Գիրք քարոզութեան որ կոչի ձմեռան հատոր

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա

Ապաւինեալք ի Հոգին Սուրբ Աստուած բարի ուղիղ եւ առաջնորդական՝ զի բարութեամբն իւրով ուղղեալ առաջնորդեսցէ զմեզ յերկիր ուղիղ։ Այն որ առաջնորդեաց ի Պաղեստին Իսրայէլի։ Եւ առաքելոցն ընդ ոլորտս տիեզեարցն։ Նա որ ի հովուաց եւ ի ձկնորսաց մարգարէ եւ քարոզս հրաշագործէ։ Որ բաժանէ զլեզուս, եւ դարձեալ միաւորէ եւ վերստին նորոգէ։ «Որ խլից լսել տայ եւ համերց խօսիլ»։ Զանմիտս իմաստուն՝ եւ զտղայս հաստատուն եւ գերաշխարհիկ կազմեալ յօրինէ։ «Նոյն Տէր Տէր տայ ինձ լեզու խրատու». զի խօսեցայց զբանս ի ժամու։ Եւ ձեզ ունկն սրտի լսելոյ՝ յարդիւնս գործոց պտղաբերելոյ։ Մտադիւր լինիլ առաջարկեալ մարգարէական բանիս որ ասէ։ «Ի գումարել երկնաւորին զթագաւորս ի վերայ նորա՝ ձիւնասցին ի սաղմօն»։ Եւ յառաջ քան զ մտանել ի բանիս տեսութիւն՝ երիս իրս քննեցուք։ Նախ՝ վասն աւուրս յիսներեկի։ Երկրորդ՝ վասն Դ ժամու պարգեւի։ Երրորդ՝ զպատկեր աւուրս կիրակէի։ Եւ յառաջ ասելի է վասն յիսներորդ աւուրս։ Նախզի՝ յիսուն օր է ի յարութենէն Քրիստոսի, որ է եօթնիցս եօթն. եւ մին աւելի։ Զոր աստուածաբանն Գրիգոր՝ բազում բան առնու եօթանցն վկայութիւն։ Որ է եօթն դար կենցաղոյս. եւ ութներորդն է աներեկ օր հենդերձելոյն. որ մի եւ անքակտելի. միաբուն եւ աներեկ ի լրումն միոյ աշխարհին. որ եղեւ պատուիչ գալստեանն Սուրբ Հոգւոյն։ Երկրորդ դարձեալ՝ յիսուն օրն է եօթն շաբաթ. եւ ի սմա էջ Հոգին Սուրբ. որ նշանակէ զեօթնարփեան շնորհս Սուրբ Հոգւոյն՝ որ տուաւ առաքելոցն։ «Հոգի իմաստութեան. գիտութեան. զօրութեան. հանճարոյ. խորհրդոյ. երկւղի. եւ աստուածապաշտութեան»։ Երրորդ դարձեալ՝ յետ եօթն շաբաթու տուաւ Հոգիս Սուրբ. զի ցուցցէ թէ , նա է կատարիչ եօթն խորհրդոյ եկեղեցւոյ ի ձեռս քահանայից. որպէս յորժամ ի ձեռս առաքելոցն. այսինքն է, մկրտութիւնն՝ դրոշմն՝ հաղորդութիւնն՝ խոստովանութիւնն՝ օծումն՝ կարգ քահանայութեանն, եւ պսակն։ Եւ սոքա ամենեքեան՝ Հոգւովն Սրբով ներգործին յեկեղեցիս։ Չորրորդ դարձեալ՝ յետ եօթն շաբաթու էջ Հոգին Սուրբ. որ նշանակէ զեօթն մահացու մեղսն. որք են է ի մեզ՝ ոչ կարեմք ընդունիլ զՀոգին Սուրբ։ Եւ ո՞ր էր մեղք մահացու՝ այսինքն, հպարտութիւնն. նախանձն. բարկութիւնն. ծուլութիւնն. ագահութիւնն. որկորստութիւնն . եւ բղջախոհ ցանկութիւնն։ Եւ սոքա են խորհուրդ պղծութեան ի դիւական հոգւոյն ի մեզ ընկեալեալ։ Եւ են սոքա հակառակ Հոգւոյն Սրբութեան. «զի Հոգին Սուրբ փախչի ի նենգութենէ եւ յանմիտ խորհրդոց ասէ Սողոմօն»։ Վասն այն որքան խաւար խորհուրդքս այս են ի մեզ, ոչ իջանէ լոյս շնորհաց Հոգւոյն Սրբոյ։ Հինգերորդ դարձեալ՝ յիսուն թիւն է յոբելեան ամ եւ ազատարար. որ նշանակէ թէ՝ յետ յարութեանն Քրիստոսի որ ետ մեզ յարութիւն եւ անմահութիւն, էջ Հոգին Սուրբ ի դասս առաքելոցն. եւ ետ մեզ թողութիւն մեղաց եւ զանազան պարգեւս. որպէս ասէ առաքեալն. «ոչ առաք զհոգին ծառայութեան միւսանգամ յերկիւղ, այլ զհոգին որդէգրութեան եւ ազատութեան»։ Վեցերորդ դարձեալ՝ յիսուն թիւն հանգ տասն է. զի ասորիք եւ յոյնք՝ պենտէկոստ կոչեն. որ է հինգ տասն. նշանակէ ի մեզ զհինգ զատիկն որով ուրախացեալ տօնեմք եւ ընդունիմք շնորհս։ Առաջին զատիկն է բաղարջակերն հին՝ զոր կատարեաց Տէրն ի վերնատանն յաւուր հինգ շաբաթոջն. լուաց զոտս աշակերտացն. եւ աւանդեաց զխորհուրդ մարմնոյ եւ արեանն Սուրբ։ Երկրորդ զատիկ է յարութիւնն Քրիստսի. որ յարեաւ ի մեռելոց. եւ յարոյց զմեզ ընդ ինքեան։ Երրորդ զատիկ է նոր կիրակէն. զոր կրկին զատիկ կոչեմք. որ երեւեցաւ աշակերտացն դրօքն փակելօք, եւ ուրախացոյց զնոսա։ Չորրորդ զատիկ է համբարձումն առ հայր ցնծութեամբ եւ ձայնիւ փողով. որով ուրախացան երկնային դասքն։ Հինգերորդ զատիկ է հոգւոյն սրբոյն իջումն ի վերնատունն. որով ուրախացան առաքեալքն եւ զմայլեցան ի Հոգւոյն Սրբոյ։ Զայսոսիկ նշանակէ պենտէկոսկտն՝ որ է հինգ տասն եւ յիսներեկ թիւ։ Զի մեք ի ձեռն հինգ զատիկ՝ հինգ զգայութեամբ ուրախանամք. եւ նորոգիմք տասն զգայարանօք հոգւոյ եւ մարմնոյ. եւ ազատիմք ի մեղաց ընկալեալք զհոգին Սուրբ Աստուած։ Եօթներորդ դարձեալ՝ ի յայս միտս Տէրն յետ քառասուն աւուրն համբարձաւ. եւ յինն օր ի յինն դասս հրեշտակաց պատուեալ եւ պաշտեցեալ. եւ ապա ի տասներորդումն աւուր նսաւ ընդաջմէ ծնողին։ Եւ ապա առաքէ զխոստացեալ պարգեւն ի դասս առաքելոց։ Զի ծարաւեսցին եւ զգուշասցին. եւ կարօտութեամբ ընկալցին զՀոգին Սուրբ. եւ նովաւ առաջնորդեսցին յաւետարանն եւ յերկիր ուղիղ . որպէս ասէ Դաւիթ. «հոգի քո բարի առաջնորդեսցէ ինձ յերկիր ուղիղ»։ Նախ ի քարոզութիւն ընդ տիեզերս. եւ ապա յերկիրն կենդանեաց եւ յիմանալի աշխարհն։ Զայս նշանակէ քառասունն՝ որ չորս տասն է. եւ մին տասն այլ՝ որ մեք զտասն բանեան օրէնսն պահելով չորս աւետարանաւն, զտասն զգայութիւնս մեր մաքրեսցուք Հոգւոյն Սրբով. ապա արժանի լիցուք առաջնորդեալք յերկիրն կենդանեաց. վասն այն յայսմ աւուր էջ Հոգին Սուրբ։ Ութներորդ յարձակեալ՝ զայսօրս պատուեն իսրայէլցիքն վասն երեք պատճառի։ Նախզի՝ յայսմ աւուր երեւեցաւ Աստուած Մովսէսի ի Սինա լերինն։ Երկրորդ՝ զի յայսմ աւուր տուաւ նոցա օրէնքն ի ձեռն Մովսէսի։Երրորդ՝ զի յայսմ աւուր ուխտ եդ Աստուած ընդ ժողովրդեանն Իսրայէլի։ Այսպէս եւ մեք վասն երեք պատճառից պատուեմք զայս օրս։ Նախզի՝ յայսմ աւուր էջ Հոգին Սուրբ յառաքեալսն. եւ լուծաւ ասացեալն թէ, «մի մնասցէ հոգի իմ ի մարդիկդ յայդ յաւիտեան». եւ ետ առաքելոցն պարգեւս եւ շնորհս զանազան։ Երկրորդ՝ զի յայսմ աւուր տուաւ մեզ նոր օրէնս եւ քարոզութիւն աւետարանին։ Երրորդ՝ վասն զի օրինակ է եօթն աւուրցն՝ յորում հաստատեցաւ աշխարհս. նաեւ եօթն դարու կենցաղոյս. այլեւ հանդերաձելոյն որպէս ասացաւ։ Զի որպէս յետ եօթն շաբաթու յարութեանն Քրիստոսի էջ Հոգին Սուրբ եւ նորոգեաց զառաքեալսն. նոյնպէս յետ եօթն դարու կենցաղոյս՝ իջանէ Հոգին Սուրբ. եւ նորոգէ զարարածս ի հանդերձեալն. որպէս ասէ մարգարէն. «առաքես զհոգի քո եւ ստանաս զնոսա. եւ նորոգես զերեսս երկրի»։ Իններորդ դարձեալ յայսմ աւուր մանկաղ թեքեալ՝ ելանէին ի հունձս իսրայէլցիքն. նոյնպէս եւ յայսմ աւուր առեալ առաքեալոցն զմանկաղ բանին, եւ մխեալ եւ զօրացեալ հոգւովն Սրբով՝ ելին ի մշակեալ զտիեզերս ամենայն. որպէս հրամայեաց Տէրն. «հունձք բազումք են եւ մշակք սակաւք. արդ աղաչեցէք զՏէր հնձոցն. զի առաքեսցէ զմշակս ի հունձս իւր»։ Տասներորդ դարձեալ՝ յայսմ աւուր ընկալաւ Իսրայէլ զօրէնս գրեալ աստուածագիծ՝ տախտակօքն. եւ յայսմ աւուր գրեցաւ Հոգին Սուրբ ի սիրտս առաքելոցն. որպէս ասէր Աստուած. «յետ այսորիկ տաց զօրէնս իմ իմիս նոցա. եւ ի սիրտս նոցա գրեցից փոխանակ տախտակացն»։ Զի եւ սիրտք առաքելոցն՝ նոյնպէս Աստուածավ գործեցան եւ սրբեցան եւ գրեցան։ Եւ այս վասն երեք պատճառի։ Նախզի՝ ցուցցէ թէ, նոյն աստուածն է տուիչ հին եւ նոր պատուիրանացն. վասն այն որպէս անդ ի Սինա լերինն հրով որոտմամբ եւ փայլատակմամբ երեւեցաւ։ Նոյնպէս եւ աստ ի Սիօն լերինս ի վերնատանն՝ որոտ եւ փայլատակումն եւ հուր եւ հողմն երեւել, «ելից զամենայն տունն՝ յորում նստէին. եւ նստաւ ի վերայ նոցա բաժանեալ լեզուօք հրեղէն»։ Երկրորդ՝ պատճառ՝ զի որ անդ ծածկապէս ծանոյց զինքն յանձին մարգարէիցն. նոյնպէս նոյն ինքն աստ առաքելոցն յայտնեց զերրորդութիւն։ Երրորդ՝ զի որ անդ ոչ կարէին արդարանալ. զի հիւանդ էին սիրտք նոցա. ետ նոր օրէնս իսիրտս մեր՝ որ կարօղ է արդարացուցանել զժողովուրդս եւ զհեթանոսս՝ որք հաւտասցեն յամենասուրբ երրորդութիւնն ի հայր եւ յորդի եւ ի սուրբ Հոգին։ Այսքան վասն յիսներորդ աւուրս եւ եօթն շաբաթուս։
       Բեր տեսցուք եւ զերկրորդ գլուխն ի պատկեր աւուրս կիրակէին։ Եւ գիտելի է՝ զի օրս այս կիրկէ՝ զարմանալի եւ մեծ պատիւ ունի քան զայլ ամենայն աւուրս։ Նախզի՝ կիրարկէն է սկիզսն եւ անդրանիկ ամենայն աւուրցն. զի նա է օր մի որպէս ասաց Մովսէս։ «Եւ եղեւ երեկոյ եւ եղեւ վաղորդեան օր մի»։ Եւ նա է որ կրկնելով առնէ զայլ աւուրս զերկրորդն զերրորդն եւ զայլն ամենայն մինչեւ ի կատարած աշխարհի։ Երկրորդ՝ զի ի նմա եղեն երկինք եւ երկիր. հրեշտակք եւ լոյս. եւ այլ տարերք որք են Է գործք Աստուծոյ որք ի նմա գոյացան։ Երրորդ՝ զի բազում աստուածախօսութիւնք ի նմա եղեն ի հնումն. այսինքն, յելանելն Նոյի ի տապանէն. եւ առ Աբրահամ. եւ առ Մովսէս ի Սինայ լեառն. եւ տուչուի օրինացն ի կիրակէի եղեւ։ Չորրորդ՝ պատուեցաւ յարութեամբ Քրիստոսի. եւ իջմամբ Հոգւոյն Սրբոյ ի դասս առաքելոցն որպէս ցուցաւ։ Հինգերորդ՝ օր է հասարակ յարութեան մարդկան եւ գալստեալն Քրիստոսի. եւ հատուցման իւրաքանչիւր գործոց. եւ արդարոց լոյսն ի սմա է ծագելոց. զի սա է վերջին օրն եւ կատարածն։ Զոր ունի դարձեալ Ե յատկութիւն։ Նախզի՝ օրն այն վախճան է եւ սկիզբն. վախճան է ժամանակի. եւ սկիզբն է մշտնջենաւոր յաւիտենին։ Երկրորդ՝ զի աներեկ է. զի այլ երեկոյ զնա ոչ փոխէ։ Երրորդ՝ զի անփոխանորդ է գիշերոյ. եւ միշտ լոյս։ Չորրորդ՝ զի այլ օր զնա ոչ երկրորդ է որպէս այս աւուրքս։ Հինգերորդ՝ զի անշարժ է ժամուց եւ մասանց եւ րոպէից. որպէս այժմ շարժի եւ փոփոխի։ Այս է յատկութիւն վերջին աւուրն։ Զի երեք են աւուրք։ Առաջին է օր ստեղծմանն. եւ միջինն մինչեւ ի կատարած. եւ վերջինն օր յարութեանն։ Եւ այսպէս զանազանին սոքա։ Առաջին օր է անառաւօտ. եւ վերջինն աներեկոյ. եւ միջինն՝ ամենայն աւուրք ունի առաւօտ եւ ունին երեկոյ։ Եւ այսպէս կիրակէն պտաւելի է քան զամենայն աւուրս. զի ինքն է սկիզբն աւուրց ստեղանելովն։ Եւ ինքն է միջին օր շարժելովն։ Եւ ինքն է վերջին օր դադարելովն։ Եւ դարձեալ պատուելի է անուամբն. զի կիրակէն տէրունի թարգմանի։ Նախզի՝ միշտ զՏէրն յինքեն ունի որպէս ցուցաւ. եւ դարձեալ՝ հանդերձեալ է կիրակէ օրս այս՝ փոխանակ այս արեգականս զՍուրբ Երրորդութիւնն ունիլ իւր արեգակն ի կատածի որ անստուեր է, եւ իմանալի արեգական արդարութեան։ Յաղագս որոյ՝ Հոգին Սուրբ էջ յառաքեալսն յաւուր կիրակէի։ Այս երկրորդ գլուխն։ Իսկ երրորդ թէ՝ վասն է՞ր էջ Հոգին Սուրբ յերեք ժամու աւուրն ի դասս առաքելոցն. որպէս ասէ Պետրոս ի գործսն։ «Այս դեռ երեք ժամք են աւուրս»։ Ասեմք թէ վասն Դ պատճառի։ Նախզի՝ յայնմ ժամու բարձաւ շնորհ հոգւոյն ի յԱդամայ եւ յԵրւայէ։ Այն որ նախ «փչեաց յերեսս նորա շունչ կենդանի». այսինքն է, զշնորհաց հոգին. եւ անցանելով զպատուիրանաւն՝ զրկեցաւ ի շնորհացն. որպէս ասեն վարդապետք. «ւիւծեալ եւ խաբեալ յերերորդ ժամու օձին զմիտս նախնւոյ մօրն Եւայի»։
       Ապա պարտ էր ի նոյն երրորդ ժամն վերստին տալ առաքելոցն զնոյն հոգին՝ որ բարձաւ ի նախաստեծիցն։ Երկրորդ՝ զի յերրորդ ժամու կանգնեցաւ խաչն Քրիստոսի. որպէս ասէ Մարկոս. «էր ժամ երրորդ եւ հանին զնա ի խաչ»։ Եւ զի խաչին պարգեւ էր Հոգին Սուրբ. որպէս ասէ աւետարանիչն Յօհաննէս. «չեւ էր հոգի. քանզի Յիսուս չեւ էր փառաւորեալ». փառք զխաչն կոչէ։ Ապա պարտ էր ի նոյն ժամն որ կանգնեցաւ խաչն եւ փառաւորեցաւ Քրիստոս՝ ի նոյն ժամն տալ զպարգեւս խաչին որ է Հոգին Սուրբ. յայս միտս յիշելով զՀոգին Սուրբ, խաչակնքեմք զդէմս մեր. զի նախ խաչիւն պարգեւեցաւ. եւ այժմ խաչիւ իջանէ առ մեզ։ Երրորդ՝ երեք ժամն յորում էջ հոգին Սուրբ յառաքեալսն՝ ցուցանէ թէ յերեք ժամս տուեալ լինի մեզ Հոգին Սուրբ. զի երեք ժամմք են հաճոյականք Աստուծոյ. այսինքն, ի զղջումն սրտի. զի յորժամ զղջանամք ի մեղաց՝ իջանէ առ մեզ հոգին Սուրբ։ Երկրորդ՝ ի խոստովանութիւնն. յոր ժամ խոստովանիմք զմեղս, իջանէ Հոգին Սուրբ եւ քաւէ։ Երրորդ՝ ի յապաշխարութիւնն. զի յորժամ գործեմեք զգործ ապաշխարութեանն, Հոգին Սուրբ զօրացուցանէ՝ եւ հանճոյ առնէ Աստուծոյ հօր. ըստ այնմ, «յորժամ կամք յաղօթս՝ Հոգին Սուրբ բարեխօս լինի ի հեծութինս անմռունչս»։ Նոյնպէս եւ յամենայն գործս հայ զօրութիւն՝ եւ զկատարումն բարի գործոյն։ Եւ յայլ ուր ասէ առաքեալն. «Աստուած է որ յաջողէ ի ձեզ զամենայն. զկամիլն. եւ զառնելն, եւ զհաճոյսն իւր»։ Այս երեք ժամս հաճոյ է Աստուծոյ. վասն որոյ Հոգին Սուրբ էջ յերրորդ ժամուն։ Դարձեալ չորրորդ պատճառ՝ զի երրորդ ժամն՝ նշանակէ զՍուրբ երրորդական անձնաւորութիւնն. զի որպէս լոյսն երեք աւուրց նախ քան զարեգական գոյանալն՝ նշանակէր զպարզ եւ զիմանալի Սուրբ Երրորդութիւնն. նոյնպէս եւ երրորդ ժամն իջանելոյ Հոգւոյն՝ ցուցանէ զերեք անձնաւորութիւն հօր եւ Որդւոյ եւ Սուրբ Հոգւոյն։ Եւ այս վեց իմն համեմատութեամբ։ Նախզի՝ երեք ժամքն անբաժանելի են ի միմեանց. նոյնպէս Սուրբ Երրորդութիւնն անբաժանելի է։ Զի հայր է յՈրդի. եւ Որդի ի Հոգի. եւ Հոգին Սուրբ ի Հայր եւ յՈրդի։ Երկրորդ՝ երեք ժամքն մի են բնութեամբ լուսոյն. նոյնպէս մի է բնութիւն Սուրբ Երրորդութեանն։ Երրորդ՝ երեք ժամքն հաւասար են որքանութեամբ. եւ երրորդութիւնն Սուրբ՝ հաւասար եւ զոյգ է գոյութեամբ՝ փառօք՝ թագաւորութեամբ՝ եւ այլն։ Չորրորդ՝ երեք ժամքն ոչ ունին միջոյ ինքեանց. նոյնպէս եւ ի մէջ երրորդութեանն՝ ոչ է միջոց. այլ համագոյ է խոստովանեալ. զի ոչ ինչ է ի մէջ ծնողին եւ ծնիցելոյն եւ բղխեցելոյն։ Այլ որքան է ծնօղն եւ բղխօղն՝ ընդ նմին եւ ծնունդն եւ բղխումն։ Եւ տես օրինակ ի ճրագն. որքան է հուրն՝ ընդ նմին է լոյսն եւ ջերմութիւնն իւր։ Հինգերորդ՝ զի երեք ժամքն յատկապէս առանձնացելք են. զի առաջին ժամն՝ երկրորդ չէ. եւ ոչ երկրորդն երրորդ։ Նոյնպէս եւ ի Սուրբ Երրորդութիւնն՝ առանձնացեալ են դէմքն. զի հայրն՝ որդի ոչ է, եւ ոչ հոգի. եւ ոչ Որդին Հոգի, կամ հայր. եւ ոչ հոգի հայր, կամ Որդի. այլ է հայր միշտ հայր. եւ որդին միշտ որդի. եւ հոգին միշտ Հոգին Սուրբ։ Վեցերորդ՝ որպէս երեք ժամն ունի կարգ. առաջին միջին եւ վերջին. եւ թէպէտ այսպիսի կարգ թուոյ եւ ժամանակի ոչ տեսանի առ Սուրբ Երրորդութիւնն. զի համագոյ է եւ միասնական՝ եւ ոչ է կարգ եւ աստիճան. որպէս ասաց Արիոս եւ Մակեդոն հայհոյիչն։ Այլ կրկին կարգ տեսանի յԵրրորդութիւնն Սուրբ։ Նախ ըստ պատճառին. զի հայր պատճառ է որդւոյ ծննդեան՝ եւ հոգւոյ բղխման. վասն որոյ առաջին եւ սկիզբն դնի. եւ որդին պատճառ է հոգւոյ առմանն. զի Հոգին Սուրբ ի հօրէ բղխի՝ եւ առնու յորդիւոյ. եւ բաշխի ամենայն արարածոց։ Վասն որոյ ընդ հօրն նախակարգի որդին. եւ ապա հոգին։ Եւ թէ ոք ասիցէ՝ զի՞նչ է բղխումն՝ եւ զի՞նչ է առումն, ասեմք թէ՝ բղխումն է անձնաւորութեանն գոյութիւնն . եւ բղխի անձն հոգւոյն ի յանձնէ հօր. որպէս ասէր Քրիստոս. «հոգին Սուրբ որ ի հօրէ ելանէ»։ Եւ առումն է՝ գիտութեան իմաստութեան զօրութեան եւ այլն. զայսոսիկ առնու յորդւոյ։ «Զի Քրիստոս է Աստուծոյ զօրութիւն եւ իմաստութիւն ըստ առաքելոյն»։ Որպէս եւ զայս՝ ինքն ասաց Քրիստոս. «յիմմէ անտի առնու եւ պատմէ. եւ զամենայն զոր ինչ հայր ունի՝ իմէ» բաց յանձնաւորութենէն։ Այսպէս ասեմք բղխումն ի հօրէ եւ առումն յորդւոյ։ Եւ դարձեալ այլ իմն է կարգ ըստ յայտնելոյն եւ ծանօթութեան . զի յառաջագոյն ի մարգարէսն յայտնեցաւ հայր՝ եւ զնա ճանաչեցին. եւ զորդի ընդ աղօտս։ Եւ յորժամ մարմնացաւ որդին՝ զնա ճանաչեցին յայտնի. եւ զՀոգին Սուրբ ընդ աղօտ։ Եւ յորժամ համբարձաւ Քրիստոս եւ էջ Հոգին Սուրբ յառաքեալսն, եւ յայտնի ճանաչեցան դէմք Սուրբ Երրորդութեանն։ Վասն որոյ Տէրն հրամայեաց. «գնացէք մկրտեցէք զնոսա յանուն Հօր եւ Որդւոյ եւ Հոգւոյն Սրբոյ»։ Եւ մեք ի փառս տալն՝ ասեմք փառք Հօր եւ Որդւոյ եւ Հոգւոյն Սրբոյ. այսպէս եւ յամենայն ուրեք։ Զայս նշանակէ երրորդ ժամն յորում էջ Հոգին Սուրբ ի դասս առաքելոցն։ Այսքան պատճառ նախերգաբար վասն յիսներեկի աւուրս՝ եւ պատկերի կիրակէիս՝ եւ երեք ժամուն։ Բեր այժմ համառօտ՝ տեսցուք զբան մարգաէին որ ասէ։ «Ի Գումարել երկնաւորին զթագաւորս ի վերայ նորա ձիւնասցի սաղիմ»։ Թագաւորս ասէ զառաքեալսն ըստ մարգարէին. «կացուսցես զնոսա իշխանս ընդ ամենայն երկիր»։ Զի նոքա ի թագաւորէն Քրիստոսէ՝ թագաւորք եւ իշխանք եղեն ամենայն աշխարհի. եւ թագաւորութիւն նոցա՝ իմանի չորս եղանակաւ։ Նախ՝ աստ ի վերայ երկրի քարոզելով եւ խրատելով զամենայն, առաջնորդք եղեն ամենայն ազգի. եւ իշխեցին թագաւորաց եւ իշխանաց. եւ ուղղեցին ի հաւատս. եւ կարգաւորեցին ի գործս բարիս. զորս կարացին առնել մեծամեծ թագաւորքն աշխարհի. թէպէտ բազումս հնարեցան բռնութեամբ. այլ տկարացան ի գործոյն։ Իսկ նոքա զօրացան զօրութեամբ Սուրբ Հոգւոյն. եւ գերեցին զնոսա եւ Աստուածածին ի հաւատս. որպէս ասէ առաքեալն. «զէն զինւորութեան մերոյ՝ ոչ է մարմնաւոր. այլ զօրաւոր առի յԱստուծոյ. եւ գերեմք զամենայն միտս հպարտացեալս ի հնազանդութիւնն Քրիստոսի։ Երկրոդ՝ թագաւորեցին եւ իշխեցին ի վրայ մարդկան հոգւոյ եւ մարմնոյ՝ մահու եւ կենաց, առաւել քան զթագաւորս երկրի. զի նոքա միայն մարմնոյ իշխեն եւ ոչ հագւոյ. եւ սպանանել կարեն չարութեամբ իւրեանց. այլ ոչ կարեն յարուցանել։ Իսկ առաքեալքն՝ սպանանէին եւ կեցուցանէին. որպէս Պետրոս զԱնանիա եւ զՍափիրա Եսպան. եւ զՏաբիթայն յարոյց բանիւ միայն. նոյնպէս եւ ամենայն առաքեալքն առնէին։ Այլեւ ունէին հոգւոյ եւ մարմնոյ իշխանութիւն կապելոյ եւ արձակելոյ յերկինս եւ յերկրի. որպէս ասաց Քրիստոս. «զոր կապիցէք յերկրի՝ եղիցի կապեալ յերկինս եւ այլն»։ Եւ թագաւորք երկրի ի վերայ մարմնոյն իշխեն եւ սպանանեն. այլ յետ սպանանելոյն՝ ոչ ինչ կարեն առնել որպէս հրամայեաց Տէրն. այսպէս կրկին եղանակաւ թագաւորք եղեն ի վերայ երկրի։ Երրորդ՝ թագաւորութիւնն նոցա է, յորժամ «նստին նոքա ընդ Քրիստոս յերկոտասան աթոռս՝ դատել զերկոտասան ազգն Իսրայէլի». եւ քննել զամենայն ազգս եւ զազինս՝ զորս ոչ կարեն թագաւորք երկրի։ Չորրորդ՝ թագաւորք են նոքա անվախճան յաւիտենիւ ընդ Քրիստոսի. որպէս ասէ առաքեալն. «եթէ համբերեմք, ընդ եւ թագաւորեմք։ Արդ այսու չորս եղանակաւս՝ թագաւորք են եւ իշխանք առաքելքն յերկինս եւ ի վերայ երկրի։ Վասն այն ասէ մարգարէն։ «Ի գումարել երկնաւորին զթագաւորս ի վերայ նորա, ձիւնասցի սաղիմ». որ է Երուսաղէմ։ Յորժամ ժողովեալ էին ի վերնատունն ըստ հրամանի փրկչին թէ, «նստարուք ի քաղաքիդ Երուսաղէմ, մինչեւ զգենուցուք զօրութիւն ի բարձանց»։ Եւ նոքա նստեալ ակն ունէին խոստման աւետեացն։ Զոր յանկարծակի եղեւ սաստիկ հնչիւն յերկնից. եւ որոտ եւ փայլակ. եւ էջ հոգին Սուրբ իբրեւ զձիւնաբեր ի վերայ նոցա. եւ լցոյց զամենեսեան իւրական գիտութեամբն։ Եւ զայն իջումն ի ձիւն բաղդատէ մարգարէն վասն երկոտասան պատճառի։ Նախզի՝ ձիւն յերկնից եւ յամպոյն իջանէ. եւ Հոգին Սուրբ յերկնից ի հօրէ իջանէ. եւ ամպ է բանն մարմնացեալ. ի հայրական ծովէն առեալ զՀոգին Սուրբ, սփռեաց յառաքեալսն. եւ այժմ ընդ ոլորտս տիեզերաց ամենեցուն պարգեւէ։ Երկրորդ՝ զի անգայտ է ձիւնն. եւ Սուրբ Հոգին խոնարհութեան է Հոգին ընդդէմ հպարտացեալ հոգւոյն դիւական. եւ ի հեղս եւ ի խոնարհս հանգչի. «եւ զհոգի խոնարհ Աստուած ոչ արհամարհէ։ Եւ ես յո՞ հանգեայց, եթէ ոչ ի հեղս եւ ի խոնարհս. եւ որք դողան ի բանից իմոց։ Երրորդ՝ զծարաւն բառնայ ձիւնն. եւ Հոգին Սուրբ՝ բառնայ եւ մխիթարէ զծարաւ կարօտելոց իւրոց. ծարաւէր մարգարէն առ Աստուած ասելով։ «Ծարաւի է անձն իմ առ քեզ Աստուած՝ որպէս երկիր անապատ եւ անջուր. ե՞րբ եկից երեւեցոյց երեսացդ Աստուծոյ»։ Նոյնպէս եւ զծարաւ կարօտութեանց ելից զռաքելոցն. վասն որոյ մխիթարիչ կոչեցաւ։ Եւ Տէրն ասէր. «որ ոք ծարաւի է, եկեսցէ առ իս եւ արբցէ ի ջրոյն կենաց որ է Հոգին Սուրբ»։ Չորրորդ՝ ցուրտ է ձիւնն. եւ զտապն զովացուրցանէ. այսպէս եւ Հոգին Սուրբ՝ զտապ ջերմութեան սատանայի փորձանաց, եւ զցանկութեանց աշխարհի, շիջուցանէ եւ բարեխառնէ։ Հինգերորդ՝ յստակ եւ մաքուր է ձիւնն . այսպէս եւ Հոգին Սուրբ է ըստ բնութեան իւրոյ. եւ սրբէ ի մեղաց ըստ շնորհաց իւրոց։ Վեցերորդ՝ սպիտաակ է գունով. եւ Հոգին Սուրբ մաքրէ զամենայսն ի մեղաց որք մկրտեսցին նովաւ. «լուա եւ քան զձիւն սպիտակ եղէց ասէ մարգարէն Դաւիթ»։ Այլեւ որք խոստավանին եւ ապաշխարեն, սպիտակուցանէ զնոսա ըստ Եսայեայ. «Եկայք խօսեցարուք ընդ միմեանս. զխոստովանիլն ասէ. եւ թէ իցեն մեղք ձեր իբրեւ զձանձախարիթ սեանւ մուր, իբրեւ զձիւն սպիտակ արարից. եւ թէ որպէս զորդան կարմիր ներկեալ արեամբ, որպէս զտասը Սուրբ արարից»։ Եօթներորդ՝ զուսափայլ ձիւնն. եւ փայլմամբ հրակերպ երեւեցաւ հոգին. եւ լեզուք բաժանեցան հրեղէնք. որպէս խոստացաւ Քրիստոս. «դուք մկրտիցիք ի Հոգին Սուրբ եւ ի հուր»։ Ութներորդ՝ հողմով իջանէ ձիւնն. նոյնպէս եւ Սուրբ Հոգին հողմով էջ ի վերնատունն, եւ ելից զամենայն տունն յորում նստէին»։ Զի որպէս յառաջնումն իշինութեան աշարակին հողմով էջ հոգին եւ ցրուեաց զաշտարակն, եւ բաժանեաց զմի լեզուն յեօթանասուն եւ երկու. նոյնպէս եւ ի վերնատունն հողմով էջ. եւ շինեաց զնոսա ի մի եկեղեցի առանց խախտելոյ. եւ ժողովեաց զլեզուս ՀԲ ի մի անձն մարդոյ։ «Զի խօսէին ասէ յայլ եւ այլ լեզուս. որպէս եւ հոգին տայր բարբառիլ նոցա»։ Իններորդ՝ ծածկէ ձիւնն եւ ծածկի. նոյնպէս եւ Հոգին Սուրբ՝ ծածկէ զսուրբս եւ զարդարէ զանազան շնորհօք. բանիւ՝ իմաստութեամբ՝ գիտութեամբ լեզուս խօսելով՝ թարգմանելով եւ այլն. եւ ծածկի յան սրբոց՝ եւ թաքուցանէ զշնորհս իւր՝ ի նենգաւոր խորհուրդոց. որպէս ասէ Սողոմօն. «Սուրբ Հոգին իմաստութեան փախչի ի նենգութենէ եւ ի չար խորհրդոց»։ Տասներրորդ՝ ձիւնն տեղայ միշտ եւ ոչ դառնայ ի նոցանէ. եւ Հոգին Սուրբ միշտ բղխի ի Հօրէ եւ ի սուրբս հանգչի. եւ այլ ոչ հեռանայ ի նոցանէ որպէս յառաքելոցն։ Այսպէս եւ մկրտութեամբն՝ դրոշմիւն՝ քահանայութեամբն՝ եւ կարգով. զի այսպիսի շնոորհս՝ այլ ոչ բաժանի յանձնէն. զի կնիք է ի հոգին։ Զայս նշանակէր ասելն. «էջ Հոգին Սուրբ իբրեւ զաղաւնի, եւ հանգեաւ ի վերայ նորա». իբր ի գլուխ մեր՝ եւ նովաւ յանդամս եկեղեցւոյ. եւ այլ ոչ բաժանեցաւ ի մադրկային բնութենէս։ Մետասաներորդ՝ ի ջուր եւ ի հուր ոչ ձիւնանայ. եւ Հոգին Սուրբ ոչ իջանէ յանձինս գիճացեալս բղջախոհս աղտեղութեամբ. եւ որք ջերմացեալք են ի սէր աշխարհի։ Վասն որոյ ասէղ Յակօբոս. «շնացօղք՝ ո՞չ գիտէք. զի սէր աշխարհի թշնամութիւն է առ Աստուած. որ սիրէ զաշխարհս՝ թշնմի առնէ զանձն Աստուծոյ»։ Երկոտասաներորդ՝ նախ ի գլուխ լերանց՝ եւ ապա ի ստորեւ իջանէ. եւ Հոգին Սուրբ՝ յառաքեալսն եւ ի մարգարէս եւ ի քահանայս իջանէ. եւ նոքօք ի հաւատացեալս. ըստ այնմ, «որպէս իւղ զի իջանէ ի գլուխ եւ ի մօրուսն Ահարօնի. եւ ի մորուացն իջանէ ի գրապանս զգեստու նորա»։ Զի գլուխ են այժմ կաթուղիկոսք եւ եպիսկոպոսք. եւ մօրուս քահանայք ի նոցանէ առ մեզ խոնրարհեալ շնորհօք։ Եւ զգեստ են ժողովրդականք ամենայն։ Եւ գրապանք են վարդապետք եկեղեցւոյ պահանօղք գրոց եւ իմաստութեան հոգւոյն սրբոյ. զորս ուսուցանեն ամենայն հւատացելոց եւ քրիստոնէից։ Զորս եւ արժանաւորեսցէ իւրոյն պարգեւացն՝ եւ մշտաբուխ եւ առատ հեղման շնորհաց Հոգւոյն Սրբոյ։ Զքահանայապետական գլուխն մեր եւ զփոխանորդք Քրիստոսի հանդերձ քահանայական լրմամբ ուխտիւն. եւ եպիսկոպոսօք՝ քահանայիւք՝ պաշտօնէիւք՝ եւ առ հասարակ ամենայն ժողովրդովք ի փառս պարծանաց ճշմարիտ քահանյապետին եւ գլխոյն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի. ընդ որում Հօր միանգամայն եւ Հոգւոյն Սրբոյ վայելէ փառք իշխանութիւն եւ պատիւ այժմ եւ յաւիտեան յաւիտենից ամէն։