Իսկ
յետ
գնալոյ
վերոյ
գրեցելոյ
թղթոյս,
ապա
և
զպատասխանիս
թղթոց
վերոյիշեցելոյ
փայեկին
որ
եկեալ
էր
ի
Կարնոյ՝
ետ
գրել:
Որք
են
այսք:
Թուղթ
առ
Ուռումէլու
նուիրակ
Յովհաննէս
վարդապետն,
ի
պատասխանի
թղթոյն՝
զոր
գրեալ
էր
յՈւլահաց
երկրէն
ի
յունվարի
Ա:
Որ
և
նորապէս
զդրամ
էր
հասուցեալ
էր
Պօլիս
առ
Մուրտիկեանց
Նազարէոն
հասուցանել
մեզ:
Զի
գրէր
թէ՝
թօխաթցի
ո՛չ
գտի
որ
ի
Թօխաթ
առ
մահտեսի
Աղամջանն
յղէի
ըստ
գրեցելոյդ,
սակայն՝
զՄուրտիկեանսն
հաւատարիմ
գիտելով
դարձեալ
որպէս
զյառաջն,
առ
նոսա
յղեցի:
Առ
որ
գրեաց
սրբազան
վեհն
զմիամտութիւն,
թէ
երբ
առիս
հասցի
դրամն,
զղապզ
եմ
յղելոց
քեզ:
Այլ
այժմ
մեզ
հասեալ
իմա՛
և
լե՛ր
միամիտ,
և
այսուհետև
ևս՝
զոր
ինչ
դրամս
ունիցիս՝
առ
Նազարէթն
յղեա՛
միամտութեամբ:
Յիշեցոյց
և
զայն՝
որ
ի
հոկտեմբերի
ԺԱ
գրեաց
Իսմայիլցւոցն
տալ
զպարտսն
մեր՝
զոր
վասն
եկեղեցւոյն
իւրեանց
առեալ
էին
մահտեսի
Մաղաքիայն
և
մահտեսի
Յակոբն:
Զոր
թէ
չտայցեն
ասէ՝
և
ընդ
դիմացօղ
ոք
լիցի,
յանուանէ
գրեա՛
մեզ
զընդ
դիմացօղսն,
զի
ծանուսցուք
ինքեանց
զչափս
իւրեանց:
Յիշեցոյց
և
ի
դեկտեմբերի
Դ
գրելն
առ
ինքն
զղապզ
ի
ձեռն
Մուրտիկեանցն,
վասն
առաջին
առ
նոսա
հասուցեալ
դրամոյն.
նաև
զայն
թուղթն՝
զոր
Բ
աւուրբ
յառաջ
յամսոյս
ԻԹ
գրեալ
յղեաց:
Գրեսցես
ասէ
զհասանելն:
Եւ
զի
գրեալ
էր
զաւերութենէ
երկրին
և
զաղքատութենէ
ժողովրդեանն,
և
զանյաջողութենէ
գործոյն,
որք
լեալ
էին
ի
հեծելաշարժութեանց
Բց
կայսերացն
Ռուսաց
և
Օսմանցւոց,
վասնորոյ՝
գրեաց
զմխիթարութիւն
և
զյուսադրութիւն
յորդորելով
յարիանալ
ի
գործն,
շուտ
աւարտել
և
գալ:
Իսկ
և՝
Մուրտիկեան
մահտեսի
Փիլիպպոսն,
յետ
բազմիցս
աղաչելոյն
ի
Կարնոյ՝
վասն
Խարբերդու
Բէշքիւթիւրին,
որ
չեղև,
(որպէս
ի
յունվարի
ԻԹ
ցուցաւ
)
այժմ
ի
յԱրապկեր
գնացեալ
և
անտի
ի
Խարբերդ,
վերստին
աղաչանս
էր
գրեալ
առ
սրբազան
վեհն
մեծաւ
թախանձանօք,
թէ
ես
իսկ
եկեալ
աստ՝
ականատես
և
վերահասու
եղև՝
որ
այնքան
սուչ
չունի
սա
մանաւանդ
թէ՝
հրամանիդ
հնազանդ
է,
այլ
վասն
ծերութեան
և
անկարութեան
չկարէ
գալ.
