Պատմութիւն Հայոց

Հեղինակ
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ  

Բաժին
Հայ դասական մատենագրութիւն  

Թեմա
Պատմագրութիւն  
Դիտել
ԻԷ. Յայնժամ ի մի վայր ժողովեալ նախարարացն ամենեցուն, որք էին յերեցունց աշխարհացն, Հայոց, Վրաց եւ Աղուանից, եւ տարակուսեալք յանձինս իւրեանց, խորհուրդ ի մէջ առեալ, թէ զի՛նչպիսի հնարիւք եւ մտածութեամբ ելս իրացն կարասցեն գտանել։ 2  Եւ յածեցուցեալ զմիտս ի բազում յուզմունս խնդրոց զսակաւ աւուրս` յայս միտս առ վայր մի հաւանեցան եւ հաստատեցան, ե թէ «այլ ոչ ինչ գոյ մեզ հնար զերծանել յորոգայթէս, զոր ձգեալ չար որսորդին սատանայի պաշարեաց զմեզ` բայց եթէ առ ժամ մի յանձն առնումք պատճառանաւք զհրամայեալս նոցա. եւ երթեալ յիւրաքանչիւր յաշխարհ ` այնուհետեւ կա՛մ կեամք, ծառայելով ճշմարիտ հաւատոյն Քրիստոսի, յոր ծնաք աւազանին նորոգութեամբ ի ձեռն ամենասուրբ վարդապետութեան նահատակին Գրիգորի եւ նորին զաւակի, եւ կամ թողեալ զաշխարհ` գնամք իւրաքանչիւր յաւտարութիւն կնաւ եւ որդւովք, ապաւինեալք եւ հաստատեալք ի բան կենարար Փրկչին, որ ա սէ, թէ Յորժամ հալածեսցեն զձեզ ի քաղաքէս յայսմանէ` փախիջիք ի միւսն ։ 3  Ապա եթէ զանձանց միայն զփրկութիւն եդեալք ի մտի, ընդդիմանամք անաւրէն հրամանաց իշխանին` անթիւ բազմութեան արանց եւ կանանց, ծերոց եւ տղայոց լինիմք պատճառ յաւիտենից կորստեանն. զորս խաղացուցեալ այսր` զբնաւս ծառայեցուցանեն անաւրէնութեանց պաշտամանց ազգաց յազգս»։
       * զհաւատ հոգւոյն իւրոյ ի վերայ հաստատնոյ վիմին Քրիստոսի։ 5  Բայց սակայն զչյայտնելն նմա եւ չպատմել զայս ամենայն` չկարէին հանդուրժել. քանզի գիտէին, եթէ առանց նորա ամենայն խորհեալքն ի նոցանէ եւ պատճառադրութիւնք եւ արարուածք` թերիք են եւ անկատարք։ 6  Զի թէպէտ եւ կարծէին լինել կարող, ըստ պատճառախնդիր խորհելոցն, զերծանել խաբէութեամբ եւ գողանալ զմիտս թագաւորին եւ զամենայն Արեաց հրապարակին, եւ դառնալ յիւրաքանչիւր յերկիր ` սակայն գիտէին, թէ թերակատար եւ ոչ լիապէս լինի նոցա գործ խորհրդոյն եւ իրացն առաջարկութիւն։ 7  Վասն զի տեսեալ էր ամենեցուն եւ լիով ի գրոց ճանաչէին, եթէ ամենայն իրք այնպիսի գործոյ ի բնէ յոլով Մամիկոնէիցն ազգաւ եւ նոցա միաբանութեամբ ելեալ էին ի գլուխ։
       * եւ զոր խորհեալ էին առնել. յաւելեալ ի նոյնս թախանձումն եւ աղերս ամենեցունց` ա սէին. «Հայեա՛ց, ասեն, ի մեզ անընդոստ մտաւք. հայեա՛ց, ասեն, եւ յառաջիկայ դիպ մունս բազմութեան բիւրոց մարդկան պատահելոց չարաչար աղետից . յիշեա՛ զհառաչանս մարց, զմտա՛ւ ած զտղայոց ողբումն, զծերոց ստիպով եւ զպառաւանց վարելոց յաւտարութիւն, եւ այլ ամենեցունց դիպելոց այսպիսի անհնարին եւ չար վշտաց։ 9  ԹԷ լոկ միայն մարմնոյ աշխատութեամբ եւ մահուամբ էր կրել զայս ամենայն` համայն ծանր էր եւ դառն եւ արժանի լալոյ. թող թէ առ հասարակ առաջի հոգւոյ եւ մարմնոյ գայթակղութիւն եւ կորուստ։ 10  Եւ ոչ եթէ լոկ հարեւանցի լինի հասելոյ վտանգիս վախճան, այլ ցանկ մածեալ խաւար ամբարշտութեան` թանձրամածութեամբ ունելոց է զսուրբ եկեղեցիս մեր եւ զժողովուրդս, զկանայս եւ զծնունդս մինչեւ յաւիտեան։ 11  Եւ եթէ դու միաբանելով մերում խորհրդոյս, կարասցես առ վայր մի հաւանեցուցանել զքո միտսդ` գիտեմք զի ողորմութեան դիպիմք բազումքս, այլ եւ ոչ ընդհանուր եկեղեցիք երեցունց աշխարհացն մատնին յաւեր, եւ ոչ վարին ի գերութիւն բովանդակ աշխարհացն բնակիչք. զի ոչ շարժի սուրբ հաւատն ի հիմանէ, այլ թէ եւ առ վայր մի դղորդ հասանէ ` կանգնէ հաստատ անդրէն եւ հաստատէ աջ Ամենակալին։ 12  Եւ այս լինի հաստատ այսպէս, եթէ կարասցես վայր մի հիւանդանալ վասն մեր, որպէս զի ողջացուսցէ զմեզ քեւ հանդերձ ամենագթածն բժիշկ Բանն Աստուած»։
       13  Եւ լուեալ զայս ամենայն բանս զաւրավարին Հայոց Վարդանայ տեառն Մամիկոնէից ի նախարարացն Հայոց, Վրաց եւ Աղուանից` ամենեւին ոչ առնու յանձն լսել եւ հաւանել այսպիսի բանից եւ կամ բնաւ հաղորդ լինել այսպիսի խորհրդոյ. այլ յոյժ խռովեալ մեծաձայն գոչմամբ ասէր ցամենե սեան, թէ «Մի լիցի ինձ ստել Արարչին իմում` պատճառանաւք եւ կամ ճշմարտութեամբ, եւ մի՛ ուրանալ զայն առաջի անաւրէն եւ մահկանացու ազգի, որ ուրանայ զուրացողս իւր առաջի Հաւր եւ հրեշտակաց սրբոց։ 14  Քա՛ւ լիցի ինձ յաղագս զմտաւ ածելոյ զկարիս եւ զվիշտս զկնոջ եւ զորդւոց եւ զազգի` տալ ի մոռացումն զոր ասէն , թէ Որ սիրէ զկին եւ զորդիս առաւել քան զիս` չէ ինձ արժանի ։ 15  Այլ դուք, որ այժմ յերեցունց աշխարհաց եկեալդ էք տանուտեարք եւ սեպուհք, շնորհիւ ողորմութեամբն Քրիստոսի լի էք ամենայն զաւրութեամբ եւ լաւութեամբ. զի ըստ ազատութեան արուեստի առաւելեալ էք ամենայն հրահանգիւ, եւ ճանաչիք երեւելի ի մէջ սպայիս եւ ի մէջ ամենայն ազգաց` ի մարտս եւ ի բոլոր կարգս քաջութեամբ . իսկ զճշմարիտ եւ զարդար հաւատն ուսեալ էք յԱստուծոյ ի ձեռն առաքելանման հովուին սրբոյ նահատակին Գրիգորի եւ նորին զաւակի. բաւական էք ընդ իւրաքանչիւր անձին տալ պատասխանի, եւ որպէս խորհիք` կարիցէք արդեաւք եւ առնել ։ 16  Այլ ինձ ոք ի ձէնջ` զոր ինչ անհնար է ինձ լսել բանիւք, թող թէ եւ առնել արդեամբք` մի՛ ասէք»։
       * ի զաւրավարէն Հայոց ի տեառնէն Մամիկոնէից Վարդանայ, թէպէտ եւ յանհնարին տրտմութիւն ընկղմեալք խռովէին` այլ սակայն ոչ ինչ թոյլ տուեալ լինէին ի բանիցն առաջարկելոցն, իմացեալ եւ առ կարիս վտանգին եւ այլ հնարս մաղթանաց։ 18  Եւ ժողովեալք ի մի վայր` կոչէին առ ինքեանս զիշխանն Մոկաց զԱրտակ եւ զնա առաւել փութացուցանէին` անձանձրոյթ խանդաղատանաւք նստել առանձինն եւ խաւսել ընդ սպարապետին իւրեանց տեառն Մամիկոնէից տոհմին։ 19  Եւ նա ինքն էր այր համեստ, մտացի եւ քաջ, եւ տէրն Մամիկոնէից Վարդան առաւելապէս պատուով սիրէր զԱրտակ։ 20  Որ եւ հաւանեալ հրամանի նախարարացն Հայոց` յանձն առնոյր ամենայորդոր փութով ջանալ ընդ նմա յարաժամ եւ աղաչել , զոր եւ առնէր իշխանն Մոկաց Արտակ, մերթ առանձինն եւ մերթ հանդերձ աւագանեաւն Հայոց, ըստ յանձնառութեանն իւրոյ. որք ոչ դադարէին զցայգ եւ զցերեկ խաւսել ընդ նմա զնոյն բանս եւ զաղերս ի բազում աւուրս։ 21  Զորս եւ ստիպագոյնս եւ անհանգիստս ի նոյն խորհուրդս ճեպեցուցանէր զամենեսեան բդեշխն Վրաց Աշուշայ, որ էր այր խելացի եւ խորհրդական եւ ունէր կին յազգէն Արծրունեաց, զքենի մեծի սեպհին Մամիկոնէից, եղբաւրն Վարդանայ . որ եւս առաւել յորդորէր յառաջագրեալն Աշուշայ զամենայն բազմութիւն նախարարացն Հայոց եւ զտէրն Մոկաց զԱրտակ, խաւսել ընդ զաւրավարին Հայոց Վարդանայ զայս ամենայն առանց յապաղելոյ։ 22  Եւ ինքն զնոյն խաւսել ընդ նմա ոչ կասէր, անձանձրոյթ բողոքելով եւ ստէպ հայեցուցանելով յիրսն, թէ ո՛րչափ յանհաւանելն քո` կորուստ երեցունց աշխարհացն լինի, եւ ի հաւանելն եւ յանձն առնուլն` գիւտ բազմաց եւ անձին ապաշխարութեան ակնկալութիւն։
       * ի սուրբ Գրոց առակս դիպողս, ըստ պատշաճի հանդիպելոյ ի ժամանակին, որք տեղեկագոյնք էին ի նոսա գրոց սուրբ եկեղեցւոյ, յիշեցուցանելով նմա, որպէս առն ուսելոյ եւ տեղեկի, - քանզի յոյժ հմուտ էր եւ ընդել գրոց վարդապետութեան, ուսեալ եւ խրատեալ ի սուրբ հայրապետէն Սահակայ ի հաւոյն իւրմէ, - զգրեալսն սրբոյն Պաւղոսի յաղագս Արար չին, թէ Որ ոչն գիտէր զմեղս ` վասն մեր մեղս արար ։ 24  Եւ դարձեալ զինքեան իսկ Պաւղոսի զիջանելն եւ նզով զանձն տենչացեալ լինել վասն ազգատոհմին փրկութեան, զոր գրեալ ասէր ի թղթի Հռոմայեցւոց, ե թէ Ուխտիւք խնդրէի ես իսկ ինքն նզովեալ լինել ի Քրիստոսէ վասն եղբարց իմոց եւ զաւակաց եւ ազգականաց ըստ մարմնոյ, որք են Իսրայէլացիք, որոց որդէգրութիւնն եւ փառքն եւ կտակարանքն եւ աւրէնսդրութիւնքն եւ պաշտաւնն եւ աւետիքն ։ 25  Ա՛ռ յանձն, ասեն, եւ դու լինել վասն մեր առակաւորս, նզովս. չես մեծ եւ առաւելեալ ի հաւատս արդարութեան քան զսուրբ առաքեալն Քրիստոսի Պաւղոս. բայց ժողովուրդքն Հայոց, Վրաց եւ Աղուանից յոյժ շատ են եւ առաքինի քան զժողովուրդս խաչահանուացն Հրէից»։
       * եւ սեպուհքն` բերէին այնուհետեւ եւ զսուրբ Աւետարանն, եդեալ ամենեցունց առ հասարակ զձեռս ի վերայ` երդնուին ասե լով. «Եթէ դու եւեթ առ վայր մի կարասցես յանձն առնուլ պատճառանաւք զասացեալս թագաւորին եւ զերծուսցես զմեզ յորոգայթադիր թշնամւոյն յարձակմանց` ամենայն ասացելոց ի քէն լուիցուք եւ արասցուք, դնելով զանձինս մեր ի վերայ ուխտին սրբութեան եւ հեղլով զարիւնս մեր ի վերայ ամենայն աշխարհին փրկութեան։ 27  Եւ եթէ դիպեսցի մեզ թողուլ զաշխարհ եւ զամենայն ստացուածս եւ փախչել յաւտարութիւն` ընտրեսցուք հանդերձ կանամբք եւ որդւովք, եւ սիրով յանձն առցուք զաղքատութիւն եւ զմուրողութիւն. միայն ի բարկութենէս եւեթ ապրեսցուք։ 28  Եւ որ ոք թուլացեալ ի բանիցս յայսցանէ ստեսցէ ուխտիս այսմ, եւ նենգութեամբ որոշեսցի յերդմանէ սուրբ Աւետարանին եւ ի միաբանութենէ բազմութեանս այսորիկ` որոշեալ ճեղքեսցի եւ նա նման Յուդայի, որ ճեղքեալ մեկնեցաւ ի գնդէն սուրբ առաքելոցն. եւ բաժին այնպիսւոյն առանց ապաշխարութեան եւ թողութեան ընդ նմին լիցի մատնեալ անշէջ բոցոյն, զոր պատրաստեաց Աստուած սատանայի եւ արբանեկաց նորա։ 29  Եւ որ ինչ վնասք եւ կամ գերութիւնք եւ դղրդմունք աշխարհաց երեցունց հասցեն` յանձնէ այնպիսւոյն եւ միաբանելոցն ընդ նմա խնդրեսցէ վրէժխնդիրն մինչեւ ցյաւիտեան։ 30  Իսկ զբարի եւ զաւգտակար պահպանութիւնն, զոր շնորհեալ Փրկչին Քրիստոսի պարգեւեսցէ բազում ոգւոց երեցունց աշխարհացս, վասն քո առ վայր մի հաւանելոյդ մեզ` եղիցի մնացեալ ժառանգութիւնն այն ի փրկութիւն թողութեան ոգւոյ քո եւ ազգի մինչեւ ցյաւիտեան»։
       * ամենեցուն ահաւորապէս երդմամբ զսուրբ Աւետարան ուխտին, որոյ առաջի ուխտեցին եւ աւանդեցին կնքով` յարտասուս հարեալ յանձն առ առ վայր մի զպատճառանաւք վիրաւորիլն վասն երեցունց աշխարհացն եւ բազմութեանց ի նոսա արանց եւ կանանց։