Հայ գրականութիւն

ԻԱ. ԴԱՍ
ԿՌՈՒՆԿ

Կռունկ, ուստի՞ կուգաս, ծառայ եմ ձայնիդ.

Կռունկ, մեր աշխարհէն խապրիկ [1] մը չունի՞ս։

Մի՛ վազեր, երամիդ շուտով կը հասնիս.

Կռունկ, մեր աշխարհէն խապրիկ մը չունի՞ս:

 

Թողել եմ ու եկել մլքերս [2] ու այգիս.

Քանի որ ա՜խ կ՚անեմ, կու քաղուի [3] հոգիս.

Կռունկ, պահ մի կացի՛ր, ձայնի՛կդ ի հոգիս։

Կռունկ, մեր աշխարհէն խապրիկ մը չունի՞ս:

 

Քեզ խապար հարցնողին չես տանիր տալապ [4].

Ձայնիկդ անուշ կուգայ քան ըզջըրի տօլապ [5].

Կռունկ, Պաղտատ [6] իջնուս կամ թէ ի Հալապ,

Կռունկ, մեր աշխարհէն խապրիկ մը չունի՞ս։

 

/89/ Սրտերնիս կամեցաւ, ելանք գընացանք,

Այս սուտ աստնւորիս [7] տէրտէրն իմացանք,

Աղուհացկեր մարդկանց կարօտ մընացանք.

Կռունկ, մեր աշխարհէն խապրիկ մը չունի՞ս։

 

Աստնւորիս բաներն կամաց կամաց է,

Մի՜թէ Աստուած լսէ, դռնակն բացցէ.

Ղարիպին [8] սիրտն է սուգ, աչերն ի լաց է.

Կռունկ, մեր աշխարհէն խապրիկ մը չունի՞ս:

 

Աստուա՜ծ, քենէ խնդրեմ մուրվէթ [9] ու քէրէմ.

Ղարիպին սիրտն է խոց, ճիկերն [10] ի վէրէմ [11].

Կերած հացն է լեղի ու ջուրն է հարամ [12].

Կռունկ, մեր աշխարհէն խապրիկ մի չունի՞ս։

 

Ոչ ըզլուր օրն [13] գիտեմ, ոչ ըզկիրակին.

Զարկած է զիս շամփուրն, բռնած` կրակին.

Այրիլս չեմ հոգար, ձեզնէ կարօտ եմ.

Կռունկ, մեր աշխարհէն խապրիկ մը չունի՞ս։

 

Պաղտատու կուգաս, կ՚երթաս ի Սեհրատ [14].

Թղթիկ մի գրեմ, տամ քեզ ամանաթ [15].

Աստուած թող վկայ լինի քո վըրադ.

Տարեալ հասուսցես զայդ իմ սիրելեաց։

 

Գըրեր եմ մէջ թղթիս թէ հոս մընացի.

Օրիկ մի օրեր զաչերս չը բացի.

Սիրելիք, ձեզանէ կարօտ մընացի.

Կռունկ, մեր աշխարհէն խապրիկ մի չունի՞ս։

 

Աշունն է մօտեցեր, գնալու ես թէտպիր [16].

Երամ ես ժողվեր հազարներ ու բիւր.

Ինձ պատասխան չտուիր, ելար գնացիր.

Կռունկ, մեր աշխարհէն գնա՛ հեռացի՛ր:

 

ՆԱՀԱՊԵՏ ՔՈՒՉԱԿ [17]

 

ԱՀԱ ՔԱՆԻ ՄԸ ՔՈՒՉԱԿԵԱՆ ՀԱՐԱԶԱՏ ՔԱՌԵԱԿՆԵՐ

 

Ա

 

Կանչեմ այդ ծովիդ վրայ, ծովդ ի յակէն թանաք դառնայ,

Զինչ ի շամբ եղէգ որ կայ, ամէնն ինձ գրիչ պիտենայ.

Զինչ երէց ու խաբեղայ, դանուշման որ գիր գիտենայ,

Գրէ՛ չկարենայ կարդալ զինչ ի յիմ սիրտն կայ ղուսայ։

 

Բ

Արե՛կ որ խրատ մի տամ, խելք ու միտք ունիս նա լսէ՛.

Հետ անգէտին մի՛ դատիր, թէ հազար որ զքեզ կու սիրէ։

Անգէտն` ի հուր նման, ուր ընկնի զտեղն կու էրէ.

Գիտուն ի ջուր նման ուր երթայ՝ կանանչ բուսեր է:

 

/ 91/

Գ

Կ՚ուզե՞ս որ յազիզ կենաս, որ ամէն մարդ զքեզ սիրէ.

Դուն հողուն նման կեցիր, որ ամէն մարդ զքեզ կոխէ.

Քան զերկաթն այլ զի՞նչ ամուր որ կըրակն զինքն կու հալէ.

Դու ջրի նման կեցիր որ կրակն յիւրնէկու վախէ։

 

Դ

Չորս բան խրատ ա՛ռ յինէն որ ամէն աշխարհս քեզ աժէ.

Զայլոց մեղքն դու մի՛ քններ, զքոյդ զերկար մտօք քննէ՛.

ԶԱստուած մօտ ի քեզ դու տե՛ս ու զմահուն օրն դու յիշէ.

Զխրատu դուն ի սրտիդ տնկէ՛, զքեզ ամէն չարէ կու պահէ։

 

Ե

Աշխարհս է կանանչ մարգեր, մենք ի մէջն ենք կաքւոյ ձագեր.

Գրօղն այլ բաժան ընկեր, ու կրէ մէկ մէկ դէպ ի վեր.

Եղբարք, երբ ի հաց նստիք, ձենեցէք մէկ մ՚այլ ընկեր.

Մեռնիմք ի յանդէն երթամք նա նստինք քան զմէկ մ՚այլ ի վեր:

 

Զ

Յաշխարհս ես ի ժուռ եկայ, չգըտայ ըղորդ սիրելի,

Զխելքս ի վրաս բերի, զբազուկս արի սիրելի.

Քանի բազուկս ի բան կենայ՝ շա՛տ եղբայր ու շա՛տ սիրելի.

Բազուկս ի բանէ ընկնի՝ ո՛չ եղբայր, ո՛չ սիրելի:

 

Է

Պիտէր կաթ մի յայն գինուն, որ խմեց(ին) Ենովք, Եղիա.

Խմեց Տէր Գրիգորն Հայոց, ասաց թէ` Հանգայ։

Հայ երա՛մ, դուք էր կուլաք, գիտէ՛ք որ ձեր Տէրն տի գայ.

Շատng դեղ ու ճար արար, կու վախէք թէ ձերն ուշանա՞յ։

 

Ը

Այս աստնւորիս վրայ թող մանկան գլուխըն ապրի.

Շատ չար ու բարի, ախպէ՛ր, թոյլ մանկան գլխէն անցընի.

Չարին համբերել պիտի, (մ)ինչ որ գայ բարին հասանի.

Ով ղուսան ի սիրտն առնու, քանց օրն յառաջ մեռանի։

Ղուսան շատng ցաւ կ՚անէ, ի ցաւին մարդն մեռանի.

Սրտիկն զինչ հասրաթ ունի, ամենէն մահրում կու լինի:

 

/92/ ԲԱՌԱՐԱՆ

Ա. Քառեակ - Խաբեղայ = աբեղայ:

Դանուշման (պարսկ. ) = գիտուն։

Ղուսայ (արաբ. ) = ցաւ։

Բ. Արե՛կ = արի + եկ = եկուր։

Նա = եթէ։

Դատիլ = աշխատիլ, գործել:

Թէ = եթէ = թէ որ։

Գ. — Ազիզ կենալ = սուրբ մնալ։

Յիւրնէ = իրմէ։

Է. — Պիտէր = պէտք էր:

Ը. — Հասրաթ = կարօտ:

Մահրում = զուրկ:

ՎԵՐԼՈՒԾՈՒՄ

(ՅԱՏԱԿԱԳԻԾ)

 

1. Կռունկին եւ միւս քառեակներուն մէջ կառուցման տարբերրութիւնը.

Ա) — ԿՌՈՒՆԿին՝ միութիւնը, գնացքը, ամբողջութիւնը վիճակէ:

Բ) — ՔԱՌԵԱԿներուն անջատ կազմը, խտութիւնը, իմաստէ ամբողջութիւնը։

Գ) — Տաղաչափական, կշռական, լեզուական տարբերութիւններ։

2. Խորքի տարբերութիւն.

