Ստորագրութիւն հին Հայաստանեայց

  Երեւելի գաւառ ուտէացւոց` որ թուի լինել նոյն ը անուանս Գարդմանայ ձոր որ յիշատակի առ Խոր եւ առ Բուզանդ. ե. 13. ընդ այլ գաւառս Ուտի նահանգին. այսպէս կոչեցեալ ՚ի ձորավայր դրից իւրոց: Նոյն անուն է` որ առ Բուզանդ. դ. 50. վրիպակաւ գրի Դարգմանաձոր, կամ ըստ այլ ձեռ. Դարգմանանոր, փոխանակ գրելոյ Գարդմանաձոր. որպէս եւ ՚ի միում ձեռ. առաւել ուղղութեամբ գտանեմք գրեալ Գարդմանակոր. զի յայն գլ. թուէ զսա ընդ ապստամբեալ տեղիս. իսկ ՚ի պատմելն զանդրէն հնազանդիլն զամենեցուն նոցա ՚ի ձեռն Մուշեղայ, դպր. ե ՚ի 9. գլխոյն մինչեւ ց 20, ո'չ ուրեք գտանեմք զօտարաձայն անունդ վերոգրեալ. այլ փոխանակ այնր ՚ի 13 գլ. Գարդմանաձոր, որպէս ասացաք: Նոյն է թերեւս եւ ընդ այսր անուան Գարդամ, որ յիշատակի յերկուս օրինակս Կիրակոսի` յասելն վասն Ներսէսի արքեպիսկոպոսի Աղուանից,

*Մինչ եպիսկոպոս էր Գարդամայ` հաւանեցոյց զկին ոմն: Վարդան աշխարհագիր գրէ վասն այսր. * Գարդման գաւառ` Գրթմանիկ է ուր կայ գերեզման Յովհաննէս վարդապետին Մայրագոմեցոյն:

Զիշխան սորա Խուրս անուն յիշէ Խորեն. գ. 60 եւ Յոհ. կաթ զԿարիճ անուն: Նոյնպէս եւ եպիսկոպոս այսր գաւառիս` բաց ՚ի վերոյիշեալ Ներսիսէ` յիշատակի ՚ի Վարդանայ եւ ՚ի Կիրակոսէ Յոհաննէս տվեցի արքեպիսկոպոս Գարդմանայ եւ այլոց բերդից եւ գաւառաց, որպէս գրէ Վարդան. որոյ թեմն յայնժամ ընդարձակ տարածէր յոյժ (ըստ Կիրակոսի) յայլ եւ այլ գաւառս, այսինքն ՚ի վերայ քաղաքին Շամքորոյ, կամ որպէս գրի յայլ օրին. Շամքոյրոյ` (որոյ գաւառն անծանոթ): Երդէվանից` (զոր ստորագրեցաք յԱրցախ): Տէրունականին եւ Տաւշոյ, եւ այլ կողմանց: Նոյնպէս Եպիսկոպոս թուի Գարդմանայ եւ վերոյիշեալ տեղեացն Սարգիս եպիսկոպոս, զոր յիշեցաք յԱրցախ:

Աղանդն հեթանոսութեան գտանէր յայս գաւառ մինչեւ ՚ի ժամանակս սրբոյն Մեսրոպայ, զոր եբարձ նոյն ինքն երանելին: * Ինքն (Մեսրոպ` ասէ Խորեն. դ. 60) դառնայ զԳարդմանայ ձորովն, զի եւ ՚ի նմա լուաւ լինել ՚ի նոցին ընկերաց աղանդոյ, զորս գտեալ ածէ եւ զնոսա ՚ի գիտութիւն ճշմարտութենէ, հանդերձ վերստին ուղղութեամբ իշխանին Գարդմանաց, որում անուն էր Խուրս:

Ունի իւր եւ բերդ` զոր էառ Բուղայ ըստ գրելոյ Յոհ. կաթ. *Չւեալ գնայ ՚ի գաւառն Գարդմանայ, եւ պատնէշ եւ պաշարումն շուրջ զԳարդման բերդիւ եդեալ, ըմբռնէ անտի եւ զիշխանն Գարդմանայ զկտրիճն: ՚Ի ձեռաց Աշոտոյ Շահանշահի էառ աներ նորին Սահակ իշխան, իսկ ՚ի Սահակայ անդրէն գրաւեաց նոյն Աշոտ արքայ: *Եւ ապա (ասէ Յոհ. կաթ. ) զամրոցն առհասարակ զԳարդմանայ` թագաւորն յինքն գրաւեալ, եւ զբովանդակ աշխարհն յիւր անուն նուաճեալ հնազանդէր: ՚Ի ԺԴ. դարուն Զաքարիա եւ Իւանէ առին ՚ի պարսից: *Առին եւ նոքա (ասէ Կիրակոս) բազում գաւառս ՚ի պարսից, եւ բերդս ամուրս զԳարդման:

Գետաբակս: Զորմէ Կիրակոս` յասելն վասն Յոհ. Մայրագոմեցոյն. *Երթեալ Յովհաննու ընտրեաց իւր տեղի լռութեան ՚ի կողմանս Գետաբակս բերդոյ: Անկանի յայ գաւառ, վասն զի Յոհ. կաթ. եւ Վարդան վասն նոյն Յովհաննու պատմեն երթեալ ՚ի գաւառն Գարդման. եւ որպէս թուի` էր ՚ի ծայր գաւառին. քանզի գրէ Վարդան. * Չոգաւ յԱղուանս ՚ի գլուխ Գարդման գաւառի: Վասն որոյ եւ կիրակ. թուի իբր որոշել արտաքոյ Գարդմանաց, յասելն վասն մուղալաց` թէ յարձակեցան * ՚ի Գարդման, եւ յայլ կողմանս` ՚ի Չարեքն եւ ՚ի Գետաբակս այլ ոմն գլխաւոր չոգաւ: ՚Ի ԺԴ. դարուն Զաքարէ եւ Իւանէ իշխանք առին զսա յայլազգեաց, որպէս գրէ Վարդան. * Առին զկարս… եւ ապա զԳետաբակս եւ զՉարեքն: