ՁԸ.
Խորհուրդ
ի
մէջ
առեալ
այնուհետեւ
Հազարաւուխտոյ
միաբանութեամբ
աւագանւոյն
յերկրորդումն
աւուր
թագաւորութեանն
Վաղարշու`
խաւսէր
առաջի
թագաւորին
Վաղարշու
եւ
.
«Պերոզ
արքայից
արքայ
ձեր
եղբայր,
որպէս
եւ
դուք
իսկ
գիտէք,
զի
բուռն
եւ
անձնակամ
եւ
անհաւան,
եւ
բազումք
յարհամարհոտ
նորա
կամակորութենէն
փախուցեալք
են
յԱրեաց
թագաւորութենէ,
որք
շատ
եւ
ոչ
սակաւ
մասամբ
վնասեցին
Արեաց
աշխարհին։
2
Եւ
նախ
առաջին,
որպէս
մեծ
աշխարհս
Հայոց,
որ
եւ
այսաւր
ի
ձեր
ծառայութենէ
ի
բաց
կացեալ
են.
եւ
այրն
որ
զաշխարհն
ի
բաց
ունի
ի
ձէնջ`
ի
չճանաչելոյ
զայր
եւ
զպիտանութիւն
նորա,
Պերոզ
կորուսեալ
եհան
յԱրեաց
ծառայութենէ
զայր
լաւ
եւ
զայնպիսի
աշխարհ.
եւ
թէ
ո՛րքան
ինչ
յայնմ
առնէ
վնասք
եւ
հարումն
Արեաց
աշխարհիս
եղեւ`
գիտեն
ամենեքեան.
բայց
թուի
թէ
եւ
ձեր
լուեալ
է
զամենայն
եւ
տեղեակ
էք։
3
Բայց
աւելի
Շապուհ-Միհրան,
զոր
կարգեցէք`
առ
զնորա
քաջութեան
փորձ
եւ
զխրատու.
եւ
թէ
հարցանէք
եւ
լսել
կամիք`
դոյն
ինքն
ձեզ»։
4
Եւ
թագաւորին
Վաղարշու
հարցեալ
զՄիհրան-Շապուհ
զգործոյն
Հա
յոց,
թէ
«Զի՞նչ
կարացեր
գործել
գործ
յաշխարհին
Հայոց,
եւ
Վահանայ
զի՞նչ
միտք
են
եւ
ոյժ,
եւ
ո՞րպէս
կարաց
այսքան
ամս
զդէմ
ունել
Արեացս»։
5
[Աստուծոյ
։
6
Եւ
Միհրանայ
պատասխանի
տուեալ
ա
սաց,
թէ
«Արանց
քաջ,
զոր
Հազարաւուխտ
մեաւք
հանդերձ
ընդ
Վահանայ
արար,
եւ
թէ
Վահանայ
իւր
զաւրքն
բովանդակ
անդ
եղեալ
էին`
թուի
թէ
տանէր
զյաղթութիւնն.
այլ
թէպէտ
եւ
յաղթէաք
մե՛ք`
զայս
գիտեմ,
զի
անթիւ
բազմութեան
ի
մէնջ
առնէին։
7
Այլ
ձեր
թագ
այնպէս
արարին,
զի
գնդին
Հայոց
կէս,
այրընտիր
այլուր
դիպեցան
ի
գործ։
8
Սակայն
սակաւ
արամբք
ո՛րպիսի
ինչ
վնաս
արար`
գիտէ
ինքն
Հազարաւուխտ
եւ
այլ
պարսիկ
որեար
որ
անդ
էին
աւագք։
9
Իսկ
յորժամ
Հազարաւուխտ
ի
Վիրս
գնաց
եւ
զիս
անդէն
զաւրագլուխ
եթող
գնդին,
եւ
յայնմ
հետէ
զի՛նչ
Վահան
զմեզ
աշխատ
կալաւ
կարի
սակաւ
արամբք,
-
զոր
երբեմն
թէ
հարիւրաւք
ասեմ`
չստեմ,
եւ
վկայեն
ինձ
գնդիս
մերոյ
որ
անդ
էին
եւ
այժմ
աստ
են,
-
կարի
ծանր
է
ասել
եւ
անհաւատալի
բանք,
թէ
այնքան
սակաւուք
դէմ
յանդիման
կռուել
աներկիւղութեամբ,
եւ
զաւր
ամենայն
ի
ղակշի
վերայ
գալ
եւ
մեծամեծ
վնաս
։
10
Բայց
զմիոյ
աւուր
գործն
ես
իսկ
յիշեմ
որ
անդ
էի.
սակայն
նոր
համարիմ
եւ
ի
վեր
քան
զմարդկան
իրս,
թո՛ղ
թէ
որ
լսէ`
զիա՞րդ
կարէ
հաւատալ։
11
Քանզի
թուով
երեսուն
արամբք
ի
վերայ
երից
հազարաց
առն
յաներկիւղս
յարձակեալ,
եւ
զայնպիսի
գործ
վճարեալ,
զոր
ամենայն
որ
անդէն
էին
տեսողքն
այսաւր
յիշեն.
թուի
թէ
երկիւղ
գործոյն
չելանէ
ի
մտաց։
12
Զի
եւ
ոչ
ինչ
այլ
իմիք
նման
չէին
այն
նորոգ
իրք,
բայց
եթէ
յորժամ
ժիր
մշակք
քաջ
սուր
եւ
գերանդեաւ
զխոտ
հարկանիցեն,
եւ
բազում
որայս
մաւտ
ի
մաւտ
առ
ի
միմեանս
կուտեալ
,
եւ
ինքեանք
ուրախալից
ցնծութեամբ
անհոգ
յիւրաքանչիւր
տունս
գնայցեն.
