Խորհրդածութիւնք ի կարգս եկեղեցւոյ

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա

«ՏԷՐ Աստուած զօրութեանց, եւ արարիչ ամենայն լինելութեանց, որ յանէութենէ զբնաւս ՚ի ցուցակութիւն ածեալ գոյացուցեր »։ Որպէս բազում անգամ, առաւելապէս աստ զպարտութիւն խոստովանիմք, առ ՚ի յոչ կարել մեկնութիւն աստուածային եւ երկրպագելի աղօթիցս առնել. քանզի անհնար է, այսինքն՝ զի սա ունի զիղձս եւ զտռփումն հոգւոյ՝ իւր լծակից մտացն բերանոյ ընդ զգալի բանիս՝ առ իմանալի Աստուած առձայնեալ, զոր տիրապէս քանակել ՚ի գիր անկար է. եւ թէ ջանամք, բազմաբանութեան կարօտիմք. իսկ առանց այնր զնոյն քննել ժպրհութիւն է եւ անպատուութիւն խորհրդոյս. զոր օրինակ եթէ ոք կին առաջի ունելով զմեռեալ որդի, աղէխարշ գորովոյն տագնապեալ զնա՝ բանս տայ բարբառել ՚ի զովացումն հրատապ ջերմութեան սրտին՝ հառաչմամբ եւ արտասուօք. իսկ որք ոչ յախտակցութեան սրտին լծակցին, զբանքն՝ որ նորա արտասուացն են առատացուցիչ, ծաղու եւ կատականաց առնուն նիւթ. այսպէսի տոչորումն սիրոյ եւ տռփումն գթոյ եւ բաղձանք սրտի է տեսանել սարսափելի բանից աղօթիցս բուրիչ. եթէ առանց այսր լիցի քննութիւն իմաստիցս, յայպանումն երգիծանելոյ տացի անմտաց։ Արդ զիջանել առ տկարութիւնս աղաչեմ, որ յոյժ հեռի յարժանաւորութենէն՝ զարհեստ քննութեանս իմաստասիրեմ, եւ ոչ ձգել ընդ մեղադրանօք զժպրհութիւնս, որ նիւթ իւր՝ զսէրն եղբարց եւ զօգուտ նոցին ունի առաջի։
       Սակայն առ քեզ բան իմ դարձցի, երկրպագելի եւ համաբուն Հօր սուրբ Հոգի, որ մատակարար եւ ճարտարապետ եղեր ինձ յարհեստ բանի. ցայտեա այժմ, աղաչեմ զքեզ, կրկին շնորհ լուսափայլութեան ՚ի խռովեալս հոգի։ Ո՜վ տէր եւ դաստիարակ, հեզ եւ խնամող Աստուած իմ Հոգի, նշչեա ՚ի մրրկեալ ծովս խորհրդոյս զսիւք շնորհիդ՝ որով խաղաղի. եւ որպէս միշտ երախտիւք քո ստացար զիս քեզ պարտական գովեստի, լից եւ այժմ զբերան իմ օրհնութեամբ քո, տէր ցնծալի։ Թէպէտ եւ ես անարժան՝ տաճար լինել քումդ հանգստի, այլ դու առատ , ա՛ռ միայն զիս գործի հնչման քո ձայնի, եւ զանճառ խորհրդոյ քո հանճար տարփալի բացեալ փայլեցո խնդրողաց նորին առաջի, ՚ի փառս պատուոյ մեծի քո անուան սուրբդ սիրելի, եւ ինձ կշտամբանս բարբառ բերանոյս ժխտողս ծառայի։
       Արդ պարտ է գիտել, թէ նախախնամութիւնն Աստուծոյ ՚ի վերայ մարդկան եւ ամենայն էից՝ ոչ տիրապէս պատմի արարածոցս բանիւ. զի է բազում ինչ՝ որում եղաք մեք խորհրդոց նորին խորհրդազգածս, եւ է եւս առաւելապէս՝ որ անհաս մնաց ՚ի մէնջ եւ անճառ։ Սակայն յորս վայելեցաք, եւ որոց եղաքս տեղեակ, ոչ է պարտ անբանաբար ընդունել եւ անշնորհակալ կամօք, այլ հատուցանել այնմ ամենայնի փոխարէն զգոհութիւնն եւ զօրհնութիւն, ըստ այնմ. «Զի՞նչ տաց տրիտուր տեառն ընդ ամենայնի զոր եւ ետ ինձ. բայց թէ զաղօթս իմ առաջի ամենայն ժողովրդեանն նորա, ՚ի գաւիթս տան տեառն եւ ՚ի մէջ քո Երուսաղէմ »։ Ըստ այսմ խորհրդոյ քահանայապետն ՚ի դիմաց ամենայն ժողովրդեանն մտեալ առաջի Աստուծոյ, զպէսպէս նախախնամութիւն եւ զերախտիսն որ առ մարդիկ եղեալ՝ յիցէ, եւ շնորհակալութեամբ զգոհութիւնն մատուցանէ ընդ ամենեցուն. քանզի գիտէ զնա ընդ այսպիսի պատարագս հաճեալ, ըստ այնմ. «Մատո Աստուծոյ պատարագ օրհնութեան, կամ կատարեա բարձրելոյն ուխտ զքեզ »։ Աղաչէ եւ Պօղոս զխօսիւք պատարագս եւ պաշտօնս մատուցանել. պահանջէ եւ տէրն յերկրպագուաց զհոգեւորն փառատրութիւն։ Յաղագս այսորիկ սկսանի ըստ կարգի զշնորհն Աստուծոյ գոհաբանութեամբ նմին յուշ ածել, գիտելով զայս միայն նմին ըղձալի։
       «Տէր Աստուած, ասէ, զօրութեանց, եւ արարիչ ամենայն լինելութեանց »։ Նախ զանունն Աստուծոյ զորս գտին մարդիկ՝ նմին անուանէ . անուն ասեմ, ոչ բնութեան՝ որ է սքանչելի եւ անհաս, այլ փառացն եւ ներգործութեանն. քանզի ստեղծիչ արարածոցս գիտացեալ միայն զնա, այսր աղագաւ յարդեանց իրանց կոչեցաք զարարիչն Աստուած, այսինքն աստ ածող, զոչ էսն յէութիւն եւ ՚ի գոյութիւն զերկնաւորսն եւ զերկրաւորս։ Իսկ ոչ ստեղծ միայն, այլ եւ նախախնամութեամբն պահէ անվթար, եւ տիրէ ՚ի վերայ սոցին զօրեղապէս, կոչեմք զնա տէր եղելոցս. եւ տիրէ նա առաւել քան զամենեցուն հրեշտակացն դասուց, այսինքն զի նոքա ոչ թէ միայն ծառայաբար ակամայ կամօք գրաւեալ են ընդ իշխանութեամբ նորա, այլ եւ ինքեանք անձնիշխանութեամբ եւ նախայօժար կամօք սիրեն եւ տռփան ծառայել նմին, ըստ այնմ. «Օրհնեցէք զտէր ամենայն զօրութիւնք նորա, պաշտօնեայք նորա եւ արարողք կամաց նորա »։ Գիտէ եւ ինքն Աստուած՝ ՚ի բազմացն միայն զիւր սիրելիսն կոչել ծառայ, ըստ այնմ. «Մովսէս ծառայ իմ վախճանեցաւ »։ Արդ առ այս հայելով, իբր սեփհական եւ ընտանի ծառայիցս ՚ի սկիզբն բանից, տէր եւ Աստուած զնա հրեշտակացն զօրաց կոչէ, որոց առնեն զբանն նորա, եւ լսեն ձայնի պատգամաց նորա. զի երկրաւորքս բազում անգամ յայսպիսի հպատակութենէ լծընկէցս լինիմք՝ որք արարաք ՚ի նմանէ։ Դարձեալ եւ են բազումք զրկեալք յիմաստութենէ տէրութեանն գիտութեան, վասն այսորիկ սոցա արարիչ կոչէ, եւ արարիչ ամենայն լինելութեանց։ Փակեաց ընդ բանիւս զերկինս եւ զերկիր եւ զորս ՚ի նոսա, զի որք եղեն, ասէ, ամենայնս միայն յանեղէդ արարան։
       «Որ յանէութենէ զբնաւս ՚ի ցուցակութիւն ածեալ գոյացուցեր »։ Մարդիկ ստեղծանեն բազում ինչ, սակայն ոչ յանէութենէ, այլ զէն յայլ իմն էութիւն յեղաշրջեն կցորդակից տարերուն, որպէս զփայտ ՚ի հուր, եւ զքարն ՚ի հող. իսկ Աստուած ոչ այսպէս, այլ մինչ չեւ եղեալ էին էքս՝ էացոյց զնոսա. նախ զերկինս եւ զերկիր հիւթովքն, եկ ապա զցուցակութիւն բարեվայելչութեան սոցին տարերովքն։
