Մեր մատենագիրները (վերլուծումներ)

ԱՐՈՒԵՍՏԱԳԷՏԸ. – Այս տիտղոսը կարելի է համեստօրէն ընծայել մարդու մը, որ ինքզինքը կը կարդացնէ նոյնիսկ առասպելներու ցուցադրումին ընդմէջէն։ Անշուշտ դէպքերը անկախաբար թելադրող կրնան ըլլալ եւ գրողի մը բերել կարեւոր նպաստ է Բայց ատկէ դուրս պէտք է հաստատել ընդունակութիւններ նպաստները օգտագործելու։ Ուրեմն՝

Արդարեւ, այն քիչ բանը, որ ըսուեցաւ վերը, անոր շահեկանութեան մասին, իր նախատարրերը կ՚առնէ արուեստագէտի զգայնութիւնէն. այս զգայնութիւնը գրեթէ կը նոյնանայ մեր Դ. դարու պատմիչներուն նախնականութեան հ ետ՝ աւելի նոր ժողովուրդի մը դեռ չմա շ ած զգալու մէջ զօրաւոր, հ աւատաւոր ձեւը։ (Ուշագրաւ է, որ մեր պատմիչները այնքան ժուժկալ են նշխարներու պատմութեամբը, ու Կաղանկա յ տ ու ացին՝ այնքան առատաբան)։

Յետոյ՝ քրիստոնէական նկարագիրը արտայայտելու այդ շատ մասնաւոր եղանակը, որ արեւելեան է անշուշտ, բայց ոչ զուտ հ այկական, որ բիւզանդական վկայագրութեան կը մօտենայ, բայց անկէ կը զատուի որոշ գիծերով։ Ճիշդ բառ մը չեմ գտնել որակելու հ ամար այդ զգացումը, որը սակայն մեր բոլոր պատմիչներուն խորքը կը կազմէ։

Անոնք՝ որ արեւելեան քրիստոնէութիւնը ուսումնասիրած են, կու տան համադրումներ, որոնք քիչ-շատ կը տարածեն վարդապետութեան հիմնական նկարագիրը, իր ծաւալման աւազաններուն վրայ։ Եգիպտական, սուրիական, յունական ու հ այկական քրիստոնէութիւնները կարելի է զատել իրարմէ։ Բայց ո՞ւր զետեղել այդ հ ոգեկան վիճակը, որ սնուցած է Կաղանկա յ տուացիին զգայնութիւնը, ու անոր հ ետեւանք՝ արուեստը։