Ա) – ՔԱՌԵԱԿները՝ աւելի ընդհանուր, աւելի հաստատ վիճակի մը պատկեր. (այդ դարերուն մեր ժողովուրդը իր ստրկութեան մէջ հասեր է հոգեկան որոշ բարեխառնութեան։ Երկնայինին տիրապետումը: Արեւելեան բարոյականը։ Երբեմն ցեղային գիծ)։

Բ) — ԿՌՈՒՆԿը` աւելի մասնաւոր, մեզամօտ, իրական հոգեբանութեան մը պատկեր: (Քերթուածին մէջ կանխող դարու շեշտ ու բառեր ալ):

3. Կռունկին մարմինը.

Ա) — Դասական տիպարը պանդուխտին։

Բ) – Ասոր հոգեբանութեան զանազան երեսները։

Գ) — Օտարութեան պատկերացում։

Դ) — Դասական թռչունը։

Ե) — Արեւելք։

Զ) — Բաթէթիք:

4. Քառեակներուն մարմինը.

(Փոքր ուշադրութիւն մը վեր կը հանէ անոնց իւրաքանչիւրին իմաստը)։

5. Լեզու. (երկուքին մէջ ալ օտար բառերուն գոյութիւնը բացատրել)։

/93/ 6. Երկուքին մէջ ալ դիտել:

Ա) — Արտայայտութեան անկեղծութիւնը, պատկերալից, իրական, տպաւորիչ ժուժկալութիւնը։

Բ) – Քանի մը բառով ամբողջ աշխարհ մը սեւեռելու դիւրութիւն, որով կը զատուի ժողովրդական հարազատ արուեստը իր վրայ ձեւուած կեղծերէն։ Գրեթէ ամէն տունի մէջ մէկէ աւելի են այդ վճռական տարազները։

Գ) — Բառերու անհրաժեշտութիւնը։

Դ) — Զգայնութիւն՝ կռունկին մէջ. իմաստասիրական թելադրանք՝ Քառեակներու մէջ։

Ե) — Հոգեկան յատակի նոյնութիւն։ (Ժամանակը քիչ բան է փոխած այդ լինելութեան մայր գիծերէն)։

7. Քառեակը արեւելեան բանաստեղծութեանց մէջ յարգի տարազ մըն է։ Նշանաւոր են պարսիկ բանաստեղծ Օմար Խայեամի քառեակները որոնք թարգմանուած են աշխարհի բոլոր լեզուներուն։ Պ. Լեւոն Մեսրոպ, Գ. Ֆնտգլեան առանձին հատորներով թարգմանած են զանոնք հայերէնի։

 

ՇԱՐԱԴՐՈՒԹԻՒՆ

Նամակ մը

(Ղարիպի մը բերանէն)

 

Ա) — Արդիացնել նիւթը։ Շատ դիւրաւ անիկա կը վերածուի մօր մը, հօր մը, եղբօր մը: Իր տղան օտար երկիր, ուսման ղրկած մայրը ուրիշ բան չէ եթէ ոչ սա վերի էջերուն կերպադրուած տիպարին մէկ փոփոխակը:

Բ) — Մօտ կենալ անոր լեզուին։ (Զգուշ՝ օտար բառերէն որոնք պէտք է փոխարինուին համապատասխան հայերէններով)։

Գ) — Զգուշանալ խոր տրտմութենէն որ այդ քերթուածին ոգին կուտայ։ Ձերը՝ աւելի իրական:

Դ) — Զգուշանալ գրականութենէ։

Ե) — Զգուշանալ գռեհկութենէ։

Զ) — Մասնաւորուիլ նիւթին մէջ. տաղաւար, տօն, յիշատակի տարեդարձ մը, ներփակուած լուսանկար մը, դրամ, կատարուած յանձնարարութիւն մը մեզ կը դնեն ապահովութեան մէջ։

Է) — Հոգեբանական իրականութիւնը ստեղծել, այնքան որ կարդացողը ձեր վրայէն տեսնէ իր սիրելիները:

Ը) — Զգուշանալ բարեւներու չոր թուումէն։

Թ) — Զգուշանալ ճոռոմ ու տխուր ոճէն։

Ժ) — Մոռնալ թէ դուք էք գրողը։