զի
շատ
անկեալ
է
իբրև
զկոճղ:
Եւ
սակս
այսր
ժողովուրդքն
ևս
գրեալ
էին
զբազմակնիք
թուղթ
աղաչանաց,
զոր
յղեալ
էր
մահտեսի
Փիլիպպոսն
ընդ
իւր
թղթոյն,
և
մեծաւ
աղերսանօք
զաջահամբոյր
ևս
յղեալ՝
խնդրէին
սիրով
ընդունել:
Որ
հասեալ
էր
առ
Առաքելն
ի
Կարին:
Եւ
սրբազան
վեհին
ի
բազմաց
թախանձանաց
մահտեսի
Փիլիպպոսին
հարկեցեալ՝
մանաւանդ՝
մտածեալ
թէ՝
մի՛
մեռցի
նա
ի
ներքոյ
կապից,
գրեաց
զթուղթ
առ
Խարբերդու
ժողովուրդսն,
և
պատասխանի
իւրեանց
բազմակնիք
թղթոյն:
Յիշեցուցանելով
նոցա
զայն
ամենայն,
զոր
ի
յուլիսի
ԻԸ
գրեաց
առ
ինքեանս:
Եթէ
զայն
հասկանայիք
ասէ՝
գրէիք
զպատասխանիս
մեր
գրեցելոցն,
այլ
գիտեմ
զի
դուք
միամիտ
էք,
և
չէք
հասկացեալ,
և
զայս
ևս
միամտութեամբ
էք
գրեալ,
ուստի՝
ոչ
մեղադրեմ:
Զի
թէ
դա
յիրաւի
եպիսկոպոս
է՝
և
ինձ
թիւր
են
հասկացուցեալ
թող
զիւր
վկայականն
առնու
գայ
աստ,
իմանամք
թէ
եպիսկոպոս
է,
և
զայն
կեղտ
անունն
բառնամք,
և
փառաւորութեամբ
յետս
յղեմք:
Իսկ
թէ
պատճառէք
թէ
ծեր
և
անկար
է,
գալ
ո՛չ
կարէ,
թող
զվկայականն
ընդ
հաւատարիմ
մարդոյ
յղէ,
զի
տեսցուք
և
միամտիցուք,
և
դարձեալ
առ
ինքն
յղեսցուք:
Իսկ
թէ
ասէք
թէ
զվկայականն
կորուսեալ
է,
ապա՝
քանի
մի
գլխաւոր
իշխանօք
եկա՛յք
աստ
յուխտ,
և
զձեռս
ձեր
ի
վերայ
սուրբ
Իջման
տեղւոյն
եդեալ՝
վկայեցէ՛ք
թէ՛
մեք
գիտեմք
որ
եպիսկոպոս
է,
այն
ես
է
ինձ
ընդունելի:
Այսպէս
արարէք
ուրեմն,
եթէ
ճշմարիտ
երաշխաւոր
էք
դմա:
Ապա
եթէ
զմին
յայսցանէ
ո՛չ
առնիցէք,
յայտնի
է
որ
ի
զուի
է
գրելն
ձեր,
և
ո՛չ
գիտէք
թէ
զի՞նչ
գրէք.
գրօղն
գրէ,
և
դուք
ո՞
գիտէ
թէ՝
որպէս
կնքէք:
Այլ
մեք
թողեալ
զամենայն,
զայս
գիտեմք
հաւաստեաւ,
զի
դա
Աթոռոյս
եպիսկոպոս
չէ,
սուտ
եպիսկոպոսութիւն
առնէ,
և
դատապարտելի
է:
Իսկ
թէ
ասէք
յա՛յլ
տեղեաց
է
լեալ
եպիսկոպոս,
ևս
առաւել
դատելի
է,
զի
օտար
եպիսկոպոսն
ո՛չ
կարէ
ի
մերում
վիճակի
եպիսկոպոսութիւն
առնել
թարց
հրամանի
մերոյ:
Իսկ
մեր
խնդրելն
զդա
վասն
այսորիկ
էր,
զի
բառնայաք
ի
դմանէ
զայդ
կեղտ
անունդ,
և
զգայթակղութիւն
որ
վասն
դորա
անկեալ
է
յայդ
երկիրդ՝
ի
բաց
բառնայաք.
թէ
ինքն
մարդ
լինէր,
պարտ
էր
իւրովի
մտածել
զայս,
և
առանց
մեր
գրելոյն
գալ
աստ՝
առնուլ
զօրհնութիւնս
մեր,
և
բառնալ
զգայթակղութիւն:
Բայց
այժմ,
որովհետև
դուք
և
մահտեսի
Փիլիպպոսն
գրէք
և
վկայէք
թէ՝
իբրև
զկոճղ
անկեալ
կայ,
գալ
ո՛չ
կարէ,
վասն
աայսորիկ՝
գթացեալ
մեր
յաղաչանս
ձեր՝
մանաւանդ՝
ի
ծերութիւն ,
և
ի
տկարութիւն
դորին,
զի
մի՛
ի
ներքոյ
կապից
մեռցի,
ահա
այնու
օրհնութեան
կոնդակաւս
արձակեցաք
զդա
ի
կապանացն
և
ի
բանադրանացն,
և
ետուք
դմա
հրաման՝
պաշտել
զկարգն,
և
վարել
զգործն
առաջնորդութեան
եթէ
կենդանի
կայցէ:
Բայց
այսու
պայմանաւ,
զի
զգործ
եպիսկոպոսութեան
մի
գործեսցէ,
և
մի
բնաւ
զկարգ
եպիսկոպոսութեան
պաշտեսցէ,
մինչև
եթէ
զառողջութիւն
գտցէ՝
աստ
եկեսցէ
որպէս
գրեցաք,
և
թէ
ո՛չ
այնպէս,
արասցէ
որպէս
գրեցաք:
Զի
զայն
զոր
մեք
գիտեմք,
ո՛չ
կարեմք
թողուլ
զհաւաստի
գիտեցեալն
մեր,
և
մեղաց
պատճառ
լինիլ
գիտելով:
Իսկ
թէ
ինքն
զհաւաստութիւն
իմն
ունի,
թող
ծանուսցէ
մեզ
որպէս
գրեցաք:
Ահա
գրեցաք
ասէ
մեր
նուիրակին,
որ
եկեսցէ
առ
ձեզ՝
և
զսրբալոյս
Մեռոն
տացէ.
(զի
յառաջ
գրեաց
չտալ՝
որպէս
ի
դեկտեմբերի
Դ
և
ի
վերոյսն
ասացաւ
)
դուք
ևս
առաջնորդաւ
ձերով
զհնազանդութիւն
և
զհարազատութիւն
ձեր
որ
առ
սուրբ
Աթոռս
և
առ
մեզ՝
ցուցէք
նմա:
Թուղթ
ևս
յԱրապկեր
առ
մահտեսի
Փիլիպպոսն
գրեաց.
ի
պատասխանի
երկուց
թղթոցն
ի
մարտի
Ե
գրեցելոց:
Ծանուցանելով
զոր
ինչ
գրեաց
առ
Խարբերդցիսն,
և
զթուղթն
նոցին
առ
նա
յղեաց՝
տալ
նոցա,
և
այնպէս
առնել
տալ:
Իսկ
և՝
գանգատ
գրէր
սա
զՅամթայ
և
զԹոխաթու
նուիրակացն,
թէ
շատ
զզուեցուցանեն
զժողովուրդսն
անիծանելով
և
վիրաւորելով:
Գրեաց
թէ՝
ահա
գրեցի
նոցա
զնախատինս,
զի
սիրով
վարիցին
ընդ
ժողովրդեանն:
Բայց
մեղն
առաջնորդացն
է
ասէ
ըստ
մեծի
մասին,
քան
թէ
մեր
նուիրակացն,
դու
միամի՛տ
ես,
բայց
մեք
զլաւն
գիտեմք:
Եւ
վասն
յղելոյն
զդաւթար
հաշուին
իւրեանց
(որպէս
ասացաւ
ի
վերոյ
)
զղապզ
յղեաց,
(որպէս
ասելոց
եմ
ի
ներքոյ
).
խմա
ևս
ծանոյց՝
զի
միամտեսցի:
Առ
Առաքելն
յղեաց
առ
նա
հասուցանել:
Թուղթ
ևս
առ
Յամթայ
նուիրակ
Ղազար
վարդապետն
գրեաց,
վասն
թուղթ
չգրելոյն
յանդիմանութիւն:
Եւ
զոր
ինչ
գրեաց
Խարբերդցւոցն,
սմա
ծանոյց:
Եւ
հարկեաց
երթալ
անդ՝
և
տալ
զսրբալոյս
Մեռոն,
(որպէս
ի
վերն
ևս
ասացաւ
)
և
զորպէսն
իւր
և
գործոյն
գրել:
Փուսուլայ
ևս
գրեաց
առ
սա,
յիշեցուցանելով
զիւր
պատուէրսն՝
որ
պատուիրեաց
սիրով
վարիլ
ընդ
ժողովրդեանն,
և
յանդիմանութիւն
վասն
ո՛չ
այնպէս
առնելոյն՝
և
անիծիւք
զնոսա
վիրաւորելոյն,
որպէս
գանգատէր
Փիլիպպոսն՝
որ
ասացաւ
ի
վերն:
Ղապզ
ևս
գրեաց
ի
վերայ
մահտեսի
Փիլիպպոսին
և
Առաքելին
վասն
իւրեանց
հաշւոց
կատարելոյն,
թէ
ի
ՌՄԺԸ
թուոյն
մինչև
ի
ՌՄԻԶ
թիւս,
և
ի
մարտի
ԻԱ
որքան
առևտուր
արարեալ
եմք
ընդ
ձեզ՝
թէ
ընդ
ձեռն
պատրիարքին
և
Նազարէթին,
և
թէ
այլ
մարդկանց
և
նուիրակաց,
թէ
փօլիցայիւ,
թէ
այլ
կերպիւ,
զբոլորն
հատեալ
վերջացուցաք,
և
զհիսապսն
մեր
որ
ընդ
ձեզ՝
կտրեցաք.
