Աղուանից երկիր եւ դրացիք (Միջին-Դաղստան)

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա

ՎԵՐԻՆ ԳԱՒԱՌՆԵՐ

Դ. գաւառն, որ ընկած է Աղ-սու եւ Սուղայիդ կամ Սուքման գետակների, դաշտաբերանի եւ Կովկաս լեռնաշղթայի գագաթնագծի հարաւահայեաց լանջերի մէջ, ստացած է Ոստանի [1], Ոստան, [2] Հաշու [3], Շամախի անունները, այժմ` Կապրիստանի գաւառ:

Ե. գաւառն, որ ընկած է Աղ-սու եւ Գիրդիման գետակների, դաշտաբերանի եւ Բաբա-դաղ լեռնաշղթայի հարաւահայեաց լանջերի մէջ, ստացած է Մարզպանեան [4], Մարձպանեան [5], Գարդման [6] եւ Դասան [7] անունները, այժմ` Գիրդիման: Ահա այս է Շամախու Գարդման գաւառն, որ կոչւում է եւ Լահիճ գաւառ եւ Գիրդիման գաւառ:

Զ. գաւառն, որ ընկած է Գարդման կամ Գիրդիման եւ Կոկիսոն կամ Գեօգ-չայ գետակների, դաշտաբերանի եւ Կովկասեան լեռնաշղթայի հարաւահայեաց լանջերի մէջ, ստացած է Բեխ [8], Բեթ [9], Կոկիսոն [10] անունները, այժմ` Գեօգչայի գաւառ:

Է. գաւառն, որ ընկած է Կոկիսոն եւ Օրաբան գետակների, Բօզ-դաղի հիւսիսահայեաց եւ Կովկաս սարի հարաւահայեաց լանջերի մէջ, Զարղունի դաշտակի վերայ, ստացած է Գեղաւու [11], Գեղաուէ [12], Կապաղակ [13] անունները, այժմ` Ղապալա: Գաւառիս Կոկիսոն գետակի ձախ ափից սկսուած տեղն լեզուակաձեւ է, մէջտեղն` գոգաւոր եւ լայն, իսկ Օրաբան գետակին մօտեցած տեղն` նեղ:

Ը. գաւառն, որ ընկած է Օրաբան, Արջկան եւ Կախաւան [14] գետակների, Կովկասեան լեռնաշղթայի հարաւահայեաց լանջերի եւ Զարղունի հարաւային դաշտաբերանի մէջ, ստացած է Շաքէ [15], Շաքէ Ոստան [16], Շաքի [17] անունները, այժմ` Նուխի:

Թ. գաւառն, որ ընկած է Կախաւան եւ Զաքաթալի արեւմտեան կողմի գետակների, Դարբանդեան պարսպի շարունակութեան եւ Բաղասական դաշտաբերանի մէջ, ստացած է Կամբեխճան [18], Կամբէճան [19], Կապիճան [20] ճար [21] եւ ճառ անունները. այժմ` Զաքաթալա:

Ժ. գաւառն, որ ընկած է Ճառի սահմանի, պարսպի շարունակութեան, դաշտաբերանի եւ Ալազան գետակի մէջ, ստացած է Բաղասական [22] գաւառ, Բաղասական դաշտ [23], Ճարո-Բելաքան անունները, այժմ` Բալաքեան:

[1] Ղեւոնդ պատ., եր. 132:

[2] Խոր. աշ., եր. 606:

[3] Մով. Կաղ., եր. 65:

[4] Ղեւոնդ, նոյն եր.: Կոչւում է Մարզպանեան, որովհետեւ գաւառումս էին բնակում Աղուանից իշխող Միհրանեան մեծ իշխաններն, որք Մարզպան էին կոչւում պարսկերէն:

[5] Խոր., նոյն եր.: Ուղիղ է Մարզպան, ձեռագրի սխալ` Մարձպան:

[6] Մով. Կաղ. եր. 135_136: Վարդ. Բարձ. եր. 135:

[7] Ես. Կաթ., եր. 23:

[8] Ղեւոնդ եւ Խոր., նոյն երեսներ:

[9] Մով. Կաղ., եր. 65:

[10] Վարդ. աշխարհ. (ձեռագիր):

[11] Ղեւոնդ, եր. 132.:

[12] Խոր. աշ. եր. 606: Աղուանից բոլոր գաւառներից ամենագեղեցիկն է այս գաւառն, որ նշանաւոր է իւր բարեխառն օդով եւ կլիմայով, առատ ջրերով, աղբիւրներով եւ գետակներով, մանաւանդ դրախտանման պտղալի պարտէզներով եւ ազնիւ մետաքսով: Թերեւս այս առանձնայատկութեանց պատճառաւ կոչուած է Գեղաւու:

[13] Մով. Կաղ., եր. 65 եւ 184:

[14] Ես. Կաթ., եր. 23 անուանում է Ղախ, իսկ գետակը` Ինիսելու:

[15] Ղեւոնդ պատ., եր. 132:

[16] Խոր., նոյն եր.:

[17] Մով. Կաղ., եր. 94 եւ 170: Հարկ է յայտնել, որ Շաքի քաղաքի գոյութիւնից առաջ կոչուած էր Ուտի գաւառ (Մով. Կաղ. 170_171):

[18] Ղեւոնդ, նոյն եր.:

[19] Խոր., նոյն եր.:

[20] Մով. Կաղ., եր. 140 եւ 144:

[21] Ես. Կաթ., եր. 23:

[22] Մով. Կաղ., եր. 94:

[23] Խոր. եւ Ղեւոնդ, նոյն երեսներ: