Արժանապատիւ
տէր
Ստեփան
աւ.
քահանայ
Բազմաշխատ
որդի
մեր.
1796
դեկտեմբերի
25
գրեցեալ
երկոքին
թուղթքն
քոյ
ես
ընկալեալ
եմ
եւ
գիտացեալ
զդառնալի
կացութիւնն
քոյ.
զպատասխանիս
նոցին
եւ
զայլ
ամենայն
որպէսն
մեր,
զկամս
եւ
զպատուէր
գրեալ
քեզ,
յայսմ
թուոջն,
յունվարի
15,
յապրիլի
մուտն,
մայիսի
15,
յուլիսի
մուտն
եւ
այս
գիր.
զորս
ամենայն
ի
վերայ
Բասրայու
պարոն
Վարդան
Քալանթարեանի
ձեռամբն
քեզ
պարտի
հասանիլ:
Ընդ
որս
եւ
առ
զոմանս
բարեկամս,
առ
Մարտին
Մասէն.
առ
պարոն
Ներսէսն
եւ
Դիօնիսիոսն,
առ
պարոն
Սարգիսն
եւ
առ
մեր
տուն
շինող
եւ
ազգի
Ճրագ
Մովսէս
Խաչիկն
եւ
առ
այլս
բազումս,
յորոց
ունիս
տեղեկանալ:
Հաւաստի
գիտեմ,
ի
վերայ
ոմանց
Ճշմարիտ
գրեցելոցն
մերոց,
նեղանալոց
ես.
բայց
եթէ
Ճշմարտութեամբ
դատեսցես,
ո'չ
երբէք
նեղանաս,
զի
ես
ունիմ
առիթ
նեղանալոյ:
ՊատՃառն`
յուսով
քոյ`
զբազում
գործս
սկսայ
առնել,
եւ
ի
վախՃանի
մնացի
ամօթով:
Ապրանքն
անկատար
դաշամբ
առաքեալ
ես
ի
Կորպնակ,
եւ
չես
պայմանեալ,
որ
եթէ
առաջնորդն
եւ
իւր
վէքիլն
ԽԲ
(42)
ռուփին
չտան,
երբ
ըստ
պայմանին
ծախէք,
մնացեալ
ապրանքն
ի
Պօլիս
ղրկէք,
այս
չէք
արարեալ,
վասն
որոյ
եւ
նոքա
թէպէտ
տասնապատիկ
իւրեանց
ծախսն
ընկալեալ
են,
այլ
մնացելոցն
յաղագաւ
հրամանի
սպասեն
պարոն
Սարգսին
եւ
մեր
տուն
շինող
Մովսէս
Խաչիկին:
Եւս
նոցա
մօտ
գրաւական
ունիս,
5
հակն
եւ
2
սնդուղն
պարտ
էր
որ
նոքա
այն
7
կտորն
նախ
ծախէին.
եթէ
ո'չ
լինէր
բաւական
իւրեանց
պարտքին,
ապա
թէ
զայլ
հակներս
բանային:
Իսկ
նոքա
33
հակն
եւ
սնտուղն
ընդդէմ
պայմանի
ձերոյ
եւ
սովորութեան
բարի
վաՃառականաց,
բոլորն
են
բացեալ,
ոչ
եթէ
այնքան
են
ծախեալ
որքան
իւրեանց
պարտքն
է,
այլ
կրկին
անգամ
եւ
այնքան
աւելի
խարՃ
են
եղեալ,
որ
չէ
կարելի
տանիլն.
թէպէտ
հաշիւն
ամենայն
առ
մեզ
են
առաքել
Դաւիթ
Ըշդօթ
եւ
Կամպանին.
եւ
դանդաքերս
մտքեր.
եւ
կամպանին
սակայն
Ինկլիզերէն
է
շուտ
ոչ
լինի
թարգմանել,
որ
կարիցէի
քեզ
առաքել:
Տէր
Դաւիթն
եւս
եկեալ
ի
Մոսկով,
գրեցի
գալ.
բարի
է
եկեսցէ,
որ
ապրանքն
չեն
տալ
մեզ,
ուստի՞
պարտիմ
տալ
պարտքն
սորա:
Որպէս
երեւի
ի
բանէն,
մեք
եւս
պարտիմք
առ
Կայսրն
բողոքել
ի
վերայ
կանպանից
արարմանցն.
տե՞ս
թէ
ո՞ւր
հասանի
հաշիւն.
այժմ
երեք
հազար
ոսկի
է.
մնացեալ
ապրանքն
եթէ
ձեռ
գայ,
այն
եւս
նորա
պարտքն
լցուցանէ.
ո՞ւր
է
բազմադիմի
աշխատանքն
քոյ
վասն
իմ
եւ
վասն
գերեցեալ
ընտանեացդ,
որք
ոչ
սակաւ
են
մեզ
տրտմութիւն:
Տես,
եթէ
դու
իսկ
երբ
շատացեալ
ըստ
պատուիրանիս
փօլիցով
մեզ
հասուցանէիր
եւ
կամ
սակաւ
սակաւ
ի
Բասրայ
առաքէիր,
ո՞չ
լինէր
մեզ
այս
անտանելի
վնասս
եւ
ամօթս,
որ
բազում
աշխատեցաք
եւ
կալաք
ոչ
ինչ.
այլ
միայն
զզուր
աշխատանս,
զհոգս
եւ
զգրութիւնս:
Ո'չ
ծնանէր
վասն
մեր
Մովսէս
Խաչիկն
ի
մօրէ
իւրմէ
պահօղ
չեղեւ
ըստ
Կայենի,
այլ
սպանօղ,
ինքն
դիան
մի
ոչ
ետ.
