Խորհրդածութիւնք ի կարգս եկեղեցւոյ

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա

«ԵՐԿԻՐ պագանեմք եւ աղաչեմք եւ խնդրեմք ՚ի քէն բարերար Աստուած »։ Պարտ է գիտել, թէպէտ ամենայն բանք աղօթից որ մինչեւ ցայժմ պատմեցան՝ պատմութիւն էր շնորհացն Քրիստոսի, եւ յիշատակ առաջի Հօր, ըստ նմին եւ գոհաբանութիւն. եւ այս ոչ վայրապար, այլ բարիոք եւ ամենավայելուչ կարգաւորութեամբ՝ զոր իրաւունս վարկանիմ դնել համառօտ. այսինքն զի նախ մարդ երեւեցաւ Քրիստոս եւ Աստուած ՚ի մէջ երկրի, վասն որոյ եւ եղեն երկրաւորքս երկնայնոցն կցորդ. զայսր խորհուրդ ունէր առաջին աղօթքն եւ զյիշատակ, ուստի եւ շարժեաց սարկաւագն զամենայն եկեղեցին ՚ի սրբասացութիւն։ Յետ այնորիկ զտնօրէնութիւն փրկագործ չարչարանացն եւ զխաչին կատարեաց, զոր պարունակեաց երկրորդ աղօթիցն յիշատակ խորհրդածութեան՝ տալով զնոյն նուէր Աստուծոյ Հօր քահանային. յաղագս որոյ եւ ըստ ամենայնի այնորիկ գոհացան, եւ օրհնեցին ազդմամբ սարկաւագին ժողովուրդն զՔրիստոս։ Ապա զի յետ խաչին եւ յարութեանն՝ առ նա զմխիթարիչ Հոգին փոխարէն իւրոցն աշխատութեանց, եւ բաշխեաց ՚ի յաշխարհս. վասն այսորիկ եւ քահանայս՝ յետ տալոյ զայս խորհրդոյս յիշատակ նուէր Աստուծոյ Հօր, եւ նորա սիրով ընդունելոյն, եւ սմին ՚ի վերայ ամենայնին գոհանալոյն, ապա կարգաւորապէս համարձակի խնդրել զշնորհս Հոգւոյն. զի մինչ չեւ էր մեռեալ Քրիստոս, ոչ ումեք ետ Հայր զՀոգին, ըստ այնմ. «Չեւ էր Հոգի, քանզի Յիսուս չեւ էր փառաւորեալ »։ Արդ սաայժմ որպէս թէ այսօր եղեւ մարդանալն եւ խաչն եւ յարութիւնն, ետ զնոսին ըստ կարգի Հօր նուէր, եւ ապա փոխարէն Քրիստոսի մահուն եւ չարչարանացն զոր ետ՝ խնդրէ ՚ի Հօրէ երկրպագութեամբ զՀոգին սուրբ. որպէս եւ յայնժամ , զի հեղ յառաքեալսն։ Եւ դու տես, զի նոքա որ ՚ի Քրիստոսի առատ վարդապետութիւնն ոչ բնաւ զղջացան, գալստեամբ Հոգւոյն ՚ի մի ձայնէն Պետրոսի երեք հազարքն ահւատացին։ Ապա յայտ է՝ թէ մահն Որդւոյ վասն զշնորհս Հոգւոյն առնլոյ մեզ եղեւ . բայց քանզի մեք որ այսօր եմք յաշխարհի մարդիկ, չէաք յայն ժամանակս, թէ նոքա միայն էին վայելեալ ՚ի շնորհս խաչին կամ ՚ի պարգեւաց Հոգւոյն, Աստուծոյ դատաստանն աչառանօք էր, եւ մեք առանց մեղադրութեան։ Վասն այնորիկ նոյն խաչին յիշատակն զոր ուսաք ՚ի տեառնէ՝ այսօր կատարեալ, զայն զառաջին մահուն ունի զօրութիւն. եւ որպէս յայնժամ յետ խաչելութեանն տուաւ մարդկան Հոգին ՚ի Հօրէ, նոյնպէս եւ այսօր կատարեալ յետ յիշատակի խաչին խորհրդոյ զնոյն ընդունիմք. զի լիցի Աստուած անաչառ ՚ի պարգեւս իւր, եւ մարդիկ հասարակաբար ՚ի նոյն վայելող. ուստի եւ յետ խաչին երկրպագեալ՝ զՀոգին խնդրեմք ՚ի Հօրէ միջնորդութեամբ եւ աղերսանօք Որդւոյս իւր մահու։ Դարձեալ կամիմ եւ այլ տարակուսանաց զլուծումն պահանջել. քանզի կարծեն ոմանք թէ ո՞րպէս հոգին ներգործէ զհացս Որդւոյն մարմին, այսինքն Քրիստոսի. քանզի իջանէ Հոգին ՚ի վերայ սորին, եւ լինի սոյն՝ ոչ Հոգւոյն, այլ Քրիստոսի մարմին. որ զայս զմտաւ ածէ ՚ի վերայ եկեղեցական խորհրդածութեան եւ ոչ բնաւ ուսաւ զկալն, ոչ ծանուցեալ եթէ Որդւոյ միայն մարմնանալն էր եւ փրկելն. իսկ յետ այնորիկ Հոգւոյն տուաք մատակարարութիւն, եւ ամենայն շնորհ առ մեզ ՚ի նմանէ ներգործի։ Դարձեալ եւ զայս մի՛ ոք տգիտասցի՝ թէ նոյն ինքն զՔրիստոսն անուն տէրն մեր Հոգւոյն սեփականեաց ներգործութեամբն, որ եկացն ՚ի վերայ նորին մարմնոյ ՚ի Յորդանան, որպէս եւ ուսանիմք ՚ի մեկնութենէ անտի սրբոյն Կիւրղի. եւ Հոգւոյն զօրութեամբ սկիզբն արա նշանացն, ոչ եթէ իբր զկարօտ կամ զտկար ընկալեալ, զոր մի՛ լիցի կարծել, այլ զի մարդն զՀոգւոյն փչումն ունէր յԱստուծոյ ՚ի սկզբանն եւ կորոյս ընդ յանցանացն, զնոյն տէրն վերստին յիւր մարմինն ա՛ռ ըստ ամենապայծառ անմեղութեանն. եւ ըստ որում կրճիմն եղեալ Ադամայ արգել զնա յամենայն ծննդոցս, մեռեալ Քրիստոս՝ սփռեաց զնա ՚ի վերայ ամենայն եկեղեցւոյ. եւ զսա զեկեղեցի մարմին անուանէ Քրիստոսի Պօղոս, եւ յոսկերաց նորա որ տարրանայ ՚ի գլուխն Քրիստոս, ոչ այլ իւիք՝ բայց յօդակապութեամբ Հոգւոյն։ Ապա պարտ է գիտել՝ եթէ զՀոգին սուրբ Քրիստոս տնօրինապէս նախ ՚ի յինքն ընկալաւ, եւ նովաւ եւ ՚ի նմանէ ՚ի մեզ հեղաւ, ըստ այնմ. «Եթէ ոք զՀոգին Քրիստոսի ոչ ունի՝ սա չէ նորա ». եւ ոչ չափով տայ Հայր Որդւոյ զՀոգին. եւ մեք յորժամ խնդրեմք զնոյնն ՚ի Հօրէ, ՚ի գլուխն Քրիստոս իջանէ , եւ նովաւ եւ ՚ի նմանէ յոսկերս տարածի եւ կենդանախարուկէ. ուստի եւ ասէ.
       «Երկիր պագանեմք եւ աղաչեմք եւ խնդրեմք ՚ի քէն բարերար Աստուած, առաքեա ՚ի մեզ եւ յառաջի եդեալ յընծայս յայս զմշտնջենաւորակից քո եւ զէակից սուրբ Հոգիդ »։ Ընծայքս, որպէս բազում անգամ ասացաք, նշանակ տուաւ ՚ի ձեռս սորա ՚ի ժողովրդենէն մարմնոյն Քրիստոսի, եւ խոստովանութիւն հաւատոյն հաստատութիւն սորին ճշմարտութեանն. զայս առեալ մատոյց քահանայն գոհացողական պատմութեամբն փոխանակ ամենեցունց. եւ յորժամ զայս ա՛ռ Հայր ՚ի ձեռաց սորա հաշտութեամբ, եւ եթող սոսկալի յիշատակաւ խորհրդոյս զմեղս եկեղեցւոյս, որպէս ՚ի խաչելութեանն պատառեաց զձեռագիր սոցա յանցանացն, ապա խոնարհեալ շնորհակալ լինի թողութեանն եւ հաշտութեանն քահանայս, եւ Զհոգին խնդրէ. ըստ որում եւ առ մարդիկ է տեսանել . քանզի յորժամ պատարագաւ գնամք զումեք բարկութիւն անցուցանել ՚ի մէնջ, նախ զկաշառսն առնուլ յօժարիմք, որոյ վասն եւ աղաչեմք զնա. իսկ առնուլն յետ այնր խռովելոյն զպատարագն ՚ի ձեռաց մեր՝ նշանակ հաշտութեան տայ. եւ մեր տեսեալ զնա ՚ի հաշտութիւնն, նախ գոհանամք եւ շնորհ ունիմք զիջանելոյն դարձեալ ՚ի սէրն, եւ ապա առնումք համարձակութիւն խնդրել ինչ ՚ի նմանէ. այսպէս արար սա առ Աստուած՝ զոր խռովեցուցեալ էաք ըստ մեղաց մերոց, հրեշտակ առաքեալ խաղաղարար պատարագաւն՝ նախ զպատարագս ետ ՚ի ձեռս Աստուծոյ թագաւորին մերոյ, այսինքն զյիշատակ չարչարանացն վասն մեր միածինն Որդւոյ. եւ յորժամ նա ընկալաւ սիրով հաշտեցաւ ողորմութեամբ, սա երագեաց եւ վաղվաղակի գոհացաւ զհաշտութենէն՝ ասելով. «Զքեզ արդարեւ տէր Աստուած մեր գովեմք եւ զքէն գոհանամք »։ Իսկ յետ գոհութեանն յառաջ գայ ապա ՚ի խնդրուածսն օգտի մատուցողաց պատարագիս. եւ նախ ծայրագոյն խնդիր է Հոգին սուրբ, որ տնօրէնն է մեր եւ մատակարար. «Առաքեա ՚ի մեզ՝ ասէ », այսինքն ՚ի դասս քահանայիցն եւ սարկաւագացն որք են ՚ի պաշտօն խորհրդոյն. եւ ընդէ՞ր նախ յինքեանս խնչրէ. ցուցանելով թէ մեք ՚ի ծայրագոյնն ժամանեցաք մաքրութիւն, եւ կարող եմք զփայլումն նշուլից շնորհաց Հոգւոյդ առանց միջնորդի յանձինս պարփակել. իսկ ժողովուրդքս յայսպիսիս կատարելութիւնս ոչ ժամանեալք, կարօտ են միջնորդութեամբ նշանակացս զնոյն ընդունել. որպէս եւ առաքեալքն յանկատարութեանն նախ քան զհամբարձումն միջնորդութեամբ Քրիստոսի. քանզի փչեաց ՚ի նոսա եւ ասէ. «Առէք Հոգի սուրբ », առ ՚ի յիւրմէ իջուցեալ զզօրութիւն Հոգւոյն ՚ի նոսա։ Այսպէս եւ այժմ. «Առաքեա ասէ զՀոգիդ սուրբ ՚ի մեզ, եւ յառաջի եդեալ յընծայս յայս »։ Որպէս զի տպաւորելով Հոգւոյն ՚ի սա, ըստ որում ՚ի մարմինն Քրիստոսի հանգիցէ. առ որ մերձենալով ժողովրդեանս ընդ զգայական ճաշակման սորա՝ եւ զիմանալի զօրութիւն Հոգւոյն ընկալցին հոգւոց շնորհ եւ զօրութիւն։
       «Որով զհացս օրհնեալ՝ մարմին ճշմարտապէս արասցես տեառն մերոյ Յիսուսի. եւ զգինիս օրհնեալ՝ արիւն ստուգապէս արասցես տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի »։ Զի՞նչ ասեմք առ այս. եւ մինչեւ ցայժմ ո՞չ էր սա մարմին եւ արիւն Քրիստոսի. եթէ ոչ էր, ապա ընդէ՞ր դու յառաջ բերեր, եւ ո՞րպէս զնոյն ետուր զսա ՚ի ձեռս Հօր՝ ասելով, այժմ մեք տէր յառաջ բերեմք զմիածին քո եւ ըստ նորին հրամանի տամք ՚ի քեզ մեր փոխան պատարագ։ Այո, ասէ, արարի ես զայս ամենայն, եդի առաջի Աստուծոյ, եւ ետույետ այնորիկ ՚ի ձեռս նորա։ Բայց ուսիր, եղբայր, զվայելուչ խորհրդոյս զզօրութիւն, զի զայս մարմնաւոր նշանակս ես հաստատութիւն ունէր առընթեր իմն բանաւոր պատարագի՝ զոր մատուցանէի. որովք վկայութիւն դնէի առաջի Հօր՝ թէ զայս հացս ա՛ռ ՚ի ձեռս միածինդ քո, եւ օրհնեաց եւ մարմին իւր կատարեաց, եւ զայս գինիս սրբեաց եւ արեամբ ուխտ նորընդ մարդիկ կռեաց, եւ որպէս զհաց եւ զգինի ետ մեզ զյիշատակ տնօրէնութեան իւրոյ կերակուր եւ ըմպելի, եւ ըստ որում այս ճշմարիտ մարմին զգալի, այսպէս եւ դա հաստատապէս մարմնովս իմով մեռանի։ Իսկ յորժամ զայս ամենայն բանաւոր նուէր, եւ պատարագ օրհնութեան հաստատութեամբ նշանակացս մատուցի, եւ զԱստուած հաւատով ընդ արարածս այս նուիրացս յիշատակօք հաշտեցուցի, ապա զսոյն որ յինէն նշանակ մարմնոյն Քրիստոսի եւ ապացոյց մատուցաւ, իջմամբ Հոգւոյն՝ նմին մարմին ճշմարտապէս փոխարկել յօրինակէ եւ կատարել թախանձեմ. քանզի ասեմ զհացս՝ զոր ես օրինակ մարմնոյ Քրիստոսի եդի առաջի, եւ սովաւ զճշմարիտ նորին խորհուրդն ցուցի, դու այսուհետեւ օծ Հոգւովդ, եւ յօրինակէն ՚ի ճշմարտութիւն վերափոխեա։ Եւ ո՞րպէս լինիցի սա յօրինակէն ՚ի ճշմարտութիւն, օրինակաւ հաստատեսցուք. այսինքն զի մարդ մարմին գոլով առանց հոգւոյ՝ օրինակ մարդոյ ասի, եւ ոչ տիրապէս մարդ. իսկ յորժամ կամօքն Աստուծոյ ընդ մեռեալ մարմինն հոգի բանաւոր խառնի, ասի սա ճշմարիտ մարդ եւ կենդանի, եւ հոգին որ միացաւ ընդ սմա՝ ոչ եթէ զգալի աչաց մեր երեւեցաւ, կամ տեսանելի եղեւ ՚ի նոյն մարմինս առաւելութիւն, այլ միայն զնոյն տեսանեմք զմարմինն նովաւ կենդանի։ Այսպէս եւ նշանակս մարմնոյն եւ արեանն Քրիստոսի մինչեւ ցայժմ ապացոցյ էր առաջի Աստուծոյ եդեալ ՚ի քահանայէս, եւ բանաւորն պատարագի նշանակ հաստատութեան. իսկ առեալ Աստուծոյ Հօր ընդ բանաւորն պատարագի եւ զօրինակս նորին, եւ իբր զԱստուած կարող՝ տիրապէս շընչեաց զկենդանարարն Հոգի յանշունս մարմին, եւ արար զսա որ նախ զգալի մարմին, այժմ Հոգւովն սրբով Քրիստոսի մարմին, եւ միութեամբ ընդ գինիս Հոգւոյն՝ Քրիստոսի զսա արիւն նմին էացուցեալ կատարեաց. եւ որպէս ՚ի մեռեալ մարմինն խառնեալ հոգին՝ յէութիւն մարմնոյն ոչ լինի նիւթականին առաւելութիւն, այլ միայն զի նիւթն նովաւ զօրանայ եւ ներգործէ որպէս կենդանի, ըստ այսմ եւ ՚ի սմա միացեալ Հոգւոյն Աստուծոյ, եւ արարեալ մարմին Քրիստոսի, նիւթոյս ոչ ինչ լինի այլայլութիւն կամ առաւելութիւն, այլ միայն զի իմանալի զօրութիւն ընկալաւ, եւ ՚ի ճաշակողսն զիւրն կատարէ ներգործութիւն։ Եւ զի՞նչ է ներգործութիւն սորին տեառն կենդանւոյ. քաւութիւն եւ թողութիւն մեղաց, ըստ որում եւ յաջորդ բանիւս ցուցանէ։
       «Որպէս զի եղիցի սա ամենեցուն մեզ մերձեցելոցս յանդատապարտութիւն, ՚ի քաւութիւն եւ ՚ի թողութիւն մեղաց »։ Տես եղբայր, թէպէտ եւ արտաքոյ է բանիս, զի մերձեցելոցն է սա թողութիւն, որպէս եւ խնդրեմքն, եւ ոչ մեռելոցն ըստ որում կարծեմք. բայց զի՞նչ է ասելն՝ անդատապարտութիւն. այսինքն զի մի լիցուք վասն սորին՝ դատաստանի պարտական. եւ պարտական եմք յորժամ ոչ փորձեմք զչափ անձանց, ըստ խրատուն Պօղոսի, նախ քան զճաշակելն. զի ասէ. «Որ ուտէ եւ ըմպէ անարժանութեամբ, դատաստան անձին իւրում ուտէ եւ ըմպէ ». է՞ր վասն. «Զի ոչ խտրէ զմարմինն տեառն։ Եւ զի՞նչ է ոչ խտրելն. այսինքն ոչ պատուելն. եւ ոչ պատուելն է ոչ հաւատալն։ Յայսպիսի մեղաւորացս արգելու զշնորհս Պօղոս, եւ ՚ի թերահաւատիցն, եւ ոչ թէ յայնցանէ որք օճառ սրբութեան մեղաց զսոյն ընդունին հաւատով յուսացեալք, եթէ արիւնն Յիսուսի սրբէ զմեզ յամենայն մեղաց։ Եւ ո՞յք են որք ոչ փորձեցին զանձինս եւ ոչ խտրեցին զմարմինն տեառն. ինձ թուին նոքա՝ որք զխորհրդոյս զօրութիւն նախ հաւատով ոչ ճաշակեցին. յաղագս որոյ եւ ստուերք թուի յաչս այնպիսւոյն ամենայն զգուշութիւնքս։ Եւ տեսեալ զի հացս յետ բազմապատիկ օրհնութեանցն մնաց եւ այնպէս ՚ի բնութիւն իւր, մերձենայ ՚ի սոյն անփորձ խորհրդով եւ անարժան անձամբ իբր ՚ի լոկ հաց. յաղագս որոյ եւ ըստ անխտրութեանն դատապարտի, այսինքն զի ոչ խտրեաց զսա հաւատովք մտացն ՚ի հասարակական սեղանոյ։ Դարձեալ եւ ոչ փորձեաց զանձն իւր՝ որ կատարեաց զսա ՚ի պէտս համարոց եւ պարտուց մեռելոց։ Ինձ մի՛ ոք մեղադրեսցէ, քանզի ոչ եթէ զոք դատապարտեմ, այլ աղէխարշ գթով ՚ի դատապարտութենէ գործոց կորզել յօժարեմ. զի այն է դատապարտող՝ ուր ՚ի թիւրն խրատէ այժմ, եւ աստուծոյ ատենին մատնէ աստի խաղաղութեամբս, քան այն՝ որ այժմ յանդիմանեալ խռովեցուցանէ խարանօք եւ խոցուածով բանին, եւ ՚ի Քրիստոսի անաչառ ատենէն յուսայ զերծուցանել։ Արդ տես թէ ո՛րպէս ոչ փորձեաց զանձն իւր՝ որ զպարտս մեռելոց եդ առաջի խորհրդոյս կատարումն. զի փորձելն՝ որ ասաց Պօղոս, քննելն է անձին, եւ քննէ զհաւատսն եւ զգիտութիւնն։ Որպէս զի գիտասցէ իմասցի եւ իմաստնասցի եւ զգաստացեալ ծանիցէ , ո՛յր աղագաւ այս խորհուրդս, կամ զի՛նչ դիտաւորութիւն սորա. փորձէ եւ որոնէ, ո՛րպէս հացս եւ գինիս մարմին եւ արիւն Քրիստոսի, եւ կամ զի՛նչ շնորհ ՚ի նմանէ առ մեզ իջանէ։ Արդ որ զայս փորձութեամբ անձին իւրոյ ուսուցանէ , նա խտրեալ պատուէ զմարմինն տեառն. եւ արդարեւ որպէս յաստուածային սեղան ՚ի սոյն մերձենայ. իսկ որ միայն ՚ի մեռելոց պէտս եւ ՚ի լրումն թուոց զնոյն կատարեաց, ե՞րբ փորձեաց, ե՞րբ քննեաց, ե՞րբ որոնեաց եւ ուսոյց անձին իւրոյ զխորհրդոյս զօրութիւն։ Ե՞րբ ծանեաւ զայսքան եւ զբիւրապատիկ սորա առաւելութիւն. այլ դեռ եւս կաթնկեր է, դեռ եւս տգէտ է բանին արդարութեան, դեռ եւս ոչ է կրթեալ զճաշակելիսն յընտրութիւն բարւոյ եւ չարի։ Եւ եթէ իւր ճաշակելիքն չկարէ տանել զկատարելոցն կերակուր, մանրէ ո՞րպէս զնոյն, եւ տղայոցն առնէ ախորժելի։ Ահաւասիկ տեսանես, զի ոչ խտրեմք այսպիսի մտօք զմարմինն տեառն. քանզի որպէս ոմն արհամարհեաց զսա իբր զմարմնական սեղան, եւ այնպէս կերաւ անարժանաբար, ես արհամարհեմ զնոյն իբրեւ զտուրեւառութիւն վաճառոց եւ մեռելոց սակ համարոյ հատուցման մերձենամ ՚ի սա, եւ նուիրեմ ՚ի պէտս վաճառուց անխտիր համարձակութեամբ՝ անփորձ եւ անարժան կամօք, եւ ոչ որպէս ՚ի տեառն իմոյ յիշատակ՝ աշխարհի հաշտութիւն եւ ճաշակողացն քաւութիւն. վասն այսորիկ որպէս զանփորձ անխտիր եւ զաստուածավաճառ դատապարտիմ, անզեղջ մնալով ՚ի մոլորութիւնն. իսկ եթէ զղջանամ, դիւրաւ քաւիմ. ո՞րպէս. ըստ առակողին ասելոյ, «Ճանաչելն զքեզ բովանդակ արդարութիւն է, եւ իմանալն զքեզ՝ արմատ անմահութեան »։ Քանզի յորժամ ճանաչեմք փորձիւ անձանց զհաւատացեալ մեզ խորհրդոյս զօրութիւն, եւ որպէս պարտն է զսա կատարեսցուք, վաղվաղակի առանց միջնորդի, սովաւ եւ ՚ի սորին ձեռն քաւիմք, զի տուաւ սա մեզ ըստ խնդրոյս՝ անդատապարտութիւն, ՚ի քաւութիւն, եւ ՚ի մեղաց թողութիւն։ Եւ ո՞րպէս քաւէ զմեղսն. յորժամ անստգիւտ հաւատովք զսոյն ճաշակեմք. յորժամ մեզ փրկանք, եւ ապա օտարաց նուիրեմք. յորժամ գիտութեամբ եւ իմանալով զյոյսն ՚ի զօրութիւն խորհրդոյս արձանացուցանեմք. յորժամ ոչ կարծեսցուք զՅիսուս Քրիստոս՝ որ նոյն է, հնացեալ յամենամերձն զօրութենէ. յորժամ ոչ քննութեամբ, այլ հաւատով հաղորդիմք չարչարանաց նորա խորհրդածութեանս. յորժամ ներքին մարդս առաջիաչաց իւրոց ունիցի զՔրիստոս, եւ սիրով գուն գործէ զնոյն արմատացուցանել. յորժամ ոչ պարզ հաւատով, այլ իմացականաւն առ նա զսէրն վերացուսցուք, յայնժամ կարողապէս ճաշակեմք, որպէս լինի սա մեզ քաւութիւն կամ մեղացն մերոց թողութիւն։ Ապա մինչ ոչ ընդ այսպիսի ճանապարհս հաւատոց իմաստութեամբ եւ առաքինութեամբ հետեւեալ եմք, եւ ՚ի նպատակ աստուածգիտութեանն ժամանեալ, թէպէտ եւ բանս աղաղակէ զորպէսն լինել քաւութիւն, գիտակցութիւն մտաց մերոց ոչ կարէ հաւատալ, ոչ անցեալ դեռ ընդ կիրթ տեսութեան որպիսութեանն. զի հոգեւոր խորհուրդ է. եւ ոչ մարմնաւոր։ Զհոգւոյն կամս պարտ է սորին հաւատոց հաւանեցուցանել, եւ ոչ զբարբառ բերանոյ. եւ հոգին ոչ հաւատայ առանց հոգեպէս տեսութեան, եւ հոգեւոր տեսութիւնն ոչ լինի առանց իմաստութեանն, եւ իմաստութիւնն ոչ հաստատի առանց բանաւորապէս առաքինութեանն, եւ բանաւորն առաքինութիւն ոչ ուղղի առանց մարմնոյս հանգստեան եւ փառաց արհամարհութեանն. ուրեմն արդարանայ ՚ի բանս իւր տէր մեր. «Որ ոչ առնու զխաչ իւր եւ գայ զհետ իմ, ոչ է ինձ արժանի ». զի մինչ դեռ կենդանիս եմ աշխարհի, անկար եմ արժանապէս որպէս պարտն է իմանալ։ Իսկ ապա ոչ միայն կենդանի լինել, այլ եւ զնոյն ՚ի պէտս աշխարհական շահից եւ փառաց վաճառել, քանի՞ ողբոց յերկնաւորաց եւ ՚ի սրբոց հրեշտակացն տեսանողացն զնախատինս իմ գտանիմ արժանի. մանաւանդ թէ ոչ ողբոց՝ այլ նախատելոյ տիրապէս, որ կամաւորութեամբս իմով զտեառն իմոյ անուն նախատեցի ՚ի մէջ դիւացն գնդից։ Վա՜յ ինձ. ոչ գիտեմք՝ թէ այս ամենայն յանդիմանապէս կալոց է առաջի աչաց մեր յաւուրն յետնում ՚ի չարաչար դատողաց թշնամեացն, եւ ՚ի չարեաց մերոց վկայիցն, որք ոչ միայն թէ զոր գիտեմքս մեղք, այլ եւ զորս ոչ գիտեմք խորամանգ մեքենայիւքն յիշեն. յորմէ զգուշանալն է վայելուչ եղբարք, որքան ՚ի սեաւ եւ ՚ի մուր կեանքս պանդխտիմք. Խելս խառնել ընդ մեզ, եւ մի՛ անձամբ անձին դրժողս լինել. այլ իմանալ՝ թէ ունիմք հանապազորդ թշնամի, յորմէ փրկեսցուք տերամբ մերով Յիսուսիւ Քրիստոսիւ , որ է օրհնեալ յաւիտեանս։