այլ
ամենևին
Ա
փարայ
տալիք
և
առնլիք
չմնաց
ի
մէջ
մեր
և
ձեր:
Վասնորոյ՝
յայսքան
միջոցումս
որքան
հիսապի
և
առևտրոյ
կողմանէ
գիր
գոյ
գրեցեալ
թէ
ի
մէնջ
առ
ձեզ՝
և
թէ
ի
ձէնջ
առ
մեզ,
բոլորն
անընդունակք
և
բաթալք
եղեն:
Եւ
այսր
աղագաւ՝
ապա
միամտութիւն
նոցին
և
օրհնութիւն:
Թուղթ
ևս
ի
Կարին
առ
Մուրտիկզատէ
Խօջայ
Առաքելն
գրեաց՝
ի
պատասխանի
ի
մարտի
ԻԱ
գրեալ
թղթոցն՝
և
հաշուագրացն:
Ծանուցանելով
զգրելն
յամսոյս
ԻԹ
զպատասխանիս
առաջին
գրեցելոցն
ի
վերայ
Կարսայ:
Եւ
հաւանութիւն
վասն
յղեալ
հաշուագրին,
թէ
մեր
դաւթարին
համաձայն
գտաք
և
հաւանեցաք:
Եւ
ղապզն
ևս
յղեցաք
ի
միամտութիւն
ձեզ.
որ
ասէ
այլ
առևտուր
չմնաց
ի
մէջ
մեր
և
ձեր՝
յանցեալ
թուոյ
մայիսի
ԺԵ
էն,
մինչ
ի
յայս
թուոյս
մարտի
ԻԱ:
Սակայն՝
զթարճիման
մահտեսի
Ղազարի
ԼԵ
ղռուշն
(որ
յիշեցաւ
ի
մայիսի
ԺԲ
)
առեալ
էք
ասէ
և
մեզ
գրեալ,
բայց
այժմ
ի
մէջ
այս
հաշուոյս
ի
կարգս
ձեր
առիցն
չէք
գրեալ,
այլ
հոգ
չէ
ասէ,
ի
նոր
դէվթէրի
առքումն
գրեցէ՛ք,
մեք
ևս
ի
մեր
նոր
դէվթէրոջն
գրեցաք:
Նոյնպէս՝
և
զԲէշքիւթիւրի
տուեալն
ասէ՝
(որ
ի
վերն
յիշեցաւ
).
և
Եսայի
վարդապետին
վերայ
արարեալ
նոր
փօլիցայն,
(որ
յամսոյս
ԻԹ
յիշեցաւ
)
և
Ուռումելու
նուիրակի
նոր
հասուցեալն
Նազարէթին,
(որ
ի
վերոյգրեցաւ
)
գրեցէք
ասէ
ի
նոր
դէվթէրն,
յետ
մարտի
ԻԱ
ին,
որ
հին
տարւոյն
չխառնուի,
զի
մեք
ևս
ի
նոր
դաւթարն
մեր
գրեցաք
ասէ:
Եւ
զայն
դրամն
զոր
ի
կողմանէ
հին
հաշուին
յղեալ
էր՝
(որպէս
ասացաւ
ի
վերն
յամսոյս
Լ
)
ի
ձեռն
այս
փայեկիս
էր
յղեալ,
որ
զթուղթսն
բերեալ
էր,
զոր
տեսեալ
Գէորգին
ի
Կարս,
առեալ
էր
ի
ձեռացն,
և
գրեալ
էր
սրբազան
վեհին
մարդ
յղել
և
տանիլ
տալ:
(որպէս
ասացաւ՝
անդ
յամսոյս
Լ
):
Ուստի
փոքր
ինչ
մեղադրեաց՝
թէ
ընդէ՞ր
ի
ձեռն
սայուն
յղես,
զի
ժամանակս
վտանկաւոր
է,
եթէ
փորձանաց
դիպէր
ասէ՝
մեք
զի՞նչ
առնէաք:
Ապա
և
միամտութիւն,
թէ
մարդ
յղեցաք
ի
Կարս՝
զի
բերցեն:
(որպէս
անդ
յամսոյս
Լ
ասացաւ
):
Կրկին
ևս
միամտութիւն
վասն
ընդ
Թիֆլիզեցի
Եսայուն
յղեալ
դրամոյն,
(որպէս
և
յամսոյս
ԻԹ
):
Եւ
զի
վասն
Յամթայ
առաջնորդի
տալեացն՝
(որ
յամսոյս
ԻԹ
յիշեցաւ
)
միամտութիւն
գրէր
թէ
առնլոց
եմ,
գրեաց
զշնորհակալութիւն,
և
պատուիրեաց
մուղայէթ
լինիլ
և
առնուլ:
Եւ
զոր
ինչ
առ
Խարբերդցիսն
գրեաց՝
սմա
ևս
ծանոյց,
և
զկոնդակն
ընդ
թղթոյ
մահտեսի
Փիլիպպոսին
յղեաց
առ
սա՝
հասուցանել
առ
նա:
Նոյնպէս
և
զթուղթ
Ուռումէլու
նուիրակին
յղեաց
առ
սա՝
զի
ի
ձեռն
Նազարէթին
առ
նա
հասուսցէ:
Նաև
զՅամթայ
նուիրակինն
ևս,
զի
հասուսցէ
առ
նա:
Եւ
որքան
յամսոյս
ԻԹ,
այժմ
ևս
յոյժ
հարկիւ
գրեաց
յղել
շուտով
զառ
ինքն
եղեալ
ամանաթսն,
այսինքն՝
զբալասանի
իւղն՝
զոր
մինչև
ցզատիկն
աստ
հասուսցես
ասէ,
զի
ի
նոր
կիւրակէին
սպաս
դնել
կամիմք
սրբալոյն
Մեռոնին,
զի
ի
հոգեգալստեանն
յաջողմամբ
Տեառն
օրհնեսցուք:
Ընդ
նմին
և
զայլ
ամանաթսն,
որք
յամսոյս
ԻԹ
յիշեցան:
Իսկ
և
սա
գրէր
թէ՝
ի
Մարտիրոսէն
զձեր
դրամն
խնդրեա
և
առ,
զի
ի
Թօխաթ
գնացեալ
դարձաւ,
և
ունի
կարողութիւն
տալոյ :
Վասնորոյ՝
զթուղթ
գրեաց
առ
նոյն
Արապկերցի
Մարտիրոսն,
(որ
ի
նոյեմբերի
ԻԱ
յիշեցաւ
)
սիրով
և
սաստիւ
հարկ՝
զի
տացէ
զդրամն
մեր:
Զի
այժմ
ունիս
ասէ
կարողութիւն,
և
կարես
տալ,
տո՛ւր,
և
մի՛
զմեզ
կրկին
ի
վրէժխնդրութիւն
շարժեր:
Երբ
և
իցէ
տալոց
ես,
լաւն
այն
է՝
զի
սիրով
տայցես.
տուր
ասէ
Առաքելին
և
մեզ
գրեա՛,
զի
զթամասուկս
ընդ
օրհնութեան
թղթոյ
առ
քեզ
յղեսցուք:
Եւ
այլ
ևս
ընդ
սմին
հարկ:
Զայս
առ
Առաքելն
յղեաց՝
տալ
նմա,
և
խնդրել
զդրամն,
և
առնուլ:
Եւ
թէ
նա
յամեցուցանել
և
զայլ
և
զայլ
պատճառս
դնել
կամիցի,
ծանուսցէ
ինքեան:
Վասն
յամսոյս
ԻԹ
յղեալ
թղթոցն
Պօլսոյ
և
Զմիւռնոյ
կրկին
հարկ՝
շուտով
յղել
առ
Նազարէթն:
Ընդ
Արաբկերցի
Սիմէօն
անուամբ
փայեկին՝
զոր
յԱրապկերու
էր
յղեալ
մահտեսի
Փիլիպպոսին,
ի
մարտ
ԼԱ:
