Խորհրդածութիւնք ի կարգս եկեղեցւոյ

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա

ՍԿԻԶԲՆ առաջի եդեալ բանիս՝ գոհութիւն զԱստուծոյ կարգեմք, որ շարժեաց զտղայական իմաստ եղբարց մերոց բռնադատել զմեզ ՚ի խնդիրս. ըր զօգուտն տնօրինէ հաւատով քննողաց, ոչ անիրաւացի խորհեալ վասն այսր զգոհութիւն ՚ի Քրիստոս կացելոցս, եւ ընդ հետս նորա զշառաւիղս ուղղել խրատելոցս, զի ահա եւ նա յայսպիսի դիպող ժամանակ յօրինակ մեզ արար զսոյն, այն որ առատացեալ հոգւոց եւ մարմնոց բժշկութեամբ անգոսնէր յիմաստնոց եւ ՚ի գիտնոց. որոց ճանաչել զնոյն վայելուչ էր. եւ հաւատարմանայր յաչս մանկամիտ առաքելոցն, որոց ուսուցանելն զնոյնս անյոյս էր։ Ցնծայր ապա Հոգւոյն սրբով եւ ասէր. «Գոհանամք զքէն Հայր տէր երկնի եւ երկրի, զի ծածկեցեր զայս խորհուրդ յիմաստնոց, որպէս եւ հաճոյ եղեւ քեզ, եւ յայտնեցեր տղայոց »։ Եւ զիա՛րդ նա որ ՚ի ծոց Հօր միշտ, յայնժամ միայն զմնանէ գոհանայր, եթէ ոչ մեզ տալով բարիոք ապացոյց. զի յայնժամ տիրապէս յայտնի կարութիւն զօրութեանն Աստուծոյ, եւ մեզ պարզապէս երեւի՝ յորում անյոյսքն լինիցին հնարաւորք։ Իսկ առ որս ներգործութեանն զօրութիւն ՚ի ներգործելն ըստ նմին բազում անգամ բնական կրիցն տամք զկատարումն, եւ վերջանամք ՚ի գոհութենէն Աստուծոյ. զոր օրինակ եթէ ոք ՚ի փշոց խաղող քաղէ, կամ յանպտուղ յանդաստանէ պտուղ ատոք՝ զոյգ յուսահատութեանն ձգի եւ յուրախութիւն, ըստ այսմ ցնծացաւ նա յայնժամ զպտուղ հաւատոցն զոր ակն ունէր գտանել ՚ի դպիրսն եւ յօգնականսն ձեռնտուութեամբ գրոց. զի եգիտ ՚ի նոսա որք զրկեալ էին յայսպիսի մարդկային իմաստութենէ, տղայք գոլով արհեստի բանաւորութեան. սակս որոյ եւ զՀօրէ գոհանայր, թէ այս ՚ի քէն շնորհ սոցա եւ յայտնութիւն, եւ ոչ մարդկան իմաստից գիւտ որում եւ զգոհացողականս մատուցանեմ փոխարէն քեզ Հայր։ Ապա մեզ արդարեւ արժան ղ զնմին իսկ զյոսոյն մերոյ զՔրիստոսէ գոհանալ՝ առ ՚ի խնդիրս ձեր հայելով, հանդերձեալ է շնորհօքն Աստուծոյ տալ պտուղ քաղցր եւ ախորժ ձեզ, եւ բազմաց օգուտ. զիա՞րդ եւ ոչ ցնծասցուք յայսմ ժամու տեսեալ, զի ծածկեալն ՚ի բազմաց փափաքելի կրօնից եւ կարգաց ուղղութիւն՝ ձեզ ըստ որում են սիրելի քաղցր եւ ախորժարար, մինչ զի զլուր բանի որ վասն այսորիկ , արձանագրութեամբ մաղթէք անջնելի ՚ի միտս ձեր ամբարել ճշմարտութեամբ. լի բերան գոհանամ զՔրիստոսէ եւ զհոգւոյ նորա սրբոյ, որ շնչէ յոր կամի եւ յորս ախորժէք, զայս քննեսցուք։
       Ո՞յր աղագաւ ծածկեցաւ բան ՚ի դպրացն եւ ՚ի փարիսեցւոցն, եւ յայտնեցաւ առաքելոցն տղայոց. զի թէ ըստ պարզ մտաց՝ Հօր տամք զնոյնն, անմեղադրելի նման նոքա ՚ի մեղանչելն, այլ Հայր միայն զայս հաճեցաւ, զի յորժամ նոքա կամակոր մտօք անգոսնեցին զնոյն, յայտնեաց նոցա որք փափաքէին ուսանել, եւ բնաւորական իմաստիւ ոչ ունէին զօրութիւն։ Եւ յիմաստնոցն է՞ր արհամարհեցաւ, ասիցէ ոք. ըչ թէ կամօք Հօր՝ զոր մի լիցի կարծել, այլ զի ծառայեցուցիչ նախանձով զաչս մտաց խաւարեցուցին, եւ աւանդութեանց ջատագով լինէին. ըչ որոց յԱստուծոյ ունէին, այլ ծերոցն. զի ՚ի նոյն վարդապետական աթոռ նստէին, յորում եւ Քրիստոս երեւեցաւ, եւ ուսուցիչք էին ժողովրդեանն. յորժամ տեսանէին զտէր մեր ՚ի նոյն շնորհս առաւել քան զինքեանս պայծառացեալ՝ քննել զճշմարտուիւնն, ՚ի նախանձէ անտի տկարանային, եւ հայհոյութեամբն զնա անգոսնէին. ըստ որում եւ ասէ իմաստունն. «Նախանձ առն ՚ի մերձաւորէ իւրմէ ». եւ զի կամաւ տգիտանային, որպէս ասացաւ, եւ ոչ բնութեամբ, ծածկեաց ՚ի նոցանէ եւ Աստուաց զնոյնն։
       Դարձեալ եւ սիւնք օրինացն էին երկու աթոռքն , քահանայութեան եւ թագաւորութեանն. եւ ահա այս վաղ ժամանակօք բարձեալ էր ՚ի նոցանէ յաղագս գերութեանն եւ տառապանացն. առ որս տեղի գտեալ ներգործութիւն չարին իբր յանպահապան քաղաք, զանազան աւանդութիւնս եմոյծ ՚ի մէջ նոցա, առ աչս մարդկան ահարկու , եւ առաջի Աստուծոյ փոքունս եւ արհամարհեալս։ Յորժամ զայնոսիկ լուծանէր Քրիստոս, զի՞նչ ասէին. «Աշակերտքն քո անցանեն, ոչ զօրինօքն Աստուծոյ, այլ քանզի փառասէրք էին՝ դժուարին։ Եւ տես զի՞նչ ասէին. «Աշակերտքն քո անցանեն, ոչ զօրինօքն Աստուծոյ, այլ զաւանդութեամբ ծերոցն ». այսպէս է տեսանել եւ մերս անբարի ժամանակ, աւանդութեանցն զբազումս անբերելի վրէժխնդիրս, եւ օրինացն եւ ոչ բնաւ քննողս։ Եւ ինձ յայսմ վայրի տարակուսանս մեծ. մանզի թէ ՚ի մէջ առնում դատել, ահա զընկեր քննելով զանձն իմ կշտամբեմ եւ անաչառն ատենի մատնեմ, հաւատացեալ ասացելոցն, «Որով չափով չափէք չափեսցի ձեզ ». եւ թէ զանց առնեմ զայսմեանէ, ընթացք բանիս ոչ պարզաբար կարող է տալ զիւրն զօրութիւն առանց ընդդիմութեանցն լուծմանց եւ պատասխանեաց։
       Արդ նախ առաջին ՚ի սկզբանս աղացեմ զամենեսեան գթով Քրիստոսի Յիսուի, մի՛ ոք համարեսցի զիս անզգամ կամ բժիշկ մեղանչական առ ՚ի զայլս դատելով զանձն արդարեցուցանել. այլ զիջանել ձեզ առ իմ տկարութիւն եւ մանկական իմաստ, որ ՚ի սիրոյ ամենեցուն շարժեալ եկի յայսպիսի յանդգնութիւն, որ իմս նուստութեան անմարթ էր՝ ծերունեաց եւ կատարելոց հասակաւ ուսուցիչ լինել. եւ մի՛ յորժամ լսէք զդիմումն բանիցդ պէսպէս անկարգութեան յայտնիչ, ՚ի ներքոյ նոցին կացեալ զընդդէմ յառնելն ախորժէք՝ իբր թէ անձանց լինիք վրէժխնդիր. քանզի վրէժխնդիր ամենեցուն մեզ այս է, որ զօրէնսն Աստուծոյ փափաքէ նորոգել. եւ ոչ այն որ արտաքին արկածիցն լինի ջատագով. զի այն յայտ է, թէ ինքն ընդ անձին իւրոյ ոգորի, Քրիստոսի գոլով անդամ, եւ օրինաց նորա թշնամի։ Մի՛, եւ վասն զի մանուկ հասակաւ եւ մեղսասէր անձամբ սպասաւորեմ շնորհաց Հոգւոյն, եւ հարց մերոց կանոնական սահմանաց, որք առ իս բերիք՝ ըստ արժանի իմում՝ սաստիւ, իմ աղագաւ աստուածամարտգտանիցիք, եւ Հոգւոյն սրբոյ հայհոյող, որպէս ասաց տէրն. այլ ՚ի մորենոյ ընկալարուք պտուղ, եւ ՚ի տատասկէ թուզ. քանզի Աստուծոյ եւ ոչ մի ինչ անհնարին ՚ի մարդկան տարակուսելեաց. եւ թէպէտ ես անարժան, ՚ի ձերն բազմապատիկ շահ օգտի հայելով՝ ետ ինձ ՚ի սոյն ձեռնարկել ՚ի փառս անուան իւրոյ սրբոյ, խնդրեմ յամենեցունց, մի՛ կշտամբեցայց յումեքէ վասն որոնելոյ զսատանայական սերմանեալ անկարգութիւնս. զի թէ այս ոչ ՚ի սկզբանս դատեսցի եղբարք, եւ անգործ լիցի այժմ առկայացեալ մոլար օրինադրութեանն, յորժամ ՚ի խոնարհ դիմեալ բանս զանազան նորաձեւութիւնն ուսուցանէ ՚ի ժամանակիս կարգացն հեռի, յաչաղկոտքն եւ տգէտքն զմեզ ոչ եղծեալ օրինաց նորոգիչք համարին, այլ նոր աւանդութեան մուծիչք. որք ոչ զնախնեացն քննեցին ուղիղ ընթացս, եւ ոչ զյետ նոցա մոլորութեան պատճառս. վասն այսորիկ ախորժէ բանս բժշկութեան՝ զ ՚ի խոր խոցոտեալսն կսկծելի դեղովք առողջացուցանել, եւ յիմարական թմբրութենէն զարթուցանել, զի բազում անգամ եւ զայս տեսանեմք ՚ի բժշկական արհեստ առեալ ՚ի կիր։
       Եւ մի՛ ոք համարեսցի զիս ընդ մարդ կարգել, կամ զեղբարս իմ թշնամանել, զորս առի հրաման իբրեւ զանձն սիրել. այլ ՚ի դէմս նոցա խօսիմ ընդ ախտսն որ ՚ի ներգործութենէն սատանայի ՚ի մէջ մեր սերմանեցաւ։ Արդ յորժամ լսես զհակառակադրութիւնս, եւ դատիս ՚ի խղճէ մտաց՝ ունել ինչ յայնցանէ զորս աստ թշնամանէ, քեզ վշտակից տես զբանս, եւ ախտին յորմէ չարչարիս՝ կշտամբիչ. զի թէ մարմնոյ բժիշկք բազում անգամ զնոսին իսկ զանդամս մեր խարելով եւ հատանելով ոչ թուին թշնամիք, ո՞րչափ եւս առաւել սա որ զհոգւոյ բարետոհմութիւն ախորժէ կսկծելի բանիւք պայծառացուցանել եւ զտգեղացուցիչ ճիսն զազրաթորմիք՝ օծութեամբ Հոգւոյն ՚ի նմանէ սատակել, սիրելի լիցի ամենեցուն որոց կամին զփրկութիւն։ Արդ խորշին ՚ի մէնջ եղբարք մեր եւ ազգակիցք՝ տեսեալ զի ՚ի ժամանակականս աւանդութեանց հրաժարեմք. եւ բամբասիմք ՚ի բազմաց ՚ի նոցանէ ՚ի բացակայ լինելն, եթէ օրէնս քակտեմք. եւ յորժամ մերձ առ իրեարս լինիմք, նկուն լինին ՚ի ճշմարտութենէն եւ զաւանդութեանց բուռն հարկանեն։ Նա եւ յայսմ տամք նոցա տեղի. գեղեցիկ դատիմք ՚ի ձէնջ եղբարք, քանզի գրեալ է. «Մի՛ փոխեսցես զսահմանս զոր եդին հարքն քո. եւ որ քակէ զցանկ, հարցէ զնա օձ ». բայց ասա, զո՞րս խոստովանիս դու հարս քո. եթէ զառաքեալսն եւ զհայրապետսն որք աստուածաշունչ բանիւք դեռ եւս կենդանի են ՚ի միջի մերում, եւ առ ամենայն ճշմարտութիւն առաջնորդեն, եւ ես եմ նոցա ջատագով, եւ առ ՚ի նոցանէ վարժեալ եւ աշակերտեալ։ Ապա թէ այլս ոմանս, որոց ոչ անուն երեւի ՚ի միջի մերում, եւ ոչ արձանագրութիւն բանից վկայ իւրեանց ուղղութեանն, զիմաստասիրութիւն պարտիմք յայսմ վայրի ՚ի գործ արկանել, եւ ընտրութեամբ ճանաչել, մի՛ գուցէ լինիցին մեզ մոլորեցուցիչք ՚ի սրբոյն հետոց, որպէս ծերքն Իսրայէլի ՚ի Մովսիսէ։ Արդ զհոգի հեզութեան եւ զխոնարհութեան զգեցեալ՝ եկ եւ քննեսցուք ընդ միմեանս համեմատութեամբ զօրէնս վերջնոցս որ առանց գրոյ, եւ զառաջնոցն որ գրովք եւ առաքինութեամբք նոցա փայլեն ՚ի մէջ մեր։ Բայց քանզի որ հաւատոյն էր բան, յայլում վայրի հատուցեք, եւ զսիրոյն որ առ ազգս քրիստոնէից. այժմ առաջի կայ մեզ գտանել զճշմարտութիւն կարգաց եկեղեցւոյ որ ըստ հարցն մերոց սրբոց եւ երանելեաց ընթացից։
       Բուռն հարցուք նախ զժամանակականս առկայացեալ անկարգութեանց. ոչ մտեմք ասեն յեկեղեցի աղօթել, ըստ որում եւ առաջինքն։ Ո՞ր առաջինքն եղբայր, տուր ինձ պատասխանի. սո՞ւրբն Գրիգոր, եթէ Ներսէս, Սահակ, կամ այլ ոք յորդւոց նորա, զորս փոխանակ Աստուծոյ ունիմք, եւ ՚ի վերայ նոցա հիմնացեալ եմք. եթէ ոչ մտին, հաւանութեամբ ընդունիմ զհակառակութիւնդ, եւ գովեմ զճշմարտութեանդ լինիլ օժանդակ. ապա թէ այլք ոմանք հուսկ յետոյ՝ օտար ՚ի սրբոցն ցուցին մեզ ճանապարհ, որոց ոչ բան ունիմք եւ ոչ յիշատակ, բարիոք համարիմ զբարեյիշատակացն նախապատուել զօրինադրութիւն։ Եւ զայս ուստի՞ ասէ հաւանեցուսցես, եթէ նոքա յեկեղեցի աղօթէին ՚ի գիշերի եւ ՚ի տուընեան։ Յարձանացեալ խորանացն որք կան մինչեւ ցայսօր հաստատուն, եւ ոչ ունին առընթեր ժամատուն. եւ Սահակ սուրբ հայրն մերձ առ սեղանն տէրունական նստելով՝ ետես զհրաշազանն տեսիլ, ըստ որում ասէ պատմութիւնն. նա եւ թագաւորքն բագրատունեաց, եւ որ առ նոքօք հայրապետք՝ ընդ նոյն գնացին շաւիղ՝ եկեղեցիս միայն շինեալ տունս աղօթից. հաւանեցուցանեմ զքեզ այսոքիւք. գիտեմ զի հաւանական բանիս հաւանիս, քանզի զմերոցն բուռն հարի ՚ի սկզբանս՝ զիջանելով ըստ քումդ տկարութեան։ Ապա թէ ոչ ազգ քրիստոնեից նաշապատիւ քան զմեզ եւ յառաջագէտ՝ եւ այսօր իսկ առ մեզ աղաւաղեալ օրինօքս պայծառանան. բայց իմդ եղբօր տկարացեալ է հայեցողութիւն առ ՚ի նոցայն հայել ճշմարտութիւն. վասն այսորիկ ՚ի մերս գանձէ հանցուք զնորն եւ զհինն՝ աշակերտեալ դպիրքս։ Էր, ասէ, այս այսպէս յառաջագոյն, բայց յետոյ լուծին զայն օրէնս. ը՞ոք, ՚ի մէջ անցցէ, որպէս զի տեսցուք զառաւելութիւն իմաստիցն, եւ ուսուցուք զպատճառս խորհրդոյն. մի ÿ գուցէ այլ ինչ յայտնեցաւ նմա զոր նոքա ոչ ծանեան. գիտեմ զի ոչ գիտեմք զլուծանողն, եւ ոչ զառ ՚ի նա ուղղութիւնն։ Այլ զայս ասեն, մերս եկեղեցիք մեռոնած է եւ օրհնած։ Բարիոք ասես. եւ ո՞յր աղագաւ մեռոնեցաւ, եթէ ոչ զի որոշեսցի տուն Աստուծոյ. կամ թէ մեք մեռոնեմք, եւ նոքա ո՞չ։ Ապա յայտ է թէ թիւրեցաք յուղիղն շաւղաց զայս արարին, եւ մեզ ուսուցին՞ Թէ կամիս եւ զմեռոնին խորհուրդն քեզ ուսուցից, եւ զեկեղեցւոյս զչափ պատուոյն՝ որպէս ինձ թուի։
       Մեք մարդիկ մեռեալ էաք ՚ի մեղս մեր, կենդանանի գոլով աշխարհի, եւ մեռեալս Աստուծոյ. ապա յորժամ հաւատացաք ՚ի նա, մեռաք ՚ի ջուրս աւազանին աշխարհի, եւ կենդանացաք Աստուծոյ. եւ յետ առնելոյ ՚ի ջրոյն առաք զկնիք սրբոյ մեռոնին շնորհ Հոգւոյն սրբոյ առ մեզ իջումն, որ տուաւ մարդկան ՚ի ձեռն Քրիստոսի, եւ եղաք այնուհետեւ տաճար Աստուծոյ. ըստ այսմ եւ եկեղեցիս անշունչ տարր էր եւ անզօր, աղօթեմք ՚ի նմա, եւ մեռոնիւն զշնորհս Հոգւոյն սրբոյ ՚ի նա տպաւորեմք, եւ զանզօրն զօրացուցանեմք, եւ զանկենդանն՝ հոգւով կենդանացուցանեմք, եւ նոյն Հոգի է՝ որ ՚ի մեզ բնակեցաւ եւ ՚ի նա , եւ արար զնա մեօք հանդերձ տաճար Աստուծոյ, եւ մայր մեր ամենեցուն. ապա միով Հոգւով զօրացեալքս զիա՞րդ ՚ի միմեանց խորշիմք։ Սարկաւագն, ասէ, յամենայն աւուր ձայնէ. «Մի՛ ոք յերախայից, մի՛ ոք ՚ի թերահաւատից, եւ մի՛ ոք յապաշխարողաց եւ յանմաքրից մերձեսցի յաստուածային խորհուրդս »։ Ընդունիմ զայսպիսի աստուածային բարեկարգութիւն ՚ի հարցն իջեալ առ մեզ. սակայն ըստ ճշմարիտ խորհրդոյն զօրութեան եւ զքեզ նմին կամիմ հաւանել, զի ՚ի խորհրդոյն վարէ արտաքս՝ գիտասցուք, եւ ոչ յեկեղեցւոյն. յայնժամ հրաման տայ ՚ի բաց գնալ, յորժամ խորհրդածութիւնն կատարի, եւ ոչ թէ յամենայն ժամ՝ որպէս քեզ թուի։ Յայտ առնէ զայս եւ նոյն ինքն սարկաւագին հրամանն, թէ ՚ի ներքս էիր մինչեւ ցայնժամ, եւ ՚ի ներգին վայրէն զքեզ արտաքս առաքէ. ապա թէ միշտ էր սովորութիւն նոցա արտաքս մնալ, որպէս եւ այժմ մեք, աւելորդ էր զայս հրամանս սահմանել, թէ որք արտաքս էք՝ արտաքս գնացէք, եւ մի՛ մերձենեայք. այլ էին՝ որք առաքին ՚ի դուրս . թերեւս իշխա՞ն տաճարիս, կամ քահանայքն, կամ կրօնաւորքն ընդ Քրիստոսի մեռեալքն, որպէս կարծես. եւ ոչ երբէք. այլ չեւ եւս մկրտեալ երախայքն, եւ անհաւատքն՝ անզեղջ կամօք շաղախեալքն ՚ի մեղս, որոց թոյլ ետ բարեկարգութիւնս միշտ ՚ի միաբանութիւն եկեղեցւոյս լինել յաղօթս տուընջենային եւ գիշերոյ, եւ միայն ՚ի խորհրդոյն որոշեաց։ Իսկ քեզ քահանայիդ՝ որ երէկ պատարագիչ, զիա՞րդ այսօր իշխանութիւն ունի զնոյն հրամայել՝ ընդ երախայսն արտաքս գնալ. կամ քրիստոնէիդ եւ կրօնաւորիդ ընդ անհաւատսն հրաժարել։ Նա եւ դու զի՞նչ կրես խճմտութիւն, հարցանեմ, որով յեկեղեցւոյս արտաքս աղօթես այսօր, եւ վաղիւն մտանես. զբամբասե՞լն, եւ ոչ բնաւ. զխեղկատակե՞լն, եւ ոչ երբէք. զի զսոսին որպէս կարծեմ, եւ ոչ ՚ի մեղաց համարս դնեմք։ Ապա զի։նչ, կամիմ ուսանել. յորժամ բնութեա՞նս օրինօք փորձիս. բարիոք է եւ այդ զգուշութիւն. բայց խրատեցար ոչ լինել քան զօրէնսն օրինաւոր, ճանապարհ գիալ զարքունի, եւ ոչ խոտորել յաջ կամ յահեակ։ Եւ արդ, եղբայր , եկ եւ ուսիր յինէն զճշմարտութիւնն. եթէ ըստ կարգի զամենայն մեղս խտրէիր, որպէս եւ հրաման ընկալայ, բարիոք էր եւ զայս խտրութիւն ներքոյ իւրումն սահմանի պահել, եւ ոչ գեր օրինացն անցանել. իսկ ապա թէ բանիւք յանցանելն , խեղկատակութեամբն զՀոգին սուրբ տրտմեցուցանելն, նախանձու զեղբայրն սպանելն, դատելովն դատարապրտելն՝ անխտիր ՚ի մէնջ կատարին, եւ ոչ ՚ի խորհրդոց հրաժարեցուցանեն. եւ զգուշութիւնն միայն յայս մեղս է, խորշեսցուք սովաւ, ըստ որում ՚ի սրբոցն հրաման ընկալաք. եւ ո՞ է որ ըստ այսմ մասին յանցանաց լինի մեզ օրինադիր։ Սուրբն եւ մեծն Բասիլիոս ՚ի գիրս հարցողացն, յորժամ հարցեալ վասն այսր՝ պատասխանէ յերեք հարիւր յիսուն եւ եօթնգրորդ հարցումն, թէ «Վերագոյն ելաք բնութեան օրինաց ՚ի Քրիստոս մկրտեալքս. սակայն զգուշութիւն պարտ է ունել, եւ »յայնմ աւուր ՚ի խորհրդոյն հաղորդութենէ հրաժարել, եւ ոչ եթէ յեկեղեցւոյն »։ Արդ ո՞ ոք քան զսուրբս զայս յայտնեցաւ մեզ զգուշութեան ուղղիչ, անղղէ ՚ի մէջ, նախ զնորայն կորզեսցէ զանուն եւ զօրէնս , եւ ապա իւր զմեզ աշակերտեսցէ. ապա թէ Բարսեղ եւ առ ՚ի նմանէ պատուիրանն հաստատուն է, եւ նա որ յամենայնի ուղղադատ եւ անաչառ դատաւորն է, ըստ այսմ նուագի զյաս միայն ետ մեզ զգուշութիւն. բարիոք համարիմ նմա հաւանել՝ քան յայս միայն գերազանցել, որ զբովանդակ սահմանն որ առ գիրս հարցողացն յառեալ է. ապա թէ ոչ՝ կարողանայր ընտրութիւն առնել մեղանչելոյն, զի ահա զոր նա մահու չափ սահմանեալ է մեղս, եւ անհաւատութիւն զանհնազանդութիւնն, զմիմեանս դատելն , եւ զառաջնորդին արհամարհութիւնն, եւ զկրօնաւորին աշխարհի կենդանի լինելն, մեք ոչ եթէ մեղս միայն չհամարիմք, այլ որպէս զբարեպաշտութիւն ողջունեմք. եւ յայսմ մասին միայն գերազանց կամաց հօրն սրբոյ զգուշանամք, յայտ առնելով՝ թէ ընդ այլսն եւ յայսմ զսուրբ հայրն գոսնեմք. որպէս յայլսն թուլութեամբ եւ արհամարութեամբ, եւ յայս տարադէպ զգուշութեամբ. որպէս զի յամենայնի նորին իրաւամբքն կշտամբեսցուք. քանզի նա զայս գիրս կատարելոց ետ կերակուր, եւ ոչ տղայոց. որպէս զի ինչ զիջանելով հրամայեսցէ, այլ ամենայնն է, որպէս եւ ընթերցողն իմաստութեամբ ճանաչէ։
       Յաւելուն դարձեալ. ՛ զի՞նչ թուրութիւնն է, նոյն զաղօթսն կատարեմք զոր յեկեղեցին եւ արտաքոյ. եւ այն զի Պօղոս ասաց. «Յամենայն տեղիս բարձցեն զսուրբ ձեռս առանց բարկութեան եւ երկմտութեան »։ Եւ թէ նոյն էր այս տուն աղօթից, ո՞յր աղագաւ որոշեցաւ յառաջին սրբոցն. տգիտաց եւ անհաւատից նոյն է. բայց հաւատովք իմաստացելոց այս յերկիրս երկին է. նա եւ թէ նոյն էր, ընդէ՞ր խորհրդածութիւնքն որ աստ կատարին՝ արգելեալ են յամենայն տեղիս կատարել. ընդէ՞ր եւ ինքն Պօղոս սմին զնախապատութիւնն տայ՝ ասելով. «Ոչ է տուն տեառն տեղի ձեզ հաց ուտելոյ ». բայց չէ նոյն, որպէս եւ հանդերձեալ եմք ցուցանել. սակայն նախ առաջին բարիոք համարիմ փոքր ինչ զպատճառս այժմու որոշելոյ մեր եկեղեցւոյ քննել, որ ոչ էր առ հարսն մեր, որպէս ահա ցուցաք։ Ինձ թուի թէ յորժամ ըստ մեղաց մեր ՚ի ծառայութիւն մատնեցաք այլազգեաց, եւ տիրեաց հասարակաց ՚ի վերայ աշխարհին Հայոց սուրն Իսմայէլացւոց, փախստական եղեն բնակիչք աշխարհին՝ տարաբերեալք յերկիրս յորում եմք, որ էր Հոռոմոց. եւ ոչ ունելով ընդ նոսա հաղորդութիւն՝ զորոյ պատճառնյ քննեալ է յայլում վայրի, ոչ թուլացուցին նոցա Հոռոմք յիւրեանց սեպհական յեկեղեցիս որք են յայսմ աշխարհի՝ աղօթել. իսկ նոցա թափառական գոլով, եւ բարեյոյս ՚ի վերստին դառնալն յաշխարհն հայրենի, շինեցին միայն ըստ ժամանակին պիտոյից մատրունս փոքրկունս, որպէս եւ տեսանեմք. եւ զի ոչ գտին վերստին դարձ, եւ աստ սկսան բազմանալ, տկարանայր եկեղեցին ամփոփել զնոսա, եւ ՚ի հարկէ շինեցին առ ընթեր զտունսն. իսկ այն շինութիւն տանց որ ՚ի հարկէ՝ փոփոխմամբ ժամանակի առ յետինս արմատ չարի եղեւ եւ հեշտութեան. քանզի յաղօթելն յերկեղեցին՝ զգոյշ լինէին որպէս ՚ի տուն մի հասարակաց։ Յաղթեաց հեշտութիւն ճշմարիտ օրինացն, եւ սկսան ընդ ամենայն տեղիս շինել զայս տունս՝ իբր առաւել զգուշութեան տալով կարծիս. եւ հարկաւորապէս ձգեցին զանձինս արտաքոյ ամենայն բարեձեւութեան։ Նախ զի անխտիր զաղօթսն սուրբ յամենայն տեղիս կատարեմք, որ ոչ է բարեվայելչութիւն առաջին սրբոցն, ըստ որում ցուցաք. քանզի թէ միայն տուն Աստուծոյ սա է՝ զԱստուած ՚ի սմա հաւատասցուք լինել, որպէս զթագաւորաւն որ հանուր աշխարհին տիրելով զօրութեամբ՝ սակայն ինքնութեամբ գտանի միայն յարքունական ապարանսն։ Արդ որպէս որք են ՚ի ներքոյ զօրութեան արքային, յիւրաքանչիւր տեղւոջէ հարկաւորապէս եկեալ՝ միայն առաջի տիրական բեմի սրբոյ սեղանոյն. իսկ եթէ ծուլանամք ՚ի տուն նորա մտանել, զիա՞րդ կարեմք զերեսս նորին տեսանել։
       Դարձեալ, արտաքոյ եկեղեցւոյ աղօթելով, միայն բարբառ արձակեմք, եւ ոչ զուշ իմաստից ՚ի նոյն պարփակեմք, համարելով՝ թէ հեռի յԱստուծոյ արտաքոյ ելով տան նորա, եւ ծոյլս եւ հեղգս յաղօթելն լինիմք։
       Երրորդ, զի զմեծ եւ զամենածայրագոյն փրկանս խորհրդոյ պատարագին արտաքոյ կալովն արհամարեցաք, անճաշակ լիելով ՚ի կցորդութենէ մատուցողին եւ ՚ի քաղցրութենէ խորհրդոյն։
       Չորրորդ, զի ամենեցուն մեր արժանաւորաց եւ անարժանից արտաքոյ եղեալ եկեղեցւոյ, մեղաւորին ոչ եղեւ երբէք որոշումն եւ մերժումն սակս մեղանացն, որով հարկաւորապէս զամօթի հարկանէր եւ զիղձսն աճեցուցեանէր առ Աստուած, տեսեալ զի ՚ի հասարակաց միաբանութենէս մեղացն վասն քակտեցաւ. եւ տիրեալ յամօոյն՝ դիւրաւ տայր զղջմանն տեղի։
       Հինգերորդ, զի ոչ միայն անձանց, այլ եւ աշխարհի եղեաք նիւթ գայթակղութեան՝ հարկաւորապէս զտեառնն եղկութիւնն բերելով ՚ի վերայ մեր. զի տեսեալ զքահանայսն ժողովուրդքն յում եւ պետ տեղիս աղօթել, ինքեանք բնաւ անփոյթ արարին զգալն յեկեղեցիս, այլ ուսեալք ՚ի նմանէ՝ զտանիս եւ զմահիճս արարին տեղի աղօթից, առ մեզ հանելով զայսոսիկ պատճառսն. բազում եւ այլ որ ընդ սոքօք անկարգութեան նիւթ եղեւ արտաքոյ եկեղեցի չաղօթեմք վասն մեղկութեան եւ հեշտութեան, եւ որպէս զի ՚ի տախտակամած որմսն յեցեալ հանգիցուք. եւ յորժամ ստիպիմք ընդ Քրիստոսի խաչեալքս, աշխարհի մեռեալքս, հարքս եւ կրօնաւորքս եւ աշխարհի բարեաց օրինակքս, հրաժարիմք խոստովանեալ՝ թէ չեմ պատրաստ։ Առ որ հարցանէ բանս. եւ ո՞յր աղագաւ սգոյ տեսակ ձեւդ եւ աշխարհի մեռելութիւնդ. յորժամ ՚ի հասարակաց տունս մտանել անպատրաստ գտանիս. այս տունս քրիստոնէից եւ անհաւատից է տեղի խրախճանութեան. քանզի ասէ իմաստութիւնն որ շինեաց զսոյն. «Որ ոք իցէ անզգամ, եկեսցէ առ իս եւ արբցէ, եւ ցպակասամիտսն ասէ, եկայք կերայք ՚ի հացէ աստի իմմէ ». իսկ ապա դու ընդէ՞ր խորշիս կատարեալդ ՚ի Քրսիտոս եւ անցեալդ ընդ հասակն տղայական, որ պարտական ես միշտ յիմանալի տունն Աստուծոյ մտանել իմացականապէս. արդ ՚ի զգալոյս ընդէ՞ր հրաժարես՝ որ այնմ է պատկեր։ Եթէ ոք քրիստոնեայ չէ եկեալ տեսցէ զքրիստոնէից զբարեկարգութիւնս. դու ընդ Քրիստոսի խաչեալդ ո՞չ շիկնիս բացակայ ՚ի նմանէ լինել։ Ապա թէ ՚ի հասարակական ժողովրդոց ոք իցես, եւ ոչ զքեզ հրաժարեցուցանեմք ՚ի քաղցր լծոյս. տէրն իմ կոչեաց առ ինքն զաշխատեալս եւ զբեռնաւորս հանգուցանել , է՞ր վասն հեղգայք առ նա ժողովել։ Մարդասպա՞ն ես կամ շնացող, եւ այնր աղագաւ երկուցեալ խորշիս. մի՛ եղբայր. թէ նեխեալ ես թէ փտեալ, իմոյ գլխոյն ես անդամ, բժշկել եմ պարտական եւ ոչ հատանել։ Եկ մուտ համարձակ ՚ի տունս Աստուծոյ, եւ լուր ՚ի նմանէ զայդպիսեացն պատիժ եւ զպատուհաս։ Յետ որոյ ՚ի խորհրդոյն արտաքս վարեալ ՚ի ձեռն սարկաւագին՝ գիտեմ զի զամօթի հարականիս զղջանաս, թէպէտ եւ ապառումն ես սրտիւ, տեսեալ զախտաւոր հեշտութիւնն քեզ յամենաուրախարար սեղանոյս բաժանիչ. ինձ թուի թէ սարսափես ընդ քիրտն հարեալ, յորժամ կորացուցեալ զպարանոց մեկուսի ՚ի բազմացն լինիս։ Ապա թէ քահանայ ես, սարկաւագ, կամ ժառանգաւոր, տանս տէր ես, ՚ի քում իշխանութեան տեղւոյս արտաքոյ ընդէ՞ր կամիս զլինելն, եւ անհաւատցին դասակցել։ Եւ ահա անհաւատքն՝ միայն ՚ի խորհրդոյն, եւ ոչ թէ յեկեղեցւոյս որոշեցան. դու միշտ արտաքոյ սորա լինելով անձամբ զանձն դատապարտես։ Քահանայից աթոռ է, ժառանգաւորաց իշխանութիւն է, կրօնաւորաց աղօթարան է, աշխարհականաց մայր է, մեղաւորաց քաւարան է։ Ամենեցուն է այս տեղի, ամենեցուն պարտ է ՚ի սմա աղօթել, ամենեցուն պարտ է մտանել, բայց ոչ յամենայն ժամանակս։ Զժամանակս կալոյ յեկեղեցիս ուսաք խտրել, եւ ոչ թէ զեկեղեցիս՝ քրիստոնէից ընդդէմ փակել, որպէս եւ երանելի հայրն մեր Դիոնեսիոս աշակերտն Պօղոսի եդ զհիմն այսորիկ կարգաւորութեան ՚ի մէջ ամենայն աշխարհի։ Եւ ամենայն սուրբք յիւրաքանչիւր ժամանակս ՚ի վերայ նորա շինեցին զհաւատս իւրեանց. ապա յայտ է՝ թէ որ օտար յայս շաւղացս ընթանայ, հերձուածող է, եւ նոր չարեաց գտակ։ Այլ մեք զկնի Աստուծոյ զնորայն ունիմք բանս առաջի նպատակ զկամս. եւ գիտեմք հաստատապէս, զի բարւոք միտս ունիմք, կամիմք եւ զայս բարիոք գնացս ամենեցուն ցուցանել։ Իսկ եղկելի ոք հակառակ այսմ զինելով՝ ոչ գիտէ բնաւ ինքն առ ինքեան՝ թէ բարիոք միտս ունի. այլ միայն աւանդութեանցն սովորութեան լինի ջատագով։ Սակայն ես էի երբեմն իբրեւ զքեզ. զայդորիկ առեալ եմ զփորձ անձամբ. եւ զայսմանէ գիտեմ՝ թէ ոյր ազգաւ հին սովորութեանցն լինիմ անգոսնիչ, եւ նոր օրինաց գտակ . եւ որպէս կարծեմս, ոչ անբանաբար ՚ի սոյնս շարժիմ, այլ միայն զի յԱստուծոյ առաւել ակն առնում՝ քան ՚ի մարդկանէ, եւ ճշմարտութեանն անաչառ լինիմ մտօք խուզող։ Արդ զոր վերոյ յիշատակեցաք երանելի հայրդ մեր Դիոնեսիոս կարգաց եւ դասաւորութեանց ուղղեաց ՚ի յերկիր, զորոյ պէսպէս վկայութիւնս հանդերձեալ բանն ՚ի պատշաճ ժամու առցէ օժանդակ. իսկ այժմ ախորժեմ զգալի եւ հաւանական յարացուցի պիտոյիւք խօսել առ տղայաբարոյ թանձրութիւն մտաց այնոցիկ՝ է որք անգոսնեն զուղղապէս խորհել։
       Եւ նախ զայս յորդորեմք քննել՝ զհինն ասացեալ բանն, «Արար Աստուած զմարդն ՚ի պատկեր իւր. ըստ պատկերի Աստուծոյ արար զնա ». իբր թէ ոչ է վայրապար եւ կամ առ անասնեղէն մարմինս իմաստ գրոյն քանակի, այլ յայտ է՝ թէ անձնիշխան կամօք եմք պատկեր Աստուծոյ. եւ կարող եմք ՚ի զգալի պատկերէ արքունական ապարնից իմանալ, եւ յարացուցիւ դնել առաջի զհոգեւոր եւ զբարձրագոյն կարգս եկեղեցւոյ. զի թէ Քրստոս Աստուծոյ զօրութիւնն եւ իմաստութիւն այսպիսի առակօք զթաքուն եւ զխորին խորհուրդս կամաց իւրոց յայտ արար, մեզ ընդէ՞ր է հեղգալի . երբեմն ասելով, «Նման է արքայութիւն երկնից առն թագաւորի որ առնիցէ հարսանիս ». եւ երբեմն, «Յայնժամ նմանեսցի արքայութիւնն երկնից փեսայի եւ հարսին, որոց կուսանքն ելին ընդառաջ »։ Ահաւասիկ ետ մեզ համարձակութիւն բացայայտել զխորհուրդ տան իւրոյ սրբոյ՝ պատկերաւ թագաւորական իշխանութեան։ Ի մէջ կացցէ այժմ մեզ պաղատ դատողութեանն դնէ։ Արդ թէպէտ եւ զօրութիւն տէրութեան թագաւորին ՚ի վերայ ամենայն աշխարհացն է, բայց սակայն ինքնութիւն փառաց նորա յայնմ տան է պարփակեալ. եւ ամենեցուն հարկ ՚ի վերայ կայ անդանօր նմին զերկրպագութիւնն մատուցանել . ապա թէ արտաքոյ այնմ տեղւոյ նմին մի՛ ոք երկրպագել, յայտ է թէ կամ անարժան էր մտանել յարքունական ապարանսն, կամ արհամարեաց զթագւորն եւ պատժապարտ գտաւ։ Այսպէս եւ Աստուծոյ իշխանութիւն, նախախնամութեանն զօրութիւն՝ է ՚ի վերայ ամենեցուն, բայց ոչ եւ ինքնութիւն փառացն յամենայն տեղիս, այլ միայն յայս տուն, զոր որոշեալ նմին՝ աղաչեցաք ՚ի սմին բնակել։ Որ արտաքոյ սմին ընդ նմա խօսի՝ յայտ է թէ կամ որիշ է ՚ի հաւատոցն որ առ նա, կամ արհամարեաց զտէրն իւր։ Եւ որպէս ՚ի տաճար թագաւորին ծառայիցն մտերմից եւ օտարացն համարձակելի է մտանել, եւ կալ նորին առաջի եւ լսել զբարբառ արքային, եւ յայտինել զիւրաքանչիւր վիշտս. բայց միայն ՚ի խորհրդական ժամն լինի բացորոշութիւն մտերմացն, եւ որոց ոչ այնպէսն իցեն. զի ակնարկելով նորա քարոզն աղաղակէ. Ÿի բաց կացէք, արտաքս գնացէք, ո՛վ արք, խորհուրդ է թագաւորիս. եւ ապա որք ՚ի ներքս էին արտաքս ելանեն, եւ որոց անկ է մնալն՝ գիտեն յանձինս իւրեանց. իսկ սոքա յելանելն դժուարին եւ զամօթի հարկանին վասն անարժան գտանելոյ խորհրդակցութեանն. եւ յայտ է թէ զմտաւ ածեն ջանալ առ ՚ի նա հաւատարմութիւն, մինչեւ յայնմ կարգէ ոչ որոշեսցին։ Այնպէս եւ տանս Աստուծոյ՝ ուր բնակեալն է նա, համարձակելի է մտանելն ամենեցուն, եւ խօսել ընդ տեառն իւրեանց, մեծամեթաց եւ փոքունց, չարագործաց եւ բարեպաշտից, եւ ՚ի գիշերային աղօթսն եւ ՚ի տուընջենայինս եւ յամեայն ժամու։
       Իսկ ապա յորժամ հանդերձեալ լինի եկնաւոր թագաւորն խորհուրդ առնել ընդ արժանապատիւ ծառայսն իւր՝ զպատարագին կատարաողութիւն, եւ զձեռնադրութիւն երիցանց, եւ զմեռոնին սահմանեաց սուրբ հայրն մեր Դիոնեսիոս, ըստ սովորութեան ժողովել ամենեցուն յեկեղեցին՝ անհաւատից եւ հաւատացելոց, մեղաւորաց եւ արդարոց, սրբոց եւ պղծոց, չարագործաց եւ բարեպաշտից։ Եւ թէ ինձ յանդգնութիւն համարիս զասացեալս , ա՛ռ զգիրս նորա ընթերցիր եւ գտցես, զի ոչ լուծանեմ ՚ի պատուիրանացն Աստուծոյ, եւ երկիւղ ունիմ յայնպէս ուսուցանելոյ զմարդիկ՝ անաչառ դատաստանի գոլով պարտական. եւ մի կցորդութեամբ կատարեն զաղօթսն եւ միտ դնեն ընթերցուածոցն՝ կշտամբեալ ՚ի նոցանէ անարժանիցն, եւ զօրացեալ արժանաւորացն, եւ խօսին ՚ի հասարակաց պաղատանն ընդ թագաւորն երկնաւոր՝ իւրաքանչիւր զհայցուածս իւր եւ զխնդրուածս։
       Բայց տես եւ այլ ճշգրտութիւն յարացուցիս. քանզի անդ նախ իշխանքն խօսին զկամս արքային առ ժողովուրդն ըստ իւրաքանչիւր պատուոյ եւ աշտիճանի, եւ ապա ՚ի բարբառելն նորա՝ ամենեցուն լինի զռութիւն, եւ վճիռ ածէ բան թագաւորին իւրաքանչիւրոցն խնդրելոյ. քանզի զոր ինչ ասէ, անհապաղ կատարի. եւ ոչ կարէ ոք երկրորդել ՚ի վերայ հրամանի նորա։ Այսպէս եւ աստ ՚ի թագաւորին մերոյ Քրսիտոսի կայարանս՝ նախ խօսին առ ՚ի նմանէ պատուեալ իշխանքն, եւ հազարապետք խորհրդոց նորին՝ մարգարէքն եւ առաքեալքն ՚ի դիմաց Աստուծոյ առ մեզ յայտ արարողք կամաց նորին, եւ յետ նոցա ամենեցուն լինի լռութիւն եւ զգուշութիւն ՚ի ձեռն հրամանատար սարկաւագին. եւ ապա զսոսկալի եւ զուրախարար աւետարանական հրամանսն փրկչին հասարակաց խօսի առ ամենեսեան՝ ուղղելով եւ մխիթարելով զիւրաքանչիւր մեր զտարակոյս։ Եթէ մեղաւոր ոք է, եւ անմխիթար սգայ վասն մեղաց իւրոց, ձայնէ առ այնպիսին. «Մի՛ խռովեսցին սիրտք ձեր եւ մի՛ զարհուրեսցին, այլ հաւատացէք յԱստուած եւ յիս հաւատացէք. ՚ի տան հօր իմոյ օթեւանք բազում են ». եւ հաստատէ յամուրս ցուպ զդրդուեալ միտս նոցա։ Եթէ պաշտօնեայ ոք է, եւ կամի ուսանել զհատուցունմ աշխատութեան, լսէ զի ասէ. «Ուր եսն եմ, անդ եւ պաշտօնեայն իմ եղիցի »։ Եթէ խաչեալ ընդ Քրիստոսի կրօնիւք, եւ նա մխիթարեսցի բարբառով յուսոյն իւրոյ, յորժամ խօսի ընդ նմա. «Որ ոք եթող զաշխարհ վասն իմ, հարիւրապատիկ առցէ, եւ զկեանսն յաւիտենականս ժառանգեսցէ »։ Այսպէս բարբառեալ քաղցրալուր եւ հեզ թագաւորս մեր, զժողովեալ ծառայս իւր մխիթարեալ ըստ իւրաքանչիւր վշտաց՝ բարեյոյս առնէ, եւ աւետեօքն զուարճացուցանէ, եւ զծանրութիւն տրտմութեանն թեթեւ ացուցանէ։
       Արդ քանզի այն թագաւորի հարկաւոր էր՝ յետ տեսութեան բազմութեան ժողովրդոցն եւ լսելոյ զբանս նոցա՝ ՚ի խորհրդեան լինել, զի ոմն պատմեաց՝ թէ աւազակք ասպատակեցին յայսմ անուն կողմ աշխարհիս, այլ ոք՝ մերն աշխարհ անդաստան ոչ ետ զվայելչականն պտուղ եւ երկնչիմք ՚ի սովոյ, իսկ ոմանք կագ ունին եւ հակառակութիւն, եւ իրաւունս խնդրեն ՚ի նմանէ , նա հարկաւորապէս զամենայնն ՚ի հանրականն հանդէս միամտութեամբ լսէ, եւ ապա վախճան ածեալ հանդիսին՝ զոչ մտերմիսն հրամայէ արտաքս հանել. եւ ինքն առեալ զխոհական իշխանսն՝ ՚ի խորհրդեան մտանէ վասն հասարակաց գաւարին փրկութեան, թէ որպէս ասպատակացն յաղթեսցեն, եւ զսովեալսն արձակեսցեն, եւ զիրաւունս արասցեն ՚ի խաղաղութեան աշխարհին պէտս։
       Այսպէս եւ այժմ հոգեւոր տեառն եւ թագաւորի առաջի՝ ՚ի սուրբ եկեղեցի իմացականապէս խօսեցան ոմանք ՚ի ժողովրդոցն, թէ միշտ ասպատակ էած ՚ի վերայ մեր սատանայ՝ գերելով զմիտս մեր ՚ի շնութիւն , ՚ի սպանութիւն, յարծաթսիրութիւն, եւ յայլ տեսակս մեղաց. եւ այլք ոմանք՝ թէ խորշակահար առնէ խեթիւ հայեցեալ արեգականն՝ զբոյսս բարեպաշտութեան մերոյ զանազան փորձանօք. իսկ են եւ որ ՚ի միմեանց ունին մարդիկ զպատերազմ ներգործութեամբն սատանայի։ Զայսոցիկ զամենեցուն հայցուածս լուեալ Քրիստոս՝ խրատեաց զնոսա պատգամաւորօք մարգարէիւք եւ առաքելովք, յասելն՝ «Մի՛ խաբիք, ամենայն պոռնիկ կամ պիղծ կամ ագահ, որ է կռապարիշտ, ոչ ունի ժառանգութիւն յարքայութեանն Քրիստոսի եւ Աստուծոյ »։ Եւ առ նոսա որք ՚ի խորշակէն հարսն սերմանքն՝ ձայնէ այս պատգամս. «Զօրացարուք տերամբ եւ կարողութեամբ զօրութեան նորա, եւ զգեցարուք զսպառազինութիւնն Աստուծոյ, զի կարող լինիջիք ընդդեմ հնարիցն սատանայի կալ »։ Իսկ որք ընդ միմեանս մարդիկն մարտեան, տես թէ զի՛նչ ասէ. «Զմիմեանց բեռն բարձէք, եւ այնպէս կատարեցէք զօրէնսն Քրիստոսի »։ Իսկ յետ սորա յաւելեալ թագաւորն զմխիթարականն, սփմփէ զնոսա զորս ծառայս նորին երկեցոյց, որպէս կանխաւ ասացաւ. եւ յետ այնորիկ ախորժէ խորհուրդ առնուլ՝ թէ ո՛րպէս օժանդակեսցէ այսոցիկ նեղելոցս. զոր ծանուցեալ հաւատարիմ եւ մտերիմ ծառային եւ հրամանատարին սարկաւագին՝ բարձրացուցանէ զբար զբարբառ իւր ՚ի լուր ամենեցուն. ըվ ժողովուրդք, լուայք զպատգամաւորութիւն ծառայից տեառնս մերոյ, եւ զնորին իսկ զաւետաբեր հրամանսն։ Արդ այսուհետեւ խորհուրդ է լինելոց թագաւորին. եւ բազումք ՚ի ձէնջ անկար են տանել զնորա իմաստիցն զօրութիւնն։ Որք տղայամիտ երախայքդ էք, այսուհետեւ արտաքս գնացէք, զի մի՛ անկատար հասակաւ հոգւոց՝ ՚ի կատարեալ իմաստ հոգեւորականս ձեռնարկիցէք։ Եւ ապա յետ զայս ասելոյն, նոքա որք էին յեկեղեցիս՝ գնան արտաքոյ, խորհրդոյն գտեալ անարժանք, եւ ոչ թէ տանն. ըստ որում եւ ինքն բանն յայտ առնէ. «Մի՛ ոք յերախայից մերձեսցի » ասելով, ոչ թէ ՚ի տունս Աստուծոյ, այլ ՚ի խորհուրդս նորին։
       Սակայն մեք, ոչ գիտեմք թէ ուստի՞ վարժեցաք զտունն փոխանակ խորհրդոյն պատուելով։ Այսպէս գրէ եւ երանելին Դիոնեսիոս՝ թէ յետ աւետարանին գնան արտաքս երախայքն, եւ որք ընդ ապաշխարութեամբ են։ Եւ այս զի՞նչ յայտ առնէ. առաջին, զի մի՛ ՚ի տղաբարոյ հեթանոսացն՝ որք յայնժամ գային յեկեղեցի Քրիստոսի, դեռ եւս երախայ ելով եւ անհաւատ՝ խորհրդածութիւնս մեր արհամարեսցի, եւ դարձեալ՝ զի ՚ի ներս ելով, այժմ բաժանեալ ՚ի հասարակաց եկեղեցւոյս եւ արտեաքս առաքեալ, ծանիցեն զիւրեանցն վատթարութիւն եւ զամօթի հարկանիցին, թէ ըստ մերում չար գործոց պատահեաց մեզ այս անպատուութիւնս. եւ յորժամ զայս զմտաւ ածեն, հարկաւորապէս ՚ի սուրբն եւ յանամօթն լինել փութան ապաշխարութեամբն եւ ՚ի մնալն անբաժին ՚ի միասնականութենէն. ըստ այնմ զոր առաքեալ գրէ. «Շատ է նմա ամօթն որ ՚ի բազմաց անտի է. այսուհետեւ հաստատեցէք ՚ի նա զսէրն զի մի՛ յառաւել տրտմութենէն ընկղմեսցի »։ Տես թէ ո՛րքան էր նմա տրտմութիւնն արտաքոյ միաբանութեան եկեղեցւոյն լինել փոքր ինչ աւուրս։ Բայց մեք եւ ամս բազումս լինիմք, եւ ոչ բնաւ տրտմիք. է՞ր վասն. զի նոքա յեկեղեցին միաբանք էին, եւ յանցաւորն միայն արտաքս. իսկ մեք միաբանք էին, եւ յանցաւորն միայն արտախս. իսկ մեք միաբան արտաքս, եւ մին միայն ՚ի ներս, եւ ոչ լինի որոշումն. զի թէ ոչ մտանեմք եւ ելանեմք հրամանաւ՝ ոչ խայտառակիմք վասն մեղացն. եւ յորժամ ոչ յանդիմանիմք, ոչ ամաչամք. եւ յոչ ամաչելն՝ եւ ոչ յապաշխարութիւն յորդորիմք. զի մեծ նիւթ է բարիոք նախանձու, յորժամ ՚ի միասին գոլով՝ զոմանս վասն պիղծ դատելոյ՝ արտաքս վարեմք, զայլս վասն բարիս ՚ի ներսս պահեմք։ Զայս գիտելով սահմանեցին զելանելն. այսր աղագաւ՝ եւ ոչ եթէ արհամարհանօք, ըստ որում այժմ վարիմք. զի կամ ոչ մտանեմք բնաւ, եւ կամ մտեալ ելանեմք առանց ամօթոյ եւ պատկառանաց։
