Թորոս աղբար

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա

Ուղեգրութիւններ եւ ուխտագնացութիւններ Ազգագրութիւն

ՂՈՒԼԷԻ ՎԱՆՔ Ս. ԳԷՈՐԳ
       1 Աւետարան.
       Ի սկիզբն. «Յիշատակ է այս Սուրբ Աւետարանս Չմշկազէկցի Գէորգ եպիսկոպոսիս, որ դաղդաղեալ ձեռաւք գրեցի անարժան առաջնորդ Ս. Գէորգայ գերեզմանի Խուլավանից, որ զարդարել է հանգուցեալ Միքայէլ եպիսկոպոսն. վասն երկիւղին Լավանկ Թամուրին սուրբ գերեզմանիս միաբանքն թագուցեալ են ի Ծով դղեակ. եւ վանս Խարդիշարի եւ Ս. Կարապետին եւ Կարմիր վանուց. եւ սիրով յորդորեալ ամենայն միաբանաց, կրկին ժողովեցի ինն միաբանս եւ պահծառացուցաք Ս. Աթոռս. եւ երկու ագարակ գնեցաք գիւղին մերձ եւ դաշտն մեծ ագարակն՝ հարիւր փարայ, եւ միւսն քսան, իմ հալալ վաստակէս, եւ բացի վանքիս մերձակայ հաւշէ՝ որ աւծեալ քար դրաք ի ներքոյ վանացս ութն րոպէ. եւ հիւսիսային ճանապարհիւ սուտ Լոյսալի գիւղն, որ հեռի է կէս ժամ. եւ անտի հողադաշտ լեռն է յարեւմտից կուսէ դէպ ի հարաւ կէս ժամ, անտի յարեւմուտս կէս ժամ, մինչեւ ի ճանապարհն Խարբերդու, եւ ճանապարհիւ ուղիղ դէպ յարեւմուտս եւ ի գլուխ գեղին աւծեալ քարն՝ հանց ջրով եւ հողով, որ բազում աշխատանաւք ստացայ…»։
       «Պարոն Աբէլն Թաղարցի, որ կուր էր աչաւք եւ եկն ուխտ, եւ բացան աչք նորա. հարիւր եւ վատցուն ամաց (էր). եւ բազում քաջութեամբ ստացաւ վանացս հողն որ տիրեալ էր Լոյսալի (գիւղի) չար կարդացողն…։ Ասացէք Աստուած ողորմի նահատակ եղբաւրս Տէր Յովանին… Մէլիք Մահտոյ Աւզբէկցւոյ, թաղեցաւ ի մատուռն Ս. Աստուածածնայ, եւ բազում հիւանդ բժշկի. վա՛յ ինձ բթամտիս որ եղբայր նորա եմ եւ այս սուրբ գերեզմանիս առաջնորդ եմ. գրեցի այս բանս սակաւ. այլ եւ գրեալ եմ ամենայն անցք որք ընդիս եւ ընդ աթոռս անցին, յիշատակագրութիւն Միքայէլ արք եպիսկոպոսին եւ միւս Առաջնորդաց որք յառաջ քան զմեզ. իսկ այս բանս սակաւ գրեցի թուին Հայոց Պ. Ղ. Բ. »։
       Ի վերջն Մատթ. Աւետարանի գրեալ. «Ի թուին Հայոց Ո. Ղ. Է. ի Հայրապետութեան Տ. Կոստանդեայ եւ ի թագաւորութեան մեծին Հեթմոյ գրեցաւ Սուրբ Աւետարանս յԱստուածապահ եւ յանմատոյց կլայս Հոռոմի, յաթոռ Լուսաւորչին մերոյ Ս. Գրիգորի, ի դրունս սուրբ վկայիցն Թէոդորոսի եւ Գէորգեայ եւ Ս. Աստուածածնին. յորոց դուռն սպասաւորեմք այժմ, թողեալ զհայրենի բնակութիւն մեր զբարձր դղեակն եւ զանմատոյցն զԿատենայ, եւ փախեալ յայլասեռիցն չարեաց, եւ վասն քաղցրութեան վերադիտողիս Հայոց Կոստանդեայ սրբոյ եւ առաքինւոյ եկեալ բնակեցաք աստ, հովանաւորեալ իբրեւ զփախուցեալն ի տապոյ ամարանւոյ առ թաւոտ ծառոց ընդ շքով. զոր Տէր Յիսուս զսա հաստատուն պահեսցէ…»։
       «Կատարեցաւ սուրբ պատուիրանս Փրկչին… յայսմ վայրի, ձեռամբ յոգնամեղ գրչի Պետրոս երիցու որդւոյ Կոստանդին երէցու, ազգաւ Կատենայեցի, յիշատակ ինձ եւ իմոցն, եւ ի վայելումն որդւոց իմոց Առաքելոյ եւ Կոստանդեայ. … յիշման արժանի արարէք զբարետոհմիկ եւ զբարեկեցիկ զերկոսին հարսունսն իմ զԱրեւթագուհին եւ զՏիրուհին, յորոց ոչ մին եհաս ի բերումն զաւակի, այլ տարաժամ եւ դեռաբոյսք փոխեցան ի Քրիստոս, եւ անմխիթար սուգ թողին ինձ եւ որդւոց իմոց…»։
       Ի լուսանցն Յօհաննու Աւետարանի. «Եւ էր Յիսուս յԵրուսաղէմ ի Պրօպատիկեայ» բանին գրուած է. «Մեսրոբ վարդապետ հիմնադիր սուրբ, պաշտպանութեամբ իշխանաց Ծով դղեկու շինեցին մենաստանս. թուին Հայոց ՈՃ. Ձ. Գ. յիշեսջիք… Մաղաքիայս»։
       Խուլէի վանքին մէջը կը գտնուէր Ս. Ներսէս շնորհալւոյ օրհնած միւռոնը՝ փոքրիկ շիշով մը, եւ կար վկայագիր կամ յիշատակագիր մագաղաթի վրայ եւ տուփ մի սրբոց մասանց, որք պատատեալ էին մոմշորի մէջը, եւ որոց վրայ կարմիր կնքամոմով կնիքները դրոշմուած։ Այս ամէնը գտնուած են եղեր 1839-ին, Ս. Տաճարի նորոգութեան առթիւ, ի ներքոյ սեղանոյն՝ առ գերեզմանաւ Ս. Գէորգեայ։ Մեք կ’օրինակեմք հոս յիշատակագրերը։
       Ս. մասանց տուփին մէջը, երկու մատ լայնութեամբ եւ քիչ մի երկայն, հնագոյն թղթի մը վրայ գրեալ. «Ողորմութեամբն Աստուծոյ որ ապգա վայելէք… ի տանս Կիլիկեայ գանձի, որ պարգեւեաց անարժանիս Աստուած. յիշեսջիք զհայրն իմ Կոստանդին եւ եղբարս իմ Պ. Սմբատն. եւ որդիքս սիրելի Լեւոն Թորոս Ռուբէն, եւ կողակիցս Զապէլ թագուհին, որ … հոգայ, կրաւնաւորս եւ հիւանդս, եւ ես արքայի գանձուց պարգեւեսցի սուրբ մասն Գագաթան Կարապետին Քրիստոսի. եւ ետու պարգեւ մխիթարութեան ընդ կողակցուս եւ դեռաբոյս Պ. Մէլքոնին. Աստուած վայելումն տացէ. ամէն. Չ. Բ. ին»։
       (Կնիք)
       ՈՂՈՐՄՈՒԹԵԱՄԲ ԱՅ. ԱՐՔԱ ՀԵԹՈՒՄ
       Ո. Հ. Ե.
       Օրինակ վկայականի Ս. Իւղոյն ի մագաղաթեայ բնագրէն.
       «Արդ ողորմութեամբն Աստուծոյ կառուցաւ սուրբ գերեզմանս ԳԷՔԱ զաւրավարին ձեռամբ ծառայ ծառայիցն Աստուծոյ, ոտից հող ՄԻՔԱԼ սուտ անուն արք եպիսկոպոսիս. որ շնորհեաց անարժանիս բարեպաշտ Մելքաւն պարոն իշխան որ ի գանձուց արքայի Լեւոնայ եւ Հեթմայ առեալ է ի պատռգացն Յունաց, որ ես տեսի կնքալ եւ վկայեմ. եւ հարիւր դահեկան պարգեւեաց որ նորոգեցաք եկեղեցիս եւ փոխեցաք անոյն Ս. Գէորգ, որ էր ՄՍՎԱՆ. յիշատակ Մելքաւ ամիրայի թագաւորազն. այսպէս թաղեցաք տասն կրաւնաւորաւք եւ քառսուն աւր պատարագաւք աջ կողմն մեծ խորանիս, ուր կայ յիշատակն Մլքաւնին եւ շիշ մի սուրբ իւղ. որ սայ Ներսիսի Կլացոյ Հռաւմկլայու Ս. Հայրապետին աւրհնած սուրբ իւղն է, որ քեռն երկրորդ Հեթմայ փախուցեալ է Հռոմկլաու, յորժամ Աշրաւ ամիրայն Եգիպտոսի կործանեաց զկաթուղիկոսարանն Կլաու. եւ անտի հասաւ արքայն Հեթումն եւ ձեռամբ Մլքաւնի առ սուրբ ուխթս. որ եւ տեսաք կնիք Ներսիսի սուրբ վարդապետին ի վերայ եւղոյս եւ կնքեցաք. եւ փոքրիկ մատուռի եդաք գերեզման զաւր Ս. Միւռոնս այս եդաւ յիշատակ Ս. Ներսիսի Կլայեցուն եւ եղբաւրն Գրիգորի. եւ փոքր մաս մի Ս. Կարապետի, եւ կնքեցաք. Կիրակոս եպիսկոպոս Արապգր քաղաքին, Մատաթիայ եպիսկոպոս Մելիտինու, եւ քոր եպիսկոպոսն Աստուածածնայ եւ Աբդլմսեհու երկուց նորաշէն վանուց, որ հրամանաւ Մելքաւն ամիրային նստին Խարբերդու դաշտն եւ միայն խրատեն ժողովուրդն. մենաստան դաշտիս է միան Ս. Գէորգ, որ ունի հինգ հազար տուն ժողովուրդ, եւ չորս եկեղեցիս Խարբերթու բացի Ասորւոց, որոյ քաղաքիս եւ դաշտիս Խարբերթու ոտից մոխիրն Առաջնորդ ես եմ. բայց նզովեմ ես եւ երկու եպիսկոպոսն, եւ ԳԷՔ. քաւր եպիսկոպոս որդիս, ով որ բացցէ սուրբ շիրիմս ԳԷՔԱ. եւ գողասցէ կամ այլ տեղ տարցէ, նզովեալ լիցի. եւ թէ վիճակն խլեսցէ, բաց ի վեց գիաւղիցն, որ Ս. Աստուածածնայ եւ Աբդլմսեհի ետ պարոն Մլքաւնն, եւ գեղեցիկ կարգադրութիւն մեր խափանեսցէ՝ մահու եւ դժոխոց արժանիս լիցի. Անուն հաւրն եւ որդւոյ եւ հոգւոյն սրբոյ. ամէն»։
       ԿնիքԿնիքԿնիք
       Գէորգ եպս. Միքայէլ եպս. Չ. Դ. Կիրակոս եպս.
       Կնիք
       Կիրակոս եպս.
       Կնիք Ներսէս Կթղկոս. Ո. Ժ. Է. (Սուրբ Միւռոնի շիշին ձեւն։)
       ԿնիքԿնիք
       Հեթում. Միքայէլ եպս.
       Ո. Հ. Չ. Դ.
       Սոյն վանից գերեզմանատան մէջ կը գտնուին եօթն մահարձանք, բարձր խաչաքարեր՝ նման Ս. Թարգմանչաց մահարձանաց, որ յԱռաքելոց վանս՝ ’ի Մուշ։ Ասոնցմէ քանիին վրայ գրուածներն են. - «Չ. Հ. Գ. յիշատակ է Մքայէլ վարդապետին»։ - «Թուական Չ. Գ. յիշատակ է Ստեփան վարդապետին»։ - «…(եղծեալ) Սարգսի»։
       Կափարիչ քարի մը վրայ զգեստաւորեալ եպիսկոպոս մը քանդակած եւ սրտին վրայ գրուած էր. «Եպիս. Ռ. Մ. Ձ. Գ. »։
       Գերեզմանատան քովի աղբիւրին վրայի քարէն օրինակուած. «Կամաւքն Աստուծոյ նուաստ Սիմէոն վարդապետ եւ միաբանք Ս. Գէորգայ շինեցաք զաղբիւրս»։
       Հին քարի մը վրայ. «Չ. Հ. Գ. »։
       Աղբիւրին քով՝ շիրմի մը վրայ. «Այս է տապան հանգստեան Տէր Արիստակէս գրոց աշակերտի, որ փոխեցաւ ի Քրիստոս… (անընթեռնլի). թվ. Չ. »։