Գիրք քարոզութեան որ կոչի ձմեռան հատոր

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա

Իմաստնացեալն յԱստուծոյ Սողօմօն աղերսէ ի դիմաց եկեղեցւոյ սրբոյ ասելով։ «Համբուրեսցէ զիս ի համբուրից բերանոյ իւրոյ»։ Եկ համբոյրն վեց իմն նշանակութիւն ունի։ Առաջին զհաշտութիւն նշանակէ. զի յետ խռովութենէ եւ պատերազմի՝ յորժամ ի հաշտութիւն գամք համբուրեմք զմիմեանս։ Այսպէս առաջինն Եւա՝ պատերազմ եւ խռովութիւն ընկէց ի մէջ Աստուծոյ եւ մարդկան. եւ բազում պակասութիւն եղեւ մարդկայինս ազգի. զի ամենայնքն իջանէին ի դժոխս. վասն այն հայրապետքն եւ մարգարէքն աղաղակեցին առ Աստուած առնել զհաշտութիւն։
       Եւ ողորմած հայրն երկնաւոր՝ Միածին որդւովն իւրով հաշտեցաւ ընդ մարդկան եւ համբուրեաց բերանով իւրով. որպէս յայտնի ի յառակս անառակին, որ ել ընդառաջ նորա եւ գիրկս արկեալ համբուրեաց. զնա եւ ուրախացոյց զերկինս եւ զերկիր։ Երկրորդ համբոյրն ծածուկ սիրոյ է նշանակ զոր ունիմք առ միմեանս. եւ սէրն ոչ ծածկի. այլ համբուրիւն յայտնի լինի սրտին սէրն։ Նոյնպէս ծածուկ սէրն Աստուծոյ յայտնեցաւ ի մեզ՝ յորժամ զծոցածին բանն իւր առաքեաց առ մեզ ի փրկութիւն աշխարհի. որպէս ասէ աւետարանիչն. «յայսմիկ երեւեցաւ սէրն Աստուծոյ ի մեզ՝ ոչ թէ մեք սիրեցաք զնա, այլ նախ նա սիրեաց զմեզ եւ առաքեաց զորդին իւր ի փրկութիւն աշխարհի»։ Երրորդ՝ նշանակէ զհաւասարութիւն համբուրողացն եւ համբուրելոցն. եւ այս եղեւ մարդեղութեամբ բանին՝ յորժամ բանն Աստուած էջ որովայն Սրբոյ Կուսին եւ եղեւ մարդ հաւասար ամենայն մարդկան մարմնով եւ հոգւով եւ մտօք կատարեալ. ի նոյն ժամն՝ միաւորեալ բնութիւնս մեր, եղեւ Աստուած կատարեալ հաւասար բանին Աստուծոյ. որպէս ասէ առաքեալն։ «Որ ի կերպարանս Աստուծոյ էր՝ ոչ ինչ յափշտակութիւն համարեցաւ զլինելն հաւասար Աստուծոյ»։ Եւ աստուածաբանն ասէ . համարձակիմ եւ ասեմ զոյգ Աստուած. այսինքն, հաւասար Աստուած. որպէս առօղն, նոյնպէս եւ առեալն։ Չորրորդ՝ համբոյրն՝ զմերձաւոր գոլն երկուց շրթանցն ցուցանէ. եւ այս եղեւ ծննդեամբն Քրիստոսի՝ յորժամ ծնաւ ի մօրէ, եւ խանձարրօք պատեցաւ եւ ի մսուր եդաւ, եւ ի մոգուցն ընծայեցաւ, եւ ի հովուացն երկրպագեցաւ, եւ ի գիրկս ծնօղացն գըգուեցաւ ասելով. «համբուրեսցէ զիս ի համբուրից բերանոյ իւրոյ»։ Հինգերորդ՝ զի կարօտութեան զովացումն նշանակէ համբոյրն։ Եւ այս կատարեցաւ յորժամ քաղցր վարդապետութեամբն ուսուցանէր եւ ասէր. «որ ոք ծարաւի իցէ, եկեսցէ առիս եւ արբցէ։ Եւ եթէ՝ եկայք առիս ամենայն աշխատեալք եւ բեռնաւորք. եւ ես հանգուցից զձեզ»։ եւ իւրաքանչիւր ոք առին զկարօտութիւնս իւրեանց։ Որպէս զպոռնկին զմեղսն եթող. եւ զմաքսաւորն արդարացոյց. եւ զաւազակն ի դրախտն եմոյծ։ Ա՛յսպէս եւ այժմ զզանազան խնդիրս կարօտելոց կատարէ մինչ ի կատարած աշխարհի։ Վեցերորդ՝ համբոյրն զհաղորդիլն միմեանց նշանակէ։ Վասն այն կոչի համբոյր՝ զի բիւրք մի լինին հաղորդութեամբն առ միմեանս։ Եւ եղեւ այս այժմ, որ հաւատով եւ յուսով միացաք ընդ նմա. եւ յաւազան Նորա մըկրտեցաք. եւ զհաղորդութիւն Նորա ճաշակեցաք։ Այլ կատարեալն լինելոց է ի հանդերձեալն. յորժամ հարսնացեալ եկեղեցի սուրբ միանայ սիրով ընդ փեսային Քրիստոսի. եւ լինի մի Աստուած ընդ Աստուածս միացեալ. որպէս ասէ աւետարանն. «Որպէս դու հայր յիս եւ ես ի քեզ. եւ սոքա ի մեզ իցեն. զի եղիցուք կատարեալք ի մի»։ Զայս վեց նշանակութիւնս ունի որ ասէ. «համբուրեսցէ զիս ի համբուրից բերանոյ իւրոյ»։ Իսկ որ զբերանոյն համբոյրն խնդրէ՝ չորս ինչ նշանակէ։ Նախ՝ զկատարեալ սէրն նշանակէ. զի երեք ազգ է համբոյրն. այսինքն, ոտից եւ ձեռաց եւ բերանոյ. զի համբուրել զոտս՝ ծառայիցէ. եւ զձեռս՝ ատելեաց. եւ զբերանս՝ սիրելեաց։
       Առաջինն լաւ է. երկրորդն լաւագոյն. եւ երրորդն եւս լաւագոյն։ Զայն խնդրէ եկեղեցի սուրբ՝ որ բարեկամաց եւ սիրելեաց է համբոյր եւ սէր. որպէս ասէ Տէրն աշակերտացն. «ո՛չ կոչեմ զձեզ ծառայս, զի ծառայն ոչ գիտէ զինչ գործէ Տէրն. այլ կոչեցից զձեզ բարեկամս՝ զի զամենայն զոր լուայ ի հօրէ ծանուցի ձեզ»։ Երկրորդ՝ ցուցանէ համբոյր բերանոյն զանընդմիջաբար խօսիլն ընդ մեզ բերանովն իւրով. զի վարդապետն որ քալամաչով քարոզէ՝ չէ այնպէս քաղցր որպէս իւր բերանովն. նոյնպէս Աստուած բազում անգամ խօսեցաւ ընդ մեզ հրեշտակօք եւ նահապատօք եւ մարգարէիւք. զայն ոչ խնդրէ եկեղեցի սուրբ. այլ խնդրէ զորդին Աստուծոյ գալ եւ մարմին լինիլ. եւ առանց միջնորդի ի խօսիլ եւ քարոզել մեզ ճշմարտութիւն. եւ այս եղեւ յորժամ բանն մարմին եղեւ եւ բնակեաց ի մեզ շրջելովն եւ քարոզելովն։ Որպէս ասէ առաքեալն յեբրայեցւոցն։ «Բազում մասամբ եւ բազում օրինակօք խօսեցաւ Աստուած ընդ հարսն մեր մարգարէիւք. ի վախճան աւուրցս այսոցիկ, խօսեցաւ ընդ մեզ որդւովն»։ Երրորդ՝ համբոյրն բերանոյն նշանակէ զճաշակ քաղցրութեան մարմնոյ եւ արեան կենաց. որպէս ասէ Տէրն։ «Որ ուտէ զմարմին եւ ըմպէ զարիւն իմ, ունի զկեանս յաւիտենականս». եւ այն ճաշակումն՝ որ պատճառ է յաւիտենից կենացն՝ բերանով լինի. զայն խնդրէ եկեղեցի սուրբ։ Եւ եղեւ այս յորժամ մարմնացեալ բանն Աստուած ի Բեթղէհէմ ծնաւ եւ ի մսուր բազմեցաւ. զի Բեթղէհէմն՝ տուն հացի թարգմանի. եւ մսուրն անբանից՝ կերակրոյ է տեղի. զայն նշանակէ՝ որ բանն Աստուած սովեալ եւ անբանացեալ մարդկան ազգի կերակուր եւ կենաց պատճառ եղեւ։ Չորրորդ՝ համբոյր բերանոյն՝ նշանակէ զբղխումն շնորհացն, որ ելանէր ի բերանոյն Քրիստոսի. որպէս այն որ մեռելոյն կեանս շնորհեաց եւ հիւանդացն առողջութիւն. զորդէգրութիւն շնորհեաց, եւ զարքայութիւն ձրի պարգեւեաց։ Զայն խնդրէ սուրբ եկեղեցի ասելովն. «համբուրեսցէ զիս ի համբուրից բերանոյ իւրոյ»։ Որ կատարեցաւ բանս այս ի յԱստուածածին Կոյսն Մարիամ. որ այսօր միածին բանն Ասատուծ ծնաւ ի նմանէ եւ ի գիրկս Նորա նստելով, խաղայր ընդ մօրն եւ տայր նմա համբոյր. եւ կատարեցան խնդրուածք նորա որ ասէր։ «Համբուրեսցէ զիս ի համբուրից բերանոյ իւրոյ»։ Եւ այսմ նման՝ մարգարէն Դաւիթ ի յայս աւուր խորհուրդ մարգարէանայ եւ ասէ։ «Ողորմութիւն եւ ճշմարտութիւն պատահեսցին. արդարութիւն եւ խաղաղութիւն համբուրեսցին»։ Այս բանիւս ցուցանէ՝ զքաղցր վիճումն որ եղեալ էր յառաջագոյն ի մէջ ողորմութեան եւ ճշմարտութեան, արդարութեան եւ խաղաղութեան։ Զի թէ ոչ էր յառաջագոյն ի մէջ վիճումն եղեալ, եւ ոչ ասէր թէ պատահեսցին եւ համբուրեսցեն զմիմեանս։
       Այլ ասեն վարդապետք թէ՝ յորժամ ստեղծ Աստուած զմարդն առաջին, զայս չորս առաքինութիւնս զոր ասացաք՝ պարգեւեաց Ադամայ։ Զողորմութիւն պահապան ետ նմա. եւ զճշմարտութիւն իբրեւ վարդապետ եւ ուսուցիչ նմա. եւ զարդարութիւն կարգաւորիչ նմա. իսկ զխաղաղութիւն՝ իբրեւ զմայր սնուցիչ նմա։ Եւ որքան ի պատուիրանն Աստուծոյ էր Ադամ, այս չորս բարութեամբս զարդարեալ էր. այլ յորժամ մեղանչեաց եւ էանց զհրամանաւն Աստուծոյ, եղեւ պատերազմ ի մէջ մարդոյս եւ Աստուծոյ. այս չորս առաքինութիւնք բարկութեամբ հեռացան ի նմանէ։ Եւ յետոյ յորժամ զղջացաւ մարդն, ողորմութիւն եւ խաղաղութիւն շուտով դարձան առ նա եւ օգնական եղեն նմա։ Այլ արդարութիւն եւ ճշմարտութիւն եղեն ի կողմն Աստուծոյ եւ դատապարտեցին զմարդն , եւ ընկեցին արտաքս. եսէր ճշմարտութիւն զայն բանն թէ, «գուցէ ձգիցէ զձեռն իւր եւ կերիցէ ի ծառոյն կենաց եւ կեցցէ յաւիտեան»։ Եւ արդարութիւն հարկանէր զմարդն քաղցով եւ ծարաւով եւ աշխատանօք եւ ասէր. «քրտամբք երեսաց քոց կերիցես զհաց քո. մինչեւ դարձցիս ի հող. զի հող էիր եւ ի հող դարձցիս. իսկ ողորմութիւն Աստուծոյ գթայր ի մարդիկ եւ խօսէր ընդ Աստուծոյ. եւ կակղացուցանէր զսիրտ նորա ասելով։
       «Մինչեւ յե՞րբ բարկանաս դու իսպառ։ Ո՞ւր են ողորմութիւնք քո Տէր՝ զոր երդուար»։ Այլեւ խաղաղութիւն որ է մերձաւոր Աստուծոյ եւ որպէս ֆառաշ՝ անկողին եւ տեղի նմա պատրաստէ. քանզի ասէ եղեւ խաղաղութեամբ տեղի նորա. եւ նա խօսէր ի կողմանէ մարդոյն ընդ Աստուած եւ ասէր. «մի՛ իսպառ արգելցես զողորմութիւն քո ի մարդկանէ»։ Եւ այսպէս ի մէջ նոցա վէճ եւ հակառակութիւն կայր. յայնժամ գնաց ճաշմարտութիւն մինչեւ յամպս եւ աղաղակէր Տէր ո՞ւր է բանն զոր ասացեր. «թէ յաւուր յորում ուտիցէք, մահու մեռանիցիք». արդար դատաստանաւ դատապարտեա՛ զմարդն։ Եւ յայնժամ ողորմութիւն ել յերկինս առ Աստուած. եւ բարեխօսէր վասն մարդկան որպէս ասէ մարգարէն. «Տէ՛ր յերկինս է ողորմութիւն քո. եւ ճշմարտութիւն քո մինչեւ յամպս»։ Եւ իբրեւ ետես Աստուած, թէ չորք առաքինութիւնս այսպէս կռուին ընդ միմեանս, հրամայեաց նստիլ նոցա. զի իւրաքանչիւր ոք զիւրն ասիցէ։
       Նախ՝ ճշմարտութիւն եւ արդարութիւն վկայութիւն դնէին թէ՝ չէ պատշաճ փրկութիւն մարդկան։ Եւ ճշմարտութիւն երկու վկայութիւն դնէր։ Առաջին զայս ասէր թէ, մեղքն Ադամայ յո՛յժ ծանր եւ մեծ է, որպէս զմեղքն սատանայի. զի հաւատաց սատանայի, որ հակառակ էր Աստուծոյ. եւ իրաւացոյց զնա, եւ զԱստուած ստեաց. եւ որպէս չէ պատշաճ փրկութիւն սատանայի. նոյնպէս չէ պատշաճ փրկութիւն մարդկան։ Երկրորդ վկայութիւն զայս ասէր թէ, Աստուած անայլելի եւ անփոփոխելի է . եւ ո՛չ է որպէս զմարդ որ սուտ խօսի եւ փոփոխէ զբան իւր. արդ Աստուած ասաց Ադամայ թէ, «յորժամ ուտէք ի պտղոյն, մահու մեռանիք». եւ կերաւ. ապա պարտ է նմա մեռանիլ. եւ թէ թողութիւն առնէ եւ ո՛չ մեռանի, յայնժամ փոփոխի Աստուած։ Զայս ճշմարտութիւն ասէր։ Այլ զողորմութիւն յառաջ եկն եւ ասաց թէ, պատշաճ է փրկիլ մարդոյն. եւ երկու վկայութեանցն զոր եդ ճշմարտութիւն պատասխանի ետ։ Առաջնոյն պատասխանեաց թէ, յոյժ ծանր էր մեղք մարդոյն ի կողմանէն Աստուծոյ. այլ սակաւ մի թեթեւացաւ ի կողմանէ մարդոյն վասն երկու պատճառի։ Մին՝ զի մարդն ի սատանայէ խաբեցաւ. այլ սատանայ ոչ յումեքէ խաբեցաւ. այլ միայն իւր հպարտութեամբն կորեաւ։ Երկրորդ՝ զի բնութիւն մարդոյս տկար էր. զի մարմինն ընդ հոգւոյն էր կապեալ. այլ սատանայ միայն հոգի է. վասն այն պատշաճ է որ փրկի մարդն. թէպէտ ո՛չ փրկի սատանայ. որպէս ասէր Դաւիթ։ «Իսկ արդ՝ յիշեա եւ տես զինչ է գոյացութիւն իմ. մի թէ ի զուր ստեղծեր. ո՞վ է մարդ որ կեցցէ՝ եւ ո՛չ տեսցէ զմահ». այսինքն մեղիցէ։ Այս առաջնոյն պատասխանի։ Երկրորդ վկայութեան ետ պատասխանի եւ ասէ. թէ ճշմարիտ է՝ զի Աստուած ո՛չ փոփոխի. ապա ուրեմն պարտ է որ փրկէ զմարդն . վասն զի խոստացաւ սուրբ հերցն զի փրկեսէ զմարդն. որպէս ասաց Աբրահամու թէ՝ «ի զաւակի քում օրհնեսցի ամբողջ ազգ երկրի»։ Եւ թէ՝ «երդուաւ Տէր Դաւթի ճշմարտութեամբ եւ ո՛չ ստեաց նմա՝ ի պտղոյ որովայնի նորա նստուցանել յաթոռ նորա»։ Եւ բանն այն որ ասաց թէ, ուիցէք, մեռանիցիք. եւ եղեւ. քանզի մեռան մարմնով. այլ պարտ է զի կենդանասցին հոգւով։ Այս իմին կողմն։ Եւ ի միւս կողմանէն արդարութիւն խօսէր ընդ մարդոյս եւ ասէր. թէ պարտ է որ արդար դատապարտի մարդն։ Եւ զայս դնէր վկայութիւն թէ յորժամ մեղաւ մարդն, զայս չորս առաքինութիւնս յիւրմէն ի բաց վարեաց։
       Զողորմութիւն որ պահէր զնա՝ եթող։ Ի ճշմարտութենէն հրաժարեցաւ՝ որ ուսուցանէր զնա։ Եւ զարդարութիւն խոտեաց՝ որ կարգաւորիչ էր նմա։ Եւ զխաղաղութիւն անարգեաց . վասն զի խաղաղութիւն գնաց առ Ադամ ի դրախտն, զի հաշտեցուսցէ զնա ընդ Աստուծոյ ասելով ո՞ւր ես. զի թերեւս զղջասցի. եւ զայն խաղաղութիւն արհամարհեաց Ադամ ասելով. կինս զոր ետուր ինձ՝ խաբեաց զիս. եւ զիւր մեղքն ո՛չ ծանեաւ. զԱստուած պարտաւորեաց. վասն այն պարտ է զի ո՛չ փրկեսցի մարդն. այլ դատապարտեսցի արդար դատաստանաւ։ Այլ յառաջ եկն խաղաղութիւն եւ ոչ յիշեաց զանարգանս իւր. այլ խօսի ի կողմանէ մարդոյս թէ, պատշաճ է փրկիլ. եւ ասէ ո՛վ Տէր՝ ո՛չ ասեմ թէ մարդն ըստ իւր գործոցն արժան է փրկիլ, այլ վասն քո անուանդ եւ ողորմութեանդ. որպէս ասէր Դանիէլ թէ՝ «ո՛չ վասն արդարութեան մեր անկանեմք զգութս առաջի քո, այլ վասն բազում գթութեան քո լուր մեզ Տէր. թէ ո՛չ առնես ողորմութիւն, քո անուանդ պակասութիւն է. եւ կորնչի քո ողորմութիւնդ»։ Զի երկու ստեղծուած մեղան. մինն սատանայ. եւ մինն մարդս. սատանայի ո՛չ ողորմեցար. եւ մարդոյս ո՛չ ողորմիս. եւ ո՞ւր երեւեսցի ողորմութիւն քո. եւ թէ կորուսանես զմարդիկ, քո անուանդ պակասութիւն լինի. որպէս գրեալ է ի թիւսն. «Ասիցեն եգիպտացիք. այսինքն, դեւքն թէ ո՛չ կարաց Տէրն զժողովուրդն տանիլ յերկիրն, զոր երդուաւ նոցա. այսինքն յարքայութիւն. վասն այն տապաստ էարկ զնոսա յանապատին»։ Այսպէս էր կռիւ ի մէջ չորից առաքինութեանցն. զի ճշմարտութիւն եւ արդարութիւն ասէին թէ, պարտ է որ պատժին մարդիկ եւ մեռանին։ Յայնժամ աղաղակեաց Դաւիթ եւ ասէ։ «Աստուած զիրաւունս քո արքայի տուր . եւ զարդարութիւնս քո որդւոյ թագաւորի»։ Եւ այս զոր ասէ աւետարանն թէ՝ «հայր ո՛չ դատէ զոք, այլ զամենայն դեատաստան ետ որդւոյ իւրում»։ Եւ այս յոյժ պատշաճ էր. զի թէ հայր առնէր դատաստան, բազումք կարծէին թէ ի կողմն ճշմարտութեան խօսի. զի մերձ է ճշմարտութիւն նմա. որպէս ասէ սաղմոսն. «հզօր ես դու Տէր. եւ ճշմարտութիւն քո շուրջ է զքեւ»։ Եւ թէ հոգին սուրբ առնէր դատաստան, կարծէին թէ խօսի ի կողմն ողորմութեան. զի հոգին սուրբ է հայր ողորմութեան եւ մարդասէր. որպէս ասէ սիրեցէքն. «մարդասէր հոգին»։ Այլ չորեքկին սոքա առաքինութիւնքս՝ ողորմութիւն եւ խաղաղութիւն. արդարութիւն եւ ճշմարտութիւն հաւանեցան դատաւորութեան որդւոյն։ Զի որդին միջին անձն է ի մէջ հօր եւ հոգւոյն. վասն այն նմա է պատշաճ միջնորդ լինիլ. որպէս ասէ Պօղոս թէ՝ «միջնորդն Աստուծոյ եւ մարդկան մարդն Յիսուս Քրիստոս»։ Յայնժամ որդին Աստուծոյ դատաստան կտրեաց եւ երեք բան ասաց։ Առաջին՝ ասաց զի մարդն փրկեսցի. որպէս խնդրեաց ողորմութիւն. զի խոստումն առ հարսն ճշմարիտ լիցի։ Երկու բան՝ ասաց թէ պարտ է որ մին մարդ մեռանի. որպէս խընդրեաց ճշմարտութիւն. զի մի ամենայն ժողովուրդն կորիցէ։ Երեք բան՝ ասաց թէ պարտ է Աստուծոյ մարդ լինիլ. զի վճարեսցէ զպարտս մարդկան։ Զի թէ արդ միայն էր, ո՛չ կարէր վճարել. զի անթիւ էր պարտքն. եւ թէ Աստուած միայն լինէր. ո՛չ էր պարտական. վասն այն հարկ էր որ լինէր Աստուած մարդացեալ. զի աստուածութեամբն կարէր վճարել. եւ մարդկութեամբն պարտէր։ Եւ այս դատաստանս խիստ դիւրին եւ հեշտ թուեցաւ այս չորս առաքինութեանցս. վասն այն ասաց որդին Աստուծոյ ողորմութեան եւ ճշմարտութեան թէ, դուք գնացէք առաջի երեսաց իմոց. որպէս ասէ սաղմոսն։ «Ողորմութիւն եւ ճշմարտութիւն գնասցէ առջի երեսաց քոց»։ Եւ ասաց թէ՝ յետոյ ես գամ եւ մարդ լինիմ. եւ փրկեմ զմարդն, զի ողորմութիւն եւ խաղաղութիւն հաւանեսցին։ Եւ չարչարիմ եւ մեռանիմ, եւ արդարութիւն եւ ճշմարտութիւն հաւանեսցին։ Եւ ասաց ցԳաբրիէլ՝ դու երթ առ Կոյսն աւետիս տուր նմա. զի հաշտութիւնս այս՝ նովաւ է լինելոց. եւ յորժամ Գաբրիէլ գնաց եւ աւետիս ետ սրբոյ Կուսին, եւ նա ասաց ահաւասիկ կամ աղախին Տեառն, եւ ի նմին ժամու բանն մարմին եղեւ յարգանդի նորա։ Այլ այսօր ծնաւ յԱստուածածին մօրէն. եւ բնակեաց ի մեզ . որպէս ասէ աւետարանիչն. «Բանն մարմին եղեւ եւ բնակեաց ի մեզ»։ Եւ այս չորս առաքինութիւնք հաշտեցան ընդ միմեանս. զի ողորմութիւն եւ ճշմարտութիւն որ ոչ միաբանէին, այսօր պատահեցան միմեանց։ Եւ արդարութիւն եւ խաղաղութիւն որ յառաջն վիճէին, այսօր համբուրեցին զմիմեանս որ է նշան սիրոյ։ Եւ երեք եղանակաւ Աստուծոյ հաշտութիւն եղեւ եւ համբուրեցին զմիմեանս։ Նախ՝ ի ձեռն Աստուածածին Կուսին որպէս ասացաք՝ այսօր հաշտութիւն եղաւ սոցա։ Երկրորդ՝ ի յանձն միածին որդւոյն՝ հաւանեցան սոքա եւ համբուրեցին զմիմեանս. զի նա է ողորմութիւն մեր, որ գթութեամբ եւ մարդասիրութեամբ մարդացաւ։ Նա է ճշմարտութիւն. որպէս ինքն ասաց։ «Ես եմ ճշմարտութիւն, որ զխոստմունս հարցն կատարեցի։ Նա է արդարութիւն մեր. որ արդարացոյց ի մեղաց. «եւ ո՛չ արար մեղս, եւ ո՛չ գտաւ նենգութիւն ի բերան նորա»։ Նա է խաղաղութիւն մեր՝ որ արար խաղաղութիւն հեռաւորաց եւ մերձաւորաց ի յերկինս եւ ի յերկրի. եւ հաշտեցոյց զհայր ընդ արարածս։ Որպէս հրեշտակք ասէին. «փառք ի բարձունս. եւ յերկիր խաղաղութիւն. ի մարդիկ հաշտութիւն»։ Երրորդ՝ չորս առաքինութիւնք պատահեցան այժմ միմեանց. եւ են այժմ ի սուրբ եկեղեցիս ի մէջ հաւատացելոց։ Զի ողորմութեամբն զթողութիւն մեղաց գտանեմք. ճշմարտութեամբն զամենայն խորհուրդ եկեղեցւոյ կատարեմք. զարդարութիւն ի բարի գործս մեր տեսանեմք. եւ խաղաղութեամբ եւ սիրով ընդ ընկերս եւ առ Աստուած ի հոգի եւ ի մարմինս մեր համբուրեմք։ Զայսցանէ ասէ սաղմոսն։ «Ողորմութիւն եւ ճշմարտութիւն պատահեսցին. արդարութիւն եւ խաղաղութիւն համբուրեսցին»։ Եւ գիտելի է աստ. զի խորհուրդ մարմնանալոյն Քրիստոսի Աստուծոյ՝ յոյժ բարձր է եւ խոր. վասն որոյ երեք պատուական արք ի մարդկանէ՝ յոյժ պարտութիւն խոստովանեցան. ոչ ունելով կարողութիւն յայտնելոյ զխորհուրդ մարդեղութեան Քրիստոսի։ Առաջինն Սողոմօն. որ ոչ ոք էր քան զնա իմաստուն։ Երկրորդն Եսայի որ մեծ էր ի մէջ մարգարէիցն եւ աստուածաբան։ Երրորդն Յովհաննէս Մկրտիչն՝ որ մեծ էր ի ծընունդս կանանց։ Զի Սողոմօն զպարտութիւն խոստովանեցաւ յառակսն. եւ ասէ թէ, «երեք է որ դժուարին է ինձ իմանալ. եւ չորրոդն՝ ամենեւին ոչ ճանաչեմ. այսինքն, զհետ արծուոյ թռուցելոյ. եւ զհետ օձի ի վերայ վիմի. եւ զշաւիղս նաւի ի ծով գնացելոյ. եւ զճանապարհ առն ի Կոյս Սուրբ»։ Զերեք դժուարին ասէ ինքեան իմանալ. այլ զչորրորդն ամենեւին ասէ ոչ գիտել։ Քանզի արծիւ թըռչի ի վերայ երեսաց օդոյդ եւ յերկուս բաժանէ եւ ճեղքէ զօդս։ Եւ նաւն յերկուս բաժանէ զջուրն. եւ օձն աղտեղի նշան երեւեցուցանէ ի վերայ վիմին. թէպէտ երեքեան սոքա դժուարինք են. այլ կերպիւ ինչ գիտելի են։
       Այլ չորրորդն ամենեւին ոչ է գիտելի. որ է ճանապարհ առն՝ այսինքն թէ, որպէս որդին Աստուծոյ որ անպարունակելին է, պարունակեցաւ եւ բնակեցաւ ի Կոյսն Սուրբ։ Զորմէ ասէ Երեմիա թէ, «նոր ինչ արար Տէր ի վերայ երկրի. զի կին պարունակեսցէ զայր». վասն զի քան զամենայն ինչ նորագոյն է եւ զարմանալի։ Զի Կոյս աղջիկ մի զԱստուած որ անպարունակելի է, տարաւ յարգանդի իւրում։ Եւ թէ որպէս ծնաւ ի նմանէ մարմնով՝ եւ կուսութիւն անխախտել մնաց. զի ոչ էանց ընդ նա որպէս զարծիւ ի յօդս, կամ նաւ ընդ ծովս որ յերկուս բաժանէ զօդս եւ զջուրս։ Այլ նա Կոյս էր եւ Կոյս մնաց. եւ ոչ իբրեւ զօձ ի վերայ վիմի որ աղտեղութիւն ցուցանէ։ Զի կուսութիւն Կուսին Սուրբ էր յետ ծննդեանն, առաւել քան զառաջինն. վասն որոյ Սողոմօն ո՛չ կարաց գիտել։ Այլեւ Եսայիաս զպարտութիւն խոստովանի ասելով։ «Զծնունդ նորա ո՞պատմեսցէ. զի բառնին յերկրէ կեանք նորա». վասն զի ոչ միայն խորին է յաւիտենական ծնունդ նորա ի հօրէ. այլեւ ժամանակաւոր ծնունդ նորա ի Սուրբ Կուսէն՝ խորին է եւ անգիտելի մարդկան։ Նաեւ Յովհաննէս Մկրտիչն՝ զտկարութիւն խոստովանեցաւ ասելով. «չեմ բաւական լուծանել զխրացս կօշկաց նորա». այսինքն, զխորհուրդ մարդեղութեան Նորա։ Եւ յորժամ այսպիսի պատուական արքա զպարտութիւն խոստովանեցան եւ ոչ կարացին յայտնել զխորհուրդ մարդեղութեան, մեք որք տկարք եմք յամենայնի եւ կարօտ գիտութեան , ո՞րպէս կարասցուք իմանալ ինչ կամ ասել։ Այլ վասն պատուոյ աւուրս եւ տօնիս, եւ վասն օգտութեան լսողացդ, սակաւ ինչ ասասցուք։ Զի վարդապետք եկեղեցւոյ բազում հարցաքննութիւն առնեն թէ, վասն է՞ր Աստուած բանն մարդ եղեւ եւ ծնաւ ի Կուսէն։ Եւ ցուցանեն վեց պատճառս գլխաւորագոյնս։ Առաջին պատճառ։ Ասեն թէ, եօթն ազգ բարութիւն եւ օգտութիւն եղեւ մարդկան ազգի գալստեամբն Քրիստոսի. զոր թուէ Եսայի մարգարէն ի դիմաց Քրիստոսի։ «Հոգին Տեառն ի վերայ իմ վասն որոյ եւ էօծ իսկ զիս։ Աւետարանել աղքատաց առաքեաց զիս։ Բժշկել զբեկեալս սրտիւք։ Քարոզել գերեաց։ Կուրաց տեսանել։ Թողութիւն մեղաց։ Կոչել ամենայն Տեառն ընդունելի։ Եւ Օր հատուցման Աստուծոյ»։ Եւ զբանս զայս՝ Քրիստոս ի վերայ իւրն մեկնեաց, յորժամ ետուն ի նա զգիրն Եսայեայ մարգարէին։ Եւ եցոյց եօթն ազգ օգտութիւն գալստեամբն իւրով։ Առաջինն է՝ «աւետարանել աղքատաց առաքեաց զիս». որպէս ասէ յինն երանութիւնսն։ «Երանի աղքատաց հոգւով զի նոցա է արքայութիւն երկնից»։ Երկրորդն է՝ «բժշկել զբեկեալս սրտիւք». որ է մարդկայինս ազգ։ Երրորդն՝ «ազատել զգերեալսն ի բանսարկութիւն բարկութենէն»։ Չորրորդն է՝ «կուրաց տեսանել». որք ըստ մարմնոյ, եւ որք ըստ հոգւոյ կոյրք էին. որպէս ասէ Պօղոս. «եթէ էր ծանուցեալ՝ ոչ արդեօք զՏէրն փառաց ի խաչ հանէին»։ Հինգերորդն է՝ թողութիւն մեղաց. ոպէս ասէ, «արձակել զվիրաւորս ի թողութիւն»։ Վեցերորդն է՝ փրկութիւն աշխարհի որ հաճոյ էր Աստուծոյ վասն այն ասէ. «կոչել ամենայն Տեառն ընդունելի»։ Եօթներորդն է՝ հատուցումն բարեգործաց բարեաց գործոց. որպէս ասէ. «օր հատուցման Աստուծոյ մերոյ»։
       Այս առաջին պատճառ՝ որ մարդեղութիւն Քրիստոսի բարութիւն եղեւ աշխարհի։ Երկրորդ պատճառ։ Կամեցաւ Աստուած որ պատերազմաւ յաղթիւր բանսարկւուն սատանայ եւ կործանիւր։ Այլ արդ՝ թէ հրեշտակացն ոք պատերազմէր ընդ նմա, կարէր խոտել զնա եւ ասել՝ թէ դու ոչ ես իմ հաւասար. զի չես մեծ քան զամենայն հրեշտակս. ոչ մարտնչիմ ընդ քեզ։ Եւ թէ ոք ի մարդկանէ ի նահապետաց կամ ի մարգարէից պատերազմէր ընդ բանսարկուին, կարէր խոտել եւ ասել՝ թէ չես իմ մարտակից. զի որդի ես ծառային իմոյ Ադամայ։ Վասն այն Որդին Աստուծոյ՝ որ թագաւոր եւ Տէր էր ամենեցուն, այլակերպեցաւ եւ էառ զբնութիւնս մարդոյս. եւ եմուտ ի պատերազմ ընդ բանսարկուին. եւ յաղթեալ կործանեաց ըզնա. որպէս գրեալ է յերկրորդ թագաւորութեանցն, թէ «այլակերպեցաւ արքայն Իսրայէլի. եւ եմուտ ի ճակատն»։ Եւ այլակերպութիւն երկու ազգ լինի. մին՝ որ զգեստն զոր ունի հանէ, եւ այլազգ զգեստ հագանի. եւ միւսն որ զառաջինն ոչ հանէ, այլ ի վերայ նորա այլազգ ըզգեստ հագանի։ Այլ որդին Աստուծոյ այլակերպեցաւ՝ ոչ առաջին կերպիւն, այլ երկրորդ կերպիւն։ Զի Աստուած էր՝ եւ եղեւ մարդ. զի զոր ունէր, ո՛չ կորոյս. այլ զոր ոչն ունէր, էառ. այսինքն, զի մնաց Աստուած. ունելով զԱստուածութիւն՝ զգեցաւ զմեր աղքատ բնութիւնս, եւ մարմնովն ծածկեաց զաստուածութիւն իւր։ Եւ արար զայս վասն կրկին պատճառի։ Նախ՝ վասն մարդկան. զի թէ աստուածային փառօքն էր երեւեալ, ոչ ոք ի մարդկանէ կարէր տեսանել զփառս նորա. որպէս տկար աչք՝ ոչ կարէ հայիլ դէմ ընդդէմ ի լոյս ճրագի. այլ դնեն ի ֆանառն եւ ընդ այն տեսանեն։ Եւ կամ որպէս յարեգակն ոչ կարէ հայիլ մարդ ոք. բայց յորժամ ծածկեալ լինի նօսր ամպով։ Այսպէս Որդին Աստուծոյ՝ որ է լոյս իմանալի եւ արեգակն արդարութեան՝ եւ տկար ազգ մարդկան ոչ կարէ հայիլ ի նա. վասն այն եդ զնա ի ֆանառն որ էր Կոյսն Սուրբ. եւ ծածկեաց զնա յըստակ եւ նօսր ամպովն. այսինքն, մարմնովն որ էառ ի Կուսէն. եւ ապա կարացին տեսանել մարդիկ. որպէս ասէ աւետարանիչն. «բանն մարմին եղեւ եւ տեսաք զփառս Նորա իբրեւ զփառս Միածնի»։ Երկրորդ պատճառն՝ զի մարմնով ծածկեաց զաստուածութիւն վասն բանսարկուին. զի ըմբռնեսցէ զնա. քանզի սովորութիւն է որք ագռաւ որսան, երկաթ ինչ որպէս չանկալ սրեն եւ մսով ծածկեն. եւ գայ ագռաւն զմիսն ուտել. եւ խոցոտի յերկաթէն եւ սատակի։ Այսպէս բանն Աստուած՝ որ է սուր եւ հատու առաւել քան զերկաթն. մարմնովն զոր ի Կուսէն էառ, ծածկեաց զաստուածութիւն իւր. եւ սեւ ագռաւք որք են դեւքն, տեսանէին զմարդկութիւն նորա. զաստուծութիւն ոչ տեսանէին. եւ կամեցան կլնուլ զնա չարչարանօքն. եւ ըմբռնեցան ի նմանէ եւ սատակեցան. որպէս ասէ թէ, «իշխան աշխարհիս այսորիկ դատապարտեալ է, եւ ընկեսցի արտաքս»։ Այս երկրորդն։
       Երրորդն պատճառ գիտելի է. զի որդին Աստուծոյ կամեցաւ մարդ լինիլ եւ փարթամացուցանել զքաղաքս. այսինքն, զաշխարհս. եւ քաղաքն վաճառականութեամ շուտով փարթամանայ. վասն այն Որդին Աստուծոյ եկն յաշխարհս եւ արար վաճառականութիւն հոգեւոր։ Զի յաշխարհիս երեք ազգ կումաշ կայր. առհասարակ տուաւ ուաժան. այսինքն, ծնանիլն աշխատաիլն եւ մեռեանիլն։ Եւ որդին Աստուծոյ եկն եւ յիւր հայրենեացն եբեր երեք ցեղ կումաշ պատուական եւ մեծագին. այսինքն, վերստին ծնանիլ. եւ յառնել ի մեռելոց. եւ յաւիտեանս յաւիտենից հանգչիլ եւ թագաւորել. եւ արար ընդ մեզ առ եւ տուր։ Զի էառ ի մեզանէ զերեք ցեղ կումաշն. մին՝ զի այսօր ծնաւ. եւ երկու՝ զի երեսուն եւ երեք ամենայն աշխատեցաւ. եւ երեք՝ զի մեռաւ։ Եւ ետ մեզ գին զերեք ցեղ պետուական կումաշն իւր. այսինքն, զվերստին ծնանիլն աւազանաւն . եւ երկու՝ զյառնելն ի մեռելոց. եւ երեք՝ զհանգչիլն յարքայութեան յաւիտեանս յաւիտենից։ Այսպէս շահաւոր վաճառական է Քրիստոս. որ զաղքատութիւն էառ, եւ զփարթամութիւն գին ետ. զնեղութիւն էառ, եւ զհանգիստն ետ. զնախատինս էառ, եւ զփառս ետ. զմահն էառ, եւ յաւիտենից կեանսն պերգեւեաց. վասն այնորիկ բանն Աստուած մարդ եղեւ։
       Այս երրորդ պատճառ։ Չորրորդ պատճառ գիտելի է. զի երեք ազգ հիւանդութիւն սանանայ արկեալ էր յաշխարհս. մին՝ թշուառութիւն. երկու մեղք. երեք՝ ստութիւն եւ տգիտութիւն։ Վասն այնորիկ Որդին Աստուծոյ եկն իբրեւ զբժիշկ. եւ երեք ազգ դեղ եբեր եւ բժշկեաց զերեք ազգ հիւանդութիւնս. ընդդէմ թշուառութեան՝ եբեր զփառս. ընդդէմ մեղացն եբեր զշնորհս. ընդդէմ ստութեան եւ տգիտութեան՝ եբեր զիմաստութիւն եւ զճշմարտութիւն . որպէս ասէ աւետաարանն. «Բանն մարմին եղեւ. եւ տեսաք զփառս նորա, լի շնորհօք եւ ճշմարտութեամբ»։ Եւ գիտելի է՝ յորժամ բժիշկն ոչ երթայ անձամբ առ հիւանդն, այլ միջնորդօք եւ աշակերտօք խօսի եւ խրատէ վասն առողջութեան, յայնժամ տրտմութիւն է հիւանդին. եւ կատարեալ ոչ առողջանայ. այլ յորժամ ինքն երթայ, շուտով առողջանայ հիւանդն։ Այսպէս ի ժամանակս հին օրինացն մարդկային բնութիւնս հիւանդացեալ էր մեղօք եւ աղաղակին առ Աստուած գալ եւ բժշկել զնոսա. իսկ Աստուած ոչ եկն անձամբ. այլ առաքեաց զմարգարէս եւ զարդարս որք խրատէին զմարդիկ. բայց ոչ առողջացան եւ ուրախացան։ Վասն այն առողջարար բըժիշկն Քրիստոս եկն անձամբ իւրով. եւ բժշկեաց զհիւանդութիւնս մեր։ Որպէս ասէ սաղմոսն. «առաքեաց զբան իւր եւ բժշկեաց զնոսա. եւ փրկեաց զնոսա յապականութենէ իւրեանց»։ Հինգերորդ պատճառ գիտելի է. զի յորժամ երկրաչափն նստեալ է յաթոռն, եւ ուսուցանէ զաշակերտսն, ոչ իմանան եւ ոչ օգտին. այլ յորժամ իջանէ յաթոռոյն, եւ ի վերայ գետնի ցուցանէ զամենայն ձեւ երկրաչափութեան , յայնժամ կարեն ուսանիլ։ Այսպէս Որդին Աստուծոյ՝ որչափ էր յաթոռ փառաց յերկինս, եւ ուսուցանէր մարդկան բանիւ մարգարէիցն զամենայն առաքինութիւնս, զսէր, զխոնարհութիւն, զապաշխարութիւն, եւ զայլն եւ մարդիկ թանձրամիտ գոլով ոչ ուսանէին։ Այլ յորժամ էջ յերկնից, եցոյց զամենայն առաքինութեան օրինակն ի վերայ հողոյ. այսինքն, ի մարմին իւր որ էր ի հողոյ եւ ի բնութենէ Ադամայ։ Եւ նախ եցոյց յինքն զխոնարհութիւն. զի արարիչն երկնի եւ երկրի ծնաւ ի յաղքատ Կուսէ. եւ զնա ընտրեաց մայր իւր. եւ ապաշխարութեան օրինակ ետ՝ որ եդաւ ի մսուր եւ պատեալ եղեւ խանձարրօք. եւ օրինակ սիրոյ ետ՝ զի վասն սիրոյ մարդկան շրջէր եւ քարոզէր. նաեւ մեռաւ եւս։ Եւ յորժամ գործով տեսին, շուտով ուսան զվարդապետութիւն նորա որպէս երկոտասանքն որք էին արք անհմուտք յերեք տարի եւ կէսն, աւելի ուսան ի Քրիստոսէ քան զնոսա, որք էին ի բազում ժամանակս հին օրինացն. եւ ապա նոքա զմեզ զամենայնսն ուսուցին։
       Վեցերորդ պատճառ գիտելի է. զի ամենակալն Աստուած այսօր գեղեցիկ ընծայ եւ պարգեւ ետ զՈրդին Միածին վասն կրկին պատճառի։ Նախկին պատճառ՝ զի մարդիկ բազում ինչ խնդրեցին յԱստուծոյ իւրաքանչիւր ոք կամաց իւրոց. ոմն կարողութիւն. ոմն իմաստութիւն. ոմն իմաստութիւն. ոմն փառք. ոմն փարթամութիւն եւ այլն։ Ասաց Աստուած թէ այսպէս ազգի ազգի ինչ խնդրեն յինէն. տաց նոցա այնպիսի ինչ՝ որ զամենայն բարութիւնս յինքեանս լինին հաւաքեալ. եւ ետ նա մեզ զորդին իւր՝ որ ձեռամբ Սուրբ Կուսին ընծայեցաւ մեզ։ Արդ տես թէ զի՛նչ խնդրես յԱստուծոյ. թէ կարողութիւն , ահա Քրիստոս ամենակարօղ է. թէ իմաստութիւն, նա՛ է իմաստութիւն. թէ երկարութիւն կենաց, նա՛ է կեանք յաւիտենական. թէ հեշտութիւն եւ քաղցրութիւն խնդրես, ի նմա է ամենայն սուրբ հեշտութիւն եւ քաղցրութիւն։ Այլ են ոմանք նման տրտընջող ժողովրդեան որոց ետ Աստուած մանանայ քաղցր. զի ասեն թէ, ամենայն կերակրոյ համ կայր ի նմա զի՛նչ որ խնդրէր ուտօղն. ըստ այնմ, «զցանկութիւն նոցա ետ նոցա. եւ ոչ ինչ կարօտ եղեն ի ցանկութենէ իւրեանց»։ Այլ ժողովուրդն հրէից՝ ձանձրացան ի գեղեցիկ կերակրոյն. եւ մեղրապոպ եւ միս եւ սոխ եւ սխտոր խնդրէին։
       Վասն այն բարկացաւ Աստուած եւ ետ նոցա միս լորամարգի յագ. եւ մինչդեռ կերակուրք ի բերանս իւրեանց էին, զբազումս կոտրեաց ի նոցանէ։ Այսպէս ամենակալն Աստուած՝ ետ քաղցր մանանայ զորդին իւր՝ որ այսօր ծնաւ ի Կոյս մօրէ եւ ի նմա է ամենայն հոգեւոր բարութիւն։ Այս որք տաղտկանան ի քաղցրութենէ եւ ի հաւատոցն Քրիստոսի զսոխ եւ զսխտոր որ է դառն հեշտութիւն աշխարհիս. վասն այն պարտ է նոցա երկնչիլ՝ զի մի բարկութիւն Աստուծոյ հասցէ ի վերայ նոցա։ Երկրորդ պատճառ. զի բազում պարգեւս տուեալ էր Աստուած մարդկան. որպէս լոյս՝ կեանք՝ ինչք՝ փարթամութիւն, եւ այլն. եւ մարդիկ առին զպարգեւն, եւ մոռացան զԱստուած. եւ սիրեցին զպարգեւն առաւել քան զպարգեւատուն։ Վասն այն ասաց Աստուած թէ, սո՛յնպէս սիրեն զպարգեւս իմ քան զիս. ես տաց նոցա այ՛նպիսի պարգեւ՝ որ թէպէտ յո՛յժ սիրեն, ոչ լինին մեղանչականք։ Եւ այսօր ընծայ ետ մեզ զորդին իւր. զի բազում պարգեւս էր տուեալ, որ չէր նման Աստուծոյ. այլ աննման եւ ստեղծուած։ Այլ այժմ ետ զորդին իւր՝ որ է Աստուած հաւասար հօր. ո՛րչափ առաւել սիրեսցուք, առաւել վարձս առցուք. եւ վասն այն մեծ պարգեւացս զոր ետ մեզ Աստուած Խօսի մարգարէն Եսայի եւ ասէ։ «Մանուկ ծնաւ մեզ. Որդի տուաւ մեզ. որոյ իշխանութիւն իւր ի վերայ ուսոց իւրոց. եւ անուն կոչեցաւ նմա հրեշտակ մեծի խորհրդոյ ըսքանչելի խորհրդակից»։ Եւ ի վերայ բանից Եսայեայ՝ երկու ինչ գիտելի է։ Առաջին՝ զի նախ քան զծնունդն Աստուծոյ ի Սրբոյ Կուսէն, ամենայն ազգ մարդկան ի տրտմութեան կային վասն չորս պատճառի։ Նախ տրտմէին վասն կենաց պըտղոյն զոր կորուսին ի դրախտին. որպէս ասէ գիրն. «գուցէ ձգիցէ զձեռն՝ կերիցէ ի ծառոյն կենաց եւ կեցցէ յաւիտեան»։ Այլ զայս տրտմութիւնս բառնայ Եսայի ասելով. «Մանուկ ծնաւ մեզ» որպէս պտուղ յոյժ քաղցր. զոր եբեր ծառն կենաց Սուրբ Աստուածածինն։ Եւ որպէս ի ձեռն Կուսին Եւայի կորուսաք զպտուղ դրախտին. նոյնպէս դարձեալ ի ձեռն Աստուածածին Կուսին՝ գտաք զպտուղն կենաց զՅիսուս Քրիստոս. որ առաւել գեղեցիկ է քան զառաջինն։ Երկու ազգ՝ տրտում էին մարդիկ որ ի դրախտէն արտաքսեցան. որպէս ասէ գիրն։ «Էհան արձակեաց զնոսա Տէր Աստուած ի դրախտէն փափկութեան»։ Եւ զայս տրտմութիւնս՝ բառնայ Եսայի ասելով։ «Որդի Աստուծոյ տուաւ մեզ»։ զի յորժամ Որդին Աստուծոյ մեր է, եւ հայրենիք