Խորհրդածութիւնք ի կարգս եկեղեցւոյ

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա

ՔԱՆԶԻ ՚ի Քրիստոսէ եւ յիւրոցն բաւականապէս ուսաք զառաջադիր խորհուրդս, ոչ ունելոյ զհոգեւոր իշխանութիւն ժառանգաւորութեան, այսուհետեւ կարօտիմք ուսանել զնոյն եւ ՚ի մերոց հարցն առաջնոց՝ որք գնացին զկնի փրկչին մերոյ, եւ մեզ զնոյն շաւիղս ցուցին։ Զի թէ ՚ի սոցանէ կարեմք տիրապէս հաստատել զկամս բանիս, ամենեւին յոմօթ եղեալ կշտամբին որք ստերիւրեն զճշմարտութիւնն. մանաւանդ զի եւ բազումք ՚ի սոցանէ զնիւթ գործոյս ունել վկայեն ասելով՝ թէ ՚ի սրբոյն Գրիգորէ որդիքն եւ ցեղք նոցին զաթոռն ժառանգեցին. եւ զի հայրապետական տունն այսօր այսու անուամբ եւ գործով ճոխանայ. վասն այսորիկ եւ բովանդակ ազգս նախանձաբեկ եղեալ ընդ նոյն գնալ սովորեցան. ցսոսա որպէս զիւր ունել զհոգեւոր գործոյ պաշտօնն, եւ որպէս զիւր՝ ՚ի ձեռս այլոց աւանդել։
       Արդ քննեսցուք նախ զի մի՛ պարզմտութեամբ ՚ի կարծիս կործանիցիմք։ Եթէ ՚ի նոցանէ ունիմք զսովորութիւնս՝ անպատասխան եմք ՚ի հակառակելս. թէթէտ եւ այլ ազգք քրիստոնէից ոչ այսմ վկայեն, մանաւանդ եւ նոքա յորոց նոյն ինքն սուրբն Գրիգոր եւ որդիքն եկեալ առ մեզ հասին։ Բայց բաւական եմք ՚ի սրբոյն Գրիգորէ զայս ուսանել, եւ յիւրոցն այսրէն ՚ի մեզ կալով, եւ ոչ յայլ ազգս ձկտելով։ Եւ արդ զի՞նչ ասեմք, ինքն սուրբն Գրիգոր անձա՞մբ անձին էառ զայն պատիւ՝ որ իւրում ցեղին շնորհէր. ո՞չ յետ բազմապատիկ իւրոց երկոց չարչարանացն խորշէր եւ տեղի տայր ՚ի ծանր գործոյն. տեսիլ հրեշտակին ո՞չ բռնի եդ զպարանոց նորա ՚ի ներքոյ լծոյն. եւ թէ ժառանգութիւն կամէր աւանդել որդւոցն, ինքն ընդէ՞ր ոչ փոյթ առնէր եւ զնոսա ընդ իւր ածէր։ Մի՛ զանախտ հոգին , եղբարք, ՚ի ներքոյ մարմնական ախտի դատէք. մի՛ զխաչեալ աշխարհի ՚ի մարդկային սովորութիւն ձգէք. մի՛ զամենայն սրբոց գերագոյնն՝ վերջին ամենեցուն անմարդի գործովդ ցուցանէք։ Ոչ ներէ այդքան զրպարտութեան հայրն, թէպէտ եւ երկայնամիտ է։ Առաքինութիւնք որդւոց սրբոյն Գրիգորի զնոսին յարգեցին, եւ ոչ սրբոյն Գրիգորի որդիութիւնն։ Հրաժարելն նոցա ՚ի հօրէ եւ ՚ի պատուոյն՝ պատուեաց զնոսա, եւ ոչ գարշելի եւ մեղսասէր անուն Պահլաւին. զի յայնքան փառս հօրն ոչ ձգեցան, այլ աստուածային տեսչութեամբն ածան բռնութեամբ ժառանգ աթոռոյն Քրիստոսի եւ ոչ սրբոյն Գրիգորի, որպէս որդիք Քրիստոսի եւ ոչ Գրիգորի։
       Իսկ յորժամ ազգս առ ՚ի նոյն ախտացաւ, եւ տգիտաբար յընտրութիւն ցեղիցն ձգեցին զհայրապետական աթոռն ըստ հնոյ օրինացն, տե՛ս զտեսչութիւն նախախնամութեանն Աստուծոյ թէ զի՛նչ տնօրինեաց. արգել եւ փակեաց ոչ տալով զաւակ արու սրբոյն Սահակայ։ Իսկ նա զի՞նչ. որպէս մանուկ զհայր՝ թախանձէր յանօգուտ խնդիրսն զկամսն Աստուծոյ, զի մի՛ ասէ աթոռ հայրապետութեանս յետ իմ անժառանգ մնասցէ։ Յայտնէր ապա տէրն իւրում ծառային զնանրութիւն աղերսին սոսկալի տեսլեամբն. եւ նկուն առնէր զնա, երբեմն զՊօղոս յանօգուտ աղօթիցն։ Զիմ, ասէ, ժառանգութիւնս քե՞զ կամիս ստանալ. եւ զարեան իմոյ գինս՝ որդւոց քոց սեպհականել։ Ի բաց տար, ոչ գիտես զի՛նչ խնդրես. զի թէ առանց ժառանգութեան այդքան վտանգ մնայ ժողովրդեան քում ՚ի յապա ժամանակս, ժառանգաւորաց ծառայելով՝ զի՞նչ ոչ պատահէ։ Իսկ նա ծածկեալ թագուցանէր զխորհուրդն. քանզի եւ ինքն յարբշիռ ազգիս իշխանաց յայնժամ եղեւ անարգեալ։ Ապա յորժամ զղջացան եւ եկեալ շնորհուկս տային ցեղի նորա զհայրապետական աթոռն, պայազատեսցեն , ասեն, տոհմք քո ազգէ յազգ զայդ պատիւ, միայն թող մեզ զայս նուագ յանցանաց քումդ անարգութեան, զի՞նչ ապա երանելի աստուածազգեացն. յարտասուս, ասէ պատմութիւնն, հարաւ՝ նախ քան զպատասխանելն անիմաստ բաջաղմանցն. շարժեաց ապա հազիւ զքաղցրախօս շրթունսն, բարբառեցաւ արտասուօք զճշմարտութիւնն. ի՞նչ ասէ, տայք զՔրիստոսի եկեղեցին, ազգի՞ն իմոյ զմշտնջենաւոր քահանայապետին զժառանգութիւն. ոչ գիտէք որոյ հոգւոյ էք, կամ թէ զի՛նչ խնդրէք. տգիտանայք թէ յո՛րքան խորխորատ կործանման ՚ի ձեռն այսր խնդրոյ զանձինս ձեր ձգէք։ Եւ ապա սկսեալ մի ըստ միոջէ պատմեաց զգիւտս չարեաց այսմ յանցանաց։ Յետ որոյ պատասխանեաց. Քրիստոս լիցի ձեզ քահանայ, որ գնեաց արեամբ, եւ ոչ ազգ իմ եւ ցեղ. փակեաց եւ ընդ որոշմամբ նզովից՝ զառ ՚ի յիւրոց օրինացն յանցաւորսն. ուստի եւ սարսեալ դարձան դողացեալ։
       Եւ սկսեալ ՚ի սրբոյն Սահակայ մինչեւ ՚ի տէր Պետրոս, ոչ բնաւ վարեցին զհայրապետական աթոռն ժառանգութեամբ, այլ աստուածային ընտրութեամբ. յաղագս որոյ եւ ոչ եպիսկոպոսք զիւրեանց վիճակսն, եւ ոչ հարք վանից զվանորայս, այլ բարեպաշտ եւ քրիստոնէական օրինօք ընթանային. եւ բանք սրբոյ հօրն կրճիմն եւ ցանգ եդաւ ցեղընտիր լինելոյն զայնքան ժամանակս։
       Իսկ ՚ի ժամանակս Գագկայ բագրատունւոյ՝ տէր Պետրոս իբր զարժանաւոր ընտրեցաւ, եւ ոչ որպէս զազգական, եւ յեղբօրէ իւրմէ ՚ի տէր Խաչկայ զաթոռն ընկալաւ։ Եւ խոտեալ ապա ընթադրեցաւ. եւ ոչ յիւրոցն, այլ Դէոսկորոս նմին յաջորդ յաթոռն նստաւ, մինչեւ վերստին տէր Պետրոս քննեալ յառաջին պատիւն հաստատեցաւ։ Նա խրամատեաց զօրէնսն. ոչ գիտեմ ո՛րպէս եւ զքուերորդին իւր զտէր Խաչիկ ձեռնադրեաց. բայց կարծեմ թէ վասն զի թագաւորութիւնն առ նովաւ տապալեցաւ՝ այս եղեւ։ Յետ որոյ Հոռոմոց տիրեալ աշխարհացն, ՚ի ներքոյ հրամանաց իւրեանց փակեցին զառաջնորդութիւն աթոռոյն, եւ առ ՚ի նոցանէ հրամանաւ եւ խորհրդեամբ՝ յետ չորից ամաց անառաջնորդութեանն, բարեպաշտ Մարեմ թագուհին նստոյց զտէր Վահրամ, որ եւ Գրիգորիս, ոչ որպէս զՄագիստրոսի որդի կամ զՊահլաւունի, այլ որպէս զճգնաւոր եւ վասն Քրիստոսի աղքատացեալ։ Իսկ առ նովաւ աջ այլազգեացն բարձրացաւ ՚ի վերայ քրիստոնէից, եւ նա տարբերեցաւ , եւ հակառակամարտքն կամօք իւրովք եւ ակամայ բազմացան։ Յետ որոյ տէր Բարսեղ՝ ազգիս եւ Աղուանից ընտրութեամբն. եւ տէր Գրիգորիս, եւ եղբայր նորին տէր Ներսէս՝ ամենեցուն կոչեցաւ վկայութեամբ։ Եւ որ առ մեօքս տէր Գրիգոր, թէպէտ եւ ազգ նոցին՝ սակայն ՚ի ձեր եպիսկոպոսացդ ընտրութենէ յաջորդեալ։
       Խակայն թէպէտ եւ այս այսպէս, չար ախտս յայսմանէ առեալ զնիւթ՝ սկսաւ ճարակել. եւ ոչ ասեն թէ տէր Ներսէս արժանի յաջորդեաց յեղբօրէն, այլ զի եղբայր՝ վասն այնորիկ եւ եղբօրն փոխան. ուստի եւ ամենեքեան ՚ի նոյնս կործանեալ հարան, եւ ակն ՚ի վեհագոյն աթոռն տան՝ ունելոյ զմեղացս պատճառ. եպիսկոպոսք զվիճակս, հարք զվանորայս , քահանայք զեկեղեցիս՝ մարմնական ընտանեացն գրեն որպէս զմարմնական ժառանգութիւն. եւ բարձաւ աստուածային ընտրութիւնն, կամ իմաստնոյ կոչումն, կամ պատուոյ անարգողի պատիւ. այլ որ զանձն ընծայեցուցանէ՝ ընծայի, եւ զոր տէր ընծայեցուցանէ՝ անարգի. սակս որոյ եւ ՚ի վերայ միմեանց յարուցմունք, կաշառք իշխանաց եւ տոկոսիք վասն վիճակաց եւ վանորէից։ Ձանձրացուցաք ընդ Քրիստոսի խաչեալ կրօնաւորքս զիշխանս՝ առ ՚ի խնդրել զառաջնորդական պատիւ, եւ ոչ ամաչեմք։ Նոքին դարձեալ տաղտկացուցին զունկն կաթողիկոսի վասն եպիսկոպոսութեանն, եւ ոչ վեհերին. հայր՝ ոչ եթէ անհայր վանիցն լինել, այլ որպէս զի զոր կայն կործանեսցէ եւ ինքն նստցի. եւ եպիսկոպոս ոչ այրի եկեղեցւոյն, այլ որպէս զի յորմէ ունի՝ յափշտակեսցէ զպատիւն։
       Ո՜վ աղետիցս. եւ ապա զի՞նչ. այպանի անուն քրիստոնէիցս ՚ի մէջ աշխարհի. հայհոյի վասն մեր անունն Աստուծոյ ՚ի մէջ հեթանոսաց. քանզի հարկ է սմա զհակառակամարտէն չարախօսել, որպէս զի իրաւ կարծեսցի յանիրաւութեանն, եւ նա զրկեալ՝ եկեալ զզրկիչն բամբասէ. ծիծաղին եւ այպանեն իշխանք հեթանոսաց զմերս թշուառութիւն, եւ ոչ հաւանեցան ՚ի զրպարտելն զմիմեանս, այլ զզուեալ ՚ի նախանձէն կաշառս խոստացան, իսկ կաշառն բարձրացեալ ՚ի հակառակամարտիցն կապալ եղեւ։ Եւ այսպէս ամենայն եկեղեցիք արեւելից յանզերծ ծառայութիւն մատնեցան ՚ի չարագործ հովուացն. ուստի այժմ տագնապին, չարչարին, եւ ՚ի բազմութենէ հարկացն զզուեալ տառապին։ Մահմէտ յիւր օրէնսն զեկեղեցի եւ զվանք ազատ գրեաց, եւ ժողովուրդն իւր զնոյն անսայթաք պահեցին ՚ի տիրելն քրիստոնէից. իսկ մեք յամենայն քրիստոնէից միայն բռնադատեալ՝ զեկեղեցի առանց խնդրելոյ ծառայ նոցին շնորհեցաք։ Ո՞վ է այնքան անագորոյն որ ոչ զայսպիսի յիմարութիւնս ողբովք արտասուէ. մեզ ողորմել է պարտ վասն յայնցանացս իբրեւ խելագարելոց, եւ ոչ որպէս զիմաստունս կշտամբել. զի ո՞ր իմաստուն է որ կամաւ զեկեղեցի Քրիստոսի՝ ծառայ մատնէ. այլ մեք մատնեցաք, եւ դեռ եւս ըստ իւրանքանչիւր կարի մատնեմք, եւ զհարկ կապալացն բարձրացուցանեմք, եւ զախտ մեր ոչ յագեցուցանեմք, եւ կշտամբիչ յանցանացս ոչ ոք լինի, քանզի ամենեքեան եմք ընդ խաւարաւս մածեալ. զի այսօր ՚ի մէջ քրիստոնէիցս եմք, յափշտակել միշտ տոչորիմք զպատիւ իրերաց. ՚ի տեղիս եւ առ սոսա եղաք հարկատու, եւ յայլս կաշառս առատացուցաք. ոչ վասն սովոյ՝ որ մարմնոյս չարիք է, եւ ոչ վասն պոռնկութեանն որ դնի եւ այն ՚ի սորին հարկէ պիտոյիս, թէպէտեւ ոչ հարկաւոր. այլ միայն վասն սնոտի իշխանութեան եւ անօգուտ փառաց։ Քրիստոսի խաչակիցքս այսպէս չարաչար ՚ի Քրիստոս մեղանչեմք. զի թէ զխիղճ մտաց տկարաց միայն ՚ի կերակուր գայթակղեցուցանելովն առաքեալ դնէ ՚ի Քրիստոս մեղանչել, ապա ուր անօրէնքն այպանեն զօրինաւորացս անօրէնութիւն, եւ աշխարհականքն բամբասեն զկրօնաւորացս խայտառակութիւն, զի՞նչ լինիցի. ո՞չ ապաքէն լաւ էր բնաւ չճանաչել զայսպիսի ձեւոյ ճանապարհ, քան ճանաչել եւ յետս դառնալ ՚ի սուրբ պատուիրանէն որ մեզ աւանդեցաւ, որպէս ասէ Պետրոս թէ «Շուն դառնայ ՚ի փոխած իւր, եւ խոզ լուացեալ՝ ընդ տիղմ թաւալեալ»։
       Քանզի արդարեւ մեզ է ՚ի դէպ ճշմարիտս առակ. զի որպէս զկերակուր փոխեցաք զսէր աշխարհի՝ առ Քրիստոս մեռելութեամբս, եւ իբրեւ զաղտ տղմոյ լուացաք զցանկութիւն մարմնոյ սգաւոր ձեւովս, եւ ապա վերստին ՚ի նոյնն դարձեալ անիրաւաբար՝ զիա՞րդ ոչ լիցուք ատելի մարդկան եւ Աստուծոյ. եւ դարձ այսպիսի՝ զի ոչ ՚ի ցանկութենէ մարմնոյ պատրիմք, որ ներելի է, այլ ՚ի փառաց որ առանց հարկի է. եղբարքս անուն՝ արդեամբք ոսոխս ընդդէմ իրերաց յառնեմք. զպարկեշտութիւնն մեր վասն թշնամութեանն ՚ի մէջ աշխարհի հրատարակեմք, որք առ ոտն կոխելով երգիծանեն զհարցն սրբոց որ ՚ի մեզ բարեզգեստութիւն։ Պօղոս առ աշխարհի բնակիչս որ ՚ի մէջ հեթանոսաց գրէր. «Իշխէ ոք ՚ի ձէնջ եթէ իրք ինչ իցեն ընդ ընկերին՝ դատել առաջի անիրաւաց եւ ոչ առաջի սրբոց ». յետ որոյ յաւելու. «Զի՞ դատաստանք գոն ՚ի միջի ձերում. ընդէ՞ր ոչ դուք զրկիք եւ նեղիք »։ Իսկ մեք՝ որ ողջոյն հրաժարման տուաք աշխարհի, ձանձրացուցաք զդիւան դատարանի իշխանաց ՚ի դատաստանս խնդրելն, եւ այն ՚ի վերայ միմեանց եւ ոչ յօտարաց. զի՞նչ այլ այսմ առիթ քան հայրենիս եւ ժառանգութիւն համարելն ունել յաշխարհի . ընտրէաք, եթէ օտար էաք ՚ի սմանէ՝ դիւրաւ ընտրէաք զզրկիլն եւ զնեղիլն վասն հանդերձեալ յուսոյն, քան իրաւունս խնդրել վասն սնոտի կենացս. բայց անուամբ միայն օտարացաք, եւ գործով գիրացաք ստուարացաք հնացեալքս ՚ի ՚ի չար սովորութիւնս, եւ չիք այսուհետեւ յոյս առողջութեան. ընդ փուշս մեղացն որպէս ընդ շուշանս հովտաց խաղամք անխտիր մտօք, եւ ընդ սուր յանցանացան կամաւ զձեռս բերեմք յօժար կամօք, եւ ՚ի վախս կորստեան անձամբ զանձինս ձգեմք սրտի բաղձանօք։ Թերեւս ծիծաղելի ոմանց թուի ասացեալս . արդարեւ ծիծաղելի որոց ոչ հաւատան անաչառ դատաստանին Աստուծոյ. ապա թէ զայն կերպարանեմք առաջի աչաց, գտանեմք զառհաւատչեայ գեհենին այսօր զմեզ տոչորողս ՚ի ձեռն խղճի մտաց. զայս ամենայն ոչ հարեւանցի շաղակրատանս լեզուի, որք վայելեցաք ՚ի գի տութիւն տեառն «Իբրեւ ՚ի ջուրս սաստիկս որք ծածկեն զծովս ». անխտիր տգիտութեամբ մի՛ մեղիցուք մահու չափ. մահ է հեթանոսական անգիտութիւնն, եկ մահու չափ մեղք է քրիստոնէին անզեղջ տգիտութեամբ յանցանելն։ Եւ այժմ ո՞ ոք է ՚ի մէջ մեր որ յանցանս իւր համարի՝ զեկեղեցի Քրիստոսի ժառանգութիւն ստանալ եւ այլոց շնորհել. ո՞ ոք է որ ակամայ ՚ի պատիւ հոգեւոր իշխանութեան ըստ որում օրէն է վերացաւ. ո՞ ոք է որ ծանր եւ դժուարին որպէս է՝ զառաջնորդականն պատիւ համարեցաւ. մի եւ ես եմ յայդպիսի յանցաւորացդ, եւ անձամբ անձին մեծարող. զկշտամբանս նախ յաձն իմ եւ ապա յայլս ձգեմ. մեղաւոր եմ եւ ես, եւ ըստ այսմ մասին հաւասար յոգունց. սակայն զղջացեալ՝ ողորմութիւն եւ տեղի ապաշխարութեան գտի ՚ի բարերար տեառնէն. ոչ եթէ իբր արդար՝ յանցաւոր դատեմ զայլս, այլ յանցաւորս զտեսակ յանցանացն զգացեալ խորշիմ, եւ այլոց քարոզեմ. իբրեւ ընդ փորձ անցեալ՝ փորձանաւորացդ ՚ի յայս տեսակ մեղաց լինիմ օգնական։ Անսացի եւ ես, որպէս ասէ ուրեմն ժողովողն , ձգել մարմնոյս զսիրտ իմ յայս տեսակ զբաղանաց. եւ տեսի զի զբաղումն չար ետ թշնամին ազգի կրօնաւորաց զբաղնուլ ՚ի նոսա, եւ ատեցի միանգամայն զկեանս իմ, վասն զի չար էր ՚ի վերայ իմ արարածն ՚ի ներքոյ արեգական։ Է՞ր վասն. ինքն Սողոմոն ուսոյց եւ ուսուցանէ ասելով. «Դարձայ եւ տեսի ընդունայնութիւն ՚ի ներքոյ արեգական, զի մի է եւ ոչ կրկին, եւ որդի եւ եղբայր ոչ գոյ նորա, եւ ոչ է վախճան ամենայն վաստակոյ նորա, եւ սակայն ակն նորա ոչ յագի մեծութեամբ ». յետ որոյ եւ ասէ առ այսպիսիս. «Եւ արդ ու՞մ ջանաս եւ զրկես զանձն քո ՚ի բարութենէ, եւ զի այդ ընդունայնութիւն է եւ զբաղումն չար»։ Արդ ո՞չ ապաքէն ՚ի մեզ ՚ի կրօնաւորսս տեսանէ իմաստունս կանխաւ զայս ընդունայնութիւն. զի մի եւ ոչ կրկին մեք եմք ՚ի մարմնական կեանս. որդի ունելոյ ըստ մարմնոյ եւ եղբայր՝ մեք հրաժարեցաք՝ զհետ Քրիստոսի հետեւմամբս. ընդէ՞ր, եղբարք, դարձաք վերստին ՚ի զբաղումն չար, եւ ոչ յագեցուցանեմք զաչս մեր նանիր մեծութեամբս։ Մի՛ ասեր թէ չունիմ՝ վասն այնորիկ յագեալ եմ, այլ զկամս դիտեսցուք զմեր. զի թէ գտանէր զկերակուր մեծութեանն՝ ասէ՞ր բնաւ յագուրդ ունել սնափառութեանն որովայնին թէ ոչ. կարծեմ եւ ոչ բնաւ, եւ զկարծիս ՚ի փորձոյ հաստատեմ. զի որ զխաղաղութեան եւ զհնազանդութեան կեանս իւր մատնէ յերկս եւ յաշխատութիւնս եւ ՚ի ծուփ վասն իշխանութիւն գտանելոյ, եւ ուրախ է, միայն զի այլոց իշխեսցէ, նա թէ եւ առանց աշխատութեան փառս եւ մեծութիւն գտանէր՝ յագեցուցանէ՞ր բնաւ զակն կամաց իւրոց. ինձ թուի ոչ երբէք։ Տեսանե՞ս զի ամենեքեան անյագ եմք մեծութեամբ. վասն այնորիկ եւ դժուարաւ մտանեմք յարքայութիւնն երկնից, որպէս ասաց տէրն. զի մեծատուն կամքն է եւ յօժարութիւնն, եւ աղքատ. վասն այնորիկ եւ նա երանեաց ոչ զսոսկ աղքատսն, այլ զհոգւովն. այսինքն որ հոգւոյն բաղձանօք թէ եւ ՚ի մեծութեան է՝ ՚ի խոնարհն նկրտի, եւ թէ աղքատ՝ զեւս խոնարհութիւն աղքատութեանն սիրէ, որով դիւրաւ զՔրիստոս գտանէ. իսկ մեք ոչ այսպէս. այլ աղքատութեամբս անյագ եմք մեծութեամբ, եւ միշտ յիշխանութիւն սիրեմք ելանել. խափանէ զմեզ միայն անպատեհութիւն հասակի եւ շնորհաց. թէ յայս միտեմք լինել կատարեալ, վաղվաղակի իշխել այլոց յօժարիմք. մինչչեւ հնազանդեալ՝ զայլս հնազանդեցուցանել յաթոռս նստիմք։ Քրիստոս նախ մահու չափ հնազանդեցաւ յօրինակ մեզ, եւ ապա իշխանութիւն նմա յերկինս եւ յերկրի տուաւ. եւ մեք նորուն մահակիցք ՚ի նպատակ հնազանդութեանն եւ մահուն բնաւ ոչ հայիմք, այլ միայն ՚ի պատիւն բաղձամք. որք ոչ բնաւ ուսաք ընդ իշխանութեամբ կալ , իշխանութեան բաղձամք եւ լինիմք. եւ զիա՞րդ կարացից ես զոք ՚ի ճանապարհ հնազանդութեան ուղղել, ընդ որ ես ոչ գնացի։ Քրիստոս փորձեցաւ, եւ ապա փորձանաւորացս օգնական եղեւ. ես յիմարս առանց փորձելոյ եւ ժամանակի՝ զնոյն գործ ձեռներէց լրբութեամբ խլեցի. որ զմտաւ ածեալ զարմանամ ընդ Աստուծոյ ՚ի վերայ իմ երկայնմութիւն, զի զիմ զախտս ասացից, ընդէ՞ր ոչ հուրբ կիզեալ նշաւակեցայ որ այնպիսի յանդգնութեամբ ՚ի դժուարին իշխանութիւն համարձակեցայ. վասն այնորիկ եւ ոչ կարացի ունել գործակից զտուողն պատուոյս՝ յորմէ բռնի յափշտակեցի, այլ կամելով առնել զնոյն հոգեւորապէս՝ ծաղր կատականաց լինէի յաչս տեսողացն. ՚ի շաւիղս ճշմարտութեան կացուցեալ զոտս, օտար ամենեցունց ունել շաւիղ թուէի. մոլեգնեալ թուէի մոլեգնելոցն վրէժխնդրութեամբ օրինացն, այնու զի տեղի ետ այս ՚ի վաղ ժամանակաց, եւ ազգք աւուրցս անծանօթ եւ անյոյս են թէ ոք ՚ի պէտս փառացն Աստուծոյ զգործս Աստուծոյ կատարէ. եւ կարծեն զայս՝ վասն զի զայսքան անհարթութիւնս եղեալ ՚ի մէնջ տեսանեն։
       Զոր եւ Սողոմոն նախ տեսեալ աշխարեաց զարմացմամբ. եթէ կրկին էիր, ասէ, ունելով եղբարս եւ որդիս, ներեալ էիր ձգելով զանձն ՚ի վախս զբաղմանց, զառ ընտանիսն ունելով զգութս պատճառ. իսկ յորժամ մի ես եւ ոչ կրկին, անորդի՝ ոչ ունելով կին, անեղբայր հրաժարեալդ ՚իտանէ, ընդէ՞ր տապիս ՚ի զբաղումն, ընդէ՞ր տագնապիս յունայնութիւն, ընդէ՞ր սակաւ պարենիւ բաւականացեալդ ոչ առնես վախճան վաստակոցդ, ընդէ՞ր զանձնդ ՚ի սուգ արջնաթոյր գունովդ տուող՝ ոչ յագեցուցանես զակն քո ՚ի մեծութեանն. ու՞մ ջանաս, ու՞մ նիւթես, ու՞մ ժողովես , ո՞յր աղագաւ զրկես զանձն քո ՚ի յաւիտենականն բարութենէ յանցանօք։ Արդարեւ յընդունայնութիւն ես, ասէ, որպէս զմի ոք ՚ի մոլորելոցն ՚ի հեշտութիւն աշխարհի եւ ՚ի զբաղումն չար. զի նոքա զբաղին եւ զմարմին պարարեն. քոյդ է չար որ զբաղանօքդ եւ ՚ի հեշտութենէ մարմնոյդ ես որիշ, որ կոյս եղեր մարմնով, զի եւ հոգւով լինիցիս անհոգ. հոգիդ զբաղանօքդ ծառայեալ երերի, եւ մարմինդ անբանապէս կուսութեամբդ ճգնի։ Ո՞չ գիտես, ասէ, զի զամենայն ինչ արար Աստուած բարի ՚ի ժամանակի իւրում. եւ ժամանակ է ամենայն իրաց եւ սահման, այսինքն կուսին զտեառնն հոգալ, եւ ամուսնացելոյն զաշխարհի. նմա աղօթիւք սրբել եւ ողորմութեամբ. կուսին զբանաւոր պատարագն Աստուծոյ նուիրել, եւ սմա զմարմնաւորն. կոյս լինել զի հոգւով սուրբ լիցի, եւ ամուսնացեալ՝ զի մարմնով. եթէ զբաղեցար կոյսդ յաշխարհի, ելեր ընդ քո բարի ժամանակն. եթէ ծփեցար ՚ի փառս, արտաքոյ սահմանի գտար. եթէ զլուծ հնազանդութեան արկեալ յերկիր կոխեցեր, անգուշեցեր սիրելւոյն սոնքացեալ. զգոյշ լեր զքո սահմանն ճանաչել. արթուն լեր զաշակերտութեան օրէնսդ պահել, մի՛ գուցէ ծանրասցի սիրտ քո շուայտութեամբ եւ արբեցութեամբ եւ հոգօք աշխարհականօք, եւ յանկարծակի հասանիցէ ՚ի վերայ օրն այն։ Ո՞ր օր. այն որ իբրեւ զորոգայթ հասանիցէ ՚ի վերայ ամենայն մարդկան որ բնակեալք են ընդ երեսս երկրի. այն՝ յորմէ եղբայր ոչ փրկէ եւ ոչ մարդ, այլ վաստակքն։ Վաստակք որպիսի՞ք. զոր հրամայէ մեզ մարգարէս աւուրն պատրաստել ասելով՝ վաստակեա յաւիտեան։ Զի՞նչ այլ, բայց թէ զոր տէրն մեր ուսոյց. «Արթուն կացէք, ասէ, եւ յամենայն ժամ աղօթս արարէք ». զոր Դաւիթ պատրուակաւ միայն վաստակել խրատեաց յաւիտեան, սա երեւելապէս մերկացոյց, եւ զաղօթս առնելն վաստակ յաւիտեան, եւ ազյս ոչ վայրապար՝ այլ արթնութեամբ. թերեւս ՚ի բնաւորականս կարծես քնոյ, ոչ երբէք, այլ ՚ի շուայտութենէ աշխարհի, յարբեցութենէ սիրոյ սորա եւ ՚ի սնոտի հոգոցն զբաղմանց. յորժամ զայսպիսի քունս թեթեւացուցանեմք ՚ի մէնջ, ապա թէ կարեմք արթուն լինել եւ աղօթից պարապիլ. եւ պտուղ աղօթիցն զի՞նչ. զերծանիլ ՚ի փորձանացն սատանայի եւ կալ յանվախճան կեանսն առաջի յուսոյն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի։