       «Որ եւ զմեր հողեղէն բնութիւնս պատուեալ մարդասիրապէս՝ այսպիսի ահաւոր եւ անպատում խորհրդոյս կարգեցեր սպասաւորս »։ Յիրաւի ասաց՝ որ եւ զմերս, քանզի ՚ի հողեղինաց այլ եւ ոչ ոք է Աստուծոյ խորհրդոցն խորհրդազգած, բայց միայն մարդն։ Այլ գիտեն զխորհուրդս նորա հոգեղէնքն, ըստ իւրաքանչիւր դասու եւ աստիճանի արժանաւորութեան, որպէս ցուցեալ է բազում անգամ. իսկ հողեղօնքս ամենայն եղեն ՚ի զարդ երկրի, եւ ոչ յիմաստութեանն Աստուծոյ տեղեկութիւն, ըստ որում են իսկ գազանք եւ անասունք , սողունք եւ թռչունք. այլ որոշեցաւ ՚ի սոցանէ մարդն միայն, եւ մարմնովն ընդ իմանալի բնութիւն խառնեցաւ, ըստ այնմ. «Փոքր ինչ խոնարհ արարեր զնա քան զհրեշտակս քո »։ Վասն այսորիկ այսմ պատուի լինին գոհաբան, որ յառատութենէ շնորհացն Աստուծոյ տուաւ մարդկան, բանական եւ իմաստուն լինել, եւ այսու գեր ՚ի վերոյ ամենայն մարմնաւորաց նստել, զԱստուծոյ խորհուրդսն գիտել, եւ զնաարարիչ ՚ի ձեռն բնաւորական բանին ճանաչել։ Յետ այսորիկ եւ վերստին նորոգմանս որ ՚ի ձեռն Քրիստոսի յանզուգական շնորհս վայելել, եւ զանպատում խորհուրդն գիտել թէ Քրիստոսիւ եւ կամօք Հօր մարմինս ընդ աստուածութիւնն խառնեցաւ, եւ մեր ամենեցուն յոյս անդ՝ ուր հիմն է արձանացաւ։ Տե՛ս թէ ո՛րքան ահաւոր խորհրդոյս զօրութիւն, եւ անպատմելի շնորհ, հաւատոց միայն տեսանելի, եւ ՚ի մարմնական աչաց խորհուրդ ծածուկ եւ անմատչելի։ Որոց սպասաւորեմք բանականքս մարդիկ, եւ նորին վասն Աստուծոյ պաշտօն եւ երկրպագութիւն մատուցանեմք. զի այս խորհրդական մեծս յուսով ատեալ զներքինս աշխարհ՝ խաչեցաք ընդ Քրիստոսի, եւ սպասեմք Աստուծոյ։
       «Դու տէր, որում պատարագեմք զպատարագիս, ընկալ առ ՚ի մէնջ զառաջադրութիւնս զայս »։ Պատարագիս եւ պատարագել՝ քանիցս անգամ լուեալ մեր, մի՛ միայն ՚ի նուէր նշանակաց հացիս եւ գինոյս զաչս յառեալ իմասցուք, այլ պատարագէ սովաւ հանդերձ պատարագիս Աստուծոյ Հօր զՔրիստոսի խորհուրդսն , որում եւ սոքա եդան ընթերակայ ՚ի հաստատութիւն. եւ զայն իմանալի հայեցողութեամբ եւ խորհրդական բանաւորութեամբ, որում եւ սպասաւոր զինքն խոստովանեցաւ կարգեալ։ Արդ եդեալ առաջի Աստուծոյ Հօր զմարմնական նշանակս, եւ եդ առաջի նորազՔրիստոսի մարմնով տնօրէնութիւնն պէսպէս եւ զանազանս , որք եղեն ՚ի պէտս մեր փրկութեան, եւ զնոսա նուէր հաշտութեան, մաղթէ ՚ի մէնջ Աստուծոյ Հօր ընդունել, որպէս եւ ընկալաւ, եւ միշտ ընկալցի։
       «Եւ աւարտեա զսա ՚ի խորհրդականութիւն մարմնոյ եւ արեան միածնի քո »։ Քանզի դեռ եւս ոչ է բանիւ եւ աղօթիւք տուեալ նմա նուէր զխորհուրդ չարչարանացն Քրիստոսի, զոր հանդերձեալ է տալ, որով ձգեալ ՚ի մեզ զկամս Հօրն՝ ՚ի ձեռն Հոգւոյն կնքեմք զսոսա մարմին եւ արիւն Քրիստոսի. վասն այսորիկ զկատարումն առաջիկայ խորհրդոյն որում սպասաւորէ՝ թախանձէ, աւարտեա ասէ զսա, այսինքն կատարեա Հոգւովդ։ Բայց ընդէ՞ր ոչ ասէ պարզ, կատարեա զսա մարմին եւ արիւն Քրիստոսի քո, այլ ՚ի խորհրդականութիւն մարմնոյ եւ արեան։ Քանզի խորհրդականապէս լինի սա մարմին եւ արիւն Քրիստոսի եւ ոչ երեւելապէս . հաւատոցն աչաց առաջի, եւ ոչ մարմնոյն։ Ասիցես, ո՞րպէս. եկ եւ մաղթեսցուք Հոգւոյն Աստուծոյ1 զխորհուրդս յայտնել։ Քրիստոս բան անմարմին ՚ի Հօրէ առաքեցաւ, եւ ՚ի պէտս փրկութեան մարդկան ընդ մարմին երկրային միացաւ, եւ ծնեալ նովաւ ՚ի կուսէն՝ մնաց անհաս ՚ի գիտութենէ երկնաւորացն եւ երկրաւորացս , այլ միայն երեւեալ որպէս զմարդ՝ ազատ ՚ի կրից մեղաց՝ որով մարդիկ ըմբռնին, ընկալեալ զօծումն Հոգւոյն ըստ մարմնոյ, զոր կորոյս Ադամ ՚ի սկբանն, եւ պայծառացուցեալ նովաւ զբնութիւնս, անուանեցաւ յարդեանցն խորհրդոյ Քրիստոս. զի որպէս վասն մեր մարդ, այսպէս եւ ըստ մարդկան օծեալ, անցոյց ՚ի մարդիկ զօծութեան Հոգւոյն շնորհս. զի օծ աստուածաբար իւրով Հոգւովն զ ՚ի նա հաւատացեալս, եւ անուանեաց քրիստոնեայս, որպէս անդամք եւ համանուն գլխոյն Քրիստոսի։ Արդ անուանի եկեղեցի՝ մարմին Քրիստոսի եւ արիւն յոսկերաց նորա ըստ առաքելոյ, ՚ի ձեռն յօդակապութեան սրբոյ Հոգւոյն, որով կնքեալ ընդ նա խառնեցաք եւ մեք, ըստ էութեան մարմնոյ ա՛յլ ՚ի նմանէ, բայց զմի Հոգի ընկալեալ՝ մարմին նորա անուանիմք. այսպէս առցես ինձ եւ զառաջիկայ նշանակս խորհրդապէս կատարեալ. քանզի յորժամ տամք զսա Հօր, եւ սովաւ զպէսպէս տնօրէնութիւն սիրոյ առ մարդիկ միածնին իւր Որդւոյ, կնքեալ օրհնէ եւ կենդանացուցանէ զսոյն Հոգւով Քրիստոսի իւրոյ, եւ առնէ զսա մարմին նորա եւ արիւն, ոչ համաբուն1, այլ համազօր, զի թողու եւ այժմ ՚ի մարմինս նորա զմեղս աստուածաբար, ընդ մի Հոգին Աստուծոյ անճառ խառնմամբ միացեալ, որպէս գրեցաւ. «Արիւնն Յիսուսի սրբէ զմեզ յամենայն մեղաց ». եւ դարձեալ, «Ո՞րչափ եւս առաւել արիւնն Քրիստոսի՝ որ ՚ի ձեռն Հոգւոյն յաւիտենականի սրբեսցէ զխիղճ մտաց ձերոց ՚ի մեռելոտի գործոցն ». վասն այսորիկ եւ ասէ.
       «Դեղ թողութեան մեղաց պարգեւեա ճաշակողացս զհացս զայս եւ զգինիս »։ Դեղ ասէ, քանզի հիւանդացաք ՚ի կենդանութենէն զոր ՚ի մկրտութեանն առողջացաք, հոսանուտ վիճակեալ բնութեան. վասն այսորիկ տամ քեզ նուէր նախ զհացս եւ զգինիս խորհրդով միածնիդ քո չարչարանաց, որպէս զի դու ընկալեալ զսա ՚ի մէնջ հաշտ ակամբ՝ թողութեան մեզ դեղ Հոգւովդ զայն ընձեռեսցես։ Եւ ո՞րպէս լինիցի ասիցես՝ սա թաղութեան դեղ։ Ըստ որում եւ Քրիստոս եղեւ. զի նա հաւատովք զմեզ սրբեաց յորժամ ընդ իւր թաղեցաք. այսպէս նոյն ինքն դարձեալ այժմ լինի հաւատացելոցս իւր դեղ թողութեան եւ սրբութեան, յուսով եւ հաւատով, եւ ոչ մարմնապէս աչաց առաջի, որպէս եւ նշանօքն Իսրայէլի. զի նշանն ոչ հաւատացելոց, այլ անհաւատից. իսկ զի մեք հաւատացաք զԱստուած ամենակար, եւ զայս գրաւ ընկալաք ՚ի նմանէ օճառ թողութեան. զի՞նչ կարօտանամք ՚ի մարմնոյ գիտութիւն նշանաց ազդեցութեան. այլ միայն սրտապինդ լիցուք ՚ի ճաշակելն հաւատով, զմտաւ ածեալ, զի թէ մինչ թշնամիքն էաք՝ հաշտեցաք ընդ Աստուծոյ մահուամբ Որդւոյ նորա, ո՞րչափ եւս առաւել ՚ի հաշտելս մերում ապրեսցուք կենօք նորա ՚ի բարկութենէ անտի. որում փառք յաւիտեանս։