նորա մեր է. որպէս ասէ Պօղոս։ «թէ ժառանգ Աստուծոյ եւ ժառանգակից Քրիստոսի»։ Եւ ոչ թէ դրախտն մարմնաւոր, յորմէ արտաքս ելաք. այլ արքայութիւն երկնից է, զոր տալոց է մեզ Աստուած. որպէս ասէ սաղմոսն. «դո՛ւ ես որ դարձուցանես այսրէն զժառանգութիւն իմ յիս»։ Երեք ազգ՝ տրտմութիւն էր մարդկան, զի դուռն դրախտին կենաց փակեցաւ ընդդէմ մարդկան. որպէս ասէ գիրն թէ՝ «հրամայեաց Աստուած քերովբէիցն եւ բոցեղէն սերովբէիցն շուրջանակի պահել զճանապարհ ծառոյն կենաց»։ Եւ զայս տրտմութիւնս բառնայ Եսայի ասելովն թէ՝ «որոյ իշխանութիւն իւր ի վերայ ուսոց իւրոց». այսինքն, խաչն որ էր բանալի արքայութեան երկնից։ Չորս ազգ՝ տրտում էին մարդիկ, զի չար հրեշտակք խաբեալ էին զմարդիկ եւ ընկեցեալ ի խորհրդոցն Աստուծոյ. զայս տրտմութիւնս բառնայ Եսայի ասելովն թէ՝ «հրեշտակ մեծի խորհրդոյ». վասն զի բազում խորհուրդս աստուածայինս յայտնեաց մեզ Քրիստոս։ Երկրորդ դարձեալ գիտելի է՝ զի վասն այսօր ետ մեզ Աստուած պարտ է յոյժ ուրախանալ. վասն չորս պատճառի։ Առաջին պատճառ՝ զի յորժամ հիւանդն առողջանայ, յո՛յժ ուրախանայ. նոյնպէս մեք որ հիւանդ էաք մեղօք, ի ձեռն պարգեւացս այս առողջացաք հոգւով. որպէս ասէ սաղմոսն։ «Առաքեաց զբան իւր եւ բժշկեաց զնոսա. եւ փրկեաց զնոսա յապականութենէ իւրեանց»։ Երկրորդ պատճառ՝ զի որ երկար ժամանակաւ ախտացեալ է, յորժամ հանգիստ գտանէ, ուրախանայ. նոյնպէս զամենայն աշխատեալսս մեղօք՝ հանգոյց Քրիստոս. որպէս ասէր «եկայք առ իս ամենայն աշխատեալք եւ բեռնաւորք, եւ ես հանգուցանեմ . առէք զլուծ իմ. զի լուծ իմ քաղցր է եւ բեռն իմ փոքր ոգի»։ Երրորդ պատճառ՝ զմերկն յորժամ զգեցուցանեն, յոյժ ուրախանայ. նոյնպէս մեք որք մերկք էաք յամենայն առաքինութենէ, զգեցոյց Որդին Աստուծոյ. եւ զարդարեաց անապական զգեստիւք . որպէս ասէ մարգարէն. «ցնծասցէ անձն իմ ի Տէր զի զգեցոյց ինձ հանդերձ փրկութեան, եւ պատմուճան ուրախութեան»։
       Եւ թէ ո՞ր իցէ զգեստս այս՝ ուսուցանէ մեզ առաքեալն Պօղոս թէ, «որք ի Քրիստոս մըկրտեցայք՝ զՔրիստոս զգեցեալ էք»։ Չորրորդ պատճառ զի աղքատն յորժամ փարթամանայ, ուրախանայ յոյժ. նոյնպէս մեք աղքատ էաք յամենայն հոգ որ բարեաց. որպէս ասէ Դաւիթ. «ես աղքատ եւ տնանկ եմ Աստուած խորհեա զիս». Եւ այժմ փարթամացաք շնորհօք Քրիստոս եւ ծննդեամբն. որպէս ասէ առաքեալն թէ՝ «փարթամացաք նովաւ ամենայն բանիւ եւ գիտութեամբ. զի որ մեծատունն էր, վասն մեր աղքատացաւ. զի մեք նորա աղքատութեամբն մեծասցուք»։ Այժմ երանի է մեզ քրիստոնէիցս՝ որ ունիմք զՔրիստոս՝ որ այս ամենայն բարեաց պատճառ եղեւ մեզ. եւ արժանի արար հասանիլ այսմ շնորհալի եւ ուրախութեան աւուրս։
       Եւ եղո՛ւկ է նոցա որք ոչ ունին զՔրիստոս, եւ զրկեալք են յամենայն բարեաց նորա եւ շնորհաց։ Եւ երկու դասք ի մարդկանէ՝ զրկեալք են ի Քրիստոսէ։ Նախ՝ որք ոչ ունին զհաւատս քրիստոնէութեան. եւ ոչ ընկալան զքարոզութիւն աւետարանին. որպէս այլազգիք, կռապաշտք, եւ այլք։ Երկրորդ՝ նոքա որք ընկալան զքարոզութիւն աւետարանին՝ եւ հաւատացին ի Քրիստոս՝ եւ դարձեալ ուրախացան. «լա՛ւ էր նոցա թէ բնաւ չէր ծանուցեալ զարդարութեան ճանապարհն, քան թէ ծանեան եւ յետս կացին ի սուրբ պատուիրանէն որ նոցա աւանդեցաւ»։ Եւ կրկին են ուրացօղք։ Մին որ բանիւ ուրանայ ըզհաւատն Քրիստոսի. թողու զլոյսն կամաւ, եւ ընթանայ ի խաւարն. վասն սուտ եւ անցաւոր կենացս կորուսանէ զկեանս յաւիտենից։ Եւ միւսն՝ որ գործով ուրանայ զՔրիստոս. եւ կամակար մտօք թողու զբարին, եւ գործէ զչարն զանազան եւ ազգի ազգի։ Այնպիսին՝ թէպէտ բանիւ հաւատայ զՔրիստոս՝ այլ գործով ուրացեալ եւ զրկեալ է ի շնորհաց նորա։ Այլ մեք եղբարք՝ ժառանգ Աստուծոյ եւ ժառանգակից Քրիստոսի, բանիւ եւ գործով եւ մտօք հաւատացեալք ի Քրիստոս, ժամանեալք մեծի եւ հրաշալի աւուրս ծննդեան եւ յայտնութեան Տեառն մերոյ եւ Աստուծոյ, ուրախասցուք ի ցնծութիւնս հոգեւորս. որ ունիմք զՔրիստոս. ունիմք նովաւ զամենայն բարութիւնս. զի նա՛ է Աստուած եւ ստեղծօղ մեր։ Նա՛ է եղբայր մեր։ Նա՛ է զգեստ մեր եկ ծածկոյթ լուսեղէն։ Նա՛ է կերակուր մեր եւ ըմպելի։ Նա՛ է ցնծութիւն մեր եւ ուրախութիւն։ Նա է փարթամութիւն մեր եւ մեծութիւն։ Նա է արքայութիւն մեր եւ անմահութիւն։ Նա՛ է յարութիւն մեր եւ կեանք յաւիտենական. եւ նմա ընդ Հօր իւրում եւ Ամենասուրբ Հոգւոյն փառք եւ երկրպագութիւն յաւիտեան։