին,
եւ
վասն
արդեանց
եւ
իրաց
ի
քէն
եւ
ի
նմանէ
յղեցելոց:
Արդ`
գրեալ
էիր
թէ`
զբարի
համբաւս
լսեմ
զնմանէ
առ
արդիւնաւորութիւն
գործոյն,
եւ
առ
սիրով
վարեցումն
ընդ
ժողովրդեանն,
եւ
թէ
պատուիրեալ
եմ
նմա
գրել
զորպէսութեանց
իւրոց
յայդր,
եւ
այլն:
Յիրաւի
եւ
մեք
սրտադիւր
եմք
համբաւով
նորին,
եւ
երբեմն
գրէ
մերայնոցն
զորպէսութեանց
իւրոց
եւ
գործոյն:
Յառաջագոյն
որ
սիրելիդ
գրեալ
էիր
թէ
զՅովհաննէս
աղայի
եւ
այլոց
զտուրսն
յանձնեցի
նմա,
եւ
զՆախչուանուն
եւս
ընդ
նմա
յղելոց
եմ,
որ
ի
Հաշտարխանու
հասուսցէ
ի
սուրբ
Աթոռդ,
ինքն
եւս
գրեալ
էիր
թէ`
բանիւ
վարդապետիս
ի
Նախչուանու
գործակալ
պարոն
Մկրտչէն
ստացեալ
եմ
ԵՃԾ
հատ
բաՃխլու
ոսկիս,
եւ
Ժ
եւս
յինքենէ
վասն
հանգուցեալ
որդւոյն
մէկն
ԳՌԸՃ
դնվ.
որ
այսպէս
յղելս
սրբոյ
Աթոռոյդ
վնաս
է.
այլ
օգտակար
համարիմ
որ
մէկն
ԴՌ
գնով
հաշուեալ
բարաթ
տայք
ի
վերայ
իմ.
այնպէս
հատուցից,
եւ
այլն:
Իսկ
մեք
զհաւատարիմ
ոք
չՃանաչելով
յայս
կողմունքս`
որում
բարաթ
տայք,
գրեցաք
նմա,
զոսկիսն
յղել,
որ
թէ
վնաս
ինչ
եւս
իցէ
սրբոյ
Տանս,
սակայն
շուտով
հասցէ
ի
յօգնութիւն
պակասութեանց
ի
կողմանէ
խարՃելեաց:
Դեռ
պատասխանի
չեղեւ.
եւ
դրամն
եւս
ոչ
էհաս:
Պարոն
Մկրտումն
եւս
որ
յառաջագոյն
բանիւ
քով
ի
Հաշտարխանու
գռզէթ
եւ
Ա.
թուլում
սնջաֆ
էր
յղեալ,
թարց
թղթոյ,
գրեցաք
նմա
զգինսն
նշանակել,
զոր
եւ
քեզ
ծանուցեալ
եմք
կանխաւ,
այնմ
եւս
տակաւին
զպատասխանի
չառաք:
Այլ
յանցելում
ամին
ի
փետրվարի
27,
Գրիգոր
վարդապետն
մի
սնդուկով
գռնէտուր
եւ
գռզէթ
եւ
աթլազ
էր
յղեալ
մեզ
հանդերձ
սիայով
չափուցն
եւ
գնոցն,
ընդ
որս
էին
եւ
Պետրպօլքու
ջուղայեցի
ծերունի
Յովհաննէս
վարդապետի
նուիրեալ
իմտաշ
դիպայ
շուջառն,
եւ
փորուրարն.
եւ
վակասն.
եւ
Բ
թուլում
սնջաֆ
յինքենէ
ընծայ
վասն
մեր.
եւ
Ե.
հատ
ընդհանրական
գիրք
յանուն
սպասուց
մերոց:
Ա
օզմա
թուղթ
եւ
Զ
հօխայ
զմուռ
ի
Տէր
Ստեփանէն
ընծայեալն
մեզ:
Եւ
վասն
յիշեալ
Ճոթիցն
գրեալ
էր`
որպէս
թէ
ի
քէն
իցէ
յանձնեցեալ
ինքեան
յղել
աստ.
բայց
դու
ի
թուղթս
քո
յանուանէ
ոչ
էիր
յիշեալ
զայսցանէ:
Ոչ
իմանամք
թէ
ո՞րպիսի
ինչ
է
այս:
Սիրելիդ
մեր,
լաւ
գիտես`
որ
յայսքան
ժամանակ
մեք
այտի
երբէք
աթլաս
չեմք
խնդրեալ.
