Ստորագրութիւն հին Հայաստանեայց

  Խորենացին ՚ի ստորագրելն զԱղուանից աշխարհ, կոչէ զսա` Փոքր Հաբանդ` յորոշումն Հաբանդայ Սիւնեաց:

Ամարաս: Գիւղ կամ աւան` յորում թաղեցաւ սրբոն Գրիգորիս Աղուանից եպիսկոպոս: *Զոր բարձեալ սարկաւագաց նորուն (ասէ Խորենացին ՚ի գ. 5. ) բերելով ՚ի Փոքր Սիւնիս թաղեցին յԱմարաս աւանի: Ըստ նմա եւ Յովհաննէս կաթուղիկոս. *Հանգուցանեն զսուրբ մարմին նորա (այսինքն Գրիգորիսի) ՚ի գեօղն Ամարաս որ ՚ի Փոքր Սիւնիս:

Անկանի յայսմ Միւս հաբանդ կոչեցեալ գաւառի` ընդ որում յայտ առնէ Բուզանդ ՚ի գ. 6. ուր յերիս ձեռագիրս գրի Ամարազ: *Բարձին զնա (այսինքն զմարմին սրբոյն Գրիգորիսի) որք ընդ նմա երթեալ էին` ՚ի գաւառէն Հաբանդայ, եւ բերին ՚ի գաւառն իւրեանց ՚ի կողմանս Աղուանից ՚ի սահմանս Հայոց ՚ի Հաբանդ, ՚ի գիւղն` որ անուանեալ կոչի Ամարազ, եւ եդին զնա առ եկեղեցեաւն` զոր շինեալ էր առաջնոյն Մեծին Գրիգորի: Ուրանօր իմանայ զՄիւս Հաբանդն` որ է յայսմ յԱրցախ նահանգի, եւ ո'չ որ էր ՚ի Սիւնիս. քանզի այլք զԱմարաս դնեն ՚ի Փոքր Սիւնիս, իսկ փոքր Սիւնիք կոչէր Արցախ` որպէս ցուրաք ՚ի վերոյ: Ընդ մէջ սորա անցանէր եւ գետակ, զի ասի ՚ի ճառընտրի ՚ի պատմութեան գիւտի նշխարաց Գրիգորիսի. *Իբրեւ մերձ եղեն ՚ի գեօղն մտանել` գետ փոքրիկ անցանէր ընդ մէջ շինոյն (Ամարասայ, ) եւ կամուրջ կազմ ՚ի վերայ նորա:

Եկեղեցի աւանիս զոր յիշէ Բուզանդ` ո'չ էր բոլորովին շինեալ ՚ի սրբոյն Գրիգորէ Լուսաւորչէ, այլ միայն սկզբնաւորեալ. զոր կատարեաց սուրբն Գրիգորիս` որպէս դնի յայսմաւուրս մարտի 6: *Տարեալ եդին (զմարմին Գրիգորիսի) ՚ի գիւղաքաղաքն Ամարաս, յեկեղեցին զոր հիմնարկեալ էր սուրբն Գրիգոր Լուսաւորիչն, եւ մանուկն Գրիգորիս կատարեալ էր զայն շինութեամբ, եւ օրհնեալ: Յարեւելեան կողմն եկեղեցւոյս Վաչագան արքայ Աղուանից յելս Ե. դարուն գտանէ զմարմին սրբոյն Գրիգորիսի, որ եւ *՚Ի վերայ գերեզմանին հրամայէր արկանել հիմն մատրան, եւ փութապէս աւարտել, անուն կոչել մատրանն` Սուրբ Գրիգորիս. որպէս գրի ՚ի ճառընտրի ՚ի պատմութեան գիւտի նշխարաց սրբոյն: Ունէր եւ Մենարան` զոր յայտ առնէ այս բան ճառընտրին. *Անդ ուրեմն գողացեալ աբեղայ մի ՚ի նշխարացն` որ էր յԱմարասայ Վանացն: Զառաջինն այս գիւղ էր Եպիսկոպոսանիստ. զի ասի անդէն ՚ի ճառընտրի. *Ընդ այն ժամանակս (այսինքն ՚ի ժամանակս Վաչագանայ) ո'չ գոյր եպիսկոպոս յԱմարաս. հարցեալ արքայի զգեղջ էրէցն: Իսկ Օրպէլեանն Ստեփաննոս ՚ի գլ. հ. դնէ լինել ՚ի հնումն աթոռ կաթուղիկոսացն Աղուանից, ուր եւ պատմէ զկողոպտիլն եկեղեցւոյն ՚ի ժամանակս Բատուն խանին թաթարաց` որ թագաւորեաց ՚ի 1295. *Սա (ասէ` այսինքն Բատունն) յաղիկեալ զՋալալն որդի Տարսայիճին` այլ եւ մուղալ արամբք ՚ի մեծ աթոռն Աղուանից յԱմարաս, որ ՚ի հինն լեալ էր աթոռ կաթողիկոսաց նոցին. եւ ետ տանել առ ինքն զգաւազան սրբոյն Գրիգորիսի որդոյն Վրդանայ, որդոյն սրբոյն Գրիգորի Լուսաւորչին` քանզի եւ կայր գերեզման նորին անդ, վասն որոյ եւ գաւազանն ՚ի նմին եկեղեցոջ պահեցաւ. եւ ընդ նմին տարան եւ սքանչելի խաչն աստուածահրաշ` որ ՚ի հին ժամանակաց կայր անդ կազմեալ ՚ի համակ ոսկոյ, եւ զարդարեալ ԼԶ. ակամբք պատուականօք, եւ այս ՚ի մատնելոյ լիրբ եւ անզգամ իրիցու մի ՚ի նոյն վիճակէ: Եւ զի անդ (էր) դուստր կայսերն յունաց Դէսպինա անուն` որ ածեալ էր ՚ի կնութիւն Ապաղա ղանին, եւ սնուցեալ էր յորդէգիրս զԲայտոյն (խանն), սա բազում թախանձանօք խնդրեաց զխաչն եւ զգաւազանն յուղարկեաց ՚ի թագաւորական քաղաքն Կոստանդինուպօլիս: Եւ այսու օրինակաւ կողոպտեցաւ աշխարհն Աղուանից ՚ի պատուական եւ յաստուածային գանձուցն: