Գիրք քարոզութեան որ կոչի ձմեռան հատոր

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա

Վարդապետք ասեն թէ՝ օրն երեք յատկութիւն ունի։ Առաջին՝ զի արեգակն որ ի գիշերին ծածկեալ է ընդ երկրաւ, ի տունջեան ելանէ եւ երեւի եւ առնէ զտիւն։ Այսպէս եւ Որդին Աստուծոյ որ է արեգակն արդարութեան՝ ծածկեցաւ ի գերեզմանի. այլ ծագեաց ի յարութեան աւուր. եւ արա զամենօրհնեալ զօրս այս։ Եւ վասն այս արեգականս խօսի Սողոմօն ասելով. «ծագէ արեգակն՝ եւ ի տեղի իւր ձգի. ի ծագիլն իւրում ելանէ ընդ հարաւ. եւ պատիւ ընդ հիւսիս»։ Այսպէս արեգակն արդարութեան Քրիստոս՝ ծագեցաւ ի յարեւելոց. այսինքն, ծննդեամբ ի սուրբ Կուսէն. եւ եմուտ ի մեծի ուրբաթուն՝ զի ծածկեցաւ յերկրի. այլ այսօր դարձեալ եկն յարեւելս ի տեղի իւր։ Զի այսօր յարեաւ եւ եկն առ Կոյսն սուրբ Աստուածածին, եւ ուրախացոյց զնա։ Եւ յայնմանէ եկն ի հարաւ որ ջերմ է. այսինքն, առ սուրբ առաքեալսն. եւ ջերմացոյց զնոսա հաւատով եւ սիրով։ Այլ ի վախճան աշխարհի՝ կամի պատել զհիւսիս. զի յաւուրն հասարակաց յարութեան կամի դատաստան առնել ամենայն անհաւատից եւ մեղաւորաց. որ սառուցեալք են ի սիրոյն Աստուծոյ։ Եւ որպէս արեգակն յորժամ կամի ծագիլ՝ նախ արուսեակն ելանէ եւ տայ աւետիս լուսոյ. այսպէս յորժամ ծագեցաւ արեգակն արդարութեան Քրիստոս ի գերեզմանէն, Մարիամ Մագդաղենացին եղեւ ասաց լուսաբեր. եւ ետ զաւետիս յարութեան առաքելոցն։ Երկրորդ՝ յատկութիւն է աւուրն. զի հիւանդն ի գիշերն ծանրանայ. այլ ի ցերեկն թեթեւանայ։ Այսպէս մահուամբն Քրիստոի՝ աշակերտքն եւ սիրելիքն տրամեցան եւ հիւանդացան։ Այլ յորժամ եհաս ամենօրհնեալ օրս այս՝ ամենեքեն առողջացան եւ ուրախացան. որպէս ասէ աւետարանն վասն առաքելոցն. «իբրեւ տեսին զՏէրն՝ խնդացին յոյժ»։ Երրորդ՝ յատկութիւն աւուրն. որ ի գիշերի գիշերահաւք համարձակ շրջին որպէս ջղջիկանն. այլեւ պատառօղ գազանք համարձակ շրջին. այլ յորժամ տիւն հասանի՝ երկնչին եւ մտանեն ի ծակս։ Այլ թռչունք որք սիրեն զլոյս՝ յառնեն եւ գեղեցիկ ձայն արձակեն. եւ մարդիկ ելանեն յիւրաքանչիւր գործս իւր գործ իւրեանց։ Այսպէս ի ժամ մահուանն Քրիստոսի՝ հրէայքն որք էին խաւարասէր թռչունք եւ ջղջիկանք, եւ դեւքն որպէս պատառօղ գազանք, յոյժ ուրախացան եւ համարձակ շրջէին, եւ կատարէին զգործս իւրեանց։ Այլ ի յարութեան աւուրն՝ յոյժ երկեան. որպէս ասէ աւետարանն թէ՝ «երկեան պահապանքն. եւ եղեն իբրեւ զմեռալ». եւ դեւքն փախեան եւ մտին ի ծակս դժոխոցն. որպէս ասէ սաղմոսն. «կորիւնք առիւծուց մռնչեն եւ յափշտակեն ի գիշերի. եւ ի ծագիլ արեւու՝ ժողովին եւ ի մորիս իւրեանց դադարին. եւ մարդիկ ելանեն ի գործս եւ ի վաստակս իւրեանց»։ Զի յետ յարութեանն Քրիստոսի՝ սկսան մարդիկ ի գործս բարեաց. եւ գնալ ի ճանապարհս արքայութեան զանազան գործօք բարեաց։ Իսկ թռչունք երրկնից որք սիրեն զլոյսս այսինքն հրեշտակք՝ յառաւօտուն սկսան երգել զերգս քաղցրաձայն. եւ ետուն զարւետիս յարութեան իւղաբեր կանանցն։ Նոյնպէս առաքեալքն եւ բարեկամքն Քրիստոսի յորժամ լսեցին զյարութիւնն, քաղցր ձայնիւ եւ բազում գոհութիւնս մատուցանէին յարուցելոյն ի մեռելոց Քրիստոսի Աստուծոյ. վասն այն ասէ Դաւիթ։ «Այս օր է զոր արար Տէր»։ Զի թէպէտ ամենայն օր յԱստուծոյ արարաւ. այլ զայս օրս՝ առաւել պատուական եւ գովելի արար քան զամենայն օր։ Զի մահն Քրիստոսի՝ ոչ ինչ օգուտ էր մեզ, թէ ոչ էր լեալ յարութիւն նորա։ Վասն այն եկեղեցի սուրբ ուրախանայ այսօր. եւ զամենայն միաշաբաթս պատուէ վասն սիրոյ այս միաշաբաթիս յորում յարեաւ Քրիստոս. որպէս ասէ Դաւիթ։ «Այս օր է զոր արար Տէր. եկայք ցնծասցուք եւ ուրախ եղիցուք ի սմա»։ Յորժամ լինի քաղաքի ումեք տօն եւ նաւակատիք ուրախութեան, ի բազում տեղեաց ժողովին անդ՝ զի առնուցուն մասն ի տօնէն։ Յարութիւնն Քրիսոսի՝ էր ծանր եւ մեծատօն. եւ լի է ցնծութեամբ եւ ուրախութեամբ. վասն այն յամենայն կողմանց ժողովեցան ի տօնս յայս, զի մասն առնուցուն։ Երկնից հրեշտակք ի ջին. եւ ի դժոխոց մեռեալքն որք յարեան ընդ Քրիստոսի. եւ յաշխարհէ առաքեալքն. եւ իւղաբեր կանայքն։ Այլ ամենեքեան որ եկին ի տօնս այս՝ ոչ երեւեցան ունայնաձեռն. այլ բերին ինչ՝ զի արժանի լիցին առնուլ մասն ի յարութենէն Քրիստոսի։ Քանզի հրեշտակք զգեցեալ էին հանդերձս սպիտակս. եւ մեռեալք թողին զհոտեալ գերեզմանս իւրեանց՝ եւ եկին արքատս. եւ կանայքն բերին զանուշահոտ խունկս եւ իւղս. եւ առաքեալքն բազում լացին եւ տրտմեցան։ Զայս ուսուցանեն մեզ։ Նախզի՝ ամենայն քրիստոնեայք ժողովեսցին ի կատարումն տօնիս։ Եւ երկրորդ զայն ուսուցանեն՝ զի մի ունայնաձեռն եկեսցուք ի տօնս այս. այլ բերցուք իրս ինչ. զի մասն բարի առցուք։ Զի ընդ հրեշտակացն զգեցցուք սպիտակ հանդերձս. այսինքն զսրբութիւն եւ զողջախոհութիւն. զի աղտեղի հանդերձիւ բղջախոհութեան՝ ոչ ոք առնուցու բաժին յարքայութենէն Քրիստոսի։ Վասն այն թէ որք աղտեղի հանդերձ ունիցի՝ պարտ է լուանալ զղջմամբ եւ խոստովանութեամբ. քանզի ասաց Քրիստոս ցՊետրոս. «թէ ոչ լուացից զքեզ՝ ոչ ունիս ընդիս մասն»։ Եւ ընդ մեռելոցն՝ ելցուք ի հոտեալ գերեզմանաց. այսինքն ի մեռելոց. զի որչափ մնայ որք ի գերեզման մեղաց՝ ոչ առնու բաժին յարքայութենէն Քրիստոսի։ Եւ ընդ իւղաբեր կանանցն՝ պարտ է ունել մեզ անուշահոտ իւղս. այսինքն, զվարս պարկեշտս. զի օրինակ բարի տացուք այլոց։ Եւ ընդ առաքելոցն՝ բազում տրտմութիւն եւ չարչարանս կրիցեմք վասն սիրոյն Քրիստոսի. զի առցուք ընդ նոսա մասն ի յաւիտենական ուրախութիւնս։ Այլ չարաչար եւ անզեղջ մեղաւորքն՝ ոչ ունին ընդ Քրիստոս մասն. այլ ընդ սատանայի. զի հրէայքն որք չարախօսեցին զՏէրն մեր՝ ոչ ունին մասն ի յարութենէն նորա։ Եւ զինուորքն՝ որք խաչեցին զնա՝ ոչ ունին մասն ի յարութենէն Քրիստոսի։ Պիղանտոս եւ Հերովդէս որք ետուն զնա ի ձեռս ամբոխին՝ ոչ ունին մասն ի յարութենէն Քրիստոսի։ Նոյնպէս եւ այժմ մատնօղքն եւ զրախօսքն նման են հրէիցն. եւ ոչ առնուն մասն ի յարութենէն Քրիստոսի։ Այլեւ թագաւորք եւ իշխանք որք ոչ առնեն ուղիղ դատաստան՝ ոչ ունին մասն ի յարութենէն Քրիստոսի։ Այլ սուրբքն ամենայն եւ հաւատացեալքն եւ զրկեալքն ունին մասն եւ բաժին ի յարութէն Քրիստոսի։ Արդ վասն այն ասէ մարգարէն։ «Այս օր է զոր արա Տէր»։ Եւ արդ՝ վասն յարութեանն Քրիստոսի՝ հինգ ինչ ասելի է։ Նախ թէ՝ պատշաճ էր Քրիստոս երեք օրեայ յառնել։ Երկրորդ՝ վասն եօթն կնքոյն զոր եբաց Քրիստոս մարդ լինելովն եւ մահուամբն եւ յարութեամբն։ Երրորդ՝ վասն խնդրողացն զՔրիստոս։ Չորրորդ՝ թէ խաչելութիւնն Քրիստոս յոյժ պէտք էր վասն փրկութեան մերոյ։ Հինգերորդ՝ թէ զի՞նչ արար օգտութիւն յարութիւն Քրիստոսի մարդկան ազգի։ Արդ ասասցուք զառաջինն թէ՝ պատշաճ էր Քրիստոսի երեք օրեայ յարութիւնն ի մեռելոց վասն երեք պատճառի։ Նախզի՝ յարութիւնն Քրիստոսի հաստատութիւն է հաւատոց մերոց. եւ հաւտաս մեր՝ է ի յԱստուածութենէն եւ ի մարդկաութենէն Քրիստոսի։ Արդ՝ թէ ոչ էր յարուցեալ, մինչ ի կատարած աշխարհի ոչ ոք էր հաւատացեալ, թէ նա ճշմարիտ Աստուած է։ Եւ թէ յորժամ մեռաւ՝ ի նոյն ժամն յարուցեալ էր, ոչ ոք հաւատայր թէ ճշմարիտ մեռեալ է Քրիստոս. զի բազումք յանկարծակի անկանին ի հիւանդութենէն իբրեւ զմեռեալ. եւ թէ ճշմարտութեամբ ոչ է մեռեալ, նաեւ ճշմարտութեամբ ոչ է յարուցեալ։ Այլ այսու որ շուտով յարոյց զինքն՝ եւ զայլ սուրբ ննջեցեալսն ընդ ինքեան յարոյց աստուածային զօրութեամբն, հաստատ հաւատացեալ եղեւ թէ ճշմարիտ Աստուած է։ Եւ վասն այնորիկ՝ որ յերեք օր մնաց եւ ապա յարեաւ՝ հաւատացեալ եղեւ թէ նա ճշմարիտ մարդ էր, եւ ճշմարիտ մեռաւ։ Զի ասեն բժիշկք թէ՝ յորժամ անկանի ոք եւ ուշաթափի որպէս մեռեալ, մինչեւ յերեք օրն փորձեալ լինի թէ մեռեա՞լ է թէ ոչ։ Զի թէ կենդանի է՝ նշան երեւի մինչեւ յերեք օրն. եւ թէ ոչ է կենդանի՝ նշան ոչ երեւի. վասն այն Քրիստոս յերեք օր եկաց ի գերեզմանի՝ եւ նշան ինչ կենդանութեան ոչ եցոյց. եւ երեւեցաւ զի ճշմարիտ մեռեալ էր։ Այլ թէ ճշմարիտ է յարութիւն նորա, եւ վասն երեք օրեայ յարութեանն, բնական օրինակս ցուցանէ։ Զի ասեն իմաստունք թէ, է հաւ մի ի հնդիկս՝ որ կոչի փիւնիկ. եւ յոյժ գեղեղիկ է թեւօք որպէս զսիրամարգ. եւ յերկար ժամանակս մնայ։ Զի ասեն թէ ի հինգ հարիւնր տարի ապրի. եւ ինքն միայն է. զի ոչ է զոյգ արու եւ էգ։ Յորժամ տեսանէ թէ ծերացեալ է եւ հասեալ է օր մահուան իւրոյ՝ գայ հատանէ ոստս ի մայրիցն Լիբանանու յանուշահոտ ծառոցն. այսիքն, ի խնկոյ. ծառոց՝ եւ ի զմռէ՝ եւ ի կինամոնէ. եւ տանի շինէ իւր բոյն ի վերայ ծառոյ միոյ։ Եւ յորժամ արեգակն ջերմն լինի՝ թեւոցն տայ. եւ ելեալ կրակ յինքենէ, այրէ զինքն եւ մեռանի։ Եւ յաճիւն մոխրոյ նորա՝ դարձեալ մին այլ ելանէ իբրեւ զառաջին փիւնիկն . եւ մինչեւ յերեք օրն կենդանանայ. եւ յերրորդումն կատարի եւ թռչի։ Այսպէս Միածին Որդին Աստուծոյ՝ որ մի է. եւ նման նմա ոչ է եղեալ եւ ոչ լինելոց է. «յորժամ գիտաց, թէ հասեալ է ժամ՝ նորա՝ զի մեռանիցի վասն փրկութեան աշխարհի». տնկեաց զփայտ խաչին վասն նախատեսութեան մարգարէիցն. եւ շինեաց զբոյն յամենայն անուշահոտ ծառոց. այսինքն զամենայն առաքինութիւնս որ էր ի նա հաստատուն՝ զամենայն յինքն ժողովեաց։ Եւ յորժամ ջերմ էր արեգակն. այսինքնի վեց ժամուն, վառեցաւ հրով աստուածային սիրոյն եւ հրով տանջանացն, եւ աւանդեաց զհոգին։ Եւ յերրորդ աւուրն ոչ այլ ոք, այլ նոյն ինքն որ մեռաւ՝ նոյնն եւ յարեաւ եւ թռեաւ երեւելով հաւատացելոց. եւ ապա թռեալ համբարձմամբ յերկինս։ Երկրորդ պատճառ՝ պարտ էր Քրիստոս երեք օրեայ յառնել վասն վեց պատճառի։ Նախզի՝ մահուամբն իւր խափանեալ էր զերիս մահս. այսինքն, զմեղաց՝ զմարմնոյ՝ եւ զդժոխոցն։ Երկրորդ վասն այն կամեցաւ յերրորդ աւուր յառնել՝ զի ցուցցէ թէ՝ յերից գործոց ապաշխարութեան. այսինքն, զղջմանն խոստովանութեանն եւ հատուցմամբ փոխարինացն՝ յառնեմք ի մեղաց թաղմանէ եւ արդարանամք։ Երրորդ՝ զի զերիս մեղս սրբեսցէ. զխորհրդոց զբանից եւ զգրործոց։ Չորրորդ՝ վասն այն երեք օրեայ յարեաւ՝ զի սրբեսցէ զսկզբնականն զներգործականն եւ զներելին։ Հինգերորդ՝ վասն այն յարեաւ երեք օրեայ՝ զի զոր ինչ յանցեալ եմք ի բնական օրէնսն, ի բանականն, եւ ի գրաւորն, սրբեսցէ յարութեամբն իւրով։ Վեցերորդ՝ վասն այն յարեաւ երեք օրեայ՝ զի զսերմն մեղացն որ ի սատանայէ՝ եւ զապականեալ երկիրս մեր որ եղեւ ընդունակ անիծեալ սերմանն, եւ զարդիւնսն նորին որ է մահն յաւտենական, սրբեսցէ յարութեամբն իւրով. որպէս ասէ առաքեալն Պօղոս. «մեռաւ վասն մեղաց մերոց. եւ յարեաւ վասն զմեզ արդարացուցանելոյ»։ Երրրոդ պատճառ՝ զի Քրիստոս յայս երեք օրս յերկու գիշեր եւ մին օր ի լման ի գերեզմանի եկաց։ Զի ցուցցէ թէ՝ Քրիստոսի մին մահն զմեր երկու մահն քակեաց. վասն զի այն մին օրն որ եկաց Քրիստոս ի գերեզմանի՝ ցուցանէ զմին մահն։ որ լոյս էր իբրեւ զաիւ զի անմեղ մեռաւ։ Այլ յերկու գիշերն որ եկաց ի գերեզմանի՝ զմեր . Բ մահն ցուցանէր. այսինքն զմահ մարմնոյն, եւ զմահ հոգւոյն. զի վասն մեղացն որ խաւար է՝ հոգւով եւ մարմնով մեռանէաք։ Այլ Քրիստոս իւր մահուամբն եբարձ զերկուսին մահս մեր։ Վասն այն Քրիստոս ի մին օր եւ յերկու գիշեր մնաց մեռեալ. որ կոչի երեք օր։ եւ յերրորդումն յարեաւ։ Եւ աստ գիտելի է՝ զի յայտ գիշերս որ յարեաւ Քրիստոս ի մեռելոց՝ կարգ աւուրցս այլ ազգ փոխեցաւ։ Զի յառաջ քան զյարութիւնն Քրիստոսի՝ օրն յառաջ երթայր, եւ գիշերն յետոյ. զի Ադամ ի լուսոյ ողորմութենէն Աստուծոյ եւ յարդարութենէն անկաւ ի գիշեր մեղաց։ Այլ յորմէ հետէ յարեաւ Քրիստոս ի մեռելոց՝ գիշերն յառաջ գնայ եւ օրն զկնի. զի փոխեաց զմեզ Քրիստոս ի մեղաց գիշերոյն ի լոյս արդարութեան եւ ողորմութեանն Աստուծոյ։ Չորրորդ պատճառ՝ զի երեք օրեայ յարութիւնն Քրիստոսի՝ նշանակէ զհասարակաց յարութիւնն. որ լինի յերրորդում աւուր աշխարհի. վասն զի աշխարհս երեք օր ունի։ Առաջին օրն անմեղութեան որ կայր Ադամ ի դրախտին ի հանգստեան։ Երկրորդ օր է աշխարհին ի հանգստեան։ Երկրորդ օր է աշխարհիս ժամանակս մեղաց եւ նեղութեան։ Այլ երեք օր աշխարհիս կատարեալ հանգիստն է՝ որ սկսանի ի կատարածի աշխարհի օրն այն։ Առաջին օրն Քիստոսի՝ էր ուրբաթն. նշանակէ զառաջին օր աշխարհիս անմեղութեան։ Եւ որպէս ուրբաթն ոչ էր ի լման՝ զի յինն ժամուն աւանդեաց զհոգին. նոյնպէս առաջին օր աշխարհիս ոչ էր ի լման, այլ կարճ. վասն զի ի նոյն օրն ստեղծաւ յանմեղութեան. եւ ի նոյն օրն անկաւ ի մեղս եւ կորոյս զանմեղութիւնն։ Այլ երկրորդ օր շաբաթուն որ էր ի լման՝ նշանակէ զերկրորդ օր աշխարհիս որ յոյժ երկար է. զի յԱդամայ մինչեւ ի կատարած աշխարհիս՝ ի մեղս եւ ի նեղութեան կայ։ Այլ երեք օրն Քրիստոսի որ էր կիրակէն յորժաեմ յարեաւ Քրիստոս՝ նշանակէր զերրորդ օր աշխարհիս. այսինքն զհանդերձեալ փառացն՝ յորում ամենեքեան յառնեմք. յայնժամ կատարելապէս առնումք զհանգիստն յաւիտենց. որպէս Քրիստոս յորմէ հետէ յարեաւ՝ այլ ոչ մեռաւ եւ ոչ կրեաց զնեղութիւն։ Բայց այլ ազգ մեկնեն վարդապետք զերեք օրեայ յարութիւնն Քրիստոսի. զի ուրբաթ օրն յորում կայր Քրիստոս ի չարչարանս՝ նշանմամկէ զայժմու կենցաղս յորում եմք ի տառապանս եւ ի չարչարանս մարմնով։ Այլ շաբաթ օրն յորում հանգեաւ Քրիստոս ի չարչարանացն եւ եդաւ ի գերեզմանի՝ նշանակէ զհանգիստ սրբոցն. որք ելեալ ի կենցաղոյս. ազատեցան ի վշտաց աշխարհի. եւ են հոգիք նոցա յօթեւանս լուսոյ հանգուցեալ։ Այլ երեք օր միաշաբաթին՝ յորում հոգւով եւ մարմնով յարեաւ Քրիստոս ի մեռելոց՝ նշանակէ զփառս սրբոցն. որք յետ յարութեանն հոգւով եւ մարմնով մատնեն ի հանգիստ արքայութեանն երկնից։ Եւ յայս երեք օրեայ յարութենէս Քրիստոսի՝ օրինակ բերեն վարդապետք եւ ասեն թէ՝ յատկութիւն է առիւծուն՝ որ զիւր կորիւնն մեռած ծնանի, հայրն յերկրորդ օրն գոչէ մեծաձայն ի վերայ կորեանցն, եւ յարուցանէ զնոսա։ Այլ ոմանք ասեն թէ՝ կորիւն առիւծուն ոչ լինի ամենեւին մեռած. այլ լինի իբերւ զմեռած . եւ կենդանութեան նշան ոչ երեւի. այլ յորժամ հայրն գոչէ, յայնժամ ի յուշն գայ եւ յառնէ։ Այսպէս Յիսուս Քրիստոս Որդին Աստուծոյ՝ երեք օրեայ մեռեալ էր վասն փրկութեան մարդկան. այլ յերրորդ օրն յարոյց զնա հայրն ձայնիւ մեծաւ. վասն այն ասէ Դաւիթ ի սաղմոսն։ «Զարթիր փառք իմ զարթիր». պատասխանի ետ որդին եւ ասէ. զարթիցեմ եւ յարիցեմ յառաւօտուն։ Եւ Քրիստոս նման է առիւծոյ, զի առիւծն յորժամ ննջէ, աչքն ի բաց լինի. այսպէս մեռաւ Քրիստոս եւ եդաւ ի գերեզմանի. եւ աչքն ի բաց էր. զի թէպէտ յայս երեք օրս մեռեալ էր մարմնովն՝ այլ աստուածութեամբն կենդանի էր եւ արթուն. եւ բաց աչօքն խնամէ զարարածս. որպէս ի դիմաց Քրիստոսի ասէ ի յերգս։ «Ես ննջեմ , եւ սիրտ իմ արթուն է»։ Այս առաջին գլուխն. զի պատշաճ էր Քրիստոսի երեք օրեայ յառնել ի մեռելոց։ Երկրորդ հարցումն թէ, զի՞նչ էր Է կնիքն զոր եբաց Քրիստոս մահումբն եւ յարութեամբն իւրով որպէս ասէ տեսիլն Յօհաննու։ «Ահաւասիկ յաղթեաց առիւծն յազգէն Յուդայ յարմատոյն Դաւթի. նա է արժանի որ բանայ զգիրս. եւ վեց է կնիք նորա»։ Ասեն վարդապետք թէ՝ առիծն յազգէն Յուդայ՝ է Յիսուս Քրիստոս. որ յաղթեաց այսօր զդեւս եւ զմահ յարութեամբն իւրով. եւ նա է արժանի որ բանայ զգիրս եւ զեօթն կնիք նորա։ Գիրս այս՝ ցուցանէ զփրկութիւն մարդկան։ Առաջին կնիքն էր ամբարտաւանութիւնն Ադամայ. որ կամեցաւ Աստուծոյ նման լինիլ։ Զայն կնքին՝ ոչ ոք կարաց բառնալ ի մարդկանէ. զի հպարտութիւնն խոնարհութեամբ լինի բարձեալ։ Եւ ոչ ոք մարդ կարէր զինքն այնչափ խոնարհեցուցանել, որչափ Ադամ զինքն հպարտութեամբ բարձրացոյց եւ կամեցաւ թռչիլ մինչեւ յԱստուածութիւնն եւ նման լինիլ Աստուծոյ։ Այլ զայս կնիքս ելոյծ Որդին Աստուծոյ՝ յորժամ մարդ եղեւ եւ խոնարհեցաւ եւ նուաստացաւ. եւ յղացաւ յԱստուածածին կոյսէն. որպէս ասէ առաքեալն. «որ ի կերպարանս Աստուծոյ էր՝ զանձն խոնարհեցոյց. եւ զկերպարանս ծառայի առեալ. եւ ի նմանութիւն մարդկան եղեալ»։ Երկրորդ կնիքն էր. զի մեղք մարդոյն անչափ էր. զի էր ընդդէմ Աստուծոյ որ անչափ է. եւ շնորհ մարդոյս չափով է. եւ գեղ մեղացն շնորհն է զոր տայ Աստուած. վասն այն շնորհ մարդոյս ոչ կարէր բառնալ զմեղսն Ադամայ։ Այլ Որդին Աստուծոյ ելոյծ զայս կնիքս, յորժամ ծնաւ յԱստուածածին կուսէն. զի «տեսաք զնա լի շնորհօք եւ ճշմարտութեամբ». զի շնորհաց նորա ոչ գոյր չափ որպէս ասէ աւետարանն. «ոչ թէ չափով տայ Աստուած զհոգին Քրիստոսի». բայց այլ մարդկան չափով տայ։ Երրորդ կնիքն էր պատիժն. զոր ետ Աստուած Ադամայ, եթէ «քրտամբք երեսաց քոց կերիցես քոյ»։ Այլ այս պատիժս չէր հաւասար մեղաց. զի պատիժս այս չափով է եւ մեղքն անչափ։ Զայս կնինքս ելոյծ Քրիստոսի յօր մահուանն իւրոյ. զի տանջանքն զոր կրեաց Քրիստոս հաւասար էր մեղացն Ադամայ. զի որպէս Ադամայ մեղքն էր ընդ դէմ Աստուծոյ. նոյնպէս չարչարանքն Քրիստոսի էր Աստուծոյ չարչարանք եւ Աստուծոյ մահ։ Զի մարմինն ոչ չարչարեցաւ եւ մեռաւ՝ ընդ բանին Աստուծոյ միաւորեալ էր. եւ Բանն միաւորեալ մարմնով չարչարիւր անբաժանելի։ Չորրորդ կնիքն. զի վիճէր սատանայ ընդդէմ մարդոյն վկայութեամբ աւետարանին թէ, ոչ կարէք զերծանիլ ի ձեռաց իմոց. զի ասէ աւետարանն. «դուք ի հօրէն սատանայէ էք. զի ամենայն մարդիկ մեղաւորք են, եւ որդիք սատանայի. եւ այսպէս հայր նոցա կորուսեալ է զժառանգութիւն երկնից։ Այլ պատասխանի ետ Քրիստոս այսպէս եւ ասէ. «ոչ թէ ամենայն մարդ որ մեղուցեալ լինի, սատանայի որդի լինի». այլ այն է սատանայի որդի՝ որ նման նմա անզեղջ է ի մեղաց. զի մեղք գործելն հարկ է սատանայի եւ մարդոյս. այլ ի մեղացն անզեղջ մնալ՝ յատկութիւն է սատանայի։ Զայս կնիքս ելոյծ Քրիստոս յորժամե էջ ի դժոխս եւ քարոզեաց հոգւոցն. որք զղջացան եւ հաւատացին ի Քրիստոս՝ ազատեացան յաւիտենից։ Եւ որք ոչ զղջացան՝ թէպէտ առժամայն ազատեցան. այլ ի կատարածի դառնան անդրէն ի դժոխս ընդ անզղջին սատանայի եւ տանջին. որպէս ասէ Դաւիթ։ «Դարձցին մեղաւորք անդրէն ի դժոխս»։ Հինգերորդ կնիքն. զի բանն Աստուծոյ ոչ փոխոխի. եւ ինքն ասաց թէ՝ «յորում աւուր ուտիցէք ի պտղոյն՝ մահու մեռանիցիք»։ Այլ որդին Աստուծոյ դատաստան կտրեաց թէ մարդն մարմնովն մեռանի աստ ի յայս կեանս վասն Աստուծոյ արդարութեանն. այլ ի կատարածի օրն յարիցէ եւ կենդանասցի հոգւով եւ մարմնով։ Զայս կնիքս ելոյծ Քրիստոս յարութեամբն. զի մարմինն որ մեռեալ էր՝ միաւորեաց ընդ հոգւոյն եւ երկոքումբքն կենդանի մնաց։ Վեցերորդ կնիքն. զի մեղք մարդոյ ն առաւել ընդդէմ որդւոյն Աստուծոյ էր. զիր կամեցաւ իմաստուն լինիլ նման Աստուծոյ. եւ իմաստութիւն յորդի վերաբերի. եւ զի երկնաւոր հայրն ոչ տարաւ զարհամարհանս որդւոյ իւրոյ. վասն այն ընկէց զմարդիկ յերեսաց իւրոց եւ արհամարհեաց զնոսա։ Այլ որդին Աստուծոյ ասաց թէ՝ հայրն իմ վասն իմ սիրոյս կորոյս զմարդն որ իւրն էր. ես ոչ կամիմ որ պակասութիւն լինի հօրն իմոյ. եւ երթայց եւ բերից զմարդն առ հայրն իմ։ Եկն եւ եղեւ մարդ. եւ բազում չարչարանս կերաց եւ ազատեաց զմարդն ի սատանայէ։ Եւ յաւուր համբարձմանն իւրոյ՝ ելոյծ զկնինքս զայս. զի նսատաւ մարմնով ընդաջմէ հօր. եւ զմարդիկ ետ ի ձեռս հօր։ Եւ յորժամ ետես հայր զխոցուածս որդւոյ իւրոյ որ վասն սիրոյ հօրն, եւ վասն սիրոյ մարդկան կրեալ էր, յոյժ հաճոյ եղեւ նմա. եւ որպէս յառաջին անկումն մարդոյն բարկացեալ էր. այսօր դարձեալ ուրախացաւ։ Եօթներորդ կնիքն. զի մեղօքն Ադամայ բոլոր մարդկութիւնս ապականեցաւ. ոչ միայն անձն մարդոյն , այլեւ բնութիւնս։ Եւ թէպէտ աւազանաւն մաքրի անձն մարդոյն. այլ բնութիւնն ոչ կատարեալ մաքրի։ Եւ այս է նշանն. զի մկրտեալ ոք յորժամ ծնանի որդի, սկզբնական մեղօքն Ադամայ ծնանի. զի զօրութեամբ բնութեանն ծնանի որ ոչ է կատարեալ մաքրեալ։ Այլ զայս կնիքս լուծանէ Քրիստոս ի կատարածի օրն. զի յայն աւուրն կատարեալ զբնութիւնս մեր ողջացուցանէ եւ զանձն՝ առողջ եւ սրբագոյն առաւել քան որ ի դրախտին էր։ Զի ի դրախտին կարէր կեալ. կարէր եւ անկանիլ ի մեղս եւ ի մահ։ Այլ ի կատարածի աւուրն՝ բնաւ ոչ կարէ անկանիլ ի մեղս եւ ոչ կարէ մեռանիլ։ Այսպէս Քրիստոս Յիսուս առիւծն յազգէն Յուդայ որ յաղթեաց զդեւսն եւ զմահ՝ այսօր յարութեամբն իւրով զեօթն կնիք փրկութեանս մերոյ ելոյծ։ Այս երկրորդ գլուխն։ Երրորդ հարցումն վասն խնդրողացն զՔրիստոս զկնի յարութեանն։ Գիտելի է՝ զի չորս ազգ մարդիկ զՔրիստոս խնդրեցին։ Ոմանք ընդ առաւօտն խնդրեացին զնա որպէս իւղաբեր կանայքն. եւ շուտով գտին։ Ոմանք խնդրեցին զնա յիններորդ ժամուն որպէս երկուս յաշակերտացն՝ որք երթային յԵմաւուս. որք գտին զնա . բայց յետոյ եւ աշխատանօք. եւ նա խատեցան ի Քրիստոսէ. «ով անմիտք եւ հեղգասիրտք ի հաւատալ»։ Ոմանք խնդրեցին զնա ընդ երեկս որպէս մետասան աշակերտքն. եւ քան զայլս յետոյ գտին. զի դժուարաւ հաւատացին յարութեանն. մինչեւ տեսին զբազում նշանս եւ արուեստս որպէս ասէ ի գործս առաքելոցն. «ի բազում արուեստս յաւուրս քառասունս երեւեալ նոցա»։ Եւ առաւել նախատեցան ի Քրիստոսէ մանկունք կոչեալով զնոսա։ «Մինչ դեռ բազմեալ էին մետասանքն, երեւեցաւ նոցա. եւ թշնամանեաց զանհաւատութիւն նոցա եւ զխստասրտութիւն»։ Իսկ ոմանք խնդրեցին զնա ի մութն գիշերոյ։ եւ ամենեւին ոչ գտին. որպէս զինուորքն որք պահէին զնա։ Այլեւ հոգեւպէս չորս ազգ մարդիկ խնդրեն զՏէր Աստուած։ Ոմանք ընդ առաւօտս. այսինքն ի մանկութեանն հասակն սկսանին ի ճանաչել զԱստուած. եւ յանձն առնուն զապաշխարհութիւն եւ զգործս բարիս. այնպիսիքն փութով գտանեն զՔրիստոս. ասէ Սողոմօն. «ես որք զիսն սիրեն սիրեմ. եւ որք խնդրեն գտցեն զիս»։ Այլեւ իւղաբեր կանայքն որք ընդ առաւօտս խնդրեցին զՔրիստոս՝ ոչ գտին զնա ի գերեզմանի. այլ ի պարտիզին. որպէս Մագդաղենացին։ Եւ ի ճանապարհին որպէս այլ կեանայքն եւ Մագդաղենացին ընդ նոսա։ Գերեզմանն հանգստեան է տեղի եւ մեռելոց. զայն ցուցանէ հոգեպէս թէ՝ որք խնդրեն զԱստուծ ուտելով կամ ըմպելով եւ մարմոյ հանգստեամբ, ոչ գտանեն. զի այսպիսի հանգիստն մահ է հոգւոյն։ Այլ որք խնամեն զհոգիս իւրեանց իբրեւ զպարտէզ՝ եւ փութով երթան ի ճանապարհ արքայութեանն, շուտով գտանեն զՔրիստոս։ Դարձեալ՝ իւղաբեր կանայքն որք խնդրեցին զնա՝ ոչ էին ունայնաձեռն. այն ունէին զխունկս եւ զիւղս անուշահոտս։ Իւղն նշանակ է ողորմութեան. թէ հոգեւոր, թէ մարմնաւոր. եւ անուշահոտութիւն խնկոցն՝ անուշահոտ վարքն մեր եւ աղօթքն ի սուրբ սրտից։ Դարձեալ իւղաբեր կանայքն որք կամեցան օծանել զՔրիստոս՝ ոչ գտին զնա. զի յարուցեալ էր. այլ գտին մի այն զկտաւսն պատանացն ի գերեզմանին. զի զայն եթող Քրիստոս վասն մխիթարութեան որդւոց իւրոց։ Զի յորժամ քրիստոնեայք վասն սիրոյն Քրիստոսի բազում նեղութիւն եւ չարչարանս կրեն, կամ վասն Քրիստոսի հաւատոցն հալածին եւ տանջին, եւ վասն յոյժ աշխատանացն քրտնեսցին, յայնժամ սրբսցեն զքիրտսն իւրեանց կտաւով պատանացն Քրիստոսի. այսինքն, զի զչարչարանսն Քրիստոսի ի միտ ածցեն. զի մի ձանձրասցին ի նեղուութեանց աշխարհիս։ Այս նոցա որք ընդ առաւօտն խնդրեն։ Իսկ ոմանք սկսանին եւ խնդրեն ի յիններորդ ժամուն. այսինքն ի ծերութեան. եւ այսոքիկ գտանեն զամենայն աշխատանօք՝ ծեր եւ տկար մարմնով. եւ նախատեալ լինին յԱստուծոյ. զի յետոյ եկին ի գործն Աստուծոյ. որպէս ասաց տանուտէրն. «վասն է՞ր կայք զօրս ընդ ցերեկս դատարկ»։ Այլ այն երկու աշակերտքն որք յիններորդ ժամու գտին զՔրիստոս՝ ասեն «առ մեզ ագիր». այսպէս եւ մեզ պարտ է ասել ցՔրիստոս ով Տէր՝ առ մեզ ագիր. եւ մի զանց առներ զմեօք։ Այլ երեք ազգ են մարդկան. ոմանք են որ Քրիստոս բնաւ առ նոսա ոչ գայ. եւ ոմանք են՝ որ գայ առ նոսա, բայց ոչ իջանէ առ նոսա. այլ զանց առնէ. եւ ոմանք են որ գայ եւ իջանէ առ նոսա՝ եւ հանգչի անդ։ Առաջինն նոքա են՝ որք բնաւ ոչ զղջանան. այլ մնան հանապազ ի մահու չափ մեղս մինչեւ ի մահ։ Երկրորդն այնոքիկ են՝ որք գան ի ճշմարտութիւն եւ զղջանան. այլ ոչ մնան ի նոյն. զի փորձութեամբն սատանայի անկանին։ Երրորդ այնոքիկ են՝ որք զղջանան՝ եւ ապաշխարութեամբ եւ բարի գործովք մնան ի սէրն մնան ի սէրն Աստուծոյ. եւ բնակի Աստուած առ նոսա. որպէս ասաց Քրիստոս. «ես եւ հայր առ նա եկեսցուք. եւ օթեւանս առ նմա արասցուք»։ Իսկ ոմանք խնդրեն զԱստուած ընդ երեկս. այսինքն ի ժամանակս մահու սկսանին զղջանալ. եւ թէ սուրբ սրտիւ զղջանան՝ այսինքն վասն սիրոյն Քրիստոսի, գտանեն զԱստուած։ Այլ յոյժ դժուարին է գիտել թէ միայն վասն դժոխոց ահի՞ն զղջացան, եւ թէ վասն սիրոյն Աստուծոյ. գտանէ այնպիսին ողորմութիւն՝ այն ընդ ապաշխարողաց կարգին։ Եւ ոմանք խնդրեն զԱստուած ի մութն գիշերոյ. այսինքն յետ մահու. յորժամ բաժանի հոգին ի մարմնոյն՝ ի նոյն ժամն զղջանան. այլ բնաւ ոչ գտանեն զԱստուած. զի ասէ առաքեալն։ «Ահա ժամանակ ընդունելի՝ ահա օր փրկութեան»։ Այս երրորդ գլուխն վասն խնդրողացն զՔրիստոս։ Չորրորդ հարցումն գիտելի է՝ զի խաչելութիւն յոյժ պիտանի էր վասն փրկութեան մարկան։ Եւ այս յայտնի չորս օրինակաւ։ Առաջին՝ որպէս ժողովուրդն իսրայէլացւոց որք էին գերի եգիպտացւոցն՝ ոչ ազատեցան ի ձեռաց փարաւօնի, մինչեւ մեռան անդրանիկքն եգիպտացւոց. թէպէտ այլ բազում տանջանս կրեցին. այլ յորժամ մեռան անդրանիկք նոցա՝ ի նոյն ժամն փրկեցան իսրայէլացիքն։ Այսպէս ոչ ազատեցան ազգք մարդկան ի ծառայութենէն սատանայի, մինչ ոչ էր մեռեալ անդրանիկ սուրբ Աստուածածին Յիսուս Քրիստոս Միածինն։ Այլ յորժամ բեւեռեալ մեռաւ ի խաչին՝ յայնժամ ազատեցան ազգք մարդկան ի ծառայութենէ սատանայի։ Երկրորդ օրինակ. զի յատկութիւն է եզանց՝ յորժամ կամին անցանել ընդ խոր գետ՝ որք տեսանեն յայնկոյս գետոյն գեղեցկ արօտատեղ, այն որ զօրեղն է՝ յառաջ ընթանայ. երկրորդն զկնի դնելով զգլուխն ի վերայ առաջնոյն . եւ երրորդն զհետ երկրորդին. եւ չորրորդն զհետ երրորդին։ Եւ այսպէս ամենեքեան դնելով զգլուխն ի վերայ միմեանց անցանեն յայնկոյս գետոյն։ Այպէս ջոկք եզանցն որք են սուրբք՝ տեսին յայնկոյս գետոյն որ է երկնից արքայութիւնն գեղեցիկ արօտատեղ. բայց ոչ կարէին անցանել ընդ խոր գետն որ է նեղութիւն եւ չարչարանք աշխարհիս. զի թափ ի վայր էր գետն. եւ տանէր զամենեսեան ի ծովն դժոխոց. զի ոչ ունէին առաջնոցդ։ Այլ որդին Աստուծոյ որ էր ամենասուրբ եզն օձահալած, որ զանիծեալ օձն սատակեաց, եկն եւ առաջնորդեաց նոցա. եւ մահուամբ խաչին է անց ընդ գետ աշխարհիս։ Առաքեալքն որք էին տկարք՝ զհետ նորա հետոյն հետեւեցան. եւ եդին զգլուխս իւրեանց ի վերայ նորա. եւ անցին յայնկոյս յարքայութիւնն երկնից։ Եւ զհետ նոցա հայրապետք եւ վարդապետք եւ քահանայք հետեւեցան։ Եւ յետ նոցա հաւատացեալք ժողովուրդք ընդ միմեանս յօդելով անցանեն յայն կոյս յարքայութիւն երկնից։ Երրորդ օրինակ՝ որպէս Մովսէս ասաց թէ՝ մահուամբ քահանայապետին դարձցին ի հայրենիս իւրեանց։ Այսպէս եւ ազգք մարդկան՝ վասն մեղաց իւրեացն հալածեցան յարքայութենէն իւրեանց որ էր քաղաք նոցա. ոչ կարացին դառնալ անդրէն մինչեւ Յիսուս Քրիստոս մեծ քահանայապետն բեւ բեռեցաւ ի խաչին. վասն այնորիկ ասաց հրեշտակն. «գիտեմ զի զՅիսուս խնդրէք զնազովրացին զխաչելեալն»։ Չորրորդ օրինակ ի յամպոյն. զի ամպն ի դառն ծովեն ելանէ. եւ ոչ ունի դառնութիւն ինչ. այլ յոյժ քաղցրութիւն. եւ որչափ ողջ է՝ սակաւ օգտութիւն առնէ երկրի. այլ յորժամ պատառի եւ բացուի, հեղանի ի նմանէ անձրեւ եւ ցօղ. եւ ոռոգէ զերկիր եւ բազում արդիւնս առնէ։ Այսպէս մարմինն Քրիստոսի որ էր նման ամպոյ՝ էր ի դառն ծովէս ի մարդկայինս ազգէ եւ ի ցեղէն Իսրայէլի. եւ ինքն չունէր ամենեւին դառնութիւն. զի անմեղ էր եւ սուրբ եւ անապական մարմնով։ Ե որչափ ողջ էր մարմինն Քրիստոսի, փոքր արար օգտութիւն. զի սակաւք հաւատացին ի նա. այլ յորժամ բարձրացաւ ամպս այս ի խաչին, եւ պատառեացաւ մարմինն նորա գեղարդեամբն եւ բեւեռօքն եւ փուշ պսակաւն եւ ամենայն տանջանօքն, յայնժամ առատապէս հեղաւ արիւն նորա յերկրիր որպէս զանձրեւ. եւ ջուր ի կողէն իբրեւ զցօղ. եւ ոռոգեալ պարարեաց զբանաւոր երկիրս որպէս զանձրեւ. եւ բազումք հաւատացին ի նա. որպէս հարիւրապետն Ղունկիանէ ասաց թէ՝ «արդարեւ Որդի Աստուծոյ էր այրս այս»։ Եւ բազումք զղջացան եւ կոծեցին զկուրծս իւրեանց։ Վասն այն եւ Քրիստոս նմանեցոյց զինքն ցորենահատի ասելով. «եթէ ոչ հատն ցորենոյ անկեալ յերկիր մեռանիցի, ինքն միայն կեայ. ապա թէ մեռանիցի՝ բազում արդիւնս առնէ»։ Զի Քրիստոս որչափ կենդանի էր, ինքն միայն էր. եւ յորժամ մեռաւ եւ թաղեցաւ եւ յարեաւ, բազում արդիւնս արար. այս է զհաւատացեալս։ Այլ աստ կրկին հարցումն լինի վասն ձայնի հրեշտակին որ ասէր իւղբեր կանանց։ «ԶՅիսուս խնդրէք զնազօրացին՝ չէ աստ այլ յարեաւ»։ Առաջին հարցումն է թէ՝ զի՞նչ նշանակէ նա զօրն։ Առ այս ասեն վարդապետք թէ Նազարէթն՝ ծաղիկ թարգմանի։ Եւ իմանալի ծաղիկն Յիսուս Քրիստոս որ կոխեցաւ առ ոտս հրէիցն ի մեծի ուրբաթին՝ այսօր յարեաւ. եւ որ խնդրէ զնա՝ գտանէ. եւ որ մեծաւ զգուշութեամբ պահէ զնա, բազում պտւող բարեաց առնու ի նմանէ. զի մեծութիւն եւ փառք հրեշտակացն՝ ի նմանէ գայ յառաջ։ Այլ ծաղիկն երեք կերպիւ կարէ թափիլ եւ անպտուղ լինիլ։ Նախ՝ խիստ հողմով թափի ծաղիկն։ Երկրորդ՝ ի ցրտոյ։ Երրորդ՝ ի տարափ անձրեւէ։ Այլ իմանալի ծաղիկն Յիսուս Քրիստոս՝ Գ կերպիւ կորուսանի եւ անպտուղ լինի. այսինքն, հողմով հպարտութեան. կամ ցրտով անողորմութեան. կամ անձրեւով գէճ ցանկութեան։ Արդ՝ եթէ կամիս առքեզ պահել զծաղիկն Յիսուս Քրիստոս պտղաբերել, պահեա զքեզ յամենայն մահու չափ մեղաց։ Դարձեալ ի ծաղկեալ ծառոյն Յիսուսէ Քրիստոսէ՝ բարի օրինակ առնումք. զի ծառն երկու ազգ է. զի է որ շուտ ծաղկի. եւ բազում անգամ լինի պակասութիւն. զի գայ ի վերայ ցուրտ եւ հողմ եւ ձիւն. եւ անպտուղ լինի։ Եւ է ծառ՝ որ յետոյ ծաղկի ի ժամանակս գարնանային ջերմութեան. որ ոչ կայ երկիւղ ցրտոյ։ Առաջին ծառքն դժոխայինքն են. այսինքն անհաւատք. որք յաշխարհիս յայս ծաղկին. զի ձմեռն է աշխարհիս այս. զի սիրեն զփառս աշխարհիս. այլ զղջանալ կամին յետոյ. զի ի յօր մահուանն ցուրտ դժոխոցն հասանի ի վերայ նոցա. վասն այն ոչ հասանին ի պտուղ արքայութեանն արկնից։ Այլ Քրիստոս որ է ծառ կենաց՝ եւ հետեւօղք նորա եւ ընտերալք նորա ի կեանս այս որ է ձմեռն՝ ոչ կամին ծաղկիլ. այլ թաքուցանեն զինքեանս խոնարհութեամբ եւ ապաշխարհութեամբ. եւ ոչ ծաղկին աշխարհական զարդուք. այլ ի հանդերձեալ կեանս որ է բարեխառն ժամանակ ծաղկին. եւ բերեն զպտուղ ուրախութեան յաւիտենական կենացն։ Եւ վասն այն ծառն կենաց Քրիստոս ուսուցանէ մեզ թէ, չէ պարտ զարդարիլ աշխարհական հեշտութեամբ, այլ համբերել չարչարանաց եւ նեղութեան։ Վասն այն ասաց հրեշտակն. «զնազօրացի՞ն խնդրէք»։ Երկրորդ հարցումն թէ՝ հրեշտակն որ ետ զաւետիս յարութեան իւղաբեր կանանցն, վասն է՞ր ընդ ուրախութեան զտրտամութիւն չարչարանացն խառնեաց ասելով։ «Զի խաչելեա՞լն խնդրէք՝ չէ աստ այլ յարեաւ»։ Առ այս ասեն թէ պատշաճ էր վասն այս պատճառիս։ Զի տօն յարութեանն Քրիստոսի՝ նման է անապական գինւոյ. եւ մարդիկ որք ի բազում ժամակ ոչ լինին գինի ըմպեալ՝ յորժամ շատ խմեն զանապական գինին առանց ջրոյ, շուտով արբենան։ Եւ արդ զի Քրիստոնեայք ի յաւուրս աղուհացիցն առաւել ի տրտմութեան էին եւ ի պահս. յորժամ հասանին ի զատիկն, յոյժ ուրախանան ուտելով եւ ըմպելով առաւել քան զչափն. որեւ մեղաց լինի պատճառ մարմնական ուրախութիւնն։ Վասն այն հրեշտակն ի յուրախութիւնն խառնեաց զտրտմութիւն չարչարանացն. զի բարեխառնսեցի անապական գինին ուրախութեան որ վասն յարութեանն Քրիստոսի։ Այս չորրորդ գլուխն։ Հինգերորդ գլուխն թէ զի՞նչ արար օգտութիւն յարութիւնն Քրիստոսի մարդկան ազգի։ Գիտելի է՝ զի յարութիւնն Քրիստոսի՝ Դ օգտութիւն արար մեզ։ Նախ՝ յարեաւ վասն մխիթարելոց զտնանկսն. որպէս ասէ Դաւիթ. «վասն տառապանաց աղքատին եւ հեծութեան տնանկին՝ այժմ յարեայց ասէ տէր»։ Եւ վասն այն զի հաւատացեալքն ի նա՝ առաքեալքն եւ իւղաբեր կանայքն ի տրտմութեան էին եւ ի հեծութեան զքառասուն ժամն որչափ մեռեալ եկաց Քրիստոս. զի ի յինն ժամու ուրբաթուն որ Քրիստոս աւանդեաց զհոգին, մինչ ի լոյս կիրակէին որ երեւեցաւ եղբայցն, քառասուն ժամ է. թէպէտ երեւեցաւ։ Վասն այն յետ յարութեանն՝ քառասուն օր եկաց եւ մխիթարեաց զնոսա. զի ցուցէ թէ, Աստուծոյ հոգեւոր մխիթարութիւնն երկար է քան զմարմնաւոր ուրախութիւնս։ Եւ թէ որք ասիցէ՝ վասն էր զքառասուն օրն հանապազ առ նոսա ոչ եկաց. զի առաւել էին մխիթարեալք։ Ասեն վարդապետք թէ, այս նոցա ոչ լինէր օգուտ, այլ պակասութիւն. զի նոքա կարէին սխալին սխալիլ թէ՝ յարուցեալ է նոյն կենդանութեամբն զոր յառաջն ունէր. վասն այն Քրիստոս բաժանեցաւ ի նոցանէ՝ զի ցուցցէ թէ, հանդերձելոյն կենդանութիւն որիշ է քան զաշխարհիս զոր ունիմք. զի այն կենդանութիւն անմահ է . եւ ոչ ունի պէտս կերակրոյ։ Այսպէս Քրիստոս յետ յարութեանն՝ անմահ կենդանութեամբ երեւեցաւ. եւ չունէր պէտս կերակրոյ. այլ երբեմն երբեմն երեւեցաւ նոցա. եւ խօսէր ընդ նոսա. եւ ուտէր առաջի նոցա. զի զյարութիւնն իւր հաստատեսցէ։ Եւ թէ ոք ասիցէ՝ Քրիստոս յետ յարութեանն ճշմարտապես եկե՞ր, թէ ի նմանութիւն հրեշտակացն ծախեաց զկերակուրն։ Ասեն վարդապետք թէ, ի կերակուրն երեք ինչ կայ։ Նախ՝ ատամամբ ծասքել։ Երկրորդ՝ իկուլ տալ եւ ի յորովայնն տանիլ։ Երրորդ՝ սնուցանել այնու զմարմինն։ Հրեշտակքն ոչ կերին ճշմարտապէս. զի ոչ ունէին ճշմարիտ մարմին. այլ միայն երեւէր թէ ուտէին։ Այլ Քրիստոս յառաջ քան զմահն իւր՝ ճշմարիտ եկեր այս երեք կերպիւ. զի ատամամբն ծասքէր. եւ յորովայնն տանէր. եւ սնուցանէր զմարմինն իւր։ Այլ յետ յարութեանն՝ եկեր ճշմարտապէս. բայց երկու կերպիւ միայն. զի ծասխեաց եւ մանրեաց ատամօքն. եւ ի կուլ տալաւ՝ բայց ո՛չ սնոյց այնու զմարմինն։ Զոր օրինակ՝ այլ ազգ չոր եւ ցամաք երկիրն զջուրն ի յինքն ծծէ. եւ այլ ազգ արեգական ճառագայթն զթացութիւն երկրի կամ զհանդերձի յինքն ծծէ։ Զի չոր երկիրն՝ կարիք է ջրոյն. եւ յինքն փոխէ զջուրն. այլ ջերմութիւն արեգական ուտէ զջուրն՝ այլ ոչ յիւր բնութիւնն փոխէ. զի ոչ ի պէտս ջրոյ. այլ իւր զօրութեամբն զջուրն ի գոլորշիս փոխէ։ Այս առաջին օգտութիւն ի յարութենէն Քրիստոսի. որ մխիթարեաց զառաքեալսն, եւ զամենայն հաւատացեալ սիրելիսն։ Երկրորդ յարեաւ Քրիստոս՝ զի զկործանումն եւ զաւերումն հրեշտակաց, դարձեալ շինեսցէ. վասն այն ասէ սաղմոսն։ «Դու յարուցեալ գթասցիս ի վերայ Սիօնի։ Եւ հաճեցաւ ծառայք նոցա ընդ քարինս նորա»։ Սիօն նշանակէ զերկնից արքայութիւնն եւ զկայանս հրեշտակաց. զի մասն մի ի կայանից նոցա աւերեցաւ յորժամ ի վայր անկաւ ապստամբն սատանայ։ Այլ Քրիստոս յերեք քարհանուց՝ երեք պատուական քրաինս եհան, զի շինեսցէ զկայանս հրեշտակացն։ Առաջին քարհանայն՝ աշխարհիս է. յայսմանէ պատուական քարինս եհան զառաքեալսն, եւ զբազմութիւն աշակերտաց իւրոց։ Երկրորդ քարհանայն՝ էր դժոխքն յոր էջ Քրիստոս. եւ բազում պատուական քարինս եհան. այսինքն զհոգիս սրբոցն։ Եւ երրորդ քարհանայն՝ էր գերեզմանն Քրիստոսի . որ դարձաւ հոգին անդ՝ եւ եհան զսուրբ քարն զաստուածացեալ մարմինն իւր։ Եւ զայս ամենայն պատուական քարինս տարաւ յարքայութիւնն երկնից. եւ այսու շինեաց զկործանեալ կայանս հրեշտակացն։ Իսկ ծառայք նորա հրեշտակք յոյժ հաճեցան ընդ պատուական քարինս այսոսիկ. այլ դեռ չեն կատարեալ շէն կայանքն հրեշտակացն. այլ յարութեամբն յորժամ յառնեն ի գերեզմանացն մարմինք ընտրելոցն, յայնժամ կարարելապէս լինին կայանք արքայութեանն երկնից։ Երրորդ՝ յարեաւ Քրիստոս ի նախատինս եւ յամօթ թշնամեաց իւրոց. այսինքն դիւաց եւ հրէիցն. վասն ասէ Դաւիթ ի սաղմոսն. «յարիցէ Աստուած եւ ցրուեսցին ամենայն թշնամիք նորա. որպէս պակասի ծուխ պակասեսցին»։ Եւ չէ զարմանք թէ յարութեամբն Քրիստոսի փախեան դեւք. զի օրինակ բերեն այսմ. որպէս երկու զօրականք մարտնչին ընդ իրեար. եւ մինն անկեալ ի ձիոյն հետեւակ յաղթէ զթշնամին իւր, եւ յորժամ դարձեալ նստի ի ձի իւր, չէ զարմանք թէ փախչի թշմանի նորա։ Այսպէս զօրավարն մեր Քրիստոս մարտեաւ ընդ զօրագլուխ չարին սատանայի. եւ ի մեծի ուրբաթին էջ ի ձիոյն իւրմէ. զի բաժանեցաւ հոգին ի մարմինոյն իւրոյ. եւ հետեւակ հոգին առանց մարմնոյն էջ ի դժոխս եւ յաղթեաց զսատանայ. եւ էառ աւար զտուն նորա. եւ դարձեալ ի մեծի զատկին նսատւ ի ձին իւր. զի միացաւ հոգին ի մարմինն։ Վասն այն յոյժ երկեան թշնամիք նորա որք են դեւք. եւ նոցին արբանեակք հրէայքն զամօթի հարան։ Չորրորդ՝ վասն այն յարեաւ Քրիստոս, զի յոյս հաւատացելոց հաստատուն մնասցէ։ Զի որպէս Քրիստոս աղքատացաւ ի նեղութենէ աշխարհիս, եւ եհաս ի փառս հայրենիս. այսպէս եւ հաւատացեալքն ազատելոց են ի նեղութենէ աշխարհիս՝ եւ հասանին ի փառս հրեշտակաց. որպէս ասէ Պետրոս ի կաթուղիկէն թէ՝ «ըստ բազում ողորմութեան իւրում ծնաւ զմեզ վերստին ի յոյսն կենդանի ի ձեռն յարութեան Յիսուսի Քրիստոսի ի մեռելոց»։ Եւ այս հաստատի օրինակաւ։ Որպէս ժողովուրդքն իսրայէլացւոց անկան ի գերութիւն բաբիլացւոցն. եւ յերկարեաց գերութիւն նոցա մինչեւ յեօթանասուն ամն. եւ անյոյս լեալ ասէին թէ, ոչ գոյ հնար յառնել ի գերութենէս եւ դառնալ ի ժառանգութիւն մեր։ Եւ վասն այն զի մի յուսահատեսցին նոքա ի փրկութենէ իւրեանց, տեսիլ երեւեցոյց Աստուած մարգարէիւն. որ բազմութիւնք ոսկեցացն ժողովեցան՝ եւ եկին ի վերայ նոցա հոգիք եւ կենդանացն։ Որեւ այս նշանակէ զհասարակաց յարութիւն մարդկան. զի մի յուսահատիցուք ի յարութենէ յաշխարհիս։ Եւ յարութիւնն Քրիստոսի որ ճշմարտութեամբ էր , հասատատէ զսիրտ հաւատացելոց. զի նոյնպէս լինելոց է յարութիւնն մեր։ «Զի Քրիստոս է պտուղ ննջեցելոց եւ անդրանիկ մեռելոց»։ Որպէս մին պտուղն խայծ է՝ գիտեմք որ բոլոր պտուղքն եւ ողկոյզքն եւ այգին՝ այնպէս հասանին։ Արդ Քրիստոս անդրանիկ եղեւ, եւ պտուղ յարութեան հաւատացելոց. զի որպէս Քրիստոս յարեաւ ի մեռելոց եւ ել եւ նստաւ ընդաջմէ հօր, ի միւսանգամ գալստեանն յարուցանէ զմեզ. եւ տանի ընդ իքեան յերկինս։ Զի այժմ հաւատով եւ յուսով յարեաք ընդ Քրիստոսի. եւ յետ մահու հոգւով յառնեմք ընդ նմա. եւ յետ յարութեանն՝ հոգւով եւ մարմնով յարիցուք եւ կենդանասցուք ի Քրիստոս Յիսուս ի Տէր մեր. որով փառք եւ զօրութիւն եւ պատիւ եւ իշխանութիւն ընդ հօր իւրում եւ ամենասուրբ Հոգւոյն. այժմ եւ յանզրաւ յաւիտեանս ամէն։ Եւ թէ հարցանէ ոք թէ, վասն է՞ր ոչ ետ թոյլ Մարիամու մերձենալ առ ինքն։ Եւ այն զի այլ կանայք ի ճանապարհին «կալան զոտս նորա եւ երկիրպագին նմա»։ Իսկ սմա ասէ. «մի մերձենար յիս. զի չեւ եւս ելեալ եմ առ հայր իմ»։ Պատասխանի։ Նախ ասեն ոմանք թէ՝ մարդկօրէն կարէր իմանալ զնա եւ հարցանել վասն խաչին, եւ դժոխոցն, եւ յարութեանն. իսկ այս կատարեալ մտաց պէտք էին. եւ շատ ժամու։ Երկրորդ՝ ասելն «չեւ եւս ելեալ եմ ես առ հայր իմ»։ Ցուցանէ թէ զոր ամենայն ծանուցանէ։ Երրորդ վասն այն արգել՝ զի ցուցէ թէ, յոյժ պատուեցաւ մարմինն այն. եւ ոչ է համարձակելի. որպէս յառաջի մաքսաւորք եւ պոռնիկք մերձենային։ Չորրորդ՝ ասեն ոմանք թէ, դեռ չէր մկրտեալ Մարիամ. եւ ոչ մկրտելոցն՝ անհպելի է. թէպէտ իւրք իցեն։ Հինգերորդ՝ այլք ասեն թէ, հայցեաց ինչ շնորհս քահանայութեան. որ չէր յանկ կանացն։ Վեցերորդ՝ ոմանք ասեն թէ, պարգեւս խնդրէր հոգեւորական. վասն այն ասէ. «ելանեմ առ հայր իմ. եւ իջանէ հոգին եւ լնու ձրի պարգեւօք». այժմ յաղագս այդորիկ՝ «մի մերձենար յիս»։ Եօթներորդ՝ կամ թէ եգիտ ի նմա երեւան ինչ թերութեան յարութեան իւրոյ. զի յայսմ գիշերի մերձեցան յոտս իմ եւ ոչ հաւատացեր. վասն այն կրկին անգամ ասէ «մի մերձենար յիս»։ Ութներորդ՝ զի ծնունդ էր նա նոր եւ գլխաւոր. այն որ նովաւ կորնչէին ազգք եւ տոհմք եւ դարք՝ յայտ արար յայս միտս թէ, ի յարութեան անդ՝ ոչ դառնայ ոք առ ոք . ոչ հայր յորդիս. եւ ոչ որդիք առ հարս իւրեանց. այլ դառնան ամենեքեան յայս՝ զի արժանի լիցին ողորմութեամբ ելանել առ հայր։ Իններորդ՝ ասէ «մի մերձենար». զի մարմինն այն պտուղ էր կանուխ ննջեցելոց. եւ ինքն Տէր մեր իբրեւ զքահանայ նոր՝ յամենայն ձեռաց պահիւր զգուշուրթեամբ. զի պահեսցէ զնա ձեռինն, որ կարօղ է ընդունիլ զայնպիսի պատարագն։ Տասներորդ՝ զի ցուցցէ թէ, թշնամեաց նորա ոչ է իշխանութիւն բուռն հարկանել զնմանէ. իսկ բարեկամաց նորա գոյ իշխանութիւն այլով իւիք մերձենալ առ նա. այսինքն սիրով եւ երկիւղիւ. յայնմիկ՝ զի ուտեն զնա։ Մետասաներորդ՝ զի ձգեալ զձեռն Եւայի, հնազանդեցոյց զմարմինն զայն ի ներքոյ մահու. վասն այն ոչ ետ թոյլ մերձենալ Մարիամու. այլ պահեաց զնա բազկին այնմիկ՝ որ նստոյց զնա ընդ աջմէ իւրմէ։ Երկոտասաներորդ՝ «մի՛ մերձենար». եցոյց թէ որք յետ յարութեանն եւ վերանալոյն յերկինս կամին մերձենալ ի մարմին նորա՝ առաքինութեամբ եւ սրբութեամբ զախտ հոգւոց ի բաց ընկեսցեն. եւ մի ունայն մերձեսցին առ նա։ Երեք տասաներորդ՝ զի Մարիամ ոչ կամէր խոնարհութեամբ մերձենալ յոտս նորա որպէս այլ կանայք. այլ յերեսն դիմեաց նա հպարտութեամբ առ ի համբուրել զնա. իսկ Տէրն կամեցաւ ուսուցանել նմա խոնարհութիւն՝ արգել զնա։ Չորեքտասաներորդ՝ զի ցուցցէ թէ յայսմ հետեւ արքն միայն իշխանութիւն մերձենալ առ ի պատարագել . եւ ոչ գոյ համարձակութիւն կանանց յայս գործս։ Հնգետասաներորդ՝ զի բաւական համարեցաւ ի պատիւ կանանց զայն՝ զի յառաջագոյն մերձեցաւ առ նոսա ծննդեամբ։ Իսկ յետ յարութեանն՝ կամի զի նախ արք մերձեսցին ի նա, մինչդեռ ոչ է ելեալ նա առ հայր։ Իսկ ասելն՝ «չեւ եւս ելեալ եմ ես առ հայր իմ». ցուցանէ թէ՝ որպէս նախ քան զչարչարանս եւ զյարութիւնն վասն չարչարանաց իւրոց եւ յարութեանն. սոյնպէս եւ աստ յառաջագոյն ասէ վասն վերանալոյն իւրոյ։ Եւ դարձեալ՝ որպէս զայլ կանայսն արար աւետաւոր յարութեանն իւրոյ. նոյնպէս եւ զՄագդաղենացին վերանալոյն առ հայր։ Ներսէս կաթուղիկոսն ասէ։ Արդ «մի մերձենար դու յիս» անկատար գոլով. որպէս մայրն քո Եւա ի ծառ գիտութեան. յորժամ առ բնութեամբ իմ հայր եւ ձեր ըստ շնորհի եւ Աստուած մարմնոյս իմոյ ես ելանիցեմ, որոտմամբ իջեալ հոգին զձեզ կատարեալ նորոգէ. եւ արժանաւորիք յայնժամ առիս մերձենալ։ Դարձեալ՝ ասաց Քրիստոս «մի մերձենար յիս»։ Նախզի՝ սոսկ մարդկաբար րաբունի կոչեաց եւ ոչ Աստուած։ Երկրորդ՝ զի կանայք քննօղք են եւ բազմաբանք։ Երրորդ՝ զի չէր պարտ առնուլ կանանց զպատիւ քահանայից եւ մերձենալ առ Աստուած։ Չորրորդ՝ զի ձեռին հօր պահեաց. ըստ այնմ, «չեւ ես ելեալ առ հայր իմ»։ Հինգերորդ՝ չեւ էր մկրտեալ կինս այս ըստ ոմանց։ Վեցերորդ՝ զի յետ յարութեանն՝ չէ մերձենալի անհաւատից որպէս նախ քան զխաչն։ Եօթներորդ՝ զի զմեզ ուսուսցէ թէ, առանց ճգանց ոչ է մերձենալ առ Աստուած։ Ութներորդ՝ զի ի հասարակ յարութեանն՝ անմերձենալի են արքն. որիշ ի միմեանց լուսաւորութեամբն։ Իններորդ՝ զի բաւական համարեցաւ զչափաւորն. այսինքն զնախատեսութիւն կանանց. եւ զաւելորդն ագահութիւն եւ փառասիրութիւն. կտրեաց ի նմանէ քան զարժանն ի վեր զձեռն արկանելն. զի այն բաւական էր, որ նախքան արանց, կանանց երեւեցաւ։