Խորհրդածութիւնք ի կարգս եկեղեցւոյ

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա

ՇՆՈՐՀՕՔՆ Աստուծոյ որում ՚ի վեր քան զարժանն եղաքն ընդունակ, ՚ի կէտ ժամանեաց յընթացս բանիս տէրունի խորհրդոյս քննութիւնն՝ յոր վայելել զմեզ Աստուած զօրացոյց մտօք եւ ոչ թէ գործով, բանիւ եւ ոչ թէ արդեամբք, իմացականապէս եւ ոչ մարմնապէս, անձին միայն ՚ի յօգուտ՝ եւ ոչ թէ յայլս սփռեալ։ Է՞ր վասն. քանզի անկար է յայլս ձգել այսօր զիմաստութին՝ այնու զի գերեալ տեսանեմք զեկեղեցի Քրիստոսի որ ՚ի մեզ ըստ մարմնոյ ՚ի մարմնական ժառանգութիւն. եւ գերեալ ոչ յօտարաց կամ հեթանոսաց , այլ յանմիտ մերոց կամաց եւ ՚ի տմարդի վերակացուաց, որք քարշեն տառապեցուցանեն զնա, եւ առեալ բռնի ՚ի կուր բարբարոսաց ատամանցն ձգեն։ Ո՜վ աղետիցս, ո՜վ աշխարելի իմաստնոցն գործոցս։ Բայց սակայն եւ ոչ ողբալոյ տան թոյլ, զափս ՚ի բերան եդեալ խփեն զջատագովաց ճշմարտութեանն զլեզուս. կամ այպանելով երգիծանեն, կամ սաստիւ կռփահարեն. միայն զի մի՛ ՚ի ստութիւն սուտք երեւեսցին, եւ կամ ՚ի թիւրն շաւղաց ՚ի յանդիմանութենէ անտի զամօթի հարեալ զղջասցին, այլ զի լցցի չափ մեղացն ջանան, եւ Աստուած յարիցէ ՚ի վրէժխնդրութիւն՝ ախորժեն. մանաւանդ եւ զնորայն ՚ի մոռացօնս դարձուցեալ նշկահեն, եւ օր ըստ օրէ յարհամարհութիւն օրինացն ընթացք ազգիս մերոյ յառաջեն։ Եւ արդ զի՞նչ. լռեսցու՞ք զայս մասն անբժշկելի յանցանաց այպանե, եւ ա՞կն առցուք մարդկան առաւել քան օրինացն Աստուծոյ. եւ ո՞չ խօսիցիմք զկռփանս անձին նախապատուեալ, եւ զփառս ոչ բնաւ։ Ընտրելի է ինձ տեառն իմոյ երանութիւն զոր հատոյց փոխարէն նախատանացն, եւ ախորժելի վասն նորին մարդկան չարախօսութիւն։
       Զամովսականն աղաղակեմ բարբառ. «Առիւծ գոչէ , եւ ո՞վ է որ ոչ սարսեսցի. տէր Աստուած խօսեցաւ, եւ ո՞վ է որ ոչ մարգարէասցի։ Եթէ ոք իցէ Ամասիա, առաքեսցէ զիս ՚ի Բեթելէ յԵրուսաղէմ վասն նորայն լինելոյ օրինաց ջատագով։ Քանզի գիտեմք զի բազումք ունչ առնելով բանիցս զայս բարբառին». «Տեսանողդ, տեղի տուր ՚ի Հրէաստան, զորոյ եւ զօրէնսն պատմես. Բեթէլ սրբութիւն թագաւորաց է. աստ ճանաչել զճանապարհս քո ոչ կամիմք »։ Ես զոր ծանեայ գուշակեմ. ՚ի լերին բարձու կացուցի զգարշապար յուսոյս, վասն այսորիկ եւ առանց երկիւղի գոչեմ. «Որ արհամարհելոցն է, արհամարհեսցէ, եւ որ անօրինելոցն է, անօրինեսցի ». քանզի պատգամ եմ առ ազգ մի՝ որ ոչ ինչ օգուտ է նմա բանքս, այլ յամօթ եւ ՚ի նախատինս։ Սոքա որք ասեն ցմարգարէս՝ թէ մի՛ պատմէք մեզ, այլ խօսեցարուք մեզ եւ պատմեցէք մեզ ա՛յլ մոլորութիւն, ըստ որում ասէ ուրեմն Եսայի։ Բայց ես պատասխանեմ. «Եթէ տակաւին մարդկան հաճոյ լինէի, ապա Քրիստոսի ծառայ ոչ էի ». դարձեալ եւ փափաքեմ նզով լինել վասն Աստուծոյ՝ ժպրհեալ եւ ՚ի Պօղոսի սիրոյն աստիճանն. զիա՞րդ ապա եւ զբանս անխայեցից յուսահատութեամբ ըմբռնեալ. կարող է Աստուած եւ ՚ի քարանցս յարուցանել որդիս Աբրահամու, եւ հաւատամ. իսկ զի հաւատամ այսմ, վասն այսորիկ եւ խօսիմ։
       Արդ եկայք իշխանք ժողովրդեան իմոյ, հարցցուք օրէնս ՚ի քահանայից մերոց՝ որպէս երբեմն ՚ի դիմաց Աստուծոյ հարցանէր Մաղաքիաս. այսինքն յառաջին քահանայապետէն Քրիստոսէ եւ ՚ի նորին աթոռոյն ժառանգաւորաց հետեւաբար. մի՛ գուցէ ՚ի զուր դատիմք ՚ի նախակարգեալդ բանէ յանցաւորք, ուսուսցէ մեզ իմաստութիւնն Հօր՝ զճշգրիտն շաւիղ ՚ի վրիպակէս վերածեալ։ Ո՜ տէր մեր, պատմեա ծառայից քոց զուղիղն. է՞ արժան զգնեալ քո արեամբ եկեղեցի՝ հօր ՚ի յորդի որպէս զմարմնական ժառանգութիւնն աւանդել։ Պատասխանէ Քրիստոս. զկանխուսեալն ընդէ՞ր ՚ի մոռացօնս դարձուցեալ վերստին հարցանես։ Ո՞չ լուար զի ասացի, մայր իմ եւ եղբարք՝ ոչ որ ծնաւն զիս, այլ որ լսեն զբանս Աստուծոյ եւ առնեն։ Արդ զայդ ժողովուրդ ես ոչ վայրապար ստացայ, այլ խաչիւ եւ արեամբ. զկայլակս արեան իմոյ նուիրեցի Հօրն իմոյ փրկանս՝ եւ առի. վասն այնորիկ եւ աշխատութեամբ ստացեալդ՝ սիրելի է ինձ, եւ սեպհական ժառանգութիւն՝ իմ միայն եւ ոչ մարդոյ. զի հնձան հարի ես միայն, եւ կոխեալ զթշնամին զգերիդ դարձուցի. տամ զդա ոչ ումեք սեպհական, այլ եւ կացուցանեմ յաջորդս յաթոռ իմ զայնոսիկ որ լսեն զբանն Աստուծոյ եւ առնեն. ոչ տիրել վիճակին, այլ զանձն օրինակ տալով առաջնորդել հօտին։ Իսկ յորժամ կոչեմ զնա առ իս, քննել եւ ըստ աշխատութեանն պսակել, յիմ տունդ եւ ՚ի ժողովուրդդ զայլ ոք իշխան կարգել, իմ ընտրութեանս է, տեառնս՝ եւ ոչ նորա որ հրամանաց իմոց կարգեցաւ պաշտօնեայ. ապա թէ նա զնա ժպրհի առնել որ յաթոռն էր փոխանակ իմ, յայտ է թէ յափշտակեաց յինէն զիմն արեամբ ստացեալ ժառանգութիւն. անիրաւեաց յիս, զրկեաց զիս, զերկս քրտանց իմոց եհան յինէն եւ իւր անուանեաց։ Խաչիւ ստացայ, եւ որպէս ՚ի ծառայ պաշտել հաւատացի. իսկ նա հակառակամարտ ինձ տիրեաց. մատնեաց ՚ի ձեռս այնոցիկ որ զինքն սիրեաց՝ եւ ոչ զոր ես. յիւրոց եղբարց նստոյց յաթոռ իմ՝ եւ ոչ յիմոցն. զի՞նչ վասն այդորիկ կամիս ուսանել. ոչ առ մարդ մեղաւ այնպիսին, այլ առ Աստուած, եւ ո՞վ ժպրհի աղօթել վասն նորա։
       Որդիքն Հեղեայ զմիս ՚ի կաթսայէն առնուին իշխանաբար, եւ ես զժողովուրդն եւ զտապանակն յայլազգիս մատնեցի վասն նոցին յանցանացն. դու ո՜վ մարդ, ընդէ՞ր սքանչանաս, թէ որ զիմ արեամբ ստացեալ եկեղեցին ՚ի ժառանգութիւն ինքեանց ձգեցին, լքեալ թողան ՚ի ծառայութեանն ստրկութիւն այլազգեաց։ Ո՞չ գիտես թէ ախորժելի է ինձ արհամարհութիւնն յօտարաց՝ քան թէ յիմոցն. ո՞չ իմանաս թէ կամիմ մնալ նոցին ամայի, քան թէ յիմ ժառանգութիւնն եւ յաթոռ՝ ժառանգութեամբ ումեք հակառակամարտ իմոյ կամացս ելանել եւ բազմել, ունել զիմն որպէս տէր եւ ոչ որպէս ծառայ, որպէս իշխան եւ ոչ որպէս պաշտօնեայ. իբր ՚ի հօրէ իւրմէ պարգեւ՝ եւ ոչ որպէս ՚ի յինէն. իբր ՚ի յերկիր ժառանգաւոր՝ եւ ոչ որպէս վասն առ ՚ի յերկինս յուսոյն աշխատեալ. իբր յաշխարհս փառաց հպատակեալ՝ եւ ոչ որպէս փախստական առ իս ընթացեալ. ՚ի բաց տար, այս օրինացս եւ ոչ բնաւ յինէն հրաման ընկալայք։ Այս պատասխանին է Քրիստոսին, եւ ոչ յինէն՝ այլ առ ՚ի նմանէ ասացեալ. քանզի թէպէտ եւ տարազ բանիս այլապէս է, սակայն հիմն եւ արմատ սորին եւ նորին ճշմարտութիւն. եւ կարծեմ ոչ ումեք է կար ստերիւրել զսա ՚ի Քրիստոսէ եւ ՚ի նորին բարբառոյն։
       Արդ եկեսցուք այսուհետեւ ըստ կարգի ՚ի դասս արդարոցն, մի՛ գուցէ մոլար նոքա հանեն զմեզ ՚ի ճանապարհէ տեառն եւ վարդապետին Քրիստոսի։ Երկրորդ յետ Քրիստոսի զքեզ ուսաք, ո՜վ Պետրոս. գլուխ յետ գլխոյն դու նստար աշակերտացս. վէմ հաստատութեան բնաւիցս զքեզ էարկ ՚ի հիմն տաճարիս. զգառինսն եւ զոշխարսն ՚ի ձեռն քո աւանդեաց արածել, յետ առնլոյ զգրաւական սիրոյդ. լո՛յծ մեզ զայս տարակոյս աղաչեմք։ Այդրէն, ասէ, ՚ի բանդ քո դարձիր քննութեամբն եւ հաստատիս, փոքուդ թէ հաւատաս՝ հաւանիս։ Զի՞նդ է զոր ասացն առ իս Քրիստոս, յիշեա վերստին. ո՞չ նախ եհարց թէ սիրե՞ս զիս, եւ կրկնեաց զսիրելն զինքն, եւ երեքկնեաց թէ սիրե՞ս զիս. յորժամ երիցս ըմբռնեաց առ ինքն զսէր բերանով իմով, եղբայր, ապա հաւատաց ինձ զայդ զհօտ արածել, եւ ոչ վայրապար։ Եւ յորժամ աւանդեաց, ո՞չ ասաց թէ Պետրոս, արածեա զոչխարս իմ, զոր տամ ՚ի քեզ արածել եւ ոչ ժառանգել, հովուութեամբ տածել եւ ոչ իշխանաբար տիրել։ Եւ ես այնպէս ընկալայ եւ այնպէս արածեցի. զանցս չարչարանաց փոխանակ նոցին յանձն իմ կրեցի. եւ յորժամ տէրն իմ եցոյց զմերկանալն յինէն մարմնոյս, գրեցի թուղթ ընդհանրական առ ամենեսին ձեզ, եւ զայս ճանապարհս ունել աղաչեցի։ Ո՞ր լուար զի կնիք գրելոցն առ երիցունսդ կարգեցի զաղաչանսդ՝ զորս հանդերձեալ փառացն որ յայտնելոցն է՝ հաղորդս ինձ առ ՚ի արածել թախանձեցի զհօտդ որ Աստուծոյ է եւ ոչ ձեր. զի այսպէս ասաց եւ առ իս, արածեա զհօտդ իմ եւ ոչ զքոյդ. հրամայեցի ոչ տիրել վիճակիդ, այլ լինել օրինակ հօտին. որոյ վասն խոստացայ ՚ի հօտապատին երեւելն առնուլ ձեզ պսակ՝ որոյ կամացն հնազանդեալ աշխատէիք։ Արդ եթէ զհօտդ ձեզ համարիք, եւ որպէս ՚ի ձեր տիրէք, եւ ում կամիք ժառանգեցուցանէք, ոչ վասն նորա վաստակեցէք, այլ ձեզ եւ ձերոց որդւոցն. ՚ի նմանէ մի՛ ակն կալջիք պսակաց՝ ՚ի պէտս ժառանգաւորաց աշխատեալքդ եւ ոչ վասն Յիսուսի։
       Առ քեզ գամք անօթ ընտրութեան այսուհետեւ, խորոցն Աստուծոյ հազարապետ Պօղոս, հեթանոսաց եկեղեցւոյ սեպհական առաքեալ, մի՛ արդեօք դու գտեալ զայս օտար շաւիղ ցուցեր մեզ ՚ի կարծեալս անձն օտար ՚ի ճանապարհէ. եթէ քո է՝ հաւանութեամբ ընդունիմք. ապա թէ ոչ՝ տուր զխորշելոյդ վկայութիւնն հաւաստի։ Ես զայդ ճանապարհ, ասէ, վաղ ուրեմն խցեալ փակեցի, եւ զճշմարտութեանն բացի յայնժամ՝ յորժամ կապեալ յԵրուսաղէմ յօժարութեամբ վասն Քրիստոսի գնացի։ Քանզի խորագէտ էի, եւ ոչ անտեղեակ խորհրդոցն սատանայի. վասն այսորիկ դադարեալ ՚ի Մելիտէ կղզի, զերիցունսն Եփեսացւոց եկեղեցւոյ կոչեցի, եւ նոքօք վկայութեամբ զճշմարտութիւնն յամենեսեան ՚ի ձեզ աւանդեցի։ Ո՞չ լուար, զի սուրբ զիս յամենեցուն ձեր յարենէ արարի յաւուրն յայնմիկ. է՞ր վասն. քանզի բնաւ ոչ խորշեցայ ՚ի պատմելոյ ձեզ զկամս Աստուծոյ։ Եւ զի՞նչ ասացի, երկրորդեա առաջի իմ. զգոյշ լինել պատուիրեցի անձանց եւ հօտիդ՝ որում եդ զձեզ Հոգին սուրբ տեսուչս՝ եւ ոչ տեարս, հովուել զժողովուրդն տեառն՝ եւ ոչ զձեր, զոր ապրեցոյց արեամբ իւրով՝ եւ ոչ ձեր աշխատութեամբ։ Եթէ իմ ոչ էր հօտդ այդ, ձեզ ո՞րպէս տայի. եթէ ես զհարկաւոր պիտոյսն ոչ համարձակեցայ ՚ի նոցանէ առնուլ, այլ ձեռօքս վաստակէի, ձեզ ժառանգութիւն ունել զնոյն ո՞րպէս համարձակեցուցանէի։ Զիս ձեռքս իմ պաշտեցին յաւետարանելն. իսկ դու ՚ի նոյն գործ կանխեալ՝ ոչ միայն ուտես ՚ինոցանէ, այլ եւ այլոց յետ քո շնորհես, որպէս թէ քո իցէ՝ եւ ոչ տեառն իմոյ արեան գինք։ Ես երկիւղիւ եւ դողութեամբ քարոզէի առ ՚ի յոչ զեղծանել իշխանութեամբս զոր ետ ինձ տէր ՚ի շինել եւ ոչ ՚ի քակել. իսկ դու բռնութեամբ յափշտակես եւ այլոց շնորհուկս ընձեռես։ Ես ոչ տիրէի իմով հաւատովս, այլ միայն գործակից էի շնորհացն. իսկ դու ոչ կանօք միայն, այլ եւ յետ մահու տիրես։ Ես կապեալ վասն եկեղեցւոյ հեթանոսաց, եւ աղերսիւ նոցին հրամայող. դու ոչ կապեալ, եւ որպէս զքո ստացող։ Մոլորիք զայդ զմտաւ ածելով, ստերիւրիք ՚ի ճշմարտութենէ թղթոյն առ ՚ի յինէն գրեցելոց։
       Զգոյշ լերուք, ոչ էք մեղաւոր միայն, այլ եւ յանցաւոր. յանցաւոր ոչ առ մարդ, այլ յԱստուած. չունիք ինչ այդմ յանցանաց պատասխանի, անձամբ անձին եղեալ գտակք չարեաց։ Ընդէ՞ր ոչ ամաչէք ՚ի Քրիստոսէ զնորա ժառանգութիւնն ՚ի ձեզ գրաւելով. է՞ր վասն յիմարեցայք, ոչ անձամբ անձին եղեալ պատուող, այլ եւ օտարաց։ Քրիստոս ոչ եդ շուք լինել անձին քահանայապետ, այլ կանխագրութեանն հպատակեաց. եւ դու ծառայ նորա, ոչ մնաս ՚ի տեղի ծառայիդ տեառն ժառանգութեան՝ զոք յետ քո վիճակել , այլ ազգատոհմի քո շնորհես։ Զկղկղանացն սովորութիւն յառաջ բերես. զհնացեալ եւ զծերացեալ օրինացն դաստիարակութենէն դարձեալ բուռն հարկանես. տոհմի եւ ազգի որոշմունք դարձեալ որոնես։ Ապա կացուցեալ զոտս յաւետարանէն յօրէնս՝ քարոզեա թլփատութիւն եւ խտրութիւն, եւ մի՛ հետեւիր խաչին Քրիստոսի . հոգւով սկսար եւ մարմնով վախճանիս. այդչափ անցս կրէք զուր, եւ ոչ իմանայք։ Փոփոխեցայք յաւետարանէ իմմէ, եւ ոչ ճանաչէք. ես եթէ այդմ սովորութեան էի ջատագով, ապա ընդէ՞ր հալածիմ. եթէ զոր քակեցի զնոյն վերստին շինեմ , ապա յանցաւոր զանձն իմ ես ինձէն երեւեցուցանեմ. որ օրինացն մեռայ, զօրինացն սովորութիւն զիա՞րդ վարդապետեմ։ Ապա թէ վարդապետեմ կամ ես կամ հրեշտակ յերկնից աւելի քան զոր կանխաւն աւետարանեցի, նզովեալ եղիցի։
       Ահաւասիկ երկու եւ երեք վկայք հաւատացին զճշմարտութիւնն , եւ յամօթ արարին զստութիւնն. եւ վկայք այսպիսի ըստ որում եւ տեսաք, Քրիստոս եւ իւր եկեղեցւոյ հաստատութեանն սիւնք։ Բայց զի մի՛ երբէք վտանգեցուսցեն զմեզ այպանողքն՝ իջցուք ըստ կարգի եւ առ սոցին պատուիրանացն պահողսն. այս ինքն համառօտիւ անցանել ընդ կարգս հայրապետաց. զորս թէ կարգաւորապէս առնում ՚ի մէջ հանդերձ ժողովովքն զոր արարին, եւ կանոնական սահմանութեամբն զոր հաստատեցին, ծանրատաղտուկ լինի ճառս բազմաբանութեամբ. այլ առ գիրսն որ վասն նոցին պատմէ միայն առաքեմ զհակառակողսն անհաւանութեամբ, այսինքն յեկեղեցական պատմութիւնն։
       Քանզի թիւ հայրապետացն զոր առեալ բերէ ըստ իւրաքանչիւր որ ընդ տիեզերս աթոռոց, ոչ տայ բնաւ տարացոյց թէ երէց կամ եպիսկոպոս յեկեղեցի կամ յաթոռ իշխանութիւն ունէր՝ զոք յետ իւր յաջորդ յարուցանել. այլ երիցունքն ննջեալ, թողին զեկեղեցիսն ՚ի կամս Քրիստոսի եւ եպիսկոպոսին. եւ եպիսկոպոսքն ՚ի կամս Քրիստոսի եւ ժողովրդեանն եւ եկեղեցւոյ ժառանգաւորացն եւ համապատիւ եպիսկոպոսացն կոչման յոք ապաստան արարեալ զաթոռն։ Որք զոմն յագարակէ՝ տեսչութեամբն Աստուծոյ առեալ նստուցին յաթոռն Հռովմայ, եւ զայլ ոմն ՚ի մանկական խաղուցն յաթոռն Աղեքսանդրու. Ամբրոսիոս յեպարքոսութենէ կոչեցաւ եպիսկոպոս Մեդիողու. վասն այնորիկ չարարեալ փոյթ անարգութեանն իւրոյ՝ անաչառութեամբ անարգէր զթագաւորն. եւ Յոհան յԱնտիոքայ ժառանգէ զԿոստանդնուպօլիս. ուստի եւ ոչ տեսեալ զնոյն իւր հայրենիս, էջ վասն օրինացն Աստուծոյ ՚ի յաքսորս։ Թէ իւր էր համարեալ զբազմապատիկ իշխանութիւնն, ներէ՞ր արդեօք թագուհւոյն՝ որ անտի զնա վրիպեցուցանէր։ Բայց զայն անգոսնեալ, ՚ի հետ վերին պսակացն փութայր, եւ ոչ յունելն որպէս իւր հրաժարէր, եւ ոչ ՚ի չունելն տարակուսէր։ Այսպէս ընթացան եւ այսպիսի մեզ ճանապարհ հորդեցին, եւ տիեզերք ամենայն ընդ նոյն պողոտայս անըստերիւր ընթանան այսօր առաջի աչաց մեր, զհետս հարցն շաւղաց կոխելով. իսկ մեք օտար ամենեւին եւ յիմարեալ, եւ ոչ գիտեմ զիա՞րդ ՚ի խելագարութիւնս ըմբռնեալ։ Երէցն մատուռ մի շինէ, եւ զՔրիստոսի ժողովուրդն վասն այսորիկ որդեացն եւ կնոջն ծառայ թողու յաւիտեան, թէ հովուեն եւ թէ ոչ. եւ աբեղայն վանք շինէ, եւ զեղբայրութիւնն որ ՚ի Քրիստոսի անունն ժողովին՝ քուերորդւոյն ՚ի գերութիւն մատնէ, եւ զայն իրաւամբք առնել համարի։ Եւ եպիսկոպոսք այժմ ոչ մինչեւ ՚ի մահն համբերեն, այլ բազումք կենօք զաթոռն ընտանեացն վիճակեն՝ որպէս զինքեանց սեպհական. ՚ի վերայ որոյ ոչ գոյ որ նայի եւ ոչ որ խնդրէ զիրաւունս Աստուծոյ։ Յայլ ազգաց օրէնս որ սմին արտաքոյ գնան՝ ոչ համարիմք իրաւունս հայել, թէ մոլորեալ են. եւ մեզէն զճշմարտութիւնն կամ տկարանամք խնդրել, եւ կամ բնաւ անփոյթ արարեալ թողումք. եւ որոմն չար օր ըստ օրէ աճեալ զարգանայ, եւ զարմատն ՚ի խոր արձակեալ ատոքանայ, եւ զգայռէ յինքենէ զչարաչար գիւտս զանազան մեղաց։ Ի մի տեղն ուր բաւական էր մի կամ երկու եկեղեցի ժողովարան, այժմ տեսանի բազումս եւ անթիւս ծակոտեալ ոմբոլոնս, ոչ ՚ի փառս Աստուծոյ, այլ անհնազանդութեանն եւ թշնամութեանն երիցանց աշակերտս. որպէս զի միմեանց հակառակս կացեալ զժողովուրդսն յիրերաց քեցեսցեն. եւ այսպէս զմարտ թշնամութեանն աճեցուսցեն, եւ իբր զի հայրենիս որդւոցն զնոյն թողուցու։ Չիք մեր բնաւ կաթողիկէ եկեղեցի ՚ի գեօղ կամ ՚ի քաղաք՝ ըստ որում զայլ քրիստոնէից սովորութիւնս տեսանեմք, եւ ոչ անդր երիցանց եւ կղերիկոսաց ըստ արժանեաց վիճակ աստիճանաց, այլ միայն եկեղեցիքն աշակերտք անհնազանդութեան իրերաց։ Ի տեղ ուր ազգ Հայոց ըստ թուոյ չափոյ բազում է քան զայլս սակաւաւոր անզգն ՚ի կարգ եւ ՚ի հնազանդութեան. վասն այսորիկ եւ ոչ պտուղ ժողովրդոց եւ ոչ հաւատոյ նոցին առ Աստուած զարգացումն, ոչ տօնից պայծառութիւն եւ ոչ անուանն Աստուծոյ ՚ի մէջ մեր փառաւորութիւն. զիա՞րդ այս շինեսցի՝ յորժամ հիմն խարխալեալ է։ Եպիսկոպոսք ձեռնադրիմք, եւ բնաւ ոչ գիտեմք զգործ այցելութեանն. աթոռոց վիճակիմք, եւ ոչ ամենեւին ծանօթ եմք աթոռոյն, կամ թէ զի՛նչ է աթոռ մեր եւ ուր զետեղի։ Զի աթոռ եպիսկոպոսին յայլ քրիստոնէից զայն լսեմք եւ տեսանեմք, որ ՚ի խորանն սուրբ իցէ հաստատեալ ՚ի կաթողիկէ եկեղեցւոջն, ուր հանգչի փոխանակ Քրիստոսի ՚ի մէջ եկեղեցւոյ իւր ժողովրդեանն։ Մեք չունիմք ոչ կաթողիկէ, ոչ աթոռ, ոչ ժողովուրդ, եւ ոչ ՚ի մէջ նոցա գոլ հարկաւոր ուսաք լինել եպիսկոպոսի, այլ ժողովուրդքն են մատնեալ ՚ի ձեռս երիցանցն այդպիսի հակառակութեամբք եւ մախանօք, եւ եպիսկոպոսք բացակայ ՚ի նոցանէ ՚ի ծերպա վիմաց աքսորեալք. յորժամ գայցէ ՚ի մէջ իւրում ժողովրդեանն որպէս յօտարաց՝ իւր միայն զերիցունսն գիտէ, եւ ոչ զժողովուրդսն. գաղտագող զսակաւիկ տուրսն ձգեն ՚ի նա եւ արտաքս առաքեն։ Թէ տօն է, չտեսանէ ժողովուրդն զնա . թէ հանդիսական օր է, ոչ փառաւորի անուն Աստուծոյ ՚ի ձեռս սորա ՚ի մէջ նոցա։ Խաւարն մածեալ է ՚ի վերայ մեր միայն՝ որպէս երբեմն յԵգիպտոս ՚ի մէջ Իսրայէլի. նա եւ ինքն որ եպիսկոպոս թէ եւ ՚ի կատարելոցն է՝ բնաւ եւ ե՞րբ գիտէ հարկաւոր իւր զայս գործառնութիւնս, կամ զժողովրդեանն հոգաբարձութիւն կամ զտօնից փառաւորութիւնն, կամ ե՞րբ մտէ յեկեղեցի Աստուծոյ, կամ այլոց ՚ի նոյն ճանապարհորդէ. բայց թէ ՚ի պէտս ձեռնադրութեան, եւ զայն դժուարելով։ Բազում անգամ ձեռնադրեմք եւ ոչ պատարագեմք. պատարագիչս կատարեմք, եւ մեք զանձինս անարժան առդնեմք. հովիւ ժողովրդեան կոչիմք, եւ վանօրէից հայրութիւն առնեմք. զվիճակս աշխարհաւ գիւղից եւ քաղաքաց վանօրէից ծառայեցուցանեմք, եւ աշխարհք մեր սովեալ եւ պասքեալ ՚ի գիտութանէն Աստուծոյ եւ փառաց։
       Այսպիսի է ընթացք մեր այժմ, ընդ որ ոչ զառաջինսն տեսաք կամ լուաք ընթացեալս, եւ ոչ զաշակերտեալս սոցին քրիստոնեայս մոլորեալս։ Այլ մեք միայն գտաք զայս ճանապարհ. այժմ եւ ոչ ՚ի սկզբանէ այսպէս էաք. զի թէ այսպիսի էր լեալ ընթացք մեր, ոչ էաք մնացեալ ՚ի հաստատութեան. բայց ոչ էր այսպէս, այլ լսեմք մեծամեծ եւ բարձրաբերձ գոլ եկեղեցիք յաշխարհն Հայոց՝ ՚ի գեօղս եւ յագարակս, եւ երեւին դեռ եւս նշմարանք կայանի եպիսկոպոսացն ՚ի նոսին. եւ մանաւանդ ՚ի ժամանակս Բագրատունեացն եւ Արծրունեաց թագաւորութեան, որք զամենայն կարգ աստուածպաշտութեամբ իւրեանց ուղղեցին։ Ոչ էր առ նոքօք, որպէս տարացոյց տան պատմութիւնք ժամանակաց, եկեղեցիք ժառանգութիւնք, եւ ոչ ժողովուրդն առանց հովուաց տածէին, եւ ոչ վանորայք ՚ի քուերորդիսն պատսպարէին։
       Այլ այս չարիք չունի բազում ինչ ժամանակ զի սկսաւ ընձիւղել. գրեթէ հարիւր ամ աւելի կամ պակաս՝ յորմէ հետէ տապալեցաւ իշխանութիւնն, օր ըստ օրէ սկսաւ զարգանալ, եւ բնաւ փոյթ ումեք չեղեւ առ ՚ի կարճել զսոյն աշխատել . այլ մանաւանդ քանի ընդերկարութեամբ հնանայ՝ որպէս զօրէնս ըմբռնեմք զյանցանս. քանզի այս մարդկային բնութեան սովորութիւն։ Եւ նուաղեալ աղօտացեալ այժմ յափն կորստեան հասեալ ժամանեցաք. քանզի ամենայն հայրենի աշխարհն մեր՝ ոչ թէ միայն յանկարգութեան է, այլ եւ ՚ի չար եւ ՚ի դառն ծառայութեան. ոչ ասեմ ըստ մարմնոյ՝ յոր Աստուած մատնեաց ըստ մեղաց մերոց, այլ ըստ հոգւոյ՝ յոր մեք եդաք անձամբ զանձինս անմտութեամբ։
       Զի լսեմք թէ Թուրքերն գործեն զգործ եպիսկոպոսաց, եւ նոքա տան հրաման եպիսկոպոսաց ձեռնադրել, եւ զարծաթն յինքեանս ընդունին. եւ ուրախ են առաւելապէս աշխարհն ՚ի նոսա՝ քան ՚ի քրիստոնեայսն որ զնոյն գործ կատարեն. զի նոքա խելամուտ գոլով մինչեւ ՚ի չնչինչսն տուգանին, իսկ ՚ի հեթանոսացն բազում ինչ զանխլացեալ թաքչի. մանաւանդ եւ օրինօք չարչարեն, հնազանդ գոլով իւրեանց իրաւանցն։
       Վա՜յ ինձ, եւ եղու՜կ եմ ես. մեռեալք մեռանին եւ զաւուրս անթաղ մնան՝ յաղագս ոչ ունելոյ զդրամ այնր անիրաւութեան հարկին, եւ մանկունք առանց մկրտութեան։ Իսկ ինքեանք իշխանք խոստովանաբար աղաղակեն, թէ ՚ի ձէնջ գտաւ այս հարկաց բազմութիւն՝ եւ ոչ ՚ի մէնջ. նա եւ արդար են ամենեւին։ Քանզի եպիսկոպոսք զմիմեանս զղուեալ յիշխանութեանց յափշտակութիւն՝ գտին զայս, եւ օր ըստ օրէ աճեցուցին եւ աճեցուցանեն։ Յայսմանէ թէ զի՛նչ եւ որքան գիւտք չարեաց ծնանին՝ ո՞ թուելով բաւականասցի։ Իսկ ուր այնքան ամպրոպք խռովութեան ՚ի վերայ եկեղեցւոյ զեղծեալ օրէնքս՝ ո՞վ բաւականասցի ուղղել. կամ զնորա պայծառութիւնն կարասցէ նոցին քաղցրացուցանել. Աստուծոյ միայն է կարելի՝ որ կենդանի առնէ զմեռեալս։
       Իսկ այսոքիկ որ ՚ի քրիստոնէից ազգաց միջի եմք, ունիմք ցարդ եւս սակաւաւոր իշխանս քրիստոնեայս, մերձ առ հայրապետական իշխանութիւն եւ ընթերակայք նմին, զի՞նչ. ունի՞մք թերեւս զբարեպաշտութեան շաւիղն անսայթաքելի. ոչ բնաւ. եւ զի ոչ ունիմք, ոչ եթէ կարծեօք ասի, այլ ՚ի մերձակայ քրիստոնէիցս դատեալ յօրինացն գտանիմք դատապարտեալք. ընդ որս համեմատեալ, իսկ միայն հաւատով եւ անուամբ անուանիմք քրիստոնեայք՝ թափուր ՚ի գործոց ըստ իւրաքանչիւր ճանապարհի. այս ինքն զի ոչ ունի եօթանասուն ամ այսօր լինելն Ֆռանգաց յայս աշխարհս՝ որում տիրեցին զօրութեամբն Աստուծոյ. եւ նոքա յորժամ եկին՝ լի էր ամենայն Միջագետք եւ Ասորիք, Սիւրիա եւ Կիւլիկիա, Պամփիլիա եւ Կապադովկիա եւ ամենայն Գամիրք՝ Հայոց ազգաւս, որք ունէին յայնժամ իշխանս եւ կրօնաստանս ըստ չափոյ իւրեանց, եւ չէ պակասեալ իշխանութիւնն մինչեւ ցայժմ . սակայն յայսքան ժամանակս ոչ շինեալ է ուրուք ՚ի նոցանէ ՚ի քաղաք իւրեանց կամ յաւան եկեղեցի Աստուծոյ կամ եպիսկոպոսարան՝ վասն առ ՚ի Քրիստոս յուսոյն եւ սիրոյն. բաց յայնմանէ զոր Արծրունիքն եւ վանանդեցի իշխանքն բարեպաշտք արարեալ են ՚ի Սեբաստիա ՚ի Հոռոմոց աւուրսն։ Որչափ նոքա բարձան՝ կարգ մեր ամենեւին ՚ի մոլորութիւն դարձաւ. ոչ թէ անկարգութեան է միայն, այլ եւ ըստ անիմաստութեան է։ Եւ Ֆռանգք ՚ի սակաւ աւուրս լցին զամենայն աշխարհս բարեպաշտութեամբ. ՚ի տեղն զոր Հայոց իշխանքն ունէին զբազում ժամանակս առանց եկեղեցւոյ եւ եպիսկոպոսի, նոքա առեալ՝ նախ առաջին զեկեղեցական կարգ ՚ի նմա ուղղէին, որպէս եւ տեսեալ եմ աչօք եւ լուեալ ականջօք։
       Փոքր ինչ եւ ասել յօժարիմ. Մարաշ քաղաք մեծ եւ լցեալ բարութեամբ՝ Հայոց էր, առանց աթոռոյ եւ եկեղեցւոյ. Ֆռանգն յորժամ էառ, զբարձրաբերձն շինեաց ՚ի նա եկեղեցի եւ աթոռ։ Նոյնպէս եւ Քեսոն Գող Վասլին որ ընդ բարեպաշտսն յիշատակի. եւ ոչ աթոռ ՚ի նմա Քրիստոսի՝ եւ ոչ ժառանգութիւն. իսկ Ֆռանգաց տիրեալ՝ արքեպիսկոպոսարան ՚ի նոյն ուղղեցին, եւ յամենայն աւանսն որ շուրջ զնովաւ եկեղեցիս եւ պաշտօնեայս։ Իսկ զԱնարզաբա եւ զՍիս եւ զորս ընդ նոքօք աշխարհս զի՞նչ ասեմք, որ մինչեւ ցայսօր ընդ Հայոց տէրութեամբ են բազում աշխարհօք, եւ առանց հովուութեան եւ հովուոյն Քրիստոսի , եւ առանց եկեղեցւոյ եւ նորին պայծառութեան. քանզի եպիսկոպոսքն ՚ի վանորայս են, եւ հօտն առանց հովուացն տածի։
       Ոչ գիտեմ ուստի՛ զայս օրէնս այժմ գտեալ մեր. ՚ի նախնեացն ոչ ունիմք, զի ահա ցուցաւ վերագոյն. եւ յայլ ազգս ոչ տեսանեմք, եւ նոր առաքեալ չյայտնեցաւ մեզ որ խախտեաց զառաքելոյն սահման. յայտ է թէ ունիմք յանիմաստութենէ եւ յարհամարհութենէ օրինացն Աստուծոյ, եւ յոչ փութալոյ ամենեւին առաջնորդաց ՚ի վրէժխնդրութիւն օրինացն, եւ յոչ ծառայելոյ տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի , այլ իւրեանց որովայնին եւ աներկիւղածութեանն. որք իբր զպարկեշտ ՚ի վանս նստիմք, եւ զհօտսն ՚ի խաւար տգիտութեան լքեալ թողաք։