       Եւ վասն է՞ր ոչ պատկառեմք, ախորժե՞ս ուսանել։ Քանզի զոր սուրբս գիտեմք եւ պարկեշտս վարուք, նոքա միշտ արտաքոյ են. եւ զորս յանդուգն եւ պիղծս, նոքա միշտ արտաքոյ են. եւ զորս յանդուգն եւ պիղծս, նոցա է եկեղեցիս խմբարան. ծասն այսորիկ մեք ՚ի կցորդութիւն խորհրդոյն, ըստ որում առին զաստիճանն եւ զգործ, եւ մեղաւորացս միայն էր մեկուսանալն, ամենայն պատկառանք պաշարէրզմեզ յայնժամ՝ եւ երկիւղ զղջման։ Իսկ յորժամ դու ՚ի հաւատացեալ քեզ գործոյս խորշիս անձամբ անձին՝ եւ ոչ հրամանաւ այլոց կամ սահմանաւ ապաշխարութեան , այլ զծուլութիւն եւ զկամս մարմնոյն պաշտելով, օտարացն եւ տգիտացն զիա՞րդ զնոյնս կարող ես առնել փափագելի, ըստ որում եսդ պարտական՝ յասելն Աստուծոյ, «Մխիթարեցէք մխիթարեցէք զժողովուրդ իմ, քահանայքդ. խօսեցարուք ՚ի սիրտ Երուսաղեմի, եւ մխիթարեցէք զդա ». եւ մխիթարիչ չիք այլ ինչ, բայց միայն այս, թէ զոյս ոմանս սահմանէ հայրն մեր ՚ի պատշաճ ժամուն արտաքս գնալ։ Նախ առաջին զերախայսն, որք անհաւատ գոլով՝ չեւ եւս են մկրտեալ. ընդ նոսին եւ զորս ՚ի շաղախումն մեղացն անզեղջ են, եւ զորս զղջացան։ Իսկ մեք, տգիտութեան աշակերտք, երիցունքմանկական խորհրդով, յորո՞ց եմք ՚ի սոցանէ. որք յերէկ պատարագիչ եւ խորհրդածու, եւ այսօր երախայիցն կ»որդ արտաքոյ. եւ վաղիւն խորշելոյն յԱստուծոյ եւ ոչ մերձենալոյն. եւ այս երանի թէ երկիւղիւ եւ ոչ հեղգութեամբ եւ անհնազանդութեամբ, որ գլուխ է ամենայն չարեաց, որք ոչ զուղիղն ապաշխարութեան ողջունեմք, եւ ոչ մեղացն թողութեան հաւատամք. զի ապաշխարութիւնն օրինօք պիտի. եւ մեք զիա՞րդ օրինաւորք, որ դատաւոր մեզ զկամս ունիմք եւ ոչ օրէնս, զանձինս եւ ոչ զառաջնորդս, որոց արժան է նախ զանհաւատութիւնս ապաշխարել՝ եւ ապա զմեղս։ Եւ զի՞նչ է հաւատն, եթէ ոչ յուսով գտանել՝ ապաշխարութեամբն որ ըստ հրամանի առաջնորդին զթողութիւն ՚ի մարդասիրէն Քրիստոսէ։ Բայց ոչ ոք վասն զանձն մեղանչական դատելոյ յեկեղեցւոյս հրաժարէ. զի ահա ցուցաւ ՚ի նոցանէ որք զսա շինեցին՝ թէ հասարակաց տուն աղօթից սահմանեցին, եւ մեծ քան յեկեղեցի մտանել է զքահանայակն աղօթսն ՚ի մէջ ժողովրդեանն մատուցանել. զի եկեղեցիս եւ աշխարհականաց է համարձակելի, եւ այդ քահանայից միայն։ Արդ եղբայր եթէ ՚ի տունս Աստուծոյ մտանել ոչ ես արժանի՝ զմիջնորդութիւնդ ընդ Աստուած զիա՞րդ ժպրհիս կատարել։ Ո՞ոք ընդ թագաւոր խօսելով՝ թագաւորական ապարանիցն զանձն ոչ վարկանի արժանի. եւ խօսք այդպիսի, ըստ որում քոյդ է քահանայիդ՝ անընդմիջաբար սիրելութեամբ զքահանայագործութիւն կատարես, եւ ՚ի տեղիս որոշեալ նմին գործոյ ոչ մտանես։ Հրեշտակ ՚ի ժողովրդենէդ առ Աստուած առաքիս. եթէ ՚ի տաճար նորին ոչ մտանես, խօսել ո՞րպէս կարող ես։
       Սակայն ներողութեամբ քննեսցուք եւ զայս , ուստի՞ եմուտ չարս ախտ. ոչ իբր այպանելով զեղբարս մեր, զոր մի՛ լիցի յոգունց անարժանիս զմտաւ ածել, այլ զախտս հնարելով ՚ի բաց ձգել։ Ինձ թուի՝ թէ յանիմաստ առաջաորդաց եւ ՚ի տգէտ վերակացուաց, որք թըշուառական մտօք առաք զայցելութիւն եպիսկոպոսութեան. ոչ իբր զտնտեսութիւն Աստուծոյ, այլ որպէս զմարմնական իշխանութիւն, շահավաճառ համարելով զաստուածպաշտութիւնն, անբաւական ագահութեամբ արծաթոյ եւ փառաց. որոց հարկ էր զախտ մտացն յագեցուցանելով անփոյթ առնել եղծման եկեղեցական օրինաց. եւ նոյն սովորութեան մեր հետեւեալ , ՚ի սովորութիւն որպէս ՚ի բնութիւն վարժեալ, տկարանամք տալ տեղի գրաւորական հրամանաց. մանաւանդ ՚ի բազմաց որք անկիրթ են իմաստից, եւ ՚ի բարուրսն մոլորեալս եւ նորաձութիւն թուի հարցն սրբոց հրամանաց հետեւ ողութիւնս։
       Ո՜վ չար ներգործութեան բանսարկուին, եւ արտասուաց արժանի ախտիս, որով հիւանդացեալս դնիմք. ընդարմացեալ ՚ի տգիտութիւնենէ, եւ զեղբարս ջատագովս օրինացն՝ քակտիչ նմին համարիմք, եւ զսէր մեր գորովով խարշտեալ իբր զատելի թշնամանեմք, եւ զմարդասէր եւ հեշտ լծոյն հռչակող՝ անմարդի մտօք այպանեմք։ Բայց ինձ մի՛ լիցի գրել զեղբարց իմոց անարգանս. զի թէ մարմնական բժշկաց այս սովորութիւն է, քանիօն առաւել որոց ՚ի Քրիստոս բարեպաշտութեամբս եմք պայծառացեալք. այլ միշտ ըստ կարի պատրաստեմ ՚ի Քրիստոս բարեպաշտուծեամբս եմք պայծառացեալք. այլ միշտ ըստ կարի պատրաստեմ ՚ի պէտս նոցա զառողջարար դեղս ՚ի փառս Քրիստոսի։ Հաւատամ թէ եւ ուտեմ եւ զպտուղ աշխատութեան իմոյ զձեր զարթնուլն առ ճշմարտութիւն Քրիստոսիւ Յիսուսիւ տերամբ մերով, որ է օրհնեալ յաւիտեանս. ամէն։