Գիրք քարոզութեան որ կոչի ձմեռան հատոր

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա

Պարտ է գիտել, զի ընդունակ ուրախութեան՝ հասակն է երիտասարդութեան զի ոչ է անկատար որպէս տղայ. եւ ոչ ծեր եւ անցեալ զաւուրբք, եւ վասն հնութեան մերձեալ յապականութիւն։ Այլ երիտասարդն երկուց հասակացն ի միջի է. որքան զտղայն կատարեալ է. եւ քան զմիւսն նոր եւ զօրաւոր. եւ զգայարանքն առողջ՝ եւ ուժ ի հասակն։ Եւ կարօղ է վայելել զկերակրոցն ճաշակ, զհանդերձիցն գեղեցկութիւն. ի պատերազմի արի. եւ յամենայն զբօսանս սնոտի կենցաղոյս՝ միշտ ուրախ է երիտասարդն. վասն այսորիկ զհրեշտակս յայնմ հասակի տեսին որք տեսին։ Այլեւ նախնի մարդն Ադամ յայսմ հասակի ստեղծաւ. եւ Յովսէփ եւ Դաւիթ ի նոյն ժամանակս թագաւորեցին. եւ Տէր մեր յայսմ հասակի մարմնոյ մկրտեցաւ։ Այլեւ ի համօրէն յարութեան ծեր եւ տղայ եւ ամենեքեան ի նոյն հասակ յառնելոց են ի յարութեան աւուրն ի մեռելոց. ըստ այնմ, «մինչեւ հասցուք ամենեքեան ի մի միաբանութիւն հաւատոյ. յայր կատարեալ ի չափ հասակի կատարմանն Քրիստոսի. վասն այն ուրախասցի երիտասարդն»։ Եւ ի՞նչ է ուրախութիւն. այսինքն, անարատ կեանք, եւ անախտ վարս ունելոյ նշանակ։ Զի ուր մեղք ոչ է՝ անդ տրտմութիւն ոչ գոյ. վասն այնորիկ առաքեալն ասէ փիլիպեցւոց. «ուրա՛խ լերուք ի Տէր յամենայն ժամ»։ Այլ զզօրութիւն բանիս՝ ոմանք ի նախաստեղծն առեալ հանեն . որ մինչչեւ էր մեղուցեալ՝ ի դրախտին փափկութեան ուրախանայր ընդ հրեշտակս անմահ տնկոցն վայելչութեամբ։ Եւ յորժամ էանց զպատուիրանաւն, ժառանգեաց զցաւալից եւ զախտաւոր կեանս աշխարհիս, եւ էջ ի հող մահու։ Իսկ միածին բանն Աստուած՝ ի նորին բնութենէն Ադամայ եղեալ մարդ, վերածէ զնա յառաջին կեանսն. եւ նորին ծննդոցն՝ զգուշանալ հրամայէ աներեկ աւուրն։ Իսկ ոմանք ի յարութեան աւուրն հանեն զբան առակիս, ի դատաստան ընտրելոցն. յոր երիտասարդ հասակի յառնեն ի մեռելոց. եւ ընթանան առաջի Քրիստոսի. մանկութիւն անծերանալի. եւ ուրախութիւն անսպառելի. զարդարեալ ի զարդ անկողոպտելի. միշտ ընդ հրեշտակս փառաւորել զմիասնական սուրբ երրորդութիւն ըստ խոստման փրկչին, թէ «ուր եսն եմ, անդ եւ պաշտօնեայն իմ եղիցի»։ Իսկ այլք զվերստին ծնեալսն եւ զմանկացեալսն յաւազանէն՝ կոչեն երիտասարդ. որպէս եւ Դաւիթ հրաւիրէ զնոսա։ «Օրհնեցէք մանկունք զՏէր». այսինքն, որ փրկեցան ի չարութենէն սատանայի եւ դիւաց նորա. եւ կոխեցին զգլուխ նորա. մըկրտեցան յանուն հօր եւ որդւոյ եւ հոգւոյն սրբոյ. եւ զՔրիստոս զգեցեալ եւ մանկացեալ ուրախութեամբ հասանեն ի վերինն Երուսաղէմ ի փառսն. վասն նոցա ասէ. «ուրախ լեր երիտասարդ»։ Եւ այլք ա՛յլ իմն միտք իմացան բանիս։
       Այլ ոչ առաջիկայ բանս՝ է մեզ պիտանի նախ վասն սրբոց նահատակացն եւ զօրավարացն հայոց. մեծին վարդանայ եւ ընկերաց նորա. որք ոչ միայն երիտասարդք էին եւ արի մարմնով. այլեւ հոգւով։ Զի ծերն ոչ որ բազմաժամանակեայն է, եւ ո՛չ որ թուով ամացն չափեսցի. այլ ալիք՝ իմաստութիւն է մարդոյն. որպէս ասէ իմաստունն. եւ «հասակ ծերութեան կեանք անարատք, եւ այլն»։
       Այսպէս եւ երիտասարդն՝ ոչ միայն որ է ի հասակ մարմնոյն, այլեւ որ արի եւ առոյգ հոգւով երիտասարդացաւ ի Քրիստոս նոցա ասէ. «ուրախ լեր երիտասարդ»։ որպէս սուրբ Քրիստոս այսոքիկ ուրախ սրտիւ՝ յօժար կամօք՝ միամիտ խորհրդով՝ վասն Քրիստոսի զմահ ի յանձն առին. մեռան մարմնով. եւ կենդանացան հոգւով. վասն Քրիստոսի չարչարեցան. եւ ընդ Քրիստոսի պսակեցան։ Անուն եւ յիշատակ եւ բարի օրինակ մեզ թողին. եւ անդ ի յաւիտենից կեանսն ուրախացան՝ եւ մըտին յառագաստ անդրանկաց կատարելոց յերկինս։ Զինուորեցան Քրիստոսի, ի մշտաւէտ ուրախութեանցն. վասն որոյ ասէ իմաստունն իբր ի դէմս խօսելով ընդ բազմահաւաք եւ համագումար սրբոցն։ «Ուրա՛խ լեր ե՛րիտասարդ»։ Դարձեալ տեսցուք զբան իմաստնոյս. որպէս ասէ Աստուածաբանն Գրիգոր, եթէ վասն հասարակաց երիտասարդաց ասէ զխրատս. որպէս եւ հայրն նորին մարգարէն Դաւիթ ասէ. «ի՞ւ ուղղեսցէ երիտասարդ զճանապարհս իւր. այլ ի պահել զբանս քո»։ Նոյնպէս եւ որդի նորա Սողոմօն խրատէ, թէ յայսմ հասակի երիտասարդութեան անմտութիւն անզգամութեամբ լինի։ Ընկեր նոցա եւ խրատ տայ, թէ «ուրա՛խ լեր երիտասարդ». այսինքն հայեաց ի քեզ եւ տե՛ս, թէ որպէս գեղեցիկ եւ հեշտալի թուի քեզ կեանս այս. եւ բազմաժամանակեայ լինիլն. եւ ուրախութեամբ զբօսնուլն։ Եւ տես թէ որպէս ահագին է մահն. եւ մշտնջենաւոր չարն. եւ յոչ ինչ ածեալ թուի։ Խորհրդակից նոցա լինի եւ ասէ. տես զարարածս մինչդեռ կարողութիւն գոյ ի քեզ. զերկինս եւ որ ա՛նդ են պայծառութիւնք. զարեգակն եւ զլուսին եւ զաստեղս. եւ զտիւս եւ զգիշերս . զօդ եւ զերկիր եւ զծով լրիւ իւրով։ Նայեա՛ց թէ ո՛րքան բռնութիւնք են. մի անմտանար դու. զի ոչ ինչ է մնացական ի վայելչութեան գոյիցս. այլ ամենեքեան անցանեն։ Չար է շռայլութիւն, եւ վաւաշոտութիւն, եւ ցանկութիւն մարմնոյ . սատակիչ հոգւոց. եւ խորհուրդդ այդոքիկ՝ ընդունայնութիւն է։ Մի՛ կալ եւ մնալ մահու. զի յետ մահու՝ ոչ լինի քեզ ձեռնարկելի։ Զի յո՛յժ դըժընդակ է մահ, որ զայդ ամենայն զրկէ ի քէն. եւ ի վերայ այսր ամենայնի ածցիս ի դատաստանն Աստուծոյ. զոր ոչ ածես այժմ զմտօքդ. վասն այսորիկ խրատէ զերիտասարդն զգուշանալ եւ պատրաստ լինիլ մահու աւուրն։ ԱՇԽԷՆԵւ երիտասարդն քան ըզծերն՝ առաւել խրատելի է եւ պատրաստելի։ Եւ այս վասն հինգ պատճառի։ Նախզի ծերն՝ առաջոյ տեսանէ զթշնամին . այսինքն զօր մահուն, եւ պատրաստէ զինքն. իսկ երիտասարդն՝ ի թիկանց կողմանէ. վասն որոյ պարտ է նմա առաւել զգուշանալ զի մի ի յանկարծակի ժամու հասցէ եւ սպանցէ ըզնա. ըստ չար ծառային որ ասէ. «Տէր իմ յամէ ի գալ, այլօքն հանդերձ»։ Երկրորդ՝ զի ծերն՝ միայն արտաքոյ ունի զթշնամին. այսինքն, զաշխարհս եւ զսատանայ. իսկ երիտասարդն՝ ներքոյ եւ արտաքոյ. եւ ի ներքուստ թշնամի է մարմինն իւր. որ ունի վառ եւ բորբոք ջերմացեալ . եւ արտքուստ զսէր աշխարհիս ունի. որ թշնամութիւն է առ Աստուած. առ որ բոլոր զգայարանքն հեշտանայ. այլեւ հանապազ անջան որս է սատանայի եւ խաղալիկ նորա։ Երրորդ՝ ծերն առաւել հաստատէ ի գործ. իսկ երիտասարդն՝ անհաստատ է եւ փոփոխական ի գործս։ Վասն որոյ՝ անհնարին է ինձ իմանալ ասաց Սողոմօն. «զհետ օձի ի վերայ վիմի. եւ զհետ նաւի ի վերայ ծովու. եւ զհետ արծուոյ թռուցելոյ. նոյնպէս եւ զմիտս երիտասարդի»։ Չորրորդ՝ պարտ է երիտասարդին առաւել զգուշանալ . զի սովորութեամբ գործոց բարեաց յաճախեսցի ի նոյն այնմ, «որ ի փոքուն հաւատարիմ է, եւ ի բազմին հաւատարիմ է». զի ամենայն ինչ կրթութիւն է՝ եթէ չար եւ եթէ բարի. ըստ որւում փոքր ի շատէ եղեւ կորուստն Իսրայէլի։ Եւ Տէրն զհաւատն ի խըմոր եւ ի հատ մանանխոյ առակէ. զի աճին եւ բազմանան սակաւ սակաւ։ Հինգերորդ՝ զի ամենայն գործ երիտասարդին՝ կամաւ է եւ կարողութեամբ. զի կարօղ է եւ ուժով. կարէ բարի գործել. պահել աղօթել եւ այլն։ Եւ զի կամաւ է՝ առաւել վարձաւորի. ըստ այնմ, «ես կամօք իմովք պատարագս մատուցից քեզ»։ իսկ յորժամ ծերանայ՝ ակամայ եւ տկարութեամբ է։
       Ակամայ է՝ զի ծեր մարդն՝ ոչ ինքն եթող զմեղսն, այլ մեղքն զինքն եթող. եւ տկար զի պակասեալ է յուժոյ, եւ ծանրացել մարմնով. ոչ կարէ աղօթել, կամ պեհել, եւ այլն. վասն այն ասէ։ «Ուրախ լեր երիտասարդ ի մանկութեան քում. եւ զուարճացուսցէ զքեզ սիրտ քո». յորժամ կամաւ եւ կարողութեամբ զբարին գործես։ Եւ ապա այլ իմն խրատ տայ եւ ասէ։ «Գնա դու ի ճանապարհս քո անարատ»։ Ճանապարհ է զգալի կեանքս այս։ Նախ որպէս ճանապարհն ուղարկէ ճանապարհորդն. նոյնպէս աշխարհս ուղարկէ զկենցաղավարն ըստ օրինակի նաւու։ Զի որպէս ոք ի նաւին լինելով ի քուն կայ՝ եւ ոչ գիտէ զերթալն՝ այլ նաւն երթայ եւ հասանի ուր երթալոցն է. նոյնպէս եւ ամենայն մարդ իբրեւ ի քուն է կենցաղոյս այս. եւ սա զընթացս կատարէ փոփոխելով ըզժամանակն, եւ նա ոչ գիտէ։ Դարձեալ որպէս ճանապարհորդն հեռանայ ուստի սկսանի. եւ մօտի յոր երթալոցն է. նոյնպէս եւ մեք ծննդեամբ յաշխարհս եկաք որպէս ի սկիզբն ճանապարհի. եւ մահուամբ կատարիմք։ Եւ այլեւս՝ որպէս ճանապարհորդն թէ գեղեցիկ բուրաստան եւ ծաղկաւէտ տետղիս տեսանէ՝ ոչ դադարի. այլ տեսանէ եւ գնայ զիւր ճանապարհն. նոյնպէս թէ դժուարին տեղիս եւ ձորս՝ բարեկամս եւ զթշնամիս՝ ոչ ոտնառի, այլ թողու զամենայն եւ գնայ։ Այսպէս եւ մարդն եթէ զառաքինութենէ բուռն հարկանէ, եթէ զչարութենէ, թէ հեշտութեան հանդիպի, թէ դժուարութեան, փարթամութեան, աղքատութեան առողջութեան, հիւանդութեան, զամենայն թողու եւ գնայ։ Զայս խրատէ իմաստունն։ «Գնա ճանապարհս քո անարատ»։ Անարատն ոչ մին առաքինութիւն է, այլ որ յամենայնի կատարեալ լինի. որպէս վասն Յոբայ վկայէր Աստուած, թէ «այր անբիծ եւ անարատ»։ Եւ առաքեալն վասն Քրիստոսի ասէ, եթէ «մատոյց զանձն անարատ պատարագ Աստուծոյ։ Որպէս եւ գրեալ է վասն պատարագացն՝ թէ յանարատիցն մատո՛ զողջակէզս Աստուծոյ»։ Նոյնպէս եւ մեզ պարտ է հոգւով եւ մարմնով ամենայնիւ կատարեալ առաքինութեամբ լինիլ. այսինքն, անբիծ պահել զհոգիս եւ զմիտս ի մեղաց. եւ լինիլ պատարագ սուրբ եւ հաճոյ Աստուծոյ։ Զի ոչ թէ միայն գործքն առնեն արատաւոր զհոգին, այլեւ որ առանց գործոց ըստ միտսն անցանեն. զոր եւ Տէրն զհայեցօղսն ցանկութեամբ՝ շնացօղս ասաց ի սրտի եւ զատեցօղսն մարդասպան. եւ զմտօք արծաթասէրն՝ կռապաշտ. եւ զայլ կիրսն նմանապէս իմացիր։ «Եւ ի տեսիլս աչաց քոց անարատ»։ Ա՛յս է զի ամենայն արատոյ պատճառ զգայութիւնքս են մեր. որպէս պատուհանն՝ լուսոյ տանն. ո՛րչափ ի զգուշութեան կայ՝ լուսոյ է պատճառ . ապա թէ ոչ զգուշանայ Տէր տանն, մուտ լինի աւազակաց. եւ սպանութիւն գործի ի տանն։ Նոյնպէս եւ Աստուած վասն բարի կելոյ մեզ՝ հստատեաց զհինգ զգայութիւնս մեր. զի այսոքիւք հաճոյ լիցուք Աստուծոյ։ Աչս ետ՝ որով տեսցուք զարարածս, եւ ի միտ առցուք զարարիչն։ Ետ քսելիս՝ զի լուիցուք զպատուիրանս Աստուծոյ, եւ արասցուք։ Լեզու ետ՝ գոհանալ եւ օրհնել զԱստուած. խրատել եւ ուսուցանել զայլս։ Նոյնպէս ետ զհոտոտելիս՝ զի զկնի հոտոց նորա ընթասցուք։ Եւ ձեռս՝ զիյաղօթս համբարձուք. զբարիս գործեսցուք . սփռել եւ տալ կարօտելոց. եւ այնպէս հաճոյանամք Աստուծոյ։ Ապա թէ փոխեմք զսոսա՝ լինին պատուհանք մահու. յորժամ ձեռօք հարկանեմք եւ յափշտակեմք։ Աչօք ի յարատ հայիցիմք։ Լսելեօք վատթար բանից ունկնդնեմք։ Հոտոտելեօք զգարշ հոտս մեղացն որ ի մահու ի մահ ընդունիցիմք։
       Բերանօք անիծանեմք. հայհոյեմք. յայնժամ լինին սոքա պատուհանք մահու եւ մուտ մեղաց. վասն այն ասէ։
       «Ի տեսիլ աչաց քոց անարատ»։
       Զմինն որ մեծն եւ պատուականն է ի զգայութիւնս յիշելով՝ զայլն ամենայն ուսուցանէ։ Դարձեալ ի տեսիլ աչաց քոց անարատ՝ զմտաց տեսութիւն ասէ. առ Աստուած ունելով զհայեցուածս մտացն։ Զի որպէս ակն ի մարմնի՝ նոյնպէս եւ միտքն յոգւոջ. զոր մարգարէն աղօթէ։ «Լոյս տուր Տէր աչաց իմոց՝ զի մի երբէք ննջեցից ի մահ»։ Յորժամ միտքն ընդ հեշտութիւն աշխարհիս զբաղի՝ մեծութեան, փառաց, ագահութեան, եւ այլոցն, յայնժամ սորա ճրագն շիջանի. եւ լոյսն խաւարի. եւ ինքն ի մահ ննջէ։ Այլ որպէս առաքեալն խրատէ. «զվերինն խորհիլ ուր Քրիստոս նըստի ընդ աջմէ Աստուծոյ, յայնժամ լուսաւորի միտքն եւ արթնանայ. եւ ճանաչէ զգողս զթշնամիս. զխորխորատս մեղացն, եւ զայլն։ Եւ ծանի՛ր թէ, վասն այսր ամենայնի ածցէ զքեզ Աստուած ի դատաստան։ Որո՞ց արդեօք. այսինքն, վասն աչացդ յարատ հայելոյ. լսելեացդ ըզվատթարս լսելոյ. ռնկացդ զպոռպնկութեան հոտն հոտոտելոյ. բերանոյդ անկարգ ուտելոյ եւ ըմպելոյ, եւ զվատս խօսելոյ. ձեռացդ գողանալոյ. շօշափելեացդ հեշտանալոյ. եւ այլ ամենայն զգայարանացդ ըզհակառակն գործելոյ, գնալոց ես ի դատաստանն Աստուծոյ. եւ առնուս զհատուցումն։ Ծանիր ասէ. որո՛վ ճանաչեմք. այսինքն, ի խղճէ մտաց քոց. որ միշտ կշտամբէ եւ յանդիմանէ զքեզ առանց ակնառութեան. եւ յայդմանէ ծանիր եւ հաւատայ. զի որով իւիք եւ յանցանես, եթէ մտօք, եթէ բանիւ, եւ եթէ գործով , ածցէ զքեզ Աստուած ի դատաստան։ Որպէս ասէ առաքեալն. «մեզ ամենեցուն յանդիման լինիլ կայ. եւ ընդունիլ զոր գործեցաք. եթէ բարի, եւ եթէ չար»։ Եւ ահաւոր են դատաստանքն Աստուծոյ. զոր եւ Դանիէլ պատմէ. «գետ հրոյ յորդեալ առաջի նորա»։ եւ Պօղոս ասէ. «ահ մեծ է անկանիլ ի ձեռս Աստուծոյ կենդանւոյ. եւ ամնայն ինչ մերկապարանաց կայ առաջի նորա»։ Որ քննէ զսիրտս եւ զերիկամունս. եւ հատուցանէ ըստ գործոց. զի անաչառ են դատաստանք նորա. որ ասէ մեղաւորաց. «երթայք յինէն ի հուրն»։ եւ թէ՝ «ընկեր ընդէ՞ր մտեր՝ որ չունէիր հանդերձս հարսանեաց. կապեցէք դորա ձեռս եւ զոտս, եւ հանէք ի խաւարն արտաքին»։ Յորոց փրկեսցէ զմեզ եւ զամենայն հաւատացեալս անուան իրոյ. եւ նմա փառք յաւիտեանս յաւիտենից ամէն։