Խորհրդածութիւնք ի կարգս եկեղեցւոյ

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա

ԱՐԴ քանզի որ մերս է քահանայագործութիւն, ո՜վ սրբազանդ Տիմոթէոս, յԱստուծոյ է աւանդեալ, եւ որք առին զաստիճան պատուոյ յեկեղեցի Աստուծոյ, գործակիցք կարգեցան աստ աստուածայանաբար գործով պաշտամանն, ցուցանել պատշաճ համարիմ զսրբոյ պաշտամանն, ցուցանել պատշաճ համարիմ զսրբոյ խորհրդոյս կատարման դիտումն յառաքեալական խորհրոյն եւ աւանդութեանցն զոր ՚ի նոցանէ ընկալաք։ Այլ տես, որպէս զի մի՛ արտաքս փայլեցուսցես զորս հանդերձեալ բանս ցուցանէ, որք են պատրուակելիք որպէս զսրբութիւն սրբութեանց. այլ երկիւղիւ պահպանեալ, եւ քո զխորին խորհուրդս տէրունական իմանալով՝ հոգւով եւ մտօք պատուեսցես, անարատ եւ անկցորդ պահելով զսա ՚ի յանարժանիցն։ Քանզի սրբոցն միայն վայելէ առ սրբութիւնս յայս կցորդութիւն գիտութեան, եւ յանմաքրիցն պահել զգուշութեամբ. որպէս եւ ընկալաք զտէրունական խրատսն՝ ասացեալ. «Մի՛ տայք զսրբութիւն շանց, եւ մի ÿ արկանէք զմարգարիտն առաջի խոզից»։
       Արդ զայս սկիզբն արասցուք բանիս՝ ասելով, թէ աստուածութիւնն որ գերագոյն է էութեամբ երկնաւորաց, լինի անճառ սիրովն եւ ողորմութեամբն եւ նոցա աստուածանմանութեան եւ սրբութեան սկիզբն եւ պատճառ. սակայն երանելեաց եւ քան զմեզ լաւագունից էութեանց հրեշտակացն յայտնագոյն միանգամայն եւ իմանալի երեւմամբ զլուսաւորութիւն իւր փայլեցուցանէ. իսկ մարդկան՝ որք վիճակեցան թանձրութեան մարմնոյ եւ աղցաւոր կրից եւ այլայլական բարուց, անկարելի է առ ամենամաքուրն մերձ կացուցանել, ՝ ըզբազմօտարութիւնս մեր, բայց միայն առքինութեամբ եւ պարկեշտ եւ անարատ կրօնաւորութեամբ։ Վասն այսորիկ եթէ խորհեսցի ոք ՚ի մէնջ առ Աստուած հայել, եւ ըստ կարողութեան միաւորել ընդ նմա, պերտ է նախ զակն հոգւոյ, այսինքն զմիտս, յաշխարական իրաց յետս դարձուցանել. եւ բոլորապէս արտաքս ելանել ՚ի զգայարանացս հաճութենէ , եւ առ ինքն ժողովել. զի աշխարհական հոգս ՚ի բազում մասունս ցնդէ զնա՝ ախորժակօք եւ հեշտութեամբ մարմնոյ։ Արդ եթէ միտքն բոլորապէս ՚ի ներքս դառնայ յայսցանէ, եւ միայնակ առանձնանայ յինքեան մաքրութեամբ, կարէ այնուհետեւ բուռն հարկանել զտեսութենէ աստուածային ճառագայթիցն ։ Եւ այս ոչ ՚ի ձեռն զգալեաց աչաց, քանզի ոչ հասանէ յայս մարմնոյս խոնարհութեամբ, այլ մաքրութեամբ մտաց հպաւորեալ յամենավայելուչ մաքրութիւնն, եւ յանձն իւր ստացեալ՝ մնայ անփոփոխելի՝ ՚ի նոյն մաքրութիւն։ Այսպիսի մաքրեալն եւ այսպէս յաշխարհական ցնդմանէ ամփոփեալն՝ ապա կարողանայ ՚ի սուրբ գործ պաշտաման քահանայական աստիճանց ելանել. որով մերձանայ յաստուածային սպասաւորութեան պաշտօն, նմանութեամբ հրեշտակացն՝ գերագունիցն քան զմեզ էութեանց. հայի սա անձին յարակայ եւ անփոփոխ սրբութեամբ առ սքանչելի եւ աստուածային լոյսն Յիսուսի, որքան հասանելի է հայել եւ տեսանել, եւ գիտութեամբ նորին տեսութեանն լուսաւորէ զխորհրդական իւր իմաստութիւն։ Եւ այսպէս կարող լինի կալ ՚ի սարկաւագութեան, եւ զանմաքուրսն ՚ի հեթանոսաց մաքրել վարդապետութեամբն եւ ուսուցանել. առնուլ զպատիւ լուսատեսակ քահանայութեան, եւ մկրտել եւ լուսաւորել զսրբեալսն, ելանել ՚ի պատիւ լուսատեսակ քահանայութեան, եւ մկրտել եւ լուսաւորել զսրբեալսն, ելանել ՚ի պատիւ քահանայապետութեան եւ կատարել եւ աստուածագործել զմկրտեալսն Հոգւոյն պարգեւօք։ Իսկ եթէ զի՛նչ է հրեշտակացն եւ հրեշտակապետացն եւ պետութեանցն քահանայապետութիւն, գերագունիցն իշխանութեանց, զօրութեանց եւ տէրութեանց, եւ կամ համակարգիցն աթոռոցն էութեանց, սերովբէից եւ քերովբէից, զորս միշտ հուպ գոլ Աստուծոյ եւ ընդ Աստուծոյ ուսաք լինել, թէպէտ եւ ոչ արժանապէս՝ սակայն որպէս հասանելի էր, եւ որքան ՚ի գրոց տեղեկացաք զնոցանէ, կարգաւ պատմեցաք, բայց սակայն այսքան կարեւորէ է ասել, որպէս զի նոյն ինքն՝ որ նոցա է երկնաւորացն, եւ որ այժմս պատմի առ ՚ի մէնջ դասակարգութիւն երկրաւորացս, մի եւ զնոյն ունի զօրութիւն ըստ ամենայն քահանայական իրողութեան։ Բայց քանզի էութիւն աստուածութեանն վեհագոյն գոլով ամենեցուն նոցա, ըստ հպաւորութեան դասուցն միջնորդութեան զամենեսեան զնոսա առ ինքն բարձրացուցանել վարդապետութեամբն, մկրտութեամբն, կատարողութեամբն եւ ձեռնադրութեամբն, որպէս զի քահանայք եղեալ՝ հետեւեսցին քահանայապետին, եւ սարկաւագք՝ քահանայիցն, եւ ժողովուրդն սուրբ՝ նոցա, եւ երախայքն կոչեցեալք՝ ժողովրդոցն . եւ աստուածային եւ սուրբ կցորդութեամբ արդարեւ էին լաւիմաստնոյ եւ բարւոյ հաղորդ լինել իւրաքանչիւր ումէք ըստ կարողութեամբ։ Արդ գերագոյն էութեանցն կարգ՝ որոց այժմ յիշումն արարաք՝ անմարմին է, վասն այսորիկ վեհագոյն եւ իմանալի է քահանայապետութիւնն. իսկ զմերս տեսանեմք համեմատաբար մեզ զգայական նշանակօք զանազանեալ դասուցն ՚ի միմեանց եւ որոշեալ. սակայն միատեսակ յաստուածանալն ըստ մերում չափաւորութեանս համբառնամք։ Դարձեալ զԱստուած եւ զաստուածային առաքինութիւնսն՝ նոցա աննիւթ գոլով՝ յայտնապէս իմանան որպէս պարտ է, այլ մեք զգալեօք պատկերովքս առ աստուածային տեսութիւնս համբառնամք ըստ կարողութեան։ Նա եւ զայս ճանաչել է ճշմարտապէս, զի մի է Աստուած, որում զանազան դասք անմարմնոցն հետեւին. բայց հաղորդ լինին ոչ միապէս միոյ եւ նորին, այլ իւրաքանչիւր ոք՝ որպէս եւ աստուածային կարգն բաժանեաց ըստ արժանաւորութեան զչափն։
       Եւ զայս մարմնասաբար յայլումն վայրի ճառեցաք. բայց այժմ զմերս քահանայապետութեան սկիզբն եւ կատարումն զՅիսուս կարդալով։ Արդ է քահանայապետութիւն՝ ըստ բարեպաշտ աւանդութեանս մեր՝ որոց ընդ նովաւ են սահմանեալ բոլորվիմբք հանդիպելոցն միահամուռ պետ եւ զգլուխ եւ կատարումն։ Վասն այսորիկ եւ ասի եւ է քահանայապետութիւնս մեր պարունակող ամենայն կարգացն սրբազանից, ընդ ինքեամբ ունելով զաստիճան քահանայից եւ սարկաւագաց, եւ զդասս ժողովրդոցն եւ երախայիցն. եւ ինքն վեհագոյն գոլով նոցա՝ կատարեալ պատուոյն ունի զհաղորդութիւն. զոր եւ մականունութիւնն յայտնէ՝ ամենեցուն ունելով նորա կարգաց զպետութիւն, յայտնի նշնակելով մակադրութիւն անուանս զԱստուծով եւ զաստուածային այրն եւ կրօնիւք առաքինութեան բնաւից վեհագոյն գոլ, եւ ամենայն աստուածայնոյ գիտութեան տեղեակ եւ ուսուցիչ։ Քանզի այսպէսգոլով մաքուր եւ ըստ տեառն կամանց կատարէ զվերակացութիւնն. եւ ճանաչի այսորիկ սրբութեան սկիզբն եւ աղբիւր մի՝ պատճառն ամենայն էիցս էութիւն բարերար Երրորդութեան. յորմէ գոլն եւ բարի գոլն է ամենայն էիցս վասն բարերարութեանն։ Այս աստուածութիւն, որ գերագոյն է քան զամենայն եղականքս, երեք անձնաւորութիւն եւ մի աստուածութիւն, արդարեւ մեզ անհասանելի է , սակայն ինքեան գիտելի. որոյ եւ կամք են բանաւորացս փրկութիւն՝ երկրայնոցս մեր եւ գերագունիցն էութեանց երկնայնոց։ Եւ այս անկար է լինել յեղականքս, եթէ ոչ աստուածասցին ապրեալքն. իսկ աստուածանալն է առ Աստուած միութիւն, որպէս հասանելի է, եւ նմանութիւն. յաղագս որոյ եւ մարդկան զանազան օրինօք զգուշութիւն սահմանեցաւ, պատսպարիլ նոքօք, եւ ՚ի ներհակաց մեղացն փախչել. որպէս զի ճշմարիտ հանճարոյն տեղեկասցի, եւ մաքրութեամբ մտաց յաստուածական լուսաւորութիւնն հայեսցի, կերակրելով զինքն ՚ի հոգեւոր ճաշակացն. եւ այնպէս կարող լինիցի զաստուածութեանն նմանութիւն ՚ի յանձն բերել ըստ չափոյ մարդկան։ Իսկ բնութեամբ աստուածութիւնն, յորմէ շնորհի աստուածանալ մաքրելոցն, զողորմութիւն իւր եւ զբարերարութիւն նախ ՚ի փրկութիւն եւ յաստուածանալն բանականացն եւ իմանալեացն էութեանցն պարգեւեաց, որոց բարեկարգապէս յաստուածութենէն կատարումն անմարմին եւ իմանալի է. քանզի ոչ արտաքուստ շարժէ զնոսա Աստուած ՚ի յաստուածայինսն, այլ իմացողացն ինքն իմացումն եղեալ՝ ՚ի ներքուստ լուսաւորէ ըզնոսա եւ մաքրէ աննիւթ մաքրութեամբ։ Բայց մեզ ըստ նոցա նմանութեանն՝ ծածկապէս է պարգեւեալն. այսինքն աստուածաւանդ օրինօք, յորոց սահմանեալ պատշաճեցաւ զանազան կարգ եկեղեցւոյ նիւթական նշանակօք ըստ մեր հասողութեան2։ Եւ զայս աւանդութիւն ճշմարիտ կարգաւորութեանս՝ որքան ինչ կատարեմք, յաստուածայնոց հարցն մերոց գրով եւ առանց գրոյ հաստատեցաւ ՚ի մեզ։ Քանզի նոքա երանելի հարքն անմարմնապէս մաքրութեամբ ՚ի յերկրի հուպ գոլով հրեշտակաց՝ կարող եղեն զերկնայնոցն կարգաւորութիւն մաքուր մտօք ճանաչել, եւ ՚ի ձեռն միջնորդութեան բանի եւ գրոյ աշակերտաց իւրեանց աւանդել։ Եւ զի անկար էր մարնաւորացս եւ յաշխարհի վի ճակելոցս զվերնականացն գիտութիւն՝ նոցա նման որք վարուք հպեցան ՚ի հրեշտակս իմացականապէս՝ ուսանել , կարեւոր համարեցան մարմնաւոր նշանակօք մեզ զնոյն տալ. քանզի ոչ ամենայն ոք կարող է, եւ ոչ ամենեցուն ճշմարիտն գիտութիւն, որպէս ասացաւ։ Ապա վայելչապէս դասք սուրբ առաքելոցն՝ որք եղեն սկիզբն մերոցս քահանայութեան՝ նախ անձամբ զշնորհս Հոգւոյն սրբոյ ընկալան , եւ յետ այնորիկ առաքեցան ընդ աշխարհս յառաջ ածել զմարդիկ ՚ի հաւատս, եւ զնոյն Հոգի ընձեռել նոցա. որք աւ աննախանձ սիրով հաճեալք ընդ քարոզութիւն՝ աշակերտելոցն հաւատովք ուսուցին ճանաչել զգալեօք պատկերովք զերկնայինսն, եւ բազմազանութեամբ զծածուկսն, եւ նիւթովք զաննիւթսն, եւ մերովքս զգերագոյնսն։ Եւ զայս գրով եւ առանց գրոյ ետուն մեզ, խորհրդազգածս արարեալ զհաւատացեալս սրբոյ օրինադրութեանն3. ոչ վասն զեկեղեցի ՚ի հեթանոսական սովորութեանցն որոշելոյ միայն, զոր եւ ոչ խորհել ամենեւին պարտ է, այլ որպէս յառաջագոյն ասացի՝ մեր համեմատ զգայական իրօք սահմանել զաւանդութիւն կարգաց եկեղեցւոյ երկնայնոցն նմանութիւն։ Քանզի կարօտացաք այսպիսեօքս յիմանալի աստուածային կոյս համբառնալ։ Եւ թէ ոյք են օրինակք, կամ յորոց նմանութիւն սահմանեցաւ, յառաջակայ բանիւս հանդերձեալ եմք ցուցանել. թէ որպէս աստուածային աւանդութեան օրինադիրքն՝ անմարմին դասուց հրեշտակաց հաստատուն կայիւք, եւ նոցա անշփոթ կարգօք, եւ իւրաքանչիւր աստիճանաց զանազանութեամբ կարգեցին զպաշտօն եկեղեցականաց, յազգակցութիւն իմանալեացն վերացուցեալ զմարմնաւորացս նմանակերպութիւն։ Վասն որոյ եւ քոյդ սրբազան արժանաւորութեան հաւանեալ, քանզի պարտ է վերստին յիշել զդա, որպէս զի ամենագերագոյն աւանդութեանս ոչ հաղորդեցուսցես զոք յանմաքրիցն եւ յանարժանիցն, բայց միայն զհամակարգս քո քահանայապետս. մանաւանդ թէ եկ զնոսա հաւանեցուսցես՝ նախ ըստ առաքելական օրինադրութեանն խոստովանել հաւատ, եւ յետ այնր մաքրութեան ՚ի մաքուրս մերձենալ, այսինքն քահանայից հրեշտակացելոց միայն՝ հպել յաստուածագործական օրէնս, եւ եպիսկոպոսաց կատարելոց ՚ի կատարեալս, եւ սարկաւագաց սրբոց յամենայն սուրբս, ըստ քեզ մաքրութեամբ այսպիսի աստուածային պարգեւիս հաղորդութեան արժանացեալք։
       ԱՅՍՔԱՆ եւ այսպէս երանելի հայրս ուսուցանէ մեզ զեկեղեցական կարգաւորութիւն, ոչ վայրապար եւ պարզ տեսութիւն կամ արհամարհանաց գործ, այլ յառաքելոցն իջեալ աւանդութեան խորհուրդ հրեշտակական կարգաւորութեանն, եւ ախորժելի ճշմարտասիրացն. զոր կարեւոր համարեցայ ըստ կարի խուզողութեամբ եւս փեռեկել առաջի այնոցիկ որք խնդրեն զիմացութիւնն, ժպրհութիւն մեծ ունելով անձամբ զանձն ՚ի սոյն շարժել՝ եթէ ոչ յեղբարց բռնադատեալ էաք հայցուածոց. որոց զհնազանդելն կարեւոր վարկայ եւ գործել, քան թէ արհարհութեամբ ՚ի դանդաղութեան մահիճս ննջել։
       Եւ պարտ է նախ զայս իմանալ թէ երանելի հայրս՝ որում փոյթ եղեւ զայս սահման կարգացս քննել, մանուածով բազմաբառութեան զնոյն թագուցանէ։ Եւորպէս ասաց վերագոյնդ առ Տիմոթէոս, որում աւանդեաց զնոյն պատսպարել, զի մի ամենեցուն լիցի համարձակելի. այսինքն զի խորհուրդք են աստուածայինք, եւ պարտ է խորհրդածուացն միայն զնորին զօրութիւնն գիտել։ Այլ քանզի մեք վերջինք՝ վերջին եղաք ժամանակի ծնունդք, պասքեալք եւ ծարաւիք՝ վարժողական աղբերացն առեալ զպատիւ, եւ զգործ խորհրդածութեանն, եւ ՚ի զօրութենէ խորհրդոցն զոր գործեմք՝ տգէտք եւ անիմաստք, կարեւոր համարեցայ յօգուտ եղբարց հակառակ շաւղօք առ խորհրդոյս զննութիւն գնալ, եւ զգանձս իմաստից զոր երանելիքն ՚ի խնդրողաց եւ ՚ի սիրողաց մանուածով բառից թաքուցին, զի յառաւել երկասիրութիւնն առաւելապէս առ ՚ի նոյն փափաքն աճեսցէ նոցա, ես սպառեցելոցս ՚ի սիրոյ նորին եւ յուսահատելոցս ՚ի խնդրոյ՝ մերկ եւ յայտնի բանիւ ցուցանեմ, թերեւս գոնեա ակներաւ տեսեալ ձգիցիմք առ ՚ի փափաք ըղձալոյն . եւ մի ոք զմեզ այպանեսցէ՝ տեսեալ մինչեւ ՚ի չնչին իրաց իջեալ ՚ի քննութիւն. այլ զպատճառն ուսցի, զի վասն այսորիկ քննեցաք զփոքունս ընդ մեծամեծացն, եւ խորհրդածեցաք զմանունսն, որպէս զի մի նոքին որպէս զհարեւանցի ինչ իրս արհամարհեսցին , եւ մեք գտցուք պարտական դատաստանի ասողին. «Որ ոք լուծցէ մի ինչ ՚ի պատուիրանացս յայսցանէ ՚ի փոքունց, եւ ուսուսցէ այնպէս զմարդիկ, փոքր կոչեսցի յարքայութեան երկնից »։ Յայսմանէ տիրական հրամանէ սարտուցեալ տարտամս առ ՚ի նորին կատարումն՝ ցանկացայ զհարցն գորովասիրաց պահել սովորութիւն. առ որս տեսանեմք, զի կաթնակեր ունելով զմանկունս եւ անկիրթ ճաշակելիս կատարեալ կերակրոց, նախ ինքեանք առնուն զհացիկն եւ յատամունս մանրեն, եւ ապա եդեալ ՚ի բերան նոցա՝ առ ՚ի նոյնպիսի կերակրոց ճաշակումն զտղայսն դաստիարակեն։ Այսպէս եւ վարդապետաց՝ որոց պաշտօն բանին հաւատացաւ ՚ի Հոգւոյն, հարկաւոր է առնուլ զկատարեալ հոգւոցն կերակուր գրաւորական վարդապետութեան, եւ զնոյն յատամունս խուզողութեան մանրել եւ դիւրաճաշակելի եւ ախորժ առնել որոց կարեւոր է առ ՚ի նոյն սնունդ եւ աճումն. զի այնպէս յառաջանալով աւուրցն՝ եւ ինքեանք զնոյն զօրասցին ընդունել։ Ապա թէ ոչ այս հարկ եւ սէր ընդ աստուածայինսն սնանելոյ եղբարց, եւ փափագ յառաջատելոյ նոցին ՚ի կաթնկեր լինելոյ, որոց կատարեալն է կերակուր, որքան տմարդութիւն էր հասակի եւ ախտապաշար մտաց եւ թերավարժ աշակերտի՝ առ ՚ի յաստուածային խորհրդոյս ձեռնարկել քննութիւն. կամ զիա՞րդ հաւատալի է անձամբ յանձին զայս գործ վճարել եթէ ոչ զՀոգին Աստուծոյ հաւատացաք ունել պաշտպան։ Կամ զիա՞րդ գործի մեծաբանել կարէ ՚ի գործելն, կռան ՚ի ձուլելն, կամ մանգաղ ՚ի հնձելն , կամ գրիչ ՚ի գրելն, որ յիմաստութէան մարդկան պատշաճեցան առ պէտս գործոյն։ Կամ զի՞նչ շահ ինձ յաւետարանելս կամաւ կամ ակամայ, յորժամ տնտեսութիւն տնօրէնութեան յանձն արարեալ ինձ։