Գիրք քարոզութեան որ կոչի ձմեռան հատոր

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա

Հարցանեն իմաստունք՝ թէ չարն եւ բարին ուստի՞ իցէ։ Ոմանք ասացին թէ՝ յԱստուծոյ է. այլ ճըշմարիտ վարդապետք ասացին զբարին յԱստուծոյ. եւ զչարն ոչ։ Եւ զայս հաստատեն երեք օրինակով։ Նախ՝ բնութեան օրինակով. զի ամենայն ինչ առնէ զգործն ըստ իւրում բնութեան. որպէս հուրն որ բնութեամբ ջերմ է՝ ջերմացուցանէ. եւ արեգակն լուսաւորէ այլն։ Նոյնպէս բնութիւն Աստուծոյ՝ պարզ բարի է. անխառն ի չարէ. վասն որոյ ամենայն բարի ի նմանէ ելանէ. եւ չարի պատճառ ոչ է։ Եւ թէ պատճառ չարի լինէր, այս հակառակ էր բնութեան նորա։ Դարձեալ թէմեղաց պատճառ էր, մեղաւորաց պատիժ ոչ տայր։ Ապա ուրեմն երեւի բնական օրինակաւ՝ զի չարն ոչ է յԱաստուծոյ. այլ չարն ի չարէն սատանայէ է։
       Երկրորդ՝ յա՛յտ է ի հին օրինացն. զի ասէ Դաւիթ. «ոչ թէ դու Աստուած կամիս զանօրէնութիւն. եւ ոչ բնակին առ քեզ չարք. եւ անօրէնք մի բնակեսցին առաջի աչաց քոց։ Եւ ատեցեր զայնոսիկ՝ որք գործեն զանօրէնութիւն. կորուսանես զամենեսեան՝ ոյք խօսին զսուտ»։ Եւ Ամբակում ասէ. «սուրբ է ակնքո Տէր՝ ոչ տեսանելով զչարիս. եւ հայիլ անիրաւութիւն ոչ կարասցես»։ Եւ սիրախ ասէ. «ոչ հրամայեաց Տէր ումեք անիրաւութիւն առնել. եւ ոչ ումեք ետ ժամանակ գործել զմեղս»։ Ապա ուրեմն հին օրէնն ցուցանէ՝ որ չէ չարն յԱստուծոյ։ Եւ թէ ոք ասիցէ, ապա հիւանդութիւն՝ սովն՝ մահ տարաժամն, եւ այլն. սոքա չե՞ն յԱստուծոյ։ Ասեմք թէ չարն կրկին է. մին է չար մեղացն. եւ միւսն չար պատժոցն։ Արդ՝ չար մեղացն ի սատանայէ է, եւ յանձնիշխան կամաց մերոց. իսկ չար պատժոցն՝ յԱստուծոյ է. վասն զի պատիժն ո՛չ է չար մեղաց. այլ դեղ է մեղաց եւ բարի է. վասն այն ի յԱստուծոյ է։ Երրորդ՝ յայտ է ի նոր օրինացս . զի ասէ Տէրն։«Ո՞չ սերմն բարի սերմանեցեր. արդ ուստի՞ ունիցի զորոմն. որ է մեղքն ասէ՝ այր թշնամի արար զայն»։ Ապա ուրեմն յա՛յտ է՝ զի ամենայն բարի յԱստուծոյ է. եւ չար սերմն ի սատանայէ է։ Դարձեալ՝ յորժամ սերմանեն զերկիր, գան անասունքն ջոլիր ջոլիր՝ եւ ուտեն եւ ապականեն. վասն այն պարտ է ցանգով պատել։ Նոյնպէս թէ ի մարդ ոք բարի սերմն արկանէ Տէրն, գան դեւքն գունդ գունդ՝ եւ ջանան ապականել զայն. վասն այն պա՛րտ է տասն բանեան օրինօք պատել զհոգի եւ զմարմին մեր որպէս ցանգով։ Եւ ըզդրունսն որք են Ե զգայութիւնքն՝ փակել ընդդէմ ամենայն չարեաց։ Զաչսն յարատ հայելոյ. եւ զականջսն ի չար լսելոյ. եւ զայլսն ամենայն։ Այլ թէպէտ բարձր պարսպեն. ի վերուստ մտանեն թռչունք եւ վնասեն. վասն այն առնեն ահարկու խրտուիլակ. եւ ձեւացուցանեն մարդ. աղեղն եւ նետ ի ձեռինն. իսկ թռչունք յառաջ երկնչին. բայց յորժամ տեսանեն որ ոչ շարժի, նստին ի վերայ եւ քաղեն զսերմն. վասն այն պարտ է առնել հնար՝ որ հողմով շարժի, կամ ա՛յլ իրօք։ Նոյնպէս յորժամ զսերմն շնորհաց ցանէ ի մեզ՝ պարտ եմք պարսպել զմեզ յամենայն մեղաց։ Եւ թէպէտ պարսպեմք ի պոռնկութենէ՝ յարբեցութենէ՝ եւ յամենայն մարմնոյ ախտից դեռեւս կարէ սատանայ ի վերուստ իբրեւ զթռչուն մտանել եւ վնասել. այս է՝ ամբարտաւանութեամբ, նախանձու, փառասիրութեամբ, եւ այլ հոգեկան մեղօք։ Վասն այն Քրիստոս ետ զվարդապետս իբրեւ զխրտուիլակ. աղեղն ի ձեռն զԱստուածաչունչ գիրս. նետ՝ զսպառնալիս դժոխոց, որք երկեցուցանն։ Իսկ վարդապետացն պարտ է շարժիլ հողմով հոգւոյն բարեաց ի բարիս. ապա թէ ոչ ծաղր լինի ի սատանայէ ի մեղաւորաց։ Այլեւ նախատինս առնուն. որպէս աւետարանն ասէ. «վա՛յ ձեզ առաջնորդք կոյրք»։ Դարձեալ՝ յորժամ բուսանի սերմն՝ զորոմն եւ զքաղն պարտ է ուրագով հանել . վասն այն Քրիստոս բազում քաղահանս առաքէ. այսինքն զվարդապետս. այլեւ նեղութիւն եւ չարչարանս. որք սրբեն զհաւատացեալս ի մեղաց։ Եւ թէ ոչ առաքէ զայսպիսի սրբօղս՝ նշան չարեաց, թէ կամի քաղել զայգին։ Դարձեաել՝ չար սերմանօղ է սատանայ ի մէջ մարդկան։ Զի յորժամ Քրիստոս բարի սերմն ցանեաց, ի քուն լինիլ առաջնորդաց եկեղեցւոյ, որք պահապանք էին ագարակին ծուլութեաեմբ, եկն սատանայ եւ էարկ զհերձուածօղսն յեկեղեցիս։ Եւ գիտելի է՝ զի Աստուած ի չորս տեղիս զբարի սերմն ցանեաց. իսկ սատանայ զորոմն ի վերայ ցանեաց։ Առաջին՝ յերկինս զբարի բնութեամբ հրեշտակսն սերմանեաց. սատանայ զորոմն հպարտութեան ի ներս ձգեաց։ Վասն որոյ՝ ի բարձութենէն անկեալ խորտակեցաւ ի դժոխս։ Երկրորդ՝ սերմանեաց ի դրախտն զԱդամ եւ Զեւս բարի. սատանայ սերմանեաց զորոմն անիծից, եւ եհան անտի։ Երրորդ սերմանեաց յաշխարհիս զորդիս Ադամայ. իսկ սատանայ այնպէհս չարացոյց զնոսա յաւուրս Նոյի՝ որ աշխարհս ի մեղաց ապականեցաւ. վասն որոյ եբեր զջրհեղեղն եւ լուաց զաշխարհս ի չարաց։ Չորրորդ՝ սերմանեաց Աստուած ի հոգիս մարդկան զզանազան առաքինութինս. իսկ սատանայ ցանեաց զորոմն զանազան մեղաց ի հոգիս մարդկան. վասն այն պարտ է պատրաստ լինիլ, եւ ո՛չ ննջել ծուլութեամբե ի մէջ ցորենոյս զոր սերմանեալ, Քրիստոս ի սիրտս մեր. զի մի սատանայ զչարն սերմանիցէ։ Դարձեալ գիտելի է՝ զի իմաստունքն՝ յամենայն երկիր ո՛չ սերմանեն. եւ ո՛չ զամենայն սերմն. այլ ընտրեն զերկիրն եւ զսերմն. եւ զուժով սերմն յուժով երկիրն ձգեն։ Նմանապէս սատանայ տեսանէ որ մարդ զո՛ր սերմն լաւ պտղաբերէ՝ զայն չարն ի յայն մարդն կու ձգէ։ Նախ զորոմն կաշառաց ի քահանայս եւ յեպիսկոպոսունս սերմանեաց զի անդ բազում պտուղ տայ. որ առնուն զկաշառս, եւ թիւրեն զդատաստանս. եւ կաշառօք սրբեն զմեղաւորս. եւ զանարժանս ձեռնադրեն եւ չարեաց նոցա կցորդ լինին։ Երկրորդսերմանէ ի թագաւորս եւ յիշխանս զհպարտութիւնս. զամբարտաւանութիւնս. զհեռ. զանխանձ. զկռիւ. զիհ սոքա յայսպիսիս յոյժ պտուղ տան. եւ զամենայն աշխարհս խռովեն։ Երրորդ՝ սերմանէ ի զինուորս աւազակութիւն՝ զրկողութիւն՝ գողութիւն. զի ուր հասանեն՝ աւերեն եւ յափշտակեն։ Չորրորդ՝ սերմանէ յընչաւէտսն զվաշխառութիւն. եւ ա՛յնչափ պտուղտան սատանայի որ զմին դեկանն ի հարիւրն տանին. եւ որպէս զտզրուկ ծծեն զարիւն աղքատաց. եւ զհոգիս իւրեանց կորուսանեն ի վաշխ հրոյ գեհենին։ Հինգերորդ՝ սերմանէ զագահութիւն՝ որք ո՛չ պահեն զկիրակէն եւ զտօնս. «եւ յարեն տուն ի տուն. եւ ագարակ եռ ագարակ. եւ զընկերին խլեն»։ Զօրէնս Աստուծոյ խափանեն եւ ո՛չ տան զհասն եւ զպտուղն իւրեանց։ Եւ թէ վասն մեղաց երաշտ, կամ կարկուտ գայ, տրտնջեն զԱստուծոյ եւ բամբասեն։ Վեցերորդ՝ սերմանէ ի վաճառականս խաբէութիւն. երդումն. զրկումն, եւ այլն։ Եւ այս ագարակս՝ բազումպտուղ տայ սատանայի։ Եօթներորդ՝ սերմանէ ի կրօնաւորս զկեղծաւորութիւն. զի յաչս մարդկան սուրբ երեւին. աղօթօղ եւ պահօղ. որպէս ասէ աւետարանն. «եւ այն իսկ են վարձք նոցա». զչարչարանս կլսեն՝ ի վարձէն զկին։ Ութներորդ՝ սերմանէ ի վարդապետս զփառասիրութիւն. զի ի դաս ասելն եւ ի քարոզելն՝ եւ յամենայն ինչ ջանան փառս որսալ ի մարդկանէ. աեյլոց օգուտ լինին. եւ ինքեանք ոչ ինչ շահին. այլ ըզդատաստանն իւրեանց ծանրացուցանեն։ Իններորդ՝ յարուեստաւորսն սերմանէ զսըտախօսութիւն. զի զվատ գործն գեղեցիկ ցուցանեն. եւ ի լաւոյ գին ծախեն. նոյնպէս եւ ի քալամիչս եւ յամենայն իրաց միջնորդս՝ զըստախօսութիւն, զգողութիւն. որ յերկու կողմանց ջանան գողանալ։ Տասներորդ՝ սերմանէ որովայնամոլից՝ զարբեցութիւն. որ ամենայն մեղաց հուն ի սմանէ ծընանի. զի շատ ուտելն եւ ըմպելն՝ գլուխ է ամենայն մեղաց։ Մետասաներորդ՝ սերմանէ գինէվաճառացն անիրաւութիւն. պակաս չափ, եւ կէսն ջուր. եւ կամին ըզբազում պոռնիկս՝ որ գինին ի գին երթայ։ Երկոտասաներորդ՝ սերմանէ ի կանայս զպճնասիրութիւն. զդեղելն զերեսս. եւ զհոգիս մարդկան գերել եւ մատնել սատանայի. այլեւ կախարդութիւն՝ վիճակ՝ գարի՝ շատ զրուցել զեկեղեցին. աղմուկ եւ խռովութիւն ձգել ի մէջ եղբարց. եւ մին կինն՝ աւելի խօսի սուտ, քան զհարիւր մարդ. վերակացու առնել պոռնկաց. միջնորդ լինիլ սեղեխեաց. բիճ բերել եւ սպանանել. եւ այլ բազում չարիս տան պտուղ սատանայի։ Եւ գիտելի է՝ զի որք զամենայն որոմանց պատճառ զսատանայ դնեն՝ ի մին կողմանէ ճշմարիտ է. եւ ի մին կողմանէ ոչ։ Այնու՝ զի Ադամայ առաջին չարեաց պատճառ սատանայ եղեւ. եւ ամենայն չար յաշխարհս անի սկսաւ. եւ յամենայն մարդոյ հոգի չար սերմանէ. ի յայս կողմանէս ճշմարիտ է. այլ զամենայն մեղս մեր, եւ զփորձութիւնս մարմնոյ ի սատանայէ ասլ՝ սուտ է։ Զի թէ ամենայն սատանայքն կորեալ էին՝ այնպէս ապականեալ է անդաստան բնութենէս մեր՝ որ դեռեւս բուսանէր որոմն չարութեան. Այս է՝ փորութիւն, պոռնկութիւն, ագահութիւն, որկրամոլութիւն, ծուլութիւն, բարկութիւն, եւ այլն։ Այնպէս է ապականեալ անդաստանս մեր՝ որ առանց սերման բուսանի ամենայն չար։ Եւ թէպէտ սատանայ միանգամ սերմանէ զչարր որոմն ի մեզ՝ բազում անգամ տայ պտուղ, թէ առաջնրդք ոչ փութով քաղեն. այլ ծուլութեաեմբ ննջեն։ Արդ ասացին՝ «տէ՛ր կամի՞ս զի երթիցուք, եւ զորոմն ի բաց՝ խլիցէք»։ Գիտելի է՝ զի երեք կերպիւ ոչ է հաճոյ Աստուծոյ զորոմն ի բաց խլել։ Նա զի յորժամ տեսանե ըզգիտութեամբ հակառակեալսն, եւ շուտով վրէժխնդրեն, ոչ է հաճոյ Աստուծոյ. որպէս այն յորժամ գնաց Յիսուս ի Սամարիա, եւ ոչ ընկալան զնա քաղաքացիքն. ասացին Յակոբոս եւ Յօհաննէս. «Տէ՛ր կամի՞ս զի հուր իջցէ եւ այրեսցէ զքաղաքս. նախատեաց զնսա Յիսուս եւ ասէ՝ ոչ գիտէք յորոյ հոգւոյ էք»։ Զի թէ Աստուած զամենայն որոմն փութով քաղէր, բազում ցորեան ընդ նմա ի բաց խլիւր. որպէս էր Դաւիթ, եւ այլք ի հնումն. Պետրոս եւ Պօօղոս ի նորս. յառաջն որոմն էին. եւ յետոյ ցորեան եղեն։ Դարձեալ՝ եպիսկոպոսք յորժամ վիրաւորին, կապանս եւ անէծս հանեն վասն ընչից, եւ կամ վասն պատուելոյ զնոսա, եւ այլ սոյնպիսեացս. եւ այս ոչ է հաճոյս Աստուծոյ։ Երկրորդ՝ ոչ է հաճոյ Քրիստոսի տարակուսանօք քաղել զորոմն. զի յորժամ է խոտ է նման ցորենոյ. բայց յորժամ հասկահանի, բաժանի ի ցորենոյն. եւ թէ յայնժամ քաղեն՝ ոչ վնասի։ Նոյնպէս թէ դատաւորք կարծեօք դատաստան առնեն, կամ վասն սակաւ վկայութեան՝ վճիռ հատանեն չարչարել կամ սպանանել, յո՛յժ մեղանչեն. զի ոչ կամի Աստուած. այնպիսին՝ զորոմն եթող, եւ զցորեանն քաղեաց։ Այլ խրատէ զնոսա Քրիստոս. «մի՛ դատէք՝ զի մի դատիցիք. մի պատժէք՝ զի մի պատժիցիք. զի որով դատաստանաւ դատէք՝ դատիլոց. եւ որով պատժով պատժէք՝ պատժիլոց էք»։ Երրորդ՝ ոչ է հաճոյ Աստուծոյ բառնալ զչարս, թէ պակասութիւն լինի բարեացն. զո օրինակ՝ թէ լինիցի մեծ ոմն չար՝ թէ զնա բանադրելով, կամ հանելով, զա՛յլ բարաիս ընդ իւր հանէ. կամ ի ներքոյ նորա շատ բարիք կան՝ որք ընդ նորա շքովն ի խաղաղութեան եւ ի բարի գործս մնան։ Որպէս այժմ քրիստոնեայք ի ներքոյ բռնաւոր իշխանաց՝ խաղաղութեամբ ունին զիւրեանց եկեղեցականուիւն. որպէս այգին ի ներքոյ փշեալ պատոյ. ոչ է պարտ զայնպիսին խլել ի բաց. զի մի ցորեանն վնասեսցի։ Դարձեալ՝ հարցումն լինի թէ, զյայտնի գողսն եւ զվնասակարսն՝ որք յայտնի որոմն են, պա՞րտ է քաղել ի բաց եւ սպանանել։ Յիմարքն ասացին թէ ոչ՝ վասն երկու պատճառի։ Նախզի՝ ի տասն բանեան օրինացն մին ա՛յս է, թէ մի սպանաներ։ Երկրորդ՝զի աւետարանն ասէ. «մի քաղել զորոմն, մինչեւ ի հունձն . որ է վախճան աշխարհի»։ Այլ այս սուտ է։ Զի ասեն վարդապետք թէ՝ պա՛րտ է զչարագործս ի բաց խլել այնպէս՝ որ ոչ վնասէ բարեացն։ Եւ այս հաստատի երեք կերպիւ։ Նախ՝ բնութեան օրինօք. զի բնութիւն է մարմնոյ՝ թէ օձ խածանէ , կամ հոտի մի յանդամոցն, լաւ է զմի անդամն կտրել՝ քան ամենայն անդամքն կորնչին. զի բոլոր բարին լաւ է՝ քան զմասնաւորն։ Նոյնպէս ի հոգ եւ որ անդամոցն՝ լաւ է մինն կտրիլ՝ քան ամենայն անդամք եկեղեցւոյ կորնչին. որպէս ասէ. Քրիստոս. «լաւ է մի յանդամոց քոց կտրիլ, քան թէ ամենայն մարմինդ կորիցէ»։ Երկրորդ՝ հաստատի հին օրինօքն. զի յետ բանիցն զո խօսեցաւ Տէր ընդ Մովսէսի՝ ասաց. «զի չարագործսն ոչ թողցէ զի կենդանի մնասցեն։ այլ հանցէ զնոսա ի սեղանոյ իմմէ»։ Իսկ զայն որ ասաց թէ, «մի՛ սպանաներ՝» զի անիրաւութեան եւ բարկութեան դատաստանաւ ոչ է պարտ սպանանել. այլ իրաւամբք եւ դատաստանաւ։ Երրորդ հաստատի նոր օրինօքս. որպէս ասէ Պօղոս զառաջին կորնթացւոցն։ Ո՛չ գիտէք՝ զի փոքր մի խմոր՝ զամենայն զանգուածսն խմորէ»։ Եւ յետ այսորիկ ասէ. «բարձէ՛ք զչարն ի միջոյ ձերմէ»։ Եւ Քրիստոս ի յառակ որոմանցն՝ երկու բան ասէ։ Մի՝ «մի՛գուցէ մինչ քաղիցէք զորոմն՝ եւ ցորեանն ընդնմին ի բաց խլիցէք»։ Եւ ի բանէս յայսմանէ՝ երեւի թէ յորժամ կարիցեն քաղել զորոմն, այնպէս՝ որ ոչ վնասէ ցորենոյն պարտ է քաղել։Երկրորդ՝ ասէ. «թո՛յլ տուք երկուցն աճիլ ի միասին մինչեւ ի հունձս»։ Եւ այս ցուցանէ՝ թէ ա՛յնչափ բազում է որոմն՝ որ զցորեանն ապականէ, պա՛րտ է յարմատոյ խլել . եւ թէ սակաւ որ ցորեանն աճիլ կարէ, թողուլ։ Զի թէ թագաւորք զամենայնգողս եւ զչարագործսն թողուին, ա՛յնչափ բազմանային, որ ոչ ոք կարէր կալ խաղաղութեամբ. վասն այն պարտ է ուղիղ դատաստանաւ բառնալ զնոսա։ Դարձեալ՝ քակել զչարս՝ երկու ազգէ. մէկ՝ ընդհանուր. եւ մի մասնաւոր. ընդհանուր չարքն՝ ի բարւոյն ոչ բաժանին մինչեւ յօր դատաստանին. զի թէ Աստուած զամենայն չարսն բառնայր, յոյժ պակասութիւն լինէր արդարոցն. վասն զի ի չարացն բազումք փոխին առ բարին։ Եւ դարձեալ՝ ի հալածանաց չարացն՝ բազումք առին պսակ. որպէս մարտիրոսքն. զի թէ չարքն չէին լեալ, առաքեալքն եւ մարտիրոսքն ոչ էին ընտրեալք։ Իսկ յօր դատաստանին՝ որ թիւ սրբոց լնանի, եւ զկատարեալ վարձն առնուն, յայնժամ չարքն որոշին եւ ի բաց խլին առանց վնասելոյ արդարոցն։ Եւ Քրիստոս զառակս զայս վասն ընդհանուր որոշմանցն ասաց։ Իսկ մասնաւորին քակիլն այսօր աստ արդարոցն վնաս ոչ առնէ. եւ այս յամենայն օր լինի։ Բայց թէ ոք ասիցէ թէպէտ այսօր գող է եւ չարագործ ի վաղնլաւ լինի. վասն որոյ ոչ է պարտ բառնալ։ Պատասխանեն վարդապետք թէ, զչար գործն զոր գործեաց այժմ առանց կարծեաց տեսանեմք. իսկ ի բարի փոխիլն տարակուսանօք է. ի յապագայն է. կամ լինի, կամ ոչ։ թէ զղջանալ լինի՝ յօր սպանմանն զղջանայ. որպէս աւազակն. եւ թէ ի սպանման օրն ոչ զղջանայ, յայտ է թէպէտ շա՛տ թողուս՝ այլ ոչ զղջանայ։ Ասէ աւետարանն։ «Թողէ՛ք մինչեւ յօրն հնձոցն. զի ասացից զհնձօղսն. քաղեցէք զորոմնդ եւ կապեցէք ի խրձունս առ ի յայրել»։ Գիտելի է՝ զի երկու ազգ է հունձն. մասնաւոր. եւ ընդհանուր։ Մասնաւոր է օր մահուն. յորժամ մեռանի՝ կտրեցաւ ի յարմատոց եւ ի սիրոյ աշխարհիս։ Եւ ընդհանուր է օր դատաստանին. յորժամ հրեշտակք զմեղաւորս ի խրձունս կապեն. որպէս ասէ Եսայի վասն դժոխայնոցն, թէ «ժողովեսցին ի ժողովս եւ ի փականս նորա որպէս ի հունձ մի»։
       Զի որպէս ընտրեալքն առնուն վարձ դահեկան մի։ բայց զանազան ունին օթեւանս. այսինքն, պսակս եւ փառս. զի ամենեքեան տեսանեն զերեսս Աստուծոյ դէմ յանդիման։ Այլ մի քան զմի՝ զանզան տեսանեն. եւ փռքն եւ պսակքն զանազան են ըստ գործոցն. ըստ այնմ, «ա՛յլ փառք արեգական՝ եւ այլ փառք լուսնի։ եւ աստղ քան զաստղ՝ առաւել է պայծառ»։ Այսպէս դժոխայինքն՝ զմի տանջանք ունին զդժոխս ի մի խուրձն զհուր գեհենին. այլ զտանջանսն զանազան կրեն. զի մինն աւելի քան զմիւսն տանջի։ Զի նոքա որք ի մեղսն են նման միմեանց, միապէս տանջին. զի ամբարտաւանքն ի մի ի ուրձն կապին . եւ նախանձոտքն ի մի. նոյնպէս եւ այլքն։ Իսկ զզանազանութիւն տանջանացն ցուցանէ Եզէկիէլ։ «Եւ էանց ընդ ջուր՝ եւ ջուրն էր մինչեւ յոլոքսնեւ յերանսն. եւ մինչեւ ցգօտին ի պարանոցն եւ ոչ կարէր անցանել»։ Եւ բանս այս մեկնի ի վերայդժոխայնոցն։ Զի հրեղէն գետ դժոխոցն՝ է զանազան տանջանք. որպէս ասէ մարգարէս ի չորս չափ տանջանացն։ Մինն որ մինչեւ ցոլոքսն՝ նոքա են, որք դեռ սկիզբն են արարեալ մեղացն. յորժամ մեռանին՝ այրին ի դժոխսն մինչեւ ցոլքսն։ Երկրորդ՝ մինչեւ ցերանսն նոքա են՝ որք ի մեղաց ի մեղս ընթանան. նոքա մինչեւ ի ծունկսն այրին. զի ընթացք մարդոյն՝ մինչեւ ի ծունկսն են։ Երրորդ՝ մինչեւ ցգօտին ցուցանէ զբղջախոհսն. զի ցանկութիւն պոռնկութեան՝ ի մէջն է. նոքա այրին մինչեւ ցգօտին։ Չորրորդ՝ մինչ ի պարանոցն. ցուցանէ ըզնոսա՝ որք զանազան մեղօք լցեալ են. նոքա այրին մինչ ի գլուխն։ Եւ գիտելի է՝ զի ոչ է մի միայն տանջանքն ի հրոյ. աեյլ զանազան։ որպէս ասէ աւետարանն. «անդ եղիցի լալ աչաց, եւ կրճտել ատամանց եւ այլն»։ Եւ Յոբ ասէ. «անցանէին ի ջերմութենէ հրոյն ի ջուր»։ Այլ աստ հակառակին մարդիկ, եթէ յերկուց հակառակաց միջինն բարխառնութիւն լինի. զի թէ ի սաստիկ ջերմութենէն ի սաստիկ ցուրտն մտանն, մէջն բարեխառն է որ է հանգիստ։ Եւ այս անպատշաճ է. զի ի դժոխսն բարեխառնութիւն եւ հանգիստ ոչ կայ։ Ոմանք պատասխանեն այսմ. զի թէպէտ անցանեն ի միւսէն ի մինն՝ ի մէջն բարեխառնութիւն ոչ կայ. զի Աստուծոյ դատաստանն ի վեր է քան զբնութիւն։ Իսկ այլ ոմանք ասենթէ՝ ցուրտն եւ ջերմն ի միասին լինին. եւ անցանելն ոչ է բնութեամբ որպէս Յոբ յիշէ որպէս աստ. այլ խորհրդով միայն. զիխոկան երբեմն զցուրտն, եւ երրբեմն զջերեմն. այլ տանջանքն հանապազ լինի ի ջրեմն եւ ի ցուրտն ի միասին։ Եւ զայս ճշմարիտ ցուցանէ բանն Քրիստոսի որ ասէ։ «ա՛նդ եղիցի լալա աչաց, եւ կրճտել ատամանց». ցուցանէ թէ մի լինի եւ ոչ որիշ։ Դարձեալհակառակին իմաստասէրքն, թէ երկու ներհակ ոչ կարէ լինիլ ի մի ենթակայ . որ լինի յատուկ ցուրտ եւ յատուկ ջերմն։ Պատասխանեն վարդապետք թէ, կերպարաննմի լինի եւ օրինակ բերեն թէ՝ լինի բոլոր հայելի. մին կողմն սպիտակ, եւ միւսն սեաւ իսկ աչք մարդոյն ընդունի զերկու գոյնն ի միասին մի աչօք։ Նոյնպէս եւ դժոխայինքն կան ի հուր գեհենին եւ ի սառնամանիքն. եւ յերկուէն չարչարին։ Այլ ես ասեմ զի սքանչելեօք չարչարրին. որպէս կարկուտն եգիպտոսի՝ ունէր զսառն եւ զհուրն եւ յինքն. որպէս անձրեւն սոդոմայ զհուր ծծմբոյն. որպէս հուր հնոցին Բաբիլօնի ըզցօղն եւ այլն։ Դարձեալ՝ զի անկարգութիւն է ի մէջ դժոխոցն. զի անդ ջուրն զհուրն ոչ շիջուցանէ. եւ հուրն զջուրն ոչ տաքացուցանէ. եւ զսառն ի մէջ հրոյն ոչ հալի։ որպէս ասէր իմաստութիւն. եւ որ ինչ նշան ըսքանչելի էր. զի յամենաշիջոյցն ջուրն՝ առաւել ներգործէր հուրն։ Եւ օդս որ աստ լոյս ընդունի՝ անդ ոչ կարէ։Եւ հողն որ աստ զմարդն ի վեր ունի՝ անդ ի վեր եւ ի վայր յաջ եւ ահեակ, եւ յամենայն կողմն ծածկեալ ունի. որպէս ասէ Յոբ. «մինչչեւ երթեալ իցեմ յերկիր աղջամղջին եւ անկարգ. ուր ոչ գոյ լոյս. եւ ոչ տեսանել զկեանս մարդկան»։ Դարձեալ գիտելի է՝ զի սուրբքն յարքայութեան երեք ազգ տեսութիւն ուրրախութեան ունին։ Մէկ՝ մարմնաւոր։ Երկու հոգեւոր։ Երեք՝ իմացական։ Առաջին՝ մարմնաւորապէս տեսանեն զաստուածացեալ մարմնին Քրիստոսի։ Երկրորդ՝ տեսանեն զհրեշտակսն Աստուծոյ։ Երրորդ՝ տեսանն զսուրբ երրորդութիւն։ Փոխանակ այս տեսութեանս՝ դըժոխայ ինքն երեք ահաւոր տեսութիւն ունին։ Նախ՝ մարմնաւոր տեսանեն զաղտեղի մարմինս մեղաւորացն եւ ապականեալ։ Երկրորդ՝ տեսանեն զազիր դեւսն։ Երրորդ՝ տեսանեն զերեսն սատանայի՝ այլ ահաւոր դիմօք եւ անողորմ։ Զի լաւ համարին ի հուր յաւիտենից այրիլ՝ քան թէ զերեսնսատանայի տեսանել. կամ թէ զերեսն Աստուծոյ ոչ տեսանեն՝ եւ այնու առաւել տանջին։
       Յորոց փրկեսցէ Քրիստոս Աստուած փըրկիչն ամենայնի զմեզ եւ զամենայն հաւատացեալս անուան իոյ, ի դառն տանջանաց գեհենոյ հրոյն յաւիտենից. եւ արժանի արասցէ աստուածային քաղցր տեսութեանն իւրոյ եւ ողորմութեան. եւ նմա եւ հօր իւրում եւ սրբոյ հոգւոյն՝ փառք եւ զօրութիւն յաւիտեանս յաւիտենից ամէն։