ստոյգ
ըստ
այնմ
աւրինակի
յարձա
կեալք
ի
վերայ
Միհրանայ
այնքան
արամբք`
հերձին
վեր
ի
վայր
զբովանդակ
գունդն,
եւ
շատ
լաւ
որեար
կոտորեցին։
13
Եւ
զահաւոր
այրն
զԳդիհոն
զՍիւնեաց
տէրն
սպանին.
զոր
յիմ
միտս
այսպէս
ասէի,
թէ
լոկ
Գդիհոն
միայն
ինքն
տասն
արամբ
յիւր
գնդէն
պատահէր
այնչափ
առն`
այն
միայն
առնէր.
եւ
զայնպիսի
այր
եւ
զայլ
եւ
քաջ
արս
ի
պարսիկ
մարդկանէ
հանին
ընդ
սուր.
եւ
ինքեանք
ոչ
ինչ
խոյս
տուեալ
ի
բաց
վարեցին
զձիանս
իւրեանց,
այլ
ի
մեզ
թեւակից
երթային
յանհոգս
ի
բազում
ժամս։
14
Եւ
ի
մեր
գնդէն
ոչ
ուրուք
իշխեցեալ
հայել
ի
նոսա.
վասն
զի
աստուածք,
եւ
ո՛չ
մարդիկ
կարծեցեալ
ամենեցուն
թուէին
մեզ։
15
Վասն
որոյ
թէպէտ
եւ
առաջի
յանդգնութիւն
բանքս
իմ`
սակայն
յաղագս
կարծեաց
ժամուս
համարձակիմ
ասել,
զի
զաշխարհին
Հայոց
զմեծութիւն
եւ
զաւգուտն
զայն
դուք
իսկ
քաջ
գիտէք.
բայց
այրն
Վահան
եւ
այլ
որեարն
որ
ընդ
նմա
են,
եւ
այսաւր
խաղաղութեամբ
ի
ձեր
ծառայութեան
էին`
մեծ
մասն
բարւոյ
եւ
մխիթարութեան
կարեւոր
հասելոյ
տրտմութեանս
մերոյ
համարէի
զիրսն
զայն։
16
Զի
յորժամ
Հայք
այնպիսի
մեր
էին`
Վիրք
եւ
Աղուանք
չիշխէին
բնաւ
թիւրել
զանձինս
եւ
այլազգագոյնս
ինչ
խորհել»։
17
Եւ
լուեալ
զայսպիսի
կարգեալ
բանս
թագաւորին
Վաղարշու
ի
Միհրանայ
եւ
Հազարաւուխտոյ,
եւ
այլ
ամենայն
Արեաց
աւագանւոյն`
միաբան
ամենեքեան
զասացեալսն
ի
Միհրանայ
գովէին,
թէ
արդարեւ
որպէս
են
իսկ`
նոյնպէս
ասացեր
լաւաբար
իմաստութեամբ
զարդարն։
18
Եւ
վաղվաղակի
եւ
փութով
զՎշնասպդատ,
զայր
հեզ
եւ
եւ
աշխարհաշէն,
բազում
այրընտիր
արամբք
ի
Հայս
արձակէին։
19
Պատուիրէր
նմա
ինքն
իսկ
թագաւորն,
այլ
եւս
առաւել
հոգաբարձութեամբ
Հազարաւուխտ
եւ
այլ
դրանն
աւագա
նին,
թէ
«Ե՛րթ
ի
Հայս,
եւ
որ
ինչ
աւրինակաւ
եւ
է`
ամենայն
քաղցրութեամբ
եւ
սիրով
ըստ
կամացն
Վահանայ
եւ
նորուն
ընկերակցացն`
նուաճեալ
զորեարն
եւ
յԱրեաց
ի
ա՛ծ։
20
Բայց
զգոյշ
լեր
նախ
ժողովել
առ
քեզ
զայրուձին
Ատրպատականի
որ
մաւտ
ի
Հայս
իցեն,
եւ
զայրուձին
Հեր
եւ
Զարաւանդ
գաւառի.
մի՛
գուցէ
յղեալ
քո
առ
Վահան,
եւ
նա
պատճառանաւք
քաղցր
խաւսելով
ընդ
քեզ`
խաբիցէ
զքեզ
եւ
վնաս
ինչ
առնիցէ։
21
Վասն
զի
այրն
ինքն
քաջ
է
եւ
բազմամիտ
է.
քանզի
եւ
ցայժմ
ոչ
այնքան
գործեան
վճարեաց
նա
եւ
որք
ընդ
նմա
էին`
լոկ
քաջութեամբ.
այլ
դու
քաջ
պատրաստեսջիր։
22
Բայց
թուի
թէ
արդ
Վահան
չխորհի
զայդպիսի
.
զի
զայդ
գործ,
զոր
համարձակեցաւ
Վահան
գործել
եւ
որք
ընդ
նմայն
էին`
յանճանաչողութենէ
Պերոզի
զմարդկութիւնն,
ըստ
հպարտ
եւ
անձնակամ
բարուցն
իւրոց,
եւ
չկարացեալ
Վահանայ
եւ
մարդկանն
որ
միաբանեցան
ընդ
նմա,
տանել
արհամարհանաց,
դնելով
զանձինս
ի
մահ`
դիմեցին
առնել
զայսպիսի
իրս
առ
հարկի»։
23
Եւ
խաւսեալ
զայս
ամենայն
բանս
տեառն
Արեաց
Վաղարշու
եւ
ամենայն
աւագանւոյն
ընդ
Վշնասպդատայ
Նիխորոյ,
եւ
հրաժարեալ
զնա
արձակեցին
ի
Հայս։