զի
յԻզմիրու
եւ
կամ
ի
Կարնոյ
լաւն
եւ
էժանն
գնեմք
միշտ,
իսկ
այսոքիկ
ցածագոյնքն
են
եւ
ծանրագինք,
եւ
աւելորդ
իսկ:
Աթլասքն
Բ
ցաղք
են.
զմի
ցեղն
Վէնէտիկոյ
գրէ
ի
սիահւոջն,
որ
իբր
թէ
լաւն
է,
բայց
գին
դնէ
տեղւոյդ
Ա.
գազին
ԲՌԵՃ.
դն,
ոմանց
կտորիցն
եւս
ԲՌ
դն.
որք
թանկ
են
յոյժ:
Զմիւս
ցեղն`
սուրմայի
ֆռանկի
աթլազ
կոչէ,
որ
իբրեւ
թաւթայ
է,
եւ
գին
դնէ
Ա.
գազին
ԱՌԵՃ
դն.
որ
ոչ
արժէ:
Իցէր
թէ`
գոնէ
արատաւորք
եւս
չլինէին.
այլ
թէ`
աթլասքն
եւ
թէ
գռզէթքն
ըստ
մեծի
մասին
լաքեալիք
են
եւ
բծաւորք`
անպիտանացեալք.
զորս
համարիմք
թէ
յասպատակաւորաց
իցեն
առեցեալք
եւ
կամ
ի
մնացուածոց
խանութից.
որք
վասն
լաքիալի
գոլոյն`
այլազգեաց
ոչ
տրին,
եւ
մեզ
եւս
չվայելեն:
Եթէ
ընդէ՞ր
իցէ
արդեօք
յղեալ
զայնոսիկ.
չգիտեմք
գոնէ
Ճանապարհի
ծախուցն
եւս
պարտ
էր
խնայել:
Ի
սիահին
ոմանց
չափուցն
եւ
գնոցն
եւս
սխալմունք
գոյին.
զորս
գրեալ`
դարձուցաք
առ
ինքն,
որ
հասու
լիցի:
Իսկ
կտորքն
թէպէտ
վասն
երկարութեան
Ճանապարհին
դարձուցանել
ոչ
լինի,
սակայն`
աստ
եւս
մեզ
ի
պիտանութիւն
ոչ
հարկաւորի:
Ապաքէն
սիրելւոյդ
զգուշացուցանել
արժան
է`
Գրիգոր
վարդապետին,
եւ
այլոց
եւս,
որ
միւսանգամ
զայնպիսի
անշահ
իրքս`
թարց
մեր
խնդրոյն
ոչ
յղեսցեն:
Որպէս
ահա
մեք
եւս
զգուշութիւն
գրեցաք
նմա:
Եւ
յերկարելս
մի
դժուար
ինչ
թուիցի
սիրելի
որդւոյդ.
քանզի
ի
հարկէ
դու
եւս
չկամիս
զվնասն
սրբոյ
գահիս.
այլ
առ
օգուտն
վաստակիս,
ապա
այսպիսի
իրք
որ
ի
վաՃառականաց
խարդախութենէ
լինին
միշտ,
առ
այս
զգոյշ
լինիլ
պարտ
է,
զի
մի
ընդ
վայր
վնասիցիմք:
Մանաւանդ
ի
ներկայս
այս
կտորք
չէին
ինչ
հարկաւորք
սրբոյ
Տանս.
զի
չափաւորապէս
գոն:
Այլ
յոյժ
հարկաւոր
են
այժմ
մինալու
ղութիքն
զոր
ի
վաղուց
գրեալ
եմք
սիրելւոյդ,
եւ
դու
խոստացար
հոգալ,
բայց
տակաւին
ոչ
յղեցեր.
եթէ
կարելի
է
առ
ձեռն
բերելն,
հոգ
տարեալ
յղեսցես:
Զորպիսութեանց
սրբոյ
Գահիս
եւ
մեր
թողում
յետոյ
գրել,
մինչ
երկարեցաւ
թուղթս:
Ողջ
լեր
ի
Տէր,
մնալով
աննուազ
ի
սիրոյդ:
Ողջունեալքն
ի
քէն
եպիսկոպոսքն
սրբոյ
Գահիս`
սիրով
ողջունեն
զքեզ:
Եւ
մեք
օրհնութեամբ
ողջոյն
տամք
մտերիմ
սպասաւորաց
քոց`
խոհեմամիտ
վարդապետաց
եւ
այլոց
աստիՃանաւորաց,
նաեւ
համայնոց
առ
քեզ
գտանելոց,
որք
հանդերձ
քեւ
լիցին
յանձնեցեալք
ի
խնամս
Տեառն:
Ի
ՌՄԽԲ
թուոջս,
եւ
յապրիլի
ԻԷ:
