Թորոս աղբար

Հեղինակ
ՍՐՈՒԱՆՁՏԵԱՆՑ ԳԱՐԵԳԻՆ  

Բաժին
Արեւմտահայ եւ սփիւռքի գրականութիւն  

Թեմա
Ուղեգրութիւններ եւ ուխտագնացութիւններ  Ազգագրութիւն  
Դիտել
ԱՌԱՋՆՈՐԴԱԿԱՆ ԹԵՄՔ ԵՒ ՀԱՅԱԲՆԱԿ ԳԻՒՂՈՐԱՅՔ ԹՕՔԱԴՈՒ
       Քաղաքի շրջակայքը եւ Ղազովայի կամ Ղազապատի, Արթըքովայ կամ Արթըքապատի, եւ Թաշովայի կամ Ղազէի Էրպայի հովիտներու մէջ եղածները։
       ԹԱԽԴԸՊԱՅ գեղ. Եկեղեցի՝ 1. Ս. Աստուածածին։ Թիւ Հայոց՝ 262։
       ԵԱԹՄԸՇ գեղ. Եկեղեցի՝ 1. Ս. Գէորգ։ Թիւ Հայոց՝ 374։
       ԳԷՏԱՂԱԶ գեղ. Եկեղեցի՝ 1. Ս. Սարգիս։ Թիւ Հայոց՝ 308։
       ՉԻՎԹԼԻԿ գեղ. Եկեղեցի՝ 1. Ս. Յակոբ։ Թիւ Հայոց՝ 326։
       ՊՕԼԻՍ գեղ. Եկեղեցի՝ 1. Ս. Լուսաւորիչ։ Թիւ Հայոց՝ 200։ Թուրքք՝ 234։
       ՊԷՍԿԻՆՃԻՔ գեղ. Եկեղեցի՝ 1. Ս. Յակոբ։ Թիւ Հայոց՝ 291։
       ՎԱՐԱԶ գեղ. Եկեղեցի՝ 1. Ս. Սարգիս։ Թիւ Հայոց՝ 39։ Թուրքք՝ 171։
       ԷՆՏԻԶ գեղ. Եկեղեցի՝ 1. Ս. Փրկիչ։ Թիւ Հայոց՝ 60, Թուրքք՝ 95։
       ԳՐԻԳՈՐՈՍ գեղ. Եկեղեցի՝ 1. Ս. Աստուածածին։ Թիւ Հայոց՝ 245։
       ԳՈՒՐՋԻ գեղ………… Թիւ Հայոց՝ 31։ Թուրքք՝ 195։
       ԿԷՍԱՐԱ գեղ………… Թիւ Հայոց՝ 9։
       ԿԷՔՍԻ գեղ………… Թիւ Հայոց՝ 18, Յոյնք՝ 24։
       ԲԻԶԷՌԻ գեղ. Եկեղեցի՝ 1. Ս. Յօհան. Ոսկեբերան վանք։ Թիւ Հայոց՝ 34։ Թուրքք՝ 340։
       ՀԷՐԷՔ Աւան. գայմագամութիւն, Ամասիոյ Միւթասարիֆութեան ներքեւ։ Եկեղեցի՝ 1. Ս. Ստեփաննոս։ Վարժարանք՝ 2. Ս. Մեսրոբեան եւ Մարինոսեան։ Ուսանողք՝ 80 մանկունք, 30 աղջկունք։ Թիւ Հայոց՝ 1126։ Թուրքք՝ 4702։
       ԱՂԱՊԱՂԸ գիւղ. թիւ Հայոց՝ 79։
       ՉՕՂՇԱՐ »»» 92։
       ԷՅՎԱԶԱՅ »»» 113։
       ՍԱՐԸ ԳԱՅԵԱՆ »»» 63։
       ՍԱԽԱՐ ՉԱԼ »»» 30։
       ՆԻԿՍԱՐ քաղաք գայմագամութիւն, Սամսոնի Միւթասարիֆութեան ներքեւ։ Եկեղեցի՝ 1. Ս. Աստուածածին։ Վարժարան՝ 1. Սուրէնեան։ Ուսանողք՝ 180 մանկունք, 20 աղջկունք։ Թիւ Հայոց՝ 2053։ Յոյնք՝ 315։ Թուրքք՝ 3390։
       ՂԱՓՈՒ ԱՂԶԻ գիւղ. Եկեղեցի՝ 1. Ս. Կարապետ։ Թիւ Հայոց՝ 360։
       Թօքադու Առաջնորդութեան թեմն էր նաեւ Զիլէ։ Գեղերու մէջ տեղ-տեղ Ծաղկոցներ կան՝ հասարակ ընթերցանութիւն, գիր եւ եկեղեցւոյ փոխեր եւ երգեր ուսուցանելու չափ, որ միայն ձմեռներ բաց կը լինին. միւս եղանակները երկրագործութեան կ’զբաղեցնեն տղայքը։ Այսպէս են գրեթէ ամէն վիճակաց գիւղորէից վարժարաններ։ Վերոյիշեալ թեմերու մէջ Զիլէցի Հայոց նման Նիկսարցի Հայք եւս տաճկերէն կը խօսին, բայց ասոնք իրենց վարժարանին աղէկ ուժ կու տան։
       Սոյն վիճակի մէջ գտնուած բնակիչ օտար ազգաց թիւն է՝ Յոյն՝ 4849, Չէրքէզ՝ 13420, Քիւրդ՝ 2123, Գզըլպաշ՝ 7348, Թուրք՝ 67445, որք տարածեալ են Թօքադու, Նիկսարու, Զիլէի եւ Հէրէքի գեղերը։
       Թօքադու գեղեր առատ բերքեր կ’արտադրեն. ցորեն, գարի, բազմատեսակ միրգեր, մեղր եւ մոմ, իւղ եւ բուրդ, խաղող եւ գինի, աֆիոն, թիւթիւն, գազի խէժ, մահլէպ, ճէհրի, տորոն, կանեփ։ Կը սնուցանեն ամէն տեսակ ընտանի կենդանիներ, նոր սկսած եւ յաջողած են Անկիւրիոյ այծեր (ֆիլեկ) ալ հասցնել, եւ այլն։ Թօքադ, Բաղդատի մեծ պողոտային վրայ գտնուելով, յարաբերութիւն ունի շատ քաղաքաց հետ։ Իւր լերանց գօտիներ կը կազմեն Կապադովկիոյ եւ Պոնտոսի լերանց շղթան։ Կրնան իւր այլ եւ այլ վտակաց եւ Իրիսի վրայ գործարաններ շինուիլ։