Խորհրդածութիւնք ի կարգս եկեղեցւոյ

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա

«ԲԱՐԻ է խոստովան լինել տեառնդ, սաղմոս ասել անուան քում բարձրեալ »։ Մի՛ ոք կարծեսցէ տգէտս զմարգարէսն նորոյ խորհրդոյս, կամ ՚ի բացուստ տեսողս. զի թէ Հոգին էր որ խօսէր ՚ի նոսա, եւ Հոգին զամենայն քննէ եւ զխորս Աստուծոյ, եւ Աստուած կոչէ զչգոյն իբրեւ զգոյ, որ յառաջագոյն սահմանեալ էր զայլ ՚ի փառս մեր, ապա յայտ է թէ որպէս այժմ՝ նոյն եւ յայնժամ Հոգին գիտէր զփրկութիւնս նորա, այլ ըստ պատշաճ ժամանակին ձեւացուցանէ զբանս իւր ՚ի մարգարէսն պատրուակաւ. իսկ եթէ կեղակարծիս մտօք առ ՚ի սոյն հաւատ՝ ե՛կ միայն յայս սաղմոս, նիստ առընթեր Դաւթի, եւ ուսիր թէ ո՛րպէս պատմէ քեզ առ Աստուած գոհութեամբս զշնորհակալութիւն Քրիստոսի շնորհացս եղելոց, որպէս վայելող ՚ի նոյն եւ ուրախացեալ , եւ մեզ առ յապա եկելոցս եւ պայծառացելոցս պարգեւօքն ուսուցանէ զսոյն երգել, ըստ որում նշանակէ ՚ի վերնագիրս՝ Սաղմոս օրհնութեան յաւուր շաբաթու։ Եւ ո՞ր է օր շաբաթու եթէ ոչ այսօրս առաջի կացեալս, յորում եբարձ Աստուած զարտօսր յամենայն աչաց, աւ շաբաթացոյց զմեզ յամենայն աշխատութենէ մեղաց, որպէս ասէ Պօղոս. քանզի ՚ի նոցանէն յԻսրայելէ նուազեցաւ շաբաթանալն, վասն այսր այլ օր շաբաթու սահմանէ Դաւիթ, յետ այնչափ ժամանակաց, եւ ՚ի նոյն ինքն ճշգրիտ շաբաթ այս ժամանակ սրբոյ պատարագիս , յորում խոյս տուեալ ՚ի մարմնական աշխատութենէ՝ եկաք ՚ի սուրբ եկեղեցիս ճաշակել զՔրիստոսի խորհուրդսն եւ հանգչել ՚ի մեղաց, զոր ծանուցեալ մարգարէիս՝ եկեալ ՚ի մէջ ժողովելոցս երգակիցս առնու զմեզ ՚ի սաղմոսս, ոչ յաղօթից եւ ոչ յարտասուաց երգ, որպէս մինչ ասէ. «Տէր մի՛ սրտմտութեամբ քո յանդիմաներ զիս, եւ մի՛ բարկութեամբ քո խրատեր զիս ». կամ «Ողորմեա՛ ինձ Աստուած, զի կոխեաց զիս մարդ զօրհանապազ ». այլ զի՞նչ. սաղմոս օրհնութեանց։ Քանզի գիտէ զայս ժամանակ գոհութեան եւ ոչ ապաշխարութեան , ուրախութեան եւ ոչ արտասուաց կամ տրտմութեան. զի որք յուսամբ այժմ Որդւոյն Աստուծոյ վասն մեր պատարագիլ՝ փարատեցաք զերկեղ մեղացն, եւ մոռացաք ՚ի մտաց մերոց, եւ զօրհնութիւնս զայս շնորհողին աճեցուցանեմք առ նա բարեյուսութեամբ առաջիկայ պարգեւին սպասելով. ուստի եւ առաջնորդէ մեզ երգել, Բարի է խոստովան լինել տեառնդ »։ Արդարեւ այս1 ժամանակ բարի եւ պատշաճ գոհանալոյ զքէն, ասէ, Աստուած, քան զայլ ընթացս հոլովման աւուրն. է՞ր վասն. զի յուսամք զմիածին Որդիդ տալ փոխանակ մեր ՚ի մահ, յաղագս որոյ եւ մեզ իրաւունս վարկանիմք բարձրաձյն