       Ապա այսպիսի հրամանօք վարժեալքս, եղբարք, այսքան լուսովս պայծառացեալքս, սիրելիք, այսքան զգուշութեամբ խրատեալ՝ կրօնակիցք, ջանասցուք ոչ ննջել զքուն զառ ՚ի մահ , գուն գործեսցուք ոչ յաղթիլ ՚ի թշնամւոյն։ Մեծ զէն ունի ՚ի ձեռս իւր զսնափառութիւնն. զզոյշ լիցուք՝ որպէս հրաման ընկալաք՝ ոչ խոցիլ ՚ի հոգի. անմատչելի ունի վահան զշուայտութիւն հեղգութեանն, արթուն լիցուք ոչ մոռանալ զփրկչին մերոյ պատուիրանս. խաւար ունի ձգել ՚ի վերայ մեր զհոգս աշխարհիս, թօթափեալ զնոյն՝ զհետոց լուսոյն շաւղաց հարցուք բուռն։ «Եթէ ոք գայ, ասէ, զկնի իմ, ուրասցի զանձն ». իսկ մեք գոնէ զսնոտի զբաղումն աշխարհիս ուրասցուք, զխոնարհութիւնն սիրելով՝ ուր Աստուած հայի, զհեզութիւնն պատուելով՝ ուր նա հանգչի, զհնազանդութիւն ողջունելով՝ զոր նա ոչ առնէ անտես, սրբութիւն սրտի ստանալով՝ որով զԱստուած տեսանեմք։ Ոչ ընթացան հարքն մեր ընդ վայր. ոչ նանիր աշխատեցան այս ձեւոյս եւ կրօնից աշխատողքն , ոչ վայրապար գրեցին որդւոցս բազմապատիկ խրատս. յառեսցուք աղաչեմ երբեմն երբեմն ՚ի վարս նոցա եւ ՚ի բանս, թերեւս ամաչեսցուք ընդ օտար մեր ընթացս եւ ընդ գործս. կացուսցուք մինչդեռ ժամանակս ՚ի ձեռս է, զնպատակն դատաստանի մերոյ առաջի աչաց եւ աշխարեսցուք, զի մի՛ ՚ի Քրիստոսէ յարդարն օր եդեալ ընդդէմ մեր դատապարտեսցեն զխոստմանն դժրողքս, զձեւոյս նախատողքս, զօրինաց սրբոցն այպանողքս, զկամակար մտօք յանցաւորքս, զճշմարտութիւնն գիտութեամբ զլացողքս. քանզի բանն Քրիստոսի եւ ձեւ զգեստուցս եւ գործք հարցն՝ դատելոց է զդատապարտեալքս յաւուրն յետնում։
       Եւ մեք այսքան սարսափելի իրաւանցս առաջի կացեալ, ընդ ծաղու զբօսանօք զփրկութեան աւուրքս անցուցանեմք, ընդ խեղկատակութեամբ զընդունելի ժամանակս ծախեմք, ընդ սնոտի փառօք զփրկութեան օրս վաճառեմք։ Մի՛ եղբարք, պատգամաւորեալ յԱստուծոյ Պօղոս աղաչէ զմեզ. «Աղաչեմ, ասէ, վասն Քրիստոսի հաշտեցարուք ընդ Աստուծոյ ». եւ ո՞ր է ճանապարհ հաշտութեանն, ուստ մեզ առաքեալ։ «Ոչ իւիք, ասէ, տալ պատճառս, զի մի՛ արատեսցի պաշտօնն. այլ յամենայնի ընծայեցուցէք զանձինս ձեր համբերութեամբ բազմաւ ՚ի նեղութիւնս, ՚ի վիշտս, յաշխատութիւնս, ՚ի սրբութիւն, ՚ի հսկմունս, ՚ի պահս սրբութեամբ, ՚ի գիտութիւն երկայնամտութեամբ, ՚ի քաղցրութեան, ՚ի Հոգին սուրբ, ՚ի սէր առանց կեղծաւորութեան, ՚ի բանս ճշմարտութեան, ՚ի զօրութեան Աստուծոյ, վասն զինուն արդարութեան որ ընդ աջմէն եւ ընդ ահեկէն է. փառօք եւ անարգութեամբ, գովութեամբ եւ պարսաւանօք »։ Արդ զայն զէն արդարութեան տացէ Հոգին սուրբ Աստուծոյ ՚ի ձեռս մեր. զփառս յաջմէ եւ զանարգանս յահեկէ վասն սիրոյն Քրիստոսի հարկանել, զգովութիւնս կոխել, եւ պարսաւանացն գեր ՚ի վերայ ելեալ՝ յանքոյթն ժամանել հանգիստ առ սուրբ հարսն մեր շնորհօքն րիստոսի, որում փառք յաւիտեանս . ամէն։