Պատմութիւն Հայոց

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա

ՀԵ. Իսկ զաւրավարն Հայոց Վահան Մամիկոնեան երթայր առ վայր մի յամրագոյն տեղիսն Տայոց, ուր եւ սինլքորք փախստէիցն Հայոց առ նա ժողովէին եւ այլք յաւագ նախարարացն Հայոց. այլ Կամսարականքն երկոքեան ընդ նմա իսկ էին միշտ, եւ անքակ ի նմանէ եւ միաբան։ 2 Զորոց զհետ եկեալ Միհրան գնդաւ իւրով եւ ջանայր կամ սպանանել պատերազմաւ, եւ կամ ունել հնարիւք, եւ կամ հաւանեցուցանել եւ նուաճել։
       * . եւ զաւրավարն Հայոց Մամիկոնեանն Վահան մերձ ի նա իբրեւ երկուք հրասախաւք, ի գեաւղ մի որ կոչի Մկնառինճ, արամբք որպէս թէ հարիւրովք եւ թերեւս սակաւուք եւ կամ յոլովիւք։ 4 Եւ Միհրան այնչափ հազարաւքն առ նա բանակեալ էր մաւտ, եւ տեղին ուր զաւրավարն Հայոց Վահան Մամիկոնեան էր` յիշխանութեանն Պարսից թագաւորին էր։ 5 Եւ այնչափ սաստկապէս զեղեալ էր Աստուծոյ զմեծ շնորհ զաւրութեան իւրոյ ի վերայ քաջի առն Վահանայ Մամիկոնէի, զի ի մէջ այնչափ բազմութեան գնդի եւ ի զաւրաւոր քաջորերոյ` դողացեալ սարսեալ կայր Միհրան գնդաւն, փակեալ ընդ երկիւղագին ահիւ վերնոյն, եւ չիշխէր դիմել ի վերայ եւ սպանանել զորս կամէր , եւ հալածել եւ կորուսանել զմնացեալ փախստեայսն. այլ բանիւ ողոքանաց պատգամաւորէր ընդ նմա հանապազաւր ի խաղաղութիւն, ասե լով, թէ «Մի՛ կորնչիր, եւ յարքայից արքայի ի ծառայութենէ մի՛ ելաներ, եւ զաշխարհս Հայոց մի՛ տար ի վատնումն. ի հնազանդութիւն եկ թագաւորին, եւ ես միջնորդ լինիմ. քանզի վասն իւրոյ բարերարութեան սիրէ զիս, եւ բանից իմոց լսէ. եւ ես աղաչեմ զթագաւորն, եւ հաշտեցուցանեմ ընդ քեզ, եւ ինչ որ արժան է տալ քեզ` ջանամ զի տայ»։
       6 Եւ սպարապետին Հայոց Վահանայ Մամիկոնէի պատասխանի արարեալ ասէր ցՄիհրան, ե թէ «Արեաց տէր որ լինի` արդար աչաւք պիտի նայել յամենայն մարդ իբրեւ զթագաւոր, եւ արդարապէս տեսանել եւ արդարապէս լսել, ըստ արժանի թագաւորի։ 7 Բայց այր թագաւոր, որ ուղիղ աչաւք չհայի ի ծառայս եւ ուղիղ լսողութեամբ չլսէ ուրուք զբանս, այլ համակ ըստ իշխանութեան վարի, եւ ոչ ըստ արժանի իրաւանց քննութեան, այլ առաւել եւս որ կարի դժնդակագոյն է եւ աշխարհի կորստեան պատճառ, եւ հանապազ զայն առնէ, եւ կամի տեսանել այլոյ աչաւք եւ լսել այլոյ ականջաւք` ծանր է ծառայութիւնն այն եւ դառն, եւ վտանգ` որում ոչ ոք կարէ կալ առաջի։ 8 Վասն զի տէր, որ յիւր ի ծառայից զլաւ եւ զվատթար չգիտէ ընտրել, եւ ըստ արժանի իւրաքանչիւր ումեք մատակարարել զպիտոյսն ոչ կամի` այնպիսին լաւ ծառայի տէր դժուարաւ կարէ լինել։ 9 Արդ` Հայոց աշխարհս ո՜րպիսի մեծ եւ պիտոյի աշխարհ է. եւ արդ ցո՛յց ինձ այր մի յայսպիսի աշխարհի, որ թէ առաւելաւ թագաւորութեամբ արժանաւորապէս հասեալ է ի տանուտէրութիւն . այլ որեար աւազակ եւ անպիտան, հացկատակք եւ վատտոհմիկք , որ գան զայնպիսի մեծ թագաւորութիւն խաբեն, եւ ընդ կրակի փառս գնեն եւ տէրութիւն. եւ ի ձէնջ ըստ կողմն ելեալ սակաւ մի` միզեն ի կրակն, եւ յանթեղ զաղբ իւրեանց արկանեն, եւ զվաճառականն եւ զվաճառն ի միասին թշնամանեն։ 10 Եւ այլ լաւութիւն եւ քաջու թիւն եւ միտք եւ գիտութիւն, որով աշխարհ շինի եւ միջի լինի` այն չխնդրի եւ արհամարհեալ է. այլ անպիտան եւ վատտոհմակ մարդկան պատրողութիւնն ի մէջ անցեալ յարգի, եւ դուք առ ճանաչողս ունիք զձեզ։ 11 Լուեալ է քո, որ Միհրանդ ես, եւ ամենայն Պարսից` զբանս զայս յԱրեաց տեառնէն ի Պերոզէ առաջի ամենեցունց յատե նի, թէ «Այր վատ եւ գունդ անպիտան Ասորի է. բայց քան զԱսորի այր` Հայ մարդ շատ վատթար է եւ անպիտան»։ 12 Եւ ո՞չ արդեաւք լաւ էր մահ քան զայն լուր յայնպիսի թագաւորէ։ 13 Եւ արդ` իմ երկուս կռիւս արարեալ է ընդ Արի մարդկան, եւ երրորդն այս է որ ընդ քեզ արարաք. եւ ընդ որս զերկուս կռիւսն արարաք` ընդ այնպիսի երեւելի եւ քաջ մարդկան կռուեցաք, զոր ինքն Արեաց տէրն եւ ամենայն Արիք ճանաչէին, թէ ո՛րպիսի որեար էին։ 14 Եւ աւտար մարդոյ մեզ չէր աւգնեալ, Հոնի կամ Հոռոմի եւ կամ այլ ազգի ուստեք մարդոյ. բայց միայն այս Հայոց, զոր դուք գիտէք, սոցա վճարեալ է զայնպիսի մեծ գործ, զոր դուք ամենայն Արիք լուայք եւ տեսէք. եւ ոչ բազում այրուձիոյ, այլ հարիւր արամբ եւ կամ եւս նուազիւ զհազար եւ զերկուս հազարս այր փախուցեալ է սոքաւք։ 15 Եւ յայսմ կռուի մի՛ զայս զմտաւ ածեալ պարծիք , թէ աւելի ինչ քաջութեամբ յաղթեցէք մեզ. այլ ի մեր երկպառակութենէ եւ ի նենգելոյ եղեւ մեզ վնաս։ 16 Զի թէ էր այս հայ գունդ, յորոյ վերայ ահ եւ երկիւղ էր, որպէս Արեաց տեառն յիւր ծառայի վերայ, եւ յիմում ձեռին այնպէս էին, որպէս ընդ իմ նախնեացն ձեռամբ, եւ համարձակապէս իշխէի զվատացեալսն ի կռուի տամբ եւ կենաւք հարցանել եւ գլխով պատիժ առնել, եւ քաջացելոցն կարէի բարի առնել եւ պատիւ տալ` ցուցանէի Արեաց տեառն եւ ձեզ ամենեցուն, թէ ո՞ր կարի գունդ յԱրիս անուանի էր եւ լաւ. բայց եթէ լաւագոյնք եւս եւ քաջք չերեւէին ` այլ ի խոնարհ սակաւ մի եւ նուազ չտայի երեւել։ 17 Բայց արդ` զոր ձեր ի վատ տոհմէ եւ յանպիտան ի մարդկանէ աշխարհիս Հայոց իշխան կարգեալ էք` դոքա ըստ իւրեանց յետնութեան կորուսին յաշխարհէս Հայոց զքաջութիւն եւ զանուն բարի եւ զլաւութիւն։ 18 Զի գնդի, որոյ զաւրագլուխն վատ է` գնդին լաւ լինել չէ հնար, եւ աշխարհի, որոյ իշխանքն յետին են` աշխարհին այնմ անհնար է յառաջադէմ եւ անուանի լինել։
       * ։ 20 Բայց մինչ ես յանձինս զգացի, եւ ձեզ Արեաց տեառնն արբանեկութեան արժանի եղէ` ի մտի եդի առաջի Աստուծոյ եւ մարդկան` արդար մտաւք տեառն եւ ձեզ ծառայութիւն առնել եւ արդար վաստակս վաստակել։ 21 Եւ որչափ ես զլաւն հոգայի եւ ի լաւ վաստակսն յաւելուի` եւ վատ անարժան իշխանքդ Հայոց զինչպէտ բանսարկութիւնս առնէին, եւ դուք անքնին մտաւք լսէիք եւ ընդ իս չհայէիք ուղիղ . ածի զմտաւ, թէ զի՞նչ արդեաւք այլ հնար գոյր, որով ես կարող լինէի զԱրեաց տեառն եւ զաւագացն զմիտսն ուղղել ընդ իս. եթէ գտանէի ինչ ոչ պարգեւս ` գոնեա լոկ աչաւք ուղիղ հայէին ընդ իս, եւ շատ էր ինձ։ 22 Եւ իբր ի վաստակսն, զոր վաստակէի ըստ իմում գիտելոյ, թերութիւն ինչ ոչ տեսանէի , եւ առաւելս ինչ յաւելուլ եւ վաստակել չգտանէի հնարս, եւ զթշնամեացն բերանս ի բանսարկութենէ խնուլ ոչ կարէի, եւ տեառն եւ ձեր ականջք ի բաց էին ի լսել զստութիւն եւ չխորհել վասն իմ ուղղակի, եւ իբրեւ ոչ ինչ գտի պատճառանս ծանր տրտմութեանն որ կրէր յանձին իմում ի սպառ, եւ փախչել յաշխարհէս չկարէի` խորհուրդ չար ի մտի արկի, եւ անձամբ զանձն սպանի. եւ երանի՜ եթէ լոկ զմարմինս էր սպանեալ. այլ ես զհոգիս եւ զմարմինս ի միասին կորուսի։ 23 Քանզի ուրացայ զճշմարտութիւնն զոր գիտէի, թէ ստոյգ Աստուած է արարիչ եւ տէր ամենայնի, եւ երկիր պագի ստութեան եւ մոլորութեան. զոր այսաւր առաջի ձեր եւ առաջի ամենայն աշխարհիս խոստովանիմ, թէ ստութիւն է եւ աղտեղի խաբէութիւն։ 24 Եւ յետ կործանմանն յորում կործանեցայ` մաշէի յերկիւղէ զամենայն աւր, թէ գուցէ մեռանիցիմ սովին մեղաւք եւ կորնչիցիմ զյաւիտենական կորուստն. կալեալ ի բռին զոգի իմ` ի բաց մերժեցի զերկիւղ թագաւորաց, ընկեցեալ յանձնէ կոխեցի զուրացութեանն խիղճ եւ լուսաւորեցայ։ 25 Այսուհետեւ ուրախ եմ եւ պատրաստ հալածանաց, աղքատութեան, վշտի եւ մահուան. զի որում եւ դիպիմ քրիստոնէութեամբ` ուրախ եմ եւ անահ ։
       * եւ զմոխիրն. եւ զմարդ ճանաչէք զլաւն եւ զանպիտան, եւ գործ խնդրէք յիւրաքանչիւր ումեքէ , եւ ոչ կատակաբանութիւն . եւ ի գործ հայիք` տալ ըստ վաստակոց զհատուցումն, եւ ոչ ի լկտէբանութեան խաբէութիւն. եւ կարէք գրել եւ կնքել, թէ ի մերմէ բռնութենէ եղեւ ձեր յանցումնդ, եւ ոչ ի ձեր ստահակելոյ եւ յանդգնութենէ, եւ թողուք. եւ զտոհմիկն առ տոհմիկս ունիք եւ զվատտոհմակսն առ անտոհմակս. եւ թէ այդպէս նուաճէք զմեզ` մեր բնիկ տեարք էք եւ հարցն մերոց եւ նախնեաց, եւ մեք ծառայութիւն առնեմք եւ հպատակ լինիմք։ 27 Ապա եթէ նոյնպէս զյետինսն առ լաւսն ունիք եւ զլաւսն յետս տանիք, եւ աղտեղի մեղաց վաճառէք զիշխանութիւն աշխարհիս, եւ ոչ ըստ իրաւանց հայել յարժանաւորսն եւ ի պիտանիսն տայք` մեք որ ապստամբեցաքն` ոչ եթէ գիտէաք, եթէ մեք Արեաց առաջի ինչ կարեմք կալ , զի եւ զմեր տառապանացս ոյժ գիտեմք եւ զԱրեաց այնպիսի մեծ եւ անհամար գնդի եւ ուժոյ զսաստկութիւն. բայց միայն զմեռանելն եդաք առաջի, եւ նմին պատրաստ եմք. եւ առաւել եւս ուրախ եմք, զի զանուանի եւ զլաւ մահ մեռանիմք քրիստոնէութեամբ, քան թէ ուրացութեամբ գնել զանցաւոր փառս, եւ զյաւիտենից կորուստն ժառանգել»։