       ՅԱնարզաբայ Հայոց իշխանքն եկեղեցի են շինեալ. Հոռոմք առին զտեղին մի անգամ եւ երկիցս, եւ ՚ի Հայոց եկեղեցին եպիսկոպոսք կարգեցին եւ յաշխարհէն նուէր եկեղեցւոյն։ Իսկ Հայոց իշխանքն առեալ զնոյն վերստին՝ զՀոռոմոցն եպիսկոպոս վարեցին, եւ զեկեղեցին այրի եւ ունայն թողին, եւ է նոյնպէս։ Այսպէս է եւ Ուռհա, նոյնպէս եւ Սամուսատ եւ ամենայն Միջագետք. զի ըստ ներողութեանն Աստուծոյ էառ Թուրքն զաշխարհն, եւ զեկեղեցիսն ամենապայծառս՝ Հայք յաջորդեցին ՚ի Ֆռանգաց։ Հոն են եկեղեցիքն թափուր, կաթողիկէքն ՚ի պաշտամանէ, եւ քահանայքն պառակտեալ ՚ի միմեանց ծառայեցուցին զժողովուրդն. եւ ՚ի նոյն տեղն Ասորիքն ՚ի հանդէս եւ ՚ի փառաւորութիւն են անուանն Աստուծոյ։
       Իսկ Սիս որ իշխանանիստն է քաղաք մեր՝ այժմ լցեալ իշխանօք եւ ժողովրդօք, առանց այցելութեան եւ այցելուի. ոչ եկեղեցիք եւ ոչ ՚ի նոյն ժողովրդեանն ընթացք, եւ ոչ բնաւ գիտեն թէ հարկաւոր է մեզ ունել զայս։ Մարմնական իշխանութիւնն՝ բազում ինչ բարեձեւութիւն նախանձեալ առին ՚ի Ֆռանգաց, եւ հոգեւորն անհաղորդ ամենեւին. քանզի բազմութիւն քրիստոնէիցն որ ՚ի նմա՝ տգիտութեամբ կորնչին, պասքեալ օրինացն Աստուծոյ եւ եկեղեցական օրինաց։ Այսպէս եւ ամենայն դղեակք եւ դաստակերտք ընդ նոցին իշխանութեամբ. զի եպիսկոպոսքն ՚ի վանեարն են, միայն ձեռնադրութեանն գիտեն զինքեանս գործաւորք։
       Ժարտ էր ըստ ամենայն քրիստոնէից օրինաց՝ նստել եպիսկոպոսին ՚ի գլխաւոր տեղիս իւրաքանչիւրոցն ունել կաթողիկէ եկեղեցի, եւ զտօնսն պայծառացուցանել, զհանդէսսն գումարել, զեկեղեցին ՚ի սէրն Աստուծոյ քաղցրացուցանել, եւ զամենեցուն հոգեւոր կերակրովն սնուցանել։ Իսկ այժմ բարձեալ է այս ՚ի մէնջ, եւ տիրեալ եւ յաչաղանք եւ բամբասանք, այպանմունք միմեանց եւ արհամարհութիւն. եւ բնաւ չհաւատամք իրերաց, թէ ՚ի փառս Աստուծոյ գործ կատարի, այնու զի մեք ոչ կատարեմք, այլ զամենայն ինչ մարդկային ախտի ծառայեցուցաք։ Երբեմն յորժամ ժողով հանդիսական տօն լինի ՚ի մէջ նոցա, եւ գան եպիսկոպոսքն ՚ի դրունս իշխանի, խորշին առաքինիքն եւ տեղի տան ՚ի պատարագելոյ զՔրիստոս վասն փրկութեան ժողովրդեան. մանաւանդ եւ ամօթ զայն իւրեանց համարին՝ աւուրն Քրիստոսի սպասաւորել, եւ զնորա անունն ՚ի մէջ ժողովրդեան փառաւորել. իսկ որ ժպրհի յառաջ գայ ՚ի գործառնութիւնն, յամենեցունց բամբասի, յաչաղի. է՞ր վասն. զի ոչ, ասեն, ՚ի փառս Աստուծոյ կատարէ զգործն, այլ ՚ի մարդկան. եւ ուստի՞ դու գիտես զայդ. այնու, ասէ, զի յիւր եկեղեցին զամս ողջոյն չէ փոյթ արարեալ զՔրիստոս պատարագելոյ. եթէ այդ այդպէս է, ապա արդարանաս ՚ի բանս քո. զի որ աստ առնէ անսովորաբար՝ ՚ի մարդահաճութենէ շարժի։
       Բայց սակայն ամենեքեան դուք մեղանչէք մարդահաճութեամբ. զի որպէս նա որսաց զփառս պաշտամամբն, դուք որսայք հրաժարմամբդ։ Իսկ ընդէ՞ր այդքան լքեալ թողիք զշնորհսդ Քրիստոսի. եթէ ոչ էիք արժանի, է՞ր առիք. եւ եթէ առէք, ո՞յր աղագաւ ոչ պաշտէք։ Ո՞չ գիտէք եթէ հարկաւոր է ձեզ զսոյն գործ առանց դանդաղելոյ կատարել, եւ բնութեամբ զպաշտօնս եկեղեցւոյ սիրել։ Է՞ր վասն նախապատուէք զմարմնական գործ քան զտեառն ձերոյ, եւ սիրէք զփառս մարդկան առաւել քան զփառս Աստուծոյ. եւ հեշտութեամբ գարշութեան զրկէք զձեզ ՚ի հեշտութենէ մաքուր սիրոյն Քրիստոսի։
       Ծանիք զի որպէս տուն իշխանիդ չէ առանց իւր փառաւոր, այսպէս եւ ոչ եկեղեցիս առանց ձեր՝ որ փոխան էք Քրիստոսի։ Որպէս դորա զամենայն օր հանդիսական պարտ է պատուել, այսպէս եւ ձեզ զամենայն տօնս տէրունական պարտ է ձերով պատարագաւն եւ պաշտամամբն փառաւորել։ Ծառայն ոչ գովի յորժամ վասն սխալանացն ՚ի սպասաւորութէան տեառն խորշի, այլ անարգի թէ ընդէ՛ր սխալեաց կամ հեղգացաւ. այսպէս եւ դուք թէ սխալանօք հեղգանայք , բարկութեան տեառն ձերոյ ակնկալէք, եւ թէ հեղգութեամբ՝ եւս առաւել սաստի, եւ թէ մարդահաճութեամբ՝ աստուածամարտութեան։
       Այլ չունիմք ճշմարտութիւն, բարձաւ ստուգութիւն, գնաց քաղցրութիւն սիրոյն Աստուծոյ. ամենեքեան իրերաց դատաւորք, եւ ուղղեալ եւ ոչ ոք։ Զի սրեալ են զլեզուս առաջնորդք զիրեարս դատել, եւ ժողովուրդն զնոսա, ոչ որպէս զի ուղղեսցեն՝ այլ զի այպանեսցեն. վասն այսորիկ եւ ամենայն օրինացն Աստուծոյ մոռացօնս արարաք։ Հարկաւոր գործ զերկրագործութիւնն ստացաք Քրիստոսի պաշտօնեայքս. եւ սէր մեր ՚ի ստացուածս դարձաւ, եւ ոչ ՚ի փրկութիւն մեր կամ յայլոց։ Զեկեղեցիս ժառանգութիւն մեզ առաք՝ եւ այլոց շնորհեցաք. զՔրիստոսի փոխան լինելն օտարութիւն ՚ի նմանէ համարեցաք՝ եւ այնպէս առաք։ Եպիսկոպոսք յաճախեն, եւ այցելութիւնն նուազի. վանորայք շինին եւ բազմանան, եւ ժառանգութիւն ազգականաց շնորհին, եւ բաժանման ժողովրդեանն կայարանք շնորհին։ Սակս որոյ բազումս ցաւէ ինձ. եւ յառաջ քան զհասակ իմ ձգէ զիս գորով սիրոյն բարբառել, եւ դատաւոր առնէ զմանուկ կրտսեր՝ ծերոցն տմարդութիւն։ Եւ անպարտ ստիպէ առնել ազդելով բանիս յարենէ արդարոյն անաչառն դատաստան. եւ խօսիմ խարշատեալ, թէպէտ եւ ոչինչ օգտիմ. ծանրալուր ունկանց փակելոց տամ վկայութիւն ճշմարտութեանն Աստուծոյ՝ եւ ոչ ամաչեմ. մայրենի գթով ստիպեմ զամենեսեան ձգել զստինս քաղցրաճաշակս բանից. ոչ թէ զի մայրաբար ծնայ կամ սնուցի, եւ կամ առի իշխանութիւն բժշկել որոց ախտակցիմս, այլ զի միայն տեսանել արժանի գտայց զանձին իմոյ վէրս որով կեղեքիմս։
       Աղաչեմ զձեզ, ներեցէք փոքր ինչ եւ իմոյ անզգամութեանս եղբարք, որք մտադիւրութեամբ անսայք նոցա՝ որոց նեղենն եւ տառապեցուցանեն զճշմարտութիւնն։ Քանզի զայս եւ Պօղոս խնդրէր երբեմն ՚ի Կորնթացւոցն ՚ի չար մշակացն պարտելոց, երագահաս բժիշկն, հանճարեղ ուղղիչն, խորագիտութեամբ ըմբռնողն. նմա այսօր ճարակ վիրացս մերոց առ ՚ի բժշկել. որ հիւանդանալն ուրուք հիւանդակցութեամբն առողջացուցանէր, ՚ի գայթակղիլն ուրուք տապանալովն վաղվաղեալ կազդուրէր։ Այլ մեք բժիշկք մեղանչականք, ըստ որում ասէ ուրեմն Յոբ, մխիթարիչք չարեաց ամենեքեան, յայպանումն միայն նստեալ բանիւս ընդդէմ Քրիստոսի եկեղեցւոյ, եւ ոչ զվէրն մահու չափ սիրով ՚ի յանձն առեալ, որպէս հրաման ընկալաք։ Հովիւ ոչ քաջ , այլ վատթար. ոչ զանձն ՚ի վերայ ոչխարացն եդեալ՝ այլ փախուցեալ. վարձկան տմարդի արդարեւ՝ եւ ոչ ՚ի հետս ճշմարիտ հովուին ընթացեալ. արդեամբք ոչ փութացեալ վասն ոչխարացն, միայն զբանս յաճախեմ։ Գայլն յափշտակէ եւ ցրուէ, եւ ես յաշտարակէս միայն խոնարհեալ նկատեմ, ՚ի բացեայ կալով զբժշկելս հնարիմ, եւ ձեռն ձգեալ հասարակաց վիրօքն վտանգիմ. այսօր մաքուր հոգեկիր, եւ վաղիւ մոլի խելագար։ Վասն այսորիկ ասէ ցիս ճշմարտութիւնն, որպէս առ արդարն Յոբ, առ անարդարս իրաւամբ. «Մինչեւ յե՞րբ խօսեսցիս զայդ՝ եւ ոգի մեծաբանութեան ՚ի բերան քո. մի՛ թէ անիրա՞ւ դատեսցի տէր, կամ որ զամենայն արար պղտորեսցէ՞ զիրաւունս. եթէ որդիքն քո մեղան առաջի նորա, առաքեաց ՚ի ձեռին զանօրէնութիւնս նոցա։ Բայց դու կանխեա առ տէր ամենակալ աղօթիւք. եթէ սուրբ եւ ճշմարիտ իցես, աղօթից քոց լուիցէ »։ Եւ ահա հեռի եմ յայսմանէ, եւ գիտեմ զի ոչ լսէ. քանզի ըստգտանիմ ՚ի սրտէ իմմէ, որպէս ասէ Աստուածաբանն, սորին վասն եւ ոչ ունիմ համարձակութիւնս առ նա աղօթել. եւ թէ ստգտանիմ, ապա ունիմ եւ ես ՚ի հին մարդոյն. եւ թէ ունիմ, ոչ կարեմ դատապարտեալս զայլս դատել, այլ տամ զբան խոնարհութեամբ, զբօսանս առ գիտութեան իմաստից որոց ախորժեն, եւ տեղեկութիւն բարեպաշտութեանն՝ որոց փափագին։ Իսկ եթէ ոք յաչաղանօք վարի առ իս յաղագս զայսոսիկ քննելոյ, ընդունիմ սիրով. քանզի եւ ես անձամբ զչափ անձինս կշռեալ գիտեմ, եւ եթէ ՚ի վեր է այս քան զհասակն իմ եւ զարժանս՝ ճանաչեմ։ Վասն որոյ եւ ներողութեամբ ունել զկշտամբանսդ աղաչեմ, ծանուցեալ թէ ՚ի սիրոյն որ ոչ ամաչէ եւ ոչ խնդրէ զիւրն՝ ըմբռնեալ ես բերիմ։