83.
ԱՇՆԱԿ
Իբր
չորիւք
մղոնօք
յարեւելս
հարաւոյ
Հնոյն
Թալնոյ
եւ
սուղ
ինչ
պակաս
՚ի
Հր.
ելից
Նորոյն
`
՚ի
սարատափի
ստորոտից
Արագածու
կայ
միւս
եւս
աւան
անուանի
՚ի
հնումն,
Աշնակ,
որ
ձմերոց
էր
թագաւորաց
մերոց
Արշակունեաց,
զոր
հանդերձ
այլովքն
որ
յԱրագածոտն
եւ
յԱյրարատ
`
աւերեաց
ուրացողն
Վասակ,
զի
մի
'
լիցին
ապաւէնք
ուխտապահիցն
Վարդանանց.
այլ
տակաւին
շէն
մեծ
էր
եւ
երկու
դարուք
զկնի,
եւ
որպէս
թուի
նաեւ
գլխաւոր
ամենայն
շինից
կողմանցս,
կամ
թէ
երկոքին
եւս
այժմեան
վիճակքն
Թալին
եւ
Թալիշ
`
յիւր
անուն
կոչէին.
քանզի
Սեբիոս
ժամանակակից
պատմիչ
`
զերկրորդիս
գլխաւոր
աւան
զԱրուճ
`
կոչէ
«
Արուճն
Աշնակի
»:
Նոյն
գլխաւորութիւն
երեւի
՚ի
բանս
պատմչաց
՚ի
յիշելն
զարկածս
1162
ամին,
զի
նախադասեն
քան
զԹալին,
եւ
Սամուէլ
Անեցի
միայն
զնա
յիշէ.
«
Զմեծ
աւանն
զԱշնակ
`
այրեաց
չարագլուխ
Ելտկուզն,
զոր
ՍՊ
(2800)
ասեն
զայրածսն
կամ
Ր
(5000)»:
-
Ի
հնութեանց
`
մնայ
աւերակ
եկեղեցի
քարաշէն
`
ըստ
նախագրեալ
եկեղեցեաց
Թալնայ,
այլ
ոչ
ոք
՚ի
մերայոցս
աւելի
ինչ
նշանակէ
զձեւոյն
եւ
զարձանաց.
զի
եւ
լքեալ
է
յազգայնոցս,
բնակութիւն
գոլով
սակաւաթիւ
տանց
այլազգեաց.
մինչ
՚ի
հնումն,
ըստ
աւանդութեան
ռամկին,
12
բիւրուց
մարդկան
բնակեալ
էր
՚ի
նմա.
պատճառ
այժմու
նուազութեան
է
եւ
նուազութիւն
ջրոյ,
յոր
սակս
եւ
ամայի
են
շուրջ
սահմանքն
եւ
չիք
այլ
շէն
մերձաւոր:
Ուղղակի
՚ի
Հր.
Աշնակայ
չորիւք
մղոնօք
բացագոյն
`
ամբառնայ
լեռնակ
մի
՚ի
նոյն
անուն,
1307
Չ.
բարձրութեամբ,
եւ
՚ի
նորին
հարաւոյ
երկու
մղոնաւ
հեռագոյն
`
սարաւանդակ
մի
կամ
շարք
խոտաւէտ
բլրոց,
որք
ըստ
ձեւոյ
կորութեանն
եւ
ըստ
գունոյ
`
կոչին
Գարա-պուսուն
(
Սեաւ
սար
կամ
քիթ
),
եւ
՚ի
գոգոց
անտի
ուժգնագոյն
կրկնին
արձագանգք
ձայնից:
-
Են
եւ
՚ի
Հր.
արեւմտից
Նորոյն
Թալնայ
`
չորիւք
եւ
հնագոյն
մղոնօք
բացագոյն
`
բլուրք
մեկնակք
եւ
ամուրք
՚ի
դաշտավայրի
մերձ
՚ի
գետն
Մաստարայ,
Հիւսէին
թէփէ
եւ
Իւսթ
?
-
թէփէ
կոչեցեալք:
Ի
նոր
վիճակագրութիւնս
յիշատակին
բազմագոյն
եւս
քան
զտեղագրեալքս
գեօղք
ամայիք
եւ
անբնակք,
որոց
եւ
ոչ
տեղիք
նշանակին
յաշխարհացոյց
տախտակս,
բաց
՚ի
սակաւուց.
յորոց
սակի
են
հուպ
՚ի
ստորոտս
մեծի
Պուղութու
լերին
`
Փիրմէլէք.
յարեւելից
լերինն
`
Ալիքէնտ,
յարեւմտից
`
Կեալդօ
?.
բացագոյն
՚ի
Հր.
արեւմտից
առ
Մաստարայիւ
`
՚ի
սահմանս
Շիրակայ
`
Չէօլ
տօղմազ.
իսկ
անյայտ
դրիւք,
Աղլաեանլը.
Չօրթուլի.
Սիչանլը.
Պապիւրլիւ.
Նատիրխանլը.
Սատեկլի.
Սու-տէօքիւլէն.
Աշաղա
Տէմիրճիլի.
Չիչէքլի.
Սապունճիլէր.
Բիւսական.
Քիլիք
եադաղ.
Չալ-թէփէ.
Գալաշպէկ
գուլէսի.
Մուսդուխլու.
Պաղլուլքէնտ.
Գօրուղ.
Պէօյիւք
Գզըլգուլէ.
Փառաքէնտ.
Կէօկէրչին:
Դաշգալէ.
Հաւանօրէն
շատք
՚ի
սոցանէ
թէ
ոչ
ամենայնն
`
են
՚ի
Հս.
եւ
՚ի
ստորոտս
մեծի
Պուղութու
լերին,
համատիպ
եւ
գրեաթէ
համախառն
գոլով
ամայի
երկրին
արեւելեան
հարաւային
Շիրակայ,
որպէս
ցուցաւն
անդ: