Թորոս աղբար

ՏԻԳՐԱՆԱԿԵՐՏ
       Ս. ՍԱՐԳԻՍ ԵԿԵՂԵՑԻ ՏԻԳՐ. ՔԱՂԱՔԻՆ
       1 Մաշտոց.
       «Գրեալ յամի Ռ. Ի. Դ. Հայոց, ի հայրապետութեան Տեառն Գրիգորի եւ յառաջնորդութեան մայրաքաղաքիս Ամթայ՝ Յոհաննէս րաբունապետին, ընդ հովանաւորութեամբ Կիրակոսին … յիշատակ Մ. Անդրէասին, եւ հաւրն Խոնդքարին եւ մաւրն Խոցդեղին. հարսին Ազատին … եւ դստերն Շամասին եւ քուերն Շահումին … եւ Ստեփաննոս գրչին եւ ծնողացն Բազին եւ Ալշատին … ի դուռն սրբոյն Սարգսին, յերեսփոխանութեան Խաւճոյ Իսքանդարին եւ յաւագ երիցութեան Տէր Հայրապետին եւ վարպետ Տէր Մկրտչին եւ լուսարար Տէր Աւետիքին…»։
       1 Մանկանց Աւետարան. այսինքն Քրիստոսի մանկութեան Աւետարան.
       «Պատմութիւն յաղագս մարդեղութեան Քրիստոսի մարմնացելոյն ի սրբոյ կուսէն Մարիամայ. զոր եւ Յակոբոս եղբայր տեառն ասացեալ է որ ի սկզբանէ ականատես էր բանին Աստուծոյ» … (թուղթը պատառած)։ Գրեալ յիշատակ Գէորգ կրաւնաւոր քահանայի, ի թուա. Հայոց Չ. Ծ. Թ. ձեռամբ Յոհ. գծագրող քահանայի. ի հայրապետութեան Զաքարէի Հայոց կաթողիկոսի, եւ յառաջնորդութեան գերահռչակ սուրբ ուխտիս Վարագայ՝ համաշունչ եղբարց Տէր Սարգսի եւ Տէր Պետրոսի, որք հեզութեամբ եւ հանդարտութեամբ հովուեն զբանաւոր հաւտս… գրեցաւ ի գաւառիս Վանայ ի գեաւղն Աւանց ընդ հովանեաւ Ս. Յովհաննու Կարապետին եւ Ս. Գրիգորի Հայոց Լուսաւորչին…»։ - Պատմութիւն աջակողմեան աւազակին. եւ Յայտնութիւն Յոհաննու»։
       1 Մաշտոց.
       «Գրեալ ձեռամբ Յոհ. Մշեցի Երիցու ի Գոզմայ, ի դուռն Ս. Նշանին. ի թուա. Ռ. Ճ. Ժ. Դ. ամին … յիշեցէք զՄսըրձորայ Տէր Մարտիրոսն. զՆորսէս դպիրն, զՍարխաւշն. զԳրիգորն … զՓարին, զՇըհան, զՌուբին կիսուն տուողն՝ որ տուաւ ի գին Ս. Մաշտոցին…»։
       1 Տաղարան.
       «Գրեալ յամի տեառն Ռ. Չ. ԺԱ. եւ Հայոց Ռ. Ճ. Կ. ի քաղաքս յԱմիթ, ընդ հովանեաւ Ս. Կիրակոսին եւ Ս. Սարգսին … յԱռաջնորդութեան մայրաքաղաքիս Ամթայ եւ բոլոր նահանգաց տեառն Իսահակայ Աստուածաբանութեան վարդապետի եւ արհի եպիսկոպոսի Միջագետաց աշխարհի … ծրագրեալ ձեռամբ Մարտիրոսի բանի սպասաւորի եւ պաշտաւնէի վերոյգրեալ տեառն Իսահակայ դիտապետի»։
       1 Աւետարան. պատկերազարդ. ի ներքոյ Աւետեաց պատկերին գրեալ. «Հիզան քաղաք ծաղկեցաւ եւ կազմեցաւ»։ Ի ներքոյ ծննդեան պատկերին՝ «Զնկարող եւ զծաղկող Սուրբ Աւետարանիս զՄկրտիչ յիշեցէք ի Քրիստոս. եւ Աստուած զձեզ յիշէ. Ամէն»։
       Ի վերջն Մատթէոսի «Զստացող սուրբ եւ Աստուածաբան Աւետարանիս զսրբասէր եւ զպատուական քահանայն Սիմէովն եւ զեղբայրքն աղաչեմ յիշել յաղաւթս ձեր … զմեղուցեալ գծողս զՊողոս Վ. աղաչեմ յիշել»։ (Յիշատակարանէն թուղթ պակասեալ) … «Զվերջին նորոգող Սուրբ Աւետարանիս … զԽաւճայ Սքանդարն զՍ. Սարգսայ երէցփոխանն որ ետ վերստին նորոգել զՍուրբ Աւետարանս եւ արծաթապատել զամէնն չորեքդիմաց եւ բազում անաւթս շինեաց Ս. Սարգսայ. Դ. Աւետարան արծաթել ետ. եւ Բ. արծաթէ քշոց. եւ Բ. խաչ եւ սկիհ, եւ այլ բազում զարդերս շինեաց եւ պայծառացոյց. Աստուած պայծառացուսցէ զինքն հոգւով եւ մարմնով … ի թուա. Ռ. Լ. Զ. …»։
       1 Մաշտոց. անյիշատակարան եւ անթուական. ի սկիզբէն հասարակ գրով գրեալ. «Յիշատակ է Տէր Յակոբին … ի դուռն Ս. Սարգսայ … թվ. Ռ. Մ. Ձ. Գ. »։
       1 Աւետարան. նոր, մագաղաթ. ոսկէնկար եւ պատկերազարդ.
       «Յիշատակ երկու քերց Մարիամայ եւ Սարայի եւ ծնողացն Մելքոնին եւ Խանումին. ի դուռն Ս. Սարգսայ զաւրավարին … Աստուած ողորմի ասացէք գրողի եւ ծաղկողի սորին, որ ի Կ. Պաւլիս էր գրեալ եւ ծաղկեալ, ոչ գիտեմք թէ ո՞վ է գրեր կամ ծաղկեր, բայց միայն սրտագէտն Աստուած հատուսցէ իւրոց աշխատանացն … ի թվին Հայոց Ռ. Ճ. Ի. Ե. …»։
       1 Սաղմոս.
       «Գրեալ ի թուականի Ռ. եւ Է. տասի եւ եաւթն այլ աւելի, ձեռամբ Յոհ. սարկաւագի … ի մայրաքաղաքն Ամիթ կերտի. եւ (յԱռաջնորդութեան) Տէր Բարսեղ վարդապետի։ Ի դուռն Ս. Կիրակոսի եւ մաւրն նորա Յուղիտայի, եւ Ս. Սարգսի զաւրավարին եւ որդւոյ նորա Մարտիրոսին … յիշեցէք զուսուցիչն արհեստիս զՏէր Մինաս բանիբուն քահանայն եւ զԱստուածաբան գրչապետն … ո՛վ եղբարք, անմեղադիր լերուք խոշորութեան գրչիս եւ սխալանացս, գիտեմ որ բութ կտրելոց է. բայց դուք գիտէք զի կատարեալ չէի յարհեստ գրչութեան…»։
       1 Մաշտոց. հնացեալ.
       «Գրեալ ի գաւառն Արղնոյ, ի գիւղն Բագուր. սկսեալ ի սուրբ ուխտն ի Բարձր Աստուածածնի տաճարն, ի յանառիկ բերդն Արղնոյ, ի թվին Հայոց ութ հարիւրրորրդի ութսուներորդի երրորդի. հրամանաւ Ալէքսիանոս քահանայի. ձեռամբ Յոհ. սարկաւագի … յիշեցէք զՅակոբ քահանայ եւ զմայրն իմ զՍալչուկն, եւ զեղբայրն իմ զքաջ փիլիսոփայն զԳրիգոր կրաւնաւորն. եւ զՆերսէս դեռաբոյսն, եւ զշնորհալին եւ զքաղցրաբառբառն զՅոհաննէս սարկաւագն, զփոխեցեալն ի Քրիստոս…»։
       1 Աւետարան. փոքր.
       «Գրեալ ի յերկիրն Աթխայ, ի գեաւղն Գոմա, ի դուռն սուրբ Նշանին, ի թուին Ռ. Ճ. Թ. ձեռամբ Մշեցի Յոհաննէս երիցու … Քրիստոս Աստուած … յիշեա եւ քաղցր աչաւք նայեա եւ յանուանէ կոչեա զԽաչատուր վարդապետն … որ ետ գրել զսուրբ Աւետարանս…»։
       Այլ գրով գրեալ զկնի. «Ես Խաչատուր վարդապետս իմ յաւժարութեամբս ծախեցի իմ սանուկ Նահապետ սարկաւագին. ԺԷ. ղուրուշ. բարով վայելէ. թվ. Ռ. Ճ. Ժ. Նահապետն գնեց ի մեղաւորէս, լուսարար սուրբ Կիրակոսայ տէր Յոհաննէսն վկայ է, եւ ժամարարներն զամէն գիտեն»։
       1 Աւետարան. փոքրադիր, երկիջեայն, բացատրութեամբ խորանացն.
       «Գրեալ ի քաղաքն Բաղէշ ընդ հովանեաւ սուրբ Սարգսի զաւրավարին … ի թվա. Հայ. Ռ. Ձ. Դ. ի հայրապետութեան տեառն Փիլիպպոս սրբազան կաթողիկոսի. յիշատակ տէր Պետրոս կրաւնաւորի … ձեռամբ, Մեսրովբ դպրի … յիշեցէք … Ազամաթ … եւ զԹաթուլն միակեաց եւ զՆասըրն … եւ զտէր Պետրոս աբեղայն, որ տեսեալ զպայծառութիւն սորա ցանկացաւ ստանալ զսա յիշատակ իւր … զարդարեցաք զսուրբ Աւետարանս տնաւրինականաւք եւ համաբարբառով. եւ ճարտրվարաւք եւ ոսկւով գեղեցկացուցաք … տէր Պետրոս ստացաւ զսա, (եւ) յայսմ ամի փոխեցաւ ի Քրիստոս … եւ ես տէր Սիմէոն ծերունի որ տեսի զմահ որդւոյն իմոյ եւ զկեանս աշխարհի ունայն համարելով, զի թէ յայսմ աշխարհի չուրախացաք ընդ որդեկին մերում որ ժառանգ էր մերոց հայրենեաց. ի հոգեւորն բուռն հարաք. վասն յիշատակի ինձ եւ որդւոյն իմոյ Պետրոս աբեղային»։
       1 Աւետարան եւ Մաշտոց. միակազմ. փոքրադիր, անյիշատակարան եւ անթուական։ Ի վերջն գրեալ՝ Ողբք, Գանձք եւ գլուխք ինչ Աղաւթից Նարեկացւոյն։ Ի ներքոյ պատկերաց չորից Աւետարանչաց գրուածները օրինակեցինք.
       «Մատթէոս՝ Մարդ անուանեցաւ,
       Զի զմարդկութիւն տեառն սկսաւ,
       Եւ զոր արարն մինչեւ յարեաւ։
       Ծաղկող սորա որ յոյժ մեղաւ,
       Հանդիպողացդ պաղատեցաւ,
       Զի թողութիւն հայցել սովաւ,
       Սուրբ աղաւթիւք յաղթանակաւ»։
       «Այս Մարկոսի ասի Առիւծ,
       Զի սիգաճեմ է, չէ գծուծ,
       Երագ որսայ ըմբռնէ բուծ,
       Սոյնպէս արար զբանս իւր հոծհոծ։
       Ծաղկողս որ եմ մեղաւք ի բուծ,
       Զձեզ աղաչեմ արտասուահոծ.
       Զի թողութիւն հայցել իմոց,
       Զի միշտ ի լաց եմ եւ ի կոծ»։
       «Այս Ղուկասու Եզն ասացին,
       Որպէս եւ իսկ հերկէ զգետինն,
       Կրկին անխոնջ վասն պըտղին,
       Սոյնպէս երկար են բանք սորին։
       Ես անարժան ծաղկող սորին.
       Զձեզ աղաչէ ողորմագին,
       Զի թողութիւն հայցէք նըմին,
       Ւ ասէք սրտիւ զտէր ողորմին»։
       «Այս Յոհաննէս Արծուանըման,
       Թըռեաւ մըտաւքն անհասական.
       Առ ի պատմել որդւոց մարդկան.
       Զանճառ էիցըս հանրական։
       Եւ ես ծաղկողըս անարժան,
       Որ եւ Թովմաս կոչիմ յանուան.
       Ըզիս արէք յիշման արժան.
       Եւ զձեզ աւրհնէ անմահ արքայն»։
       Ի վերջ գրքոյս հասարակ գրով նոր գրեալ. «Յիշատակ տէր Սամուէլին, ի դուռն Համթայ Ս. Սարգիս եկեղեցւոյն. թվ. Ռ. Ճ. Ղ. Բ…»։
       1 Ժամագիրք. խազերով, մագաղաթ, ընտիր, այնիշատակ եւ անթուական։
       4 Սաղմոս. փոքր, հնացեալ եւ մաշեալ. անյիշատակարան եւ անթուական։
       1 Շարական. փոքր, հնացեալ եւ մկնկեր։
       1 Շարական.
       «…Գրեցաւ Աղաւթամատոյցս եւ Շարականս ի թուին Հայոց ԶՃ. Ձ. Ե. ի հայրապետութեան տեառն Յակոբայ եւ ի թագ. Լեւոնի, ի պուրջս որ կոչի Գանցէ, ընդ հովանեաւ Ս. Պաւղոսիս եւ սուրբ Աստուածածնիս եւ կենսունակ սուրբ Նշանիս. ձեռամբ Գրիգորի…»։
       1 Աւետարան.
       «Գրեալ ի քաղաքն Վան, ի դուռն Տիրամաւր սուրբ Աստուածածնի եւ Գաբրիէլ սուրբ հրեշտակապետին, ի թուին Հայ. Ռ. Ձ. Զ. ձեռամբ Ստեփաննոսի … ի ստոյգ եւ յընտիր աւրինակէ. կենաւք տառեալ…»։
       1 Մաշտոց.
       «Վերջին կապել տուող սորա Պաղտասար, որ ետ յիշատակ իւր եւ … (յիշեցէք). եւ զկապող սորա զտէր Գրիգոր եւ զթոռն իւր զՊարսամն, որ զայս Դ. գանձն եւ զողբս մեռելին, եւ զԱստուածանեղն եւ զԱրարիչս գրեց … ի թվ. Ռ. Կ. Թ. … եւ ետ ի ձեռն տէր Սահակին»։
       1 Մաշտոց.
       «Գրեալ ի թվ. Հայոց Ջ. Հ. Ե. ի քաղաքն որ կոչի Ամիթ … ձեռամբ Խաչատուր երիցու…»։
       Ի վերջն, նոր թղթի վրայ գրեալ. «Յիշատակ է Մաշտոցս տէր Սարգսի որդի տէր Ոհանին ի դուռն սուրբ Սարգսին. ի թվա. Ռ. Ճ. ԿԱ. ։ Զայս Մաշտոցն այլ տէր Կարապետն տարաւ իւր տունն ի թվ. Ռ. Ճ. ԿԸ. տէր Բարսեղն լուսարար իքան Իշահլուն, որ մութավալի է, որ յետոյ տասն աւր ճիտն անցուցին, եւ յետոյ գնաց ի քաղաքն Բիւզանդիա, եւ ի գալուն յետոյ այլ մէյհանաճի եղաւ, եւ այլ մէկ արուեստ մի չունէր, սուպաշու … կրող եւ այլազգեաց խզմաթքառ եղաւ, ով ոք ընթեռնու այս գիրս, Իշահլու…»։
       1 Աւետարան. փոքր, մագաղաթ, ընտիր.
       «Գրեալ ձեռամբ Առաքել աբեղայի, աշակերտի երջանիկ եւ երանաշնորհ քաջ եւ արի արքեպիսկոպոսի տէր Բարսեղ աստուածաբան վարդապետի եւ վերադիտողի մայրաքաղաքիս Համթայ … աւարտ գրութեան սորա եղեւ Ռ. Ձ. ամի. եւ երրորդ աւելորդի, յաշխարհս Միջագետաց, յԱսորւոց նահանգիս, ի Տիգրանակերտ մայրաքաղաքիս ընդ հովանեաւ սուրբ Սարգսի … հոգ տանիք լաւ պահէք զսուրբ Աւետարանս ի ջրոյ եւ ի հրոյ, եւ ի տգիտաց ձեռք չի տայք. որ ապականեն զլուսանցսն եւ զծաղիկսն կամ զպատկերսն եւ կամ թուփ եւ պատկեր կտրեն, եւ կամ խաչ փորելով զթուղթսն ծակծակեն»։
       1 Մաշտոց քահանայաթաղի.
       «Գրեալ ձեռամբ Աստուածատուր երիցու, ի խնդրոյ Արիստակէս վարդապետի, ի թվ. Հայոց Ռ. ընդ Ճ. ի. ի դառն եւ ի նեղ ժամանակիս, ի Պաւլիս, ի դուռն Ս. Սարգսի զաւրավարին, ի հայրապետութեան մերոյ տեառն Փիլիպպոսի։ Ես Արիստակէս վարդապետս ետու գրել զգիրքս յիշատակ ինձ եւ ծնողաց … եւ ետու ի վանքն Դատեմու սուրբ Աստուածածնի»։
       1 Աւետարան.
       «Գրեալ ի թվ. Հայոց Ռ. Կ. եւ Է. ամի եւ երրորդ աւելորդի, ի Տիգրանակերտ Համիթ. ընդ հովանեաւ Ս. Սարգսի … եւ ի յըռամկաց միջի, ի թաղն որ կոչի Չըխալ. մերձ Մերտընու դուռն քաղաքիս, ի վերնայարկ փոքր դստիկոնիս. ձեռամբ Մելքոն դպրի. հարկեալ ի Յոհաննէ ուսուցչէ նորին. ի յանհայրապետութեան ժամանակի ազգիս Հայոց, եւ ի վերադիտողութեան Համթայ … Բարսեղ արքեպիսկոպոսին աստուածաբան վարդապետին…։ Այլ եւ ի թագաւորութեան տաճկաց Աւսմանցւոց Սուլթան Ահմատին։ Ի սոյն աւուրս աշխարհս ի խռովման կայ եւ յերերման իբրեւ զծով յալէկոծութեան ի զաւրաշարժութեանց……։ Արդ յայս վշտաշատ ժամանակիս (Շահաբասի) աւարտեցաք զսուրբ Աւետարանս… յիշատակ հասարակաց ի Ս. Սարգիս եկեղեցի»։
       1 Նարեկ .
       «Գրեալ ի թվ. Հայոց Չ. Կ. Զ. ի գաւառիս Որնոյ, ի գեաւղս որ կոչի Բատաւնց, ընդ հովանեաւ սուրբ Գրիգորի եւ սուրբ Յակոբայ, յառաջնորդութեան տէր Գրիգորի հեզի եւ խոնարհի եւ մեր իշխեցողի։ Այլեւ զճարտասան քարտուղարն զԱստուածատուր կրաւնաւորն զարծարծիչ տառից եւ զնիւթ շուշանաց մատենից, զխրատիչն իմ … յիշեսջիք … ետ գրել Գրիգոր կրաւնաւորն…»։
       Ի սկիզբն Նարեկիս, յետ բանիս «դրանց յոգնաթախանձ բանից»… գրեալ է. «Այլեւ զարդիւնաւոր եւ զաշխարհալոյս աղբիւրսն արեւտան, զամոլսն հաւատոյ եւ զհաստումն աւրինաց զքարոզքս եկեղեցւոյ զՄխիթար արուսեակ, եւ զՅոհաննէս անաղաւտ լապտեր, ընդ սմին եւ զսոսա ունիմք բարեխաւս առ Տէր Յիսուս Քրիստոս»։
       Ի վերջին երեսն գրեալ. «Ես Կարապետ Ցիպընցին, որ ամենայն մեղաւք եմ լի, ժամատեղեաց եմ խիստ թերի. եւ յամենայն բարեաց հեռի, եմ հնազանդ սատանայի, գործովքս չար եմ անթերի, իբրեւ զնաւթ ի մէջ հրոյ, որ ճայթելով ձայն յորջորջի»։
       Այլ գրով. «Թվին Ռ. Ծ. Ե. Ապրիլի ԻԳ. վախճանեցաւ ի յԱմիթ քաղաք մեծ վարդապետն Սրապիոն, որ վերջ կաթողիկոս եղեւ։ Ի յայսմ ամի վազիր Ջղալ օղլին գնաց ի Շահու (վերայ) եւ դարձաւ ի յԱմիթ»…։
       1 Աւետարան.
       «Յիշատակ Յոհաննու քահանայի ի գեղջէն Ուռոյ (Ուռի) եւ կենակցին իւրոյ Թանուխին, եւ զաւակին Խաչատուր սարկաւագին, եւ ծնողաց Վարդապետին եւ Հռիփսիմէին, ի գիւղն Ուռիկ ի դրան սուրբ Աստուածածնին, սուրբ Կարապետին, սուրբ Ստեփաննոսին եւ սուրբ Սիմէոնին. գրեալ ի թվ. Հայոց Ջ. Ի. Բ. ձեռամբ Մանուէլ երիցու. ի թագ. Հասան պարոնին. ի հայրապետութեան տեառն Սարգսի եպիսկոպոսի, ի դառն եւ յանբարի ժամանակս, ի գաւառս Երզնկայ, ի քաղաքս, ի դուռն սուրբ Աստուածածնիս Սեւաստուբէգ դրան։ Յիշեցէք զՄանուէլ երէցն, զվարպետն զՍամուէլ պատկերահանն, եւ զհայրն զՏիրացու քահանայն…»։
       Ի վերջին երեսն այլ գրով. «Յիշատակ է սուրբ Աւետարանս տէր Պաւղոսին եւ որդւոյ նորա պարոն Տատուրին. ի հայրապետութեան տեառն Ռստակէս եպիսկոպոսին, ի դառն եւ դժար ժամանակիս»։
       Այլ գրով. «Զվերջին ստացող զՔրիստոսասէր Կարապետն յիշեսջիք, որ եդ ի Ս. Սարգսի եկեղեցին ի յԱմիթ քաղաքի ի Ռ. Հ. Գ. թուին. յիշատակ իւր…»։
       Այլ գրով. «Ես Ալէքսանիոս եւ Ստեփաննոս գնեցաք զսուրբ Աւետարանս եւ եդաք յիշատակ ի գեաղն Ցաղման, ի դուռն սուրբ Յակոբայ եւ սուրբ Պաւղոսի…»։
       1 Աւետարան.
       Յիշատակարանն ի սկիզբն գրեալ…։ «Կարապետ քահանայի … յիշեցէք զՅոհաննէս Երէցս… կազմեցաւ Աւետարանս թվ. Չ. Ժ. »։
       1 Աւետարան.
       «Գրեալ ի թվ. Հայոց Չ. Ծ. Գ. յԱստուածազարդ հայրապետութեան Տեառն Գրիգորի Հայոց կաթողիկոսի, եւ ի Քրիստոսապսակ թագաւորութեանն Հայոց Հեթմոյ, եւ յարժ. եպիսկոպոսութեան սրբասէր եւ աստուածամեծար արք եպիսկոպոսիս մերոյ Տէր Ներսիսի. գրեցաւ սա ի գաւառիս Եկեղեցեաց. ի մայրաքաղաքիս Եզնկայ, ձեռամբ նուաստ եւ անպիտան գրչի Աւետեացս քահանայի։ նաեւ տեղի հանգստեան մերոյ յորում գրեցաք յանապատիս որ կոչի յանուն սուրբ եկեղեցւոյս՝ Ս. Կիրակոս, ընդ հովանեաւ Ս. Նշանիս եւ Ս. Կիրակոսիս. եւ ի հայրապետութեան Ստեփաննոսի եւ ծեր Ստեփաննոսի եւ այլ միաբան եղբարցս առ հասարակ որ կանք, Մխիթարն եւ Դաւիթ, Կարապետն եւ Կոստանդին. եւ հաւատարիմ սպասաւորն մեր Վահանն … յիշեսջիք … զԱւետիք աբեղայս եւ զհայրն իմ զՎասիլ…»։
       1 Սաղմոս. մեծադիր, ընտիր.
       «Գրեալ ի հռչակաւոր ուխտին որ կոչի Ղազարու վանք. ի թվ. Հայոց Ջ. Ձ. Թ. … ձեռամբ Աստուածատուր աբեղային, ի խնդրոյ բարեմիտ քահանային Դաւթի, որ ստացաւ զսա ի հալալ ընչից իւրոց, եւ զշուրջառն, զսուրբ նշանն եւ զբուրվառն. եւ ետ ի դուռն Ս. Սարգսի զաւրավարին մայրաքաղաքիս Ամթայ…»։
       Այլ յիշատակարան, ի սկիզբն. «Եւ արդ գրեցաւ սաղմոսարանս ի յընտիր աւրինակէ ի Գառնեցւոյ, ձեռամբ մեղուցեալ եւ կորուսեալ, մեղսամակարթ եւ տարագրեալ եւ դատարկացեալ յամենայն բարեաց եւ ի շնորհաց, անարժան եւ եղկելի գրչի Աստուածատուր Աբեղի … վա՛յ է ինձ եւ եղուկ, թէ ո՞նց լինի վերջք իմ … Գրեցաւ սա ի մեծ եւ հռչակաւոր եւ յԱստուածաբնակ սուրբ ուխտս Ղազարու, ընդ հովանեաւ սուրբ Առաքելոցս եւ սուրբ Տիրամայր Աստուածածնին եւ Ս. Գրիգոր Լուսաւորչին, ի հայրապետութեան Տեառն Գրիգորի եւ յառաջնորդութեան սուրբ ուխտիս Տէր Թադէոս Արհ եպիսկոպոսին եւ Տէր Կարապետին, եւ այլ միաբան եղբարց որ ամենեքեան սպասաւորք են սուրբ Առաքելոցս … եւ արդ գրեցաւ Բ. կանոն ի մայրաքաղաքն յԱմիթ ընդ հովանեաւ Ս. Սարգսի, մեծ եւ արհի եպիսկոպոսն Թադէոս … զիս եբեր ի վանքս Ղազարի. ինքն ձեռնարկեաց մեծ գումբէթին եւ ես նստայ ի գիր սաղմոսիս. եւ բազում վիշտս կրեաց, ողորմութեամբն Աստուծոյ վերստին նորոգեաց զգումբէթն սուրբ Առաքելոցն եւ զայլ բազում խախտեալ տեղիս…։ Գրեցի զերգս Դաւթի ընդ հովանեաւ սուրբ Առաքելոցն, ի գաւառին Տարաւնոյ»։
       Սաղմոսիս ամէն մէկ փոխին մէկ-մէկ տող բան յարմարցուցած եւ գրած է ի լուսանցն՝ իբր գուշակութիւն կամ վիճակ։ Ահա մի քանիսը. -ՃԽԶ. «Ծաղկեսցին կեանք քո որպէս զարմաւենին»։ -ՃԼԵ. «Ի զուր ջանաս եւ ոչ հասանիս կամացդ»։ -ՃԺԴ. «Բազում չարեաւք սպասեն անձին քում, զգոյշ լեր»։ -ԾԴ. «Դարձո զսիրտ քո առ Աստուած. զի նենգութիւնք պատահելոց են քեզ»։ -ՀԹ. «Զոր հոգասդ ի մտի քում, ոչ է հաստատուն»։ -ՀԵ. «Զայդ զոր կամիս առնել՝ չար է եւ չէ քեզ բարի շահ»։ -ԿԸ. «Ոչ լինի զոր խորհիսդ. մի՛ աշխատիր»։ եւն. եւն։
       1 Աւետարան.
       … «Ի թվ. Հայոց Ջ. Խ. Ե. ի դառն եւ դժար ժամանակի յոյժ տառապեալ եմք. գրեցաւ ի գիւղս Կուքի կոչեցեալ, ընդ հովանեաւ Հազարաբեւրոցս եւ Ս. Նշանիս եւ այլ սրբոցս որ աստ կան ի բոլորակայս մեր. ի խնդրոյ բարեպաշտ եւ երկիւղած քրիստոնէից Գուզալին եւ ամուսնւոյն իւր Խոնծին. յիշեցէք…»։
       1 Աւետարան.
       «Գրեալ ի թվ. Հայոց Չ. Խ. Ը. ի թագաւորութեան Հեթմոյ, ի հայրապետութեան Գրիգորի, ի գաւառիս որ կոչի Վերին Տիւրիկի, յանապատին որ կոչի … (եղծեալ). ձեռամբ Կարապետի, ի ծերութեան ժամանակի. ի պակասել լուսոյ աչաց…»։
       1 Թուղթ Պաւղոսի առաքելոյն. «Գրեալ ի ՌԿԶ. Իսահակայ Կարնեցւոյ. ի Համիթ»։
       1 Աւետարան.
       «Գրեալ ի լաւ եւ յընտիր աւրինակէ. յԵրեմիա կրաւնաւորէ, ի թվ. Պ. Ղ. Ը. ի լեառն Սեպուհ, ի հռչակաւոր Անապատն Ս. Լուսաւորչին, ի դուռն Ս. Աստուածածնին եւ Ս. Կարապետին, եւ սքանչելագործին սրբոյն Մինասայ, եւ երից Մանկանցն, ի յԱռաջնորդութեան Մատթէոս սրբասէր կրաւնաւորի, ի հայրապետութեան Տեառն Գրիգորի ի Վաղարշապատ քաղաքի. եւ ի բռնակալութեան Դարանաղեաց գաւառիս Ճաւար բէկի … յամի Ռ. Ծ. Գ. քրիստոսասէր ոմն վաճառական գոլով անուն Յովսէփ ի ճանապարհորդութեան իւրում. տեսանէ ի քաղաքն Կարնոյ զԱւետարանս ի ձեռն զինւորաց տաճկաց. եւ տուեալ գինս առնու ի նոցանէ եւ բերեալ ի յԱմիթ ետ նուէր Ս. Սարգսի…»։
       1 Աւետարան.
       «Գրեալ յամին Ռ. եւ Կ. ի Տիգրանակերտ … ընդ հով. Ս. Սարգսի … եւ որդւոյ նորա Մարտիրոսին. եւ այլ բազմահաւաք սրբոցս որ աստ կան ի պահպանութիւն քաղաքիս, ի յանպատշաճ բնակութեանս. եւ անհանգիստ նեղ եւ անձուկ յարկիս. ի թաղն որ կոչի Չըխար, մերձ Մէրտընայ դուռն քաղաքիս։ Ի հայրապետութեան Ս. Էջմիածնի Տէր Մելքիսեդ կաթողիկոսին եւ ի թագաւորութեան Աւսմանցւոց Սուլթան Ահմատին, այս Է. ամ աւելի է որ գան բազում զաւրաւք ի Պարսից պատերազմ. եւ այս տարի եկն երկրորդն նորին Մուրատ փաշայն, որ վազիր անուանին, զի գնաց յանցեալ տարի բազում զաւրաւք ի վերայ Թաւրիզու, եւ դարձեալ անդէն եկն Համիթ. եւ այս Ը. ամիս նստեալ կայ ի քաղաքիս. եւ զաւրքն ամենայն ի տունս քրիստոնէից իջեւանս կալան, այլ եւ յեկեղեցիս. ի խցերն եւ ի սրահներն եւ առ դրունսն զձիանսն կանգնեցուցին, աղբակուտ արարին զամառնային ժամատեղն…։ Արդ յայս վշտահար ժամանակիս աշխատութեամբ եւ բազում դառն նեղութեամբ աւարտեցաք զՍուրբ Աւետարանս. եւ ստացաւ զսա քրիստոսասէր կինն Նապաթ ի յիշատակ իւր…»։
       1 Աւետարան.
       «Գրեալ ի թվ. Հայոց Պ. Հ. Ե. ի հայրապետութեան տեառն Պաւղոսի, եւ յԱռաջնորդութեան սուրբ ուխտիս Տէր Մարկոսի եւ Տէր Յոհաննիսի, ի թագաւորութեան Հայոց Կոստանդեայ … (թուղթ կտրուած), յազնիւ աւրինակէ եւ ամէնընտիր…»։
       1 Աւետարան. մեծադիր, ոսկենկար պատկերազարդ.
       «Յիշատակ բաղնէպան Յոհաննիսի Չմշկածագցւոյ ի գեղջէն Աղձնեաց, բնակեալ ի Համիթ. ի թվ. Հայոց Ռ. որդ ամի եւ եաւթանասներրորդ աւելորդի, գրեալ ի մայրաքաղաքն Համիթ, ի թաղն որ կոչի Չըխալ, ընդ հով. Ս. Սարգսի. ձեռամբ երկու գրչաց. Մատթէոս, Մարկոս, եւ Ղուկաս՝ Ովանիսին, եւ Յոհաննու գլուխն՝ Մելքոն գրչին. Տէր Միքայէլ նորընծայ քահանայի … ի հայրապետութեան ազգիս Հայոց եւ ի վերա դիտողութեան Համթայ վիճակի Արք եպիսկոպոսի Տէր Բարսեղ վարդապետին … եւ ի թագ. աւսմանցւոց Սուլթան Աւսմանին. որ յայսմ ամի ել բազում զաւրաւք յՍտամպուլայ եւ գնաց ի վերայ Լահաց աշխարհին Ֆռանկ ազգին…։ Ի սոյն ամի եղեւ մահտարաժամ յամենայն տեղիս վասն ծովացեալ մեղաց մերոց. եւ յաւել խստագոյն հարկահանութիւն ի վշտացս վրայ. որ զազգս հրձիգ եւ կոխան արարին ամենայնի, այլ գոհութիւն տեառն որ ի վիճակի Քրիստոսի եմք…։ Տուք զողորմի գրոյս ստացողի, որ ետ նուէր Ս. Սարգսի, հոգւոյ իւրոյ եւ ծնողին, Հէրապետին եւ Զոհալին, եւ կենակցոյն Նունուֆարին…»։
       1 Աւետարան
       Մեծադիր, անթուական. «Յիշատակ Տէր Յոհ. քահանայի եւ եղբաւրն Աւետիքի…»։
       1 Աւետարան.
       «Գրեալ յԱւեխու վանք մերձ ի Բաղէշ. յԱռաջնորդութեան Յակոբ եպիսկոպոսի եւ Վարդան հէրպետի. ձեռամբ Զաքարիա սարկաւագի, ի հայրապետութեան տեառն Սարգսի ընդհանուր Հայոց կաթողիկոսի Վաղարշապատու Էջմիածնի. եւ Աղթամարայ տեառն Ատովմի. ի թվ. Հայոց Ջ. Խ. Ե. ի ղանութեան ազգին Նետողաց Ըռստում բէկին, ի դառն եւ չար ժամանակիս, որ բռնացեր են ի վերայ Հայոց ազգիս…։ Նորոգ կազմեալ ի յԱմիթ. Ռ. Ծ. Դ. թուին»։
       1 Աւետարան.
       «Գրեալ ի վանս Աւեխու Ս. Աստուածածնին, որոյ թուականն թափեալ էր։
       1 Տաղարան.
       Փոքրիկ, անյիշատակարան եւ անթուական.
       1 Աստուածաշունչ.
       «Յամի Չ. Ղ. Ե. թուականիս Հայոց եղեւ զրաւ գրչութեան Աստուածաշունչ տառիս. ձեռամբ մեղաւոր … Նատիրի, ի խնդրոյ պատուական եւ մաքուր կրաւնաւոր եւ հեզահոգի աբեղայի Գրիգորի եւ եղբաւր իւրոյ Վահան աբեղայի, յաշխարհս հիւսիսոյ ի մայրաքաղաքն Ղրիմի. եւ հոյակապ եւ ի հռչակաւոր բազմաժողով տեղիս որ կոչի Սուրխաթ, յառաջնորդութեան Առաքելական իշխանութեան տեառն Ստեփաննոսի, եւ յաթոռապահութեան հանճարեղ հռետորին Յոհաննէս աբեղային, յաշխարհակալութեան Ճանիպէկ Ղանին. եւ ի քաղաքապետութեան Ռամատնայ, որ այժմս արժանի յիշատակելի է վասն իրաւագնացութեան ի վերայ սահմանի ըստ աւրինի քաղաքականութեան…»։
       1 Մայր Մաշտոց. մեծադիր.
       «Գրեալ յերկիրն Մոկաց, ի վանքն Ծպատ. ընդ հովանեաւ Ս. Փրկչին. ձեռամբ Ստեփաննոսի. ի թվ. Պ. Ժ. Ը. … յիշեցէք զՍարկաւագ քահանայն … զՆոր տիկինն … զՏէր անձն … եւ զմեծարգին եւ զմեծահարկն զՅակոբոս տիսալարն … զՄամայ տիկինն. զԱստուածատուր տիսալարն… եւ զփառաւք ի փառսն բարձրացեալ զԳրիգոր տիսալար եւ զԹագ ոսկին…»։
       1 Ճաշոց. թերի.
       1 Աւետարան. երկաթագիր, թերատ։
       Ի վերջն Մարկոսի գրեալ. «Տէր Աստուած ողորմեա Մլեհին եւ Լիոյին. ամէն»։
       Ի վերջն Ղուկասու գրեալ. «Զտուողն Ս. Աւետարանիս զՊ. Վարդան եւ զկենակիցն իւր զԲարէ տիկինն յիշեցէք ի Քրիստոս…»։
       1 Գանձարան. մեծադիր եւ ստուար.
       «Գրեալ ի Սարգսէ. ի քաղաքն Համիթ ի Ս. Սարգիս. ի Հայոց թվ. Ռ. Ժ. Բ. ին…»։
       1 Յայսմաւուրք.
       «Գրեալ Ի Համիթ. ի Ս. Սարգիս. ի թվ. Հայոց Ռ. Հ. Գ. ի վերադիտողութեան նահանգիս Բարսեղ Արհի եպիսկոպոսի … ի թագաւորութեան տաճկ. Աւսմանցւոց Սուլթան Մուստաֆին. յաւուրս սորա տէրութեան ամիրապետք եւ իշխանք ի միմեանց վրայ յարուցեալ միահաղոյն աւերեցին զաշխարհս, եւ զազգս քրիստոնէից ոչինչ դարձուցին. Տէր Աստուած գթասցի ի ժողովրդեան իւր եւ վերստին հաստատեսցէ զեկեղեցի իւր ի խաղաղութեան…։ Յիշատակ ոսկերիչ Եղիային…»։
       1 Ճաշոց գիրք.
       «Գրեալ ի Տիգրանակերտ. ընդ հով. Ս. Կիրակոսի. ի կաթողիկոսութեան Էջմիածնայ տեառն Մովսէսի. որ յերեկոյացեալ ժամանակիս երեւեցաւ առաքինի վարուք. յԱռաջնորդութեան քաղաքին Բարսեղ Արքեպիսկոպոսի … ի թագաւորութեան տաճկաց Սուլթան Մուրատին. որ նստեալ է ի Կ. Պաւլիս … հանապազ առաքեն զզաւրս … ի Բաբիլոն …ր եւ Փաշայն հզաւր … (թուղթ հատեալ) բազում զաւրաւք ելեալ ի Կ. Պոլիս եւ եկեալ գնաց ի Պարսկաստան. եւ մտեալ ի մէջ Պարսից աշխարհին, եւ նոքա զաւրաց առաջքն դատարկէին ի մարդոյ եւ յապրանաց որչափ եւ կարէին տանէին ի ներքս. եւ սոքա զաւրացեալ գնացին ի Համատան եւ ի Տարկազի մեծամեծ քաղաքս, եւ զմարդ ոչ գտանէին … եւ դարձան յետս. եկին ի վերայ Բաբելոնի, որպէս հրամանքն էր թագաւորին. եւ եկեալ խըսարեցին զԲաբիլոն եւ պատեցին պատնէշ եւ պաշարեցին շուրջանակի. եւ պատերազմեցան ներքուստ եւ արտաքուստ … դարձան յետս եւ եկին ի քաղաքս Եէնիչար աղասին, եւ Վազիրն նստաւ ի Մէրտին. եւ զաւրքն ցրուեցան յամէն մէկ իւր երկիրն, ուր եւ հանդիպէին … Տէր Աստուած փրկեսցէ զհաւատացեալս անուան իւրոյ. եւ տացէ թագաւորաց հաշտութիւն եւ աշխարհի խաղաղութիւն…»։
       1 Յայմաւուրք. մագաղաթ.
       «Յիշատակ տապաղ Խաւճայ Դաւիթին, զոր կրկին գնեալ ի ձեռաց այլազգեաց դուստր յիշեալ Դաւիթին՝ Վարդ խաթունն. դնէ յիշատակ ի Ս. Սարգիս եկեղեցին ի մայրաքաղաքն Համիթ. ի թվ. Ռ. Ճ. Ի. Ը. »։
       1 Յայսմաւուրք.
       Որոյ թուական եւ յիշատակարան հատեալ։
       1 Ճառընտիր. երկու հատոր. մեծադիր։
       «Գրեալ ի սուրբ ուխտն Վարագայ, ձեռամբ Յովհ. գրչի. ընդ հովանեաւ Ս. Նշանին Վարագայ, ի գեաւղս Շուշանց, ի դուռն Ս. Գէորգայ զաւրավարին, ի հայրապետութեան Տէր Սահակայ առաջնորդին Վարագայ, եղբաւր Հ. Պաւղոսի նախորդ Առաջնորդին. ի թվ. Հայոց Պ. Խ. Ը։ Յիշեցէք զՏիրացու կրաւնաւորն եւ զՏէր Ստեփաննոսն եւ զծնողսն իւրեանց զՀայրապետն եւ զԴասապետն. զՇնոհորն եւ զՍամէլիք, եւ զպապն նորին զՍաւարն եւ զԱւետիս քահանայն … զՋհանխաթունն եւ զԳուրջի խաթունն … զՆորատինն եւ զՍահմատինն … եւ զերիցս երանեալ Սիմէոն րաբունապետն. որ եղեւ պատճառ եւ ուսուցիչ գործոյս գրագրութեան, տուեալ նուէր սուրբ առաքելոցն Բարդուղիմէոսի (վանիցն)»։
       Այլ գրով. «Յայսմ ժամանակի էր սուր եւ սաստիկ գերութիւն. եւ բերին անաւրէն գերիչքն զգիրքս. եւ գնեաց զսա Յոհաննէս սարկաւագն եւ ետ վերստին նորոգել ի Ռ. եւ Լ. թվ. Հայոց … ի Համիթ … յիշեցէք … Մղսի Շուշան եւ Մրջան եւ Մանգրատ եւ հաւրեղբայրն Թաջտին. եւ զՄինան. զկողակիցն զՍաւսիկ … զՆուսրաթն … եւ զեղբայրն զԼուսիկն եւ զԱպտլիկն եւ Խալխաթունն … եւ զԿճպօնն …»։
       1 Աւետարան. փոքր, մագաղաթ, ընտիր.
       «Երանաշնորհ եւ արք եպիսկոպոսն … Տէր Բարսեղ … Առաջնորդ Համթայ … ստացաւ … զաւետաւոր կտակս Քրիստոսի. ի ներկայումս անձին իւրոյ, եւ յապայս յիշատակ նախ հոգեւոր ծնողին իւրոյ յիմաստս վարդապետութեան, յորմէ զփոքրուց ուսումն եւ զաստիճան կուսակրաւն քահանայութեան եւ զիշխանութիւն վարդապետութեան եւ զտեսչութիւն եպիսկոպոսութեան առեալ էր. որ է տիեզերալոյս աստուածաբան վարդապետն Տէր Սրապիոն որ եւ Գրիգոր կաթողիկոս եղեւ Ս. Էջմիածնայ. եւ ապա մարմնաւոր ծնողաց իւրոց. հաւրն Ապուհարին եւ մաւրն Ելչիկին, եւ աւագ եղբաւրն մահտեսի Ապտուլին, որ է պատճառ ուսման իւրոյ, եւ այս Խ. Է. ամ է որ հրաժարեալ է յաշխարհէս, խարազնազգեստ ճգնութեամբ աղաւթիւք եւ պահաւք ի լերինս շրջագայելով, ի ծերպս վիմաց է բնակութիւնն, յամարայնի արեւակէզ եւ ձմերայնի ցրտասառոյց, զտիւ եւ զգիշեր ոչ դադարէ, այլ միշտ եւ հանապազ աղաւթելով եւ անյագ ընթեռնլով յաւրհնաբանութիւն եւ ի փառաբանութիւն ամենասուրբ երրորդութեանն. եւ զմիւս եղբայրն՝ զՄախսուտն եւ զորդիքն իւր զԳրիգոր եւ Լալի խանն եւ զմիւս եղբայրն զՄհերն եւ զդուստրն զԱղապէկին եւ զմիւս եղբայրն զԱրեւն. նաեւ զքուերքն իւր զՄանդրուտն, զՔնքուշն, զՄարիամն, զՊահրին, զՇուշանն, եւ զայլ ամենայն արեանառու մերձաւորսն զկենդանիս եւ զհանգուցեալս յիշեցէք ի Քրիստոս Աստուած…։
       Արդ ես նուաստս ի գրչաց, թարմատար եւ յոռի. անպիտանս ի մանկանց եկեղեցւոյ մինս, զառածեալ, սուտ եւ փուտ գրիչս, ետու գրել զՍուրբ Աւետարանս աշակերտին իմոյ Առաքել աբեղայի, եւ իմ ծաղկեալ զսա աւարտեցի. ստացաւ Բարսեղ վարդապետ հոգեւոր հայրն մեր. որ եւ գրեալ էի նմա ոսկենկար Աստուածաշունչ մի միահամուռ ոսկենկար անկուածով եւ պատկերաւք, հին եւ նոր կտակարանաւքն. եւ տեսիլք մարգարէիցն. եւ տնաւրինականքն Քրիստոսի, մագաղաթ գեղեցիկ յաւրինեալ, զոր տարեալ ետ յիշատակ ի սուրբ քաղաքն Երուսաղէմի։ Եւ այս Տէր Բարսեղ … վարդապետի ժամանակն սահմանեցաք դպրատուն եւ շնորհաւք ամենազաւրին Աստուծոյ եւ աւժանդակութեամբ դիտապետին մերոյ գրեալ եղեւ Ս. Աստուածաշունչ եւ այլ բազում գրեանք … եղեւ գրչութիւն սորա ի Համիթ … ի թվ. Հայոց Ռ. Ձ. Գ. ի թագաւորութեան տաճկաց Սուլթան Մուրատին, եւ ի հայրապետութեան Ս. Էջմիածնայ Տէր Փիլիպպոս ճգնազգեաց եւ աստուածահաճոյ կաթողիկոսին ամենայն Հայոց. եւ ի Ս. Երուսաղէմայ առաջնորդութեան Տէր Գրիգորի արի եւ քաջ հայրապետին, յաւուրս սորա բազում շինութիւն եւ ուղղութիւն եղեւ Ս. Երուսաղէմայ, որ յառաջն աւեր եւ խանգարեալ էր եւ ի պարտուց ծանր բեռի (ներքոյ) անկեալ, ընդ գրուանաւ էր ազգս Հայոց, այժմ ի վերայ աշտանակի պայծառ ի մէջ ամենայն ազգաց. որ եւ ծռազատիկն Յունաց յայսմ ամի էր, եւ ես անարժանս անդ հանդիպեցայ եւ ականատես եղեալ տեսի զքաջութիւն եւ զյաղթութիւն զոր արար Յունաց ազգին, եւ նոքա գլխակորեալ մութն եւ խաւար Զատիկ արարին, եւ մերս պայծառ լուսափայլ ի սուրբ գերեզմանէն՝ մեծաւ ցնծութեամբ եւ ուրախութեամբ հանդիսացանք. եւ զքաջութիւն եւ զարիութիւն մեծ հայրապետին Գրիգորի ո՞ կարէ պատմել կամ ընդ գրով արձանացուցանել. զոր Տէր Աստուած մեր Քրիստոս արի եւ քաջ ախոյեան ողջութեամբ եւ խաղաղութեամբ պահեսցէ ի պայծառութիւն սուրբ քաղաքին Երուսաղիմայ եւ ի պարծանս Հայաստանեայց։ Ամէն։ Եւ յայսմ ամի որ Սուրբ Աւետարանս աւարտեցաւ, աստ հանդիպեցաւ սրբազան հայրապետն Գրիգոր վասն ողորմութիւն խնդրելոյ սուրբ Երուսաղէմայ. Յիշեցէք…։
       Ես նուաստս ի վարդապետաց եւ յետինս ի բանասիրաց Բարսեղ անուամբ եւ եթ վարդապետս ետու գրել Սուրբ Աւետարանս յիշատակ ինձ, եւ ուսուցանող վարդապետին իմոյ Տէր Սրապիոն Ոուռհայեցւոյ եւ մարմնաւոր ծնողացս եւ ամենայն արեան մերձաւորաց գրելոցս ի սմա, կողկողագին աղաչանաւք եւ արտասուաթոր պաղատանաւք հայցեմ հողս ի հողոյ, զպատահողսդ, եւ զգաղափարողսդ, եւ զընթերցողսդ, զի յիշման արժանի առնէք զմեղաւք զառածեալս եւ զողորմելիս սեւացեալս չար գործովք, յաղաւթս արժանաւորս եւ ի խնդիրս պատկանաւորս առաջի զենման անմահ գառին անարատի ի ժամ սոսկալի սուրբ պատարագին, միով Աստուած ողորմեաիւ. եւ դուք յիշեալ լիջիք ողորմութեամբն Աստուծոյ յաւուրն դատաստանին ահեղի, ձերովքդ ամենեքումբք, ամէն»։
       Ես Բարսեղ վարդապետս յաւուր մահուան իմոյ եդի զսուրբ Աւետարանս յիշատակ ի դուռն սուրբ Սարգսայ զաւրավարին … ընթերցողք տացեն զողորմիս…»։
       1 Հաւաքածոյ. Մեկնութիւն՝ Գործոց Առաքելոց ի բանից Եփրեմի եւ Ոսկեբերանի, ի Մատթէոս վարդապետէ աշակերտէ Յոհ. Որոտնեցւոյ. նօտր գրով. հարց եւ պատասխանի։
       1 Աւետարան.
       «Գրեալ ի քաղաքն Արծկէ, ընդ հովանեաւ սուրբ Աստուածածնի. ի հայրապետութեան տեառն Կիրակոսի ընդհանուր Հայոց կաթողիկոսի։ Ի թագաւորութեան Ջհանշահի որդւոյ Ղարա Եուսուֆի. ի թվականի մերում Պ. եւ Ղ. Զ. ամի. յորում ժամանակի յոյժ հարկապահանջութեամբ տառապի Ազգս Հայոց…»։
       1 Աւետարան եւս.
       «Գրեալ ի ձորս Խորնի, ընդ հովանեաւ Ս. Տիրամաւր եւ սուրբ Նշանացն. ի խըցկան միոջ, որ է հարաւակողմն Պերճ անապատիս ի խնդրոյ սուրբ եւ ընտրեալ կրաւնաւոր քահանայի Պետրոսի, ձեռամբ պիտակ անուն քահանայի Կոստ. եւ ողորմելի գերւոյ Հեթմնցւոյ. թվ. Չ. Կ. »։
       1 Մաշտոց քահանայաթաղի.
       «Գրեալ յամի Ջ. եւ Ա. թվականիս մերոյ, ի գեաւղս Մըզաւք…»։
       1 Աւետարան եւս.
       Մագաղաթ, նոր, ընտիր, անյիշատակարան եւ անթուական։ Վերջին ստացողաց «թվ. Ռ. Ճ. ԼԴ. եւ Ռ. Ճ. ԽԲ. »։
       1 Աւետարան եւս.
       Բազմապատկեր, մագաղաթ, անթուական։
       1 Աւետարան եւս.
       «Գրեալ ի թվ. Հայոց Ջ. Խ. Ը. ի քաղաքն ի յԱթախ. ընդ հովանեաւ սուրբ Աստուածածնի եւ Գէորգայ զաւրավարին, ի խնդրոյ պատուական տանուտիրոջն Պարոն Սատախին…»։
       1 Աւետարան եւս.
       «Գրեալ ի Հերապաւլիս ձեռամբ տէր Աւետիս քարտուղարի, եւ ծաղկեալ ի յԱմիթ ի ձեռն Թումայի, ընդ հովանեաւ սուրբ Սարգիսի եկեղեցւոյ, ի խցկան որ է ընդ ահեակ սրբոյ տաճարին. ի թվ. Հայոց Ռ. Ճ. եւ ԻԱ. հոկ. ժա…»։
       1 Աւետարան եւս.
       «Գրեալ ձեռամբ Յոհաննու երիցու, Մշեցւոյ. ի թվ. Ռ. Ճ. ԺԴ…. »։
       1 Աւետարան եւս.
       Յիշատակարանէն թուղթ պակաս, եւ անթուական։ Ի վերջն Մարկոսի գրեալ յիշատակ վերջին ստացողի … «Գիտացէք, քահանայք եւ ժողովուրդ, զայս սուրբ Աւետարանս որ գերի բերին ի Դերջանայ, գնեցաք եւ ուղարկեցաք ի գեաւղն որ կոչի Դատվան. յիշեցէք…»։
       Ի միւս երեսն այլ գրով. «Աստուած ողորմի Գալոյենց Մուրատին, որ արտ մի ետ Գոմոց սուրբ Աստուածածնին եւ Գէորգայ զաւրավարին ոխւ. …։ Աստուած ողորմի Փաշա ջանին Սարգսենց, զկալի արտն տուին սուրբ Աստուածածնի…։ Աստուած ողորմի Ղարիպի հոգւոյն եւ Յակոբուն, արտ մի տուեր է թեղի ծառերով՝ սուրբ Աստուածածնին եւ սուրբ Գէորգայ զաւրավարին ոխւ եւ յիշատակ…»։
       1 Աւետարան եւս.
       Մագաղաթ, պատկերազարդ, ընտիր.
       «Ստացեալ ի յիշատակ Ղափանցի Նազար ի գիւղէն Թխկուտոյ, նուիրեալ եկեղեցւոյն սուրբ Յակոբայ Թխուտ գեղջ. թվ. Հայոց Ռ. Ճ. Ի…»։
       1 Աւետարան եւս.
       «Գրեալ ի թվ. Հայոց Ռ. եւ ԻԷ. ի գեաւղս որ կոչի Պոռ. ընդ հովանեաւ սուրբ Անանիա Առաքելոյն եւ սուրբ Գէորգայ զաւրավարին. ի հայրապետութեան տեառն տէր Առաքէլին Էջմիածնի սուրբ աթոռոյն. ի թագաւորութեան Տաճկաց Սուլթան Մուրատ խանին. ի նեղ ժամանակիս, յորում վշտանամք ի մեղաց մերոց…»։
       Այլ գրով յաւելեալ … «Յամի Ռ. Ծ. Դ. ծաղկեցաւ եւ սրբագրեալ կազմեցաւ Աւետարանս ձեռամբ Յովանիսի ի յԱմիթ մայրաքաղաքի, ընդ հովանեաւ սուրբ Սարգսի, ի դիտապետութեան մերոյ նահանգիս տէր Սրապիոն վարդապետին, որ եւ շնորհիւ տեառն Գրիգոր կաթողիկոս սուրբ Էջմիածնայ, ի դառն եւ ի նեղ ժամանակիս զի աւերեցին զերկիրս…»։
       1 Աւետարան. մագաղաթ
       «…Շնորհիւ տեառն սկսայ եւ ողորմութեամբն նորին կատարեցի զգիրս Քրիստոսական մատենիս. թվ. Հայոց Չ. Խ. Ա. ի գահս Կիլիկիոյ, ի գեաւղս որ կոչի այժմ Բաղնէկունք, մերձ յԱստուածապահ քաղաքն Ատանա. ի պարոնութեան եւ ի թագաժառանգ Հայոց Հեթմոյ, եւ ի հայրապետութեան Հայոց տեառն Ստեփաննոսի, քանզի շարժեալ ազգն Եգիպտոսի եւ եկեալ բազում զաւրաւք գերեալ զմեծ եւ հռչակաւոր դղեակն Հոռոմականի, եւ զբազում աւուրս կացեալ ի վերայ նորա բաբանեաւք եւ այլ չար արուեստիւ առեալ զնա, եւ վարեալ ի գերութիւն զսուրբ հայրն Հայոց տէր Ստեփաննոս, եւ զսուրբ Գրիգորի Լուսաւորչի Աջն եւ զսուրբ Նշանն Վանկոյ, եւ զայլ բազում նշխարս սրբոց. եւ զայլս ի Քրիստոնէից զոմանս սպանեալ, զոմանս տարեալ ի գերութիւն, եւ արհաւիրս մեծամեծս գործեաց ի նմա, զոր ոչ ոք կարէ պատմել, զի ահիւ եւ դողալով է հանապազ ի լսելիս մեր շչակ երկիւղի գալստեան նորա, եւ յոյժ ի նեղութիւնս եւ ի տառապանս է յայսմ ամի ազգս Հայոց. ի սով, ի սասանութիւնս, ի ծովու եւ ի ցամաքի։ Աղաչեսցուք զմարդասէրն Աստուած ոչ այնպէս գնալ ի վերայ Քրիստոնէից, եւ ներելով որպէս եւ տալոց է, զի յոյժ ի տարակուսի էին յամենայն տեղիս Քրիստոնեայք, մանաւանդ յաշխարհիս Կիլիկեցւոց։ Յիշեցէք … զՆորոգէ քահանայն … Զաւրվար միակեաց. զմայրն Մարեմթագ…»։ (Կար նաեւ յիշատակարան վերջին ստացողաց)։
       1 Աւետարան. մագաղաթ.
       «Գրեալ ձեռ. Սիմոն փիլիսոփայի. ի թվ. Չ. Ը. ի հայրապետութեան Կոստանդեայ, ի թագ. Հեթմոյ, յիշխանութեան իշխանաց իշխանիս մերոյ Ճօֆրէ. եւ որդւոյն Կոստանդի, Սմբատի եւ Աւշնի … յիշեցէք զտիկինն Կեռան … եւ զհանգուցեալ տիկինն Ալիծ եւ զեղբայրն զՀեթումն … գրեցաւ յԱրքակաղնի վանս. ձեռամբ Ամասիացի Ստեփաննոսի։ Ռ. ամին»։
       1 Աւետարան.
       «…Գրեալ Ջ. Լ. Ը. ի Քաջբերունի յԱրճէշ, ի Սոսկոն գիւղ, ընդ հովանեաւ սուրբ Ստեփաննոսի, ձեռամբ Յոհ. քահանայի … յիշեցէք … զտանուտէրն Տողան, զորդին Սիրուն, Վարոս, դստերքն՝ Բաղդադ եւ Բէկխաթունն, կենակիցն Խաթուն մէլիքն. զուսուցիչն գրչիս տէր Յոհ. Մանգասարն, եւ Զուլալ խաթունն, որ շատ մէրութիւն արար մեզ…»։
       1 Աւետարան.
       Անթուական. եւ յիշատակարան թերատ»։
       ՍՈՒՐԲ ԿԻՐԱԿՈՍ ԵԿԵՂԵՑԻՆ
       1 Աւետարան.
       «Գրեալ ի թվ. Հայոց Պ. Թ. … յԵրուսաղէմ, ընդ հով. … տաճարիս աթոռակալ Առաքելոցս Յակոբեանց, ի թագ. Հայոց Կոստանդին, եւ ի հայրապետութեան տեառն Մեսրոպայ. յառաջնորդութեան Տէր Գրիգորայ եպիսկոպոսի Երուսաղէմի. ձեռամբ … գրչի Ստեփաննոս կրաւնաւորի. կամակցութեամբ եւ աւգնականութեամբ եւ խրատ տալով վերծանողի սպասաւորի բանի, սրբասնեալ Գրիգորի քահանայի փակակալի մեծ եւ հռչակաւոր սուրբ եկեղեցւոյս Յակոբայ եւ ամենայն աստուածընկալ նշանացս. եւ մանաւանդ կազմողի սորին»…։ Յիշեսջիք … զստացող սորին զԹագւորշահ դպիր եւ … եւ զծնողս Ստեփաննոս արեւելցի աշակերտ Սէթ վարդապետի … համանման մեծի եւ առաջին վարդապետաց. եւ խոշորութեան գրիս եւ սխալանացս անմեղադիրր լերուք եւ զթերին սիրով ուղղէք. քանզի յոյժ անհմուտ էի արուեստի գրչութեան, մանաւանդ ի շեշտ. ի ստոր, ի բոյթ, ի վանկ, եւ ի փաղառութիւն. եւ ի Ժ. առոգանութեան…»։
       1 Աւետարան.
       «Գրեալ ի թվ. Հայոց Ռ. Ղ. ձեռամբ երէցու Մանուէլի … ի քաղաքիս Կողոնիա, ի դուռն Ս. Աստուածածնին եւ սրբոյն Ստեփաննոսի նախավկային, ի հայրապետութեան Տէր Փիլիպպոս կաթողիկոսին. ի յառաջնորդութեան տեղւոյս Տէր Կարապետ եպիսկոպոսին. եւ ի թագաւորութեան տաճկաց Սուլթան Իպրահիմին»։
       1 Աւետարան.
       «Խաւճայ Միրաք ի ճանապարհորդութեան իւրում տեսանէ … զՍուրբ Աւետարանս ի ձեռն զինուորաց տաճկաց, եւ տուեալ զգինս առնու ի նոցանէ եւ բերեալ ի յԱմիթ ետ նորոգել, եւ նկարել զպատկեր աւետարանչացն. ձեռամբ Ստեփաննոս գրչի. Ռ. Ծ. Դ. թվին, եւ ետ նուէր Ս. Կիրակոս եկեղեցւոյն յիշատակ հոգւոյ իւրոյ եւ հաւրն Հընային եւ մաւրն Այւատ Մէլիքին. եւ կողակցոյն Մարիամին, եւ զաւքանչ մաւրն մղտեսի Եասմուն, եւ որդւոյն Թումաճանին եւ Նուրիճանին. եւ ամենայն մերձաւորացն … Զսա յիշատակ արար Ասատ Խանն. արծաթով պատեաց Սիրական. զհրաման տեառն փրկական, տեառն Յակոբայ կաթողիկոսութեան, եւ Ս. Երուսաղէմի Պատրիարքութեան, Տէր Աստուածատուր վարդապետ սրբազան, եւ Առաջնորդն Տիգրանական. Ոնոփրիոսն որ Կարկուտ կոչեցաւն, եղեալ Աւսմանցու ի թագաւորութեան Սուլթան Մահմուտ որդի Իպրահիմեան. Ռ. Ճ. ԺԱ. լրացան … ես նուաստ եմ մահտեսի Յովան. ցորենի քիլէն ԺԲ. ղրուշ եղան. ապա մէկ լիտր պղինձ Գ. ղրուշ չ’առան, վասն զի էր հրամանն աստուածական, պատուհաս ետ ժողովրդեան. վասն այսորիկ աստ տանջեցան, փոքր եւ մեծամեծք միաբան, ապա դարձան եւ զղջացան. զցորենի քիլէն Գ. ղրուշ տեսան»։
       1 Գանձարան.
       Անթուական եւ անյիշատակարան։
       1 Աւետարան.
       …«Սահակ սոսկ անուամբ քահանայ … եւ Մեսրոբ որդեակն իմ շնորհիւ տեառն սկսաք եւ … կատարեցաք զՍուրբ Աւետարանս գրելով եւ ծաղկերանգ զարդարելով ի լաւ եւ յընտիր աւրինակէ, ի մեծ թվականին Հայոց Ռ. Ձ. Է. ի հայրապետութեան տեառն Փիլիպպոս կաթողիկոսի … բարեմիտ եւ երկիւղած քահանայն Ոսկան անուամբ ի կերտէն Տիգրանայ. մնացեալ այրիութեամբ, եւ ըստ Պաւղոսեան բանի շարժեալ ի նախանձ բարեգունից, եւ ցանկացեալ էր (ըստ) բանին Եսայեայ թէ՝ Երանի՜ որ ունիցի զաւակ ի Սիոն. անժառանգ գոլով ի վերայ երկրի. հեծեծանաւք ի խնդիր եղեւ սմին յիշատակ բարի մնալ ի կեանս այս. … ուստի ըստ Դաւթեան ձայնի թէ՝ Զկամս երկիւղածաց իւրոց առնէ տէր, լուաւ աղաչանաց սորա. եւ ետ զայս քաղցրատեսակ եւ արծաթապատ Ս. Աւետարանս, որ է ի մէջ սորին մրգաբեր պտղովք, այսինքն ոսկիակազմ գրովք, երփներփնեան գունովք եւ ծաղկալի իբրեւ զդրախտն եդեմայ, որ ի հուպ եղելոց սորին անուշահոտ բուրմամբ զքիմսն պարարէ. զաչս եւ զմիտս լուսաւորէ, զգլորեալսն կանգնէ. զխղխայթեալսն բժշկէ. զհիւանդս առողջացուցանէ, զմեռեալս յարուցանէ, զյուսահատեալս յուսադրէ, զտրտմեալս մխիթարէ. զմեղուցեալս արդարացուցանէ, զդիւահարս բժշկէ, զխելագարսն ի խոհեմութիւն ածէ. եւ զչարն ի բարին փոխարկէ. եւ այլն ամենայն … յիշեցէք … զմայրն Աղամաթ …»։
       1 Աւետարան. մագաղաթ, փոքր.
       …«Խաւճայ Սանոսի որդին Պետրոս Չէլէպին մեծաւ յուսով եւ փափագանաւք ետ ծրագրել զՍուրբ Աւետարանս ի հալալ ընչից եւ յարդար վաստակոց, յիշատակ իւր եւ հաւրն Սանոսին, մաւրն Նանային, հաւրեղբայրն Խաւճայ Պէտիկին եւ կողակցուն Ղուտրաթին, դստերրն Շահնինարին. եւ քուերն Նազխաթունին … ի թվ. Ռ. Ճ. եւ ԺԷ. յունիսի ամսոյ ԻԵ. ձեռամբ Դաւիթ ծրողի…»։
       1 Աւետարան. մագաղաթ.
       …«Աստուածասէր եւ պատուական քահանայս Աւետիս ստացաւ զսա յիւր քրտնածին աշխատանաց, ի վայելումն կենաց եւ յիշատակ հոգւոյ իւրոյ եւ ծնողացն եւ ի բարեխաւսութիւն առ Աստուած … գրեցաւ Ս. Աւետարանս ի թուա. Ո. Ղ. Ա. ի մեծ եւ ի հռչակաւոր քաղաքս Հռոմ. ի դուռն գլխաւորաց սրբոց առաքելոցն Պետրոսի եւ Պաւղոսի մեծ լուսաւորչաց, եւ Ս. Աստուածածնիս, ի տանս Հայոց հանգստարանի … ձեռամբ Թր. ամենասխալ եւ բազմաբիծ դատապարտի. ի հայրապետութեան Ստեփաննոսի Ղազարու վանեցւոյ, որոյ ողորմեսցի Տէր Աստուած … եւ համաշունչ եղբարց մերոց սուրբ քահանայից Յովհաննիսի եւ Վարդանայ եւ Խաչատրոյ եւ Յովհաննիսի, որ կամաւոր յաւժարութեամբ ընկալան զմեզ. ողորմեսցի Քրիստոս եւ հանգուսցէ զիւրեանց հոգին … եւ հայր Պետուկին Մշեցուն … եւ Գրիգորի Կաղսեցւոյ ողորմեսցի Տէր Աստուած, եւ որ յայսմ տանս հանգուցեալ են սուրբ հարք եւ եղբարք … եւ որ ի սմա բնակեալք են պանդխտութեամբ վասն սիրոյ առաքելոցս եւ յուսոյ արքայութեան … յիշատակ սոցա աւրհնութեամբ եւ աղաւթք սոցա ի վերայ ամենայն աշխարհին եւ մեր՝ եղիցի հանապազ… յիշեցէք զստացող սորա զՍիմէովն… եւ Թոր. անպիտան եւ փծուն գրիչ…»։ - Այլ գրով. «Արդ ես Աւետիս երէցս ստացայ զՍուրբ Աւետարանս յիշատակ եւ ինձ եւ ծնողաց իմոց… եւ վախճանեալ զաւակին իմոյ Մխիթարին որ յաշխատ… սրով խողխողեցին. եւ ետու դեռաբուսիկ զաւակին իմոյ Ամիր Սարգսին, զոր Տէր Աստուած վայելել տացէ. ամէն… յիշեցէք զՄխիթարիչն ի Քրիստոս…»։ ( Կար եւ յիշատակարան մի վերջին ստացողի Եփրանոսի Տաւլաթաւորի՝ ի յիշատակ սուրբ Կիրակոսի Ռ. Ժ. Է. )։
       1 Սաղմոս. մագաղաթ.
       Առաջին երեսն գրեալ. «Յիշատակ է սաղմոսարանս Սրապիոն վարդապետին Ուրհայեցւոյն ի քաղաքն Համիթ ի դուռն սրբոյն Կիրակոսի. ի ժամ սուրբ սաղմոսին Աստուած ողորմի ասացէք. ի թվ. Ռ. Ծ. Ե…»։
       1 Աւետարան. մագաղաթ, երկաթագիր։
       «Գրեալ … յամի Ո. որդի քսաներորդի երկրորդի, ի հայրապետութեան աստուածապատիւ հոգեւոր տեառն Ներսիսի Հայոց դիտապետի. խորհուրդ իմն՝ որ յաստուածայինսն բերիւր, ազդեալ յոգի աստուածահաճոյ անձին Կոստանդեան քահանայի սպասաւորի տեառն Ներսէսի կաթողիկոսի, որով զը փափագ սրտին եւ զըտենչումն ցանկութեան միշտ առաջի արկանէր գրչիս զի թերեւս հասցէ բաղձալեացն. զոր տեսեալ իմ Գր. զբարեյաւժար կամսն, յանձն առի յաւժարական կամաւք գրել զաւետաբեր եւ զկենսունակ տառս քրիստոսեան մատենի։ Եւ մինչեւ յաւարտ հասեալ սորին՝ փոխի յաստեացս սրբազան հայրապետն Ներսէս։ Յետ որոյ բազում յուզմունք խռովութեանց ներքոյ եւ արտաքոյ յարեան սակս ոչ հանդիպելոյ ի միջի բարեհռչակեալն անուն Տէր Գրիգոր եղբաւրորդի կաթողիկոսին, որում անդարձ կտակն հաստատեալ պահիւր յաւագ կաթողիկոսէն Հայոց Տէր Գրիգորիսէ, կացուցանել զսա փոխանորդ եղբաւր իմոյ տեառն Ներսիսի։ Որում յառաջագէտ լեալ այնմ կտակի հարց սրբոց եպիսկոպոսաց եւ վարդապետաց. նաեւ զլաւութիւն բարուցն եւ զսրբութիւն անձին տեսեալ՝ իբր ի հրամանէ Աստուծոյ ժողովեալք, գրեն փութանակի գալ հասանիլ առանց իրիք պատաղանաց. զի մի՛ ասեն, աւերեսցի տունն՝ որ արեամբ ստացեալ է։ Եւ վասն որոյ երթեալն էր համոզել ի խաղաղութիւն ի մէջ երկուց ոստիկանացն, զայն ի բաց տային թողուլ. եւ բերեալ հասուցին յանառիկ ամրոցն Հռոմկլայ անուն կոչեցեալ. որ իւրում նախնեացն էր աթոռ սեպհական, եւ հաստատեցին զնա յաթոռ վերակացութեան բազում խրախութեամբ եւ մեծ հանդիսիւ։ Եւ արդ աղաչեմ զամենեսեան որ ընթեռնուք զսա, յիշեսջիք ի Քրիստոս յառաջ զսրբազան կաթողիկոսն Ներսէս. յորոյ ոտս ստացող սորին սնեալ եւ բազում երախտիք ի նմանէ ընկալեալ։ Եւս եւ զարժանին յիշատակի զդիտապետն Հայոց զՏէր Գրիգոր, յորոյ ժամանակն տառս աւարտեցաւ, եւ սատար սմին եղեալ բանիւք եւ արդեամբք։ Այլ եւ զստացող սորա զը Կոստանդին աստուածամերձ քահանայն զը ծնողս իմ եւ զազգատոհմս ըստ մարմնոյ։ Եւ որ զաւրինակն շնորհեաց զՆերսէս սուրբ եւ ընտրեալ քահանայ զորդի մեծազաւր Սեւաստոսի պատրոն Աւշնի, որ ամենեւին հանգիստ եղեւ գրչիս տկարութեան յիւր սեպհական անապատն Սկեւռայ անուն կոչեցեալ, որ է մերձ յանառ դղեակն Լամբրոնու։ Յիշեսջիք աղաչեմ եւ զայնոսիկ որք աւժանդակ եղեն գրչիս ի գրութեան սորա. մանաւանդ զարդիւնական վարդապետն զՍտեփաննոս, որ դրան սարկաւագն էր Ներսիսի հայրապետի, եւ զՅակոբ եկեղեցպանն։ Աղաչեմ եւ ես մեղապարտս ի գրչաց Գրիգոր յիշել ողորմութեամբ … եւ որք աշխատեալ են ի վերայ իմ աստուածահաճոյ անձինք Վարդան գրիչ եւ Կոստանդին մականուն Կ. Ո. Շ. Ի. Կ…. »։
       Յաւելեալ կար նաեւ. «Վերստին կազմեցաւ Սուրբ Աւետարանս յառաջնորդութեան Ամթայ տեառն Իսահակայ աստուածաբան վարդապետին. ի թվ. Ռ. Ճ. Խ. Բ. զոր տեսեալ Տաւլվաթաւորաց ոմանց ի գրատան Ս. Կիրակոս եկեղեցւոյն, հրամանաւ վարդապետին ետուն կոստղել ներքոյ եւ արտաքոյ արծաթապատ յաւրինմամբ յիշատակ»։
       1 Ճառընտիր.
       Մեծադիր, թերատ եւ անյիշատակարան։
       1 Աւետարան.
       …«Աստուածասէր այրն ԽՃ. Ապտին ստացաւ զՍուրբ Աւետարանս եւ եդ յիշատակ յԱմիթ … ի դուռն Ս. Կիրակոսի եւ մաւրն նորա Յուղիտայի, որ միշտ եւ հանապազ ընթերցցի յունկն կենդանեաց եւ յիշատակ ննջեցելոց։ Արդ եղեւ զրաւ գրչութեան սորա … յԱմիթ, ի դուռն Ս. Կիրակոսայ, ի հայրապետութեան Ս. Էջմիածնի Տէր Փիլիպպոսի կաթողիկոսի. յառաջնորդութեան Համթայ Տէր Յովհաննէս Արհի եպիսկոպոսին եւ աստուածաբան վարդապետին. ի թվ. Հայոց Ռ. Ղ. Թ. ձեռամբ … Յաւնան գրչիս …»։
       1 Աւետարան.
       «Գրեալ ի թվ. Հայոց Ջ. Լ. յաստուածունակ եւ ի հռչակաւոր վանքս Խոյալու, ի դուրս Ս. Գէորգայ, յԱռաջնորդութեան Գրիգոր րաբունապետի, որ զտիւ եւ զգիշեր ի խորս աստուածային տառից դեգերելով վասն մեր. առնելով եւ ուսուցանելով զամենեսեան … (ձեռամբ) անարուեստ գրչի Արիստակէս պիտականուն աբեղայի …»։
       1 Աւետարան.
       «Գտի ընտիր եւ ստոյգ աւրինակ, զոր գրեալ էր Թորոս փիլիսոփայն ի Դրազարկն. եւ յուղարկեալ հռչակաւոր ուխտին սուրբ Առաքելոցն Տարոնոյ, որ կոչի Ղազարու վանք. եւ իմ առեալ գրեցի զսա անարժան ձեռաւք իմովք ի մեծ թուիս ի յեղանական շրջագայութեան արեգական ստորիջիւք երկնաչու ճանապարհաւ յերկնից յերկիր հայելով. ըստ արարչութեանցն չափեալ յԱդամայ մինչեւ ցայսր, ամք Ց. Պ. Կ. Բ. …»։ «Իսկ Հայոց թվականիս Ջ. Գ. ի քաղաքիս Բաղէշ. ընդ հովանեաւ Ս. Սարգսի եւ Ս. Գէորգայ եւ Ս. Ստեփաննոսի, ի հայրապետութեան տեառն Գրիգորի, եւ ի հայրապետութեան Աղթամարայ տեառն Զաքարիայ, եւ ի կայսերութեան ազգին Նետողաց Ջհան Շահ Ամիրին։ … յիշեսջիք զստացող սորա … եւ զիս գրիչս զՍտեփաննոս քահանայ…»։
       Սոյն Աւետարան ունէր վերջին ստացողաց յիշատակարանք եւ «Ստացեալ ի ձեռաց անաւրինաց. թվ. Ռ. Ճ. Բ…»։ Կար նաեւ հետեւեալ զուարճալիքը. «Տէր Յովանէս. լաւ կաւտ մի մեղր ուղարկէ որ ուտեմ, որ քաղցրանամ, քո արքայութիւնն քաղցրանայ, ամէն»։
       1 Աւետարան.
       «Գրեալ ի թվ. Հայոց Չ. Ծ. Թ. ի գաւառին Դարանաղեաց, ի սուրբ եւ հռչակաւոր ուխտս Ս. Գրիգոր, մերձ առ դամբարան Ս. Լուսաւորչին, ի լերին Սեպուհ եւ Մանէայր կոչեցեալ … ձեռամբ սուտանուն Գրիգորի … ստացաւ զսա … եղբայրն մեր Տաւնական յիշատակ իւր եւ ծնողացն իւրոց …։»
       Այլ գրով. «Յիշատակ է Աւետարանս Խոսրովենց Ձորենւոյն, որ առաւ յիւր հալալ վաստակոց եւ եդ յիշատակ ի դուռն Կարմիր խաչին»։ Դըպնէ գեղին մօտ կը կարծուի Կարմիր խաչ։
       1 Աւետարան.
       …«Ես … Դաւիթ եպիսկոպոս յերկրէն Գեղամայ. ի խառնակ … ժամանակիս. որ Աւսմանլու ազգն ի յարեւելից աշխարհին … շատ բերդաքաղաք էառ, եւ զԹավրէզ քաղաքն էառ. զի այս ամ Ժ. ամ եղեւ որ արեւելից աշխարհն ի վտանգի կայ. սով, եւ մահտարաժամ. եւ ես սուտանուն Դաւիթս գրեցի զՍուրբ Աւետարանս ի յերկիրս Խնուս, ի գիւղս որ կոչի Քէշիշ Աւրան. ընդ հովանեաւ Ս. Սարգսիս … ի թվ. Ռ. Լ. Զ. ի կաթողիկոսութեան տեառն Գրիգորի յաթոռն Ս. Էջմիածնի. վաղուց հետէ գիր չէի գրել. եւ էի տեղեացս ղարիպ, եւ հոգս շատ ունէի»։
       1 Աւետարան. Շէկ անուամբ հռչակեալ, հրաշագործ.
       «…Յիշեցէք ի Քրիստոս … զգծողս կրաւնաւոր Թումայ … եւ զերախտաւոր վարպետն իմ եւ զհոգեւոր հայրն զՏէր Ներսէս Արհի եպիսկոպոսն. եւ զհարազատ եղբայրն իւր զՏէր Ստեփաննոս կաթողիկոսն, որ բազում աշխատանաւք ուսուցին ինձ զարուեստ գրչութեանս. եւ բազում երախտիք ունին ի վերայ իմ. Աստուած իւրեանց փոխարէն հատուցանէ զերկնից արքայութիւնն եւ զանվախճան թագաւորութիւնն. ամէն։ Արդ գրեցաւ Սուրբ Աւետարանս ի թուա. Հայոց Ջ. Խ. Դ. ի սուրբ եւ աստուածաբնակ եւ աստուածապահ աթոռս Աղթամար կոչեցեալ, ընդ հովանեաւ Ս. Փրկչի տաճարիս եւ Ս. Գէորգ զաւրավարին։ Այլ եւ յանցեալ ամին փոխեցաւ ի Քրիստոս կաթողիկոսն մեր Տէր Զաքարիայն, որ էր յարմատոյ եւ ի ցեղէն մեծ թագաւորին Գագկայ. եւ եթող մեզ եւ ամենայն քրիստոնէից սուգ անմխիթար. որ եւ Տէր Աստուած մեր դասեսցէ ի թագաւորական գահոյսն իւր. ուր հաճոյքն Աստուծոյ են. ամէն…»։
       ՅԱՌԱՋՆՈՐԴԱՐԱՆԻՆ Ի Ս. ԿԻՐԱԿՈՍ. ԳՐԱՏՈՒՆ ՅԱԿՈԲ ԵՊԻՍԿՈՊՈՍԻ
       1 Տետրակ.
       «Վարդապետութիւն եկեղեցւոյն Գալլիայի, այսինքն Ֆրանսզցի, թարգմանեալ ի Մելքիսեդէ ումեմնէ բանասիրէ, եւ օրինակեալ յԵփրեմ աբեղայէ ի Ս. Կարապետի վանս Կապադովկացւոց. Ռ. Մ. Ժ. Զ. »։
       1 Ոսկեփորիկ գիրք. Գրիգորի Տաթեւացւոյ զանազան բանք եւ հարց պատասխանիք վասն տնօրինութեան տեառն. Վկայութիւնք ի սուրբ գրոց. Վիճաբանութիւնք ընդդէմ երկաբնակաց։
       «Գրեալ ի Պօլիս, ձեռամբ Ագուլեցի Շահնազար սարկաւագի»։
       Ի միում էջի գրեալ. «Ով եղբարք, թուա. Ռ. Ճ. ԺԵ. էր, ապրիլ ամսոյն ԻԶ. որ Հրէից Մեսիան էկաւ, որ եւ Թռջալ, եւ Նեռն եւ Գալտի անուանեցին, յետոյ բանդ դրին քաղաքն Ստամբօլու, եւ յետոյ հանին կապանօք ուղարկեցին Բօղազ հիսարն, կապած եկաց Ե. ամիս. ի Հրէից բազում ոսկի եւ արծաթ առաւ. թէ յետ Ը. ամսոյ լինելոց եմ թագաւոր, ի բազմաց լուայ թէ՝ ՁՌ. ոսկի է առեալ, յետոյ էկաւ Ատըրնայ առաջի թագաւորին տաճկացաւ. անուն եդին Ազիզ՝ Մահմատ բանդէ»։ Սոյն գրքին մէջ շարունակելի գրեալ էր. «Ներսիսի եպիսկոպոսի Կիլիկեցւոյ Տարսոնի, ի խորհուրդ աստուածութեան. վասն ուղղափառ հաւատոյ եկեղեցւոյ … եւ յարտաքուստ մտեալ ի սա նորաձեւութեանց…»։
       1 Պատմութիւն. Դարձի Կոստանդիանոսի ի քրիստոնէութիւն։ Պատմութիւն սուրբ խաչին որ Հացունեան կոչի. եւ որպէս դարձաւ ի պարսից աշխարհէն խաչն աստուածընկալ, եւ մասն ընկալեալ տիկնոջն Սիւնեաց։ Պատմ. Սահակայ որ գնաց ընդդէմ տաճկաց. թուղթ նորին։ Կոստանդին կաթողիկոսի թուղթ շրջաբերական եւ կանոնք եկեղեցական։ Պատմ. Կիրակոս վարդապետի Գետակեցւոյ։ Թուղթ Պիղատոսի առ Տիբերիոս կայսրն։ Գիրք ի վերայ բնութեան հանրական եւ մասնական՝ յումեմնէ Յէշու անուն։ Դանիէլի մարգարէութիւնք։ Պատմ. Յովսէփայ եւ Ասանեթայ վիպասանօրէն»։
       1 Մեկնութիւն. Մատթէոսի Աւետարանի, ցանկօրէն. հաւաքեալ եւ արարեալ Գրիգորի Տաթեւացւոյ։
       1 Մեկնութիւն. Մատթէոսի Աւետարանի, ցանկօրէն. հաւաքեալ եւ արարեալ Գրիգորի Տաթեւացւոյ։
       1 Մեկնութիւն. Յայտնութեան Յօհաննու։ Եւ Մեկնութիւն մարգարէութեանց Յովնանու։
       1 Գիրք. Յաղագս մարդկային հոգւոյն. թարգմ. ի Ստեփաննոս վարդապետէ Իլովացւոյ ի Լատին բարբառոյ. Ռ. Ճ. ԺԷ. ի հայրապետութեան տեառն Յակոբայ, ընդ հով. Ս. Էջմիածնի։ Լուծմունք Պորփիւրի։ Լուծմունք գրոցն Արիստոտէլի տասանց ստորոգութեանց։ Ծաղկաքաղ ի բանից Դաւթի անյաղթի, ի Սիմէոն հայրապետէ Երեւանցւոյ»։
       ՏԻԳՐԱՆԱԿԵՐՏՑԻ ԱՎՏԱԼԵԱՆ Պ. ՄԿՐՏՉԻ ՍԵՊՀԱԿԱՆ ՁԵՌԱԳԻՐՔ
       1 Շարական.
       «Փառք քեզ. հոն արեգսագոն կիսագնդի եւ դեմետրի, արարիչ յամենայն արարածոց յիմանալեաց եւ ի զգալեաց, ի մարմնաւորաց եւ յանմարմնոց, ի հոգեղինաց, իմանալեաց, զուարթնոց. եւ յամենայն գոյից. այժմ, եւ միշտ, եւ յաւիտեանս յաւիտենից ամէն։
       Արդ եղեւ (աւարտ) սորա ի թվ. Հայոց Չ. Ձ. Դ. ի թագաւորութեան Հայոց չորրորդ Լեւոնի, զոր պահեսցէ Տէր Աստուած պարագ ամաւք, ընդ երկայն աւուրս, ի հայրապետութեան տեառն Յակոբայ, ի մեծ եւ ի հռչակաւոր անապատս. որ կոչի Թիւրքթի. երգ աւրհնութեան, եւ ձայն սաղմոսաց եւ լուցումն լապտերաց, եւ բուրումն անուշահոտ խնկոց մի պակասեսցի ի սմանէ մինչեւ ի կատարած աշխարհի։ Ի խնդրոյ պատուական եւ երջանիկ առաջնորդի սուրբ ուխտիս Տէր Գրիգորու, զոր Տէր Աստուած պահեսցէ ըստ կամաց իւրոց. ամէն։
       Արդ աղաչեմ զամենեսեանսդ որ հանդիպիք այսմ աստուածային մատենիս, յիշեսջիք յաղաւթս ձեր զստացող գրոյս զերիցս երանեալ եւ զծաղկեալ ալեաւք զհայրապետն զՏէր Գրիգոր ծնողիւք եւ բարեկամաւք հանդերձ, ամէն։ Նաեւ զիս, զմեղաւք մեռեալս եւ աշխարհի կենդանիս զտառապեալ ոգիս զՄանուէլս գրող սորա, եւ զծնողն իմ, եւ զսղալս եւ զխոշորութիւն սորա ուղղեցէք եղբայրաբար, զի ժամանակս ձմեռնային էր եւ հիւսիսայինն սաստիկ, եւ տեղիքս լեռնային. եւ ես անարհեստ էի քերականութեան։ Դարձեալ կրկնեմ ծունր եւ երկիրպագանեմ սուրբ գարշապարաց ձերոց. զի արժանի արասցէք զմեզ միոյ տէր ողորմայի, զի մեր խնդիրն այն է…։
       Գրեցաւ Շարակնոցս այս ձեռամբ Սահակ եպիսկոպոսի, եւ այլ կրաւնաւորաց վանուցս, եւ Մարգարայ փիլիսոփային»։
       Այլ գրով … «Նորոգեցաւ … ձեռամբ … հողոյ հաւասար Յովաննէսի ի խնդրոյ պատուական եւ քաջ հովուին Գալուստ եպիսկոպոսին, վերատեսուչ եւ առաջնորդ մայրաքաղաքին Մէրտինայ, եւ ի սպասաւոր սուրբ ուխտին Յոհաննու Մկրտչին, զոր հայցեմք ի Քրիստոսէ … շնորհեսցէ մեզ ընդ երկայն աւուրս ուղիղ խրատմամբ եւ վարդապետութեամբ. ամէն։ Արդ խնդրեմք ի սիրող աստուածային գրոց եւ ժամատեղեաց … յիշեցէք ի վերջն աղաւթից ձերոց զվերոյգրեալ զստացող սորա, եւ զնորոգողս … եղեւ նորոգումն սորա ի թվ. Ռ. Կ. Զ. ամին. Յինանց չորրորդ կիրակամտին, եւ Երեւման խաչին»։
       1 Ճառընտիր.
       «Աւրհնութիւն … Աստուծոյ Հաւր. Աստուծոյ Որդւոյն. Աստուծոյ Հոգւոյն. եզակի, համագոյ, եռանձնեայ եւ միասնական սուրբ երրորդութեան … որոյ շնորհաւք աւարտեցաւ ոսկեսափոր Տաւնականս ի մայրաքաղաքս Համիթ, Տիգրանակերտ, ընդ հով. տաճարիս Կիրակոսի եւ մաւր նորա Յուղիտայի։ Ի յառաջնորդութեան Տէր Բարսեղ քաջ րաբունապետի. ձեռամբ … Գրիգոր գրչի, ի խնդրոյ պատուական … Տէր Սարգիս քահանայի … յիշատակ հոգւոյ իւրոյ եւ ծնողաց իւրոց Խաչատուրին եւ Մէլիքզարին. եւ եղբաւրն Գրիգորին եւ հարսին Մարիամին. եւ քուերցն Ազատին եւ Գուլփաշին. եւ մաւր հաւրն Տէր Գրիգոր նահատակին, որ հրով այրեցին յԱմիթ քաղաքի վասն անուանն Քրիստոսի. եւ հաւոյն Առաքելին եւ հանւոյն Թավրէզին. եւ … Գտունին … եւ մղտեսի Մամ խաթունին …։ Արդ գրեցաւ սա յամի Ռ. Հ. Թ. թվ. մերումս տումարի, ի հայրապետութեան տեառն Մովսէսի ընդհանուր Հայոց՝ եւ սրբասնեալ ճգնող կաթողիկոսի … յիշեցէք ի միտս բարիս եւ ի հասակս պատկանաւորս զՏէր Սարգիսն եւ … զմահտեսի Միքայէլն. (որ) ստացան զանառիկ մեծութիւնս. եւ զանկողոպտելի փարթամութիւնն, զայգիս վայելուչ, եւ զդրախտս աստուածատունկ, զորթս ծաղկեալ, եւ զծառս պտղալի, զանուշահոտ ծաղկոցս եւ զվարդափթիթ բուրաստանս. զսեղանս ամենալի, եւ զգինիս բարեհամ, զուրախութիւնս սրտից, եւ զմխիթարութիւնս վշտաց, զխնդութիւնս հոգւոց, եւ զսփոփիչս տրտմութեանց, զփարատիչս ցաւոց, եւ զառողջութիւնս մարմնոց. զգիրս ասեմ զաստուածայինս, որ լցեալ է ամենայն բարութեամբ, պատմութեամբ եւ քարոզութեամբ. մեկնութեամբ եւ սուրբ խրատուք, եւ կանոնական բանիւք սուրբ վարդապետաց, ի պայծառութիւն սուրբ եկեղեցւոյ եւ ի պարծանս ուղղափառութեան հաւատոյս մերոյ։ … (Յիշեցէք) եւ զհոգեւոր ծնողն իմ զուսուցիչ արհեստիս զՏէր Մինաս բանիբուն քահանայն, եւ զծնողն իւր զՏէր Ստեփաննոս քահանայն, զոր Տէր Աստուած առողջ կենաւք պահեսցէ եւ յետ աստեացս ելանելոյ անթառամ պսակին արժանիս արասցէ … Ամէն»։
       Այլ գրով. «Ես անարժան թարզի Ովանէսի որդի Ուրհացի տիրացու Էմիրզաս, թվ. Հայոց Ռ. Մ. Կ. Բ. ձեռնադրեցայ կիսասարկաւագ՝ Ս. Կիրակոս եկեղեցին. միւս կիրակին՝ աւագ սարկաւագ՝ Ս. Սարգիս եկեղեցին. նոյն ամին քահանայ՝ անուանէ փոխեցին Տէր Յոհաննէս դրեցին. ձեռամբ Պաղտատցի Օհաննէս Պատրիարքի աշակերտ արք եպիսկոպոս Կարապետ վարդապետին, Տիգրանակերտու առաջնորդ. եւ եղէ լուսարար Ս. Սարգիս եկեղեցին, մարտի մէկին»…։
       Կար եւ մի յիշատակարան. «Նորոգ կազմութեան մատենին. Ռ. Ճ. Ձ. Թ. թվ. Հայոց, յառաջնորդութեան Տէր Պետրոս քահանայի ձեռամբ Ալիփուղարցի Տէր Թումայի որդի Ստեփաննոսի». որոյ ստացողն կը յիշուի «Դաբաղ Մ. Նիկողոսն…»։ Կար եւ մի ոտանաւոր՝ Սահակ վարդապետի մահուան. որոյ վերջն է «Անպիտան Մարգար Թոխմախեան. ծնունդ Տիգրանեան, աբեղայ Հայկական»։