Մեր մատենագիրները (վերլուծումներ)

ԽՄԲԱԳՐԱԿԱՆ ՆՈԹ 

Յակոբ Օշականի կուտակած վաստակին առարկայական պատկերը այսօր ընթերցողին կը ներկայանայ հետեւեալ բաժանումներով։ 

Ա. – Ձեռագիրներ,

Բ. – Հատորով լոյս տեսած գործեր,

Գ. – Պարբերական մամուլին մէջ ցրուած գրութիւններ։ 

Չհաշուած գրողներու եւ աշակերտներու ուղղուած հարիւրաւոր նամակները, Յ. Օշականի աւարտած կամ՝ անաւարտ ձեռագիրները կը մնան իր հարազատներուն մօտ, 

Հատորով լոյս տեսած են 25 անուն գործեր,

Իսկ մամուլին մէջ ցրուածները, մեր հաշուումներով՝ կը կազմեն քսանէ աւելի հատորներ, հարիւրէն երկու հարիւր էջերու սահմաններուն մէջ։

Մեծ գրագէտին ծննդեան 100ամեակին առիթով, մենք նախամեծար համարեցինք կանգ առնել երրորդ շարքի գործերուն վրայ, որոնք, հասկնալի պատճառներով, այսօրուան ընթերցողներուն ջախջախիչ տոկոսին համար ունին ձեռագրային արժէք։ 

Առ այդ, կիրարկուեցաւ շուրջ երկու տարիներու վրայ երկարող ջանք մը, հետազօտուեցաւ կէս դարու մեր մամուլը, էջ առ էջ, տարեգիրքերէն մինչեւ ամսագրերը, ու շաբաթաթերթերէն մինչեւ օրաթերթերը։ 

Այդ աշխատանքին իբրեւ արդիւնք՝ մեր տրամադրութեան տակ կրցանք ունենալ հատորէ դուրս մնացած Օշականի համարեա՛ բոլոր գրութիւնները, որոնք, համապատասխան խորագիրներու տակ խմբուելով՝ կը կազմեն սա պատկերը. 

1. – « Կայսերական յաղթերգութիւն » (պատմուածքներ, հեքիաթներ)

2. – « Գիրքերու քովն ի վեր » (գրախօսականներ)

3. – « Թատերախաղեր » (երեք անուն) 

4. – « Մեր մատենագիրները » (ուսումնասիրութիւն)

5. – « Արեւելահայ դէմքեր » (ուսումնասիրութիւն) 

6. – « Անգղին կտուցին տակ » (տեսական) 

7. – « Մայրիներու շուքին տակ » (զրոյց)

8. – « Մաթիկ Մելիքխանեան » (վէպ)

9. – « Սիւլէյման էֆէնտի » (վէպ)

10. –  « Ուրուանկարներ » (քննադատական)

11. – « Քնարախաղեր » (չափածոյ)

12. – « Տպաւորապաշտ էջեր » (արձակ)

13. – « Մոռցուած բաներ » (խորհրդածական): 

14. – « Հրաշքը » (երկախօսութիւն)

15. – « Ցրիւ Էջեր » (քննադատական–հրապարակագրական)

16. – « Հրաշք մը » (Ապու Լալա Մահարի եւ օտար այլ դէմքեր) 

17. – « Երբ հիները կը կարդանք » (վերլուծում–ոգեկոչում),

18. – « Սերմնացան » (խորհրդածական)

19. – « Զուգակշիռ արեւմտահայ եւ արեւելահայ գրականութեանց »  (տեսական)

20. – « Օսկի օրանը » (վէպ)

21. – « Նամականի » (մամուլին մէջ երեւցած նամակներ)

Մեզի մօտիկ երիտասարդներէն զատ, մէկտեղումի այս աշխատանքերին իրենց մասնակցութիւնը բերին «Համազգային»ի Նշան Փալանճեան ճեմարանի, Կիլիկիոյ կաթողիկոսութեան, Հայկազեան գոլէճի եւ Փարիզի «Նուպարեան» մատենադարաններուն տնօրէններն ու պատասխանատու աշխատողները, ինչպէս նաեւ «Յուսաբեր»ի, «Արեւ»ի եւ «Ազդակ» օրաթերթերու խմբագրութիւնները, որոնք անձամբ կամ՝ սիրայօժար թոյլտուութեամբ դիւրացուցին պատճէնահանման, մեքենագրութեան կամ արտագրումներով գլուխ բերսած այս գործը։

Յ. Օշականի ծննդեան 100ամեակին առիթով, տարբեր գաղութներու մէջ քով քովի եկած գրասէրներու եւ գրականութեան մօտիկ անհատներու նիւթական մասնակցութեամբ, վերոյիշեալ շարքէն ներկայ տարուոյն ընթացքին լոյս պիտի տեսնեն հետեւեալ հատորները ու պիտի թուագրուին իրենց գրառման կարգով:

1. – Կայսերական յաղթերգութիւն

2. – Մայրիներու շուքին տակ

3. – Սիւլէյման էֆէնտի

4. – Քնարախաղեր

5. – Մինչեւ ո՞ւր 

6. – Նամականի

7. – Հրաշքը 

8. – Երբ հիները կը կարդանք

9. – Անգղին կտուցին տակ 

10. – Արեւելահայ դէմքեր 

11. – Զուգակշիռ արեւմտահայ եւ արեւելահայ գրականութեանց

12. – Մոռցուած բաներ 

Օշականի գրութիւնները հիւրընկալած թերթերը կիրարկած են ուղղագրական եւ կէտադրական տարբեր ձեւեր։ Պարզ օրինակով մը բավարարուելու համար՝ ըսենք, որ անոր էջերուն հեքիաթ բառը մենք կարդացած ենք վեց ուղղագրութեամբ, – հեքի աթ, հեքե աթ,  հեքէ աթ, հէքի աթ, հէքէ աթ, հէքե աթ։ 100ամեակի այս շարքին մէջ ճիգ եղած է հաւատարիմ մնալ վիճելի կազմ ունեցող բառերուն ամենէն աւելի ընդունուած ու տարածուած ձեւին, ձեւերուն, ինչպէս նաեւ կէտադրական միատեսակութեան։ 

Բացայայտ պարագաներու, վերահաստատուած են սխալ կարդացուած կամ սխալ հասկցուած որոշ թիւով բառեր, բոլոր հատորներուն մէջ։

Անշուշտ, շահեկան պիտի ըլլար այս շարքի հատորներէն ոմանց կցել անձնանուններու, ակնարկութիւններու, օտար բառերու եւ մեր օրերուն միա՛յն Օշականին մօտ հանդիպելի շարք մը բառերու բառարան մը, բայց մեր պայմաններուն մէջ նման աշխատանք մը դատապարտուած էր անկատար մնալու, ուստի եւ՝ ստիպուեցանք այդ մասը ձգել բաց։ 

Յ. Օշականի ծննդեան 100ամեակին առիթով, վստահաբար պիտի գտնուին գրասէր ուրիշ խմբակներ կամ անհատներ, որոնք, նուիրական գործի մը մասնակցելու հրճուանքով նորէն, պիտի փութան մեծատաղանդ գրագէտին միւա գործերը եւ օժտել հատորային բախտով մը։

Ինչպէս կ՚երեւի, « Մնացորդաց »ի հեղինակը լիուլի վճարած է իր պարտքը մնացորդացին, իսկ մնացորդացը դեռ լրիւ չէ վճարած իր պարտքը « Մնացորդաց »ի հեղինակին։ 100ամեակը լաւագոյն պա հ ն է նուիրական փոխատուցման։