սաղմոսերգութեամբ խոստովանել զշնորհս քո որ առ մարդիկ ՚ի լուր երկնի եւ երկրի։ Բայց զի՞նչ է անուն սաղմոսին, զի ասէ. «Սաղմոս ասել անուան քում բարձրեալ ». սաղմոս առանձինն է յօրհնութենէ , այսպէս եւ օրհնութիւն որոշի ՚ի գովութենէ. քանզի օրհնութիւնն է յէիցս բարեաց մեր եդեալ Աստուծոյ բարեբանութիւն, իբր թէ ասելով. դու արարեր զմեզ քեզ պատկերակից, մեք փոխանակ այդորիկ օրհնեմք զքեզ, եւ գովեստն վասն հրաշիցն գովասանութիւն. որպէս մինչ ասէ, «Ամենայն հրեշտակք իմ գովեցին զիս յորժամ եղեն աստեղք ցիրք ». իսկ սաղմոսս է երաժշտական նուագարանաց գործւոյ յարակցութիւն բարբառոյ, իբր տասնաղւոյ կամ փողոյ կամ այլոյ. այսպիսովք բարիոք վարկանի այժմ մարգարէս զԱստուած օրհնել ասելով. «Սաղմոս ասել անուան քում բարձրեալ », յայտ առնելով թէ զիմանալիդ Աստուած ոչ միայն իմանալի մտօք պարտական եմք օրհնել, այլ եւ զանբան գործիս մարմնոյ ձայնակից նմին տամք, եւ բանիւ հոգւոյ եւ ձայնիւ մարմնոյ, որպէս քնարի եւ եղանակի յարմարութեամբ՝ սաղմոսեմք ՚ի բարիոք ժամանակս՝ բարձրացեալդ մեր Աստուծոյ անուան, եւ ոչ բնութեան. քանզի էութիւնդ անհաս է ՚ի ստեղծուածոցս, միայն առ տէրութեանդ անուն իշխեմք օրհնութեամբքս ձկտիլ։
       «Պատմել առաւօտու զողորմութիւն քո, եւ զճշմարտութիւնս քո ՚ի գիշերի »։ Գիշեր միշտ սորա սովորութիւն է ՚ի սաղմոսիս զաղջամուղջ մեղացն կոչել, ըստ այնմ, «Ասացի, խաւար ուրեմն արդեօք ծածկեաց զիս », կամ «Գիշեր փափկութեան՝ զոր ընտրեցի փոխանակ լուսոյ ». իսկ առաւօտ զդարձն ՚ի նմանէ, եւ մերձենալ ՚ի լոյս գիտութեանն Աստուծոյ. որպէս ասէ յայտնապէս յութսներորդ յեւթներորդ սաղմոսին, «Միթէ պատմեսցէ՞ ոք ՚ի գերեզմանի զողորմութիւնս քո, կամ զճշմարտութիւնս » մինչդեռ ՚ի գիշերի մեղացն է։ Եւ փոքր ինչ յառաջ ընթացեալ՝ յաւելու. ես առ քեզ տէր առաւօտուս աղաղակեմ ՚ի նորոգ դարձս. նոյնպէս եւ այժմ ըստ այնմ խորհրդոյ առնու ասել զներգործութիւն կամացն Աստուծոյ առ իւրաքանչիւր ընթացս մեր գուշակեալ. այսինքն, այժմ միայն է բարի խոստովան լինել առ քեզ տէր, եւ գովել զանուն քո, բայց եւ ոչ ամենայն ժամանակ. զի որ ՚ի գիշերոյ մեղացն պաշարեալ է, նորա լեզուն անարժան է գովութեամբ խօսել ընդ քեզ, գոլով ՚ի գերեզման ախտիցն. այլ զի՞նչ. զճշմարտութիւն քո յիշել, այսինքն զանաշառ դատաստանացդ երկեղն ՚ի մտի ունել, եւ ՚ի ճշմարիտ քո իրաւանցն դողալ եւ սարսափել. իսկ զերծեալքն յայնմանէ, եւ չեւ եւս ՚ի լոյս մաքրութեան հասեալ՝ այլ է ՚ի մէջ երկուցն. յառաւօտն դատիլ1 խղճէ մտացն՝ տկարանայ եւ յայնժամ պարզ դիմօք զքեզ խոստովանել, այլ միայն զառատ ողորմութիւնդ առաջի աչացն կերպարանէ եւ ՚ի նա արձանացեալ ՚ի լոյսն դիմէ։ Այլ մեք շնորհօք քո զերծեալ ՚ի մեղաց գիշերոյն, եւ անցեալ ընդ առաւօտ ապաշխարութեանն, ծանեաք ՚ի մինն զճշմարտութիւն իրաւանցդ, եւ յերկրորդն զառատ մեծութիւն ողորմութեանդ, եւ այժմ ՚ի ներքուստ ՚ի վեր դիմեալ՝ բարիոք վարկանիմք ձրիցդ փառաբանիչ եւ խոստովանող լինել։ Քանզի անցուցեր ընդ ալիս մեղացն, եւ հասուցեր յեկեղեցւոյս նաւահանգիստ՝ որք նախ զողորմութիւնն խնդրէաք վտանգեալք, եւ զօգնութիւն տառապանացն կոծեալք, այժմ հանգուցեալ խոստովանիմք եւ շնորհակալ եմք ունկնդրութեան քո։
       «Տասնաղեաւ սաղմոսարանաւ ՚ի ձայն օրհնութեան գովել »։ Տասնաղի տիրապէս իմանամք զհոգի եւ զմարմին ըստ վերագրելոցն, իւրաքանչիւրոցն հինգ զգայարանօք, որովք յայտ առնէ՝ թէ այնքան առատացաւ շնորհք քո ՚ի վերայ մեր՝ որ ոչ թէ միայն հոգւով ստիպիմք գովել զքեզ ըստ նմանութեան հոգեղինացդ, այլ խառնեմք զլարս իմաստից սորա ընդ զգայարանս մարմնոյ, եւ որպէս զտասնաղի երգարան զոյգս արարեալ զհոգի եւ զմարմին տասն զգայարանօքս, բարձրացուցանեմք զձայն՝ մարմնոցս ազդեցութեամբ եւ բանիւ հոգւոց, եւ այսպիսի օրինակաւ իրաւունս համարիմք զքեզ Աստուած՝ օրհնութեամբք գովել։ Եւ ո՞ է որ զքեզ յայսքան ստիպէ շնորհ, ո՜վ երանելի, ազդեա՛ երգակցացս. թերեւս ե՞լքն յԵգիպտոսէ տոհմի քո, կամ ժառանգե՞լն զերկիրդ. ո՛չ բնաւ. ապա զի՞նչ.
       «Ուրախ արարեր զիս տէր յարարածս քո, եւ ՚ի գործս ձեռաց քոց ցնծացայց »։ Արդ զո՞ր իմանաս արարած ուրախացուցիչ մարդկան յԱստուծոյ՝ ՚ի սմանէ ասացեալ. զի՛ արդեօք զառաջինն. եւ ահա յայն՝ քրտանց եւ տրտմութեանց վիճակեցաք, եւ ոչ ուրախութեան. այլ ուրախացաք՝ յորժամ ելոյծ զնոյն խաչիւն Քրիստոս, ՚ի սոյն հաւասար մեր եւ սա ուրախացաւ։ Եւ զիա՞րդ ասիցես նախ զլինելն. որպէս Աբրահամ ետես զօր նորա, եւ ուրախ եղեւ, ՚ի տեառնէ վկայեալ. ուրախ եղեւ ՚ի նոյն արարածն նովին Հոգւովն եւ Դաւիթ կանխաւ. եւ ուրախանամք մեք տիրապէս այժմ, տեսեալ զՈրդին Աստուծոյ առաջի Հօր մեր փոխան պատարագ. զոր ծանուցեալ Պօղոսի՝ խրախոյս տայ առ ՚ի նոյն շնորհ. «Ուրախ լերուք ՚ի տէր յամենայն ժամ»։ «Եւ ՚ի գործս ձեռաց քոց ցնծացայց »։ Գործք ձեռաց է Քրիստոսի այն, զի միանգամ ինքն զինքն մատոյց պատարագ Աստուծոյ, որով զյաւիտենականն եգիտ մեզ փրկութիւն։ Արդ եթէ մի անգամ էր ասէ քո շնորհն ՚ի վերայ մեր, ցնծացեալքս ՚ի նոյն ոչ այլ զուարճանայաք. ապա թէ միշտ եւ յաւիտեան փրկես պատարագի քո յիշատակաւ, միշտ հանապազ ցնծամք ՚ի գործս ձեռաց քոց, այսինքն յօր ըստ օրէ պատարագելդ, եւ զմեզ ՚ի տրտմութենէ մեղացն ՚ի զուարճութիւն ցնծութեամբ փոխել։
       «Ո՜րպէս զի մեծ են գործք քո տէր, եւ յոյժ խորեն խորհուրդք քո »։ Գործք ձեռաց Աստուծոյ ասաց վերագոյնն . զի մի՛ թուեսցի հարեւանցի ինչ, յաւելուածովն զառաւելութիւնն ցուցանէ. վասն այսորիկ ցնծայ1 ՚ի դոյն, զի մեծ եւ անհաս գործ արարեր2 Աստուծոյ մարդանալ եւ վասն մարդկան միշտ փրկանք մատչել։ Իսկ եթէ կարծես մեծ գործ Աստուծոյ զառաջին արարչութիւնն, այսմ ոչ եբեր3 ՚ի վերայ՝ թէ խոր է եւ թագուն խորհուրդ, եւ յազգամացն անծանօթ. զի ահա զայս ամենեքեան տեսանեն՝ որ մեծ է, զերկնի պայծառութիւն, զերկրի լայնութիւն, զարեգական ընթացք, անզգամք եւ իմաստունք, եւ ոչ է խոր՝ այլ յայտնի։ Այլ խոր է ամենայն իրօք յոյժ եւ անհաս խաչին խորհուրդ՝ որ Հրէից գայթակղութիւն եղեւ եւ հեթանոսաց յիմարութիւն, եւ միայն կոչեցելոցս ՚ի նմանէ զօրութիւն եւ իմաստութիւն. ազյն խորհուրդ ասէ՝ զոր շնչաւոր մարդ ոչ ընդունի, քանզի յիմարութիւն է նմա։
       «Այր անզգամ զայս ոչ ծանիցէ, եւ անմիտն զայս ոչ առնու ՚ի միտ »։ Տեսանէ՞ս յաւելուածովս զճշգրտութիւն ասացելոցդ. զի ահա յայս խորհրդոյս հրաժարեն հողորդ լինել անզգամք ՚ի մարդկանէ եւ անմիտք. է՞ր վասն. զի հաւատովք ճանաչի եւ ոչ այլ իւիք։ Զի այժմ ոչ եհան զմեզ ՚ի մեղաց, որպէս զԻսրայէլն յԵգիպտոսէ, զգալի նշանօք՝ որ ամենեցուն եղեւ յայտնի հաւատացելոց եւ անհաւատից. այլ կամելով Աստուծոյ փրկել զմարդիկ, ոչ զիշխանական զօրութիւնն, այլ զիրաւունս եւ զարդարութիւն առ ՚ի ձեռս։ Քանզի մարմին առ, եւ զնոյն անմեղ ծանեաւ. առիթ մեղաց զբանսարկուն յայտնեաց, եւ զնոյն խաչիւ նշաւակեաց. զմեզ հաւատով որդիս Աստուծոյ ստեղծ, եւ մարմնով թշուառական եւ չարչարեալ. ետ փրկանս զմարմին իւր՝ որով միշտ փրկիմք աստ խորհրդապէս, եւ զզօրութիւն փրկութեանն երեւելաբար ՚ի հանդերձեալ աշխարհն իմանամք։ Տե՛ս թէ ո՛րքան խոր է խորհուրդս՝ զոր անզգամն ոչ կարէ ճանաչել. է՞ր վասն. զի ոչ կարէհովւոյ աչօք քննել, այլ մարմնոյ զգայարանօք, որոյ առաջի ոչինչ արկեալ քո սքանչելի՝ ոչ առնու ՚ի միտ զնորա շնորհն. ըստ որում ասէ. «Եւ անմիտն զայս ոչ առնու ՚ի միտ »։ Զի յորժամ տեսանէ ՚ի քէն զհացն մարմին Աստուծոյ անուանեալ, եւ զգինին արիւն, եւ ՚ի զգալի աչս իւր ոչ ցոլանայ ՚ի նմանէ հուր կամ փայլատակունք, ծիծաղի զասացելովքն. քանզի թանձրացուցեալ զներքին հայեցուածսն արտաքնոյն ետ ծառայ։ Իսկ որ գիտէ թէ հոգի է Աստուած, եւ հոգեպէս զշնորհս նորա քննէ, իմանայ զամենայն հաւատովք, եւ ՚ի միտ առնու զառաւելութիւնն, գիտելով թէ այս սերմանելոյ ժամանակ է, եւ ոչ հնձելոյ. զոր օրինակ թէ երկուք ոմանք մարդիկ կենակիցք իրերաց հանդիպեալք, մինն իմաստութեամբ գիտէ զառաւելութիւն շահից յերկրագործութենէն, զամբար ցորենոյ իւրոյ յերկիր սփռէ. իսկ երկրորդն անհմուտ գոլով՝ ծիծաղի զնովաւ որպէս զանմտաւ, եւ ինքն զիւրն շռայլութեամբ ծախէ. իսկ ՚ի ժամ հնձոցն սա ամաչէ, եւ նա բազմապատիկ ժողովէ։ Այսպէս խորհուրդ տեառն զառօրեայ կեանքս սերմանելոյ սահմանեաց ժամանակ, քանզի ձմեռն մահուն՝ ամենեցուն կայ առաջի. իսկ անզգամն եւ անմիտն՝ անհաւատ գոլով գարնայնոյն, ոչ առնու ՚ի միտ զխորութիւն իմաստիցն, այլ միայն զառօրեայս ընտրէ իւր հեշտութիւն։
       «Ի բուսանել մեղաւորաց որպէս խոտ, ՚ի ծաղկել այնոցիկ ոյք գործեն զանօրէնութիւն »։ Մեղքն սատանայի է ներգործութիւն. քանզի ՚ի սկզբանէ, ասաց, սատանայ մեղանչէ, եւ զնա սատանայ յանձինս մեր բուսուցանէ՝ ինքն ընդ չարիքն իւր զուարճացեալ։ Վասն այսորիկ յորժամ զմեծ եւ զուրախացուցիչ գործն Աստուծոյ ասաց, եւ զխորհուրդն կամի ցուցանել մեզ՝ թէ զի՛նչ է նորա պտուղն. յաղագս որոյ եւ զայս ա՛ռ ՚ի մէջ ՚ի բուսուցանել սատանայի յանձինս մեր՝ ՚ի մէջ սերմանցն Աստուծոյ՝ զխոտ եւ զորոմն մեղացն ՚ի խորհուրդս. քանզի աստ բուսանի նախ առաջին եւ ծաղկէ՝ յորժամ մեք զկամս եւ զյօժարութիւն տամք նմին օգնական, եւ կցորդ լինիմք չարին սերմանց՝ աճեցուցանելով զնա հեղգութեամբն եւ հեշտութեամբքն. իսկ պտուղ տայ, յորժամ գործով կատարի մեղքն ՚ի մէնջ։ Արդ տէր մեր զայս գիտելով՝ ետ մեզ զճառագայթ մարմնոյ եւ արեան իւրոյ՝ իբր թէ ասելով, ես գիտեմ փորձիւ զպատերազմակիցն ձեր, զի միշտ բուսուցանէ ՚ի սիրտս ձեր զմեղսն, եւ բազում անգամ եւ դուք ծաղկեցուցանէք զնա. արդ առէք զայս ջերմութիւն շնորհի, օր ըստ օրէ ճաշակեցէք՝ քաւութիւն բուսելոց մեղացն եւ ծաղկելոց, եւ մինչդեռ չեւ լինի պտուղ բերեալ1 զկատարումն եւ զմահն, այսու սպառեցուցեալ սատակեցէք զնա։
       «Սատակեսցին յաւիտեանս յաւիտենից, եւ դու բարձրեալ ես յաւիտեանս տէր »։ Ոչ թէ միայն այսօր սատակին բոյսք մեղացն եւ անօրէնութեան մշակին ՚ի քո ծագմանէդ, այլ յաւիտեանս յաւիտենից, այժմ եւ առ յապա. զի որքան դու բարձրեալ եւ զօրաւոր տէր, թշնամին նկուն եւ արհամարհեալ։ Ահա դու բարձրեալ յաւիտեանս. նա յաւիտեան սատակեալ եւ սատակեսցի ՚ի զօրութենէ քումդ շնորհաց։
       «Զի ահա թշնամիք քո տէր, զի ահա թշնամիք քո կորիցեն, սատակեսցին ամենեքեան ոյք գործեն զանօրէնութիւն »։ Ո՜վ թէ ո՛րքան խանդաղատանօք առնու զյաւելուած բանիս ընդ նախասացելոցն. եւ զի ասաց թէ բուսեալ եւ ծաղկեալ ՚ի մեզ մեղք՝ սատակին ՚ի բարձրեալ տեառնէդ, զի մի՛ համարիցիս թէ առ յապա ժամանակս այս լինելոց է , կամ անագան ուրեմն, սրտապնդեալ յուսովն ասէ առ Աստուած. ահա տէր, ահա յայսմ ժամու թշնամիք քո կորիցեն բուսեալք եւ ծաղկեալքն. զի պատարագի միածինդ քո, եւ զտապ ճառագայթի զօրութեան արեան իւրոյ ծագեալ ՚ի խիղճ մտաց հաւատացելոցս իւրոց, սատակէ եւ կորուսանէ ՚ի միջոյ սոցա զամենայն բոյս անօրէնութեան եւ զծաղիկ մեղաց։
       «Բարձր եղիցի որպէս միեղջերուի եղջիւր իմ, եւ ծերութիւն իմ ՚ի ձէթ պարարտութեան »։ Զի՞նչ միեղջերու, կամ զի՞նչ նորա բարձրութիւնն, եթէ պարզ տեսութեամս հայիցիմք ՚ի բանս. կամ ո՞րպէս մարդ բանաւոր եղջիւրաւոր՝ որ անբանիցն տուաւ զէն եւ ոչ սմա. այլ պարտ է զճշմարտութիւն իրացս խուզել։ Եղջիւր յորժամ ասեն գիրք, զզօրութիւնն նշանակեն. որպէս եւ Դանիէլ տեսանէր, եւ Զաքարիա լսէր. այս եղջիւրք են՝ որ ցրուեցին զՅուդայ եւ զԻսրեյէլ։ Իսկ միեղջերու ըստ առ Յովբայ ասացելոցն զՔրիստոս իմանամք, որ միով անմատչելի զօրութեամբն յաղթեաց հակառակամարտին։ Իսկ մի եղջիւր ո՞րպէս իբր զնորայն բարձրասցի, ասիցէ ոք. այնպէս ըստ որում Պօղոս գրեաց. «Հացն զոր բեկանեմք՝ հաղորդութիւն է մարմնոյն Քրիստոսի. զի մի հաց մի մարմին եմք բազումքս, մեք Քրիստոսի եւ Քրիստոս մեր ». արդ զայս ասէ եւ սա, թէ ոչ միայն մեռեալ Որդին Աստուծոյ զթշնամիսն իմ կորուսանէ եւ սատակէ, այլ եւ զիս իւր հաղորդ եւ կցորդ առեալ, զիմ զօրութիւնս որպէս զիւրն զօրացուցանէ մարտնչել ընդդէմ թշնամւոյն իմոյ սատանային. զի ընդ իւր հաղորդեալ՝ եւ զօրութեանն յայտ է թէ հաւասարիմք։
       «Եւ ծերութիւն իմ ՚ի ձէթ պարարտութեան»։
       Որք գիտեն զսովորութիւն գրոց , ծերս զկատարեալսն յառաքինութիւն ճանաչեն, որպէս եւ զկաթնկերս զ ՚ի նոսին տղայս. արդ իմ առաքինութեանս կատարելութիւնն ճաշակմամբ քո՝ Հոգւոյն սրբոյ շնորհացն հաղորդեալ, պարարին սովաւ եւ բերկրին, զոր օրինակ մարմին ուրուք ձիթով. քանզի ձէթ եւ մեռոն եւ անուանք սոցին՝ շնորհաց Հոգւոյն են ապացոցյ, եւ նոյն Հոգին զտէրունական խորհուրդս կատարեալ մեզ շնորհէ. որով ասէ պարարեալ եւ զօրացեալ իմաստ գիտութեան իմ, ուրախ եմ։
       «Ետես ակն իմ ՚ի թշնամիսն իմ, եւ ոյք յարուցեալք են ՚ի վերայ իմ չարութեամբ՝ ՚ի նոսա լուիցէ ունկն իմ »։ Ո՞յք այլ ՚ի վերայ իմ թշնամիք յարուցեալք՝ եթէ ոչ անզեղջ մախանօք պատերազմակիցքն. ՚ի նոսա ետես ակն իմ. զի՞նչ. զի խաչիւն կործանեցան, կենարարին կրիւք յիշխանութենէն եւ ՚ի պետութենէն մերկացան, կոխան ՚ի ներքոյ ոտից մարդկան տուան, անգործ եղեւ խայթոց չարեացն օր ըստ օրէ թողութեամբս զոր ընդունիմք. զամենայն ետես հոգւոյ ակն իմ ՚ի նոսա եւ հաւատաց, սակս որոյ եւ ուրախ եմ. «Եւ ոյք յարուցեալք են ՚ի վերայ իմ չարութեամբ, ՚ի նոսա լուիցէ ունկն իմ »։ Զչարութեամբ եւ զրպարտութեամբ յառնելն նոցա ՚ի վերայ մարդկան՝ թէ կամիս, ամենայն բանք սաղմոսին ցուցանեն քեզ. որպէս մինչ ասէ. «Յարեան ՚ի վերայ իմ վկայք մեղաց, զոր ինչ ոչ գիտէի հարցանէին ցիս. բացին ՚ի վերայ իմ զբերանս իւրեանց, եւ ասացին, այո այո տեսին աչք մեր »։ Ի նոսա հանդերձէ ունկն իմ լսել զկործանումն եւ զանկումն։ Ո՞րպէս. յորժամ ձայնէ որդին Աստուծոյ, «Այս է մարմին իմ բաշխեալ , եւ արիւն իմ նոր ուխտ ձեզ քաւութեան եւ թողութեան », յայնժամ իմ սրբութեամբն նա պարտաւորի, եւ զիմ քաւութիւնն լսելով՝ զնա լսեմ դատապարտեալ մեղացն այնոցիկ՝ զոր ՚ի վերայ իմ ասէր տեսանել, եւ ինձ վկայէր լինել։
       «Արդարքն որպէս զարմաւենիս ծաղկեսցին. որպէս մայրքն Լիբանանու բազումք եղիցին »։ Առ որս թշնամին մեղաւոր զփուշս բուսուցանէր եւ զդժնիկ անօրէնութեան ծաղկեցուցանէր, այսուհետեւ արդարացեալք Քրիստոսի շնորհօքն՝ ծաղկեալ բուսանին, ոչ ժահահոտ մեղօք երկրային խորհրդոց, այլ որպէս զարմաւենիս. զի որպէս նա միշտ աճելովն՝ ՚ի վեր ընթանայ, այսպէս եւ սոքա աղաղակեն. յետ այսորիկ մեռաք, եւ կեանքն մեր է յերկինս ընդ Քրիստոսի առ Աստուած. անդ է եւ մեր առաքինութիւնն, ուստի եւ փրկչին ակն ունիմք. զայն ծաղիկն ծաղկին՝ յոր երկնաւոր Հայրն հոտոտի։ «Եւ որպէս մայրքն Լիբանանու բազումք եղիցին »։ Լիբանան միշտ ՚ի գրոց հակառակամարտ Եղուսաղէմի դնի, որ է մարդկան ըմբռնելոց ՚ի սատանայէ նշանակ. ըստ այնմ, «Փշրեսցէ տէր զմայրսն Լիբանանու ». զոր փշրեաց, եւ շինեաց նոքօք զեկեղեցի իւր յամենայն ազգաց հեթանոսաց։ Արդ ասէ, թէ որպէս անհաւատութեամբ ամբարձեալքն եւ ծառայեալքն սատանայի բազումք էին ըստ մայրիցն Լիբանանու մարդիկ, այսպէս փշրեալք նոքա եւ խոնարհեալք եւ արդարացեալք Քրիստոսի շնորհօքն, եւ ծաղկեալք առաքինութեամբ բազմապատիկ լինիցին։ Եւ զի եղեւ այս, յառաքելոյ ուսիր՝ որ գերեաց զամենայն միտս ՚ի Լիբանանէ, եւ ած յԵղուսաղէմ ՚ի հնազանդութիւնն Քրիստոսի, եւ շինեաց զնոսա տաճար հոգեւոր, յանարատ քահանայութիւն։
       «Տնկեալք եղիցին ՚ի տան տեառն, եւ ՚ի գաւիթս Աստուծոյ մերոյ ծաղկեսցին »։ Յո՞ր տուն. ՚ի Լիբանանէ կռապաշտութեանն յեկեղեցի հաւատացելոց ամենայն հեթանոսք տնկեցան եւ տնկին Քրիստոսի մահուամբն յայս գաւիթս, եւ ծաղկեսցին նոքա այնուհետեւ, ոմանք մարտիրոսական արեամբ, այլք խոստովանողական դաւանութեամբ, այլք ճգնաւոր ժուժկալութեամբ. կէսք բանիւ եւ վարդապետութեամբ. բազումք ունկնդրութեամբ եւ առաքինութեամբ, զորոց ծաղիկսն նա միայն գիտէ թուել՝ որ հոտոտեցաւ եւ հոտոտի յիւրաքանչիւրսն, եւ ըստ նոցին զհատուցմունսն կշռէ։
       «Եւս եւ բազումք եղիցին ՚ի ծերութիւն պարարտութեան »։ Զի մի՛ կարծեսցես՝ թէ յերբեմն ժամանակ եղեւ ծաղկեալ աստուածպաշտութեանն, եւ ՚ի Քրիստոսի շնորհացն ՚ի մէջ եկեղեցւոյ եւ դադարեաց, ուսուցանէ թէ օր ըստ օրէ առաւելապէս բազմանան եւ ծերքն, այսինքն առաքինիքն եւ իմաստունքն երբ եւ լինիցին՝ պարարին Հոգւոյն շնորհօք, եւ միշտ նոյն է Քրիստոս եւ իւր պարգեւքն, որպէս առաքելովքն, եւ յամենայն ժամ1 առ իւր սիրելիսն ծաղկեալ։ «Գիրգ եւ փափուկք եղիցին ՚ի պատմել. ուղեղ է տէր Աստուած մեր, եւ գոյ ՚ի նմա անիրաւութիւն »։ Դարձեալ ուսիր, զի մարմնապէս բանիւքս զհոգեւոր շնորհն ձեւացուցանէ. ապա թէ ոչ՝ ըստ մարմնոյ գիրգն եւ փափուկն՝ ոչ զուղղութիւնն Աստուծոյ ճանաչէ, այլ եւ զոր ունէր մոռասցի. ըստ այնմ, «Գիրացաւ Յակովբ, սոնքացաւ ՚ի պարարտութենէն, եւ եթող զտէր Աստուած իւր »։ Արդ որպէս նա որ մարմնովն գրգի՝ մոռանայ, այսպէս որ մարմնով ճնշեալ գրգէ զհոգին, զԱստուծոյ սիրոյն յիշատակն օր ըստ օրէ առատացուցանէ յանձն իւր. վասն այսորիկ ասէ, յորժամ բազմանայ եկեղեցի եւ յառաջանայ հասակաւ առաքինութեանն, ծեր եւ կատարեալ լիցի իմաստիցն Աստուծոյ պարարեալ1 ճգնութեամբն, եւ գրգեալ ապա փափկանայ առաքինութեամբն, յետ այնորիկ ո՜րքան խելամուտ լինի շաւղացն Աստուծոյ, եւ լսէ պատմել զնորա ուղղութիւնն. եւ զայս թէ կամիս ուսանել, տես զառաքելական օրէնսն առ նորատունկսն, զի՛նչ է ՚ի բաց կալ ՚ի զոհելոյ կռոց, ՚ի պոռնկութենէ եւ ՚ի հեղձուցելոյ։ Տե՛ս թէ յետ այնորիկ ՚ի բազմանալն եւ ՚ի պարարիլն եւ ՚ի պատմել զուղղութիւն երկեղին Աստուծոյ՝ ո՛րքան աճեաց ՚ի հետեւողաց նոցին զանազան զգուշութիւն առաքինութեան։ Զայս ամենայն ընթացս եւ շնորհս եկեղեցւոյ ՚ի սկզբանէ մինչեւ ցկատարած՝ նախ Հոգին Աստուծոյ յայս նուագս սաղմոսի ՚ի ձեռն մարգարէիս ուսոյց մեզ, զոր յորդառատ սիրով սկիզբն աստուածային խորհրդոյն կարգեցին հարքն, հիմն եւ արմատ մեծի շնորհին որ հանդերձեալ է կատարել. ընդ որ եւ զխոստովանութիւնն յայտնի ածեն ՚ի վերայ. «Միածին որդի եւ բանդ Աստուած », որ զայս ամենայն կատարեցեր ՚ի փառս անուան քո, որ ես փառաւորեալ յաւիտեանս . ամէն։