Աղուանից երկիր եւ դրացիք (Միջին-Դաղստան)

ԹԱԼԱԲԻ

Ղուբայի գաւառապետ բարձ. Անդրէյ Միխայէլովիչ Ստափչանսկին այցելեց մեզ Ղուբայում եւ հարցուց. Արդեօ՞ք հանգիստ եւ անվնաս գնացիք եւ վերադարձաք»: - «Այո', Ձերդ բարձրապատւութեան զգուշաւոր հոգատարութեան շնորհիւ բոլորովին հանգիստ եւ անվնաս: Ուրեմն բարեհաճեցէք ընդունել ամէնախորին երախտագիտութեանս հաւաստին»:

Ի միջի այլ հարցերի յայտնեցինք հանգստարանների դրութիւնը եւ խնդրեցինք պատուիրել մահմետականաց, որ գոնէ այսուհետեւ անխղճաբար չկողոպտէին ննջեցելոց քարերը (ինչպէս խնդրած էինք Գուրի գաւառապետի օգնական ազնիւ Օհանջան-բէկից): Խոստացաւ իսկոյն եւեթ կատարել մեր խնդիրը: Ապա յուսադրեց զմեզ, թէ Քիլվարի ճանապարհն երկիւղալի չէ, այսու ամէնայնիւ ՚ի պատիւ Ձեր այժմ Ձեզ հետ կ՚ղրկեմ երկու արքունի, զինեալ, քաջ ձիաւորներ: Վերստին յայտնեցինք մեր խորին յարգանքը: Փոխադարձ այցելութիւն տուած ժամանակ բարձր. գաւառապետն ցանկութիւն յայտնեց ներկայ գտնուիլ Քիլվարի եկեղեցու օծման հանդիսին: Մեծ սիրով ընդունեցինք այս առաջարկութիւնը եւ արտայայտեցինք խորին շնորհակալութիւն այն զգացմանց համար, զորս ունէր առ հայոց ժողովուրդն եւ եկեղեցին: Բայց խնդրեցինք, որ սպասէր եւ խոստացանք օծումից 3 օր առաջ հրաւիրել նամակաւ նորին բարձրապատւութիւնը:

Խօսելով հրաժարական քարոզը հեռացանք Ղուբայից, որից մինչեւ Քիլվար, ասացին, 35 վերստ է վերի ճանապարհով: Համարեա' թէ շարունակ անցանք տանձենեաց եւ խնձորենեաց պարտէզների միջով: Այս ճանապարհն անցնում է փոքր-լեռնաշղթայի եւ կովկասեան մեծ-լեռնաշղթայի միջեւ ընկած հովիտների միջով: Բնակիչք առհասարակ մահմետական են: Ճանապարհի կիսումն է Թալաբի գիւղն: Իջանք գիւղիս հոգեւոր գլուխ Ահմատ-Աղա-Ախունդի տունն, որ մի յարգելի անձնաւորութիւն է եւ բաւականին զարգացած: Թալաբին կրկին է` Վերին եւ Վարին: Ախունդն առաջնորդեց մեզ անձամբ հանգստարանն, որ շատ հեռի չէ Վարի-Թալաբուց: Գտանք միայն հետեւեալ արձանագրութիւնները` եւ այն գետնից փորելով եւ հանելով.

«Աստ փոխեցաւ ՚ի Քրիստոս... թ. ՇԷ»:

« Այս քար, Աստուած ողորմի... թ. ՈՂ»:

Աստուած ողորմի Մխիթարիս... թ. ՋՀԸ [1] »:

Մի կիսատ քարի վերայ քանդակուած է նետ եւ աղեղն: Քարերը կրկին թաղել տուինք հողում: Աւելորդ է կրկնել, թէ տարած են հանգստարանիս քարերի ամէնամեծ մասը, միայն մնում են այժմ հողով ծածկուածներն:

Վերին եւ Վարի-Թալաբներն մօտ են իրարու. բայց եկեղեցին շինուած է Վերի-Թալաբում: Կիսաւեր է եկեղեցին, որ ցանկապատուած է դժնիկ փուշերով, աւերակը մաքուր պահելու համար:

Պատմեց ինքն Ախունդն, թէ «ոմն մահմետական մի քանի տարի առաջ կամէնում է սեղանի ետեւից քարեր քանդել եւ տանել, բայց իսկոյն ծռւում է պարանոցն եւ սկսում է սաստիկ տագնապիլ: Այս պատճառաւ մորթում են մատաղներ եւ վառում մոմեր, ապա վերստին ուղղւում է պարանոցն, վասնորոյ նոյն մահմետականն ամէն տարի ամրացնում է ցանկապատը եւ շատ հիւանդներ տանում եւ վառում են հաւատով մոմեր եւ առողջանում»:

Եկեղեցուցս փոքր-ինչ հեռի կայ լայնատարած հայ հանգստարան, որոց մէջ կան նաեւ շատ քահանայից գերեզմաններ: Գրեթէ մահարձան քարերից կէս մասը տարած են...: