Գիրք քարոզութեան որ կոչի ձմեռան հատոր

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա

Վարդապետք ասեն թէ աղօթքն յոյժ օգուտ է վասն երեք պատճառի։ Նախզի՝ աղօթքն ապտուական ընծայ է Աստուծոյ, քան զամենայն ինչ զոր մատուցանեմք Աստուծոյ. զի հրեշտակք ուրախութեամբ տանին առաջի Աստուծոյ. որպէս ասաց հրեշտակն առ Տուբիթ. «յորժամ աղօթէին արրտասուօք , ես էի որ տանէի զաղօթս քո առաջի Աստուծոյ»։ Երկրորդ՝ զի աղօթքն է գործ պատուական. զի յորժամ ընթեռնուս զգիրս՝ Աստուած խօսի ընդ քեզ. յորժամ աղօթես՝ դու ընդ Աստուծոյ խօսիս. ըստ այնմ, «աղօթք իմ առհ Աստուած վասն կենաց իմոց»։ եւ Աստուած խոնարհեցուցանէ զունկն իւր ի ձայն աղօթողին. որպէս ասէ Դաւիթ։
       «Ունկնդիր Տէր աղօթից իմոց»։ Երրորդ՝ զի աղօթելով ոք բազում վաստակս առնէ բարեաց. զի յամենայն ժամ կատարի գործ աղօթիցն. ի գիշերի եւ ի տըւնջեան. ի նստիլ ի տան՝ ի գնալ ի ճանապարհի. ի յառողջութեան, եւ ի հիւանդութեան. ի տղայութեան, եւ ի ծերութեան. ի ձմեռն, եւ ի յամառն, եւ յամենայն ժամ։ Իսկ գործ մարմնական՝ ոչ յամենայն ժամ. զի խափանումն լինի։
       Եւ վասն աղօթից եօթն ինչ ասելի է։ Նախզի՝ պիտոյ է ի ծունկս իջանել եւ աղօթել. զի ի ծունկս իջանելն։ փոքր կացուցանէ զանձն մադոյն. ըստ այնմ, «ծունկք իմ տկարացան ի պահոց». եւ թէ «զյերկիր կցեցաւ մէջք մեր»։ Եւ խոնարհեցուցանէ զծունկն վասն. ընդ պատճառի։ Նախ՝ ցուցանէ թէ աղօթողին պարտ է զինքն խոնարհեցուցանել. եւ մեղաւոր եւ տկար ասել զինքն. ըստ այնմ, «տառապեցայ եւ խոնարհ եղէ յոյժ զօր հանապազ»։ Երկրորդ՝ յերկու ծունկս իջանելն՝ ցուցանէ թէ պարտական է հոգւով եւ մարմնով խոնարհիլ առաջի Աստուծոյ. զի որ ըզմին ծունկն կրկնեն՝ այսինքն, մարմնով խոնարհին եւհոգւով խորամանկեն։ Երրորդ՝ զի որպէս ի մարմնաւոր թագաւորաց խնդրէ ոք պարգեւս՝ ի ծունկս իջեալ խնդրէ. այսպէս եւ մեք ի խընդիրս հոգեւորս պարտիմք ի ծունկս իջանել առաջի երկնաւոր թագաւորին, զի առնուցումք. որպէս վասն Սողոմօնի ասէ ի չորրորդ թագավորութիւսն. «յարեաւ արքայ որ կայր ի գուճ ի վերայ ծնկանց իւրոց»։ Չորրորդ՝ զի թէ յառնէ ոք յանկմանէ, նախ ի ծունկս ելանէ, եւ ապա յառնէ. նոյնպէս եւ մեք ի ձեռն սկզբնական եւ ներգործական մեղաց անկեալ կործանեցաք. վասն որոյ ի ծունկս ելեալ ի ձեռն աղօթից յառնեմք ի գլորմանէ մեղացն ասելով. «Տէր հան ի բանդէ զանձն իմ»։ Հինգերորդ՝ զի որպէս ոք հանդիպեալ աւազակաց ի ճանապարհի, ի ծունկս եղեալ հեղցէ զնետս իւր առաջի, եւ նետաձիգ եղեալ ի թշնամիսն վանէ զնոսա. այսպէս եւ մեզ պա՛րտ է ընդ իմանալի աւազակացն՝ այսինքն դիւացն. ըստ Պօղոսի «ոչ է մեզ մարտ ընդ մարմնոյ եւ ընդ արեան, այլ ընդ իշխանութիւնս եւ ընդ պետութիւնս ընդ այս չարութեան». եւ ի ծունկս լինիլ, եւ զբանս մեղանաց եւ զղջման արկանել առաջի մեր. եւ նետաձիգ լինիլ ի սատանայ, վերացուցանելով զձեռս եւ իջուցանելով. այսինքն, ծեծելով զկուրծս, եւ սատակել զնա. ըստ այնմ, նետաձիգ եղեր ի գլուխս ամբարտաւանից. եւ մինչեւ յանդոնդս ծովու ընկղմեցան»։ Վեցերորդ՝ ցուցանէ, եթէ եղաք ի հողոյ, եւ վերստին ի հող դառնալոց եմք վասն անխափան վճռին։ «հո՛ղ էիր եւ ի հող դարձցիս»։ Եօթներորդ՝ զի ոտիւք ընթացաք ի ծառն եւ յանցեաք. ի ծունկս իջեալ կապեմք զգնացս ի մեղաց. այլեւ ի բարիս ուղղեմք զընթացս մեր. այնմ, «ի ճանապարհս պատուիրանաց քոց ընթացայ»։ Ութներորդ՝ ցուցանէ, թէ պարտիմք զհոգի եւ զմարմին համանգամայն խոնարհեցուցանել ի ներքոյ լըծոյ օրինացն Աստուծոյ. եւ մի յաջ խոտորիլ եւ մի յահեակ։
       Երկրորդ գիտելի է՝ զի պարտ է լինիլ աղօթից մերոց՝ որպէս նամակ թագաւորական. զոր առաքեմք առ երկնաւոր թագաւորն։ Զի երեք ինչ պիտոյ է նամակին՝ զի ընդունելի լիցի. մին՝ զի ձեռնադիր թագաւորին լինի. երկու՝ զի մատնէհարած լինի. երեք՝ զի ի ձեռն սիրելեաց մատուցանի։ Այսպէս եւ մեզ պարտ է գործով հրաժարիլ ի մեղաց եւ աղօթել առ Աստուած ի ծածուկ. եւ ոչ ի հրապարակս. եւ զսուրբս եւ զսիրելիսն Աստուծոյ վասն մրե միջնորդ եւ բարեխօս արկանել։ եւ աղօթս յորժամ առնեմք, պարտ է զձեռս համբառնալ առ Աստուած։ Եւ վասն հինգ պատճառի համբառնամք զձեռս ի յաղօթսն։ Նախ ցուցանէ թէ՝ ձեռօքս կթեցի ըզպտուղն եւ յանցեայ. ձեռօքս գիր տամ՝ այսինքն մուչալկայ. զի մի մեղայց։ Երկրորդ՝ ձեռքս հեշտացաւ ի կթելն. սա չարչարի համբարձմամբս։ Երրորդ՝ համբառնամք՝ զի ձեռն տացէ եւ կանգնեսցէ. որպէս ասէ Դաւիթ. «կալար զաջոյ ձեռանէ իմմէ . եւ ի խորհուրդս քո առաջնորդեցեր ինձ». որպէս ոք ընկղմեալ՝ վերացուցանէ զձեռն զի կանգնեսցեն մարդիկ։ Չորրորդ՝ խարտէ, թէ պա՛րտ է զգործս ընդ բանին հաւասարել։ Հինգերորդ՝ զի յառնուլն զպարգեւս կարկառեմք զձեռս. այսպէս յառնուլ ըզհոգեւոր պարգեւս՝ պարտ է կարկառել զձեռս մեր։
       Երրորդ՝ գիտելի է՝ թէ պարտ է յեկեղեցիս աղօթել. որպէս ասէ Դաւիթ. «յեկեղեցիս բարեբանեցէք զԱստուած»։ Եւ այս վասն երեք պատճառի։ Նախ՝ ի մեր կողմանէս. զի կարօտ եմք աղօթիցն։ Զի մարդիկ՝ յորժամ հուր անկանի, կամ ջրհեղեղ, կամ գերէվարք յառնեն. ի վերայ քաղաքաց, առաւել աղաղակեն։ Նոյնպէս թէ ի հոգիս մեր վառի հուր բարկութեան՝ ողորմութեան ջրովն շիջուսցուք. եւ թէ յառնէ հեղեղ գէջ ցանկութեանց, աղաղակեսցուք առ Քրիստոս. որպէս առաքեալն ի ծովուն «կորնչիմք ահաւասիկ»։ Եւ թէ յառնէ սատանայ կողոպտել զմեզ՝ աղօթեսցուք առ Աստուած. որպէս Եսայի վասն սենեքերիմայ։ Երկրորդ՝ ի կողմանէ աղօթիցն. զի արգիլէ զմահն որ է հրաման Աստուծոյ՝ որպէս Եզեկիա. եւ զգազանսն որպէս Դանիէլ։
       Երրորդ՝ ի կողմանէ տանն. որպէս ասէ. «տուն իմ տուն աղօթից կոչեսցի». եւ թէ, «յեկեղեցիս օրհնեցէք զԱստուած»։ Զի ամենայն արուեստ յիւր տեղին կատարի. որպէս դարբանութիւն ի դարբնոցն եւ այլն։ Չորրորդ գիտելի է՝ զի վարդապետք ասեն, թէ որ կամի զաղօթս իւր թէ լսելի լինի՝ երել ինչ պիտոյ է։
       Նախ՝ այեօք արտասուել. որովք ցանկացաւ պտղոյն. կամ ի պատկեր ցանկութեամբ։ Ականջով լսել զքարոզութիւն աւետարանին. որով լուաւ զմահաբեր խօսս օձին. բերանովն աղօթել եւ օրհնել զԱստուած, եւ մեղայ ասել. այլեւ պագանել զերկիր. որով ճաշակեաց զմահացոհւ պըտուղն։ Երկրորդ՝ «պարտ է յամենայն ժամ աղօթել՝ եւ մի ձանձրանալ»։ որպէս ասէ Դաւիթ. «աղօթք իմ յամենայն ժամ առ Տէր են»։ Երրորդ՝ պարտ է զի սիրտ աղօթողին ոչ լինի ցրուած։ Եւ այս երկու ազգ լինի. հասարակ եւ առանձին. հասարակաց պարտ է աղօթել՝ այսինքն յեկեղեցին։ Եւ այս ընդդէմէ բանին Տեառն որ ասէ. «մո՛ւտ ի սենեակ քո». վարդապետք ասեն թէ՝ պարտ է զի դիտաւորութիւն աղօթոթղին ի ծածուկ լինի, եւ ոչ գործն. այսինքն վասն հոգւոյն օգտութեան, եւ վասն փառացն Աստուծոյ առնէ զաղօթսն. եւ ոչ վասն մարդկան երեսաց. այսպիսիս այնպէս է ի մէջ ժողովրդեան, որպէս ի սենեակի եւ յառանձին։ Եւհ դարձեալ՝ «մո՛ւտ ի սենեակ քո». այսինք, մո՛ւտ ի սիրտդ. եւ յամենայն աշխարհական հոգոց հեռացո՛ զսիրտդ քո եւ առ քեզ ամփոփեա՛. եւ ամփոփեա՛ զդրունս քո. այսինքն, զհինգ զգայութիւնս որ է մուտ մեղաց. զի ընդ այսգ մտանեն բազմւոթիւնք մեղայ։ Հինգերորդ գիտելի է՝ զի աղօթքն է մարմին, եւ է հոգի. մարմին բանքն են աղօթից որք լսելի լինին. իսկ հոգի իղձն եւ սէրն է ի սրտէն ելեալ եւ Աստուծոյ հաճոյացեալ։ Զոր օրինակ՝ երեւելի մարմինս հոգի ունի աներեւոյթ. եւ նա՛ է շարժօղ եւ կենդանութիւն մարմնոյն։ Նոյնպէս աղօթիցն մարմնոյն կենդանութիւն՝ բաղձանք սրտին է. եւ սէրն շարժօղ առ Աստուած ի հաճութիւն նորին։ Եւ զոր օրինակ՝ յորժամ պակասի հոգին, տարր մայմնոյն ոչ ինչ պակասի. այլ կերպարանն նո՛յն է անպակաս։ Նոյնպէս աղօթքն ի բաղձանաց սրտէն ելեալ՝ կենդանի է եւ հաճոյ Աստուծոյ վասն այն ասէ թէ, «կենդանի է աղօթք սրբոցն»։ Եւ որ ոչ ունի զբաղձանս սրտին, այլ միայն զբան աղօթիցն, այնպիսին մեռեալ մարմին է, եւ տարր միայն մնացեալ աղօթիցն եւ ոչ հոգի։ Դարձեալ՝ անմարմին բանս մեր ի յօդս խառնեալ, յորժամ խօսիմք՝ բանն անմարմին մտանէ ի լսելիսն ի միտսն. եւ ձայնն արտաքոյ մնայ։ Նոյնպէս բաղձանք սրտին ընդ բան աղօթիցն խառնեալ՝ ջերմ սէրն մտանէ առ Աստուած. եւ բանքն արտաքոյ մնան ի յօդս։ Եւ դարձեալ՝ որպէս խունկ ոչ մերձեցեալ ի հուր զհօտն ոչ բուրէ. նոյնպէս խունկ աղօթիցն ոչ մերձեցեալ ի ջերմն սէր սրտին, ոչ է հաճոյ Աստուծոյ։ Եւ որպէս ծուխ խնկոցն ի բացայն երեւի՝ եւ հոտն անուշ ոչ. նոյնպէս բանք աղօթիցն առանց բաղձանաց սրտին՝ բարդումն ծխոյ է միայն, եւ ոչ ընդունելի։ Վեցերորդ գիտելի է՝ զի երկու անկարգութիւն է յաղօթս։ Նախ՝ որ լեզեուն առանց սրտին խօսի առ Աստուած՝ շախակրատումն է եւ ոչ աղօթք։ Երկրորդ՝ թէ սիրտն եւ լեզուն համաձայնին՝ այլ զչարն խնդրեն եւ զմարմնական խնդիրս, այն հեթանոսաց շատախօսութիւն է. յորմէ արգել. «մի շատախօս լինիմք իբրեւ զհեթանոսս». այսինքն, խնդրել մարմնական ինչ, կամ կորուստ թշնամեաց, կամ յաջողումն չարաց։ Այսպիսի երկու դասքս՝ անկարգ են յաղօթս»։ Այլ ընդդէմ այսմ բարեկարգ աղօթքն կրկին է։ Նախ՝ որ սիրտն ինքն ըստ ինքեան աղօթէ եւ աղաղակէ առ Աստուած, առանց շրթանց շարժելոյ՝ ընդունելի. է որպէս Մովսէսին որ եդ զգլուխն ի մէջ ծնկացն։ Առ որ ասաց Աստուած. «զի՞ գոչես առ իս»։ Զորմէ ասէ մարգարէն. «ի խորոց կարդացի առ քեզ Տէր»։ Երկրորդ՝ որ սիրտն եւ լեզուն ընկերանան միմեանց, եւ բարին խնդրեն յԱստուծոյ. այսինքն, զթողութիւն մեղաց եւ զարքայութիւն երկնից. որպէս հրամայէ Տէրն. «խնդրեցէք նախ զարքայութիւն եւ զարդարութիւն նորա»։ Ա՛յս է որպէս ասէ Սողոմօն. «յորժամ երթիցես առաջի Աստուծոյ, եղիցին բանք քո սակաւ». այս է՝ որ զթողութիւն մեղաց խնդրես եւ զարքայութիւն։ Եւ թէ զի՞նչ է պատճառն. ա՛յս է. զի Աստուած յերկինս է, եւ դու յերկրի. նախզի Աստուած տեսօղ թարգմանն. եւ ոչ ինչ է ծածուկ քո ի նմանէ. զի Աստուած զսիրտս եւ զերիկամունս քննէ եւ գիտէտ. վասն այն սակաւ լիցին բանք քո։ Երկրորդ՝ զի Աստուած յերկինս ի բարձունս է ասէ. եւ իհ բարձրութենէ ամենայն ինչ որ ի խոնարհ են՝ երեւին եւ յայտնին. ըստ այնմ, «բարձր է Տէր եւ ըզխոնարհս տեսանէ». վասն այն սակաւ լիցին բանք քո։ Երրորդ՝ զի Աստուած յերկինս ի բարձր աթոռս է փառաց. եւ դու յերկրի. վասն այն սակաւ լիցին բանք քո. որպէս ոք ի մարդկանէ ընդ թագաւորս երկրի սակաւ կարէ խօսիլ. զի ոչ է արժան երկար խօսելոյ։ Ո՞րքան առաւել ընդ Աստուծոյ պարտ է սակաւ խօսիլ եւ ըզգուշաւոր։ Չորրորդ՝ զի Աստուած յերկինս է երկնաւոր . եւ դու հողեղէն բնութիւն երկրաւոր. օտար ի գիտութենէ նորա եւ ի կամաց. վասն այն խօսեա՛ առ նա իմաստութեամբ եւ չափաւոր. որպէս ասէ մարգարէն Դաւիթ. «սաղմոս ասացէք նմա իմաստութեամբ եւ մտօք սաղմոս ասացէք՝ եւ ոչ միան բանիւ եւ իմաստութեամբ, նաեւ ոչ անզգամութեամբ»։ զի ասէ Սողոմօն. «որպէս հասանի երազ ի փորձութեան. նոյնպէս է եւ բան բազում անզգամի»։ Եւ վասն Դ պատճառի զբազում բանս անզգամի՝ երազոյ բաղդատէ։ Նախզի՝ որպէս ի մէջ փորձանացն երազ զնոյն տեսանեն վասն վտանգին. եթէ ի նեղութեան, կամ ի կապանս, կամ ի հիւանդութեան լինին։ Նոյնպէս եւ անըզգամն շատախօս լինի ըստ անզգամութեան իւրում։ Երկրորդ՝ որպէս ծանրութիւն նեղութեան երեւոյթս առնէ երազին. նոյնպէս անզգամութիւն սրտին ծանրացեալ շարժէ զլեզուն ի զանազան բանս։ Երրորդ՝ որպէս բազմութիւն երազոցն սնոտի է եւ նանիր. նոյնպէս եւ բազում բանք անզգամին՝ սընոտի է եւ ընդունայն. եւ ոչ ինչ ունի օգտութիւն։ Զի ասէ մարգարէիւն. «զի՞ է ձեզ աղաղակել եւ ինձ ոչ լսել»։ Չորրորդ՝ ոչ միայն անօգուտ է բազում բան անզգամին. այլեւ պարտաւոր առնէ. ըստ Քրիստոսի որ ասէ. «ընդ ամենայն դատարկ բաին զոր խօսին մարդիկ, տացեն համարս յաւուրն դատաստանի»։ Վասն այն ասէ. «դու սակաւ խօսեա՛ եւ զգուշութեամբ. զի մի լիցիս պարտաւոր յաւուր դատաստանին»։ Եւ այս որ ասէ սակաւ խօսեա՝ ոչ թէ զերկար աղօթելն խափանէ. զի ասէ մարգարէն։ «Օրհնեցից զտէր յամենայն ժամ. եւ ի տուէ եւ ի գիշերի կարդացի առ քեզ»։ Եւ ինքն Տէրն մեր «հանէր զգիշերն ի գլուխ յաղօթսն Աստուծոյ». առ ի զմեզ ուսուցանելոյ միշտ եւ հանապազ աղօթել։ Եւ վասան այրւոյն ասէ. «թէ վասն բարեկամութեան ոչ տայ, սակայն վասն ժտութեան տացէ զխնդրելին»։ Այլ սակաւ բան՝ զբարի խնդիրսն ասէ վասն հոգեւորին. եւ բազում բանք՝ են խնդիրք մարմնաւորք . զորս անզգամք եւ հեթանոսք խընդրեն։ Այլեւ ոչ բազում բան՝ զբազում վարդապետութիւն ասէ. զի թէ կարօղ ես յերկարել զօգտակար բանսն՝ բարի է եւ գովելի. որպէս Պօղոս «որ յերկարեաց զբանն մինչեւ ի մէջ գիշերոյն»։ Այլ բազում բան եւ անօգուտ՝ որ է դատարկաբանութիւն, անարգէ եւ պարսաւելի առաջի մարդկան Աստուծոյ։
       Եօթներորդ՝ գիտելի է զբանս զայս Տէրունի, թէ «պարտ է յամենայն դամ յաղօթս եւ ոչ ձանձրանալ»։ Եւ օրինակ մեզ՝ ինքն «հանէր զգիշերն ի գլուխ յաղօթսն Աստուծոյ»։ Նոյնպէս եւ առաքեալն ասէ . «յամենաեյն ժամ անդադար աղօթս արարէք»։ Եւ ինքն Տէրն «արթուն կացէ՛ք եւ յամենայն ժամ աղօթս արարէք». վասն զի աղօթքն նման է մաճասին՝ որ է ի բազուկն. ո՛րչափ մաճասն կուտայ՝ նշա՛ն է թէ կենդանի է մարդն. նոյնպէս աղօթն նշա՛ն է կենդանութեան հոգւոյն. վասն այն պարտ է որ միշտ շարժի յաղօթելն. եւ թէ դադարի, նշա՛ն է թէ մեռեալ է հոգին։ Այլ զբանն Պօղոսի ըստ նկարագրին ո՞վ կարէ կատարել. զի այս անհնար է. զի հարկաւոր է ուտելն, ննջելն, եւ զհարկաւորն վաստակիլ. զի ասէ Դաւիթ. «արարեր ըզտիւ գործոյ. եւ զգիշեր հանգիստ քնոյ»։ Այլ վարդապետք մեկնեն զբանս զայս ի բազում եղանակս։ Նախզի՝ են ոմանք որք միանգամ աղթելով խնդ րեն յԱստուծոյ հայցուածս ինչ. եւ յորժամ ոչ առնուն, յուսահանին եւ այլ ոչ աղօթեն. վասն այի հրամայէ յամենայն ժամ աղօթել. այսինքն, վասն միոյ խնդրոյն՝ բազում անգամ աղօթել, մինչեւ առնուցու. որպէս այրին ի յանիրաւ դատաւորէն բազում անգամ խնդրելովն. եւ փոխ առնօղն նկանակին. որպէս ասէ Պօօղոս. «ո՛ւրախ լերուք եւ անդադար աղօթս արարէք»։ Երկրորդ՝ զի յամենայն ժամ աղօթելն՝ է յաւիտենական կենացն յամենայն ժամ ցանկալ. զի յայնժամ ոչ դադարիմք յամենայն ժամ յաղօթելոյ, յորժամ ոչ դադարիմք ի բարի ինչ գործելոյ։ Վասն զի սկիզբն աղօթիցն է՝ ցանկալ յաւիտենական կենացն. որպէս ասէ Դաւիթ. «աղօթք իմ յամնայն ժամ առ Տէր են. եւ նա՛ հանէ յորոգայթէ զոտս իմ». այսինքն, զընթացս մտացս. եւ յորդորեսցէ ի բարին։
       Երրորդ՝ զի ողորմութիւն առնելով աղքատաց եւ կարգաւորաց եկեղեցւոյ՝ աղօթից նոցա մասնաւորիմք. եւ յորժամ մեք դադարիմք յաղօթից՝ նոքա վասն մեր աղօթեն. եւ այսպէս անդադար լինիմք յաղօթս ըստ Պպօղոսի որ ասէ. «մեր առաւելութիւն ի ձեր նուազութիւն. եւ ձեր առաւելութիւն ի մեր նուազութիւն»։ Զի երկու սուրբ հարք հարցին ընդ միմեանս՝ ո՞րպէս աղօթեմք. ասէ մինն. ժամանակ մի աղօթեմք, եւ ժամանակ մի ա՛յլ գործ առնեմք։ Իսկ միւսն ասէ. մեք յամենայն ժամ աղօթեմք ըստ Տեառն հրամանին, եւ ասէ հայրն ո՞րպէս լինի այդ՝ զի պարտ է ուտել եւ ննջել. եւ պատասխանեալ հօրն, ի սահմանեալ ժամսն աղօթեմք. եւ յայլս առնեմք գործ մարմնոյ եւ տամք աղքատաց. եւ յորժամ մեք դադարիմք յաղօթից ուտելով կամ ննջելով, նոքա վասն մեր աղօթեն. եւ այսպէս անդադար աղօթեմք յամենայն ժամ։ Չորրորդ՝ յամենայն ժամ աղօթելն է՝ այսինքն, ի կարգեալ ժամսն աղօթից ոչ ծուլանալ յերք ժամանակս ըստ Դաւթի. յերեկոյս, ի վարղորդայն, եւ ի հասարակ աւուրն. կամ ի մէջ գիշերին, յառաւօտուն, յերրորդ ժամն ի վեցերորդ ժամն, յիններորդ ժամն, ի տասներորդ ժամն որ է խաղաղականն. եւ ի հագստեան ժամն եկեսցեն. ըստ այնմ, «եօթն անգամ յաւուրն օրհնեցից զքեզ»։ Կամ յինն ժամն ըստ հարցն սրբոց. Գ ի գիշերն. երեք ի ցերեկն. եւ երեք յերեկոյին։ Հինգերորդ՝ յամենայն ժամ աղօթելն է՝ այսինքն, ի չորս ժամանակս ի մանկութեան, յերիտասարդութեան, յալեւորութեան, եւ ի ծերութեան. զի ասէ Տէրն։ «Արթուն կացէ՛ք. զի ոչ գիտէք երբ Տտէր տանն գայցէ . յերեկօրեաեյ, ի մէջ գիշերի, ի հաւախօսի, եւ եթէ ընդ առաւօտն. զի յորում ժամու ոչ գիտիցէք՝ գայ որդի մարդոյ»։ Զի ասէ Սողոմօն. «յիշեա՛ զարարիչն քո յաւուր մակութեան քոյ»։ Եւ երիտասարդին ասէ Դաւիթ. «երիտասարդք եւ կուսանք օրհնեցէք զՏէր». եւ ալեւորացն՝ «մինչեւ յալեւորիլ եւ ի ծերանալ իմում Աստուած իմ մի թողուր զիս. եւ մի ընկենուր զիս Տէր ի ժամանակս ծերութեան»։ Վեցերորդ՝ յամենայն ժամ ղօթելն՝ նշանակէ զժամանակեայ կեանս, մինչ յողորմութեան աթոռն է նստեալ Տէրն ըստ առաքելոյն. «ահա ժամանակ ընդունելի՝ ահա օր փրկութեան»։ Զի վասն այնր ժամանակին ասէր տնտեսն. «գործել ոչ կարեմ, մուրանալ ամաչեմ»։ Եօթներորդ՝ յամենայն ժամ աղօթելն՝ նշանակէ թէ, ի ժամ աղօթիցն պարտ է յամենայն սրտէ աղօթել առ Աստուած վասն արքայութեան . զի աղօթքն խօսք է առ Աստուած. եւ մի յայլ ինչ խնդիրս պարապիլ. եւ շփոթեալ մտօք այսր անդր վասն մարմնական իրաց. ի վանումն թշնամեաց. յառողջութիւն մարմնոյ. ի փարթամութիւն ընչից որպէս հեթանոսք։ Որպէս ասէ Դաւիթ. «օրհնեցէք զՏէր յօրհնութիւն նոր զի բարի է. սաղմոս ասացէք նմա»։ եւ թէ «սաղմոս ասացից մտօք. սաղմոս ասացից հոգւով. սաղմոս ասացից եւ ի միտ առից»։ Ութներորդ՝ յամենայն ժամ աղօթելն՝ է զի ի սահմանեալ ժամանակս պա՛րտ է զիւր կանոնեալ պաշտօնն կատարել։ Եւ մի փոխանակել միմանց. որպէս ոմանք վասն ծուլութեան զգիշերին ընդ արեւագալն ասեն. եւ զճաշուն որ է հասարակ աւուրն՝ ի գիշերն ասեն վասն որկորստութեան, կամ յետ հացին։ Նոյնպէս յերկոյն եւ զեկեսցեն. այլեւ կրճատեն զարեւագալն. եւ ծայրատեն զսաղմոսն. եւ ոչ վըճարեն ըզկանոնեալ ութն կանոնսն, եւ զնեղութեան. եւ որք շափշտակեն զփառս Աստուծոյ՝ թողեալք յԱստուծոյ, յափշտակին ի դիւաց. զի խրատէ Դաւիթ. «կատարեա՛ բարձրելոյն զուխտս քո»։ Իններորդ՝ «յամենայն ժամ աղօթս արարէք». այսինքն , ի չորս եղանակ տարւոյն. զի բազում եւ զանազան բարութիւնս վայելեմք ի տարին զոր շնորհեաց մեզ ի չրոս ժամանակս. վասն որոյ պարտ է մեզ տրիտուր այսմ բարեաց տուողին. պտուղ բարեաց հանդերձ գոհացողական օրհնութեամբ նուիրել ի չորս եղանակս տարւոյն. որպէս երեք մանկունքն հրաւիրեցին զայսպիսի օրհնութիւնս Աստուծոյ. «սառն եւ պարզ՝ եղեամն եւ ձիւն՝ օրհնեցէք զանուն Տեառն»։ Տասներորդ՝ աղօթք, որ անդրադարձեալ ասէ այսպէս. թող արարէք մեղաց ձերոց յամենայն ժամ. կամ թէ յաղթութիւն արարէք ի վերայ ի դիւաց. կամ թէ յամօթ արարէք զսատանայ. կամ թէ ախ եւ օթ արարէք. այսինքն, ախին եւ եղուկին եւ տրտմութեան՝ օթեւանս արարէք զձեզ. ըստ այնմ, «որ լան այժմ, ծիծաղեսցին»։ Դարձեալ՝ աղին օթարան արարէք զձեզ , կսկծիլ եւ հոգալ վասն մեղաց. եւ զանմահութիւն հոգւոց համեմել յամենայն ժամ. եւ բժշկել զկուրութիւն մտաց ըստ Տեառն. «ընկալարուք յանձինս ձեր զաղն՝ եւ խաղաղութիւն արարէք ընդ միմեանս»։ Այլ բանն Պօղօոսի որ ասէ. «անդադար աղօթս արարէք». եւ իւր բանն որ ասէ Քրիստոս. «յամենայն ժամ յաղօթսթ կացէ՛ք». հակառակ երեւին այնմ բանին որ ասէ. «մի շատախօս լինիք իբրեւ զհեթանոսս»։ Ոմանք որ զբանս ոչ կարեն իմանալ՝ զերկար աղօթելն անարգեն եւ նախատեն։ Պարտ է գիտել՝ զի Քրիստոս ոչ արգիլէ զերկար աղօթելն. այլ ըզհեթանոսաց դիւասովութեան նման երկարելն նախատէ։ Զի աստուածք հեթանոսաց դեւք էին. եւ դեւքն երեք ազգ պակասութիւն ունին։ Նախզի՝ յամենայն տեղիս չեն. զի թէ յարեւելս են, յարեւմուտս չեն. եւ թէ ի հիւսիս են, ի հարաւ չեն. վասն այն յերկար աղօթէին՝ զի թէ հեռի են աստուածքն նոցա, ի մօտ եկեսցեն։ Երկրորդ՝ զի դեւք ոչ կարեն զծածուկս մարդոյ գիտել. այլ արտաքին մարմնաւոր նշանօք ճանաչեն զմիտս մարդկան. վասն այն ազգի ազգի շատախօսութեամբ յերկարեն զաղօթս՝ զի գիտասցեն զմիտս նոցա։ Երրորդ՝ զի անգութ է սատանայ. վասն այն երկար եւ գեղեցիկ խօսիւք ջանային ի գութ ածել զաստուածն իւրեանց։ Այլ աստուածն մեր՝ ոչ ունի զպակասութինս զայս. վասն զի յամենայն տեղիս է. որպէս ասէ . «զերկինս եւ զերկիր ես լնում»։ Եւ ծածկագէտ է եւ գիտէ զմիտս մարդկան առանց խօսելոյ. «զի քննէ զսիրտս եւ զերիկամունս». եւ թէ, «զանգործս իմ տեսին այք քո ասէ Դաւիթ»։ Եւ զի ողորմա՛ծ եւ բազմագութ է Տէր մեր. վասն որոյ այս մտօքս ոչ է պարտ յերկարել զաղօթս մեր, թէ Աստուած հեռի է ի մէնջ մերձ եկեսցէ. կամ թէ ոչ գիտէ նա զմեր սիրտս, կամ անգութ է ի գութ շարժեսցի։ Այլ թէ սուրբ սրտիւ եւ ջերմ սիրով յերկար աղօթէ առ Աստուած, վարձս բազումս առնու. որպէս եւ ինքն Քրիստոս գործով ուսոյց մեզ. «հանելով զգիշերն ի գլուխ յաղօթսն Աստուծոյ»։
       Այլ աստ հարցումն լինի, թէ ոք յորժամ յաղօթս կենայ եւ ոչ հասկանայ զաղօթս իւր, եւ ոչ հասկանայ զքահանային զի խրթին բառով է, կամ այլ լեզուով, զի՞նչ օգուտ է նմա թէ ուշ դնէ։ Պատասխանեն վարդապետք եւ ասեն, թէ յորժամ շինական ոք կայ յաղօթս, կամ լսէ զաղօթս քահանային, թէ սուրբ սրտիւ եւ հաւատով լինի, ոչ է անօգուտ. որպէս թէ ակն մի պատուական անկանի ի ձեռս շինական մարդոյ՝ որ ոչ գիտէ զգինն. եւ ապա տայ զակն ի ձեռս մարդոյ մի սառաֆի որ գիտէ զգինն. ո՛րչափ արժէ ի ձեռին սառաֆին՝ նոյնչափ արժէ ի ձեռս շինականին, թէպէտ ոչ գիտէ զգինն։ Նոյնպէս աղօթք ի բերան իմաստնոյն որ հասկանայ, եւ ի բերան շինականին որ ոչ հասկանայ, ի սուրբ սրտէ ընդունելի են եւ միապէս առնուն զվարձս։ Նախ՝ զի պա՛րտ է ուշ դընել նկարագրին։ Երկրորդ՝ ուշ դնել խնդրուածոյն։ Երրորդ՝ ուշ դնել որ շրջի զխնդրուածովն. այսինքն թէ Աստուած ողորմած է՝ եւ ես աղքատ հոգւով խնդրեմ յԱստուծոյ որ տայ ինձ յիւր բարութեանցն։ Երկրորդ ուշ դնելն՝ պատուական է քան զառաջինն. երրորդն յո՛յժ պատուական է քան զառաջինն եւ զերկրորդն։ Վասն թէպէտ նկարագրին ոչ կարեն ուշ դընել. այլ երկու կերպիւ կարեն ուշ դնել եւ ընդ քահանային աղօթել. եւ զվարձս երկոցունցն հատուցանէ Աստոած քահանայիցն եւ ժողովրդեանն. որք հաւատով եւ սիրով աղօթեն. եւ որք հաւատով եւ յուսով ուշ դնեն, եւ զմիտսն առ Աստուած ուղղեն։ Եւ ինքն Քրիստոս ծագէ ի սիրտս նոցա եւ իհոգիս զճառագայթ փառաց իւրոց, եւ լուսաւորէ. եւ կատարէ զխընդրուածս նոցա։
       Որոց եւ զմեզ արժանի արասցէ Քրիստոս՝ աղօթել միշտ եւ ընդունիլ զխ նդրուածս սրտից մերոց. եւ նմա փառք յաւիտեանս ամէն։