ո'չ
միայն
ԺԲ
(12)
ամեայ
զվաստակս
քոյ
եւ
մեր
վատնելոյ
եղեւ
պատՃառ,
այլեւ
որք
զխոստմունս
ունէին,
զնոսա
եւս
փոշիման
արար`
որպէս
Կարապետ
Ծատուրեանն
թունաւորեալ
ի
նմանէ
թունաւորեաց
եւ
զՆիկողոսն
եւ
զՄարտիրոսն
տէր
Ստեփանեան,
որք
գրեալ
են
մեզ
թէ
այն
ամենայն
գրեցեալն
տէր
Ստեփանի
առ
քեզ,
եւս
մեր
գիրն
սուտ
է,
զի
նա
դաւասէր
է
եւ
այլն
ամենայն:
Ահա
տե'ս
թէ
պարոն
Սարգիսի
հետ
դաւա
առնելով
ոչ
եթէ
աշխատեալդ
կորուսեր,
այլ
եւ
զայնս`
զորս
ապագայն
էիր
պատրաստեալ
վասն
մեր.
որքան
նոքա
յառաջ
ջերմէին
ի
յանուն
քոյ,
այնքան
այժմ
հակառակն
են,
այլ
այս
ամենայն
իժական
թոյնն
է
Մովսէս
Խաչիկի.
Աստուած
հատուսցէ
իւրն:
Գիրաքեանն
եւս
ի
նմանէ
այրեալ
գնաց:
Որպէս
եւ
իցէ
ընդ
պարոն
Սարգսին
սիրով
աւարտեալ
բանն`
յանձնեա'
իւր
քրիստոնէական
խղՃմտանացն
եւ
մեր
գործակալացն
եւ
դու
եկ,
ի
յազատումն
մնացեալ
ապրանացն
եւ
ի
յօգնութիւն
մեզ
եւ
խեղՃ
ընտանեացդ.
զոր
ինչ
մնասցէ,
մեք
նոքօք
բաւական
եմք
եւ
շնորհակալ
զքոյդ
աշխատանացն
եւ
ջանիցն:
Յաղագս
Մարտին
Մասեհի
տանն,
ահա
ի
թագաւորական
ինօստրան
Կալեկիցն
գիր
առի
ի
վերայ
խորհրդարանին
Լօնդոնու
եւ
կառավարիչ
մեծ
նախարարին,
գրել
յայդր
ում
պատկանի,
վասն
հաստատութեան
կտակի
նորին:
Ահա
զնոյն
գրոյ
ֆրանցուսերէն
օրինակն
ընդ
հայերէն
թարգմանութեան,
մինն
առ
քեզ
ուղեւորեմ
այսու
եւ
մինն
առ
պարոն
Աբդլմըսեհմ
գրով
պարոն
Ներսէսին
եւ
պարոն
Դիօնիսիոսին,
կարծեմ
հաւանիս,
եւ
եթէ
տակաւին
ի
Կալկաթայ
իցես,
օգնելոց
է
քեզ
ի
յայն
բանս,
որ
գարշ
Մովսէսն
զքէն
չարաբանեալ
էր
յառաջի
իշխանացն
նոցին:
Այժմ
գիտելոց
են
նոքա
զյառաջադրութիւն
մեր
եւ
զքոյդ
փոխանորդ
գոլն
մեր:
Զոր
արժանն
է
վասն
այդմ
եթէ
այդր
ես,
հոգալոց
ես
ուր
եւ
պատկանի:
Որդւոյդ
յաղագաւ
Ծ
(50)
թուման
ետու
մեր
պարոն
Եսայուն
եւ
առաքեցի
բերել.
իսկ
նա
տակաւին
ոչինչ
գրէ,
վասնորոյ
ըստ
աղեաց
կիզման
ողորմելի
մօրն
նորա,
գրեցի
ի
Թիֆլիզ,
Դիւան
պարոն
Աւետիքին
յատուկ
մարդ
առաքել
եւ
քանի
մի
հարիւր
ղրշ
աւելի
տալ
եւ
բերել:
Շուշանն
ի
Ֆարապատ
է,
յառաջ
վաթսուն
թումանով
տային.
այժմ
հարիւր
խնդրեն.
գրեցի
չխնայել,
տալ
եւ
ազատել.
որ
ողորմելի
մայրն
նոցա
միամտեսցի,
որ
այժմ
ի
Մօզդոկ
տէր
Առաքելի
տանն
է:
Թիֆլիզու
որպէս
յառաջ
եմ
գրեալ
քեզ
վասն
զաւակացդ
լեր
միամիտ,
բերից
թէեւ
խաչերս
ծախեմ,
այլ
քեզ
հարկ
էր
գոնէ
սոցա
գինն
հասուցանէիր
ինձ.
այլ
յուսամ,
ըստ
քոյդ
գրելոյն`
որ
ի
նոյեմբերի,
ելեալ
իցես:
Այլ
ոչ
հաւատամ,
զի
բազում
անգամ
գրեցիր
եւ
ոչ
եկիր:
Ուր
եւ
պատահեսցես
յինէն
օրհնութիւն
քահանայից
եւ
ժողովրդեանն.
յաղագս
Շահմիրի
մահուն,
գրեցի
զմխիթարականս
առ
իւրսն,
եւ
վասն
ի
պահեստի
եդեալ
դրամոցն,
որ
ահա
լրացաւ
ժամանակն:
Զոր
ինչ
եւս
ունիցիս
ի
վերայ
Բասրայու
առաքեսցես
քսուր
եւ
փող:
Վասն
քոյ
միշտ
աղօթարար
եւ
փափագող
գալստեանդ`
Յովսէփ
Արքեպիսկոպոս
1798
յուլիս
15
ի
Սանկթպետրբուրղ.
