Խորհրդածութիւնք ի կարգս եկեղեցւոյ

ՊԱՐԶԱԲԱՐ որպէս կարծեմ, եդ առաջի բանս զբացատրութիւն քահանայութեան եւ կրօնաւորութեան սակայն կարեւոր է ուսանել, ո՞յր աղագաւ եմուտ այսպիսի անբարեձեւութիւն ՚ի մէջ մեր, եւ այլ բազումս առ սոքօք՝ զորս ուսաք եւ հանդերձեալ եմք քննել։ Այսոցիկ բացայայտիչ լինել կամելով՝ երկայն կարօտանամք բանից, մանաւանդ թէ եւ ոչ լսել իսկ ունիմք առանց հակառակութեան, եւ հաւանութեամբ զնոսին ուսանել, որք ստացաք միտս իբրեւ զանմիտս ՚ի մանկանց. զի որպէս նոքա զխրատն եւ զյանդիմանութիւնն ՚ի սկզբան հասակին անգոսնեալ՝ յառաջատելով աուրցն՝ ՚ի վախս անհարթութեան եւ անզգամութեան կործանին, եւ այնուհետեւ ուղղել դժուարին է զնոսա՝ որ զչար սովորութիւնն յերկարութեամբ ժամանակին իբրեւ յայս անզգամութիւնս վտարեցաք, յորում եմքս ՚ի ծագաց մինչեւ ՚ի ծագս աշխարհի։ Եպիսկոպոսք մեր մաքսապետք անօրինաց, եւ գինավաճառու շնորհացն Աստուծոյ՝ կապէնք պոռնկաց. յաշխարհէ աստուածապաշտութիւնն բարձած եւ յանապատս վտարած. ասույետեւ յուղղութիւն ջանալով՝ ծիծաղելի լինիմք իմաստնանալովն յաչս անմտաց, որք կարծեն ոչ զարտաքուստ մտեալ չար սովորութիւն մեզ ուղղել, այլ զբնութիւն փոփոխել։ Ո՜վ աղետիցս. ես եւ ոչ առանց արտասուաց կարող եմ բերել զվտանգս. քահանայքս իբրեւ զժողովուրդն յիմարեցաք. որպէս ՚ի նախատելն ուրեմն զԻսրայէլ ասաց մարգարէն։
       Իսկ մեր յայս ընկղմեալ, զժողովրդոցն արբեցութիւն եւ չար յիմարութիւն զի՞նչ պարտ է ասել, որք բարւոյ օժանդակ միմեանց լինել լուաք յԱստուծոյ, ումեմն զհոգւոյ օգուտն տնօրինել, եւ ումեմն մարմնոյ սպասաւորել, ընդ հակառակս եղեալ իրերաց՝ չարի եւ մեղաց միմեանց գտաք տնօրէնք։ Եպիսկոպոսք գողք եղաք եւ գայլք, որպէս ետես հայրն մեր վասն մեր. եւ զժողովուրդսն գիշատեմք։ Եւ ժողովուրդքն գազանաց ստացան բարս , եւ ընդդէմ մեր մաքռին։ Թերեւս դժուարին թուի լսողացն ասացեալս։ Եթէ զօտարաց էր չարաքօսութիւնս, կարի անպատշաճ. իսկ եթէ զանձին իմոյ վէրս անագան ուրեմն ծանուցեալ խոստովանիմ, ոչ ինչ հրաշափառագոյն անձամբ զանձն կշտամբել. մանաւանդ թէ եւ ներողութեան արժանի յարդարն դատաւորէ։
       Բայց թէ կամիս, եկ եւ քննեսցուք զզօրութիւն բանիդ. մի՛ արդեօք անպատշաճ ասացեալդ՝ ոչ ունի ըստ նմին եւ զգործն։ Արդ ո՞չ լուար զՔրիստոս հովիւ, որ այնչափ սիրեաց զհօտն, մինչեւ զանձն դնել ՚ի վերայ նոցա. եւ առաքեալ զինքն եւ զորս ընդ իւր արածողս հօտին կոչէ. «Ո՞ ոք, ասէ, արածիցէ խաշն, եւ ՚ի կաթանէ խաշինն ոչ ուտիցէ »։ Իսկ մեք զարածելոյ եւ ոչ բնաւ փոյթ արարեալ, այլ բնակելով յայրս եւ ՚ի ծերպս վիմաց, ըստ որում գողոցն է սովորութիւն, յանկարծակի մի անգամ ՚ի տարւոջն կամ երկիցս յարձակիմք ՚ի վերայ հօտին, զոմանս գիշատեմք, զայլս կեղեքեմք, եւ զսակ արծաթոյն ժողովեալ, փութապէս իբրեւ զգողս յորջս մեր արագապէս եկեալ դադարիմք, պատճառելով թէ վանական եմ, եւ ոչ բնակեմ յաշխարհ. իսկ զնոցայն զաշխարհի եւ զժողովրդոց գազանային բարս ո՞րպէս կարող է բանս յայտ ածել վասն առաւել եւ գերազանց չարութեան. զի ամենեւին անգոսնեալ եւ արհամարեալ է յաչս նոցա եկեղեցական իշխանութիւն եւ ոչ ունին հաւատ կամ յոյս առ սոսա գոնեայ որպէս առ մարմնական իշխան։ Մոռացեալ եւ աղօտացեալ է ամենեւին ՚ի մտաց նոցա, թէ մեզ հարկաւոր է ըստ մարմնական պիտոյից՝ եկեղեցւոյ վերակացուաց հրապարակել. եւ այնչափ յաճախեցին չար եւ պաճարամտի եպիսկոպոսք յաչս սոցա ստութիւն եւ զանիրաւութիւն, մինչ զի բարձաւ ՚ի մտաց սացին ճշմարտութեան յիշատակն, մոռացեալ ամենեւին զհաւատ գիտելոյ՝ թէ եպիսկոպոս կամ քահանայ վասն օրինացն Աստուծոյ առաջնորդէ ժողովրդեանն։
       Արդ զի՞նչ պարտ է զսոսին տեսանելով ասել, քան թէ ափ ՚ի բերան լինելով համրանալ. զի՞նչ այլ, քան թէ յաւուրս չարութեան իմաստնոցն լռել, եւ մի անգամ խօսելովն զերկրորդն ոչ յաւելուլ. զի յորժամ մեք եպիսկոպոսք եւ քահանայք ոչ գիտեմք զմեր պատիւս եւ զդիտաւորութիւն գործոյ, աշխարհականացն ո՞րպէս կարող եմք զնոյն ուսուցանել. մանաւանդ այսպիսեացս՝ որք խստագոյն ընդդէմ պատասխանեն, անաչել զճանապարհս քո ոչ կամիմ »։ Բայց սակայն մի ինչ ունիմ աշխատութենես մխիթարութիւն. յարձան յաւիտենական եւ յազգս որ գալոց է թողուլ զիմս եւ զիմոյ ազգիս զչարիս. եւ թերեւս հասարակաց աշխարհի նոյնս, որպէս առ զջրհեղեղաւն, եւ Նոյ միայն արդար։ Եւ ոչ երբէք, այլ հակառակ նմին. զի հասարակ ազգ ըստ այսմ մասին դեռ եւս բերեն զհարցն աւանդութիւն, եւ տեսանեմք աչօք մերովք յամենայն քաղաքս նոցա եւ ՚ի տեղիս եպիսկոպոսս, եւ եպիսկոպոսարանս ազատ ՚ի հարկաց՝ որք ընդ օրինօք են, պաշտելով զպատիւ իւրեանց, եւ առատացեալ պատարագօք որ ընդ քրիստոնէից թագաւորօք եւ իշխանօք. բայց մերս՝ որ ընդ անօրինօք՝ լռութեամբ կնքեսցի. եւ որք ՚ի սակաւաւոր քրիստոնէութիւնս ՚ի վանորայս թաքուցեալք, եւ աշխարհ ամենայն անհովիւ եւ անպտուղ նոցին։ Նա եւ բնաւին տգէտ եմք, թէ եպիսկոպոսին հարկաւոր է ՚ի մէջ ժողովրդեանն լինել, մոռացեալ բնաւին զառաջնոցն սովորութիւն, եւ զաչաց մերոց առ այլ ազգս զտեսութիւն նա եւ զվտանգն որ յայսմանէ՝ եւ ոչ բնաւ զմտաւ ածեալ յաղբ տգիտութեան հեշտացելոցս։ Վասն այսորիկ հարկաւորի բանս թանձրամտութեանս, մարմնական իշխանութեան յարացուցիւ զսոյն երեւելի առնել. թէրեւս ՚ի մոլորութեանս ելով ծանիցուք զնոյնն, եւ մի՛ որպէս զճշմարիտս խրոխտասցուք. սակաւ ինչ եւ ՚ի վտանգիցն տեղեկացեալ, միթէ կարասցուք զօրութեամբն Աստուծոյ եւ յայնցանէ խուսել։ Արդ պարտ է գիտել՝ թէ անվաեյլուչ է եւ ամենեւին անիրաւութիւն առ օրէնսն եպիսկոպոսաց որք վիճակեցան յաթոռս քաղաքաց, արտաքոյ նոցին լինել, կամ վանորէից զաշխարհն ծառայեցուցանել. այլ նստել ՚ի քաղաքաց եւ յաւանաց եկեղեցիս, եւ հոգալ զհոգւոց նոցա գործն, զոր օրինակ մարմնական իշխանն զմարմնոց. եւ որպէս այն իշխանն յաղագս մարմնոց տնօրէն լինելոյ հարկս հանէ յաշխարհէն, եւ զինւորսն նոքօք ՚ի պէտս մարմնական նոցա խաղաղութեան՝ նովաւ պահէ, այսպէս եւսմա հարակւոր է ամենեցուն պտղաբեր լինել յեկեղեցին. զի հպատակելով պաշտօնէիցն՝ միշտ անզբաղ յաստուածակոյս կողմանն լինիցին սոքին խաղարարարք. ըրպէս եւ տայ վասն այսորիկ մեզ տարացոյց օրէնքն Աստուծոյ ՚ի ձեռն Մովսէսի. զի ղեւտացոցն ոչ ետ Աստուած ժառանգութիւն մարմնական , բայց ՚ի տասանորդաց ժողովրդեանն՝ առ ՚ի ծառայելոյ զնոսա առանց զբաղանաց։ Եւ առաքելական կամքն ՚ի բազում տեղիս. «Ո՞ արածիցէ, ասէ, եւ տէր հրաման ետ որոց զաւետարանն աւետարանեն՝ յաւետարանէ անտի կեալ ». նոյն դարձեալ՝ եւ արժանի դատեցաւ մշակն կերակրոյ իւոյ։
       Բայց որպէս վերագոյն ասացի, յորժամ ՚ի հովուութեան եւ ՚ի մշակութեան գործն կանխեն եւ տքնին վասն ոգւոցն այնպէս՝ որպէս թէ ընդ նոցա համարս տալոց իցեն, որոց պարտին այսպիսեացս սիրով եւ յօժարութեամբ ժողովուրդքն եւ իշխանք նոցին զհպատակաութիւն կատարել. քանզի նուրբ է բնութիւնն Աստուծոյ եւ իմանալի, անկար է սոցա ՚ի մարմնական զբաղմունսն վրդովել եւ արժանապէս ընդ նմա խօսել. եւ յորժամ նա ոչ ըստ որում պարտն է խօսել է խօսի եւ միշտ աղօթիւք իւրովք զմեղս ժողովրդեանն քաւէ, բարկութիւնն Աստուծոյ փութայ ըստ մեղացն ՚ի վերայ նոցա, ոչ ունելով բարեխօս զի զայն միշտ կնքէ նա։ Եթէ ոչ հաւատս, զգիրս առ ՚ի ձեռս եւ ուսիր. զի յորժամ եկաց Ահարոն բուրվառով առաջի Աստուծոյ, անց ՚ի ժողովրդենէն պատուհասն։ Զայս գիտելով առաջին սրբոց թագաւորացն՝ հարցն եւ հայրապետացն՝ ուր իշխանքն լինին, նսիել եւ յեկեղեիսն եպիսկոպոսս. զի որպէս նա մարմնոյն ընթացից աշխարհին առաջնորդ լինի, եւ թագաւորական իրաւանցն տնօրէն եւ ուղղիչ, այսպէս եւ սա հոգւոց առաջնորդ եւ առ երկնաւոր թագաւորն Աստուած յուսոյ նոցին եւ հաւատոց առատացուցիչ, եւ բարեկարգութեան պայծառացուցիչ, եւ բարեկարգութեան պայցառացուցիչ։ Եւ որպէս այն իշխանն ՚ի թագաւորական ապարանսն բնակէ, եւ յամենեցունց փոխանակ նորին մեծարի, եւ որք կան ՚ի տան թագաւորին երկրպագեն նմա, եւ շնորհ երկրպագութեան առ թագաւորն վերանայ, այսպէս եւ սա փոխանակ Աստուծոյ բնակէ ՚ի տաճարս նորա, եւ հարկաւորապէս պահանջէ յամենեցունց գալ աստանօր, եւ ՚ի ձեռն իւր զերկրպագութիւն նուիրել Աստուծոյ։ Եւ որպէս իշխանն միշտ խուզէ՝ թէ ոք գող կամ անհնազանդ կամ ապստամբ ՚ի թագաւորէն՝ եւ ուղղէ, այսպէս եւ սմա հարկաւոր է միշտ քննել զանազանաբար ապստամբեալսն յԱստուծոյ, եւ հոգածութեամբ յուղղութիւն ածել. եւ ըստ որում առանց իշխանին ոչ կարէ կեալ քաղաքն ՚ի խաղաղութեան ըստ մարմնոյ, այսպէս եւ ոչ առանց եպիսկոպոսին ըստ հոգւոյ։ Եւ որպէս նա ՚ի գիւղս եւ յաւանս իշխանութեան իւրոյ թագաւորական շահիցն զհաւատարիմ ծառայսն վերակացուս առաքէ, ըստ այսմ եւ սա աստուածային գանձուցն փրկութեան հոգւոցն ՚ի գեղս եւյաւանս, ՚ի վանս եւ յամենայն տեղիս երիցունս սարկաւագունս կարգէ՝ տնօրինել նոցին ըստ մեծի եկեղեցւոյն օրինաց։ Այս օրինօք մինչեւ ցայսօր առաջի աչաց մերոց գնան ազգ քրիստոնէից, բայց ՚ի մերս թշուառութենէ. վասն այսորիկ եւ մարմնական նոցա իշխանութիւն ամրափակեալ հոգեւորաւն մնաց ՚ի հաստատութեան. իսկ մերս օր ըստ օրէ քակեցաւ, եւ դեռ եւս քակտի, ոչ ունելով զհոգին՝ նեցուկ եւ լծակից մարմնոյն։
       Բայց չէ ինչ օգուտ զայս բան յերկարել, քանզի փոխանակ շահեցուցանելոյ զլսողն՝ ինձ թուի թէ գայթակղեցուցանեմ. որք ոչ հային ՚ի ստուգութիւն բանիս՝ այլ յիս, որպէս թէ իմս ախտին փառասիրութեան առնում ջատագով զօրէնսն Աստուծոյ։ Այլ ես համարձակիմ զառաքելոյն ասել. «Եղբարք եթէ առանցաք ինչ, այն Աստուծոյ է, եւ եթէ զգաստանամք, այն ձեր է ». քանզի թուիմ ինձ՝ եթէ սէրն Քրիստոսի եւ քրիստոնէից ստիպէ զիս քննել զայս։
       Արդ զառաջին բանէն բուռն հարցուք վերստին, իշխանին՝ որ փոխանակ է թագաւորին ՚ի տաճարի նորա, անկար է զամենայն գործն անձամբ կատարել. այլ ՚ի պէտս թագաւորական իրաւանցն եւ իշխանս պատուակիցս ինքեան ունել հարկ է, որպէս զի խորհրդանն կցորդ լինիցին նստելով ընդ նմա եւ առ նմա. եւ այլ են ՚ի նոցանէ որք զհրամանս նոցին հրատարակեն յունկն ժողովրդոցն. եւ են ոմանք որ զդրունսն պահեն, եւ այլք որ ըստ իւրաքանչիւր արժանիաց գործ կատարեն։ Սակայն փոքունքն եւ մեծամեծքն՝ հաւասարապատիւ ծառայակիցք են եւ ծառայք թագաւոին։ Այսպէս եւ յայսմ հոգեւորական իշխանութեան աթոռս սուրբ եկեղեցի՝ նախապատիւ եւ փոխանակ Աստուծոյ է եպիսկոպոսն, իշխանակից եւ աթոռակից են նմա քահանայքն, հրամանատարք են սարկաւագունքն, հպատակողք դրանց եւ ՚ի բաց առաքիչ անարժանիցն կէս սարկաւագունք. բայց սոքա ՚ի զանազան ընթացս միոյ Աստուծոյ ծառայք են, եւ իրերաց համապատիւ ծառայակիցք։ Եւ որպէս նոքա զոր ինչ առնուն ՚ի պէտս իւրեանց յաշխարհէն, ոչ աշխարհին՝ այլ թագաւորին շնորհ ունին՝ զորոյ եւ զգործն կատարեն, եւ նոքին իսկ թագաւորին տան զայն ՚ի ձեռս նոցա, այսպէս եւ եկեղեցւոյ իշխանք զոր ինչ առնուն ՚ի ժողովրդենէն՝ Աստուծոյ շնորհ ունին, յորոյ գործն կանխեալ են, եւ ոչ սոցա, եւ սոքա պարտին Աստուծոյ տալ եւ ոչ մարդոյ։ Եւ ըստ որում նոքա զպատիւն իւրեանց եւ զփառսն ոչ անձանց համարին եւ վասն նորին հպարտանան, այլ թագաւորին, այսպէս եւ սոքա զպատիւ եւ զփառս ժողովրդեանն Աստուծոյ պարտին տալ եւ ոչ անձանց։ Եւ որպէս նոքա յանարգաց ոք գոլով՝ անուն թագաւորին զինքեանս յարգեաց , եւ թագաւորն ամենայն մտոյ եւ ելոյ համարս պահանջէ ՚ի ձեռաց նոցա, այսպէս եւ մեք յանարգաց ոք գոլով եւ յռամկաց՝ անուամբն Աստուծոյ որ ՚ի վերայ մեր՝ փառաւորեցաք ՚ի մէջ մարդկան, եւ ընկալաք ՚ի նոցանէ զպատիւ եւ զնուէրս. եւ ամենայնին հանդերձեալ է Աստուած համարս պահանջել ՚ի մէնջ, ըստ այնմ. «Որում շատ տուաւ շատ խնդրեսցի ՚ի նմանէ »։ Դարձեալ որպէս իշխանին անհաւատութիւն է առ թագաւորն, եթէ յումեքէ կաշառս առեալ՝ նախ քան զարժանաւորութիւնն զնա ՚ի պատիւ եւ ՚ի զինուորութիւն կարգէ, եւ զտերունի գանձն յանպատշաճ ձեռս մատնէ, այսպէս եւ եպիսկոպոսին անհաւատութիւն է առ թագաւորն իւր Աստուած՝ թէ վասն կաշառաց կամ վասն փառաց զոք նախ քան զարժանաւորութիւն ՚ի տանս Աստուծոյ ՚ի պատիւ եւ ՚ի հոգեւոր իշխանութիւն զինուորեցուցանէ, եւ զաստուածային գանձուն շնորհն յանմաքուր ձեռս մատնէ։ Իսկ թէ եւ գիտէ ոք իշխանն արժանի, ոչ վաղվաղակի ՚ի ծայրագոյն պատիւն հանէ, եւ ընդ իւր նստուցանէ. զի մի՛ անփորձ գտեալ իշխանական կարգին՝ անձին եւ պատուողին նախատինս լիցի։
       Այլ զի՞նչ . թէ յարքունական զարմէ է եւ յառոյգ հասակ մանկաց, զօրէնսն ամբողջ պահելով՝ ոչ համարին նմա նախատինս՝ նախ շանց եւ թռչնոց սպասաւորել, եւ յետ այնր կրթելոյ՝ յոտն կայ առաջի այնոցիկ որ նստինն, եւ ապա փոխեալ յայնմանէ, կապարճակիր լինի իշխանին եւ սպասաւոր բաժակի նորա, եւ յետ այսորիկ վարժելոյ եւ հասակաւն կատարելոյ՝ ապա լինի ձիաւոր, եւ ՚ի կարգ իշխանացն հաւասարի։ Այսպէս եւ Պօղոս խրատէ զեպիսկոպոսս՝ պահել զհրամանս իւր, զոր վկայութեամբ Աստուծոյ եւ հրեշտակաց՝ դնէ ՚ի վերայ նոցա առանց մտահաճութեան, մի՛ ինչ առնել աչառանօք, ձեռս վաղվաղակի յուրուք վերայ մի՛ դնել, եւ ոչ լինի կցորդ մեղաց օտարաց։ Այլ թէ եւ հաճելի վարս ունիցի եւ ՚ի պատուականաց ոք իցէ, նախ ՚ի խոնարհագոյն աստիճանսն փորձել. զի «Են, ասէ, մարդիկ որոց մեղքն յառաջագոյն հասեալ են ՚ի դատաստան, եւ են որոց զկնի երթան »։ Դու մի՛ երագես զձեռնադրելն, եւ յետոյ ծանուցեալ զմեղսն զղջանաս. այլ փորձեա ուսեալ ՚ի մարմնական իշխանէն, ծանուցեալ՝ թէ որքան է քոյդ անօսրագոյն խորհուրդ քան զնորայն. զի այս հոգի է, եւ այն մարմին։
       Արդ եթէ նա ՚ի դիւրինն զբարեկարգութիւնն ամբողջ պահէ՝ զիւրն օգուտ խոկալով եւ զնորայն որ ՚ի կրթութենէն լինի, դու մի՛ մանկական կարճմտութեան զիմաստութիւն քո , ո՛ եպիսկոպոս, հաւատաս, կամ արծաթոյն պատրանաց, եւ օտար մեղաց կցորդիս։ Այլ որպէս նա շանց կարգեաց զմանուկն սպասաւոր նախ, դու դրանց եկեղեցւոյս արասցես եւ կէս սարկաւագութեան կարգին, եւ յետ յայն վարժելոյ եւ կրթելոյ, ապա դիր զզէն քո զխաչն ՚ի ձեռս, եւ արա զնա սարկաւագ եւ սպասաւոր քում սեղանոյն եւ տէրունական բաժակին, զի եւ ինքն զպատուոյն առաւելութիւն ծանիցէ, եւ դու զփորձ նորին գիտիցես. հասակաւ կատարեսցի, եւ իմաստիւք զարգասցի, եւ յետ այնորիկ թէ լիցի արժանի ծայրագոյն վիճակի քահանայութեան, եւ քում աթոռակցութեան, ըստ որում եւ լի են աստուածաշունչ գիրք այսպիսի խրատուք եւ կանոնական սահմանադրութիւնք հարցն. թերեւս վայրապա՞ր գրեցին, կամ զընդէմսն սահմանեցին բնութեանս. եւ ոչ երբէք, այլ զդիւրինն եւ զհեշտականն։ Ուստի՞ յայտ է. ես ցուցից։
       Յորժամ մանուկ եւ անփորձ իմաստից ձեռնադրեմք քահանայ, որչափ տղայ է անկիրթ յընտրութիւն բարւոյ եւ չարի, պաշտէ զնոյն վասն հարկի մարդկան եւ փառաց. իսկ յառաջացեալ հասակին եւ ծանուցեալ զառաւելութիւն գործոյն եւ զունայնութիւն փառացն, հրաժարէ անձամբ անձին ՚ի նմանէ. եւ ունի այնուհետեւ միայն զպատիւն՝ իւր ՚ի դատապարտութիւն եւ ՚ի կշտամբանս. ըստ այնմ, «Անիծեալ որ գործէ զգործ տեառն հեղգութեամբ »։ Ապա բարիոք եւ ամենավայելուչ կարծեմ, մինչ դեռ ՚ի տղայական տարբերումն է, պարապել զնա խոնարհութեամբ կրօնաւորական սքեմովն, եւ փոքր փոքր յառաջանալ իմաստիցն՝ պատուել. զի թէ մարդիկ մարմնաւորք դեռ եւս ամբողջ պահեն զայս սովորութիւն, քանիօ՜ն առաւել մեզ հարկ է։ Զի՞նչ պարտ է ասել։ Զո՞ տեսեր մանուկ, իբրեւ զքո քահանայդ, ՚ի ձի նստեալ եւ պատերազմական զինուք պարփակեալ։ Զո՞ տեսեր մանուկ, յիշխանաց առ միմեանս հրեշտակ առաքեալ. է՞ր վասն. զի ոչ ունի զբաւական իմաստն, զի դիւրապատրելի է դեռ. իսկ մեք մանկունք ոչ ՚ի մարդկանէ առ մարդ, այլ ՚ի մարդկանէ առ Աստուած միշտ հրեշտակս մտեմք. զոր ոչ ՚ի կամսն կարողանամք վասն անիմաստութեան գիտել, եւ ոչ բնաւ զխորհուրդն՝ որում խորհրդակցիմք։ Զի՞նչ ունիմք առ այս ասել, որ վատթարացուցաք զօրէնս հոգեւոր քան զմարմնոց։ Բերցուք ՚ի մէջ։ Այլ վասն այսորիկ օծեմք քահանայ, զի դեռ եւս անմեղ է որպէս զի այսու կնքեսցի։ Եւ կնիք անմեղութեան ո՞չ համարիս բաւական զձեւ կրօնաւորութեան եւ զկարգ։
       ՆԵՐՍԷՍ. Դարձեալ ո՞չ գիտես, թէ անմեղ եւ սուրբ վասն այնորիկ է, զի մանուկ է եւ անիմաստ եւ դեռ անփորձ չարի. յորժամ փորձի կարե՞ս զայն հաւատարմացուցանել՝ թէ պահէ զանմեղութիւն։
       ԳՐԻԳՈՐ. Ոչ երբէք։
       ՆԵՐՍԷՍ. Եւ թէ առ այս ՚ի կարծիս ես, զի՞նչ ստիպէ զքեզ ոչ թողուլ զնա, մինչեւ փորձեսցի եւ մարտիցէ, եւ ապա օրինօք պսակեսցի. կամ թէ պարտեսցի, ազատ ՚ի հարկէ եւ ՚ի պարտուց բարձրագոյն աստիճանիդ լինիցի։
       ԳՐԻԳՈՐ. Քանզի ինքն ստիպէ եւ խնդրէ։
       ՆԵՐՍԷՍ. Եւ ո՞ւր ուսար դու զկամս մանկանն՝ ծերոյ կատարել. մանաւանդ թէ ո՞չ գիտես՝ թէ շոյտափոյթ եւ ջերմ հասակն՝ որ ջերմն խնդրէ, վաղվաղակի ունի յագենալ։ Դարձեալ եւ գիտէ՞ զնոյն՝ թէ զի՛նչ խնդրէ, եթէ պարզմտութեամբ խնդրէ։
       ԳՐԻԳՈՐ. Պարզմտութեամբ՝ ամենայն իրօք։
       ՆԵՐՍԷՍ. Յայտ է ապա՝ եթէ յանցանես պարզամտացն հաւանեալ. եւ զնա փոխանակ պատուոյ՝ ՚ի խորխորատ չարեաց ձգես։
       ԳՐԻԳՈՐ. Ծնողքն եւ ազգատոհմն պահանջեն զնոյնս քահանայութիւն որդւոյն։
       ՆԵՐՍԷՍ. Եւ զի՞նչ դիտաւորութիւն մտաց նոցա, թերեւս երկե՞ղն Աստուծոյ։
       ԳՐԻԳՈՐ. Ոչ բնաւ, այլ միայն զի կրօնաւորապէս ձեւասցի, եւ յաչս մարդկան պատուեսցի։
       ՆԵՐՍԷՍ. Զայս յառաջագոյն ցուցաք՝ եթէ զձեւ կրօնաւորութեան եւ զօրհնութեան պարտ է տալ մանկան եւ ծերոյ, որք գան ՚ի վանս կուսանաց, զկնկուղն եւ զսքեմն ըստ սովորութեան հարցն, որպէս հաստատեցաք վերագոյն. եղիցի յայս կամք ծնողացն եւ իւրն յօժարութիւն. եւ յետ փայլելոյ ՚ի նոյն առաքինութեամբ եւ հնազանդութեամբ, ապա թէ բռնութեամբ վիճակեսցի ՚ի պատիւ եւ յաստիճան եկեղեցւոյ։
       ԳՐԻԳՈՐ. Բայց եւ այլ ինչ ասեն ընտանիքն։
       ՆԵՐՍԷՍ. Զի՞նչ, յայտնեա ճշգրտիւ։
       ԳՐԻԳՈՐ. Մեք, ասեն, վասն այդորիկ որոշեցաք զորդիդ ՚ի վանականութիւն, որպէս զի եղեալ քահանայ, մեզ յետ մահու պատարագ արասցէ։
       ՆԵՐՍԷՍ. Ապա յայտ է՝ եթէ ոչ Աստուծոյ ետուն զնոյն, այլ ինքեանց ՚ի մշակութիւն վարձեցին. եւ դեռ եւս նոցա տիրելով՝ ոչ է ՚ի ծառայութիւն Աստուծոյ. զի «Որ ոչ, ասէ, ուրաստց զհայր եւ զմայր (յայտ է՝ թէ զկամս նոցա , ) ոչ է ինձ արժանի ». ասաց տէրն։
       ԳՐԻԳՈՐ. Իսկ եթէ եւ նոքա ոչ բռնադատեն, մեզ հարկաւոր է օցել զսոսա քահանայս, որպէս զի զսակ համարոյ պատարագացն յանգ հանիցեն, եւ զպարտսն մեր վճարեսեն, զոր պարտիմք աշխարհի։
       ՆԵՐՍԷՍ. Եւ զի՞նչ պարտիմք. զի տէրն մեր ասաց, «Ձրի առէք, եւ ձրի տուք ». եւ առաքեալն խրախուսէ. «Եթէ մեք ՚ի ձեզ զհոգեւորն սերմանեցաք, մեծ ի՞նչ է եթէ ՚ի ձէնջ զմարմնաւորն հնձիցեմք »։ Ապա յայտ է՝ թէ աղօթք ձեր եւ պաղատանք ոչ վասն անձանց միայն, այլ առաւելապէս վասն աշխարհի քաղաքավարելոցն. զի՞նչ պարտականութիւն է սակաւ պիտոյքն մարմնոյ, որով սպասաւորեն ձեզ. այլ մանաւանդ արժանի է. վասն զի ձրի տայք զաղօթս նոցին, ձրի առնուք ՚ի նոցանէ եւ զողորմութիւնն կարեւոր պիտոյիցն ըստ տեառն մերոյ հրամանի . եւ ոչ ՚ի ներքոյ պարտուց գրաւեալ։
       ԳՐԻԳՈՐ. Բայց ունկն դիր այժմ ինձ, եւ ասացից քեզ. սովորութիւն իմն է յաշխարհի զկնի մահուն ողորմութիւն տալ յեկեղեցիս եւ ՚ի վանորայս, եւ այնմ հատուցումն խնդրել քառասներս պատարագաց։
       ՆԵՐՍԷՍ. Ըղորմութիւնդ բարիոք սովորութիւն է եւ առաքելական օրէնք. քանզի ուսուցանէ մեզ Պօղոս յամենայն ՚ի ձեռս նորա աղքատացն, որ էին յԵրուսաղէմ՝ եւ աղօթիցն էին պարապեալ. իսկ զհատուցումն պահանջել եւ ոչ երբէք ՚ի գրոց լուաք։
       ԳՐԻԳՈՐ. Կամիմ պարզաբար ուսանել՝ զի՞նչ էին աղքատքն, եւ կամ ո՞րպէս լինէր նոցա ողորմութիւնն։
       ՆԵՐՍԷՍ. Գործք առաքելոցն պատմէ մեզ զայս, զհաւատալն, ՚ի Պէնտէկոստէին յիջումն Հոգւոյն, կանանցն եւ արանցն յԵրուսաղէմ՝ եւ մկրտեալ սոցա, ասէ, պատմութիւնն. «Էր սիրտ եւ անձն մի. եւ ունէին զամենայն ինչ հասարակաց. վաճառէին որք ունէին ստացուածս, եւ դնէին առ ոտս առաքելոցն». եւ նոքա ՚ի ձեռն ընտրեալ սպսաաւորացն ՚ի հասարակաց պիտոյս մատակարարէին։ Իսկ անհաւատ հրէայքն յափշտակեցին զամենայն ստացուածս նոցա, որպէս գրեաց առաքեալ. «Զյափշտակութիւն ընչից ձերոց խնդութեամբ ընկալարուք ». եւ այնքան բազմութեանն պարապեալ աղօթից միայն՝ կարօտանային մարմնական պիտոյիցն։ Իսկ գլխաւորք առաքելոցն Պետրոս եւ Պօղոս յորժամ բաժանեցին զաշխարհս ՚ի քարոզել, Պօղոս ՚ի հեթանոսս եւ Պետրոս ՚ի հրէայս, ուխտ եդին զաղքատսն Երուսաղեմի հասարակաբար հոգալ։ Եւ ասէ Պօղոս՝ եթէ «Ես փութացայ զնոյն գործել », զորոյ զփոյթն մեզ ՚ի մէջ առնուլ երկայն կարօտանամք բանից. զի երբեմն պարտապան դնէ զհեթանոսս նոցա, ասելով՝ «Եթէ հոգեւորացն նոցա հաղորդք եղեն հեթանոսք, պարտին եւ մարմնաւորացն կցորդ լինել ». եւ դարձեալ գրէ կորնթացւոցն՝ եթէ «Աքայեցիքն, ՚ի հերուն հետէ ասացի այլոց եկեղեցեաց, թէ պատրաստ են. եւ ձեր նախանձն զբազումս յորդորեաց ». նա եւ ՚ի բովանդակ թուղթս առաքելոյ է զնոյն գտանել։ Այլ եւ աղօթից յանձնէր հռոմայեցւոցն. «Աղօթս արարէք, ասէ, զի պաշտօնն իմ որ յԵրուսաղէմ ընդունելի լիցի սրբոցն »։ Այսպէս ընկալեալ զնուէրս պատարագաց յամեայն հեթանոսաց ՚ի հոտ անուշից հաճոյ Աստուծոյ ածէր յԵրուսաղէմ, արժանի դատելով զնոսա այսոցիկ. իսկ նոքա ըստ մարմնոյ բաւականացեալ ընծայիւք հեթանոսաց՝ ոչ երբէք զանձինս նոցա պարտական վարկանէին. եւ յառաջանալով քրիստոնէութեանն՝ ոչ յԵրուսաղէմ միայն, այլ եւ յԵգիպտոս եւ յամենայն տեղիս սկսան այսպէս որիշ յաշխարհէ առանձինն բնակել։ Իսկ ազգ քրիստոնէից ՚ի սկզբանէ վարժեալ առաքելոցն օրինօք՝ առնէին նոցա զձիրս ողորմութեան. եւ առնեն մինչեւ ցայսօր՝ հատուցուման ակն ՚ի մարդկանէ ոչ կալեալ, այլ յԱստուծոյ՝ որ ասաց. «Որ արբուցանէ ձեզ բաժակ մի ջուր ցուրտ յանունս այս՝ թէ դուք Քրիստոսի էք, ամէն ասեմ ձեզ, ոչ կորուսցէ զվարձս իւր»։
       ԳՐԻԳՈՐ. Գեղեցիկ այս ասացելոց օրինացս արտաքոյ գնամք մեք։
       ՆԵՐՍԷՍ . Ո՞րպէս։
       ԳՐԻԳՈՐ. Քանզի յորժամ առնեն զողորմութիւն՝ որքյաշխարհէ՝ յեկեղեցիս կրօնաւորաց, թուղթս պահանջեն, եւ սակ համարոյ ըստ չափոյ տրիցն թախանձնօք խնդրեն։
       ՆԵՐՍԷՍ. Ամենայն իրօք անհաւատութեանն տեսանեմ զայս պտուղ, եւ բարեկարգութեան քրիստոնէից քակտիչ. զի հարկ է նոցա ՚ի կարծիս լինել, թէ յորժամ ոչ գլխեմք զթիւն, եւ ոչ ողորմութիւն գտին Յաստուծոյ, յայնմանէ որ էառ ՚ի ձեռն մեր զողորմութիւն քահանայիցն ՚ի խորհրդեանն թուոցն վասն ՚ի զանազան տեղիս պառակտել. նաեւ վասն այսորիկ զանպատշաճս յաստիճան վիճակել. մանաւանդ եւ փակեմք ձեռս աշխարհականաց յողորմութենէն հաւատով, ուսուցանելով զնոսա ՚ի համարոցն պէտս վաճառել զտուրս՝ եւ ոչ Աստուծոյ ձրի տալ։
       ԳՐԻԳՈՐ. Զոր ինչ ասացեր բանիւ՝ գործով լինի ամենայնդ ՚ի մէջ մեր։
       ՆԵՐՍԷՍ. Եւ զո՞րս ՚ի սրբոցմ կամ ՚ի գրոց առաջնորդ ունին այսպիսի խոտորնակ ընթացից, ուսո ինձ։
       ԳՐԻԳՈՐ. Ի հարցն ասեն եկեալ առ մեզ այսպիսի աւանդութիւն։
       ՆԵՐՍԷՍ. Բարիոք՝ թէ ՚ի նոցանէ. սակայն զանուանս հարցն կամիմ ուսանել, զի նոքա ամենեքեան կենդանի են ՚ի մէջ մեր գրեցելովք վարդապետութեամբքն։
       ԳՐԻԳՈՐ. Յանուանէ ոչ գիտեմ զայսորիկ աւանդիչսն։
       ՆԵՐՍԷՍ. Ապա յայտ է թէ մոլորին, եղբայր, ՚ի ճշմարտութեանն շաւղաց՝ զսրբազան եւ զանուանի առաջնորդսն թողեալ, զոր ունիմք ՚ի մէջ մեր զսրբոյ հայապետին Բարսեղի սահման կրօնաւորաց մինչեւ ՚ի չնչին եւ յում եւ պէտ իրսն հարկաւորապէս գրեալ։ Կայ եւ հարցն եգիպտացւոց ամենայն բան եւ վարք ՚ի գրեանս ժողովեալ. եւ այսոցիկ ոչ բնաւ տան տարացոյց զկրօնաւորս աշխարհականաց պարտական լինել. այլ միայն թէ արժանի առնեն ընդունել զողորմութիւնս նոցա ՚ի պէտս իւրեանց, երանելիք են. եւ զայս ուսուցանեն իւրաքանչիւր գրեալքն իմաստուն քննողաց. եւ մեր՝ թէ ոչ յերկարութիւն բանից ՚ի շատախօսութիւն կրթէր, ՚ի մէջ առնուաք զամենայն կշտամբիչ այսպիսի խորհրդոց։
       ԳՐԻԳՈՐ. Ասա փոքր ինչ , աղաչեմ։
       ՆԵՐՍԷՍ. Գրեալ է ՚ի պատմութիւն հարցն եգիպտացւոց՝ թէ մեծատուն ոմն ոսկի եբեր ՚ի ՍԿիւթ բազում, եւ ելեալ երիցուն ՚ի դրունս եկեղեցւոյն՝ ասէր. «Եղբարք, առէք ու՛մ պիտոյ է ՚ի սմանէ ». եւ ոչ ոք հայեցաւ ՚ի նա , բնաւ ոչ մերձեցան։ Այսպիսի կամս մեզ պարտ է ստանալ։ Իսկ առ հայրն մեր Բասիլիոս հարցումն արարեալ վասն միաբանակեցաց բազմութեան, «Եթէ դիպեսցի, ասեն, հասարակաց եղբարցն կարօտութիւն լինել մարմնական պիտոյի՞ցն »^ հրամայէ առնուլ յայնցանէ որք տան յօժարութեամբ, եւ զփոխարէնն, ասէ, Աստուծոյ հատուցանել։ Արդ ո՞ ոք ժպրհեսցի ՚ի վերայ սոցա երկրորդութիւն օրինաց յաւելուլ. բայց թէ յանմտաց ոք լինիցի, որպէս կարծեմ։
       ԳՐԻԳՈՐ. Ունիմ եւ այլ ինչ ասել զնոցա մտացն. քանզի ասեն՝ թէ Փիլիպպոս առաքեալն յետ վկայութեանն ըստ բարկութեանն հրամանին ծանեաւ զինքն արտաքոյ արքայութեանն լինել, եւ հրաման ետ քառասուն օր պատարագ կատարել, եւ զինքն յիշել. նաեւ Եփրեմ թէպէտ եւ յամենայն սպասուց յետ մահուն հրաժարեաց, ոչ եւ ՚ի սմանէ. եւ աստուածաբանն առ Մաքսիմոս ուսումնակիցն ՚ի բանն գերեզմանական ասէ. «Ձենումն որ աստ վասն ձեր ննջեցելոցդ պատարագի, եւ կեանս ձեր այդանօր ցօղէ »։ Մեք ասեն առ այս յսուալով՝ տամք զողորումութիւն նուէր վասն ննջեցելոցն յուխտս կրօնաւորաց, եւ պահանջեմք զթիւս քառասնից պատարագին նոցա թողութիւն մեղաց մահուամբն Քրիստոսի։
       ՆԵՐՍԷՍ. Արդ եկ զպարզամտութեամբ ասացեալդ իմաստասիրաբար քննեսցուք, զի մի ÿ լիցի ջատագով գիրք սուրբք ստութեան. յորժամ ոչ տան մեզ զտուրս ողորմութեան՝ խափանե՞մք յեկեղեցւոյ զխորհուրդ պատարագին՝ թէ ոչ։
       ԳՐԻԳՈՐ. Եւ ոչ բնաւ։
       ՆԵՐՍԷՍ . Ապա յայտ է եթէ պատարագն ոչ վասն նոցա՝ այլ ՚ի փառս Աստուծոյ կատարի, եւ յիշելն զնընջեցեալսն զամենեսեան ՚ի ներքոյ աղօթիցն փակեմք առանց վարձու. եւ դու եթէ տաս զողորմութիւն, ըստ քում հաւատոցդ գտանես յԱստուծոյ՝ մասնակից եղեալ ՚ի տալն զողորմութիւն յայս եկեղեցիս՝ ամենայն եկեղեցեաց աղօթից, որք միով բարբառով յիշատակեն զպտղաբերիչս եկեղեցւոյ. զի «Մի է պատարագն եւ մի՛ է աղօթքն, մի Տէր Յիսուս Քրիստոս, ասաց Պօղոս, որով ամենայնն, եւ մի եկեղեցի նորա ընդ տիեզերս »։ Եւ սուրբքն որ յանձն արարին յիշատակելոյ կամ յիշատակեցին, ոչ թէ ՚ի տուր եւ յառս վարձկանութեան զՔրիստոս ձգեցին, այլ միայն ընդ հասարակաց փրկութեան եւ զինքեանս յանձն արարին հաւատով յիշել. եւ ընկալան յԱստուծոյ ըստ իւրեանց հաւատոցն։ Իսկ այսոքիկ դատարկացեալք ՚ի հաւատոցն՝ միայն ՚ի թիւսն լինին ապաստան սատանայական խորհրդակցութեամբ. եւ զմեզ ձգեն ընդ յանցանօք շնորհավաճառութեան, եւ կամին զպարգեւսն Աստուծոյ արծաթով ստանալ որպէս զՍիմոն. զոր այնքան կշտամբեաց առաքեալն Քրիստոսի՝ տեսեալ ՚ի կնճիռն անիրաւութեան։
       ԳՐԻԳՈՐ. Ապա ո՞րպէս արասցուք զտուրեւառսն Աստուծոյ ՚ի ձեռն կրօնաւորաց, ուսո ինձ զուղիղն եւ զճշմարիտն։
       ՆԵՐՍԷՍ. Ոչ ես՝ այլ նոյն ինքն վէմն եկեղեցւոյ Պետրոս առ այս եկեալ հաւանեցուսցէ զքեզ։ Քանզի ասէ պատմութիւն Գործոց առաքելոցն. «Էր բազմութեան հաւատացելոցն սիրտ եւ անձն մի , եւ ունէին զամենայն ինչ հասարակաց։ Իսկ որք ունէին գեղս եւ ագարակս՝ վաճառէին, եւ բերեէին դնէին գեղս եւ ագարակս՝ վաճառէին, եւ բերեէին դնէին զգինսն առ ոտս առաքելոցն ». եւ նոքա ընդունէին ՚ի տրիցն եւ յոսկւոյն. եւ ոչ նոքա ընդունէին սիրով եւ յօժարութեամբ, եւ ոչ հրաժարէին ՚ի տրիցն եւ յոսկւոյն. եւ ոչ նոքա փոխարէնս հատուցման պահանջէին։ Իսկ իջեալ Պետրոս առ եղբարսն ՚ի Սամարիա, տայր նոցա զՀոգին ձրի, եւ առնոյր ՚ի նոցանէ ձրի զողորմութիւնն. իսկ Սիմոն տեսեալ զայն՝ առ արծաթ եւ եկն առ Պետրոս՝ ասելով, առ զայս ՚ի քեզ՝ եւ տուր ինձ փոխանակ այսորիկ Հոգի. նա ՚ի բաց վարեաց ասելով. «Տեսանեմ զքեզ ամենեւին ՚ի կնճիռն անիրաւութեան, զի զպարգեւսն Աստուծոյ արծաթով կամիս ստանալ »։ Արդ եթէ կամիս եկ եւ քննեսցուք, է՞ր վասն սա Պետրոս որ յայլոցն առնոյր, եւ զԱնանաիա այնր աղագաւ մահացոյց, ՚ի սորա տրիցն հրաժարեաց։
       ԳՐԻԳՈՐ. Կարի յօժարութեամբ պատրաստ եմ։
       ՆԵՐՍԷՍ. Մարդկային բնութիւնս յանցանօք անարժան գտաւ Աստուծոյ շնորհացն. Քրիստոս վասն մեր անմեղ մեռաւ, եւ դարձեալ արձակեաց զայն շնորհսն ՚ի վերայ աշխարհի հասարակաբար աղքատաց եւ մեծամեծաց։ Արդ պարգեւս զներգոծութիւն Հոգւոյն Քրիստոս իւր մահուն փոխանակ էառ, եւ մեզ ձրի շնորհ ետ զնոյն՝ յորժամ խնդրեմք հաւատովք։ Արդ եթէ արծաթն էր որ զնոյնն դնէր, աղքատակիցքն Քրիստոսի զրկէին ՚ի շնորհացն. բայց այս ոչ է. այլ տայր Պետրոս զշնորհսն Քրիստոսի զթողութիւն մեղաց եւ զՀոգին՝ աղքատաց եւ մեծատանց ձրի, թէ տային իւր զողորմութիւն՝ եւ թէ ոչ։ Իսկ նոքա հաւատովք բերէին զողորմութիւն, որք նախ ընկալան զաստուծոյսն՝ ՚ի պէտս երղբարցն իւրեանց աղքատացն։ Սիմոն զայս հաւատս առ շնորհն Քրիստոսի ոչ ունէր, թէ նա մահու իւր պարգեւ առ զնոյն՝ եւ ձրի բաշխեաց աշխարհի։ Եկն առ Պետրոս ՚ի վաճառաշահութիւն , տալ զարծաթն եւ փոխանակ այնորիկ առնուլ զշնորհն՝ զոր ձրի ոչ հաւատայր աշնուլ։ Ասէ Պետրոս, ես՞ եմ որ զմահուամբ Քրիստոսի գնեալ հասարակաց շնորհս արծաթոյ վաճառեմ, ՚ի բաց գնա անիրաւողդ ճշմարտութեան։ Արդ նոյն շնորհս դեռ եւս յաշխարհ փայլէ, զոր ետ մեզ Քրիստոս ձրի. եւ մեք քահանայք ՚ի Պետրոսին գոլով վիճակ, եւ կրօնաւորքն որ ընդ մեօք, յաղքատացն որոց նա սպասաւորէր, եւ բաշխեմք ձրի յամենայն աւուր զթողութիւն մեղաց հասարակաց՝ մահուամբն Քրիստոսի՝ կենդանեաց եւ մեռելոց, աղքատաց եւ մեծատանց։ Եւ ունին ամենեքեան զշնորհն Քրիստոսի ՚ի ձեռն մեր նախ քան զիւրեանց տալն. զի միշտ կատարի պատարագն ՚ի փառս Աստուծոյ՝ նոցա փրկանք՝ թէ տան եւ թէ ոչ։ Իսկ եթէ յետ առնլոյն զայն, եւ միշտ առնելովն զմտաւ ածեն զՔրիստոսին, «Որչափ արարէք միում ՚ի փոքրականացս յայսցանէ՝ ինձ արարաէք ». եւ այսու յուսով տան զողորմութիւն, շատ եւ բիւրապատիկ պարգեւացն Քրիստոսի զչնչինն՝ ընկալցուք սիրով. որպէս Պետրոս զայնոցիկ՝ որք վաճառէին զգեօղսն եւ դնէին առ ոտս նորա։ Իսկ եթէ ոք զանձն արատքոյ գիտէ շնորհիս, որպէս եւ Սիմոնն, եւ արծաթով կամի զնոյն ստանալ կամ իւր եւ կամ մեռելոյ, որպէս թէ տալով զարծաթն՝ ապա վայելէ ՚ի նոյնն, ինքն ընդ Սիմոնի դատապարտութեամբ գրաւի, եւ զմեզ ՚ի շնորհավաճառութեան պարտիսն կործանէ։
       ԳՐԻԳՈՐ. Հաւանական է բանդ ամենայն իրօք, բայց ճշգրտել զնոյնդ կամիմ։
       ՆԵՐՍԷՍ. Եւ զի՞նչ այլ սորին հաստատութեան խարիսխ տացուք որպէս զՊետրոս, այլ ՚ի պէտս տգիտութեամբ թշուառացելոցն եւս յաւելցուք։ Ո՞չ արարաք յԱստուծոյ. ո՞չ ետ քեզ զաշպարհս ՚ի վայելս. ո՞չ մեռաւ վասն քո Քրիստոս. ո՞չ խոստացաւ քեզ զանճառ բարիսն։ Արդ ընկալեալ զայս ամենայն, քանի՞ բիւրս տաղանդոյ կարող ես կշռել նմին փոխարէն. յայտ է թէ զպարտութիւն խոստովանիս։ Ապա զարթիր ՚ի թմբրութենէդ, եւ միշտ զողորմութիւն առնելով ՚ի ձեռն նորա յեկեղեցիս եւ յաղքատս, գիտեա զի դեռ եւս դու ես պարտական նախառելոցն, նա թէ եւ զանձն եւս տաս փոխարէն. զի նախ նա մեռաւ, եւ ապա դու։ Ապա թէ զանձն պարտիս Աստուծոյ՝ որպէս գրէ Պօղոս առ Փիլիմոն, զողորմութիւն առնելով վիճակելոցն յաստիճանն Պօղոսի եւ խորհրդակցացն Քրիստոսի, նախ քան զքե՞զ տալ կարծես թշուառական մտօք՝ եւ ՚ի նոցանէ փոխարինի համարս պահանջես. ո՞չ գիտես՝ թէ միշտ ՚ի նոցա զուգական ձիրսն վայելես՝ եւ տալովդ եւ ոչ տալովդ։
       ԳՐԻԳՈՐ. Ուղիղ եւ աններհակ դաւանեցեր զճշմարտութիւն. սակայն ասեն՝ թէ զհամարն ոչ փոխարէն պահանջեմք, այլ որպէս զի պատարագն յայն աւուրս ՚ի մեր անուն լիցի, եւ մեք առաւել գտցուք զողորմութիւն քան զայլ ննջեցեալսն։
       ՆԵՐՍԷՍ. Ո՜վ թշուառութեանս եւ յիմարութեամբ արբեալ մտածութեանս. Քրիստոս ՚ի Հօր անուն մեռաւ, եւ նմա նուիրեաց զիւր մահ, եւ դու ՚ի քո՞ անուն կամիս զնա սպանանել. ամենայն աշխարհի կեանս պարգեւեաց, եւ դու ՚ի քե՞զ միայն կամիս զշնորհ նորա քանակել . ո՞չ երկնչիս թէ եւ առ քեզ ասասցէ, «Ակն քո չար է, սակայն ես առատ եմ»։
       ԳՐԻԳՈՐ. Ապա ո՞րպէս հաւատասցուք՝ եթէ մեք վասն տրիցն մերոյ առաւել գտանեմք շնորհս ՚ի պատարագէն՝ քան ՚ի յոչ տալն։
       ՆԵՐՍԷՍ. Զի՞նչ այլ այսմ բերեցուք ուսուցիչ, բայց եթէ զնոյն ինքն զտէրն. «Որ արբուսցէ միում, ասէ, ՚ի փոքրկանցս յայսցանէ բաժակ մի ջուր ցուրտ, ամէն ասեմ ձեզ ոչ կորուսցէ զվարձս իւր ». նմին եւ ՚ի զգալի իրաց առցուք ապացոյց։ Զոր օրինակ գետ՝ որ ընդարձակապէս հոսի ընդ հարթաձեւ դաշտ, եւ մարդիկ կամեցեալ առնուլ ՚ի ջրոյ նորա, որ մեծ թակուկով երթայ՝ բազում առնու, եւ որ փոքու՝ սակաւ. այսպէս եւ խորհուրդ մահուս Քրիստոսի հասարակաց ՚ի վայելս տարածի, եւ ըստ իւրաքանչիւր հաւատոցն ամանոց շնորհի մեզ, եւ ոչ ըստ տրիցն։ Այլ զտուրս յեկեղեցի պտուղ հաւատոցն ծանիցուք եւ սիրոյն, զոր եւ առ մարդիկ է տեսանել. զի անկարօտ գոլով ոք եւ արտաքոյ ագահութեան ախտի, զչնչին պատարագ բարեկամին ընդունի՝ ոչ վասն կարօտութեան, այլ զսէրն դիտելով եւ այնու ճանաչելով։ Այսպէս եւ Աստուած ընդունի զսէրն մեր տրօքն, եւ ոչ եթէ զտուրսն առանց սիրոյ. ըստ որում գրեաց Պօղոս. «Եթէ բաշխիցեմ զամենայն ինչս իմ աղքատաց, եւ մատնիցեմ զմարմինս իմ յայրումն , եւ սէր ոչ ունիցիմ՝ ոչինչ օգտիմ»։
       ԳՐԻԳՈՐ. Ապա իրաւունս դատես տալ զնուէրս պտղոցն յեկեղեցիս ամենեցուն, եւ ոչ համարս պատարագաց պահանջել. նաեւ նոցին յոչինչ հատուցանելն զայն մեղանչել։
       ՆԵՐՍԷՍ. Յայտնի եւ բազմապատիկ վկայութեամբ գրոց զսոյն հաստատեցաք՝ եւ ոչ անձամբ անձին, հաւանեալ տեառն՝ որ ասէ. «Ամենայն տունկ զոր ոչ տնկեաց հայրն իմ երկնաւոր, խլեսցի եւ ընկեսցի արտաքս »։ Եւ զի ոչ է պարտ զայս առնել, ՚ի պտղոյ գործոյն ծանիցուք. զի եկեղեցիս տուն վաճառու եւ տուր եւ առից եղեւ փոխանակ հոգեւոր կարգեացն։ Եւ որպէս կրպակաւորն շահիցն աղագաւ զկրպակսն բազմացուցանէ, այսպէս եւ մեք վասն այս ախտի թուոց բազմութեան ՚ի մի կրօնաստան ծակոտեալ եկեղեցիս ՚ի միմեանց բաժանեցաք. եւ զՔրիստոսի խորհրդոց զօրութիւն տգիտացեալ՝ միայն վասն մեռելոցն զպատարագս վարկաք, ՚ի կենդանեացս փրկանաց անհաւատք եղեալ. զմանկունս տգէտս եւ զանպատշաճս ՚ի պէտս սորին քահանայութեան վիճակեցաք, որոց բարեկարգութիւն եւ ոչ զդպրաութիւն վիճակէ. եւ սորին ագահութիւն եւ ոչ զդպրութիւն վիճակէ. եւ սորին ագահութեան վասն զպէսպէս աստիճանս եկեղեցւոյ եւ Քրիստոսի խորհրդեանն զլացաք. յաշխարհականաց զյոյս եւ զհաւատս որ առ Աստուած՝ բարձաք. եւ փոխանակ անախտութեան ախտաւորք յաչս նոցա գտաք. զի տեսանեն արծաթոյ փոխան եւ գին մեզ զՔրիստոս տուեալ, եւ ինքեանք վասն սորին տան զնոյն, եւ զգինս խնդրեն բազամապատիկս։ Այս յայտնի եւ երեւելի պտուղ մոլորութեանս. իսկ եթէ առ Աստուած ո՛րքան յանցանեմք այսպիսի շռայլութեամբ, ինձ անկար է ասել առաւելութեամբ թշնամանացս յաղթահարեալ։
       ԳՐԻԳՈՐ. Ոչ ինչ ունիմ առ ասացեալդ երկբայութիւն՝ տեսող գոլով պտղոյ խոտորնակ ընթացից , որպէս եւ ասացեր. սակայն ոչ ինչ դանդաղիմ զոր առ կրօնաւորս կիր այսորիկ վասն ախտ՝ ՚ի մէջ առնուլ։
       ՆԵՐՍԷՍ. Ասա ճշգրտիւ. քանզի յոյժ տեսանեմ զքեզ ՚ի վերայ սորին վշտացեալ։
       ԳՐԻԳՈՐ. Սահման է ՚ի մէջ նոցա յետ վախճանին երիս քառասունս կատարել զեղբօրն յիշատակ պատարագաւն։
       ՆԵՐՍԷՍ. Եւ զի՞նչ հաւատան շնորհ լինել մեռելոյն ՚ի պատարագէն։
       ԳՐԻԳՈՐ. Զի՞նչ այլ, բայց եթէ թողութիւն մեղաց, զայս զմտաւ ածեալ՝ եթէ մի մահն Քրիստոսի զամենայն աշխարհ ՚ի ծառայութենէ մեղացն ազատեաց, քանիօ՞ն առաւել յորժամ բազմապատիկ եւ զերիս քառասունս մեռանի վասն միոյ մեռելոյ. եթէ ՚ի ներքին սանդրամետս դժոխոցն իցէ, ՚ի վեր ածիցէ։
       ՆԵՐՍԷՍ. Ո՜վ տգիտութեանս եւ ամենեւին անբաւութեանս. եւ բազմապատի՞կ մահք Քրիստոսի. ապա եղիցին եւ բազում Քրիստոսք ըստ իւրաքանչիւր մահուցն. նաեւ ու՞ր դիցուք զառաքելոյ ասելն, թէ «Սա մի անգամ ՚ի վախճան յաւիտեանցս իւրով պատարագաւն յայտնեալ է, եւ սրբեսցէ զխիղճ մտաց ոչ զմեռելոցն՝ այլ զկենդանեացդ ՚ի մեռելոտի գործոց անտի՝ պաշտել զԱստուած կենդանի »։ Եւ զի ասեն՝ թէ մահն Քրիստոսի զաշխարհ փրկեաց. հարցանեմ, զո՞րս փրկեաց, զմեռելա՞լս թէ զկենդանիս. եւ զկենդանիսն զամենեսա՞ն եթէ զորս հաւատացին եւ ընդ նմա մեռան։
       Եթէ ամենեցուն էր փրկանք՝ այնքան բիւրք հեթանոսացն անհաւատիցն ո՞յր աղագաւ փրկութեանն գտան արտաքոյ. յայտ է թէ զի վասն ոչ հաւատալոյն։ Ապա թէ անհաւատ ես, յաստուածակոյս կողմանէն արձակ է փրկութիւնն, իսկ դու անձամբ զանձն ՚ի նմանէ զրկես. իսկ եթէ հաւատացեր, զի՞նչ է հաւատոյդ ուսուցիչ, բայց եթէ կատարումն պատուիրանին. «Որ սիրէ զիս, ասէ, զպատուիրանս իմ պահեսցէ »։ Եւ եթէ կատարեցեր զպատուիրանն, վայելեցեր ՚ի շնորհս նորա կենօք եւյետ մահու. իսկ եթէ առ այն հեղգ գտար մինչեւ ՚ի մահ, զիա՞րդ հաւատաս յետ մահու թողութեան, գնացեալ յընունելութեան օրէս եւ ՚ի փրկութեան ժամանակէս, ըստ որում գրէ խորհրդոցն Քրիստոսի հազարապետն. «Այս է ժամանակ ընդունելի եւ այս է օր փրկութեան », եւ ոչ եթէ այն։ Եւ նոյն դարձեալ. «Ելանել եւ ը Քրիստոսի լինել լաւ համարիմ », բայց զկեանս մարմնոյ պտուղ գործոյ ունիմ։ Թերեւս նա տգիտեցաւ՞ ՚ի մերս իմաստութենէ, որք յետ մահու կարծեմք բարեգործել եւ թողութիւն գտանել զոր իւրով մարմնովն գործեաց՝ եթէ բարի եւ եթէ չար »։ Մոռացեալ են այսպիսիքն եւ զողորմութիւն, եւ զիւր տեառն զյիմար կուսիցն անտես առնել զարտասուսն, եւ եւ աղաղակել մեծաբարբառ՝ եթէ ոչ գիտեմ զձեզ։ Սատանայի ամենայն իրօք կարծեմ զայս սերմն, որ ջանայ զայնպիսիսն անպտուղ յիշխանութենէ առաքինութեան առնել. զի որ յետ մահու թողութեան մեղաց յոյս ունիցի, զկեանս մարմնոյն էր՞ վասն ՚ի ճգունս մտանէ. եւ որ հաւատայ թէ ստացուածս զոր ժողովեալ եմ, յետ մահու ողորմութիւնն ընդունելի է, կենօք է՞ր վասն զնոյնն վատնէ, եւ զցանկութիւն զընչասիրութեանն քաղցեալ պահէ։
       Եւ ահա այս կարծիմք ելոյծ եւ յերկիր կործանեաց զամենայն խորհրդոյս քրիստոնէից , եւ ՚ի դերեւս արար զմահն Քրիստոսի եւ զուսումն վարդապետութեան առաքելոցն եւ նոցին հետեւողացն, որք զայս յոյս ամենեւին բարձին, եւ խրատեցին՝ ջանալ մինչդեռ այսօրդ առաջի կայ, եւ անդ հռչակեցին ոչ լինել ողորմութիւն, այլ իւրաքանչիւր գործոց հատուցումն։ Եւ թէ յետ մահու թողութիւն մեղաց, է՞ր վասն կրօնաւորիս, սգաս, արտասուես, տառապիս ճգնութեամբ. կեր, արբ եւ ուրախ լեր. եւ յորժամ մեռանիս, զոր ոչ կարացեր ուտել ըմպել՝ տուր վասն պատարագի, զի ՚ի հետ ոչ կարես տանել, եւ արդարացիր։ Ապա որպէս կարծեմք, բազումք ՚ի կրօնաւորաց այսու յուսով անփոյթ արարեալ զկրօնաւորութենէ՝ գործեն եւ ժողովեն զարծաթ, որպէս զի յետ մահու պատարագաւս արդարասցին։ Առ որս ասասցուք, մոլորեալ էք ոչ գիտելով զգիրս եւ ոչ զզօրութիւն Աստուծոյ. կամաւ կափուցանէք զաչս առ լոյս գիտութեանն, եւ ՚ի բարուրս հեշտանայք. չէ բազում մահ Քրիստոսի ըստ թուոյ աւուրցդ, որպէս կարծէք, եւ ոչ հատեալ գիշերատիւ։ Աստուծոյ օր է, առ որ ոչ մերձենայ խաւար. այլ այս բովանդակ կեանս մի օր է նմա համարեալ, ըստ որում գրէ Պօղոս. «Մինչդեռ այս օրդ առաջի կայ »։ Յայս ՚ի մի օրս եկն Քրիստոս եւ մեռաւ վասն մերոյ փրկութեան առաջի Հօր, եւ դեռ եւս մեռեալ էնմա համարեալ . զորոյ գիտութիւն ոչ հնութիւն ժամանակի աղօտացուցանէ։
       Եւ մեք իւրաքանչիւր ազգ որ ծնանիմք յաշխարհ, զմի մահու խորհուրդ նմին ՚ի յուշ ածեմք. եւ առ մերս մտածութիւն նորոգելով զնոյն հաւատ եւ գիտութիւն՝ գիտել Աստուծոյ ասեմք, եւ գտանեմք ՚ի նմանէ ողորմութիւն վասն սորա։
       Նուրբ է խորհուրդս Աստուծոյ, եւ իմաստուն եւ մաքուր մտաց կարօտի. ապա թէ ըստ ձեր պարզամտութեանդ քառասներով նոր ՚ի նորոյ Քրիստոս մեռանի, եղիցին բազում Քրիստոս Հռոմոց յիւրեանց աշխարհն, եւ Ֆրանգաց յիւրեանցն, եւ մեզ ՚ի մերն. զի եւ զայս կարծեն՝ որք զազգաց քրիստոնէից պատարագս անկատար կարծեն։ Բայց ոչ է ճշմարտութիւն այսպէս. «Այլ մեզ մի է Քրիստոս, եւ մի մահ նորա ՚ի վախճան յաւիտեանցս » ասաց Պօղոս։ Եւ միոյ մահուն յիշատակ, որչափ այս օրս առաջի կայ, սրբէ զխիղճ մտաց մերձեցելոյս հաւատով եւ սրբութեամբ, եւ ոչ եթէ զմեռելոցն։ Մի եւ եկեղեցի նորա ընդ ծագս տիեզերաց բազմութիւն ազգաց, որք յայս խորհուրդ ճոխանան. եւ թէպէտ ասէ ձեռն ցոտն՝ թէ չես ՚ի մարմնոյ աստի, կամ ակն ցունկն՝ թէ չես ինձ պիտոյ, ոչ եթէ այնու քակտին անդամքն ՚ի միմեանց որք ՚ի գլուխն Քրիստոս պատկանեցան, եւ ՚ի նորայն հաճութիւն եւ դատաստան յուսան, յորոյ եւ ՚ի շնորհն հասարակաբար վայելեն եւ վայելեսցեն։
       ԳՐԻԳՈՐ. Ծանեայ զասացեալս հաստատութեամբ մի գոլ զմահն Քրիստոսի, եւ զմեզ օր ըստ օրէ նմին յիշատակի նորոգիչք. արդ խնդրեմ ուսանել թէ ամենեւին անյո՞յս են մեռեալքն ՚ի փրկութենէ յետ մահու։
       ՆԵՐՍԷՍ. Եւ ուստի՞ յոյս նոցա թողութեան. բեր ՚ի գրոց, եւ հաւանեցայց։
       ԳՐԻԳՈՐ. Ոչ կարեմ։ Բայց ապա ո՞յր աղագաւ նոցին հանգստեան վասն աղօթել ուսաք, եւ ՚ի պատարագն զնոյն խնդրել։
       ՆԵՐՍԷՍ. Բեր զգիրս առաքելականս այսորիկ վկայ որ հրամայէ զայս մեզ։
       ԳՐԻԳՈՐ. Ոչ գտանեմ. զի թէպէտ եւ գրէ Յովհաննէս, «Եթէ ոք տեսցէ զեղբայր իւր մեղուցեալ՝ խնդրեսցէ եւ թողցի նմա ». եւ Յակովբոս, «Յոյժ զօրաւոր են աղօթք արդարոց յօգնականութիւն », կենդանեաց վասն ասեն, եւ ոչ մեռելոց, զորոյ կցորդութիւնն ապաշխարութեան ՚ի ձեռն ունիցի աղօթողն։
       ՆԵՐՍԷՍ. Այդպէս է, ըստ որում ասացերդ, ճշմարտապէս. բայց եւ այս սովորութիւն վասն մեռելոց աղօթել ոչ է արտաքոյ եկեղեցական աւանդութեան, այլ ՚ի սրբոցն առ մեզ իջեալ։ ԵՒ թէ ո՞յր աղագաւ, ասացից, որպէս կարծեմ։
       ԳՐԻԳՈՐ . Կարօտիմ ուսանել։
       ՆԵՐՍԷՍ. Սուրբն եւ մեծն Աթանաս գրէ ՚ի վարս երանելոյն Անտոնի, թէ երբեմն զինն ժամու աղօթսն կատարելով ծերոյն յափշտակեցաւ մինչեւ յօդս, եւ յընթացսն տեսանէր զգունդս գունդս դիւաց ընդառաջ եկեալ նմա, եւ չար թունօք ժպրհել պատճառս մեղանաց զմանկութեանն ՚ի վերայ նորա բաղբաղել. եւ ձայն եղեւ յերկնից, «Զայն եթող նմա Աստուած. զմիայնակեցութեան ընթացսն քննեա, թէ ինչ ՚ի քոյոցն գտցես ՚ի նմա ». եւ նա ափ ՚ի բերան եղեւ ամենեւին, եւ զերծաւ երանելին ՚ի մեղսասէր ձեռացն։
       Նոյն դարձեալ հայրն տեսանէր երկայն զոմն մինչեւ յօդս, եւ զձեռս տարածեալ՝ զհոգիս մարդկան որք վերանային՝ ըմբռնէր, եւ զորս ոչ կարէր ըմբռնել՝ կըրճտէր ՚ի վերայ նոցա զատամունս։ Արդ զայսպիսի մարտ պատերազմի որ յօդս նորա ընդ հոգիս ծանուցեալ, աւանդեցին աղօթիւք օգնել ննջեցելոցն մեզ յընթացս նորա՝ յետ վախճանին, զի զերծցին ՚ի չար հրեշտակացն որպէս աղօթեացն Յովհաննէս. «Ի գալս իմում առ քեզ տէր Յիսուս յամօթ լիցին հրեշտակք չարին, սատանայ պարտեսցի, բանսարկուն պապանձեսցի »։ Վասն այսր նեղութեան նոցա, յորմէ եւ ամենայն սուրբքն զգուշացան, տամք զաղօթս մեր նոցա օժանդակ, եւ ոչ որպէս կարծիքն է ոմանց՝ թողութեան մեղաց հաւատամք մեք լինել ննջեցելոցն. եւ ոչ զայն ուսաք ՚ի սրբոցն խնդրել. քանզի ոչ լիցի, եւ ընդդէմ է այսպիսի աղօթքս կամացն Աստուծոյ, որպէս գրեաց սուրբն Դիոնեսիոս։ Այլ զի՞նչ, հանգիստ խնդրեմք. եւ ամենայն աղօթք՝ նոցա հանգստեան վասն է սահմանած, եւ ոչ թողութեան. այսինքն թէ զորս վարուքն իւրեանց եւ կենօքն աշխատեցան՝ զերծոյ ՚ի դիւային պատերազմացն որք յօդս են, եւ հանեալ ՚ի խաւարային իշխանութեանցն՝ ընդ սուրբս քո պայծառացոյ. ըրոց խոստացար եւ խնդրեցեր եւ ասացեր, թէ «Կամիմ զի ուր եսն իցեմ, եւ սոքա ընդ իս իցեն », եւ քո կամքդ գործ է կատարեալ. եւ այսմ ապացոյց առցուք ՚ի մարմնական իրաց. զոր օրինակ ոք առաջի արդարադատ թագաւորի ընդ թշնամւոյ եւ ընդ ոսոխէն եւ յանաչառ կամայ թագաւորին, եւ ակնարկէ որոց մերձ են յարքայն՝ օգնել իւր. արդ սոցա օգնելն ներգործէ՝ զիւր ուղղութիւնն ունելով նիւթ։
       Արդ մեռեալ մեր՝ ընթանամք ընդ այնպիսի թշնամւոյ յիրաւունս, յորմէ եւ Յովհաննէս ամենամաքուրն խնդրէր զզերծանելն. եւ զԱնտոնի վերայ պատճառս բաղբաղէր։ Նախ կենօք պարտիմք մահու չափ գուն գործել յապաշխարութիւն առաքինութեան, եւ ապա յետ մահու զաղօթս եղբարց մերոց առաջի պատարագին Քրիստոսի խնդրել հաւատով օժանդակ. որպէս եւ սուրբքն որ խնդրեցին, զնոյն եւ արարին. եւ ոչ զՔրիստոս պատարագել վասն միոյ հոգւոյ։ Այլ զի հարկաւորապէս պատարգի Քրիստոս, խնդրել ընդ բազմացն եւ նմա զերծումն ՚ի դիւաց՝ եւ հանգիստ ՚ի փառս։ Այսքան օգտեցուցանեմք աղօթիւք մեր զմեռեալն ըստ ճշմարտութեանն, անկարացեալ՝ յորժամ ինքն ոչ աշխատեցաւ՝ մեր զոք ՚ի դժոխոցն զերծուցանել կամ փրկել. այլ յորժամ ըստ պատուիրանին արար զընթացսն քաղաքաւարութեանն, ընդունի Աստուած զաղօթս մեր օժանդակ նմին ըստ չափոյ հաւատոց մերոց։
       ԳՐԻԳՈՐ. Ուսայ խորհուրս գովելի եւ հաւանական. բայց կամիմ եւ զայն ուսանել՝ զքառասնի աւուրցն թիւ հիշատակի։
       ՆԵՐՍԷՍ. Ագահութեան ախտի ծառայելով մոլորեցան ՚ի ճշմարտութենէն բազումք. քանզի զքառասունսն թուել իրաւացի էր, ոչ ըստ համարոյ պատարագացն , այլ ըստ աւուրցն՝ յօրէ յորմէ վախճանեցաւ մինչեւ ՚ի քառասուներորդն յիշատակել զնա յաղօթս, եւ ոչ այլ առաւելուլ երիցս եւ չորիցս եւ բազմապատիկս. եւ այսմ կարծեացս սկիզբն թուի ինձ ՚ի հնոցն ունել. քանզի «Ելաց, ասէ, ամենայն Իսրայէլ զԱհարոն աւուրս երեսուն »։ Արդ փոխանակ նոցա լալոյն՝ մեք զաղօթելն առնեքմ, պայծառացեալ յուսով յարութեան ՚ի վերայ եղբարցն՝ սկսեալ ՚ի վախճանէն զայն աւուրս օժանդակեմք նմին յառաջիկայ ճանապարհն։
       ԳՐԻԳՈՐ. Ապա որպէս կարծեմ, անպատշաճ դնես զառանձինն առանձինն եկեղեցիս, եւ ՚ի սակաւ աւուրս զթիւ քառասնիցն լցուցանել։
       ՆԵՐՍԷՍ. Ամենեւին իսկ, նաեւ զբազմապատիկ քառասունսն, զոր գնեն տուրեւառիկքն. որպէս ընդարձագոյնսն լուծաք ՚ի բանսն զայսպիսի կարծիս։
       ԳՐԻԳՈՐ. Ապա ո՞րպէս կալցուք զայսպիսի սովորութիւն աշակերտեալք ճշմարտութեանն։
       ՆԵՐՍԷՍ. Ըստ որում վերագոյնն ասացի, որ զՔրիստոս վասն մեր իւրով աստուածեղէն կամօքն միշտ յայսըմ յաւիտենիս, յորժամ մերանի ոք ՚ի մէնջ՝ խնդրել ՚ի պատարագն Քրիստոսի աղօթիւք զհանգիստ զաւուրս քառասուն ամենայն եղբարցն, եւ ոչ զթիւս. զի բազմացն աղօթքն մի է ՚ի նոյն օրն, եւ ոչ բաժանի եւ ՚ի քանակութիւն փայտի պարփակի. եւ թէ այլ ոք հուպ ընդ առաջնունմ վախճանի, ընդ նմին եւ զսորա յիշատակն բերել, եւ ոչ թերութիւն վարկանել յիմարեալ մտօք։
       ԳՐԻԳՈՐ. Իսկ զնուէրս տրոց աշխարհականաց ո՞րպէս ընկալցուք։
       ՆԵՐՍԷՍ. Միանգամայն ասեմ, թէ բիւրաւորս եւ հազարաւորս տայցեն Աստուծոյ ՚ի ձեռս մեր պտուղս, ոչ բնաւ զմեզ պարտական արարին. այլ ինքեան պարտական գոլով Աստուծով՝ նմին հատուցին զսակաւն, եւ առ նա ակն կալցին փոխարինին, եւ ոչ ՚ի ձեռս մեր, որ ասաց. «Որչափ արարէք միում եղբարց իմոց, ինձ արարէք »։ Եւ մեր ընկալեալ զնոյն երկեղածութեամբ ՚ի լրումն պիտոյիցն՝ եւ ոչ ախտիւ ագահութեան, արժանի դատեսցուք զմշակն կերակրոյ իւրոյ, եւ ազատ մտօք ՚ի նոյն վայելեսցուք։
       ԳՐԻԳՈՐ. Ապա թէ ասեն, ոչ տամք ողորմութիւն՝ այլ ՚ի պէտս պատարագացն, եթէ արժա՞ն է առնուլ։
       ՆԵՐՍԷՍ. եթէ մինչեւ ցայն ոչ պատարագէաքն, եւ նորա վասն շարժիմք ՚ի նոյն՝ մեղանչեմք ՚ի յառնուլն. իսկ եթէ պատարագն ամենայն իրօք լինի ՚ի փառս Ասպուծոյ, եւ նա տայ, նորին վասն զայն առեալ՝ լցուսցուք զպէտս եղբարցն. եւ նմա Աստւուած պատարագաւն ըստ իւրում հաւատոցն հատուսցէ. եւ այնուհետեւ կցորդ է խնդրուածոցն՝ զոր առնեմք ՚ի պատարագն, «Յիշեա տէր եւ օրհնեա զպտղաբերիչս եկեղեցւոյ քում սրբոյ»։
       ԳՐԻԳՈՐ. Իսկ ՚ի թիւ եւ ՚ի համար ըստ չափոյ տրիցն զպատարագն ո՞չ է պարտ արկանել։
       ՆԵՐՍԷՍ. Ոչ եւ ամենեւին ոչ. եւ դարձեալ ասեմ՝ ոչ. զի մի՛ շնորհաւաճառ լիցուք, որ հրաման առաք ձրի առնուլ եւ ձրի տալ, ինքն Քրիստոս գլխովին հրամայեաց. եւ զի՞նչ այլ ձրի առնուլն եւ ձրի տալ, եթէ ոչ այս, զի մի՛ թուեսցուք պարտապան գոլ, եւ ՚ի հատուցումն փութալ տգիտութեամբ, որք միշտ հատուցանեմք զԱստուծոյն տալով, եւ ոչ զմերն. եւ յԱստուծոյ առնուլ պարտիմք եւ ոչ ՚ի մարդկանէ։ Այսպիսի հայրենի աւանդութեանս հետեւեալ պայծառապէս փայլեցուսցուք զփառս Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ ՚ի գործս մեր՝ եւ զՀօրն նորա Հոգւովն սրբով, որ է օրհնեալ յաւիտեանս . ամեն։