Ստորագրութիւն հին Հայաստանեայց

  Սահմանակից է Եկեղեաց յարեւելից կողմանէ, որպէս յայտ է յայժմեան գրից, յոր անուն կոչի մինչեւ ցայսօր: Այս գաւառ եղեւ մի ՚ի նախաշակերտեալ գաւառաց սրբոյն Գրիգորի (որոց բնակիչք վայրենացեալ էին ՚ի խորին տգիտութեան եւ ՚ի հեթանոսական պղծութեան) զորմէ այսպէս պատմէ Ագաթանգեղոս (՚ի թղթ. յծգ) *Ապա փութացեալ հասանէր ՚ի գաւառն Դերջան, զի եւ անդ յառաջասցի լնուլ զառաքելական քարոզութեանն զարուեստս մշակութեան, եւ զերծուցանել զնոսա ՚ի գարշելի ՚ի դիւցական սատանայակիր բարուցն ճիւաղութենէ. ըազմախուժադուժ կողմանսն աշակերտեալ` զխոշորագոյն եւ ըզխեցբեկագոյն զբարս հեթանոսութեանն շրջել ՚ի զգաստոութիւն ածուսոյց իմաստութեանն, ծանօթս աւետարանական աւետեացն յարդարեալ ընդելս կացուցանէր:

Զեպիսկոպոս գաւառիս Գինթ, կամ Գնիթ անուն յիշատակէ Խորենացին գ. 57 առ ժամանակօք Մեսրոպայ. *Առեալ (սրբոյն Սահակայ) զՄեսրոպ եւ զՎարդան տայ ցեպիսկոպոսն Դերջանու ցԳնիթ: Յիշէ զնոյն եւ Կորիւն յասելն. *Առեալ երանելւոյն (Մաշթոցի) ըզպատուական եպիսկոպոսն Դերջանոյ` որոյ անուն կոչէր Գինթ… հասանէին ՚ի թագաւորակաց քաղաքն Կոստանդինական: Նա ինքն երանելին Մեսրոպ, որ եւ Մաշթոց` վերակացու եթող ուսմանց ՚ի Դերջան ըստ Խորենացւոյն դ. 60. Զնոցին եպիսկոպոսն զԳնիթ:

Բագառինջ: Այսպէս կոչի առ Խորենացւոյն բ. 13 կամ ըստ այլ օրինակի 14. Կանգնեաց (միջին Տիգրան) զոլոմպիական պատկերն Դիոսի յամուրն յԱնի… եւ զԵփեստուն ՚ի Բագառինջ: Իսկ առ Ագաթանգեղոսի ՚ի յծդ. կոչի Բագայառիճ: Պարթեւական համարի զանունս (1) Ագաթանգեղոս, որ եւ կոչէ զսա Գիւղ, եւ դնէ յայս գաւառ։

Միջին Տիգրան կանգնեաց ՚ի սմա զպատկեր Եփեստու դիցն հրոյ, զբերեալն յԵլլադայ ՚ի ձեռն ա. Արտաշէսի, շինեալ անդէն մեհեան, եւ առաջի մեհենին բագին. զորմէ տե'ս ՚ի վերոյ զբանս Խորենացւոյն: Նոյն մեհեան առ Ագաթանգեղոսի կոչի Մրհական մեհեան: *Գայր հասանէր (սուրբն Գրիգոր) ՚ի Մրհական (2) Մեհեանն անուանեալ որդւոյն Արամազդայ ՚ի գիւղն զոր Բագայառին կոչեն ՚ի պարթեւերէն լեզուէն. եւ զայն ՚ի հիմանց բրեալ եւ զգանձս մթերեալս աւար հարկանէին` եւ աղքատաց բաշխէին, եւ զտեղիսն նուիրէին եկեղեցեաց. եւ զբնակիչս աշխարհին հաստատէր ՚ի գիտութիւն ճշմարտութեան||:

Առ Ասողկայ դ. 27. յիշատակի եւ Դաշտն յանուն տեղւոյս. Սպան ասէ` Պոռտիզ զօրավար բ. Վասլի կայսեր զՉորտուանէլ ապստամբն, *՚ի Դաշտին Բագառճոյ ՚ի Դերջան գաւառի:

Խլաձորին վանք, կամ Սուրբ Գրիգոր: Մենաստան` շինեալ ՚ի Ժ. դարուն ՚ի կրօնաւորացն հայոց հալածելոց յաշխարհէն Յունաց: *Նոյնպէս եւ ՚ի գաւառին Դերջանայ (ասէ Ասողիկ գ. 7. ) Խլաձորին անուանեալ վանք, որ ըստ վկայարանի նորին Սուրբ Գրիգոր կոչի, ՚ի ձեռն հօր Սիովնի հիմնացեալ||: