Ժ.
Ի
ժամանակս
սորա
թագաւորութեանն
տուաւ
շնորհ
յամենախնամէն
Աստուծոյ
առն
միում
ճշմարտի`
անուն
կոչեցելոյ,
որ
էր
ի
գաւառէն
Տարունոյ,
ի
Հացեկաց
գեղջէ,
որդի
առն,
որում
անուն
էր
Վարդան.
ի
տիս
մանկութեան
իւրոյ
ուսեալ
դպրութիւն
զյոյն,
ի
դուռն
Հայոց
արքային
Խոսրովայ,
կարգեալ
յերամ
մատենագիր
արքունի
դպրացն.
վասն
զի
ասորի
եւ
յոյն
գրով
վճարէին
յայնժամ
զգործ
Հայոց`
արքունի
դպիրքն,
եւ
զհրովարտակացն։
2
Եւ
սպասաւորեալ
անդ
ամս
կարգաւորապէս
առանց
եպերանաց,
յետ
այնորիկ
տենչացեալ
կարգի
վանականութեան`
երթայ
ի
վանս
բազմութեան
եղբարց,
եւ
ընկալեալ
զկերպարանս
վանականութեան`
լինէր
յամենայնի
եւ
երեւելի.
հրաժարէր
յամենայն
աշխարհազբաւս
երկրաւոր
զբաղմանց։
3
Ապա
կրաւնս
փոխեալ`
զարմանալի
երեւէր
եւ
հռչակաւոր.
եւ
կայր
յանապատս
ի
բազում
տեղիս
քարանձաւաց,
մեծաւ
առաքինութեամբ
եւ
խստամբեր
վարիւք,
բազում
եւ
այլ
սուրբ
վարուք
կրաւնաւորաւք
եւ
աղաւթասէր
եղբարբք,
մինչեւ
յամս
հինգերորդ`
արքային
Հայոց
Վռամշապհոյ
եղբաւր
Խոսրովու։
4
Եւ
զայս
թէ
կամիցի
ոք
գիտել
հաւաստեաւ`
ի
պատմութենէ
զրոյց
առն
ցանկալի
կորեան,
աշակերտի
նորին
երանելւոյն
Մաշտոցի,
կարդացեալ
տեղեկասցի
զվարս
կենաց
նորա
եւ
զիւր
հայերէն
նշանագրացն,
թէ
ե՛րբ
կամ
ո՛ւր
եւ
կամ
յո՛յր
ուրուք
ձեռն
գտանէ,
Հայոց
Վռամշապհոյ
ջերմեռանդն
խնդրելով.
զոր
կարգեաց
գրելով
ճշմարտապէս
յառաջագրեալ
այրն
հոգեւոր
Կորիւն.
ուստի
եւ
մեր
բազում
անգամ
կարդալով
տեղեկացեալ
հաւաստեաւ։
5
Եւ
այս
բազմաժամանակեայ
մտածութիւնն
երանելւոյ
առն
Մաշտոցի
ընկալեալ
յամենախնամ
մարդասիրէն
Աստուծոյ`
զաւրացոյց
զնա
հոգւով
ողորմութեան
իւրոյ։
6
Քանզի
հոգացեալ
յարաժամ
տրտմէր
երանելի
այրն
Մաշտոց,
տեսանելով
զմեծ
ջանն
եւ
զառաւելապէս
Հայաստան
աշխարհիս.
որք
բազում
թոշակաւք
եւ
հեռագնաց
ճանապարհաւք
եւ
բազմաժամանակեայ
դեգերմամբք
մաշէին
զաւուրս
իւրեանց
ի
դպրոցս
ասորի
գիտութեան։
7
Քանզի
պաշտաւն
եկեղեցւոյ
եւ
կարդացմունք
գրոց
ասորի
ուսմամբ
վարէին
ի
վանորայս
եւ
յեկեղեցիս
հայաստան
ժողովրդոցս.
յորմէ
ոչ
ինչ
էին
կարող
լսել
եւ
աւգտել
ժողովուրդքն
այսպիսի
մեծ
աշխար
եւ
լինէր
պաշտաւնէիցն
աշխատութիւն
եւ
ժողովրդոցն
անշահութիւն
յանլրութենէ
լեզուին
ասորւոյ։
8
Զայս
ի
բազում
ժամանակս
զմտաւ
ածեալ
երանելի
առն
Մաշտոցի,
եւ
փղձկացեալ
յանձն
իւր,
մանաւանդ
թէ
գոն
նշանագիրք
հայերէն
լեզուոյս,
որով
հնար
է`
ինքեան
ձայնիւ,
եւ
ոչ
մուրացածոյ
բարբառով,
շահել
զոգիս
արանց
եւ
կանանց
առ
հասարակ
յամենայն
եկեղեցիս
։
9
Զաւրացեալ
ի
սուրբ
Հոգւոյն
յորդորմամբ
եւ
եկեալ
առ
սուրբ
կաթողիկոսն
Հայոց
Սահակ`
զեկուցանէր
նմա
զիւրոյ
բազմաժամանա
կեայ
մտածութեան ,
եւ
ընկալեալ
ի
նմանէ
քաջալերութեան
աւե
տիս,
թէ
«Զաւրացեալ
պի՛նդ
կաց,
առեալ
ընդ
քեզ
եւ
այլ
արս
աւգնականս
ի
քահանայից`
զոր
ես
պատուիրեմ.
եւ
ուր
տկարանայք
ի
կարգել
զհեգենայսն`
բերեալ
առ
իս
ուղղեմ
զայն.
քանզի
յոյժ
դիւրին
է
գիւտ
իրացդ
զոր
հայցես։
10
Բայց
նախ
արժան
է
մեզ
զգացուցանել
թագաւորին
զպէտս
այսպիսի
մեծ
եւ
կարեւոր
խնդրոյ.
վասն
որոյ
եւ
քան
զաւուրս
ինչ
յառաջ
ոչ
բազումս,
առեալ
բանք
յեկեղեցւոջ
յաղագս
կարաւտութեան
այդպիսի
պիտոյից`
ասացեալ
է
ցարքայ,
թէ
տեսի
նշանագիրս
հայերէն
առ
ումեմն
ի
գեաւղ
միում.
եւ
թագաւորն
յիշէր ,
քանզի
եւ
ինձ
նա
պատմեաց»։
11
Եւ
մտեալ
սրբոյ
Հայոց
Սահակայ
հանդերձ
Մաշտոցիւ
առ
թագաւորն
Վռամշապուհ
եւ
նմա
զպէտս
իրացն`
յիշեաց
եւ
ինքն
թագաւորն
զխաւսեցեալսն
վանականին
վասն
նորին
իրացն
ընդ
նմա,
զոր
եւ
նորա
պատմեալ
ուրախացոյց։
12
Եւ
նոցա
լուեալ
զայս
ի
թագաւորէն`
զնա
ասե
լով,
թէ
«Ճեպեա՛
յաղագս
մեծ
եւ
աւգտաբեր
աշխարհիս
Հայոց
այսորիկ`
ի
ժամանակս
քո,
որ
շատ
աւելի
առ
յապայսն
բերէ
քեզ
շահ,
յիշատակ
անմոռաց
եւ
աւգուտ
երկնաւոր
վայելից,
քան
զիշխանութիւն
թագաւորութեանդ
քո,
եւ
կամ
որպէս
յառաջ
քան
զքեզ
նախնիքն
քո
էին
յազգէն
Արշակունեաց»։
13
Եւ
թագաւորին
լուեալ
զայս
եւ
խնդալից
եղեալ`
ետ
փառս
Աստուծոյ,
որ
ի
ժամանակս
թագաւորութեան
նորա
զայսպիսի
հոգեւոր
կենաց
փափաք
ժառանգեաց
յաշխարհիս
Հայոց։
14
Վաղվաղակի
ստիպով
առաքեալ
դեսպան
զՎահրիճ
ոմն
անուն
կոչեցեալ
ի
ծնողաց
իւրոց
հանդերձ
հրովարտակաւ
առ
այր
մի
Հաբէլ
անուն,
որոյ
ասացեալ
էր
յառաջագոյն
ցարքայ,
որ
եւ
մերձաւոր
էր
առն
բարեպաշտի
Դանիէլի
եպիսկոպոսի,
առ
որում
նշանագիրքն
հայերէն
կային։
15
Եւ
Հաբելի
ընկալեալ
զհրովարտակն
ի
Վահրիճէ
եւ
լուեալ
զիրսն`
փութանակի
հասանէր
առ
սքանչելի
եպիսկոպոսն
Դանիէլ։
16
Եւ
նախ
անդէն
ի
նմին
Դանիէլէ
ինքն
տեղեկանայր
զկարգ
նշանագրացն,
եւ
առեալ
ի
նմանէ
առ
թագաւորն
եւ
առ
սուրբ
հայրապետն
Հայոց
Սահակ
եւ
առ
երանելին
Մաշտոց
։
17
Իսկ
Հայոց
սուրբ
կաթողիկոսաւն
Սահակաւ
եւ
երանելեաւն
Մաշտոցիւ
զնշանագիրսն
ի
Հաբէ
ուրախ
լինէին։
18
Եւ
այսպէս
դիպեալ
գիւտի
նշանագրացն`
ձեռն
ի
գործ
արկանէր
երանելին
Մաշտոց,
յերիւրելով
զնա
սուրբ
հայրապետին
Հայոց
Սահակայ,
դիւրահնար
ճանապարհ
ցուցանելով
գրենոյս
եւ
հեգենային
ուղղաձայնութեան.
տալով
նմա
աւգնականս
եւ
այլ
արս
բանիբունս
եւ
մտացիս
ի
քահանայիցն
Հայոց,
որք
էին
սակաւ
մի
եւ
նոքա,
որպէս
երանելին
Մաշտոց,
մերձաւորեալք
ի
յունարէն .
որում
առաջնոյն
անուն
էր
`
ի
գաւառէն ,
եւ
երկրորդին
Յովսէփ`
ի
Պաղանական ,
եւ
երկրորդին
Տէր`
ի
Խորձենոյ,
եւ
չորրորդին
Մուշէ`
ի
Տարաւնոյ։
19
Որոց
աւգնելով
զաւրէր
երանելին
Մաշտոց,
հանդիպեցուցանէր
զհայերէն
ըստ
կարգման
Յունաց,
ստէպ
հարցմամբ
եւ
ուսանելով
ի
սուրբ
կաթողիկոսէն
զաթութայիցն
գաղափար,
ըստ
անսայթաքութեան
յունին։
20
Վասն
զի
ոչ
լինէին
բաւական
ի
վճարել
անսխալ
ուղղակի,
առանց
առաջնորդելոյ
նոցա
սրբոյ
հայրապետին
Սահակայ,
որ
յոյժ
առլցեալ
անցուցանէր
վարժիւք
զբազում
գիտնովքն
Յունաց,
եղեալ
կատարելապէս
երգողական
տառիցն
եւ
հռետորական
յորդասաց
յայտնաբանութեան,
եւս
առաւել
տեղեկացեալ
փիլիսոփայական
արուեստիցն
ցուցանիւր։
21
Կարգեալ
այնուհետեւ,
Փրկչին
առաջնորդութեամբ,
զգիր
գրենոյն
հայերէնի
եւ
ուղղեալ
յաւրինուածս`
ցանկային
կարգել
դպրոցս
եւ
ուսուցանել
բազմութիւն
մանկտւոյ.
քանզի
ամենայն
անձն
յորդորեալ
յուսումն
հայերէն ,
որպէս
ի
խաւարէն,
յասորի
տանջանացն,
զերծեալք
ի
լոյս`
խնդային։
22
Բայց
տարակուսեալք
կասէին
յանչքութենէ
Գրոց
սրբոց.
քանզի
ոչ
գոյին
դեռ
եւս
հայերէն
լսողութեամբ
սուրբ
կտակարանք
եկեղեցւոյ։
23
Եւ
երանելին
Մաշտոց
եւ
որ
ընդ
նմա
պատուական
քահանայքն
ոչ
զաւրէին
համարձակել
յայսպիսի
սաստիկ
եւ
կարեւոր
գործ,
գիրս
ի
յոյն
լեզուոյն
ի
հայ
բարբառս.
վասն
զի
ոչ
ինչ
էին
այնպէս
տեղեակ
գիտնապէս
հրահանգի
յունարէն